TARFS-SLK

(lhi leme Dn Bilgisi)

NAZF HASAN
DEDE

Hazrlayan
hramczde
Hac smail Hakk
ALTUNTA

SBN:
ismailhakkialtuntas@gmail.com
http://ismailhakkialtuntas.com
Dizgi
Kapak
Bask- Cilt

: H. smail Hakk Altunta

:
:

steme Adresi:
KTAP BASILMADI





eyh
Nazf
Hasan
Efendi
Kaddesellh srrahul azz Mora
Yeniehrinin Oganl kasabasndandr.
Muhaddisnden Hac Halil Efendinin
oludur. Dedesi Mahmd Efendidir.
1208/ 1793-94 tarihinde dnyaya
gelmitir. Hakka yry tarihi 1277 /
1882
olup
kabri
Bahriye
Mevlevhnesindedir.
lim, sir, nazf, gyet nzik bir
ahsiyettir. Ayn zamanda mzik ve
edebiyatlada
ilgilenmi
ve
bu
alanlarda kendini isbat etmi bir
Mevlev limidir. Mevlev tarikatnn
riflerinden Nazf Hasan Dede msk
ilminde ihtisas sahibi olmann yannda
neyzenliktede zamann stad olarak
deerlendirilmitir. Altmbir yana
kadar ilim renmekle megul olmu,
Tasavvufa gnl veren mridininde
ilme gerei gibi deer vermesini
istemi, mridin sadece btn terbiye
almasnn yeterli olmadn, zhir
terbiyeyi de almas gerektii zerinde

4 Nazf Hasan Dede

ok durmutur. Ancak bu ekilde hem

zhir hemde btn terbiye alnarak
noksanlklarn
tamamlanabileceini
savunmutur. Ona gre en gzel sey
insanlarn hibir ilmi ayrmadan
kendilerine yarayacak her trl eyi
renmeleridir.
Nazf Hasan Dede faydasz ve
mlayni eylerden uzak durulmas
gerektiine ve uzak durulmad
takdirde
bunlarn
insan
fesda
gtreceine inanan, insann sadece
szlerinde, sohbetlerinde deil, btn
hal ve hareketlerinde bu faydasz
ileri brakmas gerektiini savunan
bir teblici kabul etmitir. Ona gre
her eyin lzm olduu bir mahal
vardr. Mrid bana gelen kt eyleri
izle edebilmek iin bu hileli eyleri
de renmeli, bu syede iki lemdeki
saadetini salayabilmelidir.
Nazf Hasan Dede bir ey hakknda
bilgili olmann chil olmaktan ncelikli
ve
daha iyi
olduunu
zelikle
vurgulayarak
ilme
byk
deer
atfetmitir. Dil bilmenin dahi nemli
olduunu savunmutur.
Anlattmz ekilde Nazf Hasan
Dedenin ierisinde eitli dn ve
tasavvuf
konular
anlatt,
zamanndaki bir takm meselelere
zm getirmesi amacyla ele ald
Tarfs-Slk
adl
risalesinden
gnmz insanlarnn faydalanmas

gerektiini dndk. Tarfs-Slk

rislesi tasavvufa dair bir ksm
meseleleri zmesi ynnden nemli
ve faydal bir eserdir. Nazf Hasan
Dedenin tabiriyle:
Ehl-i derde bu dah olsun nazfen
bir eser
Himmet-i pr ile tekml oldu
Tarfs-Slk
Sleymniye
Ktphanesinde
yazma ve matbu birok nshas
bulunmaktadr.
Nazf Hasan Dede ve eser hakknda
geni bilgi iin 1 Fatih BLGNin
hazrlam olduu teze mracaat
edilebilir.
Tezde,
Tarfs-Slk
rislesinin Osmanlcadan latinizesi ve
yorumlar yaplmtr. Biz ise tezde
kullanlm metine olabildiince sadk
kalarak gnmz Trkesiyle tekrar
hazrladk.
Bir btn halinde olan
risaleyi kendi ierisinde balklar
altnda blmlere ayrarak anlalma
ynnden kolaylk olmasn dndk.
Baz
yerlerde
konusu
birbirine
mnasip olanlar birletirmenin gerekli
1 Seluk niversitesi Sosyal Bilimler
Enstits Temel slm Bilimleri Anabilim
Dal Tasavvuf Bilim Dal Nazf Hasan
Dede ve Tarfs-Slk Adl Eseri
217415 Yksek Lisans Tezi Konya-2007

6 Nazf Hasan Dede

olduundan takdim ve tehir, gerekli

grlen yerlere baz ilave bilgiler
ekleyerek zenginletirdik.
Tevfik ve inayet Allah Teldandr.
hramczde
H.smail Hakk
ALTUNTA
Esenler-stanbul
2010

ERH- BEYAN-I (ENE NOKTA

TAHTE'L-BA) MAM AL
KERREMALLH VECHE

Marifet babnn ilerisini heves

Ve bdesinin remzi daim sana
pes
Hz. Ali kerremallh veche buyurdu
ki:
Bil ki tm semavi kitaplarn
esrar
Kurn-
Kerim'de
toplanmtr, Kurn- Kerim'in
tm
esrar
Fatiha'dadr,
Fatiha'nn
tm
esrar
Besmelededir, Besmelenin tm
esrar 'B- 'harfindedir, B ' '
harfinin tm esrar da onun
altndaki noktadadr.
Daha sonra yle buyurdu : 'B-
2 (Niyazi-i Msri, H. 1184); Tercme-i
risale-i noktatl-beyan Atatrk Kitapl
OE_Yz_000125 / 04, stanbul

8 Nazf Hasan Dede

' harfinin altndaki nokta benim.

3
yani bu nokta im yolu ile
getirmesinden murad udur ki;
Cmle
eyann
hakkati
bir
cevherden olmutur. O cevher benim
demektir. Kurn- Kerim yirmi sekiz
harfdir. Hepsinin asl bir eliftir. Elifin
asl noktadr. O nokta bu mahlkat
yok iken var idi. imdi vcudun
olmadan, kan ve gzn ve cmle
azan yok iken bir nokta idin. O nokta
misali olan nokta zahir olmak istedi.
ehvet olup ana rahmine dt. Gelip
zahir oldu. Boyun elif gibi uzad, elif
oldun. Ban o nokta-i hakkat oldu.
Vcudun 'B- ' oldu. Dier azalar
batanbaa bir harf oldu. imdi
batan ayaa Allah Tel kelmna
sen ayk ol ki, besmelenin srr senin
vcudunda oldu. Yani sen seni
bilmek, sana yeter demek olur.
Btn eyann evveli insandr.
Vcudu harf mesabesindedir.
Harflerin evveli ise eliftir.
Elifin evveli noktadr.
O nokta Kurn- Kerimin bandaki
besmelenin altnda bulunur. Hz. Ali
3 El-Kunduzi el-Hanefi'nin "Yenabi'l
Mevedde", Kemaled-din el-Halebi eafii'nin "ed-Darr'l Manzum"

kerremallh
veche
O
nokta
benim der. Yani eyann asl benim
demek olur. Eer Seni dahi bildin ve
bilirsen, hakikatten agh4 olursun.
Zt diye Hazret-i Hakkn varlna
derler. Yani vcuduna derler. Btn
lem onun zatndan ibarettir. O zttan zuhra gelmi ve Ona dnecektir.

buna
iarettir. Yani cmle lem bendendir,
yine bana dnecektir. Bu gelmekliin
gitmekliin
itibar
halka
tefhim6
iindir. Yoksa kmil katnda varmak
gelmek yoktur.
Nazm:
Varmak gelmek hi yoktur ey
talip heman
Ge enniyet tarkndan bu
remze var gr
Senin vcudunu sen bilme
Ve hi Seni sanma senin
nesnen yoktur.
Nazm:
4 Agh: (Ageh) f. Haberdar. Uyank. Kalbi
uyank. Malumatl. Basiretli. Vkf. Bilen.
5 "Biz Allah iiniz ve biz nihyet ona
dneceiz," Bakara, 156
6 Anlatmak. Bildirmek.

10 Nazf Hasan Dede

Bu sende ben diyen bil sen

deilsin
Sen olsn can deilsin ten
deilsin
Sana bu senlik adn sen taktn
Cahmi 7 kendin zellikle yaktn
Gren o dur grnen cmle o
dur
heman bu gz irade Hakka
yoldur.
Hazreti Hakkn senin sfat
vardr
O sfatlarn ulusu ismi alimdir
Biri dahi kadirdir vahid dir ve
mrid dir
Ve
Semidir
basirdir
mtekemmildir
smi Hve dir
Eer bu sfatlar sende olmasa
meyyit (l) olursun.
Bu sfatlarla muttasf olduundan
gah oldun. drak mertebesine yetiip
phesiz hakkatine yetiirsin.

7 Cahm: iddetli ve kat kat birbiri zerine

yanan ate. ukur yerde yanan ate. *
Cehennem'in bir tabakas.


TARFS-SLK
B bismillah olub ehr-i ulm
Noktas ol ehr in bbs-selm
Oldu remz-i srr- Ahmedle Al
Nkte-i sebil- mesnden merm
Sipsu minnet ve kr temenn
Bedergh Hdvend-i Tel
Zeh kudret ki bir dem Kn dmekle
demden lemi kld hveyd
Gelince sahn- sahr-y vcda
Buyurdu deme talm-i esm
Salt b-selm b hasr b- add
Ola rh- Rasle her dem ihd8
8 Besmelenin b harfi ilmin ehridir.
Noktas selam ve giri kapsdr.
Bu remz Ahmed ve Alinin srrdr.
Bu nkte Fatiha suresindeki gayedir.
Duamz minnetle ve temenni ve krle
Sahibimiz Allah Telnn kapsndayz
Kudretiyle bir an Ol demesiyle
demden lemi aikr kld
Varlk meydanna vcudnu getirince
deme isimleri retti
Salt selm ile saysz ve noksansz
olarak

12 Nazf Hasan Dede

Fakrden baz mridler tasavvufla

ilgili bir risle taleb ettiklerinde her ne
kadar tasavvufun tarifi terki dava ve
srlar gizlemek isede;
Ve sakn bir sey isteyeni
azarlama,
Fakat
Rabbinin
nimetini anlat. 9 yet-i kerimesi ve
f-i erfin10 balangcnda bulunan
Her kime bildii bir konuda
soru sorulur da o da bunu
gizlerse Allah Tel kyamet gn
onun azna ateten bir gem
vurur. 11
hads-i erfi dnnce mridleri
men
edemeyip
Primiz
Hazreti
Mevln
Celleddn-i
Rm
kaddesellh
srrahul
azz
Efendimizin
rhniyet-i
kudsiyelerinden
yardm
ve
izin
isteyerek i bu risleyi sunmak iin
hazrladm. sminide Tarifs-Slk
(Manevi Yolculuun Bilgisi) koydum.
Rasln rhuna her an hediye ederiz.

9 Duha,10-11
10 KAADI, yaz, E'if bi Trif-i Hukukil' Mustafa ifa-i erif, (Tercme edenler:
Naim Erdoan Hseyin S. Erdoan),
stanbul,1980

11 Eb Davd, lim, 3660

Mutlak ve sonsuz feyiz ve bolluk

sahibi Allah Tel faydal olmasn
ihsn buyursun.
Amn.

14 Nazf Hasan Dede

Allah tel lemleri niin yaratt?

Bu lemler ve btn mahlkat
meydana kmadan nce Allah Tel
mda 12 idi. Hatta baz ashb
Raslllah
sallallh
aleyhi
ve
selleme;
Allah
Tel
mahlkt
yaratmadan nce neredeydi?
diye
sorduklarnda
MirtlVcd 13 isimli kitabn erhinde yer
alm olduu zere;

12 Ashab- kiramdan Ebu Rezin el

Ukayl radiyallh anh bir keresinde
Raslllah
sallallh
aleyhi
ve
selleme;
Rabbimiz mahlkat yaratmazdan
nce nerede idi?
diye sorar.
Raslllah
sallallh
aleyhi
ve
sellemde;
Fevkinde
ve
tahtnda
hava
olmayan ma da idi diye buyurur.
(Timizi, Tefsir sure 11. 1; bn. Mce.
Mukaddime. 13; bn Hanbel. IV/11. 12)

Tarfs-Slk

15

O ne gkyzn stnde ne de
altnda olan mdadr. hads-i
erfiyle cevb buyurdular.
Ben gizli bir hazine idim,
bilinmek istedim. Bu sebeple
bilinmek iin mahlkt yarattm.
Onlara nimetleri sevdirdim. Bu

16 Nazf Hasan Dede

vesileyle beni bildiler. 14 hads-i

kudssi ile
Ben insanlar ve cinleri bana

Tarfs-Slk

17

ibadet etsinler diye yarattm. 15

yet-i
kermesini
(bn-i
Abbas
radiyallh anh bana ibdet etsinler
diye (li-yabdn)yerine beni bilip
tanmalar iin (li-yarifn)yarattm
eklinde tefsir buyrulduu zere zt-
ilh mdaki gizliliindeki perdeyi
kaldrp bilinmeklii murt edince
lemleri yaratt.

18 Nazf Hasan Dede

13 Mirtl-Vcd ve Mirkts-hd,
mellifi Abdlahad Nri b. Mustafa
Safyi
es-Sivs
el-Halvet,
Sleymaniye Ktphanesi H. Hsn Paa,
Demirba no; 001198, snflama no;
2977.

14 Acln. 2/132; Aliyul Kari. 273: Manas

doru olsa da hibir senedi olmayan bu
szn hadis olmad aktr. Ancak sz
konusu rivayetle ilgili olarak eyh-i Ekber
Muhyiddn bnul-Arab (560-638/11651240) Kefen sahh, fakat naklen sabit
deildir dedii nakledilir. Esasen bunun,
hadis ilmi kriterlerine uygun olarak naklen
sabit olmu bir hadis olduunu iddia eden
bir
mutasavvf
da
bilinmemektedir.
zellikle
bnl
Arabnin
yukardaki
sznden sonra, konu edildii tasavvuf
literatrnde
genellikle
-sahih
olup
olmad sorgulanmakszn- kuts hadis

Allah tel ilk nce neyi yaratt?

Mecma-i
Hafd-i
Teftzn
kitabnda yazl olan hadsi erifte
Raslllah sallallh aleyhi ve sellem
buyurdu ki;
Allah Telnn ilk olarak
yaratt benim nurum, benim

20 Nazf Hasan Dede

ruhum, benim aklmdr.16

hads-i erifleri zere ilk nce saf
ktan Hakkat- Muhammeddiyye
zuhur eyledi. ma ve saf k
tasavvuf literatrnde hi yaratlm
olmayp o makamda hi bilgi olmayan
hl olarak kabul edilir.
Nur ve Ruh- Muhammed ve
akl-
kll
ve
kalem-i
al
sylediklerimizin hepsi bir eydir.
Mnasebetleri itibriyle drt isimle
tabr edilmitir. Sonra
Sen olmasaydn bu kinat

17
yaratmazdm
hads-i
kudsiyyesinin tasdiki zere Nr-u
Muhammed sallallh aleyhi ve
sellemin
erefine
btn
ruhlar
yaratlp
Ben
sizin
rabbiniz
deil

22 Nazf Hasan Dede

miyim?

18

hitbna karlk

Evet (kesinlikle ylesin)

19

24 Nazf Hasan Dede

olarak deerlendirme eilimi belirmi ve

bu
zamanla
genel
bir
kabule
dnmtr. smail Hakk Bursevinin
(1137/1725) bu rivayet hakkndaki u
deerlendirmesi, ayn zamanda genel
olarak mutasavvflarn yaklam tarzlarn
da yanstmaktadr
Kef ehline gre bu hadis sahihtir,
isterse, hadis hafzlarna (ezbercilerine)
gre sahih olmasn... Zira kef ehli
olanlar, bizzat Raslllah sallallh aleyhi
ve sellem Efendimizden alr sylerler.
Hadis ezbercileri ise nakil yoluyla rivayet
ederler. Ayrca bir eyin belli bir senedi
olmaynca, sabit olmadn icp ettirmez.
u da katdir: Kef itibariyle sahih olan
bir ey, nakil yoluyla gelenden daha
sahihtir. Zira kef hlinde vehim ve hayl
olmaz.
15 Zriyat, 56

16 Teftzan (791/1389) ise erh Hadis

Erbainde bu unsurlar daha da oaltr:
Allah Telnn ilk yaratt ey ilimdir

Allah Telnn ilk yaratt ey

cevherdir
Allah Telnn ilk yaratt ey

nsann dnyaya inii

Elest menzilinden lem-i ahdet
e gelinceye kadar insan lemden
geti. Onlara lem-i Lht, lem-i
Ceberrt, lem-i Melekt tabr
olunur. nsan bu lemleri geib
incidir
Allah Telnn ilk yaratt ey
nrudur
Allah Telnn ilk yaratt ey
ruhumdur
Allah Telnn ilk yaratt ey
levh dir
Allah Telnn ilk yaratt ey
akldr
Allah Telnn ilk yaratt ey
ar dr
Allah Telnn ilk yaratt ey melek
dir
Teftzan (791/1389) yorumunda btn
bunlarn
msemmalarnn,
Hz.
Muhammed sallallh aleyhi ve sellemin
ruhu olduunu syler. Hadiste zellikle
bu
ifadelerin
kullanlmalarndaki
hikmetleri de yle aklar:
Hz. Muhammed sallallh aleyhi
ve sellem vcut sadefnin incisi
olduu iin inci, nraniyetinden
dolay nr, aklnn okluundan ve
stnlnden dolay akl, ilerin
tedbiri itibariyle kendisine uymada
muvaffak olduu iin kalem, ilimlere
vukufyetinden dolay levh; melek
sfatlarn galebesinden dolay melek

26 Nazf Hasan Dede

demiyyeti (nsanl) buluncaya

kadar madeniyyt ve nebtt ve
hayvniyyet
gibi
keyfiyetlere
uradkdan sonra ana rahmine gelip
oradan insn unsurlar zuhur eyledi.
lem-i lhutdan lem-i ehdete
gelince
bu
tertip
zerine
ve
nisbetleriyle
younlap
(nurn
denmitir. [EKER, 1998], s. 135
Tasavvuftaki ilk yaratl ile ilgili
tartmalarda da en ok kullanlan
hadislerden birisi olan bu rivayet, ilk
dnem
tasavvuf
klasiklerinde
bulunmad halde son dnem suflerinin
en ok kulland hadislerden birisidir.
zellikle
Muhyiddin
ibn-l
Arab
kaddesellh srrahul-aziz (638/1240) n
birok yerde kulland deiik varyantlar
vardr, rnein;
Allah Telnn ilk yaratt ey,
benim nurumdur.
Allah Telnn ilk yaratt ey, benim
ruhumdur ya da
Allah Telnn ilk yaratt ey
akldr bir bka rivayette nefistir Onun
btn bunlardan kastettii ey Hakikat-
Muhammediyedir. Btn kinatn Onun
hakikatinden geldiini ve ruhundan zuhur
ettiini, Hakikat- Muhammediyenin varlk
leminin balangc olduunu bu hadise
dayandrr. Bir bka yerde yine ayn
hadisi yorumlarken yle der:
Allahn ilk yaratt ey onun
ruhu
veya
kalemdir.
(Allah
Telnn ilk yaratt ey kalemdir.
(Ebu Davud. Snnet. 16: Tirmz. Kader.

zelliklerini
kaybedip)
lem-i
ehdetde youn olan (drt unsur
toprak, su, ate ve hava) btnleti.20
Bu lemleri geince o Elest hitbn ve
o mhedeyi zyi ettiginden
lmeden nce lnz. 21
srrna mahzar olarak;
17.1 bn Hanbel. V/3 17: Tirmz Ubde b.
Samit yoluyla gelen rivaete HasenGarib derken (bkz. Tirmz Kader 17 ) Ebu
Hureyre tarikiyle gelen rivayette btl ve
mnker olduu sylenir. Bkz.Suyti.
Lealil Masnua. 130-131; Acln, 1/309)
Dier ruhlar onun ruhunun czleridir.
Onun iin Raslllah sallallh aleyhi ve
sellem efendimize Ebu-l Ervah derler.
Bu ruh kll akln suretidir ki dem-i
hakikidir. Havva ise klli nefsin
suretidir.
Vcut kll akln sa taraf, imkn ise
sol tarafdr. Btn mevcudat akl-i kll ve
nefs-i klln izdivacndan
meydana
gelmitir. Bu duruma gre insanolunun
ebeveyni dem-i Hakiki olan akl- kll ile
Havva-i hakiki olan nefs-i klldr.
Son
dnemden
bir
bka
sufi,
yorumunda yine bu hadisteki nr, ruh,
kalem ve akl kullanr ve drdnn de bir
olduunu
belirtir.
Ayn
ayn
isimlendirilmelerinin hikmetini de yle
aklar; Akl denmesinin sebebi; her
eyi, hibir eye ihtiya duymadan
bilmesidir. Nr denmesinin sebebi,
btn nurlarn asl olmasndandr. Dier
bir
yorumda
da
bu
drt
unsur

28 Nazf Hasan Dede

Hikmet mminin yitik maldr.

Onu nerede bulursa alr ve onu
almaya en layk olan odur. 22
areti zere o lemleri ve o
mhedeyi bulup
Gnderenle
gnderilen
arasnda bir vasta olmad halde
mahiyetini
yalnzca
Allah
uzlatrlarak ikiye indirilir;

17 Hadis kitaplarnda asl bulunmayan bu

veciz ifade hadis tenkitilerince de red
edilmitir. Aliyul- Kri. Acln ve evkn,
Saannin mevzu dediini naklettikten
sonra manasnn sahih olduunu kabul
ederler. Bkz.Aliyul Kri. 288; Acln,
II/164: evkni. Fevaidul- Mecmua, 326;
Deyleminin bn. Abbastan; bn. Cevzinin
Selmandan naklettikleri rivayetlerin her
ikisi de mevzu kabul edilir. Suyti de
mevzu olduunu tasdik etmitir. Elbni de
yukardakileri naklettikten sonra mevzu
olduunu
aklar.
Btn
bu
deerlendirmeler iin Bkz. Saan. 52:
Aliyul Kri. 295. 296; EIbni. Silsileni
Ahdis-i Daire. 1/282
18 Araf,172
19 Araf,172

Telnn bildii ekilde bizzat

kendi nefsinden yine kendine
geldi. srlarna hl olarak yaknlk
kazanmaktr.
Allah Telnn zt- ilhiyyesinin
hull ve ittihat etmeden tecelli
cihetiyle zuhur eylemesiyle denizdeki
20 lem:
Btn cihan, kainat. Her
ey.
lem-i Asgar: En kk lem. nsan.
lem-i Berzh: Kabir lemi.
lem-i Cebert: Azmet ve kudret
lemi. Kudret lemi. Lhut lem-i ile
altta
bulunan
melekt
lemi
arasndaki lem.
lem-i Ekber: En byk lem. Kint.
lem-i Emir: Ruhlar lemi, zaman
ls bulunmayan, Allah (cc)n
emriyle vastasz yaratlmann olduu
lem.
lem-i Ervh: Ruhlar lem-i.
lem-i
Esbb:
Sebebler
lem-i.
Dnya.
lem-i Fni: Geici lem. Dnya.
lem-i Gayb: Zhiren hissedilmeyen,
ruhlar, melekler ve cinlere mahsus
lem.
lem-i Kevn: Varlk lemi. Kint.
lem-i Lht: lh lem. Rhn
mnev lem. Yani keyfiyeti, belirtisi
olmayan gzlerin idrakinden gizli
olan lem demektir.
lem-i Mna: Ehline ak olan, mnen
anlalan lem.
lem-i Melekt: Melekler lem-i.

30 Nazf Hasan Dede

zuhur eden dalgalar gibi saysz ve

ok dalgalar gibi denizin asl ve
hakkatine deiiklik getirmedii gibi
esm ve sft tecellisi ynylede
madaki
bulunduu
hline
bir
deiiklik getirmemitir. u an iinde
yledir.
Onun
zat
her
ey
yok
olacaktr. Hkm Onun dur. Siz
Ona dndrleceksiniz. 23 ve
tarif olunan lemleri ve o mhedeyi
bu
lem-i
ehdetde
seyr
ve
mhede eden deme, lem-i Nsut
(nsanlar lemi) ismi verildi.

lem-i Nst: nsanlar lem-i.

lem-i ehdet: Dnya.
21 Acln, II/ 2 Hadis no: 2669.; Ali elKr, el- Esrrul- Merfa, s. 348. nr. 539.:
Sfiyyenin szdr. Her iki eser de bn
Hacere
atfla:
Sabit
deildir.
Demektedir.
Ancak
mn
itibariyle
destekleyen merf rivayet iin Hkim, V/
3269. nr. 7938.: Sahih.; Tabern, Kebr,
VIII/ 314, nr. 8174.; Heysem, MecmeuzZevid, X/309,; Ahmed. b. Hanbel,
isnaddaki shak. b. Nsihin Kezzab,
haberin de Mevz olduunu sylemitir.
22 Tirmizi, lim, 2903.
23 Kasas, 88.

nsan
Bu lem-i ehdet lem-i imkndr.
Bu lemde ne kadar irfn ve keml
elde edilirse hiret leminde o kadar
derece ve kazan sahibi olacaktr.
yilik ilemekte nde olanlar
(sbk), karlklarn almakta da
nde olanlardr (sbk). te o

32 Nazf Hasan Dede

yaklatrlanlardr.24
yet-i
kermesinde olan evvelki (sbk) bu
lem-i ehdetde nde olan ruhlar
olup ikinci (sbk) "hiret leminde
dahi nde olanlardr. Eer nceki
(sbk) ezele verilir ise mutlak
cebirden kurtulunmaz; sonra ne rasl
ne kitab ne alma lzm gelirdi.
nk
if-i
erifde;
Dnya
25
ahiretin
tarlasdr
hads-i
erfiyle;
Bu dnyada kr olan kimse
ahirette de krdr; 26 yeti
kerimesi bunu destekler. Gerekte
dnya ilerinde cebirden kurtulmak
g ise de hiret iin cebr yoktur.
Batn terbiye etmek elbetde almak
lazmdr. Hazreti Pr Efendimiz
Nebiler
dnya
iinde
cebrdirler, kfirler de ahiret
iinde.27
buyurduklar buna irettir. nk
24 Vaka,10-11.

25 Aliyu'l Kari. 199; Aclun. 1/490; Hkim.

Mstedrek. IV/312: Zehebi "mnker"
olduunu
ravilerinden
Abdullah
b.
Cabbar'n ma'ruf olmadn syler. Bkz.
Saani.
26 sra,72.
27 Mesnevi, c.I, b. 637

Onlar ayakta iken, otururken

ve yanlar zerinde iken Allah
zikreder, yerdeki ve gklerin
yaradln tefekkr ederler. 28
yet-i cellesi iareti zere Raslllah
sallallh aleyhi ve sellem zikr ve
tevecchle emrolunmutur. Her ne
kadar;
O'nu vg ile tesbih etmeyen
hibir ey yoktur. Ne var ki siz,
onlarn tesbihini anlamazsnz. 29
yet-i kerimesinin manasna gre
btn ey lisn- hl ile zikredeci ise
de Allah Tel Hazret-i dem
aleyhisselm yaratp,
(Allah) deme isimlerin
tamamn retti. 30 yetinden
kan sonuca gre insan bilerekden
zikreder. Zr Allah Tel insan
Biz insan en gzel sekilde
yarattk. 31yet-i kermesi ve
Allah Tel insan kendi
suretinde yaratmtr. 32
28 l-i mran, 191
29 sra, 44.
30 Bakara,31
31 Tin, 4
32 Buhr. stizan. 1: Mslim. Birr. 115.
Cennet. 28: bn Hanbel. II/244 -251

34 Nazf Hasan Dede

Allah
Tel
demi
kendi
suretinde yaratt. 33
Allah
demi
Rahmn
34
sretinde
yaratt.
hads-i
erifleriyle ve
nsana bilmediini retti. 35
yeti ile stnlk verdii;
phesiz demolunu erefli
kldk. 36 ile imtiyz sahibi klmtr.

33 Buhr.. stizan. 1: Mslim. Birr. 110.

Cennet. 28;.bn. Hanbel. II/244. 251. 315.
323. 434. 463. 519

34 bn Kuteybe, 278.
35 Alak, 5

36 sra, 70

nsann ilhi leme dn zlemi

Zhirde insan lem-i asgr (kk
lem) grnr ise de hakkatde insan
lem-i ekber (byk lem) olup dier
lemler
lem-i
asgrdr.
nk
mahlkt iki ksmdr.
Biri mahlk liztihi (Kendi zatyla
yaratlm)
ikincisi
mahlk
ligayrihidir. (Bkasna muhta olarak
yaratlm) Hatt insanln kemlini
bulamayp cehletde kalanlar dahi
mahlk
li-gayrihi
nevinden
kurtulamamtr.
Mahlk
li-ztihi
ksmnda olan ancak keml mertebeyi
bulan insandr. nk btn insanlar
bir seviyede olmayp;
kimini
tekine
derecelerle
stn kldk.37 yet-i kermesi ve
Hi bilenlerle bilmeyenler bir
olur
mu?38
yet-i
ile
keml
37 Zuhruf, 32
38 Zmer, 9

36 Nazf Hasan Dede

sahiplerinin Allah Tel katndaki

yksek mazhar ve imtiyzna dlalet
eden dem srr ve nceliini
gsterir.
demden gaye keml ehlidir.
nsanlardan keml ehli olmayanlar
dahi znde bulunan itiyakla yine
dem kemli ve daha ncede
belirttiimiz
vatan-
asliyyesini
aramaktadr. Dikkat olunursa btn
ruhlarn bir arad vardr. Mesela bir
eye muhabbet eder, tez vakitte
ondan usanp dierine meyleder.
Ondan da usanr bkasna meyl
eyler. Bu bulduu eyde lezzet ve
doyum bulamamas asl aradn
bulamadndandr. nk ruhlarn
arzu ve itiyk vatan- asliyedir.
Vatan sevgisi imandandr. 39
hads-i erifiyle Hz. Pr Efendimizin;

Aslnda uzak den kii, yine
vuslat zamann arar. 40
Buyurduklarndan
maksat
bu
39 Sehav, Makasd: s.183; Semhud,
Gammaz: s. 60; bn'd-Deyba\
Temyiz:
s.77; Aliyy'1-Kar, Kbra: s.189; Acln,
Kef 1/413. Hadis hafzlarna gre bunun
asl yoktur.
40 Mesnevi, c.1, b.4

vatan- asldir. Buna gre mertebeleri

tekmil eden kii fakr- tm bulur.
Fakr,
benim
vn
kaynamdr 41 hads-i erfinin
manasn Fahr-i lem Raslllah
sallallh
aleyhi
ve
sellem
Efendimizin zhir olmayp belki
kalbinde msivdan hi bir ey
olmayarak ilh nrun istlsyla
tamamen yok olmas demekdir. Hatt
fakr- tm gelmedike Fakirlik
tamam olunca o Allahtandr,
fakirlik dnya ve ahirette yz
karaldr. 42 srlar haberdar
olunamaz. Bu manay tekid iin
Fakr, az kalsn kfr olayazd.43
Hadsi sylenmitir.
Bu hads-i erif rza makmn
bulamayanlarn
nedir
benim
ekdiim diyerek bir takm layk
41 bn. Hacer ve bn. Teymiyye batl ve
mevzudur derken; Bkz. Acln. II / 87; Bu
ifadelerden
sahih
olmad
anlalmakladr.

42 [Fakr mertebesi tamam olan

ancak Allahdr, gibi binlerce beyhude
szlere gelelim. Yani Fakr tamam
olunca Allah yz gsterir, onu bulur
ve grrsn, sznde kfr yoksa bu
szn manas o deilse, seninle Hristiyan
arasnda ne fark olabilir? Nihayet Hazreti
s, Hallac Mansur'dan da Bayezid'den
de, tekilerden de daha ltif bir zat idi.

38 Nazf Hasan Dede

olmayan benzeri kelmlardan Allah

Telya snmak gerekir. Bunlar
fark ve anlay ancak dem kemlat
bulanlara gerekir.
Bilmektir

ancak

maksat

u halde Hristiyan s Allahdr

veya Allahn oludur, dedii iin
knamak neden? Hlbuki sen de ayn eyi
sylyorsun. u halde, Fakr tamam
olunca Allah Tely bulursun,
sznn manas, Her kimin nefsi
lrse,
eytan
da
lr;
kt
huylardan
temizlenerek
Allah
Telya kavuur, szndeki mana
gibidir. Ama bu kavuma h Allah
Telnn zatna kavumak deil, belki
onun
yoluna
girmektir.
Kul,
Allah
Telnn kendisine kavumadn, ancak
Allah yoluna girdiini anlar. Aksi halde
Allah Tel yolundan sapm olur. Sonra
onun nefsi de dirilir, eytan da! Allah
Tel yolunun nuru ile Allah Telnn
zatnn
ruhunu
ayramayan,
daima
karanlktadr ve krlemitir. (ems-i
Tebriz Mehmet Nuri GENOSMAN
Maklt [Kitap]. - stanbul : Ata, 2007.
(M.80), s. 160)]

43 (Ebu Nuaym Hilyede; bn. Sikkn

Msannafnda.
Beyhk
uabulmanda: bn. Adiy el Kamil de. Hasan-
Basr den rivayet etmilerdir. Bazlar da.
Senedinin
zayf
olduunu
sylerler.
rnein Tabern Enesten zayf bir

glende
demdir dem, dem bilite44

senetle rivayet etmitir. Bkz. Acln. II /

108; bn el- Cevz, el-lell-Mtenhiyye
(I-II), Darl-Ktbil- lmiyye, Beyrut1403, c. II, s. 805.

44 Glbahesinde bulunmaktaki gaye

bilmektir
demdir dem, dem anlayta

40 Nazf Hasan Dede

lhi leme
rehber

dn

iin

gerekli

lem-i
ehdette
seyr
ve
mhede
etmek
bahsettiimiz
eyleri bilmek ve tarif olunan lemleri
bilmek isteyen kimse iin hayatta
olan mrid lzmdr. 45 nk
balang hallerinde neyin nasl
olaca bilinmediinden ve Raslllah
sallallh aleyhi ve sellem ve
ehlullahn rhaniyetinden ilim, irfan
ve feyz almak ok zordur. nk
rhaniyet ve yolu ok incedir. nsan
dnyaya inerek kaybettii zellikleri
tekrar
kazanmas
gerekmektedir.
effaf olmayan ve youn olan ince
eyden feyz alamaz. Binenaleyh
unsurlardaki incelik ve efafalk
kazanmak iin
Allah Telnn ahlakyla

45 Dnyadan gm mridin talebeleri

terakki edemez denilmitir.

ahlaklannz.46
Emrini kazanm bir zta muhtatr.
htiyacn srrn bilmeyen baz
insanlar Allah Tel seni kimseye
muhta etmesin diye birbirlerine
du ederler. Aslnda lemde ihtiyasz
hibir ey olmaz. Efendi hizmetkra
ve hizmetkr efendiye, hasta doktora,
doktor hastaya, mrid mride,
46 (Hadis olmad aktr. Suyt, ElCmius-Sagr
Bi
erhil-AkidetitTahaviyye, s. 123) Hadis iin bkz. Muhittin
Uysal, Tasavvuf Kltrnde Hadis,Bknz:,
Konya 2001, s. 346.
"Ftuhat el-Ulmunun giriinde
Gazzali "Allah Tel'nn ahlak ile
ahlaklann" vecizesini zikretmekte ve
yle demektedir:
"nsann
mkemmellii
ve
mutluluu, Allah Tel'nn sfatlarn
kazanma abasndan ve kendisini
Tanr'nn
sfatlarnn
gerek
anlamyla sslemesinden ibarettir"
Allah Tel'nn en gzel isimlerinin
aklanmasna
ve
yorumlanmasna
ayrd nl eseri "el-Maksad el-Esna fi
erh Esmai Allah-i Hsna"nn birinci
blmnn drdnc faslnn balnda
Gazzali,
yine
ayn
gr
tekrarlamaktadr:
"Kulun
mkemmellik
ve
mutluluu Allah- Telnn ahlak
ile ahlaklanma ve O'nun sfatlar ve
isimlerinin manalaryla bezenmeden
ibarettir" (Gazzali, El-Maksad, s.6, 26)

42 Nazf Hasan Dede

mrid mride muhtatr. Eer mrid

olmasa mrid kimi ird edecektir.
Bu sebeple Allah Tel hikmetinden
her eyi birbirine muhta ve bo bir
ey yaratmamtr. yle ise; mrid
yolcu
olup
mrid
rehberdir.
Rehbersiz yol bulunamaz ve niyet
edilen hakikat ehrine ulalamaz.
Mesel bir kii geceleyin bir ehre
gitmek murat etse ve yollarda yrtc
hayvanlar olsa ve yolu bilmezse
elbette iki eye muhta olur; biri
fener, ikincisi rehberdir.
Fener eriat, yol tarikat, rehber
mrid, gidecei yer, ehr-i hakkat
tr. Eer yalnz feneri eline alsa gayesi
olan yere gitmek mmkn olmaz. Ya
da feneri alp rehbersiz gidecek olsa;
Korkutucu
geilme!

vadilerden

delilsiz

buyurulduu zere yolda nefis ve

eytan benzeri zararl hayvanlardan
zarar grme korkusu vardr. Ya da
rehberi olup feneri olmasa nce
rehberi gremez ki arkasndan takip
edebilsin. Yoksa bir ukura der yine
istediine varamaz. Sonuta mrid
( ARSLAN Ahmet II.Kur'an Haftas
Sempozyumu [Kitap]. - Ankara : Fecr, 2-4
ubat 1996. , s. 329)

erat fenerini eline alp ve

rehber olan mridin izinden
kmayp onun delletiyle yollar
selmetle geip ehr-i hakkate
kavuur. Sabah olup gne dounca
da eritn btnnn ayn- hakkat
ve ayn- mafiret 47olduunu anlar.

47 eriat, tarikat ve marifetin ayn eyler

olduunu anlar.

LH LEME
DNTEK HALLER

Teslimiyyet
Nefsi slah iin mrid-i kmile
muhta olduu gibi mride gerei
gibi uymak ve teslmiyet arttr.
Kutbud-din
Dmek
Risle-i
Mekkiyye nm kitabnda Raslllah
sallallh
aleyhi
ve
sellem
Efendimizden rivyet etti ki;
Kavminin
iindeki
eyh,
mmetinin iindeki nebi gibidir.
48

Bu hads-i erifi tefsren Hz. Pr

Efendimiz Mesnev-i erflerinde;
(Peygamber, leri giden eyh,
kavminin
arasnda
nebiye
49
benzer dedi. )
buyurduklar uymann gerei ve
teslmiyetin beyndr. Hlbuki bir
mrid-i kmil talebinde olan kii iin,
iten gelen tam bir istek ve arzuyla
olsada,
i
dnyas
almam
48 Hadis iin bkz. bn Hbban, c. II, s. 39;
Mnv, a.g.e., c. IV , s. 185.
49 Mesnevi, c.3, b. 1774

46 Nazf Hasan Dede

olduundan setii mridin kemlini

fark
edip
ayrmaya
kudreti
olmadndan, ulatrc kemali yle
dnmelidir.
Herkesin snak ve korunma
makam olan Raslllah sallallh
aleyhi ve selleme dayanmak iin
Aman lafznnn Muhammed
ismi erfi ile matematiksel deeri
ayndr,50 iaretiyle An zikri
amndr Y Raslallah zere
aman srrna sarlp vesvese ve
dnceleri yok edip zahiri be duyu
ve
i
dnyas
ile
Hakkat-
Muhammediyyeye ynelip lisnen
salt ve selam ve rhaniyetten
yardm ile megul olur. Uyank hlde
grmek mmkn olamazsa, bu niyet
sebebiyle rya leminde Raslllah
sallallh aleyhi ve sellem Efendimiz
grnr bir mridi iaret eder.
Beni
ryasnda
gren
kesinlikle beni grmtr. nk
eytan benim eklime giremez. 51
hads-i erfi zere o mride kalb
balanmaldr.
Eer
bir
iaret
gremezse sabrla eriat zere devam
etmelidir.
50 Ebced deeri 92 dir.
51 Hadis iin bkz. bn Ad el-Crcn, elKmil fid-Duaf (I-VII),Darul-Fikr, Beyrut,
1988, c. VII, s. 221.

Tarfs-Slk

47

Zerre mikdr akl olan ardan

hisse kapar Devsrir bin bir
iekden hal eder macn yapar
beyti ger zhirde kaba bir mana gibi
grnrsede ders alnmas gereken
bir kelmdr. Burada ardan maksat
mrid, bin bir iek den murat bin
bir esm ve macndan murat onunla
hsl olacak kemlattr. Arlarn deti,
beysiz
bir
kovanda
toplanamaylardr.
Arlar
beyleri
hangi tarafa giderse peinden gider
ve onu terk etmezler. Eer beyleri
olmasa bal dahi yapmazlar. Bunun
gibi mrid de hi bir vakit mridinin
peinden ayrlmamaldr.

48 Nazf Hasan Dede

Tabi olma ve gvenme

Mrid balanm olduu mridin
rettii ekilde zikir ve tevecche
devam
eder.
Eer
mridinin
hakikatin, mhede eylemi ve
manev haller meydana gelmise bu
durumu mridin kemline almet
saymaldr. Eer kendi mhede
edemezse doru szl kimselerden
be kadar mhede eylemilerden
duyarsa bunu mridinin kemline
doruluuna
dellet
edeceinden
kendinin mhede edememesi yine
kendi kusur ve noksanndan kabul
etmelidir.
Bu
ekilde
pheden
kurtulmu olur. nk mrid hangi
tarikattan olursa olsun dier tarik
ehillerini de Balang ve sonu
itibariyle hep bir bilerek kendi
mridine cn gnlden teslimiyetle
tabi olup emir ve nehyine uymak
gereklidir.
Tarikatlerin
sonu
ve

balangc hakknda Mirt- Vcd 52

erhinde yazlan aklamaya gre;
Ben ilmin ehriyim; Ali de
onun kapsdr.53
hads-i erifine gre hakikat ilmin
kaps Aliyyul-Murtaz kerremallh
veche Efendimize varr ve oradan
Hakkt- Muhammediyyeye alr.
eyhe muhabbet, Hz. Ali kerremallh
veche
Efendimize
muhabbet,
Raslllah sallallh aleyhi ve sellem
Efendimize muhabbet gibidir.
Raslllah sallallh aleyhi ve
sellem yle buyurdu:
Kim
Aliyi
severse
beni
sevmitir. Kim de beni severse
Allah
sevmitir.
Kim
Aliye
buzederse bana buzetmi, kim
de
bana
buzetmise
Allah
54
Telya buzetmitir.
52 Mirtl-Vcd ve Mirkts-hd,
mellifi Abdlahad Nri b. Mustafa Safyi
es-Sivs el-Halvet, bulundugu yer;
Sleymaniye Ktphanesi H. Hsn Pasa,
demirba no; 001198, snflama no;
2977.

53 Hadis iin bkz. bn Hacer el-Askaln,

Lisnl-Mzn (I-VII), Messesetl-Alem,
Beyrut-1986, c.II, s. 122; Hkimin
Mstedrekine Baknz:
54 Hadis iin bkz. Hkim en-Nisbr, elMstedrek alas-Sahihayn, c. X, s. 453

50 Nazf Hasan Dede

Nefis ve eytann hilelerini bilmek

Birgn bir kiiyi eytn gelip sabah
namazna kaldrm. O kimse
Sen kimsin diye sormu.
eytanm demi. O kimse
Acyib sen byle hayr ite
bulunur musun. Diye sorunca
Evet bulunurum fakat yine
bana lanet ederler diyerek sz
uzatm ve gne doup namazn
vakti gemi. O kii ne namaz
klabilmi ne uyku uyuyabilmi. te
bunun gibi Nefis ve eytn hak
sretinden gelerek insan yolundan
alkorlar. nk dmzdaki lemde
ne varsa i lemimizde de bir benzeri
vardr. Yani, dmzda
eytn
iimizde nefis. Nefse galip olmak en
byk cihattr. Raslllah sallallh
aleyhi ve sellem Efendimiz bir
gazdan
dndklerinde
Tarkt-
Muhammediyyede beyan olundg
zere;
Kk cihaddan byk

52 Nazf Hasan Dede

cihada geliyoruz. 55 diye nefs ile

mchedeyi
iaret
buyurduklar
rivayet edilir. Nefse galip olup hilesine
aldanmamaldr. Bu nefsi alkla
ldrmek degildir. Zir
Dinde
ruhbanlk
yoktur.
Nefsin sana itaat ederse onunla
dost ol. 56 hads-i erifleri vrid
olmutur. Nefs atna dizginleri takp
istediini iletmeyip ve vermeyerek;
Ey mutmain olmus nefis! Sen
rabbinden, rabbin de senden raz
olarak Ona dn.57 yet-i kermesi
l zere nefsi mutmaine (tatmin
olmu) oluncaya kadar sabretmek
gereklidir.
Nefs-i
emmre
(her
istediini yapan) mertebesinde her ne
kadar ktlenmi ise de makm-
55 Kk cihattan byk cihada
dnm
bulunuyoruz
szne
karlk byk cihadn ne olduu
sorulunca; Dikkat edin o, nefis
mcadelesidir
buyurdu.
(Suyt.
Cmius-Sagr. II/253: bn. Hacer. bn.
Aliyenin sz olarak rivayet ederken. Irk
ve Beyhak zayf bir senedle Cabirden
rivayet etmilerdir.; bkz. Aclun. I/424.
425)

56 Munv, Abdurraf, (v. 1031/1621)

Feyzl-Kadr, I-VI, Beyrut, trs. , c. III, s.
175.

57 Fecr, 27-28

mutmainneye vardkda pek vlm

ve muteber kabul edilmitir. nsan
reddedilmi ve makbul olmasna
sebep nefisdir. Bu nedenle insan nefsi
sebebiyle meleklerden faziletli oldu.
Allah Tel melekleri yaratt
ve onlara akl, hayvanlar yaratt
ve onlara ehveti, demolunu
yaratt, ona hem akl hem de
ehveti
verdi.
Kimin
akl
ehvetine
galip
gelirse
o
meleklerden
daha
stndr.
Kimin de ehveti aklna galip
gelirse o hayvanlardan daha
aadr.
kelam
buna
delil
getirilebilir.

54 Nazf Hasan Dede

Hangi
bilmek

usle

gre

yetitiini

Her tarikat bir usl ile sulk

(dn salamak iin yetitirme
teknii) gsterir. Bazs etvr- seba
58
, bazs letif-i hamse 59 zerine ve
bazlarda fen yolundan giderler.
Buradaki fen mahv mnasnadr.
Nitekim Fen fi-eyh, Fen filpr, Fen fir-rasl, Fen fillah,
hep mahv demekdir. Sonra da bek
billah a vsl olunur.

58 Etvar- seb'a: Arapa, yedi tavr

demektir. Yedi tavr unlardr: Tab', nefs,
kalb, ruh, sr, hafi, ahf. Nefsin yedi
derecesine gre deien hallere de,
Etvar- Seb'a denilmitir.
smail Hakk Bursev, Kitabun-Netice
adl
eserinde
kalbin
kazand
ehemmiyetli mevkyi belirtmek ve onun
bir
takm
mhim
hususiyetlerinden
bahsetmek gayesiyle unlar sylemitir:

nsann yz Rahmann aynasdr.

Ayn ise Allah Telnn esrarndandr.
nk ayn, lem-i emirden, vcud lemi halktandr. Fakat birbirine ok kuvvetle
baldrlar. nsann iki gz,
Hudann
nurundan ay ve gne gibidir. Biri lem-i
zat, biri lem-i sfata remzdir. Cesedin
maverasnda ruh, ruhun tesinde ayn,
aynin tesinde sr vardr ki btn
mertebeleri bu ihata edici sr gizler. Sr
vliddir. Srrn tenezzl rh,
ruhun
tenezzl ceseddidr. Cesedin batn lemi halk, ruhun btn ise lem-i ervahtr.
Ruh zev, cesed zevce gibidir. kisinin
izdivacndan kalp ve dier kuvvetler
domutur.
nsann kalbi,
ruhi
kuvvetlerdendir.
Kalp
ism-i
azamn
tahtgh,
vsi
Allah
Telnn
cilveghdr. Vcud lkesinde hilfet
kalbindir. Ondan ulu nesne yoktur. Kalbin
ruha
yaknl
vardr.
Bu
yaknlk
yznden ondan nur alr ve heykele verir.
Kalbin asl melekttan, cesed ise lem-i
milktendir.
Semavat yedi tabakadr.
Herbirinde
bka bir emr-i rahman ve srr- subhan
vardr. Sft- Seba; hayat, ilim, basar,
semi, iradet, kudret, kelmdr. Nzul

56 Nazf Hasan Dede

Bilgi sahibi olmak

Allah Tel insan btn yaratklar
arasndan seip her eyi renmeye
kbiliyetli yaratmtr. Onun iin
itibariyle
yedisi
felekl-kamerdir,
mazhar- kelmdr.
Kalbin mertebesi de yedidir. Buna
etvr- seba derler. Yedincisi sadrdr ki
felek-i kamer mertebesidir,
mahall-i
hitaptr, akrab- menzildir. Sadr, kalbin
zahiridir,
vehm ve hayalle ykldr.
Rahmet, feyz-i hss- ilhdir.
Onun
nzul yok, kalpten zuhuru vardr, fakat
d sebepler yznden inzal denir. Fetih
de kalbin kapsnn fethidir,
gaybm
kapsnn fethidir.
Kalbin batn ruhtur,
gayb- izafdir. Ruhun batn srdr, gayb mutlaktr.
Kalbin zahiri sadrdr,
ehadet-i zfiyyedir.
Sadrn zahiri de
ceseddir, ehadet-i mutlakadr. Kalp iki
taraf arasnda araf gibidir. Zahiri nr gibi
zulmni, batn ise cennet gibi nrnidir.
Bundan mminin cennete duhlnn
batn ile kfirin cehenneme giriinin
zahiri ile olduu anlalr. Zira sonunda
bn zahir, zahir de btn olur. (ELK
Yusuf smail Hakk Bursevi'de Basiret
anlay [Kitap]. - stanbul : Marmara
niversitesi Sosyal Bilimler Enstits
Temel slm Bilimleri Blm Tefsir
Anabilm Dal -Y.Lisans, 36931, 1994.,
s.31; A...F., ED 1975/2 Erdoan Fuat,

zhiren ve btnen alarak her eyi

renip bilmesi, hatt insann btn
hile ve aldatmay dahi bilmesi
gereklidir.
Beyzv
Hiyesi
eyhzde isimli kitapta Hazret-i Ali
kerremallhu vecheh Efendimizin;
erri er ilemek iin deil
ondan korunmak iin rendim.
Ktl tanmayan onun iine
der. buyurduklar zere hile kt
bir eydir diyerek neme lzm
demeyip kendini korumak iin onu
dahi renmelidir. Zr her eyin bir
lzm olduu yer vardr. Mesela kibir
kadar fen bir sey yok iken;
Kibirliye kar kibirli olmak
sadakadr60

Kitabun-Netice ve nsan, s. 216-217.

59 Be Latife: 1) Kalb, 2) Sr, 3) Hafi, 4)
Ahf, 5) Nefsi Natka

58 Nazf Hasan Dede

sylenmitir.
Bir
adamn
hasmna
nasl
hareketde
bulunursa
o
trl
davranmak gerekir. Bu nedenle her
eyin
bilgisizliinden
bilgisi
61
evldr.
Onun
iin
mmkn
mertebe yabanc dil62 renmek ok
nemlidir.
Kim bir kavmin dilini bilirse
onlarn errinden emin olur.
Mehur sz 63 ve Hazreti-i Pr
Efendimizin Mesnev-i erflerinde
anlatt hikye bunu gzel aklar.
Adamn biri, drt kiiye bir miktar
para verdi ve
''Bu para ile neye ihtiyacnz
varsa aln, paylan'' dedi. Paray
alan adamlardan biri ranl idi.
61 Bir eyi bilmek, bilmemekten
stndr.
62 Yabanc dilden murad bu risalede
almamtr. Bunun tasavvufta Mantkut
Tayr (Ku Dili) olduunu biliniz. Ehli
tasavvuf
rumuzlu
kelam
ok
kullandklarndan szlerinin ne manaya
geldiini bilmek iin n bilgi ve sezgiye
ihtiya vardr. Sezgi her ne kadar Allah
Tel vergisi ise de bu dilin eitimini
ancak
mridden
renileceini
unutmamalyz.
63 Hadis diyenler vardr, fakat asl yoktur.

''Bu parayla engr alalm'' dedi.

Dieri Arap't.
''Hayr,
bu
parayla
ineb
alacaz'' dedi. Trk olan nc
adam, mdahale etti.
''Onu bunu bilmem, parayla
zm alacaz'' dedi. Drdnc
adam bir Rum'du.
''Brakn bu laflar. Bu para ile
istafil alalm'' dedi. Derken, drt kii
birbiriyle
ekiip
dvmeye
baladlar. Kyasya vuruuyorlard.
Hlbuki hepsi de ayn eyi istiyordu.
Bilgisizliklerinden
birbirlerini
dvyorlard. Orada dil bilen akll bir
insan olsayd, onlara yle derdi:
''Bu para ile hepinizin istediini
alrm. Paranzla drdnz de
muradnza
erersiniz.
Sizin
szleriniz ayrlk ve sava sebebi
olur. Benim szm ise sizi
uzlatrr birletirir.''
Bu sebeple her eyi renip
bildikde ve adletden ayrlmayp
mahalline gre kullanmaldr.

60 Nazf Hasan Dede

Sevgi sahibi olmak

Manevi seyrin hepsinde k arttr.
Btn lemi ve insanl kullanan,
hamallk ettiren ve cemle cemallik
ettiren, ifiye ift srdren ve her
hususu dndren kdr.
Hallk- cihn- leme kldkda
tecelli
Her ahs birer halle klm
mtesell64
kda da makbl olan ilh kdr.
Bu meyanda yetimek iin mridine
hi bir ynden itirz etmekte ciz
deildir. nk keml ehli parlak ayna
gibidir. Karsna ne trl renk gelir
ise o renkte grnr. Mridler kendi
ztnda bir renkle kaytl deildir.
Onlarda grnen renk karsnda ki
rengin aksidir. Onun iin mridde
64 Allah Tel kinata tecelli kldka
Her eyi bir zevkle teselli kld.

grd noksanlk kendi noksanl

olduunu dnmelidir.
Bu duruma rnek verecek olursak
bir mridin ne kadar kefi ve
mhedesi almsa da hayvn
sfatlardan
tamamiyle
kurtulamadndan
tevecchnde
dim karsnda bir eek zuhur
edermi.
Durumu
mridine
aklaynca, mridi:
Bir
daha
grdnde
o
merkebin kulaklarn tut ve y
eyh diye gzlerini a diye
tembih etmi. O dervi de eyhinin
tarifini yapp gzlerini atnda
bakm ki tuttuu kendi kulaklarym.
Mridin mrid aynasnda grdg
bahsedilen gibi kendi aksidir. Fakat
tabi olan mrid hayvn sfatta
kalmaz. Sabrla alrsa kurtulup
demiyeti (insanln) bulur.
Baz mridler ok kuvvetli ve
tarikat kurucusu prine tam bir
yaknl olursa mridlerinden hayvn
sft ilk nazarda (anda) kaldrarak
mhedesinde
demiyetden
dn balatr.

62 Nazf Hasan Dede

Vatann ve milletini sevmek

Devletin hizmetinde bulunan kiiler
hakknda
Ravz-i
bni
Ksmda
yazlm olan;
Sultan yeryznde Allahn
glgesidir. Btn mazlum ve
acizler ona snr. 65 hadisine
istinaden onlar hakknda hsn zan
sahibi olmak gerekir.
Byk srra tam mazhar olan
adaletli devlet adamna iyilik ve rz
ile emirlerine uymak din ve devlet
ilerini millete hizmet etmek en
faziletli ibdetdir. Zr atalarmz
Bir saat adalet yetmi senelik
ibadetten hayrldr66 demilerdir.
Hayatmz
boyunca
byklerin
kkler zerine merhamet etmesi ve
kklerin byklere tazm eylemesi
65 Taberani, Elbn; el-Ahds ez-Zafa,
1/687; 2/69-70; 4/159-162;Bkr, 218-220
66 Hadis olduu sylenmektedir.

lzmdr. Raslllah sallallh aleyhi

ve sellem buyurdu ki;
Kklerimize
merhamet
etmeyen, byklerimizin hakkn
bilmeyen bizden deildir.
Byklerimize
sayg
gstermeyen,
kklere
merhamet
etmeyen
bizden
deildir.67
(Bykler her konuda saygnl
olan kiidir. Bunun madd ve mnevi
yn dnlmez. Madd alandaki
byklerine saygsz olanlar, manev
boyuttaki kiilerede saygsz olacak
demektir. Maneviyatta sayg ve
sevgisi
olmayan
kiilere
itibar
edilmez.
Vatan
sevgisi
imandandr. Kelamnn iaret ettii
manada budur. ran asll nl filozof
bn el-Mukaffa yle diyor:
Bilginin hibir harfi ve hibir
ad yoktur ki rivayet edilmemi,
renilmemi,
gemiteki
bir
ncnn sz veya yazsndan
alnmam olsun. Bu da unu
gsterir:
nsanlar
bilginin
temellerini ortaya koymamlar,
gelecek bilgisi onlara ancak (ilh
67 Sehav, Makasd: s.183; Semhud,
Gammaz: s. 60; bn'd-Deyba\ Temyiz:
s.77; Aliyy'l-Kar, Kbra: s.189; Acln,
Kef, 1/413.Hadis hafzlarna gre bunun
asl yoktur. Mefhumu dorudur.

64 Nazf Hasan Dede

kaynaa uzanan) bilgi ve hikmet

sahibinden gelmitir. 68 lah
leme dn iin nce oray sevmek
ve byne itaat etmek gerekir.
Devlete isyan edenlere (Bay)lere
verilen cezalarn ar olmas konunun
ehemmiyetini de gstermektedir.)

68 bnul Mukaffa, el-Edebs-Sar, slm

Siyaset Uslubu inde, eviren: Vecdi
Akyz, Dergh Yaynlar, stanbul 2004, s.
17-18.

Raslllah sallallh aleyhi ve

sellemi ve ehl-i beytini sevmek
Mrid Raslllah sallallh aleyhi
ve selleme ve ehli beyte muhabbeti
an be an Ona uymadaki hali artrmak
hakknda
De ki: Allah seviyorsanz
bana tabi olun ki Allah da sizi
sevsin. 69 yeti kerimesi gelmitir.
Hatt Veysel-Karn radiyallh anh
Raslllah
sallallh
aleyhi
ve
selleme keml manada muhabbet ve
uyduundan, Uhud Harbinde dii
krldn duyunca hangisi olduunu
bilemediinden otuz iki diini birden
skp bir iplie dizip Efendimize
gnderdiler.
Raslllah
sallallh
aleyhi ve sellem bu yksek hal
karsnda kendi diinide ilave ederek
70
ashb- kirma radiyallh anhme
gsterdiklerinde bir ksm hayret
69 l-i mran, 31
70 Topkap saraynda diin ayr bir ekilde
muhafaza edildiini unutmayalm.

66 Nazf Hasan Dede

makamnda kalarak sbhnallh

bir ksm krde elhamdlillh
ve bir ksmda sevincinin okluu ve
hayretinden
Allah-u
Ekber
dediler. Her tesbihin otuz olmas
buna iret olduu rivayet edilir.
lk dnemlerde Veysiyye tarikatna
biri intisb edecek olsa nce dilerini
sktrrd.
Raslllah
sallallh
aleyhi ve sellemi sevmeye en gzel
rneklerden biridir.
Ehl-i beyti sevmek hakknda;
De ki: "Ben sizden buna kar
yaknlara sevgiden baska bir
cret istemem." 71 yet-i kerimesi
nzil olmuken Raslllah sallallh
aleyhi ve sellemi sevindirmek iki
cihan saadeti iken ehl-i beyti sevmeyi
rafizilikle 72 sulamak ve mntec-i
fakirdir73 diyerek seven insanlar
zhir fakirlikle rkterek azlardan
kan sz bilmezlikden ve Raslllah
sallallh
aleyhi
ve
sellemin
71 r, 23

72 Rafizilik: . iann kollarndan bir dini

mezhebdir. Lgatte; terk eden, ayrlan,
brakan kimse manalarna gelen Rafizi
veya
rafzilik,
birinci
halife Hz.
Ebubekir ve
ikinci
halife Hz.
mer
radiyallh
anhmay
sevmeyenlere
denir.
73 Sonlar fakirdir, sonusuzdur.

efatinden mahrmiyeti istemekden

baka bir ey deildir. Bu muhabbetin
farz
olduuna
mam-
fi
rahmetllahi aleyh buyurmutur ki;
Eer Hz. Raslllah sallallh
aleyhi
ve
sellemin
ehlini
sevmemden
dolay
Rafiz
olmusam insanlar ve cinler ahit
olsun ki ben bir Rafizyim.
"Ey
ehl-i
beyt-i
rasllah!
Allah'n
Kurn-
Kerimde
indirdii ile size sevgi farzdr, Bu
sizin
yce
faziletiniz
iin
yeterlidir, Size salt etmeyenin
namaz yoktur" 74
Sevdiginiz
eylerden
infak
etmediiniz
mddete
iyilie
ulaamazsnz.75 yet-i kerimesinin
manas zere bu yolda mal yle
74 Suyti, Celalddin Abdurrahman b.
Ebibekir, hy'l-Meyyit f Fedili li'lBeyt, Thk: Mustafa Abdulkadir At,
Beyrut, 1987, s.10.
Bahud-dn
el-mil
kaddesellh
srrahul azzde bu konuda yle demitir.
Ben kendimin gnahkr olduumu
bilsem de, Yarn Allah Telnn beni
affedeceinden eminim. nk ben
Nebi sallallh aleyhi ve sellemin ve
ailesini
gerekten
sevdim.
Har
gnnde
benim
kurtulmam
iin
ihlsm yeter. (Muhammed Altunc,
Bahud-dn
el-mil
Edben
iren
Alimen, Dmek., s. 81)

68 Nazf Hasan Dede

dursun onlar iin can dahi vermelidir

Hak yolunda kim verir bin b ve
bin cn
Bir pula ak pzarnda byle
arr dellallar

Zahir ve
etmek

batn

edebine

dikkat

Mride lzm olan dil ve gnln

hibir
eye
balamayp
yalnz
mridinin emrettii her ne ise ondan
bir adm dar hareket etmemelidir.
Zahir
olan
gizlinin
gstergesidir.
Dsturuna gre mrid mridinden
batn
terbiye
grebilecei
gibi
zhiren de terbiye grmelidir. Yalnz
batnen terbiye olup, zahiren terbiye
olunmazsa bu bir nevi noksanlktr.
Her iki taraf beraber terbiye etmek
gzeldir. Raslllah sallallh aleyhi
ve sellem Efendimizin;
Beni
rabbim
terbiye
etti.
Terbiyemi de gzel yapt. 76
buyurduklar hads zhir ve btn
kapsamaktadr. Her eyi buna gre
76 Serrac, el-Luma, 31, 134. Hadis iin
bkz. Acln, c. I, s. 70

70 Nazf Hasan Dede

kys etmelidir.
Hazret-i Pr Efendimiz;
Kelmndan olur belli olur
kiinin kendi durumu
Yetim babas len deil, ilim
ve edepten mahrum olandr.
Gzellik ssl elbiseler giymekle
deil,
ilim
ve
edeple
gzellemektir.
buyurduklar bu many artrr.
Sohbet dolaysyla olsun fiil ve
hareket cihetiyle olsun kii syledii
sze dahi dikkat edip ok ve bo sz
sylemekten kanmaldr.
Hazret-i Pr Efendimiz fukar ve
bendegnna zahiri edebide emir
buyururlard.

Hikmet sahibi olmak

Her ne kadar her insann akl ve
fikrince bir zann ve bir anlay var
olduu iin Allah Tel buyurdu ki;
Ben kulun beni dnd
gibiyim. Diledii gibi dnsn 77
Bu hads-i kudsye gre btn
anlaylar anlay olsada anlaytan
anlaya fark vardr.
Allah Tel iki insana bir tecelli
ile iki defa tecelli etmez.
Yine bir insana dahi bir tecelli
ile iki defa tecelli eylemez.
lh tecelli O her gn yeni bir
itedir. 78 yetinde beyan edildii
zere Allah Tel her an ve zaman
her eyi yenilemekte olup her eye ve
77 Buhari, Tevhid, 15; Mslim, Dua ve
Zikir, 21.
78 Rahman,29

72 Nazf Hasan Dede

zamanda ayr ayr tecelli etmektedir.

Bu husus uradan bilinir. Gerek insan
ve gerek canl olan ve olmayan btn
mahlktda
kalben
ve
eklen
yekdierine farksz benzerlii olmaz.
Muhakkak bir fark olacaktr. Ancak
bazlarnn aralarnda fark olduu
anlalmas da ok zordur.
Mesel baz kular birbirine benzer
grnr. Ya da aacn yapraklar hep
bir
sanlrsa
da
bir
cihetle
yekdierinden fark vardr. Onun iin
hi bir ey yoktur ki fark olmadan
birbirine benzesin.

Dnceleri kontrol etmek

nsanlarn Hz. Hallac Mansr u
Enel Hakk (Ben Hakkm) dedigi
iin ehid ettikleri mehurdur. Hlbuki
her veli onun kavutuu hali o
menzilde bulur. Sonra ykselip;
Seni sana layk- vechiyle
bilemedik.
Demesi gerekirdi. Ancak ehlullhn
Enel Hakk demesi Firavunun
Sizin en yce rabbiniz benim 79
demesi gibi deildir. nk ehlullh
vucd-u mutlak (Allah Tel) da mahv
olup oradan syler. Firavun ise
kendine vcud vererek rabl nefsine
mahsus
klp
benlik
davasna
dmt.
Hakikatte
Hz.
Mansrun
ehdetine Enel Hakk demesi
sebep deildir. Kavutuu makamda
79 Naziat, 24

74 Nazf Hasan Dede

kendine verilen kuvvete baknca

btn kfirleri imana getirmenin
mmkn
olduunu
mhede
etmesiyle:
Ben
Raslllah
sallallh
aleyhi ve sellemin mmeti ve bir
zerresiyim
bende
bu
kuvvet
oluyorda, niin Cenab- Fahr-i
lem
Efendimiz
btn
lemi
imana getirmedi diye iine bu
dnce
geldiinde
Raslllah
sallallh aleyhi ve sellem zuhur edip:
Ey Mansr sen ilh hikmete
mi karyorsun? diye uyarnca, o
zaman cann feda etmeyi bedel seti.
Hazret-i Mansrun vefatlarndan
bir zaman sonra Hazret-i Muhyiddn
Arbi kaddesellh srrahul azz, bir
gn
tevecchleri
(ilhi
leme
ynelileri) nde hususi bir makamda
birok
evliya
ruhniyyetlerinin
toplanm olduklarn grd. lerinden
birine:
Bu cemiyet nedir? diye sordu.
O kii cevbnda
Mansrun ruhu kendisinden zuhur
eden hata sebebiyle zamanmza
kadar rhniyet-i Muhammediyyeye
yaknlk kuramad. Aslnda Hz. Mansr
bir k zttr. Btn enbiyann,
velilerin
ruhlar
rhniyet-i
Muhammediyeden afvn niyza
geldiler diye aklad.

Bu rnekten hareketle mrid henz

seyr slk (mnev ykseli)
iindeyken kendi anlayna gre bir
itirz htra decek olsa ykseliine
nasl perde olacan tahmin etmek
mmkn deildir. Bu nedenle kendi
anlayn terk etmelidir. Bunun gibi
baka bir yerden de feyz ve himmette
beklememelidir.
Her
hlinde
ynelecei
merkez,
kabul
ettii
mridini bilmelidir. Zr dn iin
gerekli ilh feyz bir dalgal bir deniz
gibidir. Mridler adrvanna dklen
feyzi susam gibi olan mridinin
harretine gre oradan nasibi kadar
vermede mahirdirler. Bu mridin
mride keml mertebede uymaya bir
iret saylmaktadr.

76 Nazf Hasan Dede

Gnln balarn kesmek

rifnn, dnydaki tc drt
terkden olur: dnyy terk etmek,
ahireti terk etmek, varl terk
etmek, terkin kendisini terk
etmektir denilmitir.
Dnya
ahiret
ehli
iin
haramdr, ahiret de dnya ehli
iin haramdr. Hem dnya hem
ahiret ehlllaha haramdr. 80
hads-i erifindeki dstur ile mridin
gnl
terk
halinde
olmaldr.
Dnyay, ahireti ve varl terk
ettikden sonra, son terk olan Ben
ehl-i terkim demeyi de iinden terk
etmelidir. Terk-i terk etmekten gaye
Hi meguliyeti olmasn demek
deildir. Yani kalben mit ederek
talebde olmamasdr.
Hazreti Davd aleyhisselma verilen
virdde;
Allah Telnn hitb
80Acln, Kefl-Haf-I, 1314; Deylem,
el-Msnedl - Firdevs, c. II, s. 230.

Var olan benim, beni istersen

bulursun. Bakasn istersen beni
bulamazsn 81
vrid olduunda Senden baka
gyem
yoktur.
srrn
talm
etmektir. Allah Teldan baka
eylere
muhabbet
gnlde
yer
etmedii zaman zenginlik ve dnya
saltanat manev ykselie engel
deildir.
Dny ve hiret ehlullha
haramdr buyurulmas sulk ehlinin
gayesinin ancak Allah Tel olduu
iindir. Mrid de bu ekilde olmu ve
olmam bir bilip ilh derdinden
bakasna
gnlnde
yer
brakmamaldr.
Hikye
Hrun-u Reidin krk cariyesi var
imi. Bir gn her biri trl kumalarla
dolu krk boha hazrlatm. Criyeleri
arp:
Her biriniz hangi bohay
isterseniz elinizi zerine koyun o
boha onun olsun dediinde her
biri bir bohann zerine elini koymu.
lerinden birisi bohalara hi iltifat
etmeyip elini Hrun Reidin dizine
koymu.
Niin
byle
yaptn
diye
81 Mecmatl Ahzabda bu dua
mevcuttur.

78 Nazf Hasan Dede

sorunca
Ben sizi isterim baka dileim
yoktur demi.
Hrun Red criyenin irfnn
beenmi
ve
kendisine
yakn
olanlardan klarak pek ok ihsnlar
etmitir. Criye hem padiah haremi
hem de o bohalar gibi nice bohalara
mlik olmu. Mrid dahi dnya ve
ukby terkle;
Senden baka gyem yoktur.
diyerek alrsa o makma vsl
olduunda btn yksek makamlara
kavuaca aikrdr.

DN MAKAMLARI

Tecellilerin cemi
Mrid alp gayret ettike kemli
elde eder, tecelliler zuhur eder. if-
erfde82 bahsedilen
Allah
Telnn
ahlakyla
ahlaklannz. ve Allah Telnn
sfatlaryla sfatlann. 83 hads-i
erifin manasna mazhar olur.
Sonra ilh isimlerin birer birer
tecellileri ile camiul-esm (btn
isimleri toplayan) makmna varr.
82 inde zayf ve kimilerinin de iddia
ettigi
gibi
uydurma
olan
hadisler
mevcuttur. Zeheb eser hakknda bir hayli
eletiride
bulunmustur.
(Kettn,
Muhammed b. Cafer (v. 1345), Hadis
Literatr, (trc. Yusuf zbek), stanbul,
1994, s. 218.

83 (Hadis olmad aktr. Suyt, ElCmius-Sagr

Bi
erhil-AkidetitTahaviyye, s. 123) Hadis iin bkz. Muhittin
Uysal, Tasavvuf Kltrnde Hadis,Bknz:,
Konya 2001, s. 346.

Tarfs-Slk

81

Binbir esmnn srr ikr olur.

Bazlar;
Allah
Telnn
ahlakyla
ahlaklannz.
hads-i
erfini yalnz hilm ve efkat olarak
yorumlasa da bundan anlalmaldr
ki, ilh isimlerden her ismin bir
hkm ve zellii vardr. Rahm,
Z intikm, Ceml zl-Cell
gibi. Her insan bir isme kavuup
ereflenmitir. (Baz kimseler birok
isme)
Allaha giden yollar, insanlarn
nefesleri saysncadr. Fakat hak
olan yol tektir. 84 hads-i erifindeki
mana ise
Esmdan isimlerin verildii
msemmya 85 gidilir. demekdir.
Burada dikkat edilmesi gereken bir
husus
vardr.
Dnyda
ben
azzim, ben kermim diyenlere;
Allh da kendileriyle alay eder
ve onlar brakr; taknlar iinde
bocalayp dururlar. 86
yeti
cellesi
zere
kymet
84 Bkz. Necmeddin Kbra, Usulu Aere
(Tasavvufi Hayat), (Haz: Mustafa Kara),
st. 1980, 33.
85 Msemma: simlendirilen, ad verilmi
olan, bir ismi olan. * Muayyen zaman.
Belirli vakit.
86 Bakara,15

82 Nazf Hasan Dede

gnnde istihza (alay) ederek:

Tad. phesiz sen ok yce ve
kerimsin.87
buyuracaktr. Onun iin ilh sftn
her biri tuzaktr. (Anlayanlar dahi
sonra anlamadklarn itiraf ederler.)
Onlar tuzak kuruyorlar. Allah
da
onlarn
tuzaklarn
boa
karyor. Allah tuzaklar boa
karanlarn en hayrlsdr. 88
buyurulmutur. Bu nedenle kmil
insanlar cmi-i cem- esm ve
sfat89 olmakla yalnz bir sfatda
kalmaz her sfat ve ismi toplaycdr.
Eer
ki
zt
bir
arada
bulunmaz
her
birinin
hkm
mevcd olduu halde kategorilerin
bir eyde cemi mmkn mdr?
denilir ise:
Evet, kuds kuvvet sahiplerine
gre
mmkndr. Onun iin
Hakkat- Muhammediyye berzh-
kbr (en byk berzah90) olup
dnya
ve
ahireti
toplaycdr,
denilmitir. Yani Grnenle gizli
arasnda
ve
benzetme
ile
mnezzeh klma (tebih ve tenzih)
87 Duhan, 49
88 li mran, 54
89 Allah Telnn btn sfat ve isimlerini
toplamakla

Tarfs-Slk

83

arasndadr.
Aklayacak
olursak,
Hz.
s
aleyhisselmn tavr srf tebihde ve
Hz. Ms aleyhisselmn ki ise srf
tenzhdedir.
Raslllah
sallallh
aleyhi ve sellem Efendimiz mazhar-
tm 91 olduundan ztlar toplamtr.
Bunun delili ise
Allah, gklerin ve yerin
nurudur. 92yet-i kermesinde;
Ne douya ve ne batya
mensub olmayan mbrek bir
zeytin
agac(nn
ya)ndan
93
yaklr.
buyurulan
zeytin
aacn dan gaye,
Hakkat-
Muhammediyye olup tebih ve tenzih
olmayan demektir.
Cemsiz fark irktir. Cemsiz
fark zndklktr. Cemle birlikte
fark ise tevhiddir. diye sylenildii
zere fark ve cemin beraberlii fark-
snde
kararlamtr.94
Mridin
makm- ceme ulamas ve slkte
gerekli eyleri geerek Ondan
baka
varlk
yoktur.
(L
mevcude ll hu) mertebesine
vardnda o menzilde hi bir eyi
ayramaz olur. Mrid orada ok
91 Tam zuhurat yeri, ztlarn zahir olduu
92 Nur, 35
93 Nur, 35

84 Nazf Hasan Dede

durmayp
mridinin
nazar
ve
tevecchiyle fark sn (kinci
fark) bulunca;
Btn
noksanlklardan
mnezzeh olan ey maruf (bilinen
Allah Telm) seni gerei gibi
anlayamadk,
btn
94 Cem'u Fark: Arapa. Toplanma ve
ayrlma. Kueyr'den bu iki terimin ksa
aklamasnn
u
ekilde
olduunu
reniyoruz: Fark, sana nisbet olunan ve
cem', senden alnandr. Yani, kulluun
yerine getirilmesine ve kulun hallerine
layk veya ait olan ilerden, kulun
kazand eyler, fark ve manalar bedi
olarak, ortaya karma veya Allah
katndan olanlar, cem'dir. Ancak cem' ve
farktaki bu mana, uhd-i ef'lden olmas
bakmndan, vuslata erenlerin hallerinin
en aa derecesidir. Her kime, Allah
yapt tat ve isyann mahede
ettirirse o tefrikadadr. Allah'n kendi
fiillerinden verdii ileri gsterdii kimse,
cem' makamndadr. Bir bid iin cem' ve
tefrika arttr. Tefrikas olmayann kulluu
ve cem'i olmayann ma'rifeti muteber
deildir.
Cem'u'l-Cem': Arapa. Toplanmann
toplanmas gibi yaklak bir mana ile
Trkelendirilebilir. Cem'den sonra, daha
stn ve daha tamam olan sonuncu
makam. Cem', eyay Allah ile mahede
etmek, Allah'n g ve kudretinden baka
her trl g ve kuvvetten ber olmak. Bu
makam,
Baka
Billh
olan
cem'

Tarfs-Slk

85

noksanlklardan mnezzeh olan

ey mabud sana geregi gibi
ibdet
edemedik.
diyerek,
kendisinin kul olduunu fark ederek
ibdet ile megul olmas gerektiini
anlar. (Buray geemeyip kalanlarda
sapmalar ok grlmektedir.)

86 Nazf Hasan Dede

Srekli stifar makamna ermek

Slik bir menzile vardnda
yi insanlarn iyilikleri Allah
Telya
yakn
olanlarn
ktlkleri
mesbesindedir.
mehur sz zere getii menzilde
olan hallerini kusurlu ve gnh grr.
Mesela;
Raslllah sallallh aleyhi ve
sellem Efendimiz Hazretlerine;
Biz sana apak bir fetih
verdik. Ki Allh, senin gemi ve
gelecek
gnhn
balasn
(btn tasalarn gidersin) ve
sana olan ni'metini tamamlasn
ve seni doru bir yola iletsin. 95
makamndan sonra gelir. Bunun zerinde
makam yoktur. Bu makama, mevcudatta
Allah' grme makam denildii gibi, u
tabirler de kullanlr: "Fark ba'de'lcem'", "fark- sn", "sahv ba'de'lcem".
95 Fetih, 1-2

buyurulduunu
zhiren
nceki
mmeti ve sonra gelecek mmeti ile
tefsr ve tevl ederlerse de kf hitb
(Sen zamiri) Raslllah sallallh
aleyhi ve sellemi iaret ettiinden
Onun nbvvetten nce ve sonraki
yksek
derecelerini
an
be
an
artmakta
olduu
iin
birinci
makmdan
ikinci
makma
teriflerinde nceki makam ikinci
makma nisbetle
ncekinden
daha
gnahkr.
ve
nc
makma
kavutuklarnda
ikinci
makm birinci makama nisbetle
Sonrakinden daha gnahkr
diyerek batn ynden tevil ve tefsir
olunur. Yoksa Raslllah sallallh
aleyhi ve sellemde gnah deil, zelle
96
bile
zuhur
etmemitir.
Bu
derecelerde makam- Muhammed her
an
ykselmekte
iken
evinde
Dnlenin stnde ibdetle
mesgul olduklarndan;
T, H. Biz bu Kur'n' sana
glk ekesin diye indirmedik.
Ancak Allah'tan korkan kimse iin
bir t olarak (indirdik.) 97 sresi
nzil oldu. Bazlar ise; Yakn 98
96 Zelle(t): Srme, srp kayma. *
Yanlma. Yanl. Ufak su.
97 Th, 1-3

98 Mellif burada Yakn manasn lm

88 Nazf Hasan Dede

sana gelinceye kadar rabbine

ibadet et. 99 yet-i kermesini netice
kabul ederek ibdeti kaldrmann
yolunu
bulmaa
alrlar.
(Bu
hatalarn en by ve zndklktr.)
Farz edelim ki bize yakn gelmekle
ibdet son bulsa Raslllah sallallh
aleyhi ve sellem ve btn ehlllh-
izm
ibdet
etmezlerdi.
Hakka
yryecei
zaman
hastalndan
ayldka ve son nefesinde bile:
"Aman!
Aman!
Ellerinizdeki
klelerinize
iyi
davrannz!
Onlarn
srtlarna
elbise
yerine kelime manas ve istilah manas
zerinde dnenleri kasdetmektedir.
Yakn: Arapa kesin, ak bilgiyi ifade
eden bir kelime. Kueyr trl yaknden
bahseder: 1. lme'l- Ykin: Bir ey
hakknda habere dayanan bilgi.
2. Ayne'l-Yakin: Bir ey hakknda,
grmek suretiyle elde edilen bilgi,
3. Hakka'l-Ykin: Bir eyi bizzat
yaamak suretiyle elde edilen bilgi.
Yakn'de pheye yer yoktur, kalp bir
eyin
hakikati
konusunda,
tatmin
durumundadr. Yine yakin, delil ile deil
inan kuvveti ile apak grmeyi ifade
eder. Tehnev kiinin yakn ile, su ve
ate zerinde yryebileceini, onlar
katnda belann nimete, nimetin de belaya
dnebileceini, ilmin, sufiyi kullanrken,
yaknin onu tadn kaydeder.
99 Hicr,99

giydiriniz! Karnlarn doyurunuz!

Onlara yumuak sz syleyiniz! 100
Namaza, namaza devam ediniz!
Ellerinizdeki kleleriniz hakknda
da
Allah'tan
korkunuz!"
101
buyurmutur. :
Hatt Raslllah sallallh aleyhi
ve sellem ahiret lemine terf
buyurucaklar
anda
mbrek
azlarn hareket ettirince Hz. Ali
kerremallh
veche
Efendimiz
yaknlaarak dikkatle dinlemiler ki
Namaz
Namaz
(kln)
buyurmaktadr.
Bu durum kulluun ve namazn
ehemmiyetini
gstermektedir.
Raslllah
sallallh
aleyhi
ve
sellemde olmayan bir hali bakalar
iin syleyemeyiz. Onun iin ibdet
hibir vakitde insanlar iin nihyet
bulmas yoktur.

100 bn Sa'd, c. 2, s. 254.

101 Ahmed.c.1, s. 78. bn Sa'd, c. 2, s.
253, fihm ed, c. 3, s. 117, c. 6, s. 290, bn
M ce, c. 2, s. 900-901.
M. Asm Kksal, slam Tarihi, Kksal
Yaynclk: 8/273.

90 Nazf Hasan Dede

Tecellilerin fark edilmesi

Dn tecellilerini akl- mela102
bilmek mmkn olmayp akl- med
ile bilinecek hususlardr.
Akl- med; Akl hakla batl
arasn
ayran
kalpteki
bir
nurdur. ve yet-i kermede olan
yakn ise lm demekdir. lm iki
trldr. Mevt-i ihtiyr ve mevt-i
zdrrdr. 103
Hz. s aleyhisselm buyurdular ki;
Kularn doduu gibi iki defa
domayan melekute karamaz
(giremez) yani bir defa yumurtann
domas ve bir defa da yumurtadan
kuun domas mevt-i ihtiyriye
102 Sufiler, ileriyi, ahireti dnen akla
"akl- me'ad" sadece dnyay dnen
akla da "akl- maa" adn vermilerdir.
Daha dorusu, akla, bu iki ynelii
asndan, bu iki ad verilmitir.
103 steyerek ve mecburi lm.

iretdir. 104 Onun iin lm gelmeden

yakn hsl olmaz, denilmitir.
Ancak;
Allah bilenin lisn susar,
Allah bilenin dili uzar.
Mehur kelm cem makamna
mam Kn lm; nefsin arzusunun
sklp atlmasdr, gidermektir, diye tarif
eder. nk nefsin hayat, hev (arzu)
iledir. Bu heva ile nefis alak, tabi,
isteklere,
ehvetlere
ve
lezzetlere
meyleder. Bu durumda nefs-i natkay
kendine celbeder. Bu halde kalp, ilm
hayat hakikatndan mahrum kalr, bunun
sebebi nefsin cahilliidir. mam Cafer-i
Sadk aleyhisselm "Tevbe ediniz,
nefsinizi ldrnz" (Bakara/54) yetini
esas alp, tevbeyi lm olarak kabul eder.
lmn eitli ekilleri vardr. Bunlar da
aadaki maddede aklanmtr.

104

ERT-I
SAAT
(KIYAMET
ALMETLER) RSALES
Ey ilhi srra talip olan!
Bil ve haberdar ol ki lem-i fakta
(dtaki lem) her ne var ise elbette lemi
enfste (i lemimizde) de vardr. nk
insan byk nsha olduundan iki yn
de iine alr. Bu sebepten iki lemin
sultan Raslllah sallallh aleyhi ve
sellem Hazretlerinin iaret ve beyn
buyurduu
ert-
saat
(Kyamet
almetleri) de i lemde mevcut olmak
lazmdr. mmetin ariflerine ise vcutta
olan bilmek lzmdr. Yoksa dta

92 Nazf Hasan Dede

gredir. Fark- sniye (mevcudatta

Allah
Tel'y
grmeye)
nisbet
olunmaz.

SONU

kyamet olacan beklemekten bir

ey hsl olmaz. Her nebi mmetini
deccal ile korkutmutur mealindeki
hadsi erifde iin enfsi olacan iaret
etmitir.
Zira
enbiya
Hazretleri
deccaln
kendi
zamanlarnda
kmayacan bilirlerdi.
Evvel Ben Asfar kmas, insanda
hayvani sfatlarn meydana kmasndan
ibarettir. nk insanda en evvel
yaratlm olan bu sfatt.
kinci olarak Ye'cc Me'cc kmas,
insanda yerilmi sfatlarn, bozuk fikirlerin
btnyle
meydana
kmasndan
ibarettir.
nc olarak Deccal kmas, insanda
akl- maan (Dnya iini gren akl)
Tanrlk ve ycelik istei ile meydana
kmasdr.
Drdnc olarak Hz. s'nn inmesi,
akl- medn (Ahret iini gren akl) kat'
inan nuru ile meydana kmasdr. Ve
Deccl ldrmesi onun hkmn ibtl
etmekten
ibarettir.
Nitekim
eyh
Sadrettin
Konev
Hazretleri
buyurmutur:
Deccal
dnyann
hakikatinin mazhardr. Onun iin sa
gz krdr. Yani Hakk grmez. Hz.

Ebedi leme kavumak

Allah Tel dostlarnn
Ey gvenilir insanlar! ldrn
beni ldrn ki benim lmm
hayat iinde hayattr. buyurmalar
s ise ahiret hakikatinin mazhardr.
Onun ortaya k, Hakkn douu
zamandr. Zira her ne zaman ki akl-
med zuhur eder elbette akl- maa
mahvolur.
Beinci olarak Mehd aleyhisselmn
k, akl- kll (ilhi akl) ve ruh-
zamn ortaya kndan ibarettir. O ruh
mmetin haslarna Rahmann nefhas
(frmesi) ile olur. Herkese olmaz. Ve

onu

Kur'an'da

dzenlediim
insan
ekline
koyduum
ve
ona
ruhumdan
flediim zaman, siz hemen onun
iin secdeye kapann (Hicr, 29)
buyurduu bu ruha iarettir. Bu cihetle
mridlerin sdk taliplere fledikleri
Muhammedi maya ruhu ite bu ruhtur.
Altnc olarak Dabbetl-arz'n kmas.
nefs-i levvme zuhurundan ibarettir. Bir
elinde
Msa
aleyhisselmn
asas,
dierinde
Sleyman
aleyhisselmn
mhr olduu. As ile mminlerin yzn
svayp ehl-i cennet olduu ve mhr
kfir
yzne
vurmakla
kfir
ve
cehennemlik olduu belli klmak iindir.
Demek nefs-i levvmenin (ktlkten

94 Nazf Hasan Dede

dim hayt- talep etmeleridir. Bu

sebeple yakn gelince vcd
mahvolmu
(istekler
tkenmi)
olacaktr. Yine;
Varln gnahtr. Bu gnaha
baka gnah kyas bile edilmez.
denilmitir.
Varl yok etmekle ilh leme
dn
salamak
ebed
hayt
bulmak iin ancak bahsettiimiz bu
sulk terbiyesi neticesinde olur.
Her kim Allah'a ve raslne
hicret etmek maksadyla evinden
kar da sonra kendisine lm
yetiirse,
kukusuz
onun
mkfat Allah'a der. Allah ok
balaycdr,
ok
merhamet

edicidir. 105
(Allah Teldan bu yola kanlara
yardm etmesini, zayi olanlara acyp
ehitlik makam vermesini, dn
salayanlara da kat kat mkfat
vermesini diliyoruz. min)

Ehl-i derde bu dah olsn Nazfen

bir eser
Himmet-i pr ile tekml old
Tarifs-Slk
Tarih mddetince Nazf-i ehli
dillerde
Kalsn
cihnda
bu
eser-i

96 Nazf Hasan Dede

iknemiz.106
1275 (1858)

Tarfs-Slk

97

indekiler

sonra ie huzursuzluk, rahatszlk veren

nefis) bir yz nefs-i mlhimeye (ilham
eden nefis) dier yz nefs-i emmreye
(insan ktle srkleyen nefis) dnk
olduunu iaret ettirmek iindir. Yni sad
ve ak olmaya istidad ve imkn vardr.
Tab olursa sid, s olursa ak olduu
yzden zahir olur.
Yedincisi gnein batdan domas,
ruhun bedenden ayrlmasndan ibarettir.
Ve ondan kinayedir. Zira ne zamanki ruh
cisme taalluk (ilgi-balant) etti o zaman
dodu demektir. Ve ayrlnda ise batdan
dodu demek olur.
Ey tlib-i irfan- Muhammedi olan
klar! Bu szleri anlayabilmeleri iin
tabiat- esfelnden melekt semlarna
vlc (Girme) etmeleri yani iki kere
domalar ile mmkn olur. Birisi anadan
dieri kendinden domasdr. Nitekim Hz.
s aleyhisselm Men lem yled
merreteyni
len
yelice
melektissemvti ve-l arz. Yani ki
kere domadan eyann cevherini
anlayamaz. buyurmutur.
Ayn
zamanda nefsin hakkn tanyamaz. mdi
bu artlarn hakikatini anlamak ehli slk
olmaa
muhtatr.
Zira
avam
bu

98 Nazf Hasan Dede

ERH- BEYAN-I (ENE NOKTA

TAHTE'L-BA) MAM AL
KERREMALLH VECHE.................7

And olsunki, cehennem iin

inceliklerden

habersizdir,

de birok cin ve insan yarattk;

onlarn
kalbleri
vardr
ama
anlamazlar,
gzleri
vardr
ama
grmezler,
kulaklar
vardr
ama
iitmezler, ite bunlar hayvanlar gibi
hatta daha da sapktrlar. (A'rf, 179)
bunlarn anndadr.
Elhasl enbiy ve evliyann rumuzunu
anlamak insn- kmile mlki olmakla
hsl olur. Baka trl olmaz. Vesselam.
(Niyazi-i Msri, Risale-i erat- saat
[Kitap]. - Atatrk Kitapl, stanbul :
[s.n.]. Cilt
297.453
NY-BEL_Yz_
K.000502/02; 297-7 MC_Yz_K.000339/06.
Niyz-i Msr Sadeletiren: Erdem
MEMOLU, Risle-i Ert- Saat [Kitap
Blm] // Ehlibeyt Ak ve Niyz-i Msr. Ankara : maj, 2003, s.71-74)
105 Nisa, 100

Tarfs-Slk

99

TARFS-SLK.........................11

106 Risale bu beyitle bitmektedir.

100 Nazf Hasan Dede

Allah tel lemleri niin yaratt?....13

Tarfs-Slk

101

Allah tel ilk nce neyi yaratt?......16

102 Nazf Hasan Dede

nsann dnyaya inii.......................20

Tarfs-Slk

103

nsan................................................23

104 Nazf Hasan Dede

nsann ilhi leme dn zlemi.....26

Tarfs-Slk

105

lhi leme dn iin gerekli rehber

........................................................30

106 Nazf Hasan Dede

LH LEME DNTEK HALLER

........................................................33

Tarfs-Slk

107

Teslimiyyet......................................35

108 Nazf Hasan Dede

Tabi olma ve gvenme....................37

Tarfs-Slk

109

Nefis ve eytann hilelerini bilmek...39

110 Nazf Hasan Dede

Hangi usle gre yetitiini bilmek. 41

Tarfs-Slk

111

Bilgi sahibi olmak............................44

112 Nazf Hasan Dede

Sevgi sahibi olmak...........................47

Tarfs-Slk

113

Vatann ve milletini sevmek............49

114 Nazf Hasan Dede

Raslllah sallallh aleyhi ve sellemi

ve ehl-i beytini sevmek....................52

Tarfs-Slk

115

Zahir ve batn edebine dikkat etmek

........................................................55

116 Nazf Hasan Dede

Hikmet sahibi olmak........................57

Tarfs-Slk

117

Dnceleri kontrol etmek..............59

118 Nazf Hasan Dede

Gnln balarn kesmek.................62

Tarfs-Slk

119

Hikye.............................................63

120 Nazf Hasan Dede

DN MAKAMLARI.....................65

Tarfs-Slk

121

Tecellilerin cemi.............................67

122 Nazf Hasan Dede

Srekli stifar makamna ermek.....72

Tarfs-Slk

123

Tecellilerin fark edilmesi..................76

124 Nazf Hasan Dede

SONU............................................80

Tarfs-Slk

125

Ebedi leme kavumak....................80

126 Nazf Hasan Dede

Ebedi leme kavumak