Anaruk chopiec z

Grenlandii
Czesaw Centkiewicz

Anaruk Chopiec z Grenlandii

Wrd gromady dzieci eskimoskich, bawicych si midzy namiotami

na brzegu morza, rej wodzi Anaruk. Suchali go nie tylko rwienicy, ale i
starsi chopcy. Nawet psy chtnie poddaway si jego rozkazom.
Anaruk mia dwanacie lat by jednak tak silny, zrczny i odwany,
e ojciec jego, Tugto, czsto zabiera syna ze sob na polowanie.
Anaruk by z tego niezmiernie dumny.
Zaprzyjaniem si z nim bardzo prdko. Pozwoliem mu obejrze moj
bro i podarowaem n stalowy, ktry wzbudzi w nim zachwyt. Nastpnego
dnia Anaruk przyprowadzi ze sob swego brata, picioletniego Nukuna, eby
i on obejrza te cuda. Musiaem wszystko pokazywa jeszcze raz i objania,
co do czego suy.
Ze zdumieniem dotykali miciutkiego, wenianego swetra.
Jak wyglda zwierz, ktre ma takie futro? zapyta Anaruk
Z trudem wytumaczyem mu, jak si robi materia. Nie przypuszcza,
e mona nosi ubranie z czego innego ni skra. Kaza obraca si
Nukunowi na wszystkie strony i pokazywa mi, jak uszyte s jego spodnie z
futra biaego niedwiedzia, bluza ze skry foki i buty z mikkiej skry
modego rena.
Tak ubiera si Eskimos w lecie. Ale lato trwa tutaj tylko trzy miesice i
jest zaledwie tak ciepe, jak nasza wczesna wiosna. Jesieni nie ma waciwie
wcale od razu zjawiaj si zimne wiatry, nieyce i wielkie mrozy,
dochodzce do pidziesiciu stopni. I tak bez przerwy przez dugie miesice.
Wtedy mieszkacy Grenlandii, a jest ich kilkadziesit tysicy na
wybrzeach tej najwikszej wyspy wiata, chodz otuleni w futra. Ledwie
nosy wida. Nawet niemowlta zawija si w skry. Matki nie nosz dzieci na
rkach, lecz w duej Kieszeni, naszytej w ubraniu na plecach. W ten sposb
maj swobodne obie rce do pracy. A pracy nie brak kobiecie eskimoskiej.
Grenlandia liczy ponad dwa miliony kilometrw kwadratowych, a wic
jest prawie siedem razy wiksza od caej Polski. Gdyby pnocny skraj wyspy
umieci w Szczecinie, poudniowy kraniec signby daleko w gb pustyni
Sahary w Afryce. Prawie caa Grenlandia skuta jest lodem. W samym rodku
wyspy grubo lodowej pokrywy dochodzi do trzech kilometrw i naturalnie
nigdy nie taje.

Czesaw Centkiewicz

niegi topniej tylko na poudniowo-zachodnich brzegach i tam na

poletkach ziemi wyrastaj trawy i mchy, a wrd nich mae, ale barwne
kwiatki.
Lato jest tak krtkie, e niektre roliny nie zd w cigu jego trwania
przekwitn i owocowa. Zaczynaj kwitn jednego lata, zimuj pod
niegiem i owoce maj dopiero na nastpn wiosn.
Podczas lata rodzina Anaruka mieszka na brzegu morza w namiotach
zrobionych ze skr fok i renw. Obok stoj namioty ich krewnych i przyjaci.
Najtrudniej jest zdoby drewno na pale do namiotw. Lasw na
Grenlandii nie ma czasami zdarzaj si tylko niskie krzaki. Wiksze
kawaki drewna mona wyowi jedynie... z morza. Fale morskie rokrocznie
wyrzucaj tu na brzeg szcztki rozbitych statkw lub kody drzew,
przyniesione przez prdy morskie z dalekich brzegw Syberii.
Drzewo to skarb prawdziwy: mona ze zrobi pal do namiotu, czci
do sa lub szkielet kajaka, ale ludzie Dalekiej Pnocy umiej sobie jako
poradzi i bez drzewa: skry namiotu rozpinaj na ebrach wielorybw.
Namiot taki wcale nie jest szczelny deszcz przedostaje si; do rodka. Anaruk nie martwi si jednak, e woda kapie mu na gow, dziwi si
nawet bardzo, e my w Europie nawet w lecie mieszkamy w kamiennych
domach. Gdy pokazaem mu fotografi ulic Warszawy, mia si pocztkowo,
pniej zapyta z niedowierzaniem:
Chyba artujesz! Ci wszyscy ludzie nie mog przecie mieszka
razem skd wziliby tyle misa do jedzenia?
Tumaczyem mu, jak mogem, ale nie wiem, czy udao mi si go
przekona.
Zdobycie poywienia to sprawa ycia i mierci dla mieszkacw
Grenlandii. Polowanie na zwierzta morskie, tak jak to robi Eskimosi w
dalekich zaktkach Grenlandii, nie jest rzecz atw ani bezpieczn. Latem
wypywaj na morze w kajakach. Nic a nic niepodobnych do naszych.
Szkielet

buduje

si

przewanie

eber

zwierzcych

powizanych

rzemieniami; obciga si go skrami, pozszywanymi jak mona najszczelniej.

Otwr, w ktrym siedzi myliwy, jest bardzo cile dopasowany do jego
wymiarw. Jeli dka przedziurawi si w czasie polowania, myliwy nie

Anaruk Chopiec z Grenlandii

moe wydosta si z niej i tonie.

Na wypraw Eskimos ubiera si-w specjalny skrzany kaftan, zwizany
wok kostek na rkach, pod brod i dookoa otworu kajaka. W ten sposb
tworzy on z myliwym jedn wodoszczeln cao. Kady uczy si tu polowa
z kajaka ju od maego dziecka. Gdy tylko umie dobrze chodzi, dostaje swj
pierwszy kajak; potem, w miar jak podrasta, coraz to wikszy, a wreszcie
chopak sam musi sobie zrobi dk na swoj miar.
Przeraziem si ogromnie, gdy zobaczyem kiedy z brzegu, e kajak
Anaruka przewrci si do gry dnem. Ju chciaem pospieszy mu na
pomoc, gdy raptem rozemiana twarz chopca ukazaa si nad wod i po
chwili dka pyna normalnie.
Przypomniaem sobie wtedy, e myliwi lubi popisywa si swoj
zrcznoci, ktra nierzadko ratuje im ycie. Nieraz burza spotka ich na
morzu, a fala wywrci kajak, wtedy jednym silnym ruchem wiosa lub
ramienia umiej przywrci go do zwykej pozycji. Zdarza si jednak, e po
duszej walce z falami, gdy siy myliwego wyczerpi si, ginie w lodowatej
wodzie.
Tugto umia przekoziokowa z kajakiem kilkanacie razy i nic mu si
nigdy zego nie stao.
Razu pewnego, wczesnym rankiem, gdy morze byo zupenie spokojne,
wybralimy si szecioma kajakami na polowanie. Kady z nas zabra
harpun, dzidy i strzay. Musiaem wiosowa z caych si, eby nady za
moimi towarzyszami.
Zatrzymalimy si midzy skalistymi wysepkami, czsto podobno
odwiedzanymi przez foki. Na razie nie mogem dostrzec ani jednej, jednak
Tugto kaza nam siedzie w kajakach zupenie bez ruchu, eby nie sposzy
zwierzyny. Dugo tak czekalimy i mylaem, e ju nic nie bdzie z
polowania, a tu nagle, w odlegoci kilkudziesiciu metrw, na powierzchni
morza ukazaa si maa, okrga gowa z dugimi wsami.
Kajaki Eskimosw bez plusku ruszyy w tym kierunku. Zostaem na
miejscu, bo wiedziaem z gry, e nie bd umia wiosowa tak cicho, jak
oni.
Podejrzliwa foka schowaa si pod wod, zanim moi towarzysze zdoali

Czesaw Centkiewicz

do niej podpyn, i znw musielimy dugo czeka w ciszy, wstrzymujc

oddech.
Dopiero za trzecim razem myliwym udao si podpyn do foki na
odlego rzutu harpunem. Foka trafiona znika w morzu, ale w tym miejscu
na

powierzchni

wody

utrzymywa

si

pcherz

skrzany

napeniony

powietrzem i przywizany rzemieniem do harpuna.

Jest to bardzo dowcipne urzdzenie: w ten sposb Eskimos widzi, gdzie
zaton jego up, a jeli nawet chybi celu moe zawsze wyowi sw bro.
Ostrze harpuna zrobione jest z twardej koci i osadzone na drewnianej
rkojeci. Bywaj take harpuny innego rodzaju: po wbiciu ostrza w ciao
zwierzcia drzewce odcza si i pozostaje w rku myliwego.
Pod koniec dnia upolowalimy pi wielkich, tustych fok. Z zainteresowaniem ogldaem te zwierzta, ktre dostarczaj Eskimosom misa,
tuszczu i skr. Dwumetrowe prawie, walcowate ich ciaa zakoczone byy
dwiema przednimi petwami i jedn tyln. Lnica, ciemnoszara sier o
krtkim, do sztywnym wosie w niczym nie przypominaa puszystego,
czarnego futra, jakie chtnie nosz kobiety u nas.
Caa osada wybiega na brzeg na nasze spotkanie. Ludzie krzyczeli, psy
szczekay wszyscy cieszyli si na myl o uczcie.
Wycignlimy na brzeg upolowane foki. Za pomoc dugich noy
aden myliwy nigdzie nie rusza si bez takiego noa zabralimy si do
cigania skr i wiartowania misa Eskimosi kilkoma zrcznymi ruchami
odcinali skr, ktr oddawali kobietom, i szybko dzielili zdobycz. Gromadka
dzieci otoczya ich ze wszystkich stron, wiedziay one doskonale, e dostan
ulubiony przysmak delikatny, o sodkawym smaku tuszcz znajdujcy si
tu pod skr.
Zrobio si straszne zamieszanie i haas. Kady chcia schwyta jak
najwicej. Wszystko jednak odbywao si na wesoo, ze miechem i artami,
bo dzieci eskimoskie, tak samo zreszt jak i ich rodzice, nie kc si nigdy
ani nie bij.
W razie sprzeczki Eskimosi staj naprzeciwko siebie przed ca ludnoci osady i jeden na drugiego ukadaj zoliwe piosenki. Wszyscy si
miej i ciesz z udanych artw, a zwycizc zostaje ten, ktrego piosenki

Anaruk Chopiec z Grenlandii

s dowcipniejsze. Omieszony przeciwnik nie zacznie na pewno tak prdko

nowej ktni.
Opowiadano mi zabawn historyjk o dwch podrnikach, ktrzy
zamieszkali wrd Eskimosw. Pewnego razu naradzajc si nad dalsz
podr wpadli w taki zapa, e przekrzykiwali jeden drugiego. Eskimosi,
usyszawszy podniesione gosy, zbiegli si ca gromad, proszc, eby si
podrnicy prdzej pogodzili. Uspokoili si dopiero, gdy im wytumaczono, e
to bya tylko przyjacielska pogawdka.
Zodziejstwo jest tu rwnie nie znane. Tugto nie mg w aden sposb
zrozumie, gdy pytaem, czemu nie zamyka swych rzeczy. Mog ci je
przecie ukra" chciaem powiedzie, ale w jzyku eskimoskim nie ma
sowa kra". Nikt nie chowa skr, jedzenia, nikt nie zamyka namiotu, bo i
po co? Kademu wolno poyczy sobie ten przedmiot, jakiego mu potrzeba,
nawet w czasie nieobecnoci waciciela. Nigdy si jednak nie zdarza, aby
wypoyczona rzecz nie zostaa oddana w jak najlepszym porzdku.
Ta ufno i gocinno s, niestety, wielokrotnie naduywane przez
kupcw i handlarzy, ktrzy przypywaj tu na statkach niegodziwie
wykorzystujc naiwnych i atwowiernych Eskimosw.
Wiele innych zalet odkryem w tych ludziach w czasie mego pobytu na
Dalekiej Pnocy: s bardzo skromni, nie przechwalaj si, nie kami i nie
obmawiaj wzajemnie. Gdy myliwy upoluje zwierz czsto nawet z
naraeniem ycia, nie opowiada wszystkim naokoo, jaki to z niego zuch, ale
mwi skromnie, e mu si udao, i zaprasza wszystkich do podziau
zdobyczy.
Zmarznity i godny wdrowiec, ktry zawita do osady, bdzie przyjty
jak najlepszy przyjaciel, dostanie zawsze najsmaczniejsze ksy jedzenia i
najlepsze miejsce do spania.
Czasami zdarzy si jednak moe, e myliwy popeni jaki czyn
krzywdzcy innych. Wtedy zbiera si na sd caa osada i winowajca musi
przyzna si do wszystkiego. To samo jest ju dostateczn kar. W
przyszoci bdzie si z pewnoci wystrzega podobnego postpowania.
Bywaj jednak takie wypadki, co prawda bardzo rzadko, e kto postpowaniem swoim oburzy ca osad. Wtedy zbieraj si wszyscy i ka

Czesaw Centkiewicz

winowajcy odjecha. Siada on do kajaka, zabiera bro, troch ywnoci i

pynie dokd go oczy ponios". Jeeli dotrze do innej osady, przyjmuj go
tam gocinnie. Moe zamieszka w niej na stae, pod warunkiem, oczywicie,
e nie popeni znw jakiej niegodziwoci. Przewanie jednak kara ta jest
zupenie wystarczajca.
W lecie Eskimosi poluj take na dzikie reny. Po raz pierwszy zobaczyem, jak olbrzymim stadem przepyway jeziorko. Ponad wod wida byo
tylko by i las ogromnych, krzaczastych rogw.
Na brzegu przystany na chwil, otrzsajc si z wody. S one bardzo
podobne do naszych jeleni, znacznie jednak wiksze, o grubszych nogach i
duej gowie. Rogi maj mocniejsze, lecz mniej rozgazione. Sier
jasnokawow lub czasami brzow.
Na zim sier rena staje si prawie biaa i niezwykle puszysta. Samce
zmieniaj co roku rogi. Na pocztku zimy trac stare, a ju w marcu
zaczynaj wyrasta im na gowach nowe.
Reny ywi si traw, porostami i pdami karowatej wierzby. W zimie
umiej wygrzeba pokarm mocnymi kopytami nawet spod metrowej warstwy
niegu. Z braku poywienia mog dugo godowa, jeli maj dostateczny
zapas tuszczu. Ze skr ich Eskimosi, mieszkajcy z dala od wybrzey
morskich, robi namioty i ubrania, z koci bro, ze cigien nici, a
miso jest smacznym i zdrowym poywieniem, chocia nie tak tustym, jak
miso foki.
Eskimosi poluj na reny za pomoc ukw i dzid. Nie moe to by
jednak ta sama bro, jakiej .uywa si do polowa na zwierzta morskie.
Myliwijnyl, e reny obraziyby si i ucieky daleko w gb ldu, gdyby
zabijano je t sam broni, co zwierzta yjce w wodzie.
Pewnego dnia przybiegli do nas myliwi z wiadomoci, e o par kilometrw napotkali stado renw.
Wielki ruch zapanowa w osadzie wszyscy, poczynajc od dzieci, a
koczc na starcach, rzucili si do przygotowa. Na szlaku zaczto z wielkim
popiechem budowa ogrodzenie z kamieni, wytyczajc nimi z obu stron co
w rodzaju drogi szerokiej na pocztku, a nastpnie coraz bardziej si
zwajcej. Na ogrodzeniu tym poustawiano w niewielkiej od siebie odlegoci

Anaruk Chopiec z Grenlandii

okrge kamienie wielkoci gowy ludzkiej.

Zatrzymaem Anaruka, ktry na wycigi z innymi chopcami znosi
kamienie.
Co to wszystko znaczy? zapytaem.
Widzisz, renom bdzie si zdawa, e to gowy ludzi zaczajonych za
ogrodzeniem, nie bd wic prboway uskoczy w bok odpowiedzia,
troch zdziwiony moim pytaniem.
Gdy wszystko byo ju gotowe, kobiety i dzieci wyruszyy na spotkanie
stada. Szy w milczeniu, eby nie sposzy zwierzt, ktre s tak czujne, e
trzeba je okry z daleka, zachowujc si przy tym bardzo ostronie.
Na skraju pascego si stada stoj zwykle wartownicy reny, ktre
zwracaj baczn uwag na ca okolic. Jeeli tylko dostrzeg lub usysz
co podejrzanego, alarmuj natychmiast reszt stada, ktre rzuca si do
ucieczki. Dogoni ich wtedy nie sposb, bo biegaj bardzo szybko.
Anaruk kad si co kilkanacie metrw i przyoywszy ucho do ziemi,
nadsuchiwa ttentu racic. Wreszcie z rozradowanej jego miny i znakw,
jakie dawa, zrozumielimy, e zwierzta s ju blisko.
Po chwili do naszych uszu dobieg dziwny, suchy trzask, jakby stukot
kawakw drewna. To zwierzta, biegnc w ciasnej gromadzie, zderzay si
rogami.
Co prdzej rozdzielilimy si na dwie grupy musielimy okry
stado z dwch stron i wpdzi je midzy kamienne ogrodzenie. Szczliwie
wiatr nam sprzyja, a pagrki i wielkie kamienie rozrzucone tu i wdzie
zasaniay nas troch. Wolniutko, w wielkiej ciszy, podpezalimy do stada,
ktre nie podejrzewajc zasadzki zatrzymao si, eby po-skuba troch
mchw.
Naraz, na dany znak, podnis si taki straszliwy wrzask, jakby sfora
wilkw ruszya do ataku. Chopcy pod wodz Anaruka uywali, co si zowie:
szczekali jak psy, wyli jak wilki.
Stado rzucio si do ucieczki. Pdzone otaczajcym je dokoa wrzaskiem, wpado midzy kamienne poty prosto na myliwych, zaczajonych w
najwyszej czci zagrody.
W kilkanacie minut polowanie byo skoczone. W caej osadzie za-

Czesaw Centkiewicz

wrzaa praca. Myliwi cigali skry z zabitych zwierzt i wiartowali miso.

Kobiety przygotowyway zapasy na zim, krajc wielkie pocie misa na
cienkie, dugie pasy, i zawieszay je na erdziach, eby wyscho dobrze na
socu i wietrze. Niezadugo myliwi ukryj je pod cikimi kamieniami, eby
nie pado pastw lisw i wilkw. Gorzej, jeli .niedwied natrafi na kryjwk
odrzuci najcisze gazy to dla niego fraszka.
Po ukoczeniu pracy zabralimy si do uczty. Najwikszy przysmak
to zupa.
W wielkim kotle gotuje si przez trzy dni i trzy noce kopyta, koci i
czaszki renw. Koci s przedtem dokadnie potuczone. Nie radzibym
nikomu prbowa takiej zupy. Kopyta s nie myte, a niektre koci
poobgryzane ju przez psy. Ale Eskimosom to bardzo smakuje.
Gdy zupa bya gotowa, chopcy rozbiegli si po namiotach, zwoujc
wszystkich na uczt. Niedaleko ogniska, na trawie, usadowiono si koem.
Porodku, na drewnianej tacy, pooono dymice jeszcze kawaki misa.
Najdzielniejszy z myliwych pierwszy dosta wielk porcj. Schwyci j zbami
i tu przy samych wargach odci ks noem, reszt podajc ssiadowi. To
samo powtarzao si wiele, wiele razy, dopki wszyscy nie najedli si do syta.
Nic dziwnego, e wielu Eskimosw ma pocite wargi; noe ich s zawsze bardzo ostre. Ulubionym urozmaiceniem monotonnego zazwyczaj
jedzenia jest miso i wntrznoci zwierzt w stanie lekko nadpsu-tym, o
smaku starego sera. Miso takie przechowuje si w cigu dugich miesicy w
ciemnych, zimnych skrytkach, tak eby nie dochodziy do niego promienie
soca.
Nie bardzo smakoway mi te eskimoskie specjay, ale musiaem ich
nieraz prbowa, eby nie urazi gospodarzy. Wybierali przecie dla mnie
najtustsze, najwiksze kski. Na szczcie nie rozchorowaem si po tym
poczstunku tak, jak jeden ze znanych podrnikw, ktry yciem przypaci
tak uczt. Pewnego razu nie chciaem zje duego kawaka ciepego jeszcze
szpiku wieo upolowanej foki, tumaczc, e u nas w Polsce nie bierzemy do
ust surowego tuszczu, ale nikt nie chcia mi wierzy.
Mieszkacy Grenlandii z wielkim apetytem zjadaj surowe miso, bo i
na czym maj je gotowa?

Anaruk Chopiec z Grenlandii

W lecie dzieci zbieraj i susz trawy, mchy i nawz ptakw czy renw.
W zimie wytapiaj ld na wod do picia i czasem, bardzo rzadko,
podgotowuj troch misa nad pomieniem

lampy.

Lamp nazywaj

wydrony kamie, w ktry myliwi nalewaj tuszczu foki, morsa lub

wieloryba i zanurzaj w nim knot zrobiony z wysuszonej trawy. Lampa daje
troch wiata, troch ciepa i bardzo, bardzo duo sadzy. Ale tym si nikt nie
przejmuje.
Po uczcie rozpoczy si zabawy. Nim si spostrzegem, porwano mnie i
zaczto podrzuca do gry na zeszytych skrach. Po chwili uwolniono mnie i
zapano jednego z myliwych. Wtedy dopiero mogem si przypatrzy, jak
miesznie wyglda czowiek wylatujcy w powietrze i wymachujcy bezradnie
rkami i nogami. U nas taka zabawa nazywa si abk". Na obozach
harcerskich bawilimy si czsto w ten sposb, uywajc do tego kocw, a
nie skr. Nigdy nie spodziewaem si, e podobn zabaw spotkam pod
biegunem pnocnym.
Inna grupa Eskimosw zaprosia mnie do zawodw kto dalej rzuci
duym, cikim kamieniem, a jeszcze inna do zabawy w pik non.
Trudno byoby odgadn, z czego zrobili sobie pik! Po prostu... z czaszki
morsa, a trzeba j byo tak zrcznie kopn, eby kami upada na ziemi.
Gdy pobiegem na brzeg morza, by opuka rce po tej zabawie,
Anaruk nie mg mi si nadziwi.
Po co ty to robisz? pyta. Wzi do rk moje mydo, obejrza,
powcha i... zacz zajada. Rozmieszyo mnie to w pierwszej chwili.
Z czego si miejesz?! zawoa. Przecie to bardzo smaczne, tyle
w nim tuszczu!
Zjad wszystko i nawet nie zachorowa, ale gdy daem mu kawaek
czekolady, mylc, e zrobi chopcu tym wielk przyjemno, powcha j
tylko i czym prdzej wyrzuci.
To tak wstrtnie pachnie powiedzia, skrzywiony, na swoje
usprawiedliwienie...
Czasami, do rzadko, Eskimosi kpi si w rzekach lub w morzu,
naturalnie tylko w lecie, chocia i wtedy woda jest bardzo zimna. Majc tak
mao sposobnoci do kpieli, aden z nich nie umie pywa. Zim z trudem

10

Czesaw Centkiewicz

udaje si im wytopi tyle wody, ile potrzeba do picia. Nie myj si wic czsto
ani nie pior, bo jake pra futro? Bielizny nie nosz wcale. Na goe ciao
chtnie nakadaj koszulki z mikkich skrek ptakw, obrconych puchem
do wewntrz.
Do polowa w kajakach Eskimosi uywaj ubra ze skry foki gadko
wyprawionej. Zazwyczaj nosz kaftan oraz spodnie z foki lub rena, sigajce
do kolan, i buty z cholewami, skadajce si z dwch warstw skr:
zewntrznej foczej, i wewntrznej z futra psa lub krlika. Grub
podeszw robi ze skry morsa, czsto wkadajc jeszcze do buta warstw
suchej trawy, ktra dobrze wchania wilgo i chroni przed mrozem.
Podczas siarczystych mrozw do oww na lodzie myliwi wkadaj
skr biaego niedwiedzia, ktra mimo licznych zalet ma jednak wielk
wad: jest bardzo cika. Tote chtnie uywaj take ubra z ciepych,
lekkich skr rena, ale te zuywaj si bardzo szybko, a amic si atwo
sier mona znale wszdzie: w jedzeniu, w oczach, w ustach, w nosie.
Poza tym brzowy kolor futra zbyt jaskrawo odbija od bieli niegu i straszy
zwierzta.
Ubra takich musi mie Eskimos co najmniej dwa, jeeli popynie
kajakiem, a przewrci go fala, ubranie nasika wod i trzeba je dugo suszy.
Przepocone

albo

przemoknite

ubranie

wiesza

si

na

specjalnych

rusztowaniach nad ogniskiem lub na mrozie, bo wtedy caa wilgo zamarza w

wielkie krysztay lodu, a te atwo wykruszaj si z futra.
Najwicej kopotu jest zawsze z butami; ostre kamienie i ld niszcz je
bardzo szybko. Matka Anaruka nieraz skarya mi si, e nie moe nady z
szyciem obuwia dla swych synw.
W miar jak dni staway si krtsze, w osadzie coraz bardziej spieszono
si z robot. Mczyni zajci byli polowaniem i rybowstwem, a kobiety
naprawiay i szyy odzie zimow z grubych, ciepych skr. Od iloci
zgromadzonego misa i ryby zaley, czy osada nie bdzie cierpiaa godu-w
zimie i na wiosn.
Noce byy ju bardzo chodne, coraz wicej futer musiaem wciga na
swe posanie, eby nie zamarzn na ko w nieszczelnym namiocie, do
ktrego mrony wiatr przedostawa si ze wszystkich stron.

11

Anaruk Chopiec z Grenlandii

Dni te nie byy ciepe i dreszcz mnie przejmowa, gdy patrzyem, jak
Eskimosi owi ososie, stojc godzinami po kolana w lodowatej wodzie.
Na rzece zrobili zagrod z kamieni, dugimi komi morsa uderzali
mocno powierzchni wody, poszc w ten sposb i naganiajc ryby do
zagrody, tam zabijali je dzidami i wyrzucali na brzeg.
Pewnego dnia mczyni zebrali psie zaprzgi i wyruszyli na polowanie.
Kobiety oprawiay zowione w przerbli ososie. Inne ostrymi noykami z
koci zeskrobyway resztki tuszczu ze skr upolowanych jeszcze w jesieni
fok.
eby tylko naszym myliwym udao si zdoby duo misa
westchna jedna. Niedugo std odjedziemy, nie bdzie ju ani fok, ani
morsw.
Syszysz? Anaruk trci w bok swego przyjaciela Omialika. Co
by powiedzia, ebymy sami sprbowali zapolowa? Omialika nie trzeba
byo dugo namawia.
Zabierz tylko harpun! przypomnia Anaruk, przejty sw rol
przewodnika.
Dwaj chopcy wymknli si chykiem z osady. Z pocztku czuli si
bardzo szczliwi. Wszystko bawio ich i mieszyo. Nie czuli mronych
podmuchw wiatru zwiastujcego zblianie si burzy, nie syszeli trzaskw
pkajcej na morzu kry. Opowiadali sobie, jaka to bdzie rado, gdy
przywioz ze sob fok, a moe nawet, kto wie, przycign biaego
niedwiedzia, tak cikiego, e wszystkie psie zaprzgi z osady nie bd
mogy go udwign.
Szli i szli rozprawiajc. Raz po raz zapadali si po kolana w rozpadliny,
bo mody ld, ktrym city by ocean, pka tu i wdzie pod ich krokami. Ale
na prnt) wypatrywali zwierzyny. Ani jednej foki na krze, ani ladu biaego
niedwiedzia. Zmczeni, postanowili zawrci. Omialik pierwszy spostrzeg
mae stadko wtulonych w nieg pardw i co si pobieg w ich stron. Anaruk
pozosta sam.
Nagle usysza jaki bulgot chlup, chlup. Taki wanie dwik wydawaa foka podpywajca do otworu oddechowego, eby zaczerpn
powietrza. Chopak cisn mocno harpun w doni, podpezn do otworu i

12

Czesaw Centkiewicz

zajrza ostronie do rodka. Nic, ciemna, lnica gbia. Chlup, chlup

usysza znowu po chwili. Wbi harpun na olep w wod i sam sobie nie
wierzy.
Foka! Trafiona celnym rzutem, znieruchomiaa pod lodem. Gdyby nie
rzemie, przywizany do harpuna, poszaby na dno. Anaruk niemao si
natrudzi, nim j wydoby na powierzchni. Zapomnia o Omialiku, o silnych
podmuchach wiatru, o trzasku kry dookoa. Nigdy jeszcze dotd nie upolowa
sam foki, zawsze dopomaga tylko ojcu.
Zaraz przyjd, poczekaj odpowiedzia syszc gos przyjaciela.
Ale Omtalik woa coraz goniej, coraz rozpaczliwiej. Moe mu si co
stao?" Anaruk zerwa si na rwne nogi i krzykn z przeraenia.
Niewielka kra, na ktrej sta, oderwaa si od pola lodowego i gnana wiatrem
wypywaa na pene morze. Daleko na brzegu sta Omialik
i wrzeszcza wniebogosy. Nagle zawrci i co tchu pobieg w kierunku
osady.
Stchrzy" pomyla z gorycz Anaruk. Niespokojnie rozejrza si
dookoa. Kra bya niewielka szerokie pasma wody pokrytej drobnymi
odamkami lodu dzieliy go od brzegu. Poszerzay si szybko, nie byo mowy,
by je przeskoczy. Co pocz? Nie warto byo krzycze. I tak nikt nie usyszy.
Pozostao jedno czeka.
Anaruk przypomnia sobie myliwych, ktrzy wywiezieni z kr na pene
morze, ginli z godu i pragnienia.
Z godu to chyba nie umr pociesza si patrzc na upolowan
fok. Przez chwil wydawao mu si, e w dali co si porusza. Moe pomoc
nadchodzi? A jeli to niedwiedzie? Na sam myl zrobio mu si gorco.
Ciemne punkciki na horyzoncie rosy z kad chwil. Podmuch wiatru
przynis naszczekiwania psw, Anaruk odetchn z ulg. A chocia prdy
znosiy szybko kr na pene morze, wiedzia, e jest uratowany.
W chwil pniej zaprzg zatrzyma si na brzegu. Tugto przywiza
mocno do bryy lodu psy, ktre rway si do chopca, i zdj z sa kajak.
Anaruk przerazi si nie na arty. Wiedzia, e pywanie wrd kry i
odamkw lodu w cienkim, skrzanym kajaku jest bardzo niebezpieczne.
Pdzone prdem morskim i wiatrem, mog podziurawi dk lub zgnie j

13

Anaruk Chopiec z Grenlandii

jak upink orzecha.

Rzucam ci harpun. Zap lin i trzymaj mocno. Bd ci cign do
brzegu! krzycza z daleka Tugto.
Anaruk schwyci rzucony pewn doni harpun. Lina naprya si.
Chopiec o mao nie wpad do wody. Wpar si mocno nogami w kr i z caych
si trzyma lin. Byle jej tylko nie puci!
Wolno, roztrcajc mniejsze bryy lodu, omijajc wiksze, krc i
koujc popynli do brzegu. Droga bya bardzo niebezpieczna nie mona
byo spieszy, chocia na niebie coraz wicej gromadzio si cikich,
ciemnych chmur.
Wiosa coraz szybciej uderzay w wod. Midzy chopcem a brzegiem
pozosta tylko niewielki kana wodny zapchany mas drobnej kry. Tugto
wyskoczy na ld.
Owi si lin w pasie!
Co mam zrobi z fok? Sam upolowaem! krzycza Anaruk.
Rzu mi j tutaj. Ot, tak! A teraz uwaga, skacz!
Tugto szarpn za lin i w jednej chwili, zataczajc wielki uk w powietrzu, chopiec znalaz si przy ojcu.
Fok bez sowa rzuci Tugto na sanie i podci batem psy. Chopiec
bieg obok zaprzgu, eby si rozgrza. Nadcigaa szybko burza. Przed ni
wanie myliwi uciekali, nie chcc pozosta daleko od osady podczas
zadymki, ktra moga trwa wiele dni. Zaprzg dopad osady w chwili, gdy
spady pierwsze paty niegu. Ucieszylimy si wszyscy na widok szczliwie
powracajcych do osady. Chwalilimy Omialika, e nie stchrzy, a szybko
zawezwa pomoc, i podziwialimy wszyscy zdobycz Anaruka.
Zapraszam wszystkich na uczt. Mj syn przywiz dzi fok
cieszya si matka. Obja syna, przyciskajc na znak czuoci swj nos do
jego noska. Bdzie z niego pociecha! powtarzaa uradowana.
Pod warunkiem, e zmdrzeje powiedzia surowo Tugto.
Dobrze,

chciae

przynie

matce

wieego

misa.

Obowizkiem

mczyzny jest dba o dom, ale na drugi raz nie wymykaj si sam na
polowanie. Mdry chopak tak nie postpiby. Niewiele brakowao, a
moglibymy zgin obaj.

14

Czesaw Centkiewicz

Pewnego poranka, wychodzc z namiotu, nie poznaem osady

wszystko byo biae! nieg!
Eskimosi zaczli pospiesznie zbiera si do wymarszu do swej osady
zimowej. Zwinli namioty, powizali skry w due tumoki. Cz misa i ryb
zostawili na miejscu, pod kamieniami, jak w dobrze wietrzonej spiarni. Cay
dobytek podzielili tak, e kady z mieszkacw mia co do niesienia, nawet
starsze dzieci obadowano bagaami.
Psy musiay te pracowa. Nie cigny one wzkw, bo tych Eskimosi
nie znaj, a na sanki byo jeszcze za mao niegu. Po prostu przywizano im
do grzbietw due tumoczki. Nie bardzo to zwierzta lubi, ale musiay
pogodzi si ze swym losem i niebawem, wesoo machajc ogonami i
szczekajc, a uszy puchy od tego haasu, wyruszyy za ludmi. Przed
odjazdem Anaruk naoy im butki uszyte przez matk z mikkiej skrki foki,
eby nie poraniy sobie ap o ostre kamienie i odamki lodu.
Po dwch dniach podry po falistej, ubielonej niegiem rwninie
doszlimy wreszcie do miejsca, gdzie mielimy spdzi ca dug, mron
zim.
Zima jest tutaj tym przykrzejsza, e przez cae cztery miesice bez
przerwy trwa ciemno. Soce nie ukazuje si wcale. Dopiero w marcu
pojawia si co dzie na chwil tu nad horyzontem. Wtedy we wszystkich
ludzkich osiedlach na Dalekiej Pnocy panuje rado. Mrz, bu-' rze
niene, mczce wichry wszystko idzie w zapomnienie. Wraz ze socem
nadchodzi czas letnich oww. W maju rozpoczyna si dzie polarny i trwa
bez przerwy przez pi miesicy. Soce wtedy wcale nie zachodzi.
Obecnie musielimy przygotowa dobre schronienie przed mrozem,
nieyc i wiatrami.
Eskimosi szerokimi noami z koci wieloryba lub rena wycinali wielkie
bloki stwardniaego niegu i ustawiali z nich domek podobny z ksztatu do
kopca z jednym maym wejciem tu przy ziemi. Wszystkie szpary zalepiali
niegiem i dobrze ubijali. Robota sza im szybko i sprawnie; przy mnie takie
igloo na pi osb wybudowali w nieca godzin. Do rodka wpezao si na
czworakach, a otwr zasuwalimy duym blokiem niegu. W igloo jest
zupenie ciemno, bo nie ma okna. Pierwsz rzecz jest wic zapalenie lampy,

15

Anaruk Chopiec z Grenlandii

ktr wiesza si na harpunie wbitym w cian ze niegu.

Samo rozpalenie ognia nie jest wcale atw spraw. My uywamy zapaek, nasi przodkowie rozpalali ogie cierpliwie trc o siebie dwa kawaki
dobrze suchego drzewa.
Na Grenlandii trzeba tak dugo krzesa krzemie o krzemie, a wyskoczy iskra i zajmie si przepojony tuszczem knot z mchu. A jak to trudno
zrobi, wie tylko ten, co sam prbowa.
Moe si to komu wydawa dziwne, e w nienym domku jest gorco.
Igloo jest niskie, cokolwiek tylko wysze od czowieka, a cianki ma bardzo
szczelne, bez otworw i bez szpar, ktrymi mogoby ucieka powietrze
nagrzane przez pomie lampki i ciaa ludzkie. Czasem upa staje si nie do
wytrzymania. Podczas wielkich mrozw ognisko-lampa pali si bez przerwy
dzie i noc, a otwr wejciowy jest przez kilka dni z rzdu zatarasowany, tak
e nie ma dopywu wieego powietrza wtedy niene mury topniej od
wewntrz, powlekaj si szklist pokryw i na gowy zaczyna zewszd kapa
woda. Bardzo to jest nieprzyjemne. Za przykadem Eskimosw rozwieszaem
sobie nad gow skry, ale to niewiele pomagao. Pod koniec zimy w ciepym
domku robi si coraz chodniej i chodniej, bo topniejce mury s coraz to
ciesze, zlodowaciae i ju nie chroni przed mrozem. Wreszcie wykrzywiaj
si groc zawaleniem. Przezorni Eskimosi zalepiaj wytopione miejsca
wieym niegiem, a gdy to nie pomaga, buduj sobie nowe igloo. Budulca
nie brak przecie, dostarczaj go setki i tysice kilometrw pl lodowych
wokoo. Chocia nie kady nieg nadaje si, jak uczy mnie Anaruk, na
budow domku.
Wkrtce rozszalay si takie nieyce, e nie sposb byo nosa wytkn
na dwr. Dni byy coraz krtsze i coraz ciemniejsze. Soce ukazywao si na
niebie tylko w samo poudnie i szybko zapadao za horyzontem.
Byem bardzo ciekaw, jak Eskimosi spdzaj dugie, zimowe miesice,
zamknici w maych, ciasnych igloo, czy im si nie sprzykrzy. Przekonaem
si, e roboty i tu im nie brak. W domu rodzicw Anaruka, gdzie czsto
przesiadywaem, pracowano gorliwie. Mczyni naprawiali i przygotowywali
now bro. Z koci morsa strugali ostrza do harpunw i strza, a mimo e
narzdzia ich to kamienie, koci i zwyczajne noe ostrza wychodziy

16

Czesaw Centkiewicz

gadkie i zgrabne. Z ogromn cierpliwoci, caymi godzinami, polerowali

ko, trc j najpierw o kamie, a pniej jeszcze o drug ko.
Tugto chcc odwzajemni si za stalowy n, ktry mu daem, ofiarowa mi pikny n z koci morsa.
Wybra gruby, najwikszy kie, odama odpowiedni kawaek, wygadzi
dokadnie i chocia si nigdy nie uczy rysunkw, wyrzebi na jego
powierzchni ca histori polowania na morsy. By tam myliwy pyncy w
kajaku po wzburzonych falach i rzut harpunem, i wiarto-wanie misa, a
nawet powitanie myliwego w osadzie.
Byem pewnego razu naprawd zdumiony, gdy na moje pytanie, jak si
dosta do odlegej osady, Tugto narysowa mi na kawaku koci dokadn
mapk okolicy. Mona by pomyle, e geografii uczy si w szkole i za
rysowanie planw dostawa same pitki.
Pniej przekonaem si, e Eskimosi s bardzo zdolni do rysunkw, a
szczeglnie atwo zapamituj i umiej dokadnie narysowa przebyt drog.
Nigdy si przy tym nie rnyl w oznaczeniu stron wiata.
W poszukiwaniu zwierzyny musz odbywa dugie bardzo wdrwki.
Odchodz czasami na setki kilometrw od swych osad, w zupenie nieznane
okolice, gdzie miesicami nie spotykaj nikogo, kto by mg im wskaza
drog, a jednak umiej zawsze powrci do domu.
Gorzej byo z rachunkami. Kiedy Anaruk przybieg do mego namiotu
uradowany:
Chod, na brzegu s foki. Duo, wicej ni dwie rce, wicej ni
trzeci palec u jednej nogi. Spiesz sit
Co ty bredzisz? spytaem nie wierzc wasnym uszom, ale
chopak by ju daleko. Wybiegajc na brzeg przypomniaem sobie dopiero,
jak trudny i niezrozumiay jest dla nas sposb liczenia uywany przez
Eskimosw. Im wydaje si prosty, ale ja dugo nie mogem si przyzwyczai.
Istniej w nim nazwy tylko dla piciu pierwszych cyfr. Jeden to pierwszy
palec jednej rki", dwa drugi palec", a pi
to jedna rka", sze pierwszy palec drugiej rki", dziesi to
dwie rce", trzynacie trzeci palec jednej nogi", a dwadziecia
to cay czowiek" i tak dalej.

17

Anaruk Chopiec z Grenlandii

Tylko bardzo niewielu Eskimosw, specjalnie zdolnych do rachunkw,

umie liczy ponad dwadziecia. Bior wtedy do pomocy rce i nogi innego
czowieka. I tak na przykad: trzydzieci dziewi to czwarty palec drugiej
nogi u drugiego czowieka".
Jeszcze wicej ni myliwi pracoway zim w igloo eskimoskie kobiety.
One to musiay przygotowa skry na ubrania, a zanim zabray si do
skrojenia ich i szycia, wiele miay z nimi kopotu.
Gdy po powrocie z oww myliwi cigali skry z zabitych zwierzt,
zaraz zabieray si do nich kobiety. Rozpinay kad na ziemi i za pomoc
ostrych kawakw krzemienia zdrapyway resztki tuszczu i misa, a pniej
pozostawiay skry rozpite na erdziach, eby wiatr podsuszy je jak
najszybciej.
Dalszemu cigowi wyprawiania przygldaem si podczas dugiej zimy i
nocy polarnej.
Wysuszone, twarde jak drewno skry foki i rena matka Anaruka
rozoya na pododze i jeszcze raz bardzo starannie oczycia ostrymi
kamykami ze ladw misa, a potem dugo ugniataa w palcach, eby je
zmikczy. Delikatn skrk modej foki, ktr mia dosta Anaruk na letni
kaftan, matka zmikczya jeszcze zbami. Sama nie daa jednak rady. Wtedy
wszyscy zasiedli wok skry i zaczli pracowicie u jej brzegi. Proponowali,
ebym si do nich przyczy, ale na sam ich widok szczki mnie rozbolay.
Trzeba by, wida, przyzwyczajonym od dziecistwa do tej cikiej pracy.
Gdy wreszcie skra bya dostatecznie mikk, matka wielkim, ostrym
noem skroia kurtk i zacza j zszywa du ig z koci foki. Zamiast nici
uywaa suszonych jelit zwierzcych, nie bardzo cienkich, ale za to bardzo
mocnych. Ubranie musi by lekkie, trwae, szczelne, wszystkie szwy
dokadnie zszyte. Gdyby podmuch wiatru przedosta si przez jak
szczelin, myliwy zamarzby na mier polujc caymi dniami daleko od
osady.
Eskimosi urozmaicaj sobie prac piewem. Gosy maj przyjemne i
atwo podchwytuj kad now melodi. Lubi te opowiada rne bajki.
W maym igloo na brzegu morza ya sobie stara kobieta mwi
pewnego wieczora Tugto. Ludzie z osady przynosili jej miso i ryby, eby

18

Czesaw Centkiewicz

nie umara z godu, bo ju nie miaa nikogo bliskiego. M jej i synowie

utonli wszyscy podczas polowania na morsy.
W okolicy byo duo niedwiedzi, tote czsto myliwi znosili jej miso,
starajc si wybra co najwiksze kawaki.
Pewnego dnia przyniesiono jej caego malekiego niedwiadka, znalezionego przy zabitej niedwiedzicy. Zwierztko zmarznite byo na ko i
staruszka mylaa, e ju nie yje. Pooya je wic obok lampy, eby odtajao
i eby je atwiej byo pokraja.
Wtem, o dziwo... biaa, puszysta kulka drgna, wyjrzao z niej jedno
czarne oczko, drugie i niedwiadek zaczai si rusza. Staruszka za-krztna
si zaraz, stopia troch tranu, roztara zmarznite apki, napoia misia i
uoya go obok siebie na posaniu.
Rano niedwiadek zbudzi si zdrowiutki i wesoy. Od tego czasu
staruszka nie czua si osamotniona w swym domku, rozmawiaa z nim, a on
szybko nauczy si j rozumie i odpowiada mruczeniem. Czsto dzieci
przychodziy do igloo i woay: Chod pobawi si z nami!"
Wtedy staruszka upominaa swego wychowanka: ,,A nie zapomnij
schowa pazurkw, nie podrap dzieci!"
Posuszne zwierztko uwaao, eby nigdy przy zabawie nie zrobi
nikomu krzywdy, ale c... roso prdko i stawao si coraz silniejsze. Po
pewnym czasie dzieci bay si bawi z nim, bo czsto niechccy tak je
uderzao ap, e przewracay si na ostre kamienie.
A wreszcie, gdy stao si dorosym niedwiedziem, przyszli myliwi i
powiedzieli: Czas ju, eby sam zapracowa na swoje poywienie!
Chod polowa z nami, ryb naowisz, fok zapiesz, a dostaniesz sw
cz zdobyczy, tak jak kady myliwy".
Niedwiadek bo pamitacie, e rozumia on doskonale mow ludzk
poegna si ze sw opiekunk i poszed za myliwymi. A spisywa si
doskonale, tropi wietnie zwierzyn, chwyta w potoku ososie zrczniej ni
wszyscy i nigdy jeszcze w osadzie nie byo takiej obfitoci misa, co teraz.
Ale raz na polowaniu spotka Eskimosw z innej osady. Nic nie wiedzc, e niedwiadek poluje z ludmi, zaczli oni strzela do niego z ukw i
omal go nie zabili.

19

Anaruk Chopiec z Grenlandii

Staruszka dowiedziaa si o tym i przerazia si bardzo. Uplota z

rzemykw szeroki konierz, piknie go ufarbowaa na rne kolory, eby z
daleka by widoczny, i zaoya na szyj swemu ulubiecowi. Teraz wszyscy
ju wiedzieli, e mi w konierzu poluje wraz z ludmi i nigdy im nic zego nie
czyni.
Nikt ju do niego nie strzela. Jeden tylko myliwy z Pnocy odgraa
si, e musi go zabi, bo nigdy jeszcze nie widzia pikniejszego futra.
Rzeczywicie w caej okolicy nie byo jeszcze niedwiedzia tak wielkiego i tak
nienobiaego.
Staruszka kochaa swego wychowanka, czekaa zawsze na niego, a gdy
wraca z polowania, przyrzdzaa mu smaczne skwarki i grzaa tran.
Powtarzaa mu przy tym czsto: Pamitaj, nie napadaj nigdy na ludzi, jeli
nie zrobi ci nic zego".
Niedwiadek sucha we wszystkim swej opiekunki i cichym mruczeniem dzikowa jej za dobre rady.
Razu pewnego nie wraca dugo z polowania. Zaniepokojona staruszka
wysza na jego spotkanie i z przeraeniem zobaczya z dala swego
wychowanka wlokcego zabitego czowieka. Zawoaa wic wszystkich z
osady i ci poznali w zabitym myliwego z Pnocy. Prawdopodobnie chcia on
speni sw grob i usiowa zabi niedwiedzia.
Staruszka gorzko wtedy zapakaa. Jeste zgubiony! Przyjd teraz
towarzysze zmarego i ciebie zabij powiedziaa niedwiadku miy,
musisz mnie opuci i schroni si gdzie daleko od ludzi".
A niedwiadek pooy si u jej stp i rwnie po swojemu zapaka.
Bardzo kocha sw opiekunk i nie mia zamiaru si z ni rozsta.
Dobra staruszka nie chciaa wypuci swego wychowanka na nieg i
niepogod. Co dzie wychodzia przed chat i jeli tylko zobaczya
zachmurzone niebo, wracaa i zatrzymywaa niedwiadka. A wreszcie
nastay dni jasne i niebo byo bez chmur.
Teraz musisz ju i, mj drogi powiedziaa walczc ze zami
lepiej dla ciebie, jeeli odejdziesz std daleko".
Zdja mu konierz, a kiedy egnaa si z nim, dotkna niechccy
nienobiaego futra rk uwalan w sadzy.

20

Czesaw Centkiewicz

I przez wiele lat potem opowiadali sobie myliwi o olbrzymim biaym

niedwiedziu z czarn plam na boku, ktry nigdy nie napada na ludzi.
Dugo, dugo pakaa staruszka z tsknoty za swym wychowankiem.
aowali niedwiadka wszyscy mieszkacy osady, ale nie zobaczyli go ju
nigdy.
Innego znowu razu opowiedzia Tugto tak weso historyjk:
Czy wiecie, dlaczego kruk jest taki czarny, jednolicie i cakowicie
czarny? Sam sobie zawini, bo to straszny zonik.
Dawno, bardzo dawno temu, gdy wszystkie ptaki byy jeszcze jednakowego koloru, spotkay si kiedy kruk i g. Uradziy, e sprzykrzyo im si
to jednostajne upierzenie.
Dobrze byoby jako piknie nawzajem si pomalowa" uradziy
zgodnie.
Najpierw zabra si do tej roboty kruk i pomalowa g w prosty, czarny
dese na biaym tle. G bya zachwycona i eby si odwdziczy,
pomalowaa kruka tak samiuteko!
Mylicie moe, e kruk si ucieszy? Nic podobnego! Rozzoci si
okropnie, na cae gardo zacz krzycze, e kolor jest smutny, a dese
paskudny dobry, by moe, dla gsi, ale nie dla niego. Gska si obrazia i
wylaa na kruka reszt farby.
Od tego czasu kruk jest cay czarny.
Opowiadania cigny si czsto do pnego wieczora. Anarukowi oczy
zamykay si same na dugo przed ich kocem, potem powoli zasypiali inni,
a wreszcie Tugto opowiada ju dla mnie. Wiedzc, e nikt oprcz mnie go
nie syszy, opowiada inne historie, nie tak ju zabawne, bo zaczerpnite ze
swego codziennego, cikiego ycia.
Gdy byem modszy, chciaem bardzo mie bro, jak biali ludzie
poluj na zwierzta. Mylaem, e wtedy w naszej osadzie nigdy nie zabrakoby misa. Wiedziaem, e za jedn strzelb trzeba da duo skrek
biaych i niebieskich lisw. Przez dugie dwie zimy, na mrozie, podczas
nieycy, czsto o godzie, polowaem na lisy. Inni myliwi pomagali mi take,
bo wszyscy chcielimy, eby w naszej osadzie bya chocia jedna strzelba.
Wiosn, gdy mina ju wreszcie trzecia zima, do naszych brzegw podpyn

21

Anaruk Chopiec z Grenlandii

wielki

statek

wielorybniczy.

Wybralimy

co

najpikniejsze

skrki,

zaadowalimy na sanie i pojechalimy do marynarzy. Kapitanowi oczy

zabysy, bo naprawd trudno byo o adniejsze. Ale ogldajc je skrzywi si i
powiedzia, e s brzydkie i niewiele warte. Wiedziaem, e to nieprawda, ale
c miaem zrobi? Zmartwieni, zaczlimy szykowa si do powrotu. A
wtedy kapitan pokaza mi du strzelb. Nie wiem, czy wystarczy tych
ndznych skrek, ktre przywielicie, eby mi za ni zapaci powiedzia.
Ale nie chc wam sprawia zawodu".
Dugo jeszcze rozkada i zwija skry, oglda jedn po drugiej, a
wreszcie zabra wszystkie, a mnie da strzelb, woreczek z nabojami i
pokaza, jak mam obchodzi si z broni.
Uradowani, wyruszylimy z powrotem do osady. Po drodze spostrzeglimy wielkiego morsa, ktry drzema spokojnie na krze lodowej.
Podpezem ostronie. Gdy byem ju blisko, wycelowaem, nacisnem
cyngiel rozleg si tylko suchy trzask, tak jakby kra pka, ale nie byo
adnego huku. Wziem drugi i trzeci nabj wszystko na nic. aden z nich
nie wystrzeli. Sprawdziem wszystkie po kolei.
Mors lea sobie spokojnie na krze, a ja nie mogem go upolowa.
Dlaczego? Moi towarzysze, mylc, e nie umiem obchodzi si z t broni,
wszyscy po kolei prbowali strzela. Nic z tego. Zawrcilimy czym prdzej,
ale biali ludzie nie wpucili nas wcale na statek i jeszcze wymiali. Wreszcie
zaczli nam grozi.
Smutni wracalimy do osady. Pomyl tylko tak dugo zbieralimy
skrki...
Nastpnego lata przyjecha do naszej osady myliwy z Poudnia i od
niego dopiero dowiedziaem si, e nasza strzelba nic nie jest warta, popsuta
i tak stara, e nie mona dosta do niej naboi. Powiedz, dlaczego kapitan nas
oszuka? Czy zrobiem mu co zego?
Przed udaniem si na spoczynek wypezaem czsto z igloo, eby cho
przez chwil odetchn wieym powietrzem; nie mogem przywykn do
gorca i zaduchu, jakie panoway wewntrz.
Jeeli nie byo chmur, podziwiaem janiejc w grze zorz polarn.
Na ciemnym niebie, roziskrzonym setkami gwiazd, ukazyway si nagle

22

Czesaw Centkiewicz

barwne, ruchliwe smugi wiata, czasem wijce si jak cudne kolorowe

wstgi, czasem tworzce na niebie wspaniae uki, a czasem i wtedy byo
najpikniej zbiegajce si w zenicie w paajc, olbrzymi gwiazd.
Patrzyem na nie zawsze jak oczarowany, pki nie zmarzem porzdnie.
Tylko mrz mg mnie zapdzi z powrotem do igloo, a mrz bywa
siarczysty.
Przed zaniciem wtulony w puszyst skr biaego niedwiedzia
marzyem o spotkaniu tego krla zwierzt polarnych, ale nie udawao mi si
jako dotychczas zawrze z nim bliszej znajomoci.
Pewnego dnia wyruszyem z moimi przyjacimi na foki. Raptem o
kilkanacie krokw od nas wynurzy si z morza wielki, biay, ociekajcy
wod niedwied. On take by wida godny.
Powoli, bez popiechu wdrapa si na krawd lodu, otrzsn swe
wspaniae futro, a zobaczywszy nas stan jak skamieniay ludzi widzia
pewnie po raz pierwszy. Sta tak jaki czas bez ruchu, jego mae, byszczce
lepia ledziy nas z uwag. aden z nas nie drgn, wiedzielimy, e
niedwied na og nie rzuca si pierwszy na czowieka. W razie zaskoczenia
najlepiej jest sta zupenie spokojnie. Po chwili z szerokiej, biaej piersi
wydoby si guchy pomruk, niedwied stan gronie na dwch apach, jak
gdyby chcia nam si pokaza w caej swej okazaoci, a potem... obrciwszy
si do nas tyem, rzuci si do wody tak szybko, jak to potrafi biae
niedwiedzie.
Tugto bardzo aowa, e nie mielimy ze sob cikich oszczepw,
jakich uywa si do polowania na te zwierzta. Zapas misa na zim
uradowaby wszystkich w osadzie. W par dni pniej pojecha z synem do
skrytki nad brzegiem morza, eby zabra zmarznite miso morsa. W chwili
gdy Anaruk poprawia uprz, usysza raptem przenikliwy krzyk. Tak
krzyczy czowiek w niebezpieczestwie. Porwa z sani ciki oszczep i rzuci
si w kierunku skrytki. Serce w nim zamaro, gdy za niewielkim pagrkiem
dostrzeg powalonego na ld ojca. Nad nim sta olbrzymi, biay niedwied.
Chopcu wydawao si, e nogi wrosy mu w ld. Przemg si wreszcie
i wolno, krok za krokiem, zaczai podchodzi do napastnika. Niedwied,
zdziwiony, poruszy si niespokojnie, unis pysk w gr, zawszy,

23

Anaruk Chopiec z Grenlandii

przygldajc si Anarukowi maymi, widrujcymi lepiami. Chopcu serce

bio jak mot. Ju, ju chcia rzuci oszczepem, ale ba si, e jest jeszcze
zbyt daleko. Niedwied zamrucza gronie, zasapa i podnis si na tylnych
apach. By olbrzymi. Anaruk jednym susem skoczy naprzd, co si w
ramieniu wbi oszczep w kudat pier, a drugi koniec broni wpar w nieg,
tak jak go uczy Tugto. Zamkn oczy i bez tchu czeka, a potna apa zwali
mu si na gow. Czeka dugo. Otworzy jedno oko, drugie. I sam sobie nie
wierzy. Niedwied sta wci naprzeciwko niego, pochylony do przodu
ciarem potnego cielska, wparty w oszczep, ktry na wylot przebi nru
serce. Cichy jk przywrci Anarukowi przytomno. Przypad do ojca. Tugto
lea wci nieruchomo, ale mocno obydwoma rkami przycign syna.
Mylaem, e ci ju nie zobacz. Uratowae mi ycie. Jeste
prawdziwym myliwym wyszepta. Nie, to nic doda szybko, widzc
przeraony wzrok chopca, nie mogcego oczu oderwa od wskiej struki
krwi, ktra z nogi ojca spywaa na ld.
We mj oszczep i mocno przywi mi do nogi. Nie, nie tak! Czas,
synu, eby i tego si ju nauczy. Ty, ktry potrafisz sam jednym ciosem
zabi niedwiedzia.
Anaruk uwija si, jak mg, bo obaj bali si, e lada moment moe si
zjawi drugi niedwied. Tugto wcign si z pomoc syna na sanie. Psy
stay spokojnie, jakby czuy, e nie pora teraz na szczekanie. Anaruk, jak
umia, przywali sw zdobycz bryami lodu i ostronie, uwaajc, eby si
sanie nie przewrciy, wiz ojca do osady.
W igloo zajlimy si wszyscy rannym, uoylimy go wygodnie na
skrach, nakarmili i napoili. Tugto opowiada coraz to innym, wpeza-jcym
do igloo znajomym, e Anaruk jest dzielnym chopcem, ktry na widok
napastnika nie straci gowy. Prosi ich take, eby zaprzgli psy do sa i z
Anarukiem pojechali po miso niedwiedzia.
Tugto opowiedzia mi, jak kiedy znienacka napad go wielki biay mi.
Jedno uderzenie potnej apy powalio mnie, jak teraz, na ld.
Zaczem szamota si i krzycze. Na widok nadbiegajcych ludzi zwierz
porwao si do ucieczki. Ale nie chciao mnie puci. Zapao zbami za
rkaw i biegnc w stron morza, cigno mnie po lodzie. Mylaem, e to ju

24

Czesaw Centkiewicz

koniec. Niedwied w morzu pywa jak ryba, a ja od razu utonbym. Na

brzegu zaczepiem nogami o jak bry lodu. Przeladowca puci mnie i
jednym susem znalaz si w morzu, a ja dugo jeszcze leczyem si z cikich
ran. Teraz przynajmniej wiem, e jeli staoby mi si co zego, syn zastpi
mnie i moja rodzina nie zginie z godu.
Anaruk nie wiedzia wprawdzie, co to jest szkoa, ale kadego dnia
zdobywa nowe, poyteczne wiadomoci. Podczas zimy Tugto cierpliwie
pokazywa mu, jak wyrabia narzdzia i bro; jak atakowa morsa, a jak
fok, jakiej broni uywa na wieloryba. Mimo najlepszych chci mg nauczy
syna tylko tego, czego on sam dowiedzia si od swego ojca i dziada. Nie
wiedzia, e na wiecie wszystko si nieustannie zmienia i e oprcz
pustynnej, mronej Grenlandii istniej kraje, gdzie ludzie yj atwiej i lepiej.
Nim Tugto zacz chodzi o wasnych siach, nieraz wybiegaem z
Anarukiem przyjrze si, jak poluje na foki. Zabieralimy ze sob i dzidy, i
harpuny, na rkojeciach ktrych wyrzebione byy foki. To jest bro, ktr
wolno polowa tylko na te zwierzta. Gdyby uy je do innego polowania,
foki, obraone, przestayby odwiedza te okolice. Tak przynajmniej wierz
Eskimosi.
Zim, kiedy ld pokrywa morze, uwizione tam foki przebijaj mae
otwory, do ktrych podpywaj od czasu do czasu, eby zaczerpn
powietrza. Otwory te od strony wody nabieraj z czasem ksztatu dzwonu,
poniewa foka podpywajc wytapia ld ciepem wasnego ciaa. Kiedy noga
wpada mi do takiego otworu, ld zacz pka wok i le byoby ze mn,
gdyby w por z pomoc nie popieszy mi Ana-ruk.
Chcc wiedzie, kiedy foka podpynie, eby zaczerpn wieego powietrza, Anaruk zaoy nad otworem w lodzie ma lalk z rogw rena.
Rozpostarte ramiona i nki oklei przedtem delikatnym ptasim puchem. Gdy
tylko foka podsunie gow do otworu, oddech jej porusza lekko puch.
Dugo stalimy nad otworem z harpunami gotowymi do rzutu, nie
rozmawiajc, wstrzymujc nawet oddech, eby nie sposzy czujnego
zwierzcia. Godzina mijaa za godzin. Zmarzem na ko. Ju miaem
odej, a tu naraz jak Anaruk nie cinie harpunem w ciemn gbi!
Zakotowaa si woda. Linka, do ktrej umocowany jest harpun,

25

Anaruk Chopiec z Grenlandii

wyprya si. Nie czekalimy na darmo.

Tugto by bardzo zadowolony z syna, gdy zobaczy, e cigniemy
wspania zdobycz.
Eskimosi poluj, jak tylko nadarzy si im sposobno. Nie dla przyjemnoci czy dla zabawy, a z potrzeby. Nigdy nie wiadomo, kiedy przyj
moe gd.
Tugto ze zgroz wspomina niedawn zim.
Zjedlimy wtedy wiele naszych psw, a sam rozumiesz, jaka to
straszna ostateczno zabi wiernego przyjaciela, ktrego wychowywao si
od maego szczeniaka. Zjadalimy skr naszych namiotw, wyszukiwalimy
pod niegiem ogryzione dawno koci, eby jeszcze raz wyssa z nich kad
kropelk szpiku. Gotowalimy rzemienie, uprze, ubrania. Ale to wszystko
nie pomagao. Wielu myliwych nie przeyo tej zimy.
Godni, wyjedalimy daleko od naszej osady w poszukiwaniu zwierzyny. Godne psy, chude jak szkielety, ledwo cigny sanie. Bylimy sabi,
potykalimy si co krok. Gdy raz wreszcie zobaczyem fok, osabiona rka i
zamglone oko zawiody mnie zwierz zniko pod lodem. Stalimy na mrozie
dugie godziny, czekajc, a ukae si znowu. Czekalimy na prno. Dugo,
bardzo dugo krylimy po caym wybrzeu. Nigdzie ani ladu zwierzyny.
Powrt by bardzo smutny. Psy nie miay siy cign pustych sa, a
jeli widziay, e jeden z ich towarzyszy nieruchomia na lodzie, rzucay si i
rozszarpyway go w kawaki.
Gdy powracaem do domu z pustymi rkami, panowaa w nim cisza.
Osabione godem dzieci leay bez ruchu, nawet Anaruk nie przybiega, jak
zwykle, pomaga mi zdj uprz z psw. Nie skary si, nie paka, ale jego
oczy byy tak smutne, e uciekaem z igloo i znw daremnie bkaem si po
krach w poszukiwaniu misa.
Tak si jako zoyo, e przez cay czas mego pobytu nie brako
zwierzyny w okolicy. Eskimosi s bardzo przesdni przekonani byli, e to
moja obecno przynosi im szczcie. Tote przynosili mi z kadego
polowania najsmaczniejsze kski: serce niedwiedzia, wtrob foki, a na
wiosn odki renw i ptakw. Wszystko oczywicie na surowo.
Gdy pierwszy raz poczstowano mnie takim przysmakiem, odwrciem

26

Czesaw Centkiewicz

si ze wstrtem! Trzeba byo jednak zmusi si do przeknicia nie-apetycznej

potrawy, bo w odkach zwierzt trawoernych znajduj si na wp
strawione mchy i trawy, zawierajce niezbdne dla zdrowia ludzkiego
witaminy. Nie radzibym ich jednak nikomu prbowa pod t postaci. Na
samo wspomnienie dreszcz mnie jeszcze przechodzi.
W maju soce wiecio ju cae dwadziecia cztery godziny. Oczy
bolay od jego blasku. Poniewa popsuy mi si moje przeciwsoneczne
okulary, Anaruk sporzdzi mi inne, takie, jakie sam nosi, z cienkiej pytki
kocianej z wziutk szpark porodku, wszyte w szeroki rzemie opasujcy
gow. Wygodne to nie byo, ale nie lkaem si przynajmniej strasznej
choroby, zwanej lepot nien.
Ziemia pokryta bya jeszcze grub warstw niegu, ale morze zaczo
si ju uwalnia od lodu. Wielkie fale amay z hukiem grube pola lodowe i
olbrzymie kry odpyway od brzegu na peny ocean.
W tym czasie przychodz na wiat mae foki. Bardzo si zdziwiem,
zobaczywszy po raz pierwszy takie malestwa: byy zupenie biae i miay
dug, puszyst sier. Najdziwniejsze wydawao mi si to, e nie umiej
pywa. Dorose foki-matki nie ratuj si ucieczk, gdy myliwi zbliaj si do
maych: nie opuszczaj nigdy dzieci w niebezpieczestwie.
Na wiosn Eskimosi wyszukuj chtnie gniazda ptasie i wybieraj z
nich jajka. Pierwszego pogodnego dnia Anaruk z ca rodzin wybra si na
niewielk wysepk w pobliu brzegu; w cigu paru godzin zebrali ponad pi
tysicy jajek. Nie zjedli ich, ma si rozumie, od razu. Matka Anaruka
woya jajka do wielkiego worka ze skry foki i zakopaa gboko w niegu.
Zamarznite, przechowuj si tak a do nastpnej wiosny. Skrytk musiaa
bardzo dokadnie zabezpieczy przed lisami, ktre przepadaj za tym
przysmakiem.
Eskimosi szczeglnie ceni dzikie kaczki, zwane edredonami. Miso ich
jest bardzo smaczne, a pokrywajcy je puch nadzwyczaj delikatny i gsty.
Wczesn wiosn, gdy kaczka znosi pierwsze jajka, zaczynaj jej z piersi
wypada pirka. Skrztnie zbiera wszystkie dziobkiem i ukada w mikk,
lekk pierzynk, ktra doskonale chroni jajka przed zimnem. Pozbawieni
monoci ubrania si w ciep, wenian bielizn Eskimosi zdejmuj z kaczek

27

Anaruk Chopiec z Grenlandii

edredonowych cae skrki i szyj sobie z nich kaftany, noszc je na goe

ciao, puchem do wewntrz.
Pewnego wiosennego dnia obudziy mnie krzyki znad morza. Niosy si
po caej osadzie. Wyskoczyem przed igloo. Wszyscy biegli na brzeg. Anaruk
krzycza co do mnie z daleka, ale go nie zrozumiaem. Myliwi wycigali
pospiesznie

dugie,

co

najdusze

harpuny,

olbrzymie

zwoje

grubej,

rzemiennej liny. Wszyscy wpatrywali si w morze, co sobie pokazujc. Dugo

niczego nie mogem dojrze, naraz w paru punktach jednoczenie nad
burooowian fal wykwity wysokie, biae piropusze. Ju wiedziaem
wieloryby. Nad wod wynurzyy si ogromne jak wysepki, szare grzbiety.
Zwierzta powoli pyny w nasz stron. Ju teraz dokadnie widziaem
buchajce raz po raz z nozdrzy, wysokie na par metrw, strumienie
skroplonej pary.
Bardzo chciaem popyn razem z myliwymi, ale moja proba
wprawia ich w wielkie zakopotanie. Zaczli mi tumaczy, e to bardzo
niebezpieczna wyprawa.
Gdy mimo to nie ustpowaem, Tugto powiedzia mi szczerze, e
wieloryb moe obrazi si, jeli na pierwsze polowanie zabior ze sob obcego
czowieka. Ustpiem od razu. Jeeli polowanie nie udaoby si, powiedziano
by moe pniej, e to moja wina.
Z biciem serca patrzyem, jak odzie pkolem zbliyy si do wieloryba,
spokojnie wylegujcego si w morzu. Dua, drewniana szalupa pierwsza
podpyna do tej pywajcej wyspy". Stojcy na samym dziobie myliwy
zamachn si i z ogromn si wyrzuci harpun. Wieloryb targn si do
przodu i, mcc na wszystkie strony o wod olbrzymim, rozwidlonym
ogonem, znik w falach. Morze zakotowao si, wzburzyo, wysoka fala
przetoczya si przez dk. Wydawao mi si, e zatona razem ze
wszystkimi ludmi, ale ju po chwili wychylia si znw, ociekajc
strumieniami wody. Wiolarze wiosowali co si w ramionach, dwaj myliwi z
toporami w rkach nie spuszczali z oczu rzemiennej liny harpuna, wciganej
pod wod przez nurkujcego wieloryba.
Mniejsze odzie trzymay si z dala, wyczekujc, a wieloryb wysunie
pysk nad fal, eby zaczerpn oddechu. Z przeraeniem zobaczyem, e

28

Czesaw Centkiewicz

Anaruk, mocno zagarniajc wiosami wod, na swym maym kajaku pynie w

stron myliwych. By ju niedaleko, gdy naraz z potnym sapniciem
wypyn wieloryb.
Wszystkie odzie pomkny do niego. Par harpunw utkwio w szarym,
olizym grzbiecie. Zwierz ciskao si po morzu, wzbijajc wok siebie
ogromne fale. Kajak Anaruka dawno ju znik mi z oczu. Dopiero po duszej
chwili zobaczyem, jak szybko chopak wiosuje z powrotem do brzegu.
Wiosowa dziwnie, jedn rk, drug trzymajc wci w wodzie
przechylony przez burt kajaka. Co mu si stao? Moe zosta raniony? Raz
po raz skrywaa go fala.
Wieloryb coraz wyraniej traci siy, coraz duej zostawa na powierzchni morza. Anaruk by ju przy brzegu. Teraz dopiero wida byo, e
cignie ze sob harpunnika, ktrego fala zmya z drewnianej szalupy. W
zamcie polowania nikt tego nie spostrzeg. Natychmiast zastosowalimy
myliwemu oddychanie. Duo czasu mino, nim otworzy oczy, bo, biedak,
nayka si niemao morskiej wody. Gdy tylko odzyska przytomno, sam nie
wiedzia, jak dzikowa Anarukowi za uratowanie mu ycia. Polowanie
dobiegao koca. Myliwi wytali wszystkie siy, wiosujc do brzegu. Na
wielu rzemiennych linach z trudem cignli za sob ubitego wieloryba. A byo
co

cign.

Zdobycz

nasza

waya

co

najmniej

pidziesit

tysicy

kilogramw. Na przewiezienie jej kolej trzeba byoby uy przynajmniej

szeciu wagonw towarowych, a bywaj wieloryby znacznie wiksze.
Dopiero teraz zaczem uwanie przyglda si wielorybowi. To, co
zobaczyem, przeszo wszelkie moje oczekiwania. Olbrzymie, szare cielsko
przypominao ksztatem potwornych rozmiarw ryb. Tylna petwa bya
wielka, misista i, w przeciwiestwie do rybiej, nie pionowa, ale pozioma.
Zabite zwierz wygldao jak gra misa. Wysoka, dwa lub moe trzy razy
wysza od najwyszego czowieka. Cielsko byo drugie, tak jak postawione,
jeden za drugim, cztery due autobusy PKS.
W olbrzymiej paszczy nie byo zbw, tylko z grnej szczki zwisay jak
zasony cae szeregi cienkich, postrzpionych pytek fiszbinowych. Ogromna
gowa zajmowaa przynajmniej jedn trzeci dugoci ciaa. Sam jzyk, duy,
misisty, w ktrym czowiek mg zapa si po kolana, musia way chyba

29

Anaruk Chopiec z Grenlandii

ze trzy tony.
Uwag moj zwrcia wielka masa misa, ktr przed chwil wydobyto
z wntrza wieloryba. Ze zdziwieniem dowiedziaem si, e jest to serce
zwierzcia.
Way tyle co omiu dorosych mczyzn. A sama sonina ma prawie
trzydzieci centymetrw gruboci.
W dwa dni pniej odbya si w osadzie wielka uczta, na ktr zjechali
si gocie, zaproszeni z odlegych nawet osad.
Mnie

ofiarowano

olbrzymi

kawa

rowego

misa

wielorybiego.

Ugotowaem sobie z niego ros; miso smakowao jak woowina i prawie

zupenie nie miao zapachu tranu.
W ogle musz przyzna, e z tego co jadem na Dalekiej Pnocy,
najbardziej przypado mi do smaku miso biaego niedwiedzia i wieloryba.
Fok, nie mwic ju o morsie, wspominam z obrzydzeniem: miso jej jest
twarde, ylaste i prawie czarne.
Uczta trwaa cztery dni bez przerwy. Moe nawet cignaby si duej,
gdyby nie przerwa jej przyjazd statku wielorybniczego.
Kapitan zaprosi do siebie na pokad myliwych z osady. Chcia namwi paru z nich, eby popynli z nim jako harpunnicy. Zna ju ich z
poprzednich lat i wiedzia, e maj niezawodn rk i nadzwyczajnie bystry
wzrok, ale oni nie chcieli opuszcza swych rodzin.
Podczas poczstunku na statku Anaruk pierwszy raz w yciu sprbowa chleba. Nie bardzo mu smakowa. Wol je dalej surowe miso
wyzna mi po cichu.
Bardziej za to przypada mu do gustu musztarda. Spaaszowa cay
duy soik tej przyprawy i pyta, czy co dzie jadamy w domu takie smaczne
rzeczy.
Dowiedziawszy si, e kapitan odpywa na Spitsbergen, skd atwiej
przyjdzie mi znale statek, ktry zabierze mnie do Europy, poprosiem go,
eby mnie zabra ze sob. al mi byo zostawia moich grenlandzkich
przyjaci, ale stskniem si ju bardzo za domem.
Jeden z marynarzy przechwala si cigle swoj zrcznoci. Mwi, e
to nic trudnego polowa z kajaka. Eskimosi nie lubi takich ludzi.

30

Czesaw Centkiewicz

Poka

nam,

co

potrafisz

powiedzia

Tugto,

wskazujc

samochwaowi upionego na krawdzi kry morsa. Morze jest spokojne,

niczym nie ryzykujesz.
Marynarzowi nie trzeba byo dwa razy powtarza takiego wezwania.
Wskoczy do kajaka, podpyn na odlego zaledwie paru metrw do
zwierzcia, ktre rozespane nie drgno nawet, niczego nie przeczuwajc. Gdy
pewien zwycistwa marynarz kad palec na cynglu, kajak podskoczy
raptem, jakby wyniesiony w gr jak potn doni. Kula przesza wysoko
nad gow morsa, a marynarz wczepiony jedn rk w burt, drug ze
wszystkich si wiosowa do brzegu. I c si okazao? Jaki mors szukajcy
w gbi oceanu poywienia wypywa wanie na powierzchni morza, by
zaczerpn oddechu, i natrafi niespodziewanie na przeszkod w postaci
kajaka. Nie wiadomo, kto si wicej przerazi, marynarz, ktry przypadkiem
unikn kpieli w lodowatej wodzie, czy biedne zwierz, ktre nie miao wcale
zych zamiarw. Nauka nie posza w las. Marynarz ju nigdy nie przechwala
si swoj zrcznoci.
Rodzina Anaruka na moje poegnanie wyprawia uczt i zaprosia na
ni wszystkich myliwych z rodzinami.
Zasiedlimy koem na rozoonych skrach przed namiotem. Matka
Anaruka, nie szczdzc zapasw, wyniosa na drewnianej tacy olbrzymi
kawa gotowanego rena. Chcc mi specjalnie dogodzi, gotowano go duej
ni normalnie.
Po uczcie, jak zwykle, rozpoczy si zabawy.
Ze smutkiem egnaem si z tymi dzielnymi ludmi, a najtrudniej byo
mi si rozsta z Anarukiem. Przy poegnaniu ofiarowa mi swj amulet, ktry
nosi stale w skrzanym woreczku na piersiach.
Eskimosi wierz, e pewne przedmioty zapewniaj im szczcie i
pozwalaj unikn niebezpieczestwa. Tak na przykad wysuszona apka
mewy czyni tego, kto j stale nosi przy sobie, doskonaym wiolarzem, a zb
rena podobno wietnym myliwym. Wierz rwnie, e mae kawaki skry
rena, naszyte na ubraniu, zabezpieczaj przed odmroeniami. Mnie si
jednak wydaje, e przy wielkich mrozach lepiej jest owin si grubym
futrem.

31

Anaruk Chopiec z Grenlandii

Eskimosi nosz tych amuletw cae mnstwo. Byem bardzo wzruszony

prezentem Anaruka, bo wiedziaem, jak niechtnie myliwi rozstaj si z
amuletami. I ja take kademu z nich pozostawiem jak pamitk. Tugto
dosta mj karabin z amunicj. Anaruk namiot, piwr, kuchenk, menaki,
toporki, stalowe opatki, kilofy. Takiego ekwipunku nie mia dotd na pewno
aden Eskimos.
Przeraziem si jednak na dobre, gdy i inni myliwi zaczli przynosi mi
najrozmaitsze przedmioty, majce mnie uchroni od wszystkich moliwych
nieszcz. Obawiaem si, eby nie spotkao mnie to samo, co znanego
podrnika duskiego. Zbiera on dla celw naukowych amulety Eskimosw.
Mieszkacy pewnej osady zgodzili si odda mu je pod warunkiem, e w
zamian ofiaruje kademu kosmyk swych wosw. Sdzili, e to jedno moe im
zastpi oddane amulety. Niewiele brakowao, a synny podrnik powrciby
do kraju zupenie ysy. Ode mnie tego, na szczcie, nie dano.
Bardzo

serdecznie

poegnaem

si

ze

wszystkimi,

maym

Anarukiem pocaowalimy si po grenlandzku, to znaczy dotknlimy si par razy nosami. al mi byo bardzo opuszcza Grenlandi.
Bdziemy o tobie zawsze pamita powiedzia mi z powag Tugto.
Jeli kiedykolwiek bdzie ci le wrd twoich braci, przyjedaj do nas.
Przyjmiemy ci zawsze z otwartymi ramionami. I my, i nasze dzieci, i dzieci
naszych dzieci.
Dugo z pokadu statku patrzyem na niknce lodowce i gry. Nie
dziwiem si, e moi przyjaciele tak bardzo kochaj ten pikny kraj, do
ktrego i ja bd zawsze tskni.

32