Zatiena umska podruja

Uvod
Divlja fauna, flora i vegetacija ini prirodno naslijee i ima estetske, naune, kulturne
rekreacijske, privredne i vlastite vrijednosti koje se moraju sauvati i predati buduim
naratajima.
Prepoznajui osnovnu ulogu divlja flore i faune u odravanju prirodne ravnotea, a
registrujui da su brojne biljne i uivotinjske vrste i njuihove zajednice znaajno reducirane ili u
procesu nestanka izumiranja pristupilo se zatiti pojedinanih vrsta i njihovih nalazita
odnosno prirodnih areala odnosno zatiti stanita u kojima se one nalaze na meunarodnom i
nacionalom (dravnom) nivou.
U razliitim prilikama u javnosti se iznose podaci o povrinama zatienih umskih i drugih
prirodnih cjelina u BiH i ukazuje na njihovu nedovoljnu zastupljenost. Koriste se nepouzdani
podaci a nisu rijetka i nepoznavanja prilika na terenu. Insistira se na potrebi poveanja
zatienih povrina na 15%, 20% pa i vie procenata od povrine teritorija Bosne i
Hercegovine.

 Insistira se na potrebi poveanja zatienih povrina na 15%, 20% pa i vie procenata

od povrine teritorija Bosne i Hercegovine. Pri tome se istie stanje u nekim dravama
Evrope, gdje su povrine zatienih podruja vee, zanemarujui injenice da je i stanje
uma u tim zemljama dijametralno razliito, nepovoljno prvenstveno sa aspekta njihove
prirodnosti i biodiverziteta, u odnosu na Bosnu i Hercegovinu. Ovo, naravno, ne znai da
nas oslobaa obaveze izdvajanja i zatite svih izuzetno vrijednih umskih i drugih
prirodnih cjelina. Pitanja su: koje, gdje i kako?
umarska nauka i struka ne smiju biti po strani ovih pitanja. One moraju dati
argumentirane odgovore na ova pitanja jer su po prirodi stvari najkompetentnije (npr. sve
praumske rezervate u Bosni i Hercegovini identificirali su i insistirali na njihovoj zatiti
umarski strunjaci). U protivnom e doi do daljnjeg prostornog i organizacionog rasula
umarstva a bez zatite pravih vrijednosti.

Ope o zatienim podrujima

Zatieno podruje je dio kopna i/ili mora odreeno radi zatite i odravanja bioloke
raznolikosti, prirodnih i kulturnih resursa.
Zatiena podruja su :
a) zatiena prirodna podruja ustanovljena u naune svrhe ili radi zatite divljine;
b) nacionalni parkovi ustanovljeni u svrhu zatite ekosistema i rekreacije;
c) spomenici prirode ustanovljeni u svrhu ouvanja specifinih prirodnih karakteristika,
d) zastieni pejzai ustanovljeni u svrhu ouvanja kopnenih pejzaa, priobalnih podruja i
rekreacije


Zatieno prirodno podruje je:
a)kopneno ili priobalno podruje sa izuzetnim ili reprezentativnim ekosistemima, geolokim ili
fiziolokim karakteristikama i/ili vrstama od izuzetne vanosti, a koriste se u naune svrhe
i/ili monitoring okolia, ili
b) neizmjenjeno ili neznantno izmjenjeno kopneno i/ili priobalno podruje velike povrine,
koje je zadralo svoje prirodne karakteristike i uticaj, bez stalnog ili znaajnog stanita
ustanovljeno radi ouvanja prirodnih uvjeta, ili
c) kopneno i/ili priobalno podruje izloeno aktivnoj intervenciji radi upravljanja s ciljem
osiguranja odravanja stanita i/ili ispunjenja zahtjeva specifinih vrsta.

Nacionalni park je prirodno kopneno i/ili priobalno podruje odreeno radi:

a) zatite ekolokog integriteta jednog ili vie ekosistema za sadanje i budue generacije;
b) iskljuivanja eksploatacije ili posjeta koje mogu uzrokovati promjene i oteenja
prirode,
c) osiguranja osnova za duhovne, naune, obrazovne, rekreacione i posjetilake svrhe.
Spomenik prirode je podruje sa jednom ili vie specifinih prirodnih/kulturnih
karakteristika od izuzetne ili jedinstvene vrijednosti zbog svojih prirodnih, reprezentativnih ili
estetskih osobina ili kulturne vanosti.
Pejza je kopneno ili priobalno podruje nastalo meusobnim djelovanjem prirode i
ovjeka sa izuzetnim estetskim, ekolokim i/ili kulturnim vrijednostima, i esto sa velikom
bilokom raznolikou.

 Na osnovu analize dobijenih podataka i drugih navedenih izvora u okviru zatienih

podruja uma i umskih zemljita u F BiH registrirane su sljedee kategorije zatite:
praumski rezervati, spomenici prirode, zatieni krajolici (pejzai), sjemenske sastojine,
povrine klekovine bora, sastojine munike, ostala zatiena podruja (trajne ogledne plohe,
sportsko rekreacione zone ) i zatiene ume vodoizvorita (tabele 1 i 2).
PRAUMSKI REZERVATI
Virgin forest reserve
Na teritoriju F BiH izdvojena su tri praumska rezervata uma bukve i jele sa smrom,
praumski rezervat sekundarnih uma bukve i praumski rezervat uma munike. Ukupna
povrina ovih rezervata iznosi 248,84 ha.
Praumski rezervati uma bukve i jele sa smrom su na lokalitetima: Ravna vala na planini
Bjelanici (g.j. Igman, odjel 106) povrine 45,04 ha; izvor Trstionice (g.j.Gornja
Trstionica-Bukovica, odjel 52) povrine 30,50 ha i na planini Pljeivici (g.j. Pljeivica)
povrine 50,00 ha.
Praumski rezervat sekundarnih uma bukve se nalazi na lokalitetu Maen do (g.j.
Gostelja, odjel 133) povrine 33,30 ha.
Praumski rezervat uma munike izdvojen je na planini vrsnici (g.j. vrsnica, odjel 23),
povrine 90,00 ha.
Ovi praumski rezervati imaju izvanredan nauni, obrazovni i kulturni znaaj i zajedno sa
drugim praumskim rezervatima u Republici Srpskoj predstavljaju neprocjenljivo blago
Bosne i Hercegovine, prave riznice biodiverziteta i genofonda. umarska enciklopedija
(Bertovi,1983 a) definira pojam rezervata kao teritorij (akvatorij) koji je zbog odreenih
prirodno-znanstvenih, kulturno-povijesnih i drugih slinih osobina zakonski zatien od
ovjekova uticaja, oteenja i unitenja.

NP Sutjeska - Peruica

Dinamika biodiverziteta u praumi u funkciji vremena

div.
faune

div.
flore

Prauma

SPOMENICI PRIRODE
Nature monument
Na ovaj vid zatite prirode u F BiH otpada 3961,17 ha povrine uma i umskog
zemljita , a izdvojena su tri podruja kao spomenici prirode. Oni se nalaze u podrujima
razliitim po ekoloko-vegetacijskim karakteristikama.
Spomenik prirode Vodopad Skakavac (g.j. Vuja Luka i g.j. Vogoa-Bulozi) povrine
1630,44 ha od ega na ume i umsko zemljite otpada 1161,17 ha. Najveim dijelom
povrine ovog spomenika prirode predstavljaju ume bukve i jele sa smrom i njihovi derivati:
ume jele i smre i ume bijelog bora, smre i jele.
U podruju Sarajevo uma je i drugi objekt ove kategorije: Spomenik prirode Vrelo Bosne
povrine 603,00 ha od ega na ume i umsko zemljite otpada 550,00 ha (dio g.j. Igman).
Obuhvata ove povrine preteno na sjeveroistonim padinama krenjako-dolomitnog
planinskog masiva Igman sa antropogeno jako izmjenjenom umskom vegetacijom. Ova
vegetacija esto ima karakter mjeavina i kompleksa vegetacije, razliite liarske fitocenoze:
ukve i crnog graba, bukve i javora gluhaa, termofilne ikare sa bijelim i crnim grabom
unutar kojih su inkorporirane grupe etinara: crni bor, smra, ari, koji su saeni. U viim
dijelovima ovih padina i du uvala nalaze se ume smre i jele kao derivati uma bukve i jele
sa smrom odnosno predstavljaju odreene sindinamske stadije u razvoju uma bukve i jele
sa smrom.
Na podruju planine Vranice izdvojen je Spomenik prirode Prokoko jezero (g.j. ProkosFojnica) povrine 2250,00 ha. U recentnoj vegetaciji ovog prostora znaajne povrine
zauzimaju fitocenoze planinskih rudina, kao sekundarne tvorevine, sa kojima su u kontaktu
ili mozaino zastupljene zaostale umske fitocenoze : subalpinskih uma smre, subalpinskih
uma bukve, uma zelene johe i klekovina bora. Masiv planine Vranice sa okolnim
planinama Zec, Bitovnja i Sebei, koje predstavljaju srednjobosansko paleozojsko gorje,
odlikuje brojna specifina flora i vegetacija. Biolokoj raznolikosti doprinosi i prisustvo tritona u
glacijalnom Prokokom jezeru.