ZATIENA PODRUJA

interni materijal za studente

Utjecaj Konvencije o biolokom diverzitetu na globalnom nivou
Izraena zabrinutost za konzervacijom i odrivim koritenjem biljnog diverziteta
je uzrokovana znaajnim promjenama u politikim i drutvenim sferama posljednjih 30
godina. Tokom 60-ih godina prolog stoljea zabrinutost o posljedicama antropogenog
utjecaja na ivotnu sredinu je znaajno rasla i kulminirala 1992. godine iji je rezultat
odravanje Konferencije Ujedinjenih nacija o razvoju ivotne sredine (United Nations
Conferences on Earth Developement, UNCED) u Rio de Janeiro, ili pak poznatija pod
nazivom Samit Planete ('Earth Summit'). U Rio-ju, svjetske vlade su razmatrale rjeenja
na koji nain zaustaviti unitavanje prirodnih resursa te su izglasale Konvenciju o
biolokom diverzitetu (Convention on Biological Diversity, CBD) kao i naglasile znaaj
zajednikih napora o formiranju dravnih strategija odrivog upravljanja prirodnim
resursima. Konvencijom koju je potpisalo 188 lanica su postavljena tri kljuna cilja:
(i)

konzervacija biolokog diverziteta;

(ii)

odriva upotreba komponenti biolokog diverziteta;

(iii)

potena i ravnomjerna raspodjela koristi od upotrebe genetikih

resursa (UNEP, 1992).

CBD je utvrdila da bioloki diverzitet predstavlja prirodni resurs koji zahtijeva
upravljanje na odrivim osnovama. Takoer, odrivo koritenje biodiverziteta i
mogunost profita od biolokog diverziteta na ekonomian i etian nain je pokrenulo
incijativu za konzervaciju biodiverziteta naroito siromanijih zemalja svijeta.
Kroz definiranje ciljeva CDB-a realizirana je kljuna znanstvena analiza pod
nazivom 'Globalna procjena biodiverziteta' (Global Biodiversity Assessment, 1995) kao
polazna osnova za budue djelovanje pod pokroviteljstvom UN Environment Program
(UNEP). Opa procjena biodiverziteta je obuhvatilu globalnu procjenu trenutnog stanja
poznavanja biolokog diverziteta u kojoj je uestvovalo preko 1500 eksperata razliitih
zemalja u kojoj je ukazano na pet osnovnih podruja antropogenog djelovanja koji su u
direktnoj vezi sa svim aspektima biodiverziteta:
-

agrikultura, ribarstvo i prekomjerno koritenje prirodnih resursa,

unitavanje stanita, fragmentacija i degradacija,

introdukcija egzotinih/invazivnih organizama i bolesti,

zagaenje tla, vode i atmosfere,

globalne promjene.
Procjena globalnog biodiverziteta je u sebi sadrala ideje koje su bile osnova za

Svjetski samit o odrivom razvoju (World Summit on Sustainable Development, 2002,

WSSD). WSSD je odran 2002. godine u Johanesburgu gdje je biodiverzitet oznaen
kao jedno od pet najznaajnijih podruja u kojem se moraju poduzeti akcije u cilju
spreavanja siromatva i postizanja ireg cilja odrivog razvoja. WSSD su oznaile
pet najznaajnijih podruja koji su meusobno povezani: (i) voda, (ii) energija; (iii)
zdravstvo (incl. ivotna sredina); (iiii) agrikultura i (iiiii) biodiverzitet. Znaaj
WSSD-a u sebi sadri po prvi put zajedniki meunarodni i sa utjecajem stav koji
naglaava i meusobno povezuje biodiverzitet u kontekstu smanjenja siromatva i
znaaj biodiverziteta u ouvanju integriteta drugih vitalnih resursa.
Takoer, 2002. godine WSSD je zacrtao cilj da do 2010. godine, takoer, u
Johanesburgu smanji stopu redukcije biodiverziteta. Naalost, mehanizmi kojima bi
se mjerilo koliko biodiverziteta posjedujemo, odnosno koliko je ve izgubljeno nisu
bili tada razvijeni to je bio povod razvoja okvirnog progama dugoronog
monitoringa biodiverziteta, metoda uzorkovanja za sakupljanje novih podataka
o biodiverzitetu te popunjavanje postojeih praznina u trenutnim saznanjima
(Royal Society Working Group, 2003). Naprimjer, dosada je poznato da je u
posljednjih 500 godina nestalo 816 vrsta (2001) ili je pak nestalo sa svojih prirodnih
stanita, ali to je samo okvirna procjena jer se pretpostavlja da je stopa nestajanja
mnogo via. Npr. 108 vrsta ptica je nestalo od 1880. godine to predstavlja vrlo
visoku stopu nestajanja s obzirom na ukupan broj vrsta registriranih ptica.
Pretpostavlja se da je velik broj vrsta nestao, a da prethodno nikada nisu opisane.
Istovremeno u kontekstu CBD-a, 2002. godine prije zasjedanja WSSD-a svjetska
zajednica je iskazala da je neophodno mnogo razumljivije, preciznije i kohezivnije
shvatanje biljnog svijeta i da to mora biti meunarodni prioritet. Stoga u Hagu 2002.
godine uesnice CBD-a su usvojile Globalnu strategiju za konzervaciju biljaka
(GSPC) (UNEP, 2002). Od 16 postavljenih ciljeva koji su vremenski ogranieni do
2010. godine najvaniji jeste formiranje taksonomski standardizirane svjetske

ekliste biljnih vrsta, odnosno popisa svjetske flore to, takoer, predstavlja vrlo
ambiociozni cilj koji nije ispunjen.
Designated podruja u funkciji konzervacije biodiverziteta
Podruja od visoke prirodne vrijednosti koja su zatiena od ovjekovih aktivnosti
postoje ve vie od sto godina: Nacionalni park Yellowstone (USA) 1872. godine,
Nacionalni park Capul Kaliakra u Rumuniji 1890. godine. Svaka zemlja je razvila
vlastiti sistem tipova zatienih podruja koji pripadaju striktnim prirodnim
rezervatima i nacionalnim parkovima te podruja sa fleksibilnijom zatitom kao to
su parkovi prirode te podruja pod specifinim planom konzervacije... Evropa broji
oko 65 000 zatienih podruja pod 600 razliitih tipova sistema zatite prirode
(nacionalni parkovi, prirodni rezervati, regionalni parkovi, zatieni pejzai, itd.). Od
poetka 1970. godina znaajan je porast u odreivanju dravnih zatienih podruja
kada je veina zemalja poela implementirati vlastite nacionalne zakone o zatiti
prirode. Vrlo esto nacionalni zakoni se preklapaju sa ope prihvaenim standardima
u izboru zatienih podruja.
Izbor podruja visokih vrijednosti biodiverziteta
Prilikom selekcije zatienih podruja ili podruja sa specifinim mjerama
konzervacije neophodno je uspostaviti prioritete koji imaju za cilj ouvanje
najvrijednijih ili najranjivijih podruja sa aspekta biodiverziteta. Selekcija podruja bi
trebala biti izvedena na osnovu specifinih kriterija u odnosu na jasne objektivne
ciljeve. Svaki tip selekcije zahtijeva inventarizaciju odnosno listu vrsta koja mora biti
zatiena, a da bi to bilo postignuto neophodno je poznavanje taksonomije grupa
organizama.
Brojne zemlje su uspostavile vlastite sisteme za inventarizaciju podruja.
Naprimjer, u Ujedinjenom Kraljevstvu, Podruja od specijalnog znanstvenog interesa
se biraju na osnovu kriterija (vegetacija, biljne vrste, ptice..) koji propisuje Zakon o
prirodi i pejzaima (1981). Sa druge strane, kada su u pitanju vie biljke najbolji
sistem je prisustvo biljaka sa Crvene liste prema IUCN kategorizaciji, a manju
vrijednost imaju vrlo rijetke ili rijetke biljke, a koje pak definira Odbor za

konzervaciju prirode (1989). Francuska pak koristi tzv. vlastiti ZNIEFF sistem (Zone
naturelle d'interet ecologique, faunistique and floristique, 1982) za odreivanje
zatienih podruja i preko 14 000 ZNIEFF podruja od lokalnog do meunarodnog
ranga je identificirano, a najvei dio prvenstveno zahavaljujui botanikim
interesima.
Na nivou lanica EU, podruja koja zahtijevaju prioritet zatite podlijeu
kriterijima koja su definirana tzv. Habitats Directive, 1972 (Direktiva o stanitima).
Nacionalni prijedlozi podruja koja zahtijevaju zatitu stanita ili vrsta razmatraju se
unutar 6 biogeografskih zona koje obuhvataju 15 lanica EU, odnosno na
meunarodnom nivou.
Iskljuivo vezano za konzervaciju biljaka predstavlja program koji je uspostavila
nevladina organizacija Plantlife International, a oznaen je kao Znaajna biljna
podruja ili Podruja znaajna za biljke (Important Plant Areas, IPAs, 1995). Ovaj
program ima za cilj da kvantificira i locira podruja koja su znaajna za dugoroni
opstanak biljnih populacija vrsta u Evropi. IPA ne predstavlja konzervacijski program
sam za sebe nego ima za cilj da prui podrku, da informacije i potpomogne
implementaciju Habitats Directive te Bernske konvencije.
Smjernice za selekciju IPA podruja su definirane 1995. godine i one osiguravaju
vrlo jednostavne i transparentne kriterije koji dozvoljavaju poreenja na globalnom
nivou, ali i variranje izmeu podruja na dravnom nivou- one su:
-

prisustvo globalno i regionalno ugroenih biljaka,

izuzetno botaniko bogatstvo i diverzitet (u odnosu na pripadnost biogeografskoj

zoni),

tip stanita od globalnog ili regionalnog znaaja.

Da bi kvalificirali podruje kao IPA, podruje mora zadovoljiti jedan od ovih

kriterija to zahtijeva poznavanje evropske flore i stanita na razliitim nivoima.

Identifikacija IPA podruja je oznaen kao glavni prioritet IUCN Komisije za
preivljavanje biljnih vrsta unutar Globalnog programa konzervacije biljaka (Global
Plant Conservation Programme, GPCP) koji je usvojen na svjetskom IUCN kongresu.
Identifikacija IPA podruja predstavlja sutinski dio Globalne strategije za biljnu
konzervaciju (UNEP, 2002) i glavni cilj Evropske strategije za konzervaciju biljaka.

Znaaj Meunarodne unije za konzervacije prirode (International Union for

Conservation of Nature, IUCN)
IUCN organizacija formirana je 1948. godine i koja obuhvata 77 drava, 112
vladinih agencija, 735 nevladinih organizacija, 35 drugih lanica te preko 10 000
dobrovoljnih istraivaa iz 181 zemlje. IUCN ima za svrhu da surauje, inicira i
potie suradnju sa svim drutvima na ouvanju integriteta i diverzitetu prirode te
osigura pravednu raspodjelu i ekoloki odrivo koritenje genetikih resursa. Dosada
je IUCN je potpomogao izradu nacionalnih strategija ouvanja biodiverziteta u 75
razliitih zemalja. Osnovni princip djelovanja IUCN-a je izrada
IUCN kategorije Crvene liste i kriteriji imaju za cilj da budu to jednostavniji,
praktinije i razumljiviji sistem klasificiranja vrsta za koje postoji visok rizik od
nestajanja na globalnom nivou. Opi cilj Crvene liste osigurati eksplicitni i u najirem
smislu objektivni okvir za klasifikaciju vrsta bez obzira na taksonomsku pripadnost
prema kriteriju ugroenosti odnosno riziku nestanka.
Specifini ciljevi IUCN Crvene liste i kriterija predstavljaju (IUCN, 2001):
-

osigurati sistem koji je konzistentno primjenjiv za to vie ciljanih grupa,

poboljati objektivnost prilikom evaluacije razliitih faktora koji utjeu na rizike

nestanka vrsta,

osigurati bolje razumijevanje klasifikacije vrsta prema stepenu ugroenosti kroz

listu ugroenih vrsta.

Kriteriji ugroenosti koji se primjenjuje se odnose na nivou vrste ili podvrste i to

iskljuivo za populacije unutar prirodnog rasprostiranja ukoliko se ne radi o
introdukciji vrsta izvan poznatog rasprostranjenja, ali u istoj biogeografskoj zoni i
iskljuivo u funkciji konzervacije. Populacije koje pripadaju vrsti i podvrsti
predstavljaju taksone. Populacija predstavlja skup svih jedinki jednog taksona, a
subpopulacije izdvojene jedinke unutar areala (podruja prirodnog rasprostiranja).
Kategorije biljnih vrsta prema kriteriju ugroenosti
Izumrle (Extinct, EX)

Takson se smatra Izumrlim s obzirom da ne postoji uvjerljiv dokaz da i posljednja

individa nije umrla, odnosno nakon detaljnih istraivanja na oekivanim stanitima
kroz razliite vremenske periode nije mogue uoiti niti jednu individuu.
Izumrle u prirodi (Exctinct in the Wild, EW)
Takson se smatra Izumrlim u prirodi kada se zna da preivljava iskljuivo pod
uvjetima kultivacije i to izvan nekadanjeg podruja rasprostranjenosti, takoer,
odnosno nakon detaljnih istraivanja na oekivanim stanitima kroz razliite
vremenske periode nije mogue uoiti niti jednu individuu.
Kritino ugroene vrste (Critically Endangered, CR)
Takson se smatra Kritino ugroenima kada postoje dokazi da se suoava sa
ekstremno visokim rizikom smanjenja populacije ili broja jedinki na granici
izumiranja.
Ugroene (Endangered, EN)
Takson se smatra Ugroenim kada postoje dokazi da se suoava visokim rizikom
smanjenja populacije ili broja jedinki zbog jednog ili vie faktora.
Osjetljive (Vulnerable, VU)
Osjetljivi taksoni su oni za koje se smatra da e u bliskoj budunosti prei u
kategoriju Ugroenih, odnosno da se suoavaju sa visokim rizikom od nestajanja u
prirodi.
Gotovo osjetljiva (Near threatened, NT)
Takson je gotovo osjetljiv, ali ne zadovoljava niti jedan kriterij od prethodno
nabrojanih kategorija, ali je izvjesno da e u skoroj budunosti prei u neku od
prethodnih kategorija.
Najmanje zabrinjavajua (Least concern, LC)

Takson se smatra najmanje zabrinjavajuim ako ne dotie niti jedan kriterij od

prethodno navedenih. U ovu grupu pripadaju iroko rasprostranjene i este vrste.
Nedovoljno poznata (Data Deficient, DD)
Ne postoje precizni podaci o faktorima ugroenosti od nestajanja na osnovu
rasprostranjenja i stanja populacija, iako ostali podaci mogu biti raspoloivi, npr.
biologija i fiziologija vrste.
Neobraena (Not evaluated, NE)
Uope ne postoje podaci o procjeni rizika taksona
Kriteriji procjene rizika ugroenosti
-

opadanje u broju zrelih jedinki u odreenom periodu (%) uzrokovanu neprirodnim

procesima (kriterij A),

ekstremne

promjene

(smanjenja

poveanja)

veliine

populacije

rasprostranjenosti, a koje se odvijaju brzo i esto (kriterij B i C),

-

fragmentiranost stanita - poveani rizik od nestajanja uslijed pojavljivanja

jedinki u malim i izoliranim subpopulacijama (kriterij B),

pojavljivanje izrazito malih populacija iji je broj zrelih (reproduktivno

sposobnih) jedinki manji od 250, tj. samo 50,

lokalitet ekoloki i geografski definiran pojam gdje na stanite moe utjecati

jedna pojava na sve prisutne jedinke (npr. zagaenje) (kriterij B i D),

kvantitativna analiza rizika numeriki iskaz procjene rizika npr. populacijska

vijabilnost analize (kriterij E)

Karakteristike Kritino ugroenih taksona (CR)

- neophodno je da zadovoljava neki od prethodno navedenih kriterija i s tim u vezi
suoava se visokim rizikom od nestanka na prirodnim stanitima,
Kriterij A redukcija populacije u veliini:
- redukcija populacije 90% tokom posljednjih 10 godina ili tri generacije,

- redukcija populacije za 80% tokom posljednjih 10 godina ili tri generacije,

- redukcija populacije za 80% za koju se pretpostavlja ili se sumnja da e se odviti
narednih 10 godina ili tri generacije, ......
Kriterij B - Geografska rasprostranjenost:
- obim pojavljivanja manji od 100 km2, ...
Kriterij C brojno stanje populacije manje od 250 zrelih individua, a:
- dinamika redukcije od najmanje 25% unutar 3 godine ili jedne generacija (najvie do
100 godina u budunosti),.....
Kriterij D - populacija broji manje od 50 zrelih individua
Kriterij E - Kvantitativna analiza ukazuje na vjerovatnou nestanka ili izumiranja u
prirodnim stanitima od najmanje 50% u iduih 10 godina ili 3 generacije.
Crvena knjiga (Red Book) i Crvena lista (Red list) - Crvena knjiga i Crvena lista
predstavljaju dokumente koji u sebi sadre popis taksona (podvrste i vrste) za koje je
odgovarajuom metodologijom prema kriterijima IUCN-a utvren status ugroenosti
odnosno procijenjen rizik od izumiranja. Crvena lista sadri listu taksona sa manje
podataka (ime taksona sa procjenom ugroenosti i kratak komentar) u odnosu na Crvenu
knjigu koja sadri detaljnije podatke (precizan opis taksona, geografsko rasprostranjenje,
procijenjeni rizici, precizan opis stanita, tip vegetacijske jedinice u kojem obitava
takson, fotodokumentacija...). Oba dokumenta imaju posebnu vanost jer predstavljaju
osnovu za planiranje i sistem mjera na konzervaciji i zatiti navedenih taksona i njihovih
stanita.
Znaajna biljna podruja - IPA podruja (Important Plant Areas, IPA)
Prirodni ili poluprirodni lokalitet koji je znaajana za floru i karakterizira se
znaajnim botanikim bogatstvom ili sastavom rijetkih, ugroenih i eneminih taksona ili
vegetacije od izuzetne botanike vanosti.

Cilj IPA program je formiranje mree i zatita podruja najboljih za ouvanje flore u
Evropi I ostatku svijeta koristei koegzistentne kriterije.
Osnova za IPA program lee u GSCP (2002) kao jedan od ciljeva te strategije za 2010.
godinu. Glavni cilj IPA program je zatita 50% najzanaajnijih podruja raznolikosti flore
do 2010. godine. Drugim rijeima IPA program je okvir za identifikaciju ovih podruja u
cilju njihove zatite prema definiranim kriterijima.
Tri osnovna principa identifikacije IPA
Kriterij A lokalitet sadri populaciju jednog ili vie taksona koji su od globalnog
evropskog zanaaja za zatitu.
Kriterij B lokalitet sadri izuzetno bogatu evropsku floru u odnosu na biogeografsku
zonu u kojoj se nalazi.
Kriterij C lokalitet je od izraziti primjer stanita od globalnog ili evropskog znaaja za
zatitu ili botaniku.
Diverzitet flore Bosne i Hercegovine i njen poloaj u okviru CBD-a, IUCN-a i IPA
Bosna i Hercegovina zauzima svojom geografskom povrinom relativno mali
prostor koji iznosi 51129 km2. Na tako malom prostoru uslijed izraene geomorfoloke,
hidroloke i pedoloke raznolikosti, specifine geoloke historije tokom posljednjih
nekoliko ledenih doba, ekoklimatske raznovrsnosti, ali i dugotrajnog antropogenog
utjecaja ivi svijet viih biljaka je izrazito raznovrsan i karakterizira se visokim stepenom
endemizma, rijetkih glacijalnih i tercijernih reliktnih biljaka. Takoer, uslijed specifinog
poloaja tokom klimatskih promjena u prolosti geografski poloaj je osigurao da veina
prostora BiH nije bio zahvaen ledenim dobima to je uvjetovao visok stepen genetikog
diverziteta brojnih biljnih vrsta te se BiH unutar Balkana, Mediterana i Evrope smatra
velikim refugijalnim centrom, odnosno pribjeitem gdje su sklonile brojne biljne vrste
tokom oledbi. Stoga, na geografski malom prostoru postoje brojni endemni centri u
kojima se i sada odvijaju procesi nastajanja novih vrsta.

Kada su u pitanju vie vaskularne biljke (Bryophyta, Pteridophyta i

Spermatophyta) BiH posjeduje ukupno 5134 taksona na nivou vrsta, podvrsta i hibrida.
Prema tom broju naa zemlja se svrstava u sam vrh evropskih zemalja koje se odlikuju
izraeno visokim stepenom biljnog biodiverziteta kao to su Italija, Grka, Hrvatska,
panija.
Broj taksona po grupama viih biljaka (vrsta, podvrsta i hibridi) u BiH
Bryophyta

565

Pteridophyta

71

Spermatophyta

4498

Ugroeni predstavnici Pterydophyta:

Notholaena maranthe stare ultrabazine stijene
Asplenium cuneifolium stare ultrabazine stijene
Selaginella helvetica stare ultrabazine stijene
Ceterach javorkae pukotine karbonatnih stijena
Asplenium lepidum pukotine karbonatnih stijena
Asplenium fissum pukotine karbonatnih stijena planinskog pojasa
Sve vrste roda Lycopodium sp. (clavatum, annotinum)
Marsillea quadrifolium vodena stanita
Adianthum capillus-veneris pukotine sedrenih stijena
Spermatophyta sjemenjae
Najvii stepen raznolikosti je upravo vezan sa ovu grupu viih biljaka, to je i
oekivano s obzirom na broj prisutnih vrsta u ovoj grupi. Razred Magnoliatae broji
ukupno 2608 vrsta, 943 podvrsta i 148 hibrida. Razred Liliatae broji 648 vrsta, 135
podvrsta i 16 hibrida dok golosjemenjae (Coniferophytina) sadri 40 vrsta i 4 podvrste
te 4 hibrida.
Najbrojnije porodice su glavoike (Asteraceae, Cichoriaceae), leptirnjae (Fabaceae),
trave (Poaceae), ruovke (Rosaceae), kupusnjae (Brassicaceae), usnatice (Lamiaceae)..

Specifinost flore BiH se ogleda u brojnom prisustvu paleo- i neoendema, glacijalni i

tercijarni relikti koji su uglavnom vezani za klisure, kanjone, planinske vrhove odnosno
refugijume (pribjeitima).
Dosadanja saznanja ukazuju da je oko 450 taksona endeminih za BiH koje
pripadaju viim biljkama. Posebno se istiu, kod nas, nedovoljno istraeni rodovi kao to
su Rosa, Crataegus, Sorbus, Rubus, Alchemilla, Hieracium, Centaurea, Festuca, Carex.
Veina tih stenoendema (endemi izrazito malog prirodnog areala) se nalazi u
Hercegovini, odnosno podruju planina Prenja, vrsnica i abulja, a koji je inae
oznaen kao neoendemni centar. Inae je podruje jugozapadne Hercegovine (autori su
oznaili kao juna Bosna) predstavlja podruje oznaeno kao Biodiversity Hotspot
(podruja vrueg biodiverziteta, odnosno izrazito visoke stope bioloke raznolikosti) na
nivou Mediterana, a takvih podruja je prisutno oko 29 (Diadema i Medail, 2009). Vei je
broj endeminih taksona koji su svojom rasprostranjenou ogranieni na irem dijelu
Dinarskog gorja, odnosno Balkanskog poluotoka.
Neophodno je napomenuti stanita ofiolitske zone koju grade stare vulkanske
stijene ili ultrabazine u ijem sastavu dominiraju serpentiniti, peridotiti, dijabazi i
amfiboli. Najznaajnija stanita za biljni svijet imaju stijene sa dominacijom
serpentinofita sa peridotitima (zapadna Bosna od Kozare prema planinama Uzlomac i
Borje, podruje rijeke Bosne izmeu Zavidovia i Nemile, rijeka Gostovi, Kladanj,
Olovske luke, Banovii, Ozren planina, desna obala Spree, Maglaj. Na istoku su
znaajna podruja oko Viegrada (planina Sjeme, Varda, dolina Lima prema Rudom).
Na tim stanitima, naroito na rankerima, regosolima i sirozemima, tamo gdje je utjecaj
geoloke podloge znaajan (koncentracija tekih metala, poveana koncentracija Mg, a
smanjena koncentracija Ca jona) javljaju se brojne endemoreliktne vrste u kamenjarama i
pukotinama stijenama i sipara:
Reliktni serpentinofiti: Halacsya sendtneri, Potentilla visianii, Fumana bonapartei,
Haplophyllum boisserianum, Gypsophylla spergulaefolia.
Tipini serpentinofiti: Scrophularia tristis, Sesleria latifolia var. serpentinica,
Euphorbia gregersenii, Asplenium adulterinum, Centaurea dubia ssp. nigrescens.

Sa druge strane, stanita bogata endeminim biljkama predstavljaju stanita na

dolomitnoj geolokoj podlozi za koji se pretpostavlja da je nastao jo u tercijeru te
predstavlja stanita za tercijerne biljne vrste , odnosno refugijume za brojne biljne vrste.
Podruja bogata dolomitnim stanitima su: okolina Konjica, gornji tok Neretve oko
Doljanke, Drenice, Lastva kraj trebinja, Koprivnica kod Bugojna, Donjeg Vakufa,
Prusca i Kupresa, podruje oko Drvara.
Endemine vrste: Alyssum moelndorfianum, Thymus aeropunctatus, Acinos orontius,
Euphorbia hercegovina, Orchis zlatari.

Napomena: BiH je potpisnica CBD-a od 2002. godine, te je u okviru aktivnosti prema

CBD-u neophodno ostvariti ciljeve koje propisuje CBD. U skladu s tim dosad je BiH
realizirala dokument Strategija BiH sa akcionim planom za ouvanje bioloke i pejzane
raznolikosti (2008-2010) te je izradila studiju 'BiH zemlja raznolikosti, 2008' koju je
finansirao GEF (Global Environment Facility) i UNEP.
BiH dosada ima samo preliminarni popis za izradu Crvene liste (ili, 1996), tako da
Crvena Knjiga nije jo izraena.
IPA program jo nije niti zapoet prema dostupnim informacijama.
Literatura: