1.

UVOD U INFORMATIKU I RAUNARSTVO

1.1.

Pojam informatike kao nauke

Informatika je jedna od najmlaih ali i jedna od najkompleksnijih disciplina dananjice. Ona je danas i
praktina djelatnost i nauka savremenog tipa, pri emu nije uvijek lako odrediti granicu izmeu naunog i praktinog.
Postoji ve nekoliko decenija ali njeno ime je utemeljeno tek 1962. Stvorio ga je Filip Drefis (Philippe Dreyfus) tako to
je spojio prva dva sloga francuske rijei information (Enformasion) i posljednja dva sloga rijei automatique
(otomatik). Na engleskom govornom podruju koriste se termini Computer science i Information sistems
Informatika je u mnogo emu povezana i sa ostalim naukama kao to su: matematika, formalna logika, teorija
informacija, elektronika i dr.
Francuska akademija nauka je 1966.godine definisala informatiku kako slijedi:
Nauka o racionalnoj obradi informacija, prije svega pomou automatskih maina, time da se informacija smatra
nosiocem ljudskog znanja i komunikacija u oblasti tehnike, ekonomije i drugih nauka.
Drugim rijeima informatika je nauka koja se bavi smisaonom obradom informacija. Informacije su u stvari
injenice o stvarima i dogaajima iz svih oblasti ljudskog bitisanja. Naglaeno je da se te informacije obrauju pomou
automatskih maina. Te maine su, naravno, kompjuteri ili raunari. Oblasti primjene informatike su gotovo
nemjerljive. Informatiku sreemo svugdje, u preduzeima, kolama, bankama, fabrikama, svakodnevnom ivotu itd.
Prema nekim procjenama oko 80% informacionih sistema slui za obradu podataka u ekonomskokomercijalne svrhe. Istorijski gledano kljune oblasti poslovanja o ijoj je kvaliteti ovisila uspjenost itavog preduzea
bile su finansije, nabava, proizvodnja i prodaja i na kraju informatika (informacioni sistemi za obradu poslovnih
podataka i informacija)
Vanost informacionih sistema ima znatno drugaiju ulogu nego prva 4 nabrojana faktora. Prvo zbog toga to
informacija u principu ne podlijee zakonima materije i energije ( ne troi se koritenjem, ne smanjuje se
raspodjelom), drugo zbog toga to koncepcija kreiranjajedinstvenog inf. sistema bitno kvalitetnije povezuje pojedine
podsisteme preduzea uzajamno.
Informacioni sistem se bazira na sistematino uspostavljenom i primjenjivom skupu pravila u vezi s nosiocima zadatka
informisanja. U okviru svakog informacionog sistema mogu se definisati i razlikovati 4 osnovne aktivnosti:
1.
2.
3.
4.

1.1.1.

Prikupljanje podataka
Obrada podataka,
Memorisanje (uvanje) podataka
Distribuiranje podataka korisnicima

Pojam informacije, podatka i informatike

Informacije postoje od pamtivjeka. Ljudi su od prahistorijskog doba razmjenjivali informacije putem znakova,
glasova, dimnih signala, svjetlosti i sl. Iz niza glasova razvija se govor, pa pisana rije a tek prije nekoliko vijekova

Poaljilac

Primalac
Poruka u oblik
signala

Prenos poruke
tampana. Pisane i tampane rijei su se prenosile konjanicima, potanskim kolima, raznim prevoznim sredstvima a
zatim i elektronskim putem (telegraf, telefon, radio, tv, internet,...)
Poruke koje se alju idu uvijek od poaljioca ka primaocu. Primalac na odreeni nain obrauje poruku i na
bazi dobijenih rezultata donosi odgovarajue odluke. Poruku ini niz podataka koji primaoca poruke potiu na neku
akciju.
U svakodnevnom ivotu se pojam informacija esto poistovjeuje sa pojmom podatak. U informatikoj terminologiji ta
dva pojma se razlikuju. U optem sluaju podatak je zapis o nekoj pojavi iz okoline. Opis svake pojave predstavljen je
skupom znakova npr. ''A'', ''U'', ''T'' i ''O'' je skup znakova koji oznaava pojavu auto (automobil). Pojave se esto

razlikuju po nekim osobinama atributima (npr boja, broj sjedita, broj vrata...) koji se takoer mogu prestaviti nekim
znakovima. Na kraju atributi mogu imati razliitu vrijednost (npr. plava boja, crvena boja,.troja vrata, petora vrata, ...)
Kada se spoje pojava, atributi i vrijednosti atributa nastaje informacija. Ako takva infomacija pozitivno utie na
odluivanje onda je to korisna informacija.Danas je sve vei broj ljudi koji su zaposleni na poslovima obrade podataka.
Nauka koja se bavi izuavanjem naina, metoda i sredstava za prikupljanje i obradu informacija naziva se
informatika.

1.2.

Raunar i program

Raunar je ureaj koji na osnovu zadatog postupka i postojeih podataka rjeava problem i daje odgovarajue
rezultate. Njegova zadatak je da na bazi odreenih podataka prui korisniku informacije neophodne za donoenje
odluka.
Ulazni podaci

Zadati postupci

Izlazni rezultati

Raunarski
sistem

Postupak rjeavanja problema na raunaru naziva se program. U programu se navode naini na koji e se
obezbijediti unos podataka potrebnih za odvijanje programa, naini obrade i ispisa rezultata.
Danas je aktuelan trend da se pod informatikom podrazumijeva prouavajne raunara kao savremenih
sredstava za obradu informacija, sa jedne strane, i primjena ovih raunara u raznim drugim oblastima u realizaciji tzv.
raunarski baziranih obrada podataka i informacionih sistema, s druge.
Bez raunara nema ni informatike. Za raunare su vezana dva vrlo bitna pojma Hardware (Hardver) i Software
(Softver).
Hardver je, u stvari, sva raunarska oprema. Na primjer CPU, matina ploa, grafika kartica, RAM, ROM, tvrdi disk,
disketna jedinica, CD ROM, tastatura, monitor, mi, tampa, skener, modem,
Nizovi operacionih instrukcija (koji se zovu programima) koji upravljaju kompjuterskom obradom informacija i
kontroliu je zovu se softver.

1.3.

Istorijski razvoj raunarske tehnologije

Generacije raunara
I.

Generacija (1950-1958) Elektronske cijevi, magnetski bubnjevi za centralnu memoriju; Mainski jezici;
Buene kartice i trake kao periferni ureaji

II.

Generacija (1956-1965) Tranzistori, feritni prstenovi za centralnu memoriju; Asemblerski jezici; Buene
kartice i trake, magnetne trake

III.

Generacija (1964-1986) Integralna kola, feritni prstenovi i poluvodike memorije; Operativni sistem, jezici
visokog nivoa

IV.

Generacija (1982) Mikroipovi, poluprovodnike memorije; Operativni sistemi sa grafikim okruenjem,

programski jezici visokog nivoa i objektno orjentisani programski jezici

1.4.

Brojni sistemi

Svaki brojni sistem je definisan svojom bazom B i kooficijentima, odnosno ciframa iz kojih se gradi broj.

U praksi se koristi nekoliko brojnih sistema:

Decimalni
Binarni
Oktalni

Heksadecimalni
1.4.1.

Koristi se svakonevnom ivotu

Ima bazu 10 a cifre su 0,1,2,3,4,5,6,7,8,9
n
n-1
n-2
n-3
Svaki decimalni broj se moe predstaviti pomou sljedee sume: N10=an10 + an-110 + an-210 + an-310 +....+
1
0
a110 + a010 , gdje je N10 decimalni broj, a a cifre koje tvore broj.
4
3
2
1
0
Primjer: 62367=6*10 + 2*10 + 3*10 + 6*10 + 7*10
1.4.2.

Oktalni

Ima bazu 8 a cifre su 0,1,2,3,4,5,6,7

n
n-1
n-2
n-3
1
Oktalni broj se moe pretvoriti u decimalni pomou sljedee cifre: N8=an8 + an-18 + an-28 + an-38 +....+ a18 +
0
a08
Koneverzija iz binarnog u oktalni je reltivno laka
1.4.4.

Binarni

Ima bazu 2 a cifre su 0,1.

n
n-1
n-2
n-3
Binarni broj se moe pretvoriti u decimalni pomou sljedee sume: N2=an10 + an-110 + an-210 + an-310 +....+
1
0
a110 + a010
Koristi se u raunarskoj tehnici. Jedan od razloga za to je to se binarne cifre i brojevi lako predstavljaju
elektrinim signalima. Na primjer 0 moe biti stanje u kolu bez napona a 1 stanje napona 5 V. Drugi razlog je taj
to je nad ovim brojevima razvijena specijalna algebra koja se moe realizovati pomou obinih prekidakih kola.
1.4.3.

Decimalni sistem

Heksadecimalni

Ima bazu 16 a cifre su 0,1,2,3,4,5,6,7,8,9,A,B,C,D,E,F

n
n-1
n-2
n-3
1
0
N16=an16 + an-116 + an-216 + an-316 +....+ a116 + a016
Koneverzija iz binarnog u oktalni i obrnuto je reltivno laka.
1.4.5.

Konverzija iz decimalnog brojnog sistema u binarni

Uglavnom se za ovu konverziju koristi metoda cjelobrojnog dijeljenja decimalnog broj sa 2. Vri se cjelobrojno
dijeljenje decimalnog broja sve dok se ne dostigne 0. Ostatak dijeljenja su cifre binarnog broja, s tim to je prvi ostatak
zadnja, a zadnji ostatak prva cifre traenog binarnog broja.
Primjer pretvaranje decimalnog broja 19 u binarni broj.
19:2 1
1910=100112
9:2 1
4:2 0
2:2 0
1:2 1
0

1.5.

Raun iskaza i bulova algebra

1.5.1.

Raun iskaza

Vezivanjem dvije reenice, koje predstavljaju iskaze, veznicima i i ili dobija se sloena reenica koja
predstavlja sloeni iskaz. Ovaj sloeni iskaz je u stvari logika funkcija a veznici i i ili su logiki operatori. Rezultat
funkcije takoe moe poprimiti samo dvije vrijednosti tano ili netano.
Npr.
Ako kaemo da je mlijeko bijelo i mlijeko je crno rezultat ovog sloenog iskaza je netano. Zato jer mlijeko ne
moe biti i bijelo i crno.
Da smo rekli mlijeko je bijelo ili crno tada bi rezultat iskaza bio taan.
Tablice istinitosti najbolje opisuju logike funkcije. Ve smo rekli da taan iskaz moemo predstaviti logikom
1 a netaan 0. Uzet emo da su A iB logiki iskazi a Y rezultat logikih funkcija sa A i B. Operatore za odreene funkcije
emo oznaiti na sljedei nain logiko I(), logiko ILI () negacija NE (). Negacija je u stvari obino invertovanje.
Ako je iskaz taan on e postati netaan i obrnuto.

A
0
0
1
1

Logiko I(
)
B
Y=A
B
0
0
1
0
0
0
1
1

A
0
0
1
1

Logiko ILI (
)
B
Y=A
B
0
0
1
1
0
1
1
1

Negacija()
A
Y=A
0
1
1
0

U literaturi se uglavnom upotrebljavaju engleska imena funkcija AND, OR i NOT.

1.5.2.

Bulova algebra

Sredinom XIX vijeka engleski matematiar Dord Bul je razvio matematiki aparat koji radi sa iskazima Bulovu
algebru. Osnova bulove algebre su logike funkcije I, ILI i NE, te sljedei zakoni
Zakon postojanja neutralnog elementa
A ILI 0 = A
AI1=A
Zakon komutativnosti
A ILI B = B ILI A
AIB=BIA
Zakon distribucije
A I ( B ILI C ) = (A I B) ILI (A I C)
A ILI ( B I C ) = (A ILI B) I (A ILI C)
Zakon inverzije
A I NEA = 0
A ILI NEA = 1

2. ARHITEKTURA RAUNARA
Jedan savremeni raunar realiziran na Von Neumannovom konceptu sastoji se iz:
1.
2.
3.
4.
5.

ulaznih jedinica
Ulazno/izlazne jedinice
izlaznih jedinica
aritmetiko-logike jedinice
upravljake jedinice
memorije

Ulazni podaci i
programi

Ulazne
jedinice

Izlazne
jedinice

CENTRALNA MEMORIJA

CPU
Aritmetikologika
jedinica

2.1.
1.
2.
3.
4.

podaci i
programi
(fjlovi)

Periferna
memorija

Upravljaka
jedinica

Osobine savremenih raunara

repetitivnost operacija raunar moe da izvrava iste ili sline operacije hiljadama pa i milionima puta.
Brzina svaka operacija u raunaru se izvrava veoma brzo (reda sec), tako da se veliki broj jednostavnih
instrukcija moe izvriti u vrlo kratkom vremenu
Fleksibilnost
Tanost

2.1.1.
1.
2.
3.

Izlazni
rezultati

Osobine PC kompatibilnih raunara

Mala cijena
Otvorenost arhitekture
Kompatibilnost na nie

2.2.

Osnovne komponente raunara

2.2.1.

Centralna memorija

Zove se jo i glavna, primarna ili operativna memorija. Ovo je poseban dio raunara koji je u direktnoj sprezi
sa procesorom. Ova memorija je jako brza, njen kapacitet se kree od nekoliko hiljada do nekolko miliona bajta. U nju
se uitavaju programi i podaci sa kojima rade programi. Danas se izvodi kao poluprovodnika memorija (flip-flopovi i
sl.)
RAM (Random Access Memory) memorija u koju se moe nesmetano upisivati i itati. Ove memorije se primjenjuju
za pohranjivanje podataka i programa koji nisu stalni.nakon gaenja raunara sadraj ove memorije se gubi. Kapacitet
dananjih RAM-ova se kree do nekoliko stotina MB.
ROM (Read Only Memory) memorija iz kojih je omogueno samo itanje.

2.2.2.

Periferna memorija

Zove se jo i sekundarna ili masovna memorija. Kapacitet joj moe biti mnogo vei od kapaciteta centralne
memorije. Ova memorija je znatno sporija i nije direktno vezana sa procesorom raunara, nego preko centralne
memorije. To znai: ako se hoe izvriti program koji je memorisan na perifernoj memoriji, prvo se mora uitati u
centralnu memoriju pa tek onda izvravati. Isto vai i sa podacima.
magnetne trake su dugo vremena bile jedino rjeenje za periferne jedinice. Jako su nepraktine zbog sporosti rada.
Danas se rijetko koriste osim u sluajevima Backup-a diskova na serverima. Prednost im je to su jeftine. Rijetko se
koriste.
floppy disk (flopi disk, disketa, FDD) je magnetni medij koji slui za pohranjivanje podataka koji bi se inae izgubili
nakon gaenja raunara. Postoji vie formata disketa (5,25 ina i kapaciteta 360 KB ili 1,22 M; 3,5 ina i kapaciteta 720
KB, 1,44 MB ili 2,88 MB. Prednost disketa je ta to su izmjenjivi a nedostaci su joj mali kapacitet i spor pristup
podacima. Danas se rijetko koriste
hard disk (tvrdi disk, HDD) je takoe magnetni medij koji slui za pohranjivanje podataka.. Imaju mnogo vei kapacitet
i brzinu u odnosu na flopi disk. Nisu izmjenjivi. Na disku se dre podaci koji su u svakodnevnoj upotrebi (operativni
sistem, programi i podaci). Prvi diskovi su imali kapacitet oko 10 MB dok je kapacitet dananjih diskova je reda GB, pa i
TB.
CD-ROM/DVD je optiki medij. Ima dobre osobine i hard diskova i disketa. To znai da je brz i ima veliki kapacitet te da
je izmjenjiv. Podaci su se do skora sa CD-ova mogli samo samo itati. Taj nedostatak je otklonjen posebnim ureajima
koji se zovu CD/DVD Writer-i koji omoguavaju i snimanje podataka na CD. Kapacitet memorije CD ROMA je 700MB,
dok je kapacitet DVD-a 4,7GB, pa i vie. Na tritu su se pojavili optiki diskovi sa jo veim memorijskim kapacitetima.
Radi se o tzc Blue Ray diskovima.
USB Flash memorije su mali ureaji (veliine upaljaa) koje imaju kapacitet reda nekoliko GB i omoguavaju itanje i
pisanje podataka.
2.2.3.

Ulazno izlazni ureaji

Tastatura (Keyboard) slui zaunoenje podataka i programa u raunarski sistem te za zadavanje komandi sistemu,
pomicanje kursora ili izbor u meniju
Mi (Mouse) je pokazivaki ureaj pomou kojeg se moe upravljati programima.
Tracking ball (pokretna komandna kugla) je sliih mogunosti kao miali se moe ugraditi u tastaturu.
Jojstick je komandna palica pogodna za video igre i simulacije
Touch Screen su monitori osjetljivi na dodir koji ujedno slue kao izlazni i ulazni ureaji
Video kartica ima ulogu prikazivanja podataka na monitoru. Dananji raunari uglavnom koriste SVGA standard (Super
Video Graphich Array) koja omoguava rezoluciju 1024x768 taaka i 32-bitnu paletu boja.
Monitor omoguava prikaz podataka sa grafike kartice. On mora biti prilagoen tipu grafike kartice.
Printer (tampa) je izlazna jedinica koja omoguava tampanje podataka na papiru. Postoji nekoliko tipova tampaa :
tampai sa lepezom (slini su tampaim mainama; veliina i oblik slova su unaprijed odreeni;grafika nije mogua),
matrini tampai (slova formiraju od odreenog broja iglica koje se nalaze u glavi tampaa; glava se pomijera preko
trake), ink-jet tampai (slini su matrinim s tim to umjesto iglica koriste mlaz tinte; mogue je tampanje u boji) i
laserski tampai (brzina tampe i kvalitet otisk je velik)
Ploteri su ureaji namijenjeni za crtanje tehnikih crtea i projekata. Iscrtavanje se vri pomou pera koje je montirano
na pominu glavu. Glava se moe pomijerati po x,y i z osi.
Skeneri su ureaji koji omoguavaju digitalizovanje slike i naknadnu obradu pomou raunara.
Modem je ureaj koji omoguava spajanje vie raunara putem telefonskih linija. Sve se manje koristi jer je
komunikacija modemom za dananje obime podataka spora

3. SOFTWARE (Softver)
3.1.

Pojam i podjela softvera

Softver su svi programi na raunaru.

Softver se dijeli na :
1. Sistemski softver
2. Aplikativni softver
Sistemski softver su programi koji upravljaju radom raunarsa i njegovih komponenti. Oni omoguavaju opte
poslove obrade kao to su upravljanje RAM i ROM memorijom, itanje sa diska, prikazivanje slike na monitoru itd. Ovi
programi ne izvravaju nikakve konkretne poslove obrade kao to su npr. Obrada teksta i sl. Operativni sistemi su
klasini primjeri sistemskog softvera.
Aplikativni softver su programi koji obavljaju konkretne poslove obrade podataka kao to su obrada teksta,
slike, multimedije, baze podataka, inenjerski prorauni, internet aplikacije isl.
Aplikativni softver za svoj rad koristi funkcije operativnog sistema
Aplikativnih softver se primjenjuje najee za :
-

Baze podataka (Access, ORACLE, SQL, dBASE, FoxPro)

Inenjerstvo (AutoCAD, Matlab, )
Obrada teksta i stono izdavatvo (Word, Ventura,)
Tablini prorauni (Excel, Lotus,)
Obrada grafike (Corel, PhotoShop,)
Multimedia
Internet aplikacije

3.2.

Operativni sistemi

Operativni sistemi spadaju u sistemski softver. Operativni sistemi su DOS, Windows, Unix, Linux, MacOS i sl.
Operativni sistem je skup upravljakih i drugih programa koje se brinu o optim stvarima obrade, kao to je upravljanje
hardverom i podacima. OS omoguavanje aplikativnom softveru da to efikasnije koristi hardverske resurse.
Prva veza korisnika sa raunarom je upravo preko operativnog sistema. Korisnik putem naredbi operativnog
sistema upravlja podacima i pokree aplikacije kao to su Word, Excel, Internet Explorer, vri spajanje u LAN ili na
Internet.
Operativni sistemi se prema broju korisnika koji istovremeno mogu koristiti njegove funkcije i prema broju
programa koji se u jednom trenutku mogu izvravati mogu podijeliti na :
Jednokorisnike jednoprogramske
Jednokorisnike vieprogramske
Viekorisnike jednoprogramske
Viekorisnike vieprogramske
Po nainu zadavanja naredbi mogu se podijeliti na one sa grafikim okruenjem i one bez grafikog okruenja.
U operativnim sistemima bez gr. Okruenja naredbe se zadaju iz tzv. Komandne linije utipkavanjem odgovarajuih
sistemskih naredbi. U OS sa gr. Okruenjem naredbe se zadaju pomou mia i grafikih objekata kao to su ikone,
meniji i sl.

3.3.

Organizacija podataka na diskovima

Diskovi pod OS DOS i Windows imaju logika imena kao to slijedi: Disketni pogon ima oznaku A:, Hard diskovi
C:, D:, E:, F: itd. Zadnji u popisu je CD ROM (ako postoji).
Podaci se na diskovima zapisuju u fajlove (eng. File). Fajl ili datoteka je digitalni zapis podataka na disku. Svaki fajl
mora imati ime koje se sastoji iz dva dijela : opisnog dijela koji asocira ta je zapisano u fajlu i ekstentije (proirenja)

koja govori koji je to tip fajla. Ekstenzija se sastoji iz take i tri slova iza (npr. .txt, .doc, .exe, .mdb, .sys, .jpg, .bmp, .vbp,
.gif, .waw, .mp3, ). Opisni dio moe da sadri do 255 znakova u OS Win95/98/Me

Fajlovi se organizuju u foldere (direktorije). Obzirom da su diskovi velikog kapaciteta i da fajlova moe biti i
nekoliko stotina hiljada, to je i neophodno. Folder (direktorij) moe da sadri fajlove i poddirektorije (subfoldere)
Folderi takoe moraju imati imena (slino kao i fajlovi) i organizuju se po hijerarhijskom nivou u obliku stabla. Prilikom
formatiranja diskova svaki disk ima korijenski direktorij (root) u kojem se kasnije kreiraju ostali direktoriji i
poddirektoriji.

4. OPERATIVNI SISTEM WINDOWS

4.1.1.

Osobine OS Windows

Osnovne karakteristike ovog operativnog sistema su :

1. grafiko okruenje Veina naredbi se zadaje miem preko grafikih objekata
2. Istovremeni rad sa vie programa. Svaki program se izvrava u svom dijelu ekrana koji se naziva prozor
(eng. Prozor = Window)
3. Lako povezivanje u LAN i na internet
Osim ostalih karakteristika, veoma vana osobina Windows jeste podrka za tzv. "PLUG AND PLAY" ("UMETNI I RADI")
koncept, to je eliminisalo sloene procedure za dodavanje novih komponenti raunaru. Windows je donio i niz
poboljanja u kontroli RAM-a, te komunikaciji sa eksternim memorijskim ureajima. Duina imena je 255 karaktera sa
mogunou koritenja i praznina. Windows je uveo novi naziv i za direktorije, pa se oni nazivaju Folder-i (mape,
fascikle).

Ikone

Startni
meni

Traka sa
zadacima
(Taskbar)

Desktop
Prvo to korisnik vidi nako n startanja raunara je tzv DESKTOP. Desktop je poetni ekran i sa njega korisnik
vri pokretanje ostalih programa.

4.2.

Osnove o radu sa miem

Mi se koristi se za biranje objekata i naredbi, otvaranje i zatvaranje prozora i jo mnogo toga. Pomijeranjem mia
po povrini se pomijera i pokaziva mia (obino strelica) na ekranu. Postoji vie operacija koje moete vriti sa
miem, a to su:
1. pokazivanje objekata - postavite strelicu na bilo koji objekat
4.2.1.

biranje objekata

jednostrukim klikom - postavite strelicu na objekat i jednom kratko pritisnite lijevu tipku mia. Npr. da biste
otvorili startni meni postavite strelicu na tipku Start i jednom kratko pritisnite lijevu tipku mia
dvostrukim klikom - postavite strelicu na objekat i dva puta brzo pritisnite lijevu tipku mia. Npr. da biste otvorili
prozor My Computer postavite strelicu na ikonu My Computer i dva puta brzo pritisnite lijevu tipku mia.
klik desnom tipkom - Windows je opremljen veoma korisnim tzv. brzim menijima koji se mogu pozvati u bilo kom
momentu klikom desnom tipkom mia. U zavisnosti od toga gdje se u tom momentu nalazio pokaziva mia,
odnosno koji je objekat (ili vie njih) selektovan, sadraj tog menija e se mijenjati. Brzi meni uvijek sadri
komande koje su zajednike za sve selektovane objekte u tom momentu
povlaenje objekata - postavite strelicu na objekat, pritisnite lijevu tipku mia i drite je pritisnutu i zatim
odvucite objekat na mjesto koje elite i pustite lijevu tipku mia.
Kada pokaziva mia ima oblik pjeanog sata to znai da se izvrava neka naredba i potrebno je saekati dok se
pokaziva mia ponovno pretvori u strelicu. Tokom rada sa objektima pokaziva mia e dobijati razne oblike u
zavisnosti od operacije koja se izvodi.

4.3.

Elementi prozora

Prozori su podruja na ekranu u kojima se izvravaju programi, prikazuju odreeni podaci itd. Prozori u
Windows-ima imaju odreene elemente koji su zajedniki
Traka naziva
prozora

Maximize
Minimize

Exit

Traka sa
nazivima
menija

Ikona
kontrolnog
menija

Ikone
Statusna
traka

4.4.

Pokretanje programa

Postoji vie naina da se pokrenu programi. Jedan od naina je da se klikne na tipku Start na traci sa
poslovima ime se otvara Start Menu (startni meni). Nakon toga se izvri klik na opciju Programs ili se mi malo zadri
na toj opciji, to prouzrokuje otvaranje novog menija (popis programa i programskih grupa). Svaka opcija koja ima u
desnom dijelu naziva strelicu sadri novi meni odnosno novi popis programa ili programskih grupa. Klikom na ime
eljenog programa u meniju, postie se njegovo pokretanje. Drugi nain je da se izvri dvostruki klik na ikonu programa
ako se ona nalazi na radnoj povrini (desktop). Takve ikone se nazivaju preice (Shortcut). Takoe je mogue izvriti
pokretanje dvostrukim klikom na naziv programa pri prikazu sadraja direktorija koja sadri taj program, ili dvostrukim
klikom na ikonu fajla, koji je nastao upotrebom tog programa pri emu se taj program pokree i odmah zapoinje rad
na odabranom fajlu. Isti efekat se postie klikom na desnu tipku mia ime se otvara meni i izbrorom opcije Open iz
tog menija. Varijanta tog naina je koritenje opcije Documents iz startnog menija kojom se otvara popis nedavno
koritenih dokumenata. Taj popis se kreira od strane programa koji imaju ugraenu takvu sposobnost (uglavnom svi
programi kreirani za Windows) i mogue ga je obrisati po potrebi. Klikom na neki od dokumenata iz popisa on se
otvara zajedno sa programom koji ga je kreirao.
Jo jedan nain pokretanja programa je uz pomo opcije Run iz startnog menija tako da se u dobijeni okvir za
dijalog u polju Open upie naziv programa i klikne na OK.

4.5.

Kraj rada u Windows

Windows zahtjeva da se prije iskljuenja raunara obavi procedura gaenja ime se izbjegava mogunost
gubitka odreenih podataka nastalih u toku rada. Da bi to postigli potrebno je odabrati opciju Shut Down iz startnog
menija (kliknuti na tipku Start a zatim na opciju Shut Down). Nakon toga se pojavljuje okvir za dijalog u kojem se
zahtjeva potvrda jedne od obino tri opcije:
o Shut Down the computer? (Gaenje raunara)
o Restart the computer? (Ponovno pokretanje raunara - reset)
o Log Off
o Switch User
o Sleep
o Hibernate

4.6.

Startni meni (Start Menu)

Osim ranije objanjenih opcija Start Menu sadri i opcije:

10

o
o
o
o
o
o

All Programs
Run
Help za aktiviranje sistema pomoi,
Find za aktiviranje sistema traenja fajlova i mapa,
Device And Printers
Control Panel za odreena podeavanja

4.7.

Sadraj kompjutera (My Computer )

Dvostrukim klikom na ikonu My Computer na radnoj povrini postie se otvaranje prozora unutar kojeg se
nalaze ikone koje predstavljaju disk-pogone koji su instalirani na raunaru i dvije ikone: Control Panel i Printers.

Dvostrukim klikom na ikone disk-pogona se postie otvaranje novog prozora sa sadrajem tog disk-pogona.
Kao to je ve reeno, ukoliko svi direktoriji i fajlovi nisu vidljivi, koritenjem strelica na traci za pomjeranje moe se
pomjerati unutar prozora. Svaki direktorij ili fajl koji se nalazi predstavljeni su nazivom i ikonom. Ako je izostavljen
prikaz ekstenzije u imenima fajlova, to znai da je iskoritena opcija koja iskljuuje taj prikaz za one tipove fajlova koji
su registrirani, odnosno za koje je poznato uz pomo kojeg su programa kreirani. U meniju View moe se podesiti
prikaz tako da se prikazuju velike ikone (Large Icons), male ikone (Small Icons), spisak (List) i detalji (Details). U meniju
Viiew se ukljuuje i iskljuuje traka sa alatima, koja omoguuju bre zadavanje istih i drugih komandi iz menija.

11

Klikom desnom tipkom mia na prazan prostor u prozoru postie se aktiviranje brzog menija gdje je takoe mogue
uticati na prikaz u prozoru.

4.8.

Selekcija fajlova i direktorija

Da bi se fajlovi i direktoriji mogli kopirati, prebacivati u nove direktorije, mijejati nazive ili brisati, potrebno je prije tih
operacija izvriti selekciju (odabir) eljenih objekata. Selekcija jednog elementa se vri klikom na ikonu tog elementa
(fajla ili direktorija). Selekcija vie elemenata se moe izvriti na sljedee naine:
drati pritisnutu tipku Ctrl na tastaturi i kliknuti na svaku ikonu koju treba selektovati,
u sluaju da su eljene ikone susjedne, klikne se na prvu ikonu u grupi a zatim drei pritisnutu tipku Shift
na tastaturi, kliknuti na kraj grupe (pojedine ikone iz ovako dobijene selekcije se mogu deselektivati
dranjem pritisnute tipke Ctrl i klikom na ikonu),
drei pritisnutu lijevu tipku mia pomjerati pokaziva mia tako da tim pokretom iscrtamo zamiljeni
pravougaonik koji obuhvata sve eljene ikone.
biranjem opcije Select All iz menija Edit
Ponitavanje selekcije se postie klikom na prazno podruje u prozoru.

4.9.

OPERACIJE SA FAJLOVIMA I DIREKTORIJIMA U WINDOWS

Operacije sa fajlovima i folderima se izvode pomou programa My Computer i Windows Explorer

4.9.1.

Kreiranje direktorija

Prvo je potrebno odabrati disk, a zatim direktorij u kojem elimo kreirati novi direktorij. Ako je potrebno kreirarti
direktorij koji e biti na osnovnom (Root) direktoriju odabranog diska, nesmije se oznaiti nijedan direktorij na listi.
Zatim je potrebno otvoriti meni File i odabrati podmeni New a zatim opciju Folder. Nakon toga se u pojavljuje novi
direktorij sa privremenim imenom New Folder. Ime je selektovano tako da se jednostavno promjeni kucanjem novog
imena na tastaturi i pritiskom na tipku ENTER. Takoe, klikom na podruje izvan selektovanog direktorija moe se
izvriti njegova deselekcija.

12

4.9.2.

Promjena imena fajlovima i direktorijima

Promjena imena fajlovima i direktorijima se postie tako da se eljeni fajl ili direktorij selektuje, a zatim se
bira opcija Rename iz menija File ili iz brzog menija (kada se selekcija izvri klikom na desnu tipku mia). Nakon toga se
ime fajla ili direktorija osvijetli i uokviri. Kucanjem novog imena postojee ime se brie a pritiskom na ENTER se
promjena izvri. Bri nain je da se eljeni fajl ili direktorij selektuje a nakon toga ponovo klikne na ime. Dalja
procedura upisa novog imena je ista. To se esto deava kod nedovoljno brzo izvedenog dvostrukog klika. Odustajanje
od promjene je mogue samo ako nije upisano novo ime, pritiskom na ENTER ili klikom na prazan prostor u prozoru
ime se staro ime u stvari smatra kao novo. To nije jedini nain da se ispravi sluajna greka u radu. Veoma korisna
opcija Undo iz menija Edit omoguava ponitavanje zadnje akcije korisnika, tako da i ako se grekom promijeni ime
fajla ili slino, mogue je koritenjem ove opcije restaurirati stanje prije pogrenog poteza.

4.9.3.

Kopiranje i premjetanje fajlova i direktorija

Prije kopiranja ili premjetanja fajlova i direktorija potrebno je izvriti selekciju istih. U Edit meniju ili u brzom
meniju se zatim odabere opcija Copy ukoliko se vri kopiranje, ili opcija Cut ako se eli vriti premjetanje. Nakon toga
se selektuje odredini direktorij i iz menija Edit se odabere opcija Paste.

4.9.4.

Brisanje fajlova i direktorija

Da bi se izvrilo uklanjanje (brisanje) fajlova ili direktorija, takoe ih je prethodno potrebno selektovati, a
zatim kliknuti na opciju Delete iz menija File ili iz brzog menija. Nakon toga se pojavljuje okvir za potvrdu brisanja i
klikom na tipka Yes zapoinje proces brisanja praen animacijom tog procesa.
Pri tom procesu fajlovi i direktoriji se u stvari ne obriu nepovratno, ve se odloe u poseban prostor na disku Recycle
Bin odakle se mogu ili vratiti na ranija mjesta ili "istresti", odnosno potpuno obrisati.
4.9.5.

Recycle Bin

Recycle Bin predstavlja odreeno podruje na disku gdje se odlau obrisani fajlovi i direktoriji (posuda za
reciklau) odakle e biti "istreseni" ili vraeni na prethodna mjesta.
Dvostrukim klikom na ikonu Recycle Bin koja se nalazi na radnoj povrini (Desktop) otvara se istoimeni prozor.
Sadraj tog prozora ine obrisani fajlovi i direktoriji. Izborom opcije Empty Recycle Bin iz menija File postie se
"istresanje" posude za reciklau i time su svi fajlovi i direktoriji koji su bili u posudi nepovratno izgubljeni. Ako se eli
obrisati samo neki fajlovi ili mape iz posude za reciklau, prethodno ih treba selektovati a zatim odabrati opciju Delete
iz menija File ili iz brzog menija. Za vraanje odreenih fajlova ili direktorija iz posude za reciklau na njihova
prethodna mjesta, takoe je potrebno izvriti njihovu selekciju a zatim odabrati opciju Restore iz istih menija.

13

4.10. Snimanje i otvaranje podataka koji su snimljeni na nekom od diskova

Svi aplikacioni programi koriste istu proceduru za snimanje i otvaranje podataka.
Snimanje dokumanta na disk se postie klikom na opciju Save iz menija File, ili klikom na odgovarajue tipke u
traci alata, nakon ega se otvara okvir za dijalog za snimanje dokumenata (fajlova).

Izbor direktorija

Potvrda
snimanja

Ime fajla
Tip fajla (format
u kojem e biti
snimljen)

Da bi se snimio aktivni fajl pod drugim imenom treba kliknuti na opciju Save As iz menija File i otkucati novo ime u
polju File Name dobijenog dijalokog okvira.

Otvaranje (uitavanje) postojeih fajlova postie se na ovaj nain:

1. U meniju File kliknuti na Open ili na odgovarajuu tipku na traci sa alatima,
2. U okviru Look In dvostruko kliknuti na direktorij koja sadri eljeni fajl
3. Kliknuti na ime fajla ili ga ispisati u polju File Name.

U okviru Look In se odredi direktorij koji sadri traeni fajl, a u sadraju direktorija se prikazuju samo fajlovi
koji odgovaraju tipu navedenom u polju Files of Type koje sadri listu moguih tipova. Nekoliko dokumenata koji su
otvarani u zadnje vrijeme je navedeno u donjem dijelu menija File pa ako se eljeni fajl nalazi na tom popisu moe se
otvoriti klikom na njegovo ime u listi.

4.11. Control Panel

Control Panel je sistem za podeavanje razliitih postavki operativnog sistema. Tu se moe podeava ponaanje
programa i ureaja.

14

5. SISTEMI ZA OBRADU TEKSTA

5.1.

MS WORD

5.2.

Uvod

Microsoft Word se dugo smatra jednim od najboljih programa za obradu teksta u okruenju operativnog sistema
Windows.
Program omoguava kreiranje od jednostavnog teksta, memoranduma i izvjetaja do sloenog teksta koji moe
sadrati i do nekoliko stotina stranica.

5.3.

POKRETANJE/ZATVARANJE MICROSOFT WORD-a

Program za obradu teksta Microsoft WORD moemo pokrenuti na dva naina:

1. preko izbornika START u donjem lijevom uglu ekrana (kliknemo na Start,
Programs, Microsoft Word) ili
2. dvostrukim klikom na ikonu Word-a.
Program Microsoft Word uitava se u memoriju sustava i automatski otvara novi
dokument koji ima izgled praznog lista papira.
Zatvaranje programa se vri preko ikone dugmeta Close u gornjem desnom uglu ili odabirom opcije Exit iz menija File.

5.4.

IZGLED PROZORA MICROSOFT WORD-a

Prozor Word-a u verzijama 2007 i novije, su drastino promijenile radno okruenje programa Word. Nekadanji meniji
i alatne trake su zamijenjene tzv. Ribonima. Riboni su slini alatnim trakama i na njima se nalaze odgovarajue opcije
za rad sa tekstom, slikama, tablicama i sl.
Riboni:
1.

File Ribon koji omoguava otvaranje/zatvaranje dokumenata, snimanje dokumenata, kreiranje novog
dokumenta, tampanje i sl.

2.

Home je ribon na kojem se nalazne osnovne alatke za rad sa tekstom i paragrafima

3.

Insert ribon za umetanje slika, tabela, grafikona , dijagrama...

15

4.

Page Layout izgled stranice. Podeavanje margina, orjentacije papira i sl.

5.

Reference Umetanje fusnota, endnota, citata, popisa slika itd.

6.

Mailing Rad sa e-mailom

7.

Review korekcije teksta, pretrage, komentari,

8.

View Izgled radne povrine

5.5.

OTVARANJE NOVOG DOKUMENTA

Na ribonu File se odabere opcija New, nakon ega se pojavi forma za odabir eljenje opcije. Ako se eli prazan
document onda je potrebno odabrati Blank Document

5.6.

OTVARANJE POSTOJEEG DOKUMENTA

Dokument koji se ve nalazi na disku moemo otvoriti na nekoliko naina:

Kliknemo na izbornik File naredba Open.

Kliknemo na ikonu Open na alatnoj traci Standard (druga s lijeva).

U oba sluaja pojavljuje se dijaloki okvir u kojem biramo dokument koji emo otvoriti. Prvo je potrebno
otvoriti folder u kojem se dokument nalazi. Glavni folder u Word-u je My Documents koja sadri folder nieg
hijerarhijskog nivoa.
Folder nie razine otvorimo tako da dva puta kliknemo na njeno ime ili ikonu, ili da jedanput kliknemo na ime
foldera da se ono oznai a zatim na dugme Open.
Pojavljuje se spisak dokumenata u toj mapi i mi otvaramo eljeni dokument dvostrukim klikom na njegovo ime ili
jedanput kliknemo na ime dokumenta da ga oznaimo, a zatim na dugme Open.
Dokument moemo otvoriti i tako da u dijalokom okviru u prostor File name upiemo ime dokumenta i zatim
pritisnemo tipku Enter ili kliknemo na dugme Open.
Izbornik File u dnu prije naredbe Exit sadri popis posljednja etiri aktivna dokumenta. Ako se dokument koji
elimo otvoriti nalazi na tom popisu, dovoljno je jednom kliknuti na ime dokumenta i on e se otvoriti.
Postojei dokument u Word-u mogue je otvoriti i preko Windows Explorera tako da dva puta kliknemo na ime
dokumenta. Automatski se pokree program Word-a i uitava traeni dokument u memoriju sustava. Nakon to
se dokument otvori, moemo dalje na njemu raditi.

5.7.

SPREMANJE (SNIMANJE) DOKUMENTA

Snimanje dokumenta vrimo pomou naredbe Save a nju moemo pokrenuti na tri naina:
1.
2.
3.

U ribonu File kliknemo na naredbu Save .

Pritisnemo kombinaciju tipki Crtl+S.
na alatnoj traci Standard
Kliknemo na ikonu Save

Javlja se dijaloki okvir pomou kojeg odreujemo:

16

4.
5.
6.

folder u koju spremamo dokument (Save in: My documents ili neku drugu),
ime dokumenta (File name) i
tip dokumenta (Save as type).

Kada smo unijeli sve podatke, kliknemo na dugme Save u gornjem desnom uglu
dijalokog okvira Save As.
Na naslovnoj traci vidimo ime pod kojim smo spremili dokument.
Kad je dokument ve jednom spremljen a mi samo dopisujemo nove podatke, da bismo spremili naknadno unijete
podatke pod istim imenom, dovoljno je samo kliknuti na ikonu Save.

5.8.

SPREMANJE DOKUMENTA POD DRUGIM IMENOM (Save As)

Spremanje dokumenta pod drugim imenom vrimo u izborniku File pomou naredbe Save As.
Pojavi se dijaloki okvir Save As pomou kojeg odreujemo:
1.

folder u koju spremamo dokument (Save in: My documents ili neku drugu (moemo spremiti dokument pod
drugim imenom u drugu folder)
2. ime dokumenta (File name) promijenimo dokumentu ime
3. tip dokumenta (Save as type).
Kad smo unijeli sve podatke, kliknemo na dugme Save u gornjem desnom uglu
dijalokog okvira Save As.

5.9.

UMETANJE TEKSTA POMOU TASTATURE

Umetanje, odnosno naknadno dopisivanje teksta pomou tastature, vri se na sljedei nain:
1. Postavimo kursor na mjesto gdje elimo umetnuti tekst
2. Upiemo tekst
Na ovaj nain moemo umetnuti tekst na bilo koje mjesto u dokumentu (rije u reenicu, ili itave reenice u
odlomak).

5.10. UMETANJE TEKSTA POMOU SPREMNIKA CLIPBOARD

Spremnik Clipboard je dio memorije sustava u koji moemo privremeno pohraniti neku informaciju.
Informacija, odnosno tekst, pohranjuje se u spremnik Clipboard pomou dvije naredbe:
Cut i Copy, a poziva pomou naredbe Paste (zalijepi).
Postupak je sljedei:
1. Oznaimo tekst .
2. Pohranimo tekst u spremnik Clipboard pomou naredbe Cut ili Copy.
3. Postavimo kursor na mjesto gdje elimo umetnuti tekst.
4. Umetnemo tekst iz spremnika Clipboard u dokument pomou naredbe Paste.

5.10.1

Razlika izmeu naredbe Cut i Copy.

Naredba Cut fiziki odstranjuje oznaeni dio teksta iz dokumenta (izree ga) i pohrani
u Clipborad, dok ga naredba Copy samo kopira u Clipboard, a oznaeni dio teksta i dalje
ostaje u dokumentu.
Sadraj spremnika Clipboard umeemo u dokument aktiviranjem naredbe Paste
(zalijepi) na ono mjesto u dokumentu gdje se nalazi kursor .
Naredbe Cut, Copy i Paste mogu se aktivirati klikom na ikone na alatnoj traci Standard
ili preko izbornika Edit.

17

Pomou spremnika Clipboard moe se u jedan dokument umetnuti dio teksta (reenica
ili cijeli odlomci) iz nekog drugog dokumenta.

5.11. BRISANJE TEKSTA

Tekst moemo obrisati na nekoliko naina:
1.
2.
3.
4.
5.

Pomou tipke Backspace (brie jedan znak lijevo od kursora ili oznaeni dio teksta).
Pomou tipke Delete (brie jedan znak desno od kursora ili oznaeni dio teksta).
Pomou ikone Cut (kare) na alatnoj traci standard (brie oznaeni dio teksta).
Pomou naredbi Cut i Clear (Delete) u izborniku Edit (briu oznaeni dio teksta).
Oznaeni dio teksta moemo obrisati pritiskom na razmaknicu.

elimo li obrisati samo jedan ili vie znakova, potrebno je postaviti kursor iza tog znaka i pritisnuti tipku Backspace
(jednom ili vie puta).
elimo li obrisati cijelu rije ili vei dio teksta, potrebno je rije ili tekst oznaiti, a zatim pritisnuti tipku Backspace,
Delete, razmaknicu ili kliknuti na ikonu sa karama (Cut).
Naredba Cut izrezuje oznaeni dio teksta iz dokumenta i pohranjuje ga u spremnik Clipboard. Klikom na ikonu Paste,
sadraj spremnika Clipboard moe se ponovo zalijepiti na isto ili neko drugo mjesto u dokumentu.
Naredbe za brisanje teksta (Cut i Clear/Delete) nalaze se u izborniku Edit.

5.12. KOPIRANJE TEKSTA Copy -Paste

Kopiranje teksta vrimo pomou naredbi Copy i Paste na sljedei nain:
1.
2.
3.
4.

Oznaimo dio teksta koji elimo kopirati.

Naredbom Copy kopiramo oznaeni tekst u spremnik Clipboard.
Postavimo kursor na mjesto gdje elimo da se tekst kopira (u istom ili drugom dokumentu).
Naredbom Paste umetnemo tekst iz spremnika Clipborad u dokument.

Na ovaj nain moemo kopirati tekst unutar jednog dokumenta ili tekst iz jednog dokumenta u drugi dokument.

5.13. NABRAJANJE STAVKI I PODNASLOVA U TEKSTU

Vrimo li u tekstu odreenja nabrajanja (nabrajanja stavki, podnaslovi i sl.), postoji potreba da se taj dio teksta
posebno istakne.
elimo li da tekst nabrajamo bojevima 1, 2 itd. kliknemo na alatnoj traci na ikonu Numbering, odnosno ako elimo
nabrajanje istaknuti takicama, kliknemo na ikonu Bullets.

5.14. PISANJE FUSNOTA

Fusnote u dokument unosimo na sljedei nain:
1. Postavimo kursor na mjesto gdje elimo postaviti fusnotu.
2. Kliknemo na ribon References naredba Footnote Pojavi se dijaloki okvir u kojem biramo elimo li
fusnotu ili zavrni komentar i odaberemo vrstu numeracije fusnote (ako odaberemo opciju korisniko
numeriranje, moemo sami birati numeriranje fusnoti rimskim brojevima, abecedom ili dodavati
posebne simbole klikom na dugme Symbol).
3. Kada podesimo sve opcije kliknemo na dugme OK.
4. Na dnu strane pojavi se oznaka fusnote pored koje upiemo tekst.
5. Kad zavrimo s unosom teksta kliknemo bilo gdje na radnu povrinu u dokumentu.
6. Na mjestu koje smo odredili pojavi se oznaka fusnote, a na dnu ekrana sadraj koji smo napisali.
Tekst fusnota ureuje se na isti nain kao i tekst u dokumentu.

18

5.15. UMETANJE SIMBOLA, SLIKA I GRAFIKONAU DOKUMENT

Simbole i slike moemo umetnuti bilo gdje u tekstu pomou ribona Insert.

5.15.1. Brisanje slika i simbola

Sliku ili simbol oznaimo a zatim pritisnemo tipku Delete ili Backspace.

5.16. PRETRAIVANJE I ZAMJENA TEKSTA

Kombinaciju tipki Ctrl+F pofree pretragu dok CTRL+H pokre pretragu i zmjenu - Find and Replace (zamjena jedne
sekvence teksta sa drugom)

5.17. UPOTREBA OKVIRA S TEKSTOM (TEXT BOX)

Okviri s tekstom slue za isticanje sadraja dokumenta, a mogu se koristiti na dva naina:
1. da ve napisan tekst oznaimo i smjestimo u okvir s tekstom (pokrenemo Text Box)
2. kreiramo okvir s tekstom, a zatim unesemo tekst u okvir.

5.18. PREGLED DOKUMENTA PRIJE ISPISA (Print Preview)

Prije nego to dokument ispiemo na papir, moemo pogledati i provjeriti njegov izgled na ekranu pomou ikone
Print Preview
(pregled prije ispisa) ili tako da Pokrenemo naredbu Print Preview u ribonu File.

5.19. NAREDBE UNDO (poniti) i REDO (ponovi)

Naredba Undo ponitava zadnju radnju, odnosno vraa nas korak nazad i popravi uinjeno. Shvatimo li da smo u
neemu pogrijeili (sluajno obrisali dio teksta ili uinili neku drugu greku), aktivirati emo naredbu UNDO i vratiti se
korak nazad, odnosno ponitit emo radnju radnju.
Naredbu UNDO moemo aktivirati na 3 naina:
Undo
1.
2.

klikom na ikonu Undo

kombinacijom tipki Ctrl+Z.

19

5.19.1. KREIRANJE TABELA

Tabele se u Microsoft Word-u mogu kreiraju preko ribona insert

Nakon umetanja tabele, prelaskom sa kursorom unutar tabele, pojavljuju se novi ribboni (Table Tools), Design I
Layout. U tim ribonima, se nalaze opcije za dizajniranje tabele I za umetanje I brisanje vrsta, kolona . Zatim tu su
opceije za spajanje elija (Merge Cells) I dijeljenje elija (Split cells)

20

5.19.2. Oznaavanje elija

elije u tabeli oznaavamo tako da postavimo mi uz lijevi rub elije koju elimo oznaiti, a kada mi promjeni oblik u
strelicu nagnutu na desnu stranu, kliknemo lijevom tipkom. elija se zatamni (oznai). Na ovaj nain moemo oznaiti
vie elija odjednom, tako da vuemo mia preko svih elija koje elimo oznaiti.

5.19.3. KRETANJE PO TABELI

Po tabeli se moemo kretati pomou mia i pomou tastature.

5.19.4. Kretanje po tabeli pomou mia

Postavimo kursor (toku unosa) u bilo koju eliju u tabeli ovisno o potrebi.

5.19.5. Kretanje pomou tastature

1.

Pomou tipke Tab pomiemo toku unosa u sljedeu eliju, a kombinacijom tipki Shift+Tab vraamo se u
prethodnu eliju.

2.

Pomou tipki sa strelicama kreemo se znak ili eliju lijevo ili desno, odnosno red iznad ili red ispod
toke unosa.

3.

Kombinacija tipki Alt+Home postavlja toku unosa u prvu eliju u retku, a Alt+End u posljednju.

4.

Kombinacija tipku Alt+Page Up postavlja toku unosa u najviu eliju u stupcu, a Alt+Page Down u
najniu eliju u stupcu.

5.19.6. SPAJANJE I DIJELJENJE ELIJA U TABELI

5.19.7. Spajanje elija
Pojavi li se potreba da se podaci iz nekoliko elija objedine u jednu eliju, spojit emo
nekoliko susjednih elija na sljedei nain:
1.
2.

Oznaimo elije koje elimo meusobno spojiti (elije se moraju meusobno dodirivati vodoravno ili okomito).
Kliknemo na Merge Cells. (ili desnim dugmeom mia na oznaene elije, a zatim u izborniku odaberemo Merge
Cells).
5.19.8. Dijeljenje elija

elimo li podijeliti odreene elije na vie dijelova, uraditi emo sljedee:

1. Oznaiti eliju koju elimo podijeliti (ili vie njih moemo oznaiti itav stupac).
2. Kliknemo na Split Cells.
3. U dijalokom okviru Split Cells unesemo brojanu vrijednost na koliko dijelova elimo podijeliti elije.
4. Potvrdimo izbor klikom na OK ili pritisnemo Enter.

5.19.9. ODREIVANJE VISINE I IRINE ELIJA

Visinu i irinu elija u tabeli moemo odrediti na dva naina: pomou mia i pomou opcija Cell Height and Width.
Odreivanje irine i visine elije pomou mia vrimo tako da pokaziva mia postavimo uz rub stupca tabele. Kada
mi promijeni oblik u dvije okomite crte sa strelicama okrenutim ulijevo i udesno, kliknemo lijevom tipkom mia i

21

preko ruba stupca se pojavi okomita isprekidana crta. Drimo pritisnutu lijevu tipku mia i pomiemo rub stupca, tj.
proirimo ili suzimo stupac prema elji. Na identian nain moemo odrediti i visinu reda (pokaziva mia postavimo uz
rub retka). Oznaimo li samo jednu eliju u tabeli, tada e se proirivanje, odnosno suavanje stupca ili reda odnositi
samo na oznaenu eliju.
Na ovaj nain moemo odreivati irinu stupaca i visinu reda kada svi stupci i redovi u tabeli ne moraju imati iste
vrijednosti.

5.20. KREIRANJE ZAGLAVLJA I PODNOJA STRANICE

Zaglavlje i podnoje stranice kreiramo u ribonu Insert

5.21. PROMJENA FONTA, PODEBLJANJE I CENTRIRANJE

Ureivanje teksta podrazumijeva promjene na tekstu kao to su promjena pisma, veliine fonta, ispis teksta
podebljanim (masnim) slovima ili kurzivom (nakoen ispis), podcrtavanje rijei, centriranje naslova, lijevo ili desno
poravnanje teksta, razmak meu redovima i odlomcima itd.
Sve promjene izvrit emo preko alata za tzv. Formatting.
.

Tekst koji elimo formatirati, moramo prethodno oznaiti.

Tekst, odnosno Font (slova), moemo formatirati preko alatne trake Formatting, gdje moemo birati vrstu pisma,
veliinu slova i nain ispisa (podebljani, kurzivom, podcrtani)

22

6. MS EXCEL
6.1.

Pokretanje i izgled radne biljenice

Pokretanje Excel-a se izvodi na jedan od poznatih naina pokretanja programa pod OS Windows. Nakon
pokretanja obino se pojavljuje uvodna maska, a zatim se pojavljuje glavni ekran s praznim dokumentom.
U Excel-u se fajlovi nazivaju radne knjige (Workbooks) pa kada otvorite novi fajl u Excel-u on dobije
privremeni naziv Book1. Svaka od tih radnih knjiga se sastoji od odreenog broja radnih stranica (WorkSheets). Svaka
od radnih stranica se sastoji od velikog broja stranica odreenog formata koji odaberete (kod nas se najvie koristi
format A4). Excel je prvenstveno raen za izradu proraunskih tabela u kojima moete vriti automatsku obradu
podataka, bilo da su to brojani, procentualni ili neki drugi tipovi podataka.
Kada pokrenete Excel na ekranu e se pojaviti prozor kao na slici. Najvei dio ekrana zauzima mrea linija koja
ustvari predstavlja tabelu. Na mjestima gdje se kolone sijeku sa redovima formiraju se elije u koje moete unositi
podatke.

Adresa
aktivne
elije

Traka za
formule

elija

6.1.1.

Oznake
kolona

Rad sa radnim stranicama

Excel nudi 3 radne stranice u jednom fajlu i prvu radnu stranicu postavlja aktivnom i njenu oznaku oboji bijelom
bojom. Da biste odabrali neku drugu radnu stanicu postavite pokaziva mia na oznaku te radne stranice i pritisnite
lijevu tipku mia.
6.1.2.

Kretanje po tabeli
Da biste odabrali:

Jednu eliju desno

Jednu eliju lijevo
Jednu eliju gore
Jednu eliju dole
Na poetak reda
Na kraj teksta u redu
Na poetak fajla
Jedan ekran dole
Jedan ekran gore

Koriste se tipke:
Kursorska strelica desno ili TAB
Kursorska strelica lijevo ili Shift+TAB
Kursorska strelica gore
Kursorska strelica dole ili ENTER
Home
Ctrl+End
Ctrl+Home
Page Down
Page Up

23

6.1.3.

Adrese elija

Svaka elija u Excel-ovim tabelama ima svoju adresu. Ta adresa se sastoji od oznake kolone i broja reda. Tako
prva elija u tabeli ima adresu A1. Adresa elija se prikazuje u okviru Name box koji se nalazi na traci za formule kao
to je prikazano na slici.

Name box Okvir sa

adresama elija

Slika 5
Da biste se prebacili u neku od elija otvorite okvir Name box, upiite adresu te elije i pritisnite tipku ENTER.
Ako pri radu u nekom fajlu esto koristite jednu odreenu eliju moete joj dati neko ime i koristiti to ime umjesto
njene adrese da biste se prebacivali na tu eliju ili koristili tu eliju u formulama. Da biste eliji ili bloku elija dali ime
otvorite okvir Name Box, upiite ime koje elite i pritisnite tipku ENTER. Pri zadavanju imena vodite rauna o
slijedeem: ime ne moe biti vee od 255 znakova, ne moe sadravati prazne prostore, ne razlikuju se velika i mala
slova itd.
Blokovi elija kao i elije imaju svoje adrese koje se sastoje od prve i zadnje elije u bloku. Npr., blok elija od
prve elije u koloni A do pete elije u koloni C ima adresu A1:C5.
Ukoliko na jednoj radnoj stranici imate vie tabela preporuuje se da selektujete te tabele i date im imena da
biste se lake prebacivali sa jedne na drugu tabelu.

6.1.4.

Unos podataka

Da biste u odabranu eliju upisali neke podatke dovoljno je da ponete sa kucanjem teksta i on e se pojaviti
u toj eliji i u traci za formule. Da bi tekst ostao zapamen u toj eliji morate potvrditi unos podataka na jedan od
slijedeih naina:
Da biste potvrdili unos i pomjerili okvir desno od te elije pritisnite tipku TAB ili kursorsku strelicu desno.
Da biste potvrdili unos i pomjerili okvir lijevo od te elije pritisnite kombinaciju tipki tipku Shift+TAB ili
kursorsku strelicu lijevo.
Da biste potvrdili unos i pomjerili okvir ispod te elije pritisnite tipku ENTER ili kursorsku strelicu dole.
Da biste potvrdili unos i pomjerili okvir iznad te elije kursorsku strelicu gore.
Da biste u neku eliju dodali odreeni tekst odaberite tu eliju i pritisnite tipku F2 ili postavite pokaziva mia
na tu eliju i dva puta brzo pritisnite lijevu tipku mia.
Da biste u nekoj od elija prepisali postojei tekst odaberite tu eliju i ponite sa upisivanjem novih podataka.
Ako grekom prepiete tekst koji niste htjeli nemojte potvrditi unos, ve pritisnite tipku Esc za odustajanje od
upisa.
Da biste obrisali tekst u eliji odaberite tu eliju i pritisnite tipku Del ili Backspace.

6.2.

Snimanje i uitavanje postojeih fajlova

Kod kreiranja novog dokumenta Excel mu daje privremeni naziv BookX, gdje je X broj takvog neimenovanog
fajla jer ih moe biti vie. Sadraj takvog fajla se nalazi u radnoj memoriji i da bi ga trajno sauvali treba ga snimiti na
disk. Procedura snimanja fajla je standarna za OS Windows pa je neenmo posebno objanjavati. To se isto odnosi i na
otvaranje postojeih fajlova (Koristi se naredba Open).

6.3.

FORMATIRANJA U EXCEL-u

Kada otvorite novi fajl Excel nudi osnovne vrijednosti za visinu i irinu elija, linije okvira elija, poravnavanje
unutar elija i neke druge parametre. Da biste vi podesili, odnosno formatirali elije koristi se meni Format.

24

6.4.

RAD SA FORMULAMA

Excel nudi mogunost koritenja svih vrsta formula koje poznajete, bilo da su to matematike, finansijske,
naune ili neke druge vrste formula to u mnogoemu automatizuje rad i obradu podataka koje unosite. Velika
prednost koritenja tih formula je to to kada promijenite vrijednosti u elijama u koje se koriste u formuli automatski
se vri auriranje rezultata formule.
Slika ispod prikazuje neke od formula koje se najvie koriste:

U prvoj tabeli se koristi formula koja izraunava proizvod podataka u kolonama Koliina i Cijena. U traci za
formule moete primijetiti sadraj elije u kojoj se izraunava proizvod elija B3*C3.
Za oduzimanje se koristi znak (minus), za sabiranje se koristi znak + (plus), za mnoenje se koristi znak *
(zvijezda), za dijeljenje se koristi znak / (kosa crta) itd.
Kod upisivanja formula morate prvo upisati znak = (jednako), inae e Excel to smatrati kao tekst, a ne kao
formulu. Kod sloenijih formula u kojima se koriste eksponenti, indeksi itd., morate voditi rauna o redoslijedu
izvravanja tih operacija. Prvo se izvravaju eksponencijalne jednaine, zatim mnoenje i dijeljenje, a zatim sabiranje i
oduzimanje.
Formule moete kopirati isto kao i obini sadraj elija i pri tome se adrese elija u formuli prilagoavaju
adresama elija gdje je formula iskopirana. Npr. ako formulu iz elije D3 (B3*C3) iskopirate u eliju D4 Excel e
formulu promijeniti u B4*C4. Ako ne elite da se adrese elija auriraju pri kopiranju morate koristiti apsolutne adrese
elija. Da biste neku adresu elije napravili apsolutnom morate ispred slova kolone i broja reda upisati znak $. Npr.
apsolutna adresa elije C3 je $C$3. Jo jedan nain da adresu elije proglasite apsolutnom je da pritisnete tipku F4
kada upiete adresu elije. Pored apsolutnih adresa elija postoje i mjeovite adrese u kojima je jedna oznaka
relativna, a jedna apsolutna kao npr. $C3 ili C$3.

6.4.1.

RAD SA FORMULAMA

Excel nudi mogunost koritenja svih vrsta formula koje poznajete, bilo da su to matematike, finansijske,
naune ili neke druge vrste formula to u mnogoemu automatizuje rad i obradu podataka koje unosite. Velika
prednost koritenja tih formula je to to kada promijenite vrijednosti u elijama u koje se koriste u formuli automatski
se vri auriranje rezultata formule.

25

U prvoj tabeli se koristi formula koja izraunava proizvod podataka u kolonama Koliina i Cijena. U traci za
formule moete primijetiti sadraj elije u kojoj se izraunava proizvod elija B3*C3.
Za oduzimanje se koristi znak (minus), za sabiranje se koristi znak + (plus), za mnoenje se koristi znak *
(zvijezda), za dijeljenje se koristi znak / (kosa crta) itd.
Kod upisivanja formula morate prvo upisati znak = (jednako), inae e Excel to smatrati kao tekst, a ne kao
formulu. Kod sloenijih formula u kojima se koriste eksponenti, indeksi itd., morate voditi rauna o redoslijedu
izvravanja tih operacija. Prvo se izvravaju eksponencijalne jednaine, zatim mnoenje i dijeljenje, a zatim sabiranje i
oduzimanje.
Formule moete kopirati isto kao i obini sadraj elija i pri tome se adrese elija u formuli prilagoavaju
adresama elija gdje je formula iskopirana. Npr. ako formulu iz elije D3 (B3*C3) iskopirate u eliju D4 Excel e
formulu promijeniti u B4*C4. Ako ne elite da se adrese elija auriraju pri kopiranju morate koristiti apsolutne adrese
elija. Da biste neku adresu elije napravili apsolutnom morate ispred slova kolone i broja reda upisati znak $. Npr.
apsolutna adresa elije C3 je $C$3. Jo jedan nain da adresu elije proglasite apsolutnom je da pritisnete tipku F4
kada upiete adresu elije. Pored apsolutnih adresa elija postoje i mjeovite adrese u kojima je jedna oznaka
relativna, a jedna apsolutna kao npr. $C3 ili C$3.
6.4.2.

Rad sa funkcijama

Funkcije su sloene, gotove formule koje izvravaju niz unaprijed odreenih operacija nad nekim
argumentima. Npr. da biste u tabeli na slici 32. izraunali ukupan zbir elija D10+D11+D12+D13, moete koristiti
funkciju SUM(D10:D13), gdje je SUM funkcija, a (D10:D13) argument. Ovu funkciju moete pozvati i pomou ikone
AutoSum koja se nalazi na standardnoj traci sa alatima. Dovoljno je da odaberete eliju ispod elije D13 i kliknete
miem na ikonu AutoSum. Pored ove funkcije postoji veliki broj gotovih funkcija koje moete koristiti upisivanjem
direktno u elije ili koritenjem opcije Function na jedan od slijedeih naina:

26

Kada na jedan od ovih naina odabete opciju Function pojavie se okvir za dijalog kao na slici ispod:

Na popisu Function category: moete odabrati kategoriju funkcija koje elite koristiti, a kada to uinite, na
popisu Function name: moete odabrati pojedine funkcije iz te kategorije. Ispod tih popisa je prikazano objanjenje
funkcije koja je odabrana na popisu Function name:. Kada odaberete tipku OK na ekranu e se pojaviti novi okvir za
dijalog u kojem morate upisati argumente za funkciju koju ste odabrali, kao na slici ispod

U ovom primjeru je koritena funkcija SUM koja izraunava zbir odreenih brojeva koje moete upisivati u
okvire Number1, Number2 itd ili moete upisati opsjeg elija (C2:A4). Kada podesite te argumente odaberite tipku OK.
Ako se u eliji u kojoj koristite formulu ili funkciji pojavi neka poruka umjesto rezultata, to znai da ste
vjerovatno pogrijeili pri upisivanju adresa elija u kojima se nalaze podaci koje obrasujete u formuli. Da biste izbjegli
takve greke moete pri upisivanju adrese elije u formulu kliknuti miem na tu eliju i Excel e automatski upisati
adresu te elije u formulu. Isto tako vodite rauna koji tipovi podataka se nalaze u elijama koje obraujete u formuli
jer npr., ne moete sabirati brojeve i slova.
6.4.3.

Ribon data

Na ribonu Data su opcije koje omoguavaju da se excel koristi kao mala baza podataka. Tu se podaci mogu
sortirati I filtrirati po razliitim kriterijima. Na sljedeoj slici je prikazano filreiranje podataka na osnovu podataka u
kolonama.
Pored sortiranja podataka Excel ima mogunost filtriranja podataka u tabelama, tj., prikaz samo onih
podataka koji odgovaraju odreenim kriterijima. Da biste postavili filter na podatke u tabeli odaberite bilo koju eliju u
tabeli, otvorite meni Data i odaberite opciju Filter. Kada se pojavi novi podmeni odaberite opciju Auto Filter i na prvim
elijama u tabeli e se pojaviti strelice kao okviri sa padajuim popisom. Kliknite miem na strelicu u eliji Adresa i
pojavie se popis kao na slici. Sa tog popisa moete odabrati: All da prikae sve podatke, Top 10 da prikae prvih deset,
Custom da postavite kriterije ili pojedinane podatke. Npr., da biste u tabeli na slici prikazali samo osobe ija je adresa
Rudarska odaberite taj podatak na popisu i u tabeli e se prikazati samo one vrste u kojima je vrijednost u koloni
adresa Rudarska.
Strelice na kolonama na koje su postavljeni filteri su obojene plavom bojom. Na ovaj nain moete postavljati
filter na vie kolona.
Ako elite da vratite izgled tabeli kao prije filtriranja, tj. , da budu prikazani svi podaci, otvorite popis na svakoj
koloni gdje ste postavljali filter i odaberite opciju All.

27

6.5.

GRAFIKI PRIKAZ PODATAKA

Ponekad podaci koji se nalaze u tabeli izgledaju veoma nepregledno, pogotovu ako je veina tih podataka
numerikog tipa, pa na ekranu dobijete samo hrpu nekih brojeva. Podatke iz tih tabela moete prikazati u obliku
raznih grafikona.

6.5.1.

Kreiranje grafikona

Poeeljno je podatke koj elimo prikazati pomou grafikona prvo selektovati. Nakon toga otvorite meni Insert

i odaberite opciju Chart.:

28

Na popisu Chart type: moete odabrati tip grafikona, a u okviru Chart sub-type: moete odabrati jedan od grafikona
tog tipa.Ako elite neki poseban tip grafikona odaberite karticu Custom types.
Ako elite prikaz grafikona u cijelom okviru Chart sub-type: postavite pokaziva mia na tipku Press and hold
to view sample i pritisnite i drite pritisnutu lijevu tipku mia.
Kada to podesite odaberite tipku Next da biste nastavili podeavanje grafikona. Da biste se vratili na
podeavanje prethodnog okvira odaberite tipku Back, a ako elite nastaviti dalje podeavanje odaberite tipku Next.
U zadnjem koraku se odreuje gdje e se smjestiti grafikon:
- As new sheet: da biste gafikon ubacili kao novu radnu stranicu ili
- As object in: da biste grafikon ubacili kao objekat u radnu stranicu koju moete odabrati u okviru sa padajuim
popisom desno od te opcije. Kada to podesite odaberite tipku Finish i na ekranu e se pojaviti
Da biste selektovali grafikon postavite pokaziva mia na bijeli prostor na grafikonu i kliknite lijevom tipkom
mia. Na okviru grafikona e se pojaviti kvadratii (hvataljke) koje moete koristiti za promjenu dimenzija grafikona. Za
promjenu irine grafikona koriste se hvataljke na sredini vertikalnih ivica, za promjenu visine grafikona koriste se
hvataljke na sredini horizontalnih ivica, a za istovremenu promjenu irine i visine grafikona koriste se
hvataljke
na uglovima okvira.
Da biste podeavali pojedine elemente grafikona kliknite miem na te elemente.
Da biste pomjerili grafikon potrebno je da ga prvo selektujete, a zatim postavite pokaziva mia na bijeli prostor na
grafikonu, pritisnite i drite pritisnutu lijevu tipku mia i pomjerajte grafikon u pravcu u kojem elite.
Da biste obrisali grafikon potrebno je da ga prvo selektujete, a zatim pritisnite tipku Del.
Nakon svake promjene podataka u tabeli koju ste grafiki prikazali izvrie se automatsko auriranje izgleda grafikona.

6.6.

TAMPANJE FAJLOVA

tampanje fajlova je standardna radnja u Windows OS-u pa je neemo posebno obianjavati

29

7. RAUNARSKE MREE
7.1.

Osnovni pojmovi

Raunarska mrea je sistem koji povezuje raunare i druge ureaje u jednu cjelinu s ciljem razmjene podataka. Mrea
povezuje ureaje za obradu podataka i komunikacijske ureaje, bilo na meudravnom planu, unutar pojedine zemlje,
grada, u industrijskom postrojenju, poslovnim zgradama ili u malom uredu.
Potreba za umreavanjem je posljedica stalnog porasta razmjene podataka meu zaposlenima. (pisama, poruka,
memoranduma, poslovne statistike, izvjetaja, baza podataka i sl.). Izraunato je da se oko 60 % radnog vremena
koristi za komunikaciju ili razmjenu podataka.
Prenoenje instrukcija izmeu raunskih maina se prvi put desilo 1940. godine kada je George Stibitz iskoristio TTY,
odnosno tele-mainu za kucanje, pomou koje je poslao instrukcije sa njegovog Model K iz Darthmouth univerziteta
uNovom Hampshireu na njegovComplex Number Calculator u New Yorku, te takoe primio rezultateistim putem. Tek
1964. godine, istraivali sa Dartmoutha su izumili glavnu mainu sa dijeljenim vremenom sa prikljuenim terminalima.

Osnovna arhitektura raunarske mree

7.2.

Povezivanje raunara u raunarsku mreu

Da bi povezali raunare u mreu potrebno je imati:

komunikacioni ureaj
komunikacioni kanal (medij za prenos podataka)
odgovarajui mreni softver
Komunikaconi ureaj pretvara informacije iz raunara (bite i bajte) u signal pogodan za prenos.
Komunikacioni kanal je medij preko kojeg se prenosi informacija.To moe biti bakarni kabl, optiki kabl, telefonska
linija, satelitski link, radio veza, itd..
Mreni softver su mreni protokoli i servisi.
Da bi ureaji u mrei mogli komunicirati, potrebno je da priaju istim jezikom. Mreni raunarski jezik zovese mreni
protokol. Protokol je skup pravila i procedura po kojima se odvija komunikacija izmeu dva ili vie mrenih ureaja.
Ova pravila odreuju vrstu podataka (sadraj) koju prenose, format, vremensko trajanje (timing), redoslijed i kontrolu
greaka poruka koje se razmenjuju izmeu mrenih ureaja.
Postoje razni mreni protokoli, a najee koriteni meu njima je:TCP/IP - Transmission Control Protocol/Internet
Protocol, koji je u stvari skup veeg brojaprotokola.

30

7.3.

Digitalni prenos podataka

Bez obzira na vrstu,sloenost ili nain grae,svaka raunarska mrea imaistu i osnovnu funkciju: prenos podataka
izmeu dva fiziki odvojena mjesta. Informacije u raunarima pohranjene su u binarnom (digitalnom) obliku pa je
stoga digitalni prenos podataka od velike vanosti u raunarskim mreama.
Brzina prenosa digitalnih informacija izmeu dva raunara se izraavau broju bita koji se mogu prenijeti u jednoj
sekundi bps (engl. bites per second).
Postoji dvije osnovne vrste digitalnog prenosa podataka:
serijski
paralelni

a) serijski prenos

b) paralelni prenos
Vrste prenosa s obzirom na irinu kodne rijei

Kod serijskog tipa podataka postoji samo jedan kanala za prenos podataka, dok kod paralelnog ih ima vie (n=8,16,
32,..., k*8). Samim time to paralelni prenos ima vie podatkovnih kanala, taj tip moe propustiti i vie podatka u
jedinici vremena, u odnosu na serijski. Meutim, paralelni prenos je skuplji, a pored toga ima i jo nekih nedostataka,
pa se koristi samo za prenos na malim udaljenostima, reda do nekoliko metara. Problem kod paralelnog prenosa je i
interferencija izmeu kanala. Broj kanala kod paralelnog prenosa n je djeljiv sa 8, iz razloga to se informacije
uglavnom obrauju na nivou bajta.
7.3.1.

Vrste komunikacija prema smjeru slanja podataka

Sljedea podjela tipova prenosa se odnosi na smjer kojim se podaci alju, odnosno primaju kroz komunikacioni kanal,
u jednom trenutku. Takose razlikuju tri tipa prenosa:
jednosmjerni (simplex)
naizmjenino dvosmjerni (half-duplex)
istovremeni dvosmjerni (full-duplex)
Kod jednosmjernog tipa informacija se moe prenositi samo u jednom smjeru. Ureaj A samo alje, dok ureaj B samo
prima podatke. Klasini primjer simplex komunikacije su TV i radio sistemi.
Kod naizmjenino dvosmjernog prenosa, mogue je informaciju prenijeti u oba smjera, ali ne u istom trenutku. Kada A
alje podatke, ne moe ih u isto vrijeme i primati. Isto vrijedi i za B. Kao primjer se moe navesti Voki-Toki
komunikacija.
Dvosmjerna komunikacija, omoguava da take A i B u isto vrijeme mogu i primati i slati podatke (klasini primjer su
telefonski sistemi).U raunarskim mreama se uglavnom koristi dvosmjerna komunikacija.

Jednosmjerni tip prenosa (simplex)

Naizmjenino dvosmjerni tip

prenosa (half-duplex)

Istovremeni dvosmjerni (full-duplex)

Tipovi komunikacije u odnosu na smjer prenosa podataka

31

7.3.2.

Sinhroni i asinhroni prenos podataka

Upraktinim izvedbama serijskog prenosa razlikuju se dvije izvedbe:sinhroni serijski i asinhroni serijski prenos.
Kod sinhronog prenosa, vie karaktera (bajta) se alje istovremeno u tzv.blokovima ili paketima koji su fiksne duine
(npr. 512 bajta). Svi bajti koji ine blok se razlau u seriju bita i alju jedan za drugim, fiksnom brzinom, bez pauza
izmeu pojedinih bajta. Blokovi se takoe alju jedan za drugim, meutim izmeu svaka dva bloka alje se specijalni
karakter od 8 bita, (tzv. SNYC ili znak za sinhronizaciju) karakter (npr. 01111110), koji nije sastavni dio bloka i ne sadri
korisnu informaciju, a ija je jedina svrha da osigura sinhronizaciju prenosa blokova izmeu poiljaoca i primaoca.

a)

b)
Sinhroni (a) i asinhroni (b) prenos podataka
Sinhroni prenos je oigledno efikasniji, jer se kod asinhronog prenosa praktiki vri sinhronizacija svakog
elementarnog podatka pojedinano, ime se gubi puno vremena. Meutim, asinhroni prenos je mnogo praktiniji
kada se prenose male koliine podataka, pri emu je taan razmak izmeu pojedinih karaktera potpuno nepredvidiv
(npr. prenos karaktera sa tastature). Asinhroni prenos se najee koristi za prenos podataka izmeu raunara i
pratee raunarske opreme, dok se za prenos podataka izmeu raunara preteno koristi sinhroni prenos.

7.4.

Podjela raunarskih mrea

Postoji nekoliko podjela raunarskih mrea u zavisnosti od posmatranog kriterija (arhitektura, performanse, primjena,
realizacija). Tako na primjer, raunarske mree moemo podijeliti prema:
Topologiji.
Geografskom podruju koje obuhvataju.
Nainu pruanja usluga.

7.4.1.

Mrene topologije

Pojam topologija podrazumeva fiziki raspored raunara, kablova i drugih komponenti mree. Ti oblici se nazivaju
mrena arhitektura (network architecture) ili topologija (topology).
Postoje etiri osnovne topologije:
magistrala
zvijezda
prsten
viestruki putevi (reetka )
U praksi se ove osnovne topologije esto kombinuju, pa imamo razliite kombinovane topologije.
Od izabrane topologije zavise:
vrsta opreme potrebna za mreu
tehnike mogunosti opreme
rast mree
nain upravljanja mreom.
Kada se izabere konkretna topologija, ona moe da odredi i koju vrstu kabla e se koristiti, kao i kako e se oni
sprovoditi kroz podove, zidove ili plafon. Topologija takoe moe da odredi i nain komuniciranja u mrei. Razliite
topologije zahtevaju i razliite metode komunikacije, to ima veliki uticaj na mreu.

32

Zvijezda (STAR)
Mrea raunar-terminali
U ovoj topologiji postoji centralni raunar koji upravlja mrenim saobraajem. Na ovaj centralni raunar su spojeni
1
mreni raunari, a u nekim sluajevima mogu biti i terminali . Upravljenje ovakvom mreom je relativno jednostavno
zbog toga to sve poruke prolaze kroz centralni raunar. Takoe se razliitim radnim stanicama mogu dodijeliti i
razliiti nivoi pristupa.
Zvijezda sa HUB-om/SWITCH-om
U ovakvoj topologiji zvijezde svi raunari se dijelovima kabla povezuju na centralni ureaj za povezivanje, koji se zove
razvodnik (engl. hub).

topologija zvijezde koja koristi HUB

Slanje podataka i ovde funkcionie kao i u mreama sa magistralom. Signal se prenosi od raunara koji ga je poslao
kroz razvodnik, do svih raunara u mrei, a prihvata ga samo raunar kojem je namenjen.
Kod topologije zvijezde dobro je to se lako moe dodati novi raunar na mreu (ako ima slobodno mjesto na
razvodniku), a da ne prekidano rad mree. Dalje, ako jedan raunar otkae, ostali raunari mogu da komuniciraju
meu sobom. Takoe je i lake locirati kvar, nego u topologiji magistrale.
Loe je to trai veu koliinu kablova, jer se svaki raunar povezuje na razvodnik. Opet s druge strane, kablovi sa
upredenim paricama, koji se koriste u topologiji zvijezde, su najjevtiniji. Takoe, loa strana je to ako otkae
razvodnik, mrea "pada".

Mrena topologija zvijezde sa centralnim raunarom

Prsten (RING)
Signal kroz mreu putuje od raunara do raunara, u smijeru kazaljke na satu. Raunar koji alje paket (paket je opti
izraz za podatke koji se prenose du mree), alje ga do sledeeg raunara prstenu u smijeru kazaljke na satu. Ovaj
raunar prima paket, i zatim ga alje sledeem raunaru u prstenu u istom smijeru, ovaj sledeem itd. Ova topologija

Terminal vizuelno izgleda kao raunar; ima tastaturu i monitor ali nema procesora nego se sva obrada izvrava u centralnom
raunaru

33

se smatra aktivnom (za razliku od topologija magistrale i zvijezde), jer raunari u mrei reemituju pakete, tj. primaju
pakete, a zatim ih alju sledeem raunaru u prstenu.
U veini sluajeva, topologija prstena je isto logika, a ne fizika konstrukcija, jer se i u ovoj topologiji raunari
kablovima povezuju na razvodnik.
2

Jedan od naina prenoenja podataka kroz prsten je korienje tokena (tzv. token ring mree). Token je neto kao
dozvola za slanje paketa. To je posebna serija bitova koja putuje kroz mreu, od raunara do raunara. Ako raunar
treba da poalje podatke, mora da saeka da do njega doe token. Kada raunar dobije token, on menja token,
pridruuje podacima koje alje elektronsku adresu raunara primaoca i svoju adresu, tj. adresu raunara poiljaoca i
emituje token dalje kroz mreu. Podaci idu od raunara do raunara u prstenu, na ve opisan nain. Kada podatke
preuzme raunar koji treba da ih primi, on alje raunaru koji je poslao podatke poruku da su podaci primljeni. Kada
raunar poiljalac primi ovu poruku, pravi novi token i puta ga u mreu. Vano je napomenuti da prosleivanje tokena
ne traje dugo. Token se kroz mreu kree otprilike brzinom svetlosti i moe da napravi oko 477 376 krugova kroz
mreu prenika 200 m.
Dobra strana ovih mrea je to su performanse iste bez obzira na broj raunara.
Problem u topologiji prstena moe da predstavlja kvar na jednom raunaru, jer to u principu pogaa itavu mreu.
Sline probleme izaziva dodavanje raunara na mreu i uklanjanje sa nje. Token ring mree zahtevaju skup hardver i
koriste se samo u mreama velikih preduzea, neemo ih nai u mreama kunih raunara ili u malim kancelarijama.

Sabirnica (BUS)
Jedna od najvanijih mrenih topologija je sabirnica (bus). Svi raunari su spojeni na sabirnicu. Sabirnica je nekada bila
koaksijalni kabl na koji su se pomou T konektora spajali ostali raunari. Sabirnica na jednom kraju ima terminator
otpornik koji prespaja vodie kabla. Radne stanice prije nego to same poalju poruku, prvo provjeravaju da li putem
(sabirnicom) dolazi neka nova poruka. Budui da sve stanice dijele sabirnicu sve poruke prolaze kroz svaki vor dok ne
dou do odredita. Svaka stanica provjerava adresu sadranu u poruci i provjerava da li je ta poruka namijenjena
upravo njoj. Kopiju poruke koja joj je namijenjena pohranjuje u memoriju i nakon toga je obrauje.
Sabirnica zahtijeva najmanju koliinu kablova i spajanje i otpajanje radnih stanica je relativno jednostavno. Budui da
svaka poruka prolazi kroz svaki vor, neovlateni korisnik moe naruiti sigurnost u mrei.

T konektor

34

U magistrali postoji problem odbijanja signala. Zbog toga to se signal alje kroz celu mreu, on putuje do oba kraja
kabla. Ako ne bi bio sprijeen, taj signal bi nastavio da se odbija od jednog do drugog kraja kabla, praktino
beskonano, i tako bi spreio druge raunare u mrei da alju podatke.
Da bi se ovo odbijanje signala spreilo, na oba kraja kabla stavlja se terminator. Terminator apsorbuje lutajue signale i
tako oslobaa kabl za novi signal.

Terminator

Mree sa topologijom magistrale su jednostavne, lako se povezuju i proiruju U poreenju sa drugim topologijama,
trae manju koliinu kablova. U ovim mreama esti su problemi sa prekidom kablova ili labavim konektorima.

7.4.2.

Geografska rasprostranjenost raunarskih mrea

Prema prostoru koji obuhvataju, raunarske mree se mogu podijeliti na:

Personalnemree (Personal Area Network, PAN) mrea za povezivanje ureaja na raunar u blizini jedne
osobe. Neki primjeri ureaja koji se koriste u PAN mreama su raunari, printeri, skeneri, telefoni, PDA ureaji, pa ak i
televizori i igrake konzole.
PAN mrea moe se sastojati od inih i beinih ureaja. Podruje pokrivenosti PAN mree kree se u radijusu do 10tak metara. ini PAN obino se kreira putem USB i Firewire prikljuaka, dok tehnologije poput Bluetootha i
infracrvene (engl. infrared) komunikacije slue za kreiranje beine PAN mree.
Lokalne mree (Local Area Network, LAN) povezuju raunare smjetena na manjim udaljenostima (unutar
prostorije, kue ili zgrade, tvornikog kruga ili blisko smjetenih zgrada). Karakterizira ih velika brzina prenosa ( 1 Gbps)
i malo kanjenje. Znaajna osobina lokalnih mrea je da su one najee u cijelosti u vlasnitvu i pod upravljanjem onih
koji ih koriste (osobno, vlasnitvo tvrtke ili institucije), tako da je prenos podataka putem njih za korisnike besplatan.
Gradske mree (Metropolitan Area Network, MAN) raunarska mrea koja pokriva nekoliko gradskih naselja
ili podruje jednog grada. Prema svojoj rasprostranjenosti spada izmeu LAN i WAN mrea na osnovu koje je i
definisana osnovna namjena. MAN mrea obino spaja nekoliko gradskih LAN mrea putem likova velikog kapaciteta
(optiki linkovi) i omoguuje njihovo daljnje povezivanje na WAN mree (najee Internet). Brzine prenosa su obino
manje nego u lokalnim mreama a u vlasnitvu su jedne ili vie organizacija.
Primjeri upotrebe ovakvih mrea su beini provajderi Internet usluga (engl.Wireless Internet Service Provider, WISP) i
operateri kablovskih TV usluga.

Regionalne mree (Wide Area Network, WAN) povezuju raunare razmjetene na velikim udaljenostima,
reda veliine 100 i vie km, i na velikom teritoriju, jedne ili vie drava, koje ne moraju biti na istom kontinentu. To su
javne mree izgraene telekomunikacijskom tehnologijom koje nisu u vlasnitvu osoba ili organizacija koje ih koriste a

35

prenos podataka preko njih je ogranien prema brzini, koliini i cijeni. Potrebno je platiti za njihovo koritenje,
najee vlasniku komunikacione mree telekom operateru preko kojeg se korisnik spaja na mreu. U odnosu na
lokalne mree brzine su dosta ograniene (manja brzina prenosa, veliko kanjenje).

7.4.3.

Nain pruanja uslugau raunarskim mreama

Raunarski resursi u mrei mogu da budu rasporeeni na razliite naine tako da obezbjeuju razliite naine
izvravanja poslova. Navedimo neke od najeih:
Centralizovana obrada - svi poslovi se izvravaju na jednom centralnom raunaru, dok se ostali vorovi koriste samo
kao terminali za unos podataka i prikaz rezultata. Ovaj nain rada je bio svojstven za rane raunarske mree i vremena
velikih centralnih raunara.
Klijent-server okruenjeu mrei postoje serveri na kojima se nalaze podaci i aplikativni softver, a koji se stavljaju na
raspolaganje klijentima na njihov zahtjev. Serveri su obino raunari bolji performansi i na njima se obavljaju poslovi
koji zahtjevaju vie resursa poto opsluuju vei broj klijenata. Podjela na klijentski i serverski dio mree je primjerenija
za softver nego za raunare mada se i takva podjela esto koristi.
Za administraciju, sigurnost, nadgledanje (monitoring) rada i dijeljenje hardverskih resursa mree bolje performanse
prua klijent-server okruenje koje se iz tih razloga najee koristi u poslovnim mreama gdje su navedeni kriteriji od
krucijalne vanosti. Osim toga, serverske mree iako sloene, vrlo se lako nadograuju prema potencijalnim
potrebama (poveanje saobraaja, broja usluga, itd.) jer savremeni alati za nadgledanje i upravljanje mreama
omoguavaju da serverska mrea normalno funkcionie i sa ogromnim brojem korisnika.
Mrea ravnopravnih raunara (engl. peer-to-peer, P2P) - raunari direktno komuniciraju jedan sa drugim, dijele
podatke i hardverske resurse. Svi raunari su jednaki, odnosno ravnopravni.Svaki raunar funkcionie i kao klijent i kao
server, pa ne postoji administrator koji bi bio odgovoran za cijelu mreu. Korisnik svakog raunara sm odreuje koji se
resursi na njegovom raunaru mogu dijeliti preko mree.
Mreu ravnopravnih raunara najee ini 10 ili manje raunara. Mree ravnopravnih raunara su relativno
jednostavne. U situaciji kada svaki raunar funkcionie i kao klijent i kao server, ne postoji potreba za monim
centralnim serverom, ili drugim komponentama svojstvenim mreama velikog kapaciteta. Stoga su ove mree jeftinije
od serverskih mrea.
U ovim mreama mreni softver ne mora da ima isti nivo performansi i sigurnosti kao mreni softver potreban
serverskim mreama.Mogunost umreavanja u mreu ravnopravnih korisnika ugraena je u mnoge operativne
sisteme.Zbog toga nije potreban nikakav dodatni softver.
Sve navedeno ovu mreu ini jednostavnom i jeftinom za implementaciju ali ona ima i neke nedostatke poput
smanjene sigurnosti korisnika i resursa, neefikasnost prilikom proirenja mree novim raunarima i sl.

7.5.

Mreni hardver

Obino se podrazumjeva da se u okviru raunarske mree povezuju raunari. Takoe, u okviru mrea est je sluaj
povezivanja pomonih ureaja kao to su na primjer tampai i skeneri kako bi se omoguilo njihovo dijeljeno
koritenje od strane vie raunara. Meutim, u novije vrijeme, napretkom tehnologije sve vei broj ureaja od
mobilnih telefona, digitalnih fotoaparata i sl. biva umreen tj. spojen na neki oblik raunarske mree sa ciljem
razmjene informacija i krajnjem spajanju na Internet. Da bi ureaj mogao biti umreen neophodno je da sadri
specijalizovan dio hardvera namjenjen umreavanju koji se smatra dijelom komunikacione opreme. Obino je to
mrena kartica (mreni adapter) - NIC (engl. Network InterfaceCard) koja omoguava ureaju ziki pristup mrei.
Mrene kartice obezbjeuju pristup inim, a neke beinim komunikacionim kanalima. Osim mrenih kartica, za
umreavanje sekoriste modemi (telefonski, kablovski) i slini ureaji.
7.5.1.

Mrena kartica

Mrena kartica predstavlja komunikacioni ureaj koji povezuje raunar sa

raunarskommreom. Svaku mrenu karticu karakterie jedinstvena zika (MAC)
adresa duine 48 bita, kojom se ureaj jedinstveno identikuje prilikom
komunikacije.
Mrene kartice su se ranije najee u raunarima mogle nai u vidu zasebnih kartica
dok se danas uglavnom integriu u matine ploe raunara. U jednom raunaru se
moe nai i vie mrenih kartica, bilo na matinoj ploi, bilo u vidu zasebnih kartica

36

Mrene kartice uglavnom imaju RJ-45 (UTP), BNC i/ili AUI (engl.Attachment Unit Interface) konektore. Takoe, na
mrenim karticama se uglavnom nalaze i LED diode koje slue za praenje aktivnosti kartice. Najee brzine na kojima
rade mrene kartice su 10/100/1000 Mbps. Glavni proizvoai mrenih kartica su 3Com, Intel, Realtek, Marvell, VIA...
7.5.2.

Dial-up modem

Modem je komunikacioniureaj koji modulie nosei signal da bi kodirao digitalnu

informaciju i demodulie nosei signal da bi dekodirao prenesenu informaciju.
Najee se koriste za pristup Internetu putem telefonskih linija - POTS (engl.Post
Office Telephone Service).
Kod PC raunara se mogu nai kao interni (povezuju se na ISA ili PCI slot) ili eksterni (povezuju se na serijski port).
Softmodemi su vrsta modema sa osiromaenim hardverom iju uloguzamjenjuje centralni procesor putem drivera za
odreeni OS (najee MS Windows). Najea maksimalna brzina prenosa je 56.000 bps (7 Kbps).
7.5.3.

ISDN Terminal Adapter

ISDN Terminal Adapter je ureaj koji povezuje terminal (npr. raunar) sa ISDN mreom. Poto obavlja istu funkciju kao
modem kod POTS mrea, esto se naziva i ISDN modem. Ovaj naziv je pogrean jer kod ISDN (engl.Integrated Services
Digital Network) mree nije potrebna modulacija/demodulacija.
Postoje ureaji koji kombinuju funkcionalnost ISDN TA i funkcionalnost klasinih
modema sa interfejsom ka ISDN liniji.
Postoje i ureaji koji imaju mogunost povezivanja i sa ISDN mreom i sa Ethernet
mreom. Ovakvi ureaji najee posjeduju i mogunost rutiranja.Sa stanovita
OSI modela ISDN radi na sljedea tri sloja: fizikom sloju, sloju podataka i
mrenom sloju.
7.5.4.

ADSL/xDSL modem

ADSL/DSL modem je ureaj koji povezuje jedan ili vie raunara na telefonsku
liniju u cilju koritenja ADSL (xDSL) usluge. ADSL modemi koji omoguavaju ADSL
uslugu za vie od jednog raunara nazivaju se i ADSL routeri.
ADSL/DSL modemi rade na ADSL/DSL komunikacionoj tehnologiji koja
omoguava daleko bri prenos podataka putem telefonske linije nego to je to
sluaj sa standardnim modemima.
Brzina prenosa podataka kod ADSL tehnologije je asimetrina tj. ADSL omoguava veu brzinu primanja podataka od
slanja. Dolazna (engl. download) brzina prenosa se kree od 256 Kbps do 8 Mbps u okviru od 1500 metara. Odlazna
(engl. upload) brzina prenosa se kree od 64 Kbps do 1024 Kbps. ADSL koristi dva opsega frekvencija opseg od
25,875 KHz do 138 KHz se koristi za slanje podataka dok se opseg od 138 KHz do 1104 KHz koristi za prijem podataka. S
obzirom da PSTN (engl.Public Switched Telephone Network) radi na opsegu od 0 do 4 KHz, koritenjem ADSL
tehnologije putem jedne telefonske linije mogue je u isto vrijeme slati i primati podatke i obavljati telefonske pozive.
7.5.5.

Koncentrator (Hub)

Kao to samo ime govori, koncentrator (concentrator, hub), predstavlja mreni ureaj koji povezuje vie raunara u
jedinstvenu mreu. Hub sadri vie komunikacionih portova(mrenih utinica) a u osnovi djeluje kao razdjelnik signala.
Signal koji dolazi na jedan od njegovih portova se rekonstruie i proslijeuje na sve ostale portovetako da svi ureaji
spojeni na njega primaju podatke. U Ethernet mreama sa UTP i optikim kablovima, samo jedan od raunara
povezanih na hub moe u jednom trenutku da vri transmisiju podataka.
Hub kao mreni ureaj polako nestaje iz raunarskih mrea zbog sve nie cijene switch ureaja koji nude znatno bolje
performanse.

37

8-portni hub
7.5.6.

Komutator (Switch)

Hub ureaj na LAN mrei ima jedan veliki nedostatak. Bez obzira na broj ureaja spojenih na hub,
u datom trenutku samo jedan moe da alje podatke svi drugim ureajima koji su spojeni na taj hub (half-duplex
komunikacija).
Switch predstavlja sljedeu generaciju mrenih ureaja za povezivanje raunara u LAN. Osim to omoguuje full-duplex
komunikaciju na svakom svom portu, on za svaki od svojih portova kreira tzv. MAC tabelu, na osnovu informacija koje
je dobio od mrenih kartica (adaptera) koje su na njegove portove spojene.

Mreni switchevi
Switch za razliku od huba zapravo ima odreeni stepen inteligencije koja mu omoguava da analizirajui izvor i
odredite podataka proslijeuje podatke samo kroz onaj port na kojem se nalazi ureaj kojem su ti podaci namjenjeni.
Time su znaajno poboljane performanse mree jer bilo koja dva ureaja spojena na bilo koja dva porta na switchu u
jednom trenutku mogu meusobno komunicirati bez ikakvog uticaja na bilo koju komunikaciju koja se obavlja po
drugim portovima istog switcha.
7.5.7.

Usmjeriva (Router)

Routeri slue za usmjeravanje prometa prema logikim adresama (IP adrese). Iz zaglavlja primljenog paketa proitaju
odredinu IP adresu i usporede je sa zapisom unutar svojih routing tabela. Ako pronau odgovarajui zapis, takav
paket prosljeuju prema izlaznom portu na kojemu se nalazi dostupna odredina mrea. U suprotnom se taj paket
odbacuje.
Routerimogu imati vie razliitih vrsta portova. Najee su to Ethernet portovi namjenjeni za komunikaciju sa
lokalnim mreama (LAN) i serijski portovi za komunikaciju sa udaljenim mreama (WAN, Internet). Routerimeusobno
razmjenjuju informacije o dostupnim mreama.

7.6.

Mediji za prenos podataka (komunikacioni kanal)

U sistemima za prenos podataka prenosni medij (komunikacioni kanal) je fiziki put izmeu predajnika i prijemnika
informacija i dijeli se naine (engl. guided) i beine (engl. unguided). Primjer inih medija su upletene parice,
koaksijalni kablovi i optika vlakna. Primjer beinih medija su vazduh, vakuum ili voda.
Osnovna mjera kvaliteta komunikacionog kanala jeste brzina prenosa koja se mjeri u broju bita koji se mogu prenijeti u
jednoj sekundi (bps). Uzimajui u obzir aktuelne tehnologije prenosa u raunarskim mreama, ee se koristi jedinica
megabit (milion bita) u sekundi Mbps, ili gigabit (milijarda bita) u sekundi Gbps. Brzina prenosa je zika
karakteristika komunikacionog kanala i zavisi od frekvencijskog opsega (engl. bandwidth) koji se moe propustiti kroz
kanal bez gubitka signala.
7.6.1.

Upletena parica

Kabl sa upletenim paricama (engl. twisted pair cable) se sastoji od parova izolovanih bakarnih ica koje su upletene
(obmotane) jedna oko druge. Upletanje se vri u cilju otklanjanja elektromagnetnih smetnji. Broj upletanja po metru
ini dio specifikacije tipa kabla jer to je ovaj broj po metru vei, vea je otpornost kabla na elektromagnetne smetnje.

38

Na Slici 3.13 prikazana su dva tipa ovog kabla: kabl sa neoklopljenim (engl. Unshielded Twisted-Pair, UTP) i oklopljenim
(engl.Shielded Twisted-Pair, STP) paricama.

a)

b)
Kablovi sa neoklopljenim (a) i oklopljenim paricama (b)

Grupe parica se obino nalaze u spoljanjem omotau i zajedno sa njim ine kabl. Dananja pravila formiranja
raunarskih mrea propisuju da se za povezivanje raunara moraju koristiti etveroparini kablovi. Upletanjem se
ponitava elektrini um od susjednih parica (presluavanje), ili ostalih izvora, kao to su motori, releji, transformatori i
energetske instalacije (interferencija). S obzirom da je problem elektromagnetne zatite veoma ozbiljan, neki
proizvoai (IBM i dr.) su razvili kablove sa tzv. oklopljenim paricama, koji oko parica imaju odreenu elektrino
provodnu strukturu koja prua znatno vei nivo zatite.
Upletene parice su prenosni medij koji se danas najvie koristi i za digitalni i za analogni prenos prvenstveno jer su
najjeftinije. Naroito su nale iroku primjenu u LAN-ovima za brzine od 100 Mbps do 1 Gbps. U poreenju sa drugim
inim prenosnim medijima (koaksijalni kabl, optiko vlakno) upletene parice su manjeg dometa, frekvencijskog
opsega i kapaciteta.
Oiavanje upletenih parica postoji u nekoliko varijanti pri emu su razliite kategorije UTP kablova obiljeene
numeriki.UTP kablovi vie kategorije imaju vei broj upredanja po jedinici duine, tako da se redukuje interferencija i
presluavanje pa se i postiu vee brzine prenosa. Osvrnimo se na one kategorije koje su (ili su bile) znaajne za
raunarske komunikacije.
Kategorija 1 (Cat 1) dizajnirana za primjenu u ranim telefonskim sistemima, gdje je prvenstveno bio
neophodan prenos glasa.
Kategorija 3 (Cat 3) za kvalitetne telefonske komunikacije, podrava LAN mree do 10 Mbps.
Kategorija 5 (Cat 5) koristi se u dananjim LAN mreama gdje predstavlja standard za brzine prenosa do 100
Mbps na rastojanjima do 100 metara. Postoji i poboljana verzija ovog kabla (Cat 5e) za LAN brzine od 1 Gbps
u opsegu od 100 metara za koju koristi etiriparice unutar kabla.

a) kategorija 3

b) kategorija 5
Slika 1.16 - Razliite kategorije upletenih parica

7.6.2.

Koaksijalni kabl

U svom najjednostavnijem obliku, koaksijalni kabl se sastoji od bakarnog vodia u sredini, oko kojeg se nalazi najprije
izolacija, a zatim sloj od upletene metalne kouljice (irm) i, na kraju, spoljanji zatitni omota. Svrha ovog oklopa je
da apsorbuje elektromagnetne smetnje ili um, i time sprijei njihovo mijeanje sa podacima koji se prenose.
Koaksijalni kabl ima bolju frekvencijsku karakteristiku (otporniji na interferencije i slabljenja) od upletenih parica, tako
da se moe koristiti na viim frekvencijama i pri veim brzinama prenosa.

39

Slojevi koaksijalnog kabla

Dvije vrste koaksijalnih kablova nalazile su se u iroj upotrebi. Jedan od njih je 50 kabl koji je dolazio u verzijama
ThickNet i ThinNet. ThinNet kabl je u preniku bio tanji, fleksiblniji i jeftiniji kabl pa je bio koriten za povezivanja
raunara u kompjuterskim prostorijama, a primjena ThickNet kabla kao manje fleksibilnog, krutog i skupljeg kabla bila
je ograniena na povezivanje opreme koja se nalazila u razliitim zgradama ili na razliitim spratovima unutar iste
zgrade. Druga vrsta, 75 kabl uobiajeno se koristi za analogni prenos i kablovsku televiziju ali postaje sve znaajniji i za
pristup Internetu.
Upotreba koaksijalnih kablova u LAN mreama (konkretno u Ethernet mrei) ima jedan veliki nedostatak.
S obzirom na nain pristupa mediju za prenos kapacitet koaksijalnih kablova nije bio upotpunosti iskoriten. Naime,
bez obzira na kvalitetu koaksijalnog kabla i nain njegove upotrebe bila je mogua samo half-duplex komunikacija
izmeu vorova mree. To je jedan od glavnih razloga zato se usprkos brojnim dobrim osobinama koaksijalnih
kablova, prelo na druge medije za prenos podataka u LAN mreama.
7.6.3.

1.6.3. Optikovlakno

Predstavlja najnoviji i najbolji medij za prenos podataka. Optiki kabl je snop tankih staklenih vlakana zatvorenih u
zatitniomota koji je u stanju provoditi svjetlost na veu daljinu. Podaci se na predajnoj strani pretvaraju iz
elektrinog oblika u svjetlost pomou svjetlosnih dioda (LED ili laserska dioda) i obratno, na prijemnoj strani, iz
svjetlosti u elektrine signale pomou svjetlosnih (foto) senzora.
Princip po kome se informacija prenosi po optikom vlaknu bazira se na fizikom fenomenu tzv. potpune unutranje
refleksije. Svako optiko vlakno se sastoji iz jezgra koga ini staklo odreenog indeksa prelamanja (n1) i omotaa
presvuenog preko jezgra. Omota je takoe od stakla, ali ono ima drugu vrijednost indeksa prelamanja (n2). Svjetlost
se ubacuje u jezgro pod odreenim uglom potrebnim da doe do potpune refleksije, zbog koje se svjetlosni zrak
neprestano odbija od granine povrine putujui tako kroz vlakno do prijemnika.

Potpuna unutranja refleksija kod prenosa kroz optiko vlakno

Optika vlakna se mogu podijeliti u dvije osnovne grupe: monomodna (engl. singlemode) koja su tanja i omoguavaju
prostiranje samo jednog svjetlosnog zraka, i multimodna (engl. multimode) koja su deblja i omoguavaju istovremeno
prostiranje vie zraka od vie razliitih izvora.
Cjelokupni sistem baziran na multimodnom vlaknu je jeftiniji i takvi sistemi su danas dominantni kod lokalnih
raunarskih mrea. Sa druge strane, zbog veih rastojanja koja je potrebno premostiti, u telekomunikacijama su
dominantna monomodna vlakna. Kod raunarskih mrea svaki link (veza) zahtjeva dva vlakna jedan za emitovanje a
drugi za prijem signala.
izolacija

omota
zatitni
materijal
izolacija

jezgro
zatitni
materijal

poveanje
savitljivosti
omota
jezgro

poveanje
savitljivosti

Optiki kabl sa jednim optikim vlaknom

40

Optiki komunikacioni sistemi bazirani na staklenim optikim vlaknima za prenos podataka koriste infracrvenu
svjetlost tano odreenih talasnih duina kako bi se maksimalno izbjegla slabljenja svjetlosnog signalana putu kroz
komunikacioni kanal.
Brojne su karakteristike koje ukazuju na prednosti optikog medija za prenos u odnosu na provodne metale (upletene
parice i koaksijalni kablovi):
vei propusni opseg brzina je znaajno vea (10 i 100 Gbps),
manje dimenzije i teina optiki kablovi su znaajno tanji i laki od kablova sa upletenim paricama i
3
koaksijalnih kablova ,
manje slabljenje slabljenje je znaajno manje kod optikih vlakana nego kod koaksijalnih kablova i upletenih
parica i konstantno je u irokom opsegu,
elektromagnetska izolacija na sisteme sa optikim vlaknima nemaju uticaja spoljanja elektromagnetska
polja. To znai da sistem nije podloan interferenciji, i presluavanju.
Zahvaljujui svojim dobrim osobinama mogue je postii velike brzine prenosa koje se danas kreu oko 10 Gbps. S
obzirom na dananju tehnologiju izrade optikih vlakana mogue je postii brzine od 50000 Gbps (50 Tbps). Nedostaci
su visoka cijena vlakana, njihove ugradnje i polaganja, te potrebnih prikljunih sklopova. Kako su potrebe za
komunikacijom brzo rastue, ovaj medij je sadanjost i budunost prenosnih medija.
7.6.4.

Beini prenos podataka

Beini sistemi za prenos podataka ne koriste kablove ve se kao medij za prenos koristi zrak odnosno vakuum. Postoji
vie razloga za ovakav vid prenosa podataka a posebno je praktian u sluaju prenosivih raunara (laptopa) ili relativno
udaljenih lokacija za koje bi uspostavljanje kablovske mree bilo nedopustivo skupo.
Princip njihovog rada zasnovan je na osobinama prostiranja elektromagnetnih talasa kroz posmatrane medije za
prenos. Prema opsegu frekvencija iz elektromagnetnog spektra talasi koje se koriste za prenos podataka obino se
dijele na: radio talase, mikrotalase i infracrvene zrake.
Tehnologije beinog prenosa podataka koje se danas najee koriste su:
Bluetooth Beina tehnologija koja se koristi za komunikaciju na veoma malim razdaljinama
(do deset ili sto metara u zavisnosti od klase ureaja). Brzine prenosa idu do teoretski 24 Mbps (verzija
3.0).Koristi radio talase i moe da proe i kroz vrste prepreke. Koristi se uglavnom za komunikaciju raunara
sa perifernim ureajima kao i u mobilnoj telefoniji i industriji video igara (gaming konzole).
Beini LAN - Wireless LAN (WLAN, WiFi) je tehnologija koja koristi radio talase za beinu komunikaciju vie
ureaja na ogranienom rastojanju (nekoliko desetina ili stotina metara). U zavisnosti od standarda, brzina
prenosa ide od 10 Mbps do 50 Mbps (u najnovije vrijeme i do 600 Mbps). Najraireniji standard za beinu
LAN komunikaciju je IEEE 802.11.
elijski sistemi - Nain prenosa podataka veoma slian onom koji se koristi u mobilnoj telefoniji. Za
komunikaciju se koriste radio talasi i sistemi antena koje pokrivaju odreenu geografsku oblast, pri emu se
signal od odredita do cilja prenosi preko niza antena.
Zemaljski mikrotalasi - Koriste antensku mreu na Zemlji, pri emu se za komunikaciju koriste mikrotalasi
niske frekvencije koji zahtjevaju da antene budu optiki vidljive tako da se one obino smjetaju na visoke
take (vrhove brda, tornjeve, nebodere). Antene mogu da budu udaljene i do pedesetak kilometara.
Komunikacioni sateliti Koriste mikrotalase za komunikaciju tako to se prenos izmeu dvije take koje
nemaju optiku vidljivost ostvaruje posrednom komunikacijom preko komunikacionih satelita koji se obino
4
nalaze u orbiti na visini od 36 000 kilometara . Na ovaj nain se pored raunarske komunikacije obino
prenose televizijski i telefonski signali. Brzina komunikacije je relativno mala (npr. 100 Mbps) u poreenju sa
optikim kablovima, a s obzirom na veliki prenos put (oko 72 000 km) imaju relativno veliko kanjenje (oko 250
5
ms za svaki smjer prenosa ).

1000 UTP kablova duine 1 km, teko je 8000 kg. Mogu se zamijeniti (po kapacitetu) sa 2 optika vlakna. Duine 1 km ona
su teka 100 kg.
4
Geostacionarni sateliti na ovoj udaljenosti od Zemlje, tano iznad ekvatora, imaju istu brzinu rotacije kao i Zemlja pa uvijek
pokrivaju isto geografsko podruje. Sve ee se koriste sateliti i na manjim rastojanjima od Zemlje.
5
Zemaljski mikrotalasi na istom rastojanju imaju kanjenje od 100ms, a koaksijalni i optiki kablovi od 150 ms.

41

7.7.

Mreni softver

Sama mrea ne moe niemu da poslui bez odreene inteligencije koja e joj omoguiti da funkcionie. Ulogu te
inteligencije ima mreni softver. Kako bi se razumjela kompleksnost raunarskih mrea, mreni softver obino
moemo podijeliti na nekoliko nivoa: operativni sistem, mrene protokole i korisnike aplikacije.
7.7.1.

Mreni protokoli

Prenos podataka kroz bilo koju komunikacionu mreu se obavlja po protokolima utvrenim pravilima koja su
poznata svim uesnicima u komuniciranju.Protokol predstavlja standard (konvenciju) za ostvarivanje i kontrolu veze i
prenosa informacija izmeu dvije krajnje take. Komunikacioni protokoli za raunarske mree nose naziv mreni
protokoli i definiu set standardizovanih pravila za predstavljanje podataka, signalizaciju, provjeru autentinosti i
kontrolu greaka, neophodnih da bi se informacija prenijela komunikacionim (prenosnim) kanalom.
7.7.2.

TCP/IP skup protokola

Transmission Control Protocol/Internet Protocol TCP/IP je najpopularniji mreni protokol i on je osnova Interneta a i
brojnih LAN mrea. To je ustvari skup mrenih protokola koji omoguuje komunikaciju izmeu povezanihraunarai
raunarskih mreasa razliitim hardverskim konfiguracijama i razliitim operativnim sistemima. TCP/IP sadri i
6
standarde koji definiu kako raunari komuniciraju meusobno, konvencije za naine povezivanjamreai za rutiranje
saobraaja (tj. paketa)izmeu njih.
Na mreama koje implementiraju TCP/IP jedna od osnovnih zadaa jeste adresiranje lanova mree putem jedinstvene
IP adrese. Postoje dva osnovna naina adresiranja: statiko (runi unos adrese u odgovarajue postavke) i dinamiko
(putem DHCP servera prisutnog na mrei).
IP adresa
IP adresa identifikuje lokaciju raunara na mrei isto kao to adresa ulice pokazuje u kojoj se dijelu grada nalazi
odreena zgrada. Kao to adresa ulice mora da se odnosi na jedinstveno mjesto prebivalita, tako i IP adresa mora da
bude globalno jedinstvena i da ima jedinstveni format. Svaka IP adresa se sastoji od dva dijela:
adresa mree (engl. network number) oznaava fiziku mreu na kojoj se mreni ureaj nalazi
adresa raunara hosta (engl. host number) koja identifikuje pojedini raunar na datoj mrei.

7.8.

Ethernet

Ethernet predstavlja skup mrenih raunarskih tehnologija primjenjenih unutar lokalnih raunarskih mrea.
Standardiziran kroz standard IEEE 802.3 Ethernet definira brojne standarde za oienje i signalizaciju, te zajedniki
format adresiranja. Karakteristina osobina Ethernet tehnologije jeste da se svi podaci za prenos pakuju u blokove
podataka tzv.okvire.
Ethernet je razvijen sredinom 70-tih unutar tvrtke Xerox. U poetku je imao brzinu prenosa od 3 Mbps i koristio je 8bitno adresiranje. Dananji standardi propisuju brzine od 1Gbps i 48 bitno adresiranje (MAC adresa). U poetku je kao
standardni medij za prenos podataka koriten koaksijalni kabl, dok se danas standardno koristi neki od oblika UTP
kablova. Pored navedenih, kao mediji u Ethernetu se jo koriste optika vlakna.
Daljnjim razvojem tehnologije, pojavili su se, prvo bridge, a kasnije i switch mreni ureaji. To su ureaji koji izoliraju
kolizione domene (podruja kolizija).Switch je u osnovi bridgesa vie portova (mrenih utinica) te izgledom moe
podsjeati na hub. Meutim, znaajna razlika izmeu huba i switcha je da se komunikacija dva ureaja preko huba
proslijeuje na sve druge portove huba i time onemoguuje istovremena komunikacija neka druga dva ureaja preko
tog huba, dok je ista komunikacija preko switcha izolirana samo na portove na kojima su spojeni ureaji koji trenutno
komuniciraju.
Istovremeno je mogua komunikacija neka druga dva ureaja preko druga dva porta istog switcha.
Switchevi omoguuju full-duplex nain komunikacije.Kod full-duplex naina rada oba ureaja koji komuniciraju mogu
slati i primati podatke istovremeno, a da se ne dogodi kolizija.Podaci koji alju Ethernetom su pakirani u okvire.Format
okvira je za najvei broj Ethernet tehnologija isti, tako da je mogua komunikacija izmeu Etherneta razliitih brzina i
tehnologija.

Routing- proces prosljeivanja paketa kroz mreu od izvornog do ciljnog hosta (raunara).

42

7.9.

XP OS u mrenom okruenju

Operativni sistem XP u verziji Professional ima svu potrebnu podrku za rad u raunarskoj mrei, od LAN-a do
Interneta.

7.9.1.

Povezivanje XP klijenta

PC sa XP OS-om se na LAN moe povezati na LAN automatski ili runo. Za automatsko povezivanje se koristi Network
Setup Wizard (Start-> Programs->Accesories-> Communications -> Network Setup Wizard), koji korisnika u nekoliko
koraka vodi i pomae mu da konfigurie paramatre za rad u LAN-u. Wizard pomae korisniku da :
- Imenuje raunar unutar mree (Computer Name), koje mora biti jedinstveno,
- Imenuje radnu grupu (Workgroup)
- Instalie upravljake programe (drivers) za mrene kartice,
- Instalie i podesi mrene servise koje e koristiti (Client For Microsoft Networks, File & Print Sharing),
- Instalie potrebne mrene protokole (TCP/IP)
Osim Network Setup Wizard-a , veza sa LAN-om i Internetom se moe podesiti i runo (Start-> Programs->Accesories->
Communications -> Network Connections)

LAN Properties

7.10. Dijeljenje veze sa internetom

Raunari u LAN-u mogu dijeliti jednu konekciju ka Internetu putem Internet Connection Sharing servisa (ICS). Naime,
dovoljno je da jedan raunar u LAN- ima potrebnu opremu i tzv. account za spajanje ka Internetu (bilo da je ti dial up,
ISDN, ADSL ili slino), pa da i ostali raunari u LAN-u imaju mogunost spajanja na Internet. Raunari klijenti ne moraju
biti WinXP Proffesional. Oni mogu biti Win98, Win2000 isl., a ak i ne moraju biti Windows OS-ovi. Dovoljno je da OS
ima TCP/IP protokol.

43

Raunar ssa direktnom vezom ka Internetu je ICS server, dok su ostali u mrei ICS klijenti

ICS

Network Setup Wizard

44

7.10.1. Postavke ICS klijenta

Postavka
Select a Connection Method
Give This Computer a Description And Name
Name Your Network

Opis
This Computer Connects To The Internet Through Another
Computer On My Network Or Through A Resident Gateway
Jedinstveno ime u LAN-u
Ista radne grupa kao i kod ICS servera

7.11. Dijeljenje datoteka

Jednostavno dijeljenje datoteka po zadanome je omogueno na raunaru sa sustavom Microsoft Windows XP ako to
raunalo nije lan domene. Jednostavno dijeljenje datoteka omoguuje vam dijeljenje mapa sa svima unutar vae
radne grupe ili mree te oznaavanje mapa u vaem korisnikom profilu kao privatnih. Ako je, meutim, jednostavno
dijeljenje datoteka omogueno, ne moete onemoguiti tono odreenim korisnicima i grupama da pristupaju vaim
dijeljenim datotekama. Ako iskljuite jednostavno dijeljenje datoteka, moete tono odreenim korisnicima i grupama
omoguiti pristup dijeljenoj mapi. Ti korisnici moraju biti prijavljeni pomou vjerodajnica korisnikih rauna kojima ste
odobrili pristup svojoj dijeljenoj mapi.
Ako je jednostavno dijeljenje datoteka omogueno, umjesto kartica Security (Sigurnost) i Sharing (Zajedniko
koritenje) prikazivat e vam se korisniko suelje za jednostavno dijeljenje datoteka. To je novo korisniko suelje po
zadanome implementirano u sustave Windows XP Home Edition i Microsoft Windows XP Professional ako radite u
radnoj grupi. Ako iskljuite jednostavno dijeljenje datoteka, pojavit e se klasine kartice Security (Sigurnost) i Sharing
(Zajedniko koritenje) te ete moi odrediti koji e korisnici i grupe imati pristup dijeljenim mapama na vaem
raunaru.
Napomena: Da bi ste nakon onemoguivanja jednostavnog dijeljenja datoteka tono odreenim korisnicima dopustili
pristup dijeljenoj mapi, postavite i dozvole za NTFS na kartici Security (Sigurnost) i dozvolu za dijeljenje na kartici
Sharing (Zajedniko koritenje) dijeljene mape. Dozvole za NTFS mogue je postaviti samo na particiji koja koristi
datoteni sustav NTFS. Ako iz dozvole za NTFS uklonite postavku Every Group (Sve grupe), neete moi pristupiti
dijeljenoj mapi putem mree.
7.11.1. Kako iskljuiti jednostavno dijeljenje datoteka
Da biste onemoguili jednostavno dijeljenje datoteka, slijedite ove korake:
1. Kliknite Start, a zatim My Computer (Moje raunalo).
2. Na izborniku Tools (Alati) kliknite Folder Options (Odrednice mape), a zatim kliknite karticu View (Prikaz).
3. U odjeljku Advanced Settings (Dodatne postavke) ponitite potvrdni okvir Use simple file sharing
(Recommended) (Koristi jednostavno zajedniko koritenje (preporueno)).
4. Kliknite OK (U redu).
1.1.1.

Kako dijeliti mapu ili pogon s drugim korisnicima

Da biste mapu ili pogon dijelili s drugim korisnicima, slijedite ove korake:
1. Kliknite Start, zatim My Computer (Moje raunalo) te pronaite mapu ili pogon koji elite dijeliti.
2. Desnom tipkom mia kliknite mapu ili pogon, a zatim kliknite Sharing and Security (Zajedniko koritenje i
sigurnost).
3. Na kartici Sharing (Zajedniko koritenje) kliknite Share this folder (Zajedniki koristi ovu mapu).

45

Sharing
4.

5.
6.
7.

Da biste promijenili zajedniki naziv dijeljene mape ili pogona, upiite novi naziv u okvir Share name
(Zajedniki naziv). Ostali e korisnici vidjeti taj novi naziv kada se poveu s dijeljenom mapom ili pogonom.
Stvaran se naziv mape ili pogona ne mijenja.
Da biste dodali komentar o dijeljenoj mapi ili pogonu, upiite tekst u okvir Comment (Komentar).
Da biste ograniili broj korisnika koji se mogu istodobno povezati s dijeljenom mapom ili pogonom, kliknite
Allow (Dopusti) u odjeljku User limit (Ogranienje broja korisnika) te upiite odgovarajui broj korisnika.
Da biste postavili dozvole za dijeljenje za dijeljenu mapu ili pogon, kliknite Permissions (Dozvole).
Napomena: Da biste mogli dijeliti mape i pogone, morate biti prijavljeni kao lan neke od sljedeih grupa:
o Administrators (Administratori)
o Server Operators (Operateri posluitelja)
o Power Users (Napredni korisnici)

8.

Kliknite OK (U redu).

7.11.2. Otklanjanje potekoa

Kartica Sharing (Zajedniko koritenje) se ne prikazuje.

Posluite se dodatkom Services (Servisi) da biste pokrenuli servis Server (Posluitelj). Da biste to uinili,
slijedite ove korake:
1.

Kliknite Start, a zatim Control Panel (Upravljaka ploa).

2.

Kliknite Performance and Maintenance (Rad i odravanje), zatim Administrative Tools

(Administrativni alati), proirite stavku Services and Applications (Servisi i aplikacije) te dvokliknite
Services (Servisi).

3.

Desnom tipkom mia kliknite servis Server (Posluitelj), a zatim kliknite Start (Zaponi).

Mapa se ve dijeli.
Kliknite New Share (Novi zajedniki naziv), a zatim upiite novi zajedniki naziv.

elite sakriti dijeljenu mapu.

Da biste sakrili dijeljenu mapu, upiite $ kao zadnji znak u zajednikom nazivu. Ostali korisnici nee vidjeti tu
dijeljenu mapu pri pretraivanju putem odjeljka My Computer (Moje raunalo) ili programa Windows
Explorer, ali e moi definirati preslikavanje te mape.

Ostali korisnici ponekad ne mogu koristiti dijeljenu mapu.

Ako koristite Windows XP Professional, s vaim se raunalom istodobno ne moe povezati vie od deset
korisnika. U sustavu Windows XP Professional maksimalan je broj korisnika 10, bez obzira na broj koji ste
upisali u okvir Allow (Dopusti).

Pomou dodatka Shared Folders (Dijeljene mape) moete stvarati dijeljene mape i upravljati njima, pregledavati
popise korisnika povezanih s dijeljenom mapom putem mree, prekinuti vezu jednog ili svih korisnika, pregledavati
popise datoteka koje su otvorili udaljeni korisnici i zatvoriti jednu ili sve takve datoteke. Da biste pokrenuli dodatak
Shared Folders (Dijeljene mape), slijedite ove korake:

46

1.

Kliknite Start, a zatim desnom tipkom mia kliknite My Computer (Moje raunalo).

2.

Kliknite Manage (Upravljanje), a zatim Shared Folders (Zajednike mape).

7.12. Dijeljenje tampaa (Windows Vista/Windows7)

Ako je va raunar povezan sa tampaem, moete da ga dijelite sa bilo kojim korisnikom iste mree. Tip tampaa nije
vaan sve dok je on instaliran na raunaru i direktno povezan pomou USB kabla ili drugog tipa kabla za tampa.
Osoba koju odaberete za deljenje tampaa moi e da ga koristi za tampanje ako moe da locira va raunar na
mrei.
Napomena: tampai koji su direktno povezani sa mreom a ne sa raunarom, dostupni su svim korisnicima na toj
mrei. Takvi tampai moraju da budu povezani pomou mrenog porta ili beine veze koja im omoguava direktno
povezivanje na mreu.

7.12.1. Dijeljenje tampaa koji je povezan sa raunarom

1.

Otvorite Centar za mreu i deljenje tako to ete kliknuti na dugme Start , izabrati stavku Kontrolna tabla,
izabrati stavku Mrea i Internet, a zatim izabrati stavku Centar za mreu i deljenje.

2.

Kliknite na dugme sa strelicom pored odeljka Deljenje tampaa da biste proirili odeljak, izaberite stavku
Ako vam
Ukljui deljenje tampaa, a zatim kliknite na dugme Primeni. tampa je sada deljen na mrei.
bude zatraena administratorska lozinka ili njena potvrda, otkucajte lozinku ili je potvrdite.

Napomena: Svi korisnici raunara ve mogu da koriste sve tampae koji su povezani sa njim. Deljenje tampaa vam
omoguava da delite tampa sa osobama koje koriste druge raunare na mrei.

7.12.2. tampanje pomou deljenog tampaa

Sledite ove korake da biste se putem mree povezali sa deljenim tampaem. Morate znati ime raunara sa kojim je
tampa povezan. Ako ne znate njegovo ime, pitajte nekoga ko koristi taj raunar ili sami potraite ime na raunaru
1.

Kliknite na dugme Start , a zatim u polju za pretragu otkucajte \\ iza ega ete otkucati ime raunara na
kome se nalazi deljeni tampa koji elite da koristite (na primer, \\mojlaptop).

2.

Pritisnite taster ENTER.

3.

Ako Windows moe da pronae raunar na mrei, otvorie se fascikla za njega. Dvaput kliknite na opciju
tampai. Svi deljeni tampai koji su povezani sa tim raunarom pojavie se ovde. Ako ne vidite deljeni
tampa koji elite da koristite, pitajte osobu koja koristi raunar da li je tampa povezan, ukljuen i deljen sa
drugim korisnicima na mrei.

4.

Kliknite dvaput na tampa. Windows e ga automatski dodati raunaru i instalirati upravljaki program
tampaa. Kada se proces dovri, kliknite na dugme Dalje.

5.

tampa bi trebalo da se pojavi u fascikli tampai. Moete da ga izaberete kad elite da tampate
dokument ili drugi tip datoteke.

Napomena: Ako Windows ne moe automatski da pronae i instalira upravljaki program za tampa koji omoguava
deljenom tampau da radi sa vaim raunarom, moraete da ga instalirate da biste mogli da tampate.

7.13. Mrena terminologija

esto se zbog ubrzanog razvoja hardverskih a ponekad i softverskih komponenti sistema, zapostavlja definisanje
odgovarajue terminologije posebno izvan tehnikih krugova u kojima je ve poznata i uveliko se koristi. Posljedica
toga je prisustvo veeg broja termina (pojmova) u svakodnevnoj upotrebi ije stvarno znaenje se razlikuje od onog
praktinog u kojem se ti termini zaista i primjenjuju. Stoga e u nastavku biti neto detaljnije objanjeni neki pojmovi
koji su bitni sa stanovita raunarskih mrea a imaju iroku upotrebu upravo u tom domenu.

47

7.13.1. Internet ili internet

Pojam internet mree izvorno potie od engleske rijei internetworking koja je oznaavala povezivanje LAN mrea vie
organizacija a u cilju kvalitetnije razmjene podataka. Termin je skraen na internet te je kao takav ostao u upotrebi i
danas.
Internet (sa velikim I) je globalni sistem meusobno povezanih raunarskih mrea koji koristi Internet (TCP/IP) grupu
protokola kako bi pruila usluge milijardama korisnika irom svijeta. To je mrea svih mrea koja se sastoji od
miliona privatnih, javnih, akademskih, poslovnih i vladinih mrea, lokalnog ili globalnog karaktera, meusobno
povezanih irokom paletom elektronskih i optikih tehnologija. Internet mreom se prenosi veliki broj razliitih
informacionih resursa i usluga, poput WWW (engl. World Wide Web) dokumenata i infrastrukture za realizaciju
usluge elektronske pote (engl. e-mail).

7.13.2. Intranet
Intranet su privatne raunarske mree organizacija dostupne samo osobama koje u njima rade (biznis, vladine
organizacije, dravna uprava i sl.). Time se ostvaruje znatno vea sigurnost rada nego na javnoj mrei poput Interneta.
Zaposlenicima je omoguen brz i jednostavan pristup informacijama i resursima firme koje su ovlateni za njihovo
koritenje.
A ono po emu su intranet mree specifine jeste upotreba Internet servisa i tehnologija u LAN okruenju. Pri tome
posebno treba izdvojiti Web tehnologiju kao jedinstvenu platformu za rad na poslovnim problemima i pristupu
poslovnim podacima kroz autentifikaciju i autorizaciju korisnika koji se njima koriste a koja postaje sve popularnija za
rad u poslovnim okruenjima. Naime, upotrebom navedenih tehnologija mogue je na dosta jeftin nain kreirati
informacioni sistem firme. Intranet se obino ine:
Klijenti (razni Web pretraivai)
Jedan ili vie aplikacijskih servera na primjer Web server za interpretaciju ASP, PHP ili slinih serverskih
skripti i njihovo prevoenje u SQL upite prema bazi podataka
Server(i) baze podataka
7.13.3. Ekstranet
Na ekstranet moemo gledati kao na proirenje informacionog sistema kompanije na partnerske organizacije locirane
izvan intranet mree.
Kod ekstranet mree, na jedan dio intraneta osim uposlenika organizacije pravo pristupa imaju i partnerske
organizacije (firme) najee putem Interneta (a preko Web interfejsa). Partnerske organizacije imaju pravo koritenja
informacija potrebnih za obavljanje poslova koji te firme povezuju a u cilju uspjenijeg poslovanja (pruanje
kvalitetnijih usluga, ubrzavanje odvijanja poslovanja, itd..).
Upravo iz razloga to se koristi javna mrea za povezivanje partnerski firmi, pristup ekstranetu mora biti osiguran
primjenom raznih sigurnosnih protokola kako bi se sprijeio nedozvoljeni pristup povjerljivim podacima poslovne
mree.
7.13.4. Paket (packet)
Jedinica prenosa podataka koja se sastoji od binarnih informacija koje predstavljaju i podatke i zaglavlje (header) koji
sadri identifikacioni broj, izvornu i ciljnu adresu i podatke za kontrolu greaka.

7.13.5. Mreni klijent i mreni server

Mreni klijent (client) raunari/ili program koji je povezan (konektovan) i zahtjeva uslugu od drugog raunara ili
programa. Klijent moe biti i softver koji omoguava raunaru ili programu da ostvari konekciju.
Client application je aplikacija (program) koja koristi usluge servera (server aplikacije). Kod distribuiranih aplikacija to
je aplikacija koja prikazuje zahtjev upuen server aplikaciji.
Server
Server je raunar i/ili program koji daje neku uslugu na mrei, odnosno nudi mreni servis. Najjednostavniji oblik
takvih usluga je dijeljenje resursa - najee datoteka i tampaa
Server application je aplikacija koja nudi usluge klijentu (print server, server datoteka, Web server, server baza
podataka, FTP server, itd.)

48

8. Internet
8.1.1.

Nastanak i razvoj Interneta

Nakon pojave prvih kompjutera, utvreno je da je broj informacija koje nudi jedan raunar, bez obzira na njegove
mogunosti nedovoljan, pa je bilo oigledno da je potrebno omoguiti komunikaciju izmeu razliitih raunara. Krajem
ezdesetih godina amerika vojska razvija mreu ARPANET za svoje potrebe. Da bi se zatitila od ratnih udara, mrea je
bila decentralizovana, kako bi se sprijeio njen ispad u sluaju pada jednog raunara u toj mrei. Vremenom je vojska
dopustila univerzitetskim institucijama pristup, a sa pojeftinjenjem dovoljno jake opreme mrea se omasovila,
povezavi se sa svim ostalim mreama, dobivi ime Internet.
Od samog poetaka, tanije od 1969. godine, kada ARPA (Advanced Research Projects Agency), koju je osnovala i
finansirala amerika vlada pri Ministarstvu odbrane Sjedinjenih Amerikih Drava, razvija mreu ARPANET i od koje
nastaje mrea svih mrea, Internet se razvija nevjerovatnom brzinom. Iz dana u dan se uvode nove, bolje i bre
tehnologije sa ciljem pruanja to raznovrsnijih, to kvalitetnijih usluga korisnicima.
Danas se dolo do situacije da se na mree sve manje gleda kao na skup povezanih razliitih mrea, a sve vie na jednu
jedinstvenu mreu. Internet danas omoguava pristup do informacija svih vrsta, u raznim formama, tekstualnim,
grafikim, zvunim i animiranim, dostup do ogromne baze programa, i esto daje odgovor na pitanje koji se inae trai
godinama za svega nekoliko minuta.
Nedostaci Interneta su sve vee zaguenje potrebnim i nepotrebnim informacijama, koje sve vie okupiraju slobodno
vrijeme korisnika, ba kao to je televizija prije etrdeset godina potpuno promijenila ovjekov ivot uinivi da joj
dnevno posveti bar 2-3 sata. Internet se esto kritikuje da su informacije sa njega ponekad netane ili drutveno
neprihvatljive, ali to je karakteristika svih komunikacionih medija, poev od knjiga pa nadalje.

8.2.

Nain pristupa Internetu

Ukoliko elimo ostvariti komunikaciju sa nekim korisnikom, serverom ili ureajem koji se nalazi na Internetu to nije
mogue postii direktnom vezom sa Internet mreom, ve se ta komunikacija ostvaruje posredno preko ve postojee
komunikacione infrastrukture najee u vlasnitvu telekom operatera ili postojeih internet provajdera drave u kojoj
ivite.
Da bi uopte mogli pristupiti Internetu kao mrei, potrebno je otvoriti korisniki raun kod odgovarajueg ISPa(engl.
Internet Service Provider)te putem iznajmljivanja njegove opreme ostvariti eljenu vezu sa Internet mreom.U principu
postoje dva naina pristupa Internetu:
zakupljena linija (trajna veza),
modemski poziv (privremena veza).
Kod zakupljene linijeraunar ili cijela LAN mrea neprekidno je povezana s Internetom i njegove usluge su uvijek
dostupne. Ovaj nain je preporuljiv za firme koje posjeduju lokalne mree. Stalna veza se ostvaruje zakupljivanjem
telefonske, paketske X.25 linije, T1, satelitske ili radio veze. Ovdje se obino parametri postave za sve raunare u LAN
mrei i bez potrebe se ne mijenjaju. Koritenje infrastrukture i opreme za spajanje na Internet plaa se vlasniku
opreme unaprijed prema zakljuenom ugovoru. Na izlazuiz lokalne mree obino se nalazi usmjeriva (engl. router),
poseban raunar iji je zadatak da razdvaja i spaja lokalnu mreu sa Internetom.
Modemski poziv se vri preko ureaja koji je prikopan na telefonsku liniju modem. S druge strane odgovara nam
raunar koji ima slian takav ureaj i koji je stalno prikljuen na Internet. Nakon prekida telefonske veze, prekida se i
komunikacija naeg raunara sa Internetom. Plaanje je najee paualno, i obino se posebno plaa firmi koja
iznajmljuje medij prenosa (npr. telekom) i firmi koja nam daje izlaz na Internet (provajder). Ovaj nain je nekada bio
pogodan za pojedince, jer su trokovi bili znatno manji. Obzirom na malu brzinu prenosa (maksimalno 56 Kbps kod
dial-up modema) ovaj nain pristupa Internetuje sve manje u upotrebi (danas gotovo nikako). Unaprijeeni modemski
pristup je ISDN koji omoguava brzine do 128 Kbps, odnosno dva kanala po 64 Kbps.
Danas je aktuelan i ADSL, relativno jeftinatehnologija koja omoguava velike brzine prenosa a predstavlja kombinaciju
dva gore navedena pristupa. Omoguuje stalnu ili privremenu vezu ka Internetuputem ADSL modema, prua znatno
vee brzine prenosa od klasinog modemskog pristupa (tzv. broadbandpristup), integrie funkcionalnosti switcha,
routera, firewalla i drugih mrenih tehnologija te time predstavlja zaokrueno rjeenje koje je danas najpopularnije za
male i srednje korisnike (kune i poslovne mree).
Tu je i sve prisutniji kablovski Internet koji omoguuju operateri kablovskih TV i Internet usluga putem kablovskih
modema, koji pruaju neto manje mogunosti u odnosu na ADSL tehnologiju ali uz takoe velike brzine prenosa i
povoljnu cijenu pristupa.

49

Kao posebnu kategoriju pristupa Internetu moemo navesti beini (wireless) pristup koji nude WISP-i (engl. Wireless
ISP). S obzirom na specifinosti medija za prenos, nain povezivanja na Internet sutinski se razlikuje od prethodno
navedenih ali prua mogunost pristupa Internetu tamo gdje nepostoji ina infrastruktura. Prema cijeni u rangu je
ADSL i kablovskog pristupa ali neto slabijih performansi.

8.2.1.

Nain imenovanja raunara na Internetu

Do sada smo nauili da svaki raunar povezan na Internet mreu ima svoju jedinstvenu IP adresu. meutim kada
elimo da otvorimo neku Web stranicu, nikada u adresnoj liniji Web pretraivaa (browsera) ne unosimo IP adresu, ve
neki smisleni naziv (tj. Web adresu). Razlog ovom je oigledan; ljudima su mnogo razumljivije rijei odreenog
znaenja od suhoparnih brojeva.
Oigledno da na Internetu mora postojati mehanizam koji smislene nazive Web stranica prevodi u njihove numerike
stvarne IP adrese. Ovaj sistem ine DNSserveri(engl. Domain Name System). DNS predstavlja distribuiranu bazu
podataka svih Internet adresa i njihovih imena (Web adresa).Zahvaljujui ovom servisu moemo kucati na primjer
http://www.utic.ba (umjesto 195.130.35.83) a DNS e ovo prevesti u pravu IP adresu i preusmjeriti na Web browser
na nju.
Kao to vidimo DNS servis na Internetu ima veliki znaaj i nije ogranien samo na http protokol ve vodi rauna i o
elektronskoj poti i drugim servisima.
8.2.2.

Princip rada DNS-a

Kada u svom Web pretraivau otkucate adresu Web stranice koju elite da pogledate, va zahtjev se preko DNS
servisa usmjerava na IP adresu raunara gdje se nalazi zahtjevana Web stranica. Naime, poto va broswer nema
informaciju o IP adresi servera na kojem se nalazi traena Web stranica, on prvo kontaktira svoj DNS server (korak 1)
kako bi tu informaciju dobio (korak 2). Tek po prijemu odgovora od DNS servera, va Web klijent moe uputiti zahtjev
Web serveru (engl. request) za specifinim resursom (korak 3).

Slika 1.21 - Princip rada DNS sistema

Naredne akcije koje preduzima Web server zavise od toga ta ste traili: da li je zahtjevana statina ili dinamina Web
stranica, neki dokument ili na primjer multimedijalni sadraj. U najjednostavnijem sluaju, kada je zahtjevana statika
Web stranica, Web server na vau IP adresu, prosljeuje traenu HTML stranicu (korak 4). Ovaj postupak se naziva
odgovorom (engl.response). Na kraju va Web pretraiva prikazuje uredno formatiranu stranicu sa slikama, linkovima
i ostalim elementima.

8.2.3.

1.15.4. HTTP protokol

HTTP (engl. Hypertext Transfer Protocol) je protokol namijenjen za distribuirane kolaborativne hipermedijalne
informacione sisteme. Koristi se za preuzimanje povezanih resursa unutar World Wide Weba. Razvoj HTTP-a je
koordiniran od strane W3C-a i IETF-a (Internet Engineering Task Force), i taj rad je doveo do protokola HTTP/1.1 koji je
danas uobiajeno u primjeni.
HTTP je zahtjev/odaziv (engl. request/response) standard za klijente i servere unutar weba. Klijent je krajnji korisnik
dok je usluga servera, web stranica odnosno neki sadraj na Webu. Klijent generie HTTP request koristei web

50

browser ili neki drugi web klijent koji se ponekad naziva korisniki agent (engl. user agent).Odgovor servera koji sadri
(ili ne sadri) traeni dokument je takav da generie resurs u obliku HTML fajla. Takav server naziva origin server
(ishodini server). Izmeu korisnika i servera moe postojati nekoliko posrednika kao to su proxy server, gateway i sl.
Interesantno je da HTTP nije ogranien da koristi TCP/IP i njegove slojeve, zbog toga HTTP moe biti implementiran na
vrhu bilo kojeg drugog protokola na Internetu. Tipino HTTP klijent inicira zahtjev (engl. request) koji je uspostavljen
kroz TCP konekciju do odreenog porta na host raunaru (tipino je to port 80), HTTP server oslukuje na tom portu i
eka da mu klijent uputi zahtjev za resursom. Kada server primi zahtjev (engl. request), on alje natrag statusnu liniju
"HTTP/1.1 200 OK" i poruku u obliku zahtijevanog dokument, poruke o greci ili neke druge informacije.
Resursu se pristupa preko HTTP identifikatora koji koristi URI (engl. Uniform Resource Identifier) ili specifinije URL
(engl. Uniform Resource Locator) koji koristi http: ili https: URI emu.
Request message (poruka o zahtjevu za resursom)
Poruka o zahtjevu sadri sljedee:
Request line (liniju sa zahtjevom) npr. GET /images/logo.gif HTTP/1.1, koja zahtijeva resurs koji se zove
/images/logo.gif sa servera,
Headers (zaglavlje),
Empty line (praznu liniju),
Body - (opcionalno sadri tijelo sa porukom).
Linija sa zahtjevom i zaglavlja moraju biti zavreni sa <CR><LF> karakterima. Prazna linija mora sadravati samo
<CR><LF> karaktere bez dodatnih praznih mjesta. U HTTP/1.1 protokolu sva zaglavlja izuzev hosta su opcionalna. HTTP
definie 8 metoda koje ponekad se nazivaju glagoli (engl. verbs) koji indiciraju eljenu akciju na naznaenom resursu, u
zavisnosti ta resurs predstavlja.
-

GET
POST
HEAD
PUT
DELETE
TRACE
OPTIONS
CONNECT

GET - Klasini zahtjev za resursom koji se nalazi na Web serveru.

POST - Omoguava slanje podataka na server koji dalje mogu biti obraeni sa strane servera. Podaci koji se alju na
server su unutar tijela zahtjeva. Moe se iskoristiti za kreiranje novih resursa, promjenu postojeih ili za oboje.
HEAD - Slian je GET-u ali bez zahtjeva za tijelom resursa (uglavnom su to klasini HTML dokumenti). Koristan je za
pribavljanje meta informacija koji su zapisani u zaglavlju HTML dokumenta.
PUT - Omoguava upload specifinog resursa.
DELETE - Brisanje specifinog resursa.
TRACE - alje eho na primljeni zahtjev, tako da klijent moe vidjeti ta posredniki serveri dodaju ili mijenjaju na
zahtjevu.
OPTIONS - Vraa HTTP metode koje server podrava za specifini URL. To moe biti upotrijebljeno za provjeru
funkcionalnosti Web servera.
CONNECT - Konvertuje zahtjev za konekcijom u transparentni TCP/IP tunel, uobiajeno da olaka SSL-enkriptovanu
komunikaciju (HTTPS) kroz ne enkriptovani proxy.
Od HTTP servera se zahtijeva da podrava najmanje GET i HEAD metod i kad god je to mogue OPTION metod.
Odgovor (Response) servera
Odgovor na jednostavni GET zahtjev je poruka u HTML jeziku. To je u stvari niz bajta ASCII karaktera. Linije bi trebale
biti delimitirane sa opcionalnim CR LF karakterima. Klijent ne mora pretpostavljati da e se ti znaci pojavljivati. Linije
teksta koje se alju mogu biti proizvoljno duge. Serveri bi trebali da ogranie duinu linije na 80 karaktera ne
ukljuujui CR LF par. Poruka se zavrava zatvaranjem konekcije od strane servera. Poruke o greci se prosljeuju kao
poruke korisnicima u HTML sintaksi.

51

Prekid konekcije
Konekcija se prekida sa strane servera kada se cijeli dokument proslijedi korisniku. Korisnik moe prekinuti transfer
HTML-a sa strane servera i u tom sluaju server nee zabiljeiti nikakav oblik greke. Server nee zabiljeiti nikakvu
informaciju o zahtjevu nakon prekida konekcije.

8.3.

Internet servisi

8.3.1.

WWW (World Wide Web)

Danas najpopularniji servis Interneta je WWW - World Wide Web. World Wide Web je grafiki dio Interneta koji nudi
korisnicima pristup mnotvu korisnih i beskorisnih informacija u multimedijalnom obliku (slika, tekst, video, zvuk),
putem tzv.Web stranica.Osnovni jezik pomou kojih su ove stranice kreirane je HTML (engl.HyperText Markup
Language) a mreni protokol je HTTP (engl. Hypertext Transfer Protocol).
WWW je servis koji je svojim revolucionarnim pristupom promijenio nain upotrebe Interneta.
Otac WWW-a je Tim Barners Lee, naunik sa CERN-a, koji je stvorio ovu skupinu protokola u svrhu poboljavanja
razmjene informacija izmeu znanstvenih institucija. Web je tek jedan od brojnih servisa Interneta. Ono zbog ega je
postao najkoriteniji standard ove najrairenije svjetske mree su njegove mogunosti istovremenog prikazivanja
teksta, slike, audio i video dokumenata.
Do pojave WWW-a Internet je bio relativno teak za upotrebu za prosjenog korisnika. Iako je posjedovao mnogo
korisnih funkcija poput slanja elektronikih poruka (e-mail) ili novinskih grupa (usenet) programi koji su to omoguavali
bili su presloeni za obinog korisnika te su se Internetom koristili uglavnom naunici za razmjenu iskustava te istinski
zaljubljenici u raunare.
ak i kada se pojavio WWW, 1991. godine, nije bilo programa koji bi iskoristili sve njegove prednosti.
Tek sa pojavom prvih grafikih browsera koji su mogli prikazivati sliku i tekst zajedno poela je era WWW-a. Web je
tako 1995. godine postao najkorteniji servis Interneta te najvaniji razlog njegove dananje ekspanzije. Kada se danas
uje za Internet na televiziji ili proita neto o njemu u vaem omiljenom listu 90% su anse da se govori upravo o
WWW-u.
Kada je Tim Barners Lee prvi puta osmislio svoj prijedlog za pokretanje WWW-a, Web se zbog nekoliko vanih
elemenata razlikovao od dotada postojeih Internet servisa. Novosti koje je donijela koncepcija Weba bile su HTTP
protokol, HTML jezika, te URL-a. HTTP protokol odreuje nain na koji se informacije pozivaju ili alju preko WWW-a.
HTML jezik nije pravi raunalni jezik ve odreuje nain prikazivanja (kombiniranja) teksta, slike, audio i video isjeaka
u dokumentima koji su dostupni preko WWW-a. URL odreuje nain pristupa nekoj stranici na WWW-u, a
upotrebljava se u svim WWW browserima.
Mogli bismo rei da je World Wide Web grafiki hipertekstualni nain koritenja Interneta koji koristi HTTP protokol za
prenoenje WWW stranica i drugih podataka preko Interneta (sa servera do korisnikog raunara). Web stranice
pisane su u HTML (Hypertext Markup Language) jeziku. Za ovaj nain koritenja Interneta korisnik mora koristiti WWW
browser.
HTML je osnovni jezik kojime se opisuje izgled web stranice. HTML-om opisujemo raspored sadraja na web stranici, a
HTML datoteke su u stvari obine tekstualne datoteke. Unutar HTML-a se mogu pisati i programski kodovi koji se esto
nazivaju skripte. To mogu biti skripte na strani servera i skripte na strani klijenta. Skripte na strani servera u
zavisnosti od zahtjeva sa strane korisnika generiu HTML kd i prosljeuju ga na korisnikov raunar. Korisnikov Web
klijent (Browser) takav HTML rekonstruie u Web stranicu. Takve stranice su dinamine i nazivaju se Web aplikacije, i
najee su pisane u ASP (engl. Active Server Pages) ili PHP (engl. HypertextPreprocesor) jeziku.
Osnova Weba je hyperlink, odnosno hypertext. Hyperlink je veza ka drugoj Web stranici.

52

Slika 1.22 - ema funkcionisanja Weba

8.3.2.

Web browser

Web browseri(preglednici, itai, klijenti) su posebni programi koji omoguuju korisniku Interneta
pregledavanje stranica pisanih u HTML jeziku (npr.Internet Explorer,Mozilla Firefox,Opera). Upravo o
browseru ovisi kvaliteta prikaza i funkcionalnosti stranica pisanih u HTML jeziku. to vie raste broj
korisnika WWW-a, ali i Interneta poeo se znaajno poveavati tek sa pojavom browsera koji su mogli
kombinirati tekst i sliku, a kasnije i zvuk, video itd.. Bitne razlike po kojima se Web razlikuje od ostalih
naina koritenja Interneta je to to omoguava hipertekstualne veze izmeu dokumenata, te to omoguuje
kombinirano prikazivanje teksta, slika, zvuka i videa.
Osnovni pojmovi
Web Page World Wide Web je organiziran kao sistem meusobno povezanih grafikih dokumenata zvanih stranice.
Veina stranica ima hiperveze ili pokazivae na druge Web stranice. Web stranice se ponekad nazivaju i Web siteovi.
Hyperlink Hyperlink (hiperveza) je svako podruje na Web stranici koje nas vodi na drugu stranicu kada kliknete.
Hiperveze mogu biti dijelovi teksta, ikone, slike ili drugi grafiki elementi. One su esto, ali ne uvijek podebljane ili
podvuene. Da li je neto hiperveza, moete utvrditi tako da postavite pokaziva mia iznad toga. Ukoliko se pokaziva
mia mijenja u pokaziva koji izgleda kao ruka znai da je stavka ispod pokazivaa hiperveza.
Surfanje Popularan termin za pregledavanje Web stranica
Home Page Prvi ekran koji ugledate na bilo kojoj Web stranici obino se naziva Home Page (poetna stranica).
Poetna stranica se moe odnositi i na prvu Web stranicu koju vidite kada pokrenete svoj pretraiva.
URL akronim za Uniform Resurce Locator (Jedinstveni lokator resursa). To je adresa koja jedinstveno identificira
World Wide Web stranicu ili druge resurse na Internetu. Na primjer, URL Microsoft-ove korporacijske Web stranice je
http://www.microsoft.com
HTML akronim za Hyper Text Markup Language. To je jezik kojim je kreiran vei dio World Wide Web dokumenata.
HTTP akronim za Hyper Text Transfer Protocol, protokol koji se koristi za slanje HTML dokumenata preko Interneta.
Pregledanje Web stranica
Web browsernudi nekoliko mogunosti kretanja po World Wide Web-u.
Mogue je:

53

8.3.3.

Kliknuti na hipervezu za prelazak na drugu stranicu.

Upisati Internet adresu (URL) za odlazak na odreenu stranicu.
Upotrijebiti naredbe Forward i Back da bi ste se vratili na prethodno pregledavane stranice.
Vratiti se na svoje omiljene stranice spaavanjem preica do njih(Favorites, Bookmarks,).

Uitavanje odreene Web stranice

Okvir za unoenje adrese unutar Web klijenta uvijek prikazuje URL trenutne Web stranice.Ako se unese URL Web
stranice koja se eli prikazati i pritisne Enter, Web browsere uputiti http zahtjev odreenom Web serveru da mu
proslijedi traeni sadraj u obliku HTML dokumenta.

Slika 1.23 Komunikacija

na relaciji Web
klijent Web
server
Napomena: Podsjetimo se da komunikacija izmeu Web klijenta i Web servera ne zapoinje direktno ve posredno
preko DNS servera koji prevodi Web adrese servera u odgovarajue IP adrese.
URL adresa se obino sastoji od etiri dijela:
koritenog protokola,
nazivatzv. domene,
''puta''
naziva dokumenta,
to pokazuje sljedei primjer:
http://www.nekawebstranica.com/nekidirektorij/nesto.shtlm

8.3.4. Pretraivanje
Da bi se omoguio pristup informacijama za koje ne znamo gdje se nalaze,unutar WWW sistema nalazi se i veliki broj
tzv.raunara pretraivaa (engl. search engines).Raunaripretraivai posjeduju ogromnebaze podataka u kojima
uvaju informacije o Web stranicama i drugim resursima na Internetu.
Najpoznatije Web stranice koje nude usluge pretraivanja pretraivai su: Google, Yahoo, Alta Vista i Lycos.

Primjer Web pretraivaa

Elektronska pota (e-mail)

54

Elektronska pota odnosno e-mail predstavlja najvie koriteni servis Interneta poslije WWWservisa.Elektronska pota
je najrasprostranjeniji oblik linog komuniciranja.Da bi korisnik mogao koristiti usluge elektronske pote on mora
posjedovati svoje elektronikopotansko sandue (engl.mailbox), odnosno mora imat svoj korisniki raun (engl.
account) na nekom e-mail serveru. Elektronsko potansko sandue je ustvariodreeni memorijski prostor na raunaru
koji se brine o prijemu i otpremi korisnikove pote i koji se naziva e-mail posluitelj (server).Svaki Internet provajder
svakom korisniku koji kod njega otvori korisniki raun automatski dodjeljuje elektroniko potansko sandue tzv.email adresu. Adresa elektronske pote korisnika sadri njegovo ime ispred imena e-mail servera razdvojeno znakom
@.
korisiko_ime@ime_e-mail_servera_ili_domene
Na primjer: host79@yahoo.com; brazil_alfa@gmail.com, itd..
Prilikom slanja elektronske pote najvie se koristi protokol koji se naziva SMTP(engl. Simple Mail Transfer
Protocol),dok za prijem elektronske pote obino se koriste POP3(engl. Post Office Protocol version 3)ili IMAP(engl.
Internet Message Access Protocol)protokoli.
Za koritenjeusluga elektronske pote koriste se posebni programi nazvani e-mail klijenti,meu kojima su najpoznatiji
Microsoft Outlook(sastavni dio paketa Microsoft Office),Outlook Express(sastavni dioWindows operativnih sistema).
Veoma znaajna mogunost elektronske pote je mogunost slanja dopunskih datoteka (poput slika,programa
itd.)zajedno sa porukama.Ove dopunske datoteke nazivaju se attachmenti ili MIME (engl. Multipurpose Internet Mail
Extension)dodaci.
E-mail je mogue koristiti i kroz Web servis. Postoje i Web posluitelji kao to su Yahoo Mail,Hotmail,
G-mail i mnogi drugi pomou kojih svaki korisnik moe otvoriti korisniki raun popunjavanjem odreenog formulara.
Ostali Internet servisi
Pored WWW-a i e-maila koji su najee koriteni Internet servisi,Internet prua i mnotvo drugih servisa.Na primjer:
IRC
Jedan od servisa koji je donekle slian elektronskoj poti predstavlja askanje (engl.chat) putem
Interneta ili IRC (engl. Internet Relay Chat). Za razliku od elektronske pote komunikacija se obavlja u
realnom vremenu tj. svi uesnici u komunikaciji moraju se istovremeno nalaziti u blizini raunara. Sav
razgovor se obavlja posredstvom kanala, koji pokrivaju razmjene informacija o specifinim temama.
Postoje razliite vrste IRC servisa, a njihovo koritenje koriste se odgovarajui programi kao to su mIRC, Mirabilis,
MSNMessenger, AOLMessenger....

FTP
FTP (engl. File Transfer Protocol) je protokol kojim se alju sve vrste datoteka preko Interneta.
FTP stranice su obino skladita dokumenata raspoloivih za preuzimanje. Za razliku od grafikih Web stranica FTP
stranice sadre jednostavne tekstualne popise dokumenata . Koritenjem FTP servisa mogue je putem Interneta
nabaviti (downloadirati) veliki broj dokumenata, elektronskih knjiga, slika, programa...
Telnet
Telnet je servis i protokol koji slui za pristupza rad na udaljenom raunaru (engl. remote login)koritenjem lokalnog
raunara
kao
terminala.Pokretanjem
odgovarajueg
komunikacionog
programa
(npr. programa Telnet koji dolazi u sastavu Windows OS-a) i navoenjem adrese raunara na koji elimo
pristupiti,korisnik moe raditi na udaljenom raunaru isto kao da se nalazi u njegovoj sobi.

55

9. Pitanja I zadaci
Uvod:
Pitanja:
1. Zbog ega je binarni brojni sistem pogodan za elektronsku obradu?
2. Pretvori binarni broj 101101 u decimalni!
3. Pretvori oktalni broj 125 u decimalni!
4. Pretvori heksadecimalni broj A15 u decimalni!
5. ta je logiki iskaz?
6. Kojom binarnom cifrom se moe predstaviti taan iskaz a kojom netaan?
Odgovori:
7.
Odgovori:
1. Binarne cifre i brojevi lako predstavljaju elektrinim signalima. Drugi razlog je taj to je nad ovim brojevima
razvijena specijalna algebra koja se moe realizovati pomou obinih prekidakih kola.
5
4
3
2
1
0
2. 1011012= 1*2 + 0*2 + 1*2 + 1*2 +1*2 1*2 =32+0+8+4+0+1=45
2
1
0
3. 1258= 1*8 +2*8 +5*8 =64+16+5=85
2
1
0
4. A1516= 10*16 +1*16 +5*16 =256+16+5=279
5. Reenica koja moe biti lana ili istinita je iskaz. Npr. Ako kaemo da je 5>3 ova reenica je iskaz koji je taan.
6. Taan iskaz se moe predstaviti binarnom cifrom 1 a netaan 0.

Provjera znanja iz Informatike Excel/Word

A grupa
1.

U folderu A:\ kreirati novi folder i nazvati ga MODUL_2_A. U tom folderu napraviti excelovu radnu
knjigu pod imenom Grupa_A_Excel.

2.

U radnoj knjizi Grupa_A_Excel promijeniti ime radnoj stranici Sheet1 u Glasanje i na njoj obraditi
sljedee podatke. Na parlamentarnim izborima su uestvovale sljedee stranake: Stranka X,
Demokratsko Demokratska Stranka, Telefonske snage, Osmjeh proljea i Y Stranka. Stranka X je
osvojila 50254 glasova, Demokratsko Demokratska Stranka 786542, Telefonske snage 156900,
Osmjeh proljea 1005478 i Y stranka 546321 glasova. Izraunati ukupan broj glasaa koji su izali na
izbore i procentualni udio sveke stranke u ukupnom zbiru glasaa Prikazati podatke tabelarno i
kreirati odgovarajui dijagram. Prikazati najmanji i najvei broj glasova po stranci.

3.

U folderu A:\MODUL_2_A kreirati word dokument Grupa_A_Word.

4.

U word dokumentu Grupa_A_Word.doc napisati svoje prezime, ime i adresu. Tekst formatirati tako
da font bude Arial veliine 14, Bold.

5.

U word dokumentu Grupa_A_Word.doc kreirati tabelu koja sadri spisak tri proizvoljna uenika iz
razreda sa njihovima prezimenom i imenom

Provjera znanja iz Informatike Excel/Word

B grupa

1.

U folderu A:\ kreirati novi folder i nazvati ga TEST_B. U tom folderu napraviti excelovu radnu knjigu

56

pod imenom Grupa_B_Excel.

2.

U radnoj knjizi Grupa_B_Excel promijeniti ime radnoj stranici Sheet1 u Firma i na njoj obraditi
sljedee podatke: U godinjoj svjetskoj proizvodnji pamuka najvei uticaj imaju sljedee kompanije:
Pamuk Co, McCotton, Sintetika Co, Super Co i XPamuk. Pamuk Co proizvede 100500 tona, McCoton
250000, Sintetika Co 520000, Super Co 50000 i XPamuk 380000. Ostali proizvoai koji nisu
navedeniu ovom popisu proizvedu 250000 tona. Izraunati ukupnu svjetsku proizvodnju pamuka i
procentualni udio svakog proizvoaa u odnosu na ukupnu proizvodnju. Prikazati podatke tabelarno i
kreirati odgovarajui dijagram. Prikazati srednju vrijednost proizvodnje u odnosu na broj
proizvoaa.

3.

U folderu A:\MODUL_2_B kreirati word dokument Grupa_B_Word.

4.

U word dokumentu Grupa_B_Word.doc napisati svoje prezime, ime i adresu. Tekst formatirati tako
da font bude Tahoma veliine 14, Underline.

5.

U word dokumentu umetnuti proizvoljnu sliku iz ClipArta

Primjer testa iz informatike::

1.

Najmanja koliina informacije je _______________________

2.

Jedan BAJT (Byte) se sastoji iz:

a) 12 bita
b) 10 bita
c) 8 bita

3.

Binarni broj se sastoji iz cifara:

a) 0,1,2,3,4,5,6,7,8,9
b) 0,1
c) 0,1,2,3,4,5,6,7

4.

Decimalni broj ima bazu __________ a binarni __________.

5.

Heksadecimalni broj ima bazu ________ i cifre __,__,__,__,__,__,__,__,__,__,__,__,__,__,__,__.

6.

Pretvori binarni broj (1001)2 u decimalni!

7.

Pretvori oktalni broj (12)8 u dekadni ekvivalent!

8.

Heksadecimalne cifre A, B, C, D, E i F imaju vrijednosti ____,____,____,____,____,____ .

9.

Popuni tablicu istinitosti za logiki izraz

A
0
0
1
1

B
0
1
0
1

Y = A B
Y

57

10. Decimalni broj 19 pretvori u binarni, metodom uzastopnog cjelobrojnog dijaljenja sa 2!

19:2
:2
:2
:2
:2

|
|
|
|
|
|

(19)10=(

)2

11. Software su:

a) Programi
b) Ureaji koji grade raunar
c) Elektrini vodovi za povezivanje raunara
12. Software se dijeli na:
a) ______________________
b) ______________________
13. ta od navedenog spada u software:
a) Hard disk
b) MS Windows
c) MS Word
d) RAM
e) BIOS
f) ROM
g) MS Windows
14. Nacrtaj Fon Nojmanov koncept raunara!

15. Kako se u OS Windows imenuju diskovi (logika imena diskova)?

16. U sljedeoj blok emi je prikazan odnos izmeu hardwarea, softwarea i korisnika. U kvadrate upii odgovarajue
nazive!

58

17. Datoteka ili fajl (file) je :

a) Podatak zapisan na perifernoj memoriji (npr. hard disku)
b) Hard disk
c) Monitor
d) Slika na monitori
18. ta je folder (ponekad se naziva i direktorij)?

19. Nacrtaj proizvoljno stablo direktorija koje zapoinje sa floppy diska!!!

20. Koje su glavne prednosti OS Windows u odnosu na MS DOS?

a) ______________________________
b) ______________________________
c) ______________________________
d) ______________________________
e) ______________________________
21. Objasni postupak kreiranja novog foldera ako ja na raunaru OS Windows!
________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________________
22. Zaokrui ispravnu sekvencu!

59

a) Selektuj -> Copy -> Pozicioniraj se u folder ->Paste

b) Selektuj -> Paste -> Pozicioniraj se u folder ->Copy
23. Data sekvenca predtavlja postupak _________________ fajlova i foldera.
24. Program MS Word je program za:
a) Crtanje elektrinih ema i projektovanje instalacija
b) Program za obradu teksta
c) Program za tabelarna proraunavanja
25. Povei pojmove!
a) Table
b) Column
c) Row
26. Program MS Excel omoguava:
a) Tabelarna proraunavanja
b) Izradu web aplikacija
c) Obradu teksta
d) Rad sa relacionim bazama podataka

a) Kolona
b) Vrsta
c) Tabela

27. U elijama A1 i B1 su brojani podaci. U eliji C1 treba ispisati formulu koja sabira ta dva podatka. Napii tu
formulu!
A
1

12

B
34

28. Osnovni mreni protokol na internetu je

a) HTML
b) ESP
c) TCP/IP
d) C++
e) UNESCO
29. Web browser je program klijent za :
a) World Wide Web
b) IRC
c) FTP
30. URL (Uniform Resource Locator) predstavlja
a) Web adresu resursa
b) E-mail adresu
c) Mreni protokol
31. Koji mreni protokol se koristi za prenos HTML stranica sa Web servera na Web klijent:
a) HTTP protokol
b) IPX/SPX
c) NetBIOS
d) ISP
32. IP adresa se sastoji iz ___________________________________________
Primjer jedne IP adrese je _______. _______ . ________ . _________
33. E-mail adresa se sastoji iz :
a) _________________
b) _________________
c) _________________
34. Navedi jedan proizvoljan primjer e-mail adrese
____________________________________________________________
35. Navedi jedan prizvoljni primjer URL-a

60

SADRAJ
1.

UVOD U INFORMATIKU I RAUNARSTVO .................................................................................. 1

1.1.
POJAM INFORMATIKE KAO NAUKE........................................................................................................ 1
1.1.1. Pojam informacije, podatka i informatike ................................................................................................... 1
1.2.
RAUNAR I PROGRAM ............................................................................................................................... 2
1.3.
ISTORIJSKI RAZVOJ RAUNARSKE TEHNOLOGIJE............................................................................. 2
1.4.
BROJNI SISTEMI ........................................................................................................................................... 2
1.4.1. Decimalni sistem ......................................................................................................................................... 3
1.4.2. Binarni ........................................................................................................................................................ 3
1.4.3. Oktalni ......................................................................................................................................................... 3
1.4.4. Heksadecimalni ........................................................................................................................................... 3
1.4.5. Konverzija iz decimalnog brojnog sistema u binarni .................................................................................. 3
1.5.
RAUN ISKAZA I BULOVA ALGEBRA .................................................................................................... 3
1.5.1. Raun iskaza................................................................................................................................................ 3
1.5.2. Bulova algebra ............................................................................................................................................ 4

2.

ARHITEKTURA RAUNARA ............................................................................................................. 5

2.1.
OSOBINE SAVREMENIH RAUNARA ...................................................................................................... 5
2.1.1. Osobine PC kompatibilnih raunara .......................................................................................................... 5
2.2.
OSNOVNE KOMPONENTE RAUNARA ................................................................................................... 5
2.2.1. Centralna memorija .................................................................................................................................... 5
2.2.2. Periferna memorija ..................................................................................................................................... 6
2.2.3. Ulazno izlazni ureaji .............................................................................................................................. 6

3.

SOFTWARE (Softver) ............................................................................................................................ 7

3.1.
3.2.
3.3.

4.

POJAM I PODJELA SOFTVERA .................................................................................................................. 7

OPERATIVNI SISTEMI ................................................................................................................................. 7
ORGANIZACIJA PODATAKA NA DISKOVIMA ....................................................................................... 7

OPERATIVNI SISTEM WINDOWS .................................................................................................... 9

4.1.1. Osobine OS Windows .................................................................................................................................. 9
4.2.
OSNOVE O RADU SA MIEM ..................................................................................................................... 9
4.2.1. biranje objekata .......................................................................................................................................... 9
4.3.
ELEMENTI PROZORA ................................................................................................................................ 10
4.4.
POKRETANJE PROGRAMA ....................................................................................................................... 10
4.5.
KRAJ RADA U WINDOWS ......................................................................................................................... 10
4.6.
STARTNI MENI (START MENU)............................................................................................................... 10
4.7.
SADRAJ KOMPJUTERA (MY COMPUTER ) ......................................................................................... 11
4.8.
SELEKCIJA FAJLOVA I DIREKTORIJA ................................................................................................... 12
4.9.
OPERACIJE SA FAJLOVIMA I DIREKTORIJIMA U WINDOWS ......................................................... 12
4.9.1. Kreiranje direktorija ................................................................................................................................. 12
4.9.2. Promjena imena fajlovima i direktorijima ................................................................................................ 13
4.9.3. Kopiranje i premjetanje fajlova i direktorija ........................................................................................... 13
4.9.4. Brisanje fajlova i direktorija ..................................................................................................................... 13
4.9.5. Recycle Bin ................................................................................................................................................ 13
4.10.
SNIMANJE I OTVARANJE PODATAKA KOJI SU SNIMLJENI NA NEKOM OD DISKOVA ............. 14
4.11.
CONTROL PANEL ....................................................................................................................................... 14

5.

SISTEMI ZA OBRADU TEKSTA....................................................................................................... 15

5.1.
MS WORD .................................................................................................................................................... 15
5.2.
UVOD ............................................................................................................................................................ 15
5.3.
POKRETANJE/ZATVARANJE MICROSOFT WORD-A .......................................................................... 15
5.4.
IZGLED PROZORA MICROSOFT WORD-A ............................................................................................ 15
5.5.
OTVARANJE NOVOG DOKUMENTA ...................................................................................................... 16
5.6.
OTVARANJE POSTOJEEG DOKUMENTA ............................................................................................ 16
5.7.
SPREMANJE (SNIMANJE) DOKUMENTA .............................................................................................. 16
5.8.
SPREMANJE DOKUMENTA POD DRUGIM IMENOM (SAVE AS) ...................................................... 17
5.9.
UMETANJE TEKSTA POMOU TASTATURE ........................................................................................ 17
5.10.
UMETANJE TEKSTA POMOU SPREMNIKA CLIPBOARD ................................................................. 17
5.10.1
Razlika izmeu naredbe Cut i Copy. ........................................................................................... 17
5.11.
BRISANJE TEKSTA..................................................................................................................................... 18
5.12.
KOPIRANJE TEKSTA COPY -PASTE..................................................................................................... 18

61

5.13.
5.14.
5.15.

NABRAJANJE STAVKI I PODNASLOVA U TEKSTU ............................................................................ 18

PISANJE FUSNOTA..................................................................................................................................... 18
UMETANJE SIMBOLA, SLIKA I GRAFIKONAU DOKUMENT ............................................................. 19

Simbole i slike moemo umetnuti bilo gdje u tekstu pomou ribona Insert................................................. 19
5.15.1.
Brisanje slika i simbola ............................................................................................................... 19
5.16.
PRETRAIVANJE I ZAMJENA TEKSTA .................................................................................................. 19
5.17.
UPOTREBA OKVIRA S TEKSTOM (TEXT BOX) .................................................................................... 19
5.18.
PREGLED DOKUMENTA PRIJE ISPISA (PRINT PREVIEW) ................................................................. 19
5.19.
NAREDBE UNDO (PONITI) I REDO (PONOVI)..................................................................................... 19
5.19.1.
KREIRANJE TABELA ................................................................................................................ 20
5.19.2.
Oznaavanje elija ...................................................................................................................... 21
5.19.3.
KRETANJE PO TABELI ............................................................................................................ 21
5.19.4.
Kretanje po tabeli pomou mia ................................................................................................. 21
5.19.5.
Kretanje pomou tastature .......................................................................................................... 21
5.19.6.
SPAJANJE I DIJELJENJE ELIJA U TABELI .......................................................................... 21
5.19.7.
Spajanje elija............................................................................................................................. 21
5.19.8.
Dijeljenje elija ........................................................................................................................... 21
5.19.9.
ODREIVANJE VISINE I IRINE ELIJA ............................................................................... 21
5.20.
KREIRANJE ZAGLAVLJA I PODNOJA STRANICE ............................................................................. 22
5.21.
PROMJENA FONTA, PODEBLJANJE I CENTRIRANJE.......................................................................... 22

6.

MS EXCEL ............................................................................................................................................ 23
6.1.
POKRETANJE I IZGLED RADNE BILJENICE ....................................................................................... 23
6.1.1. Rad sa radnim stranicama ........................................................................................................................ 23
6.1.2. Kretanje po tabeli ...................................................................................................................................... 23
6.1.3. Adrese elija .............................................................................................................................................. 24
6.1.4. Unos podataka .......................................................................................................................................... 24
6.2.
SNIMANJE I UITAVANJE POSTOJEIH FAJLOVA ............................................................................. 24
6.3.
FORMATIRANJA U EXCEL-U ................................................................................................................... 24
6.4.
RAD SA FORMULAMA .............................................................................................................................. 25
6.4.1. RAD SA FORMULAMA ............................................................................................................................ 25
6.4.2. Rad sa funkcijama ..................................................................................................................................... 26
6.4.3. Ribon data ................................................................................................................................................. 27
6.5.
GRAFIKI PRIKAZ PODATAKA .............................................................................................................. 28
6.5.1. Kreiranje grafikona ................................................................................................................................... 28
6.6.
TAMPANJE FAJLOVA .............................................................................................................................. 29

7.

RAUNARSKE MREE ..................................................................................................................... 30

7.1.
OSNOVNI POJMOVI ................................................................................................................................... 30
7.2.
POVEZIVANJE RAUNARA U RAUNARSKU MREU ...................................................................... 30
7.3.
DIGITALNI PRENOS PODATAKA ............................................................................................................ 31
7.3.1. Vrste komunikacija prema smjeru slanja podataka .................................................................................. 31
7.3.2. Sinhroni i asinhroni prenos podataka ....................................................................................................... 32
7.4.
PODJELA RAUNARSKIH MREA.......................................................................................................... 32
7.4.1. Mrene topologije...................................................................................................................................... 32
7.4.2. Geografska rasprostranjenost raunarskih mrea .................................................................................... 35
7.4.3. Nain pruanja uslugau raunarskim mreama ........................................................................................ 36
7.5.
MRENI HARDVER .................................................................................................................................... 36
7.5.1. Mrena kartica .......................................................................................................................................... 36
7.5.2. Dial-up modem .......................................................................................................................................... 37
7.5.3. ISDN Terminal Adapter ............................................................................................................................ 37
7.5.4. ADSL/xDSL modem ................................................................................................................................... 37
7.5.5. Koncentrator (Hub) ................................................................................................................................... 37
7.5.6. Komutator (Switch) ................................................................................................................................... 38
7.5.7. Usmjeriva (Router) .................................................................................................................................. 38
7.6.
MEDIJI ZA PRENOS PODATAKA (KOMUNIKACIONI KANAL) ......................................................... 38
7.6.1. Upletena parica ......................................................................................................................................... 38
7.6.2. Koaksijalni kabl ........................................................................................................................................ 39
7.6.3. 1.6.3. Optikovlakno.................................................................................................................................. 40
7.6.4. Beini prenos podataka ........................................................................................................................... 41
7.7.
MRENI SOFTVER ..................................................................................................................................... 42
7.7.1. Mreni protokoli ........................................................................................................................................ 42
7.7.2. TCP/IP skup protokola .............................................................................................................................. 42

62

7.8.
ETHERNET ................................................................................................................................................... 42
7.9.
XP OS U MRENOM OKRUENJU ........................................................................................................... 43
7.9.1. Povezivanje XP klijenta ............................................................................................................................. 43
7.10.
DIJELJENJE VEZE SA INTERNETOM ...................................................................................................... 43
7.10.1.
Postavke ICS klijenta .................................................................................................................. 45
7.11.
DIJELJENJE DATOTEKA ........................................................................................................................... 45
7.11.1.
Kako iskljuiti jednostavno dijeljenje datoteka ........................................................................... 45
1.1.1. Kako dijeliti mapu ili pogon s drugim korisnicima ................................................................................... 45
7.11.2.
Otklanjanje potekoa ................................................................................................................. 46
7.12.
DIJELJENJE TAMPAA (WINDOWS VISTA/WINDOWS7) ................................................................. 47
7.12.1.
Dijeljenje tampaa koji je povezan sa raunarom .................................................................... 47
7.12.2.
tampanje pomou deljenog tampaa ....................................................................................... 47
7.13.
MRENA TERMINOLOGIJA...................................................................................................................... 47
7.13.1.
Internet ili internet ...................................................................................................................... 48
7.13.2.
Intranet........................................................................................................................................ 48
7.13.3.
Ekstranet ..................................................................................................................................... 48
7.13.4.
Paket (packet) ............................................................................................................................. 48
7.13.5.
Mreni klijent i mreni server ..................................................................................................... 48

8.

Internet ................................................................................................................................................... 49
8.1.1. Nastanak i razvoj Interneta ....................................................................................................................... 49
8.2.
NAIN PRISTUPA INTERNETU ................................................................................................................ 49
8.2.1. Nain imenovanja raunara na Internetu ................................................................................................. 50
8.2.2. Princip rada DNS-a .................................................................................................................................. 50
8.2.3. 1.15.4. HTTP protokol............................................................................................................................... 50
8.3.
INTERNET SERVISI .................................................................................................................................... 52
8.3.1. WWW (World Wide Web) .......................................................................................................................... 52
8.3.2. Web browser.............................................................................................................................................. 53
8.3.3. Uitavanje odreene Web stranice............................................................................................................ 54
8.3.4. Pretraivanje ............................................................................................................................................. 54

9.

Pitanja I zadaci ...................................................................................................................................... 56

63