Frat niversitesi Sosyal Bilimler Dergisi

Frat University Journal of Social Science

Cilt: 23, Say: 2, Sayfa: 225-232, ELAZI-2013

MGE VE MGELEM OLGULARI EREVES NDE GRSEL

SANATLARIN FELSEFE LE OLAN ETK LE M
Interaction Between Visual Arts And Philosophy In The Frame Of Image And Imagination
Phenomena
Tuncay YCE
ZET
Grsel sanatlarn zellikle de sinema sanatnn felsefe ile ilikisi yeni bir konu deil. Ne var ki, grsel
sanatlarda ortaya kan yenilikler ve bu yeniliklerin getirdikleri dolaysyla zellikle hareketli resimler
alannda gndeme gelen tartmalar, bu alanlarda yeni tanmlamalarn yaplmasn gerekli klmaktadr. Nedir
bu tartmalar? Bu soruya cevap olarak gnmz sanatnda estetik, estetik beeni, imge ve imgelem gibi
konularda yaanan yeni yaklamlar yazmzn temel eksenini oluturmaktadr. Bu konular zerine;
felsefenin, bilimin ve sanatn yer yer farkl pencerelerden, bazen de ortak bir bak asyla am olduu
tartmalar, sanat dallarnn her birinde ayrntl olarak yaplagelmitir. Bunun yannda bu konularn, gncel
sanatsal retim pratikleri dolaysyla sinemann ve dier grsel sanatlarn geleneksel anlatmlarnda
yeniliklere yol am olduu da bilinmektedir. te biz de bu makalede sz konusu sanatsal imgelerin
oluumuna ve disiplinlerleraras etkileimin oluturmu olduu bu yeni yaklam/lar/a tarihsel bir perspektif
ierisinde en genel anlamyla yeni medya olarak adlandrlabilecek gelimeler nda bakarak, gnmz
sanatnda sz konusu imgelerin gelmi olduklar yeri tespit etmeye alacaz. Bunu yaparken yntem
olarak, resim, fotoraf ve sinema sanat dallar bata olmak zere grsel sanatlarn oluturduu literatrdeki
terminoloji araclyla, sz konusu olgularn gnmzdeki gelimelerle alglan zerinde bir irdelemesini
yapacaz.
Anahtar Szckler: mge, imgelem, grsel sanatlar, sinema, belgesel, kurmaca, yeni medya.
ABSTRACT
Relationship among visual arts, especially between cinema and philosophy, is not a new topic. However,
new trends in visual arts and discussions by means of their outcomes especially in the field of motionpictures necessitate that new definitions must be made in such fields. What are these discussions? As an
answer to this question, issues in todays artistic environment such as aesthetics, aesthetic liking, image and
imagination and new approaches towards these issues are the basic elaborative topics of our paper.
Discussions upon these issues have been made in each and every branch of art-making in the frames of
philosophy, science and art sometimes from different angels sometimes within a similar view. Besides, it is
known that these issues have led to new developments in the traditions of cinematography and other visual
arts by means of contemporary art-making practices. In these paper we will try to examine the emergence of
these images and the new approach(es) resulting from inter-disciplinary interactions within a historical
perspective and in the light of developments in todays art-making environments named the new media. The
method we follow is an evaluation made upon the perception of the issues mentioned above within todays
developments referring to the terminology in the literature of art branches especially painting, photography
and cinematography.
Keywords: Image, imagination, visual arts, cinematography, documentary, fiction, new media.

G R
Grsel sanatlarda felsefenin varl Altamira ve Lascaux maaralarnda bulunan ilk resimlerden bu yana varolan bir olgudur. Buradaki nem; felsefenin mi sanata yoksa sanatn m felsefeye
kaynaklk etmekte olduu sorusu ve sonrasnda her iki alanda da kendilerine zg almalarn
nda sren bir ura olmasndan kaynaklanmaktadr. Gnmzde de bu uran hz kesmeden
her bir yapt araclyla yinelendiine tank olmaktayz. Bu olgu bazen Velasquezin Las Meninas
*

Yrd.Do.Dr., Mersin niversitesi Gzel Sanatlar Fakltesi Sinema Televizyon Blm MERS N tyuce@mersin.edu.tr

F.. Sosyal Bilimler Dergisi 2013-23/2

dolaysyla bir resimde temsil konusu olurken, bir bakas ile de bu kadim tartmann baka bir
bak a ile ele alnmas olmaktadr. Ksacas bu, sanat tarihinin usuz bucaksz alannda sregiden
bir aba olarak gnmze kadar gelmitir. Makalenin ilerleyen blmlerinde ele alnacak kavram
ve yaptlarda da grlecei zere konunun gelecekte de ayn heyecanla irdeleneceini
dnlmektedir.
Grsel sanat dallarnn bir bireimi olarak sinema sanatnn felsefeyle olan ilikisi, Lumiere
Kardelerin ilk filmlerinin beyazperdede titremeye balamasyla doal olarak gelien bir sretir.
Daha o ilk gnlerden bu yana sinema tarihine baktmzda, sinema ile ilgilenen pek ok kimse bu
hareketli grntler araclyla bir biimde felsefe yapmaya koyulmutur.
Aslnda filmlerle felsefe yapmak, ve filmlerde felsefe yapmak hi de yeni konular deiller.
Bununla birlikte, sinema ve felsefe konusu iin bir rnek olarak Nuri Bilge Ceylan sinemas ve
zellikle de Mays Sknts (1999) doru bir seim olacaktr. Bu filmi zellikle setik, nk bu
filmde, bizce sinema sanatnn ne iin yaplp ne iin yaplmad konusundaki vurgulama, film
iinde film almas (mis-en-abyme) ile ele alnmaktadr.
Tpk sinema ve felsefe gibi, film iinde film konusunu ele alan yapmlar da yeni bir uygulama deildir. Konu, Gilles Deleuzen belirttii sinemann z (essence of cinema) (Deleuze,
1986: 3) olunca Ceylann filmi bizce bunu ok iyi ele alyor. Mays Sknts (1999) filminde ele
alnan filme alma eylemi, szn ettiimiz olgunun baarl bir rneini oluturmaktadr. Bu,
bizce sinema sanatnn ilk yllarndan bu yana pek ok sinemac iin hi eskimeyen konulardan
olan belgesel yaklam ile kurmaca yaklam arasndaki etkileimi ele alarak, bunu belki de
sinema sanatnda (en azndan bizim tarafmzdan bilinen) en iyi sergileyen yapmlardan biri
olmutur. Sinema sanatnda belgesel tr kadar felsefe ile i ie olan baka bir tr olmad
dnldnde (Carrol, 2003: 165), "Mays Sknts" filmi ile zellikle de filmde rol alan btn
ailenin bir aacn altnda filme alma eyleminin yer ald sekansta bu konunun ok iyi biimde ele
alnmaktadr.
Sanatsal etkileim srecinde (ister sanatsal yaratm gerekletiren sanat olsun, isterse de bu
srete almlayan konumundaki izleyici ya da sanat yaptnn kendisi olsun) bir belirlenimlilikten
(determinizm) ok, olaslklar zerine dnmek gerekir. Bu yzden de bu etkileim srecinde
herkes kendince bu sreteki yerini alr. Baka bir deyile sanat, izleyici ve sanat yaptnn
kendisi her zaman bir bakma kendi konumlarnda kendi ilevini yerine getirmek durumundadr.
Belki de, bu iliki ierisinde ayn anda bir araya gelmedir, bu durumu ayrks klan. Dolaysyla
"Mays Sknts" adl film ile sinema sanatnda bu olgu bir bakma gerekletiriliyor diye
dnyoruz. Bu film araclyla yukarda sz edilen belgesel ve kurmaca (fiction) etkileimi,
yine sz edilen Nuri Bilge Ceylan sinemas, Pelin Esmerin "Oyun" (2005) ve Orhan Eskiky ile
zgr Doann " ki Dil Bir Bavul" (2009) adl filmleri araclyla da irdelenmektedir. ncelikle
sz edilen filmler ve hem kurmaca hem de belgesel sinemada yer alan dier filmler araclyla
sanatn, giderek de sinema sanatnn imge ve imgelem olgular temelinde estetik ve estetik beeni gibi yine sanatn ve felsefenin kadim tartmalarna zemin oluturan zengin etkileim srecinden
bir kesit alarak yazmz tamamlamay dnyoruz.
mge- mgelem ve Felsefe
Sz konusu tartmalara balang amacyla ncelikle yukarda deinilen olgu ve konularn
birer tanmnn yaplmas, konumuz asndan yararl olacaktr. Sinema sanatnn; resim, edebiyat,
tiyatro, mimarlk, heykel, vb. gibi sanat dallarnn anlatm zelliklerini bir araya getirerek oluan
bir bireim sanat olduunu daha nce belirtmitik. Dolaysyla, bu sanat dallarnn estetik ve
estetik beeni, imge ve imgelem gibi kadim konularn da tartmaya, en azndan sinema sanatnn
kendi anlatm zelliklerini oluturma srecinde (ki devam eden bir sretir bu) devam etmektedir.
Kukusuz bu konularn temelinde sanatn ne olduu sorusu her zaman kendisini hissettirmektedir.
Martin Heidegger (2007) " Sanat, kendi eserinin kaynadr. Eser de, sanatnn kaynadr"
diyerek sanat, sanaty ve sanat yaptn birbirine balamaktadr (s. 9). Byle bir bak as
226

 mge ve mgelem Olgular erevesinde Grsel Sanatlarn

ierisinde her sanat dalnn ve beraberinde getirdiklerinin de bu genel erevede deerlendirebilmenin olana salanm olur. Sanat, ayn zamanda dnyann zamannda olmakla dnyann dier
olular arasnda kendisine bir yer ediniyor ve bir youn olu arac olarak etkisini gerek iin retiyor. Bu ara ylesine bir ara ki "yaamn yollarn izmek iin" kendini bu uurda insanla adyor
(Sauvagnarues, 2010: 180).
Gilles Deleuze "(...) sanat yeni gsterge tiplerinin ve yeni imgelerin yaratm olarak alglar"
(akt. Sauvagnarues, 2010: 178). Maurice Merleau-Ponty de, belki de grsel sanatlarn tanmn insan gznn zellikleri zerinden giderek yapmaktadr: "Kendi kendini hareket ettiren alet olarak,
kendi amalarn icat eden ara olarak gz, dnyann belirli bir etkisiyle heyecanlanp onu elin
izleriyle grnre geri verendir" (1996: 38). Merleau-Ponty bu sreci betimlerken de unlara
dikkatimizi ekmektedir: "Hangi uygarlkta doarsa dosun, hangi inanlarla, hangi konularla,
hangi dncelerle, hangi trenlerle evrelenirse evrelensin, ve baka bir eye adanm grldnde bile, Lascauxdan gnmze dek, saf ya da deil, figratif ya da deil, grnrln bilmecesinden baka bir ey deildir resmin kutlad" (1996: 38). Merleau-Pontynin resmin kutladn
syledii tm bu unsurlar tm grsel sanatlar iin geerli grnmektedir. Kesere gre; (2009) de
"Sanat, 18. yzyln ikinci yarsnda zanaattan ve estetik de dier deneyim biimlerinden kesin bir
biimde ayrlmtr" (Keser 2009: 293).
Immanuel Kant, sanat "kavramlarla ilgili anlatmlar, imgesel anlatmlara dntrmek"
(Kula, 2012: 132-133) biiminde tanmlamaktadr. Estetik ve estetikletirme her sanat dalnn kendine zg malzemesi ve anlatm biimiyle yapmaya alt temel etkinliktir. Sanatkr, sz konusu
malzemesini anlatm biimi araclyla kurgular ve biimlendirir. Martin Heidegger, "her trl
sanatn z kurgudur" (Kula, 2012: 446) derken de bu noktaya vurgu yapmaktadr. Hangi sanat dal
sz konusu olursa olsun "Kurgulama ve biimlendirme olmakszn, estetik deer, daha ak
anlatmla, sanat yapt olamaz. Kurgulama ve biimlendirme, ayn zamanda sanat yaptlarnn okanlaml olmasnn da kaynadr" (Kula, 2012: 445). Wilhelm Worringer (1985) de bir sanat yaptndan alnan hazz tanmlarken estetik yaantnn formln veriyor: "Estetik haz, bir (duyulur)
objede kendi kendimizden duyduumuz hazdr. Estetik olarak haz duymam, kendimi onda
yaamam demektir" (Worringer 1985: 13).
Grsel sanatlarda estetik, estetik haz gibi oka incelenmi ve hala incelenmekte olan konularndan bir dierine imge ve imgelem olgularna getiimizde yine bir o kadar kkl baka bir alana
gemi olmaktayz. Kant, estetik ve imgelem ile ilgili nemli saptamalarda bulunmutur. Ona gre
"Beeni yargs estetiktir. Bu belirleyim uyarnca, bir eyin gzel olup olmadn ayrt etmek iin
tasavvur, imgelem gc yoluyla znenin holanma ve holanmama duygusu ile balantlandrlr"
(Kula, 2012: 40). Bu balamda imgeyi de bu etkinliklerin bir sonucu olarak ortaya kan sonu
olarak deerlendirebiliriz. En genel anlamda imge; "Gerekliin zihindeki yansmas" (Keser,
2009; 168) olarak tanmlanabilir. ok katmanl bir yapya sahip olan imge hem grsel hem de
dnsel alanda var olabilir ve sanat da bu imgeleri dntrmede bir arac roln stlenmektedir. Eugene Delacroix da dehann kayna olarak imgelemi gryor ve imgelemin, "bakalarnn
gremedii anlamlar grmek ya da bakalarndan farkl olarak grmek" olduunu belirtiyor (akt.
Keser, 2009: 169). Ferraris (2008) ise, bir imgenin her zaman iin bir imgenin daha fazlas
olduunu, bir eyin temsili, izi olduunu belirterek bir imgelemin sonucu olduunu sylyor ve
ekliyor: "O yzden, her zaman iin, estetik mantn, mantk da estetiin iinde yer alr. Genel
olarak bu sorunun fantastik yaznda sunulma biimi, metaforun felsefedeki deeri zerine bir tartmadr" (s.14). Jean Baudrillard da imgeleri snflandrrken "simlasyon" ve "simulakr"larndan
sz ederek iinde bulunduumuz gnmzn post-modern ortamna zg anlaylarna vurgu
yapmaktadr: "Derin bir gerekliin yansmas olarak imge, derin bir gereklii deitiren ve
gizleyen imge, derin bir gerekliin yokluunu gizleyen imge, gerekliin hibir eidiyle ilikisi
olmayan, yani kendi kendisinin saf simlakr olarak imge" (Baudrillard, 1998: 17). Baudrillarda
gre (1998) : "Birinci durumda imge olumlu bir nitelie sahiptir- burada imge bir ayin grevini
stlenmitir. kinci durumda imge olumsuz bir nitelie sahiptir- kt by trnden bir eydir.
nc durumda imge bir grnm, drdnc durumdaysa imge artk grnt dzenine deil
227

F.. Sosyal Bilimler Dergisi 2013-23/2

simlasyon dzenine ait bir eydir" (s. 17).

Baudrillard sz konusu simlasyon evreninde imgelerin artk gerekliin aynas olmadn,
gerekliin barn kuattn ve onu hipergereklie dntrdn ve bir ekrandan tekine, her
imgenin yegane amacnn imge olduunu belirtmektedir (Baudrillard, 2010: 37). Baudrillardn
imge ile ilgili deerlendirmeleri gnmz grsel sanatlarnda artk bir hipergereklie erierek "
(...) temsilin sonuna, estetiin sonuna, bizatihi imgenin sonuna" varmaktadr (Baudrillard, 2010;
37). Tarihin, sanatn, estetiin, giderek de imgenin sonu sylemleri nda, bizce zerinde
durulmas gereken Arthur Dantonun (2010) belirledii bir tr anlatnn baka bir deyile bir tarz
olarak sanat yapmann sonunun geldii ynndeki grleridir (s. 26).
Jacques Ranciere de grntlerin (imgelerin) yazgs ile ilgili betimlemelerinde imgeyi, (...)
eylerin dorudan bedenleri zerine yazl olan imlemdir, deifre edilecek grlebilir dildir
(Ranciere, 2008; 16) biiminde tanmlamaktadr. Ranciere; (...) artk grnt/imgelerin artk hi
kimse iin sr olmayan srlar saklamasndan deil, hibir ey saklamamasndan, ikayet ediliyor
diyerek gnmzde grsel sanatlarda imgelerin gelmi olduu yer dolaysyla grlen farkllamay
belirliyor (Ranciere, 2008: 25).
Sinema ve Felsefe
Sanat dallarnn tm iin geerli "natralizm ve stil" (Worringer, 1985: 33) kavramlar; sinema sanatnda kurmaca ve kurmaca olmayan (belgesel) gibi iki farkl yaklamn daha sinema
sanatnn ilk gnlerinden bu yana kendisini gstermektedir. Bu farkl iki yaklam sinema sanatnda
estetik adan farkl iki yaklam ve sinemasal anlatmn douunu da beraberinde getirmitir.
Sinema sanatnda imgeleri oluturan grntlerin kullanm daha nce sz edilen iki tr film
yapmnda (kurmaca ve belgesel) bir tarz olarak farkl bir biimde ilemektedir. Ne var ki, ortak
noktalar da azmsanmayacak kadar oktur. Bunlardan en nemlilerinden biri Michael Renovun
belgesel sinemann ilevlerinden biri olarak iaret ettii sinemann her iki tr yapmnda da ortak
olarak grlen kayt ilevidir. Sinema sanat getiimiz yzylda yaanan hayatn gerekliini
yakalamak ve onu ortak bir hafzann bnyesinde kayt etmekle n plana kmtr. Bu balamda
"(...) kaytlar aklda tutmak isteyen biri, onlar imgelere dntrmeli belleksel yerlere yerletirmelidir; yerler dzen iin, imgeler de kaydedilecek eyler iin nemlidir" (Ferraris, 2008: 18).
Kanta gre felsefe, aklsal bilgilerin kavramlar yoluyla dizgeletirilmesidir (akt. Kula, 2012:
3). Gilles Deleuze felsefenin bir kavramlar dnyas, sanatn da bir duygular ve alglar dnyas
yarattn syler ve yine felsefenin hayata almas gerektiini ekleyerek, sinemay modern hayatn
en nemli olaylarndan biri olarak grmektedir (Colebrook, 2009: 45-48).
Burada sinema sanatnn felsefe ile ilikisini en ayrntl ele alan felsefe dnrlerinden
Deleuzen grleri zerinde biraz durmak yararl olacaktr. Deleuzen Sinema 1: Hareket- mge
ve Sinema 2: Zaman mge adl kitaplar, onun sinema sanatnda dnsel anlamda en ok ilgi
uyandran almalar arasndaki hakl yerlerini almlardr. Claire Colebrook (2009) Deleuzen
sinemay basite bir yk ve bilgi sunma yolu olarak grmediini, onun sinematik biimin dnme ve tahayyl etme olanaklarn deitirdiini sylemektedir. Bunu yaparken de Henri Bergsonun
dncelerinden kaynaklanarak zaman, hareketi ve bir btn olarak hayat kuramlatrmak iin
sinemadan yararlandn belirtir (Colebrook 2009:47). Zaman ve hatta mekan ierisindeki zaman,
kendine zg anlatm biimiyle ele alan sinema sanatnn, oluturmu olduu imgeleriyle dier
sanat dallarna oranla daha yetkin bir biim oluturduunu sylemek yanl olmayacaktr. Fransz
Yeni Dalga akmnn ve belki de dnya sinemasnn en nemli yaptlarndan olan "Hiroima
Sevgilim" (1959) ve "Marienbadda Geen Yaz" (1961) adl filmler bu anlamda en kayda deer
filmler arasndaki hakl yerlerini almtr.
Bergsonun ve onun fikirlerine yaslanarak Deleuzen zaman ve hareket halinde bir uzam
ierisinde yer alan zaman zerine grlerine bavurmak istediimiz bir dier dnr de Norbert
Elias. Elias (2000) gemi, imdi ve gelecek gibi kavramlarn "(...) ilgili insan bei ya da kiiler
228

 mge ve mgelem Olgular erevesinde Grsel Sanatlarn

deitike, iinde yer aldklar akla beraber deitiini" belirtir ve ekler: "(...) srekli ak iindeki
olaylar alglayp yaayan insanlar deitikleri ya da yerlerini birbirlerine braktklar iin, bu
dzlem arasndaki ayrc izgi de kayar durur. nsanlar doularndan lmlerine kadar durmadan
deiirlerken, toplumlar da kuaklarn silsilesi iinde birbirlerinin yerini alp dururlar. Olaylarn,
gemi, imdi ve gelecek dzlemlerindeki olaylar karakterine brnmelerini salayan yegane
etmen, bunlarn ilintilendii insanlarn o an yaayanlar olmasdr" (Elias 2000: 110-111). Bu
balamda Sanatn Anadolu Aydnlanmas projesinin Mersin aya iin planlanan An ve z adl
2010 tarihli proje rnek gsterilebilir. Bu proje; Mersinin eitli dnemlerde oluturulmu
grntleri ile gnmzn ehrini yanstan grsellerin bir araya getirilmesini amalayan ve
yukarda sz geen zaman-mekan-sre olgularn fotoraflar ve video araclyla yapmaya
alan bir video enstelasyondur. Bunu yaparken de yeni medya ve gndeme getirdii yaknsama
(convergence) olgusu temel alnmaktadr. Projede, bu corafyadaki tarihsel izdm gz nnde
tutulurken, bu izdmn sunumu (representation) da resim, fotoraf, hareketli grntler
(motion pictures) ve bu kltrel nesnelerin oluturmu olduu yaknsamann belgesel yaklamyla ilenmesi sz konusudur. Bylece yeni medya olgusu; ierik olarak kkl bir tarihsel
gelenee sahip belgesel yaklam araclyla irdelenirken, biimsel olarak da yine grsel
sanatlarn (resim, fotoraf, sinema ve video) geleneksel anlatm ara ve biimlerinden yararlanarak
bunlar bir potada eritmesi sz konusu olmaktadr. Gemi zaman ve gnmzn gelecee aktarlmas iin yaknsama (convergence) araclyla oluturulan An ve z adl almada "(...) ayn
imgeler; farkl toplumsal mekanlardan, aile albmlerinden ve farkl arivlerin ierisinden alnarak
mekan, boluk, arazi, kimlik, tarih ve an olgularn vurgulamay srdrmektedir" (Schwartz ve
Ryan, 2003: 6). Tarihin olabilirlii gemiteki olaylarn izlerinin hayatta kalmalarna ve bu izleri
birer iz olarak okuyabilmemize baldr (Cadava, 1997: 64). Deleuze burada ele alnan olguyu
Bergsonun sre kavram ile hep iki biimde sunduunu kaydeder: "gemiin imdide saklanmas
ve birikmesi. Ya da : imdi ister gemiin gitgide byyen imgesini ak biimde kendinde tasn,
ister ardmzda srklediimiz, biz yalandka daha da arlaan yke srekli nitelik deitirmesiyle tanklk etsin" (Deleuze, 2006: 91). Walter Benjamine gre de bir imge fotoraftaki (standstill) diyalektiktir (akt. Cadava, 1997: 64). Bylece fotoraflar ve video araclyla dnn, bugnn ve yarnn karsnda kendimizi de konumlandrm oluyoruz.
Gnmzde mge ve mgenin Gelecei
Deleuzen sinemayla ve sinematik ile ilgili dncelerine yeniden dndmzde hareketli
resimlerin alg benzeri bir ey nerdiini sylediini grrz. Colebrook (2009) Deleuzen bunu
daha da ileri gtrdn syler: "Sinemayla karlamak nmzde yeni bir felsefe olana
aacaktr, ama bunu filmlerle felsefeyi uyguladmz iin deil filmlerin yaratmnn felsefeyi
dntrmesine izin verdiimiz iin yapacaktr" (Colebrook 2009: 48). Sinemann zglln ele
alrken felsefeyi yeniden dnmeyi neren Deleuze, sinemann kendisini "kuramn felsefenin
kavramsal bir pratik olarak retmek zorunda olduu yeni bir imgeler ve gstergeler pratii"
biiminde betimlemektedir (akt. Colebrook, 2009: 48). Sinema ve sinematikin gnmz sanatsal
retim pratiklerinde farkl oluumlarla bu tarzdan bir dnm srdrdn dnmekteyiz.
mge(ler)in gelecekteki sanatsal etkinlikler ierisinde nasl bir yer alacaklar konusu da imdiden birtakm ipularn vermektedir. Gnmz sanatnda en genel anlamyla yeni medya olarak
adlandrlan olguya baktmzda var olan sanatsal etkileim ierisinde bilgisayar ve bilgisayar
teknolojisi ile resim, fotoraf ve video gibi sanat dallar arasndaki bir yaknsama dan
(convergence) sz etmi olmaktayz. Saysal teknoloji kullanarak oluturulan bu yeni nesil sanatsal
imgeler (...) grnt oluturma, heykel, enstalasyon, ve sanal gereklik, performans, mzik ve ses
sanat, animasyon ve video, yazlm, veritaban ve oyun sanat, net sanat (Wands, 2006; 14) olarak snflandrlabilecek sanatsal etkinlikler araclyla boy gstermektedir. Sanatsal etkinlikler
ierisinde yeni medya tanm itibaryla datm ve gsterim amacyla bilgisayar teknolojisini
kullanan kltrel nesnelerdir (Manovich, 2001). Bu kltrel nesneler tarihsel geliimleri ierisinde,
sergi ve seyir mekanlarn da dnme uratarak beyaz kpn varln da sorgular duruma
getirmitir.
229

F.. Sosyal Bilimler Dergisi 2013-23/2

Sanat eserini zne ve nesne arasndaki bir etkileim biimi olarak aldmzda; sanat, sanat
eseri ve izleyici hep birlikte yarattklar araclyla bir gereklii ina etmi olmaktadr. Gnmzn yeni medya oluumunda; rnein bir enstelasyonda sanat eserine bakan ve onu izleyen bir
izleyici sanat eseri olarak kabul gren almann imgesine dahil olmaktadr. Bu durumu Donald
Kuspit (2006), Her tr yaratclk tamamen izleyiciye dayanr (s. 195) diyerek sanatsal etkileim
srecinde imge ve imgelem olgularnn gnmzde gelmi olduu noktay vurgulamaktadr.
Rudolph Arnheim (2000) da, Farkndalmz ve deneyimlerimizi alglaymz istikrarl ve kalc
imgelerle oluumlarn zaman ierisinde ortaya k ve kayboluu arasndaki etkileime baldr.
Kalc imgeler dnyay olduu haliyle kefetmemize olanak verirken, geici olanlar da sre ierisinde ne olup bittiine bakmamz salar diyerek imgelerin gnmzn sanatsal oluumlarnn
dnyay anlamadaki katksn vurgulamaktadr. Gnmz imge yaratma hzna bakacak olursak
bak asna gre farkl yaplarla kar karya olduumuz aka grlmekte. Kimileri zaman
snavn baaracak kimileri ise buradan eli bo dnecek. Tpk Aby Warburgun Mnemosyne Atlas
nda olduu gibi imgeler bir zamanlar arkeolojik bulgular iken sonrasnda yaanan deneyimlere de
dnebilmektedir (Michaud, 2007; 16).
Gnmz imgelerinin deien yaps ile ilgili bir deerlendirme de Ron Burnettden gelmitir.
Burnett (2007) mgeler artk insan eylemlerinin temsilleri ya da yorumlayclar deildir sadece.
nsanlar birbirlerine ve teknolojiye balayan her etkinlikte -dolaymc, model, arayz olarak-,
insan yaratclnn grsellemi halleri rol oynamalarnn yan sra enformasyon ve bilginin
referans noktalar olarak da merkezi hale gelmilerdir (s.19) biiminde ele ald bak asyla,
gnmzde imgenin gelmi olduu farkl konumuna dikkatleri ekmekte ve gelecein sanatsal
imgeleri hakknda bir ngrde bulunmaktadr.

SONU
Grsel sanatlarda imgenin ve imgelemin geleneksel anlamda kullanmndan gnmzdeki ve
gelecekteki kullanmna bakarak; sanat, sanat ve sanat yapt balamnda geldii yeri felsefenin
de argmanlaryla irdelemi olduumuz bu yazmzda tm sanat dallarnda bir dnm yaandn syleyebiliriz. Bu dnmn temel k noktalarna yukarda deinmeye altk. ster var
olan yapnn saysallatrlmas (dijitalletirme-digitization) olsun, isterse de yeni medya sanatnn
kendine zg anlatm biimi araclyla sanatta yeni bir anlat tarz yakalanm olsun, sonuta
kazanann sanatn bizatihi kendisi olaca kansndayz. inde yaadmz ada teknolojik gelimelerin de katksyla bir saysal kltr (digital culture) oluumunun yaratt bir dnm her
alanda yaamaktayz. Hi kukusuz bu dnm srecinde her alanda olduu gibi sanat alannda
da yaanan yeniliklerin, zellikle de sz konusu grsel sanat dallarna etkileri zaman ierisinde
kendisini gsterecektir. Felsefe, bilim ve sanat gibi gerei ve gerekliin insan yaantsndaki izdmn ele alarak gnmze kadar gelen bu kadim ura ierisinde, yine bu alanda
syleyecekleri olan insanlar varolduka biz de bu konular zerinde fikir al verii ierisinde
olmaya devam edeceiz. Konu, bugn imge olur baka birgn de farkl biri. Ne var ki burada
deimeyen, kendini farkl kulvarda ifade etmeye alan insanlarn dncelerini, kullandklar
aralar deise de temelde deimeyen isel sorunsallar dolaysyla hayatn bir izdmn
gerekletirmek olmaktadr. Burada nemli olan; grsel sanatlarn felsefe ile etkileimi dolaysyla
irdelediimiz, ve farkl alardan karmaa ya da zenginlik olarak grlen sz konusu durumda
yapmamz gerekenin tpk alfabeyi renir gibi imgelerin de dilini renmemizin gerekliliidir.
Belki Theodoros Angelopulosun, bir toplantda imgelere, onlara sahip olmaya almay braktnzda hakim oluyorsunuz biiminde belirttii gibi, onlar zamanla kendi hallerinde brakmay
bir gn baarabiliriz. Bunu yapacak olan kuak da, imgeleri bu yeni anlatm zellikleri ile kavrayp
dntrmelerini bekleyebileceimiz Marc Presnky nin (2001) szn ettii saysal kltrn
iereisinde doup byyen saysal yerliler (digital natives) kua olacaktr (s. 1). Dolaysyla sz
konusu kuak; imgeye ve sanata bu yeni yaklamlar ve yukarda ele alnan dnceler dorultusunda kendi felsefi deerlendirmelerini yapacaktr. Grsel sanatlardaki bu disiplinler-aras ve okdisiplinli oluumun yapsn Fishwick (2012), yeni Leonardolar yaratmak zere belirlediklerini
230

 mge ve mgelem Olgular erevesinde Grsel Sanatlarn

sylyor (s. 211). Henz lkemizde yeni bir alan olsa da yeni medya blmleri, niversitelerin
Gzel Sanatlar ve letiim Fakltelerinde lisans ve yksek lisans dzeylerinde grsel sanatlardaki
bu deerlendirmeleri yapmaktadrlar. Dier alanlarda olduu gibi saysal kltrn grsel
sanatlardaki yansmasnn sanatsal yaratcla ne gibi etkisi olaca da zamanla grlebilecek bir
olgudur.

KAYNAKA
Arnheim, R. (2000). The Coming and Going on Images. Leonardo, Vol. 33, No. 3, pp.167-168.
BAUDRILLARD, J. (1991), Sessiz Ynlarn Glgesinde ya da Toplumsaln Sonu, Ayrnt Yaynevi,
stanbul.
BAUDRILLARD, J. (1998), Simulakrlar ve Simlasyon, Dokuz Eyll Yaynlar, zmir.
BAUDRILLARD, J. (2010), Sanat Kompolosu, letiim Yaynlar, stanbul.
BURNETT, R. (2007), mgeler Nasl Dnr?, Metis Yaynlar, stanbul.
CADAVA, E. (1997), Words of Light: Theses on the Photography of History, Princeton University Press,
New Jersey.
COLEBROOK, C. (2009), Gilles Deleuze, Dou Bat Yaynlar, stanbul.
DANTO, A.C. (2010), Sanatn Sonundan Sonra, Ayrnt Yaynevi, stanbul.
DELEUZE, G. (1986), Cinema 1: The Movement Image, University of Minnesota Press, Minneapolis.
DELEUZE, G. (2006), Bergsonculuk, Otonom Yaynclk, stanbul.
ELIAS, N. (2000), Zaman zerine, Ayrnt Yaynlar, stanbul.
Fishwick, P.A. (2012). A Decade of Digital Arts and Sciences at the University of Florida. Leonardo,
Vol. 45, No. 3, pp. 211-216.
FERRARIS, M. (2008), mgelem, Dost Kitabevi Yaynlar, Ankara.
HEIDEGGER, M. (2007), Sanat Eserinin Kkeni, De Ki Yaynlar, Ankara.
KESER, N. (2009), Sanat Szl, topya Yaynevi, Ankara.
KULA, O.B. (2012), Kant, Schiller, Heidegger: Estetik ve Edebiyat, Trkiye Bankas Kltr
Yaynlar, Ankara.
KUSPIT, D. (2006), Sanatn Sonu, Metis Yaynlar, stanbul.
MANOVICH, L. (2001), The Language of New Media, The MIT Press, Cambridge.
MAURICE, M.P. (1996), Gz ve Tin, Metis Yaynlar, stanbul.
MICHAUD, P. A. (2007), Aby Warburg and the Image in Motion, Zone Books, New York.
OCAK, A.Y. (Ed.) (2012), Yunus Emre, T.C. Kltr ve Turizm Bakanl Ktphaneler ve Yaymlar
Genel Mdrl, Ankara.
ODOHERTY, B. (2010), Beyaz Kpn inde Galeri Mekannn inde, Sel Yaynclk, stanbul.
Presnky, M. (2001), Digital Natives Digital Immigrants. On the Horizon, Vol. 9, No. 5., pp. 1-15, NCB
University Press.
RANCIRE, J. (2008), Grntlerin Yazgs, Versus Kitap, stanbul.
SAUVAGNARGUES, A. (2010), Deleuze ve Sanat, De Ki Yaymclk, Ankara.
SCHWARTZ J.M. and RYAN J.R. (Ed.) (2003), Picturing Place: Photography and the Geographical
Imagination, I.B. & Co. Ltd., New York.
WANDS, B. (2006), Dijital an Sanat, Akbank Yaynlar, stanbul.
WORRINGER, W. (1985), Soyutlama ve zdeleyim, Remzi Kitabevi Yaynlar, stanbul.

231

F.. Sosyal Bilimler Dergisi 2013-23/2

YCE A. ve YCE T. (2011). Sanatsal Etkinlikler erisinde Yeni Medya Olgusu. Sanat Yazlar, Say:
19, ss. 55-63.
YCE, A. ve YCE T. (2011), "Sanatsal Etkinlikler erisinde mgenin Yeniden Konumlandr". FAS
Uluslararas Gzel Sanatlar Sempozyumu, Konya.

232