LEKSION 1

ZHVILLIMI I NORMATIVES TEKNIKE

HYRJE
Ekuilibri njerzor qndron tek equilibri i dijes. Gjithnj e m shum dija po bhet e
domosdoshme pr jetn e njeriut duke ndikuar pozitivisht n rastin e prdorimit t saj dhe
negativisht n rastin e mungess s saj. Fytyra e re e njerezimit sigurisht nuk mund t bje
pa dijen, ajo gjen atje mbshtetje e zhvillim.
Zhvillimi teknik dhe teknologjik eshte nje nga pjeset me te rendesishme te dijes pr
shkak t peshs s madhe q z n organizimin e jets s njeriut si dhe n prfitimin e t
mirave materiale. Nese n dispozicion t t gjithve vihen mjete teknike gjithnj e m t
zhilluara, ato pa dyshim qe do ta prmirsojn ndjeshm nivelin e jetes s njerzve, do ta
bjn ate gjithnj e m t sigurt dhe do te ojn me tej zhvillimin ekonomik dhe shoqror te
vendit.
Teknika dhe teknologjia zhvillohen pareshtur dhe evolucioni tyre sht gjithnj e m i
shpejte. N disa fusha ky evolucion sht me i vrullshm. Mjafton t mendosh mbi
informatiken, telekomunikacionin, proceset e automatizuara, flutuimet ne hapesire, etj. Duket
qarte se sot me shume se kurre teknika sht dinamike dhe sa m shum ajo zhvillohet aq m
shum rritet zhvillimi ekonomik.
Ky zhvillim gjithjn e m i vrullshm i teknikes dhe teknologjis po krijon rrezikun e
hapjes se nje hendeku njohjeje midis teknicieneve nga njera ane dhe pjeses tjeter te
popullsis nga ana tjeter. Po keshtu rritet rreziku i thellimit te hendekut midis vendeve te
zhvilluara dhe atyre me pak te zhvilluara. Ky hendek rrezikon pjesen me te madhe te
popullsis te njohe dhe t prfitojn nga zhvillimi teknologjik ose e detyron ate q n mnyr
pasive t bhet skllave e disa veprimeve rutine duke qene shpesh ne varsi t plot nga
teknicienet.
Mjet i domosdoshem pr te shmangur kete rrezik eshte evidentimi i arritjeve te
teknikes dhe rezultateve teknologjike dhe prezantimi tyre ne menyre sa me te kuptueshme
per masat per ti ndergjegjesuar ato per perfitimet qe ofron zhvillimi teknk dhe teknologjik.
Nje nga hapat e pare te domosdoshem ne kete proces eshte kodifikimi i arritjeve teknike dhe
rezultateve teknologjike. Kodifikimi i tekniks duhet t ndjeke evolucionin, prandaj duhet t
zhvillohet si nj proes q kap, rregjistron, interpreton evolucionin e tekniks pr t
azhornuar zhvillimin me kodifikimin e saj.
Inxhinieri sht figura profesionale q personifikon teknikn. Ai sht nj nder
subjektet kryesore n zhvillimit teknik dhe teknologjik. Ne profesionin e tij esht thelbsore
q ai ti referohet arritjeve me bashkekohore. Kjo perqasje me te rene, bashkekohoren, duhet
bere jo vetem n mnyr sa me t sigurt por edhe duke u ofruar t gjith te tjereve (perdorues
ose perfitues) garanci pr vleren, saktesine dhe cilesine e veprs apo te sherbimit te tij
profesional. Ne kete menyre lind nevoja teknike, por edhe ekonomike, q njohuria teknike t
jet e organizuar n fusha t prcaktuara dhe q kto fusha t kodifikohen per tu br sa me
t prekshme nga t gjith.
Kodifikimi teknikes dhe azhornimi vazhdueshem i arritjeve te saj ka nje rendesi te
vecante edhe ne fushen e marrdhenieve juridike kontraktuale, ne mbrojtjen e konsumatorit,
ne mbrojtjen e shendetit, te mjedisit dhe garantimin e cilesise.

NORMATIVAT TEKNIKE
Produktet prodhohen duke zbatuar metodologji teknike (teknologji) tipike, t njohura
dhe te provuara. Edhe makinat e prodhimit realizohen sipas rregullave t prcaktuara, t cilat
paracaktohen n funksion t krkesave teknologjike. Nj prodhim industrial karakterizohet
nga nj sistem i prbr nga shum komponente. Per te arritur nje nivel te caktuar cilesor
kerkohet qe secili nga komponentet perberes te sistemit te prmbushin nj nivel cilsor jo m
t vogl se ai i pjesve t tjera t sistemit. Ne rast difekti zevndesimi i nje komponenti te
sistemit me nje tjeter komponent duhet te garantoje te njejten cilesi dhe siguri te sistemit. Ai
duhet t ket t njjtat karakteristika t pjess q zevendson dhe njkohsisht t kryej t
njjtat funksione. Modalitet teknike dhe krkesat teknologjike t ketij komponentit tip
prcaktohen n disa dokumenta normative, hartimi i sakte i te cilave sht thelbsor. Keto
dokumenta quhen norma teknike.
Nj produkt blihet ne treg qe te prdoret pr t kryer funksionin e parashikuar i cili
duhet tiu prgjigjet kushteve teknike t paraprcaktuara dhe t njohura. Ne kushtet e
konkurences ne treg zgjedhja e nj produkti n krahasim me nj tjetr produkt konkurues
bazohet jo vetm n baz t mimit m t ult por edhe n baz t rendimentit, t estetiks si
dhe t krkesave mbi sigurin. Pr t br zgjedhjen me te mire sht i nevojshm kodifikimi
i veorive teknike t verifikueshme. Per kete aresye prdorimi i nj produkti ka nevojn e
prcaktimit t nje norme teknike q ti referohemi.
T njjtave kushte, si pr prodhimin dhe prdorimin e pjesve t veanta, mund tu
referohemi edhe n realizimin dhe prdorimin e impianteve. Pr m tepr, kompleksiteti i
impianteve si nj bashksi sistemesh t koordinuar e montuar krkon respektimin e normave
teknike t parashikuara q prcaktojn prshtashmrin e pjesve prbrse me koordinimin
e tyre funksional, montimin dhe instalimin e tyre.
Norma t veanta teknike duhet t prcaktohen si pr garancin e funksionimit t t
gjith komponentve n vetvete ashtu dhe t komponentve ndrmjet tyre si nje sistem n
prbrjen e impianteve.
N prodhimin, instalimin dhe prdorimin e impianteve duhet t garantohen nivele t
paraprcaktuara t cilsis dhe t siguris q arrihen nprmjet respektimit t kodeve teknike,
jo vetm t kufizuar per nj impiant, por q prfshin grupe impiantesh tipologjikisht t njjt
ose t gjith impiantet industriale.
Automatizimi i nj proesi t cfardoshm prodhimi krkon nj rakordim funksional
dhe nj prshtatshmri operative ndrmjet pjesve perberese te procesit, q nga funksionimi i
mire i linjes prpunuese, kontrolli i produktit prfundimtar, ndjekja e veprimeve t
automtizuara e deri n marrjen dhe prpunimin e t dhnave diagnostikuese. Perputhshmeria
funksionale dhe prshtatshmria operative duhet t jen ne perputhje me kodet teknike
perkatese. Edhe n kt rast, nivelet e cilsis dhe siguris duhen ti prgjigjen minimumit t
nivelit t prcaktuara n normat teknike.
N fushn e shrbimeve, sistemi duhet ti prgjigjet krkesave teknike t lidhuara me
llojin e shrbimit, menyren e shprndarjes dhe cilesine e sherbimit. Verifikimi i
prshtatshmris s nj shrbimi ndaj krkesave teknike kryhet duke iu referuar normave
teknike q heqin mundsin e karakterit subjektiv t gjykimit. Sigurimi i operatorve dhe
prdoruesve t nj shrbimi realizohet duke caktuar dhe respektuar kode teknike t
paracaktuara. Nse shrbimet jan t automatizuara, atyre iu shtohen t gjitha krkesat e
normave teknike t proceseve t automatizuara.

KODET TEKNIKE NE TEKNOLOGJITE E INFORMACIONIT

Komponentt e nj aparature elektronike te informacionit apo telekomunikacionit
jan t lidhura ndrmjet tyre n nj funksion t vetm dhe shum kompleks. Keta
komponente duhet t jen reciprokisht t prshtatshem si ne nivel hardware ashtu dhe ne
nivel software. Pershtatshmeria e komponenteve prfshi edhe at funksional percaktohet n
baz t normativave teknike te percaktuara rigorozisht.
Sistemet komplekse t prdorimit, prpunimit dhe transportimit t sinjaleve t
telekomunikacionit, ashtu si dhe impiantet e mdha industriale, lidhin n mnyr funksionale
shum nn sisteme q shpesh jan te prodhuara nga ndrmarje t ndryshme, me kritere t
ndryshme madje edhe t realizuara sipas metodikave t ndryshme. Kto nn sisteme duhet t
operojn n bashkveprim midis tyre pa konflike qe mund te kufizojne rendimentin, tempin e
prodhimit apo operativitetin e secilit nn sistem. Specifikimet qe prcaktojn ndrveprimin e
nn sistemeve dhe sistemeve paracaktohen ne normativa teknike t prcaktuara. Edhe
ndrveprimi i sistemeve bazohet n normat teknike saktsisht t prcaktuara si pr nivelet
hardware edhe ato software. Gjuht jan nj element themelor n software dhe duhet t
njihen nga te gjithe sistemet qe i perdorin ato, ndaj kodifikimi i gjuhve sht detyr e
normativave teknike.
do sistem operativ q prdor makina te komanduara me kompiuter apo nga sisteme
automatike operuese, paraqet nj a m shum aste bashk bisedimi me njeriun. Edhe n
nj sistem plotsisht t automatizuar ka nj moment q do t krkoj ndrhyrjen n sistem t
operatorit t programimit (software), pra t komunikimit njeri-makin. Per kete aresye njeriu
duhet ta njoh makinn (gjuhn e saj, mnyrn si i merr komandat, reagimet nga nj
komand e paprshtashme, etj.) dhe makina duhet te ndertohet e tille qe t lejoj ndrhyrjet e
njeriut. Kto njohuri bazohen trsisht n prcaktimet dhe prshkrimet e rregullave qe
sanksonohen n normat teknike.
KERKESA TEKNIKE PER LIBERALIZIMIN E TREGJEVE
Siguria aktive
N shoqrin moderne industriale si rezultat i rritjes s prodhimtaris lind vetvetiu
nevoja pr liberalizimin e tregjeve me qllim shprndarjen sa m t shpejte e te lehte t
produkteve dhe rritjen e mireqenies. Ne kundershtim me politikat mbrojtse industriale
shpesh sht imponuar tendenca e unifikimit t tregjeve. Por produktet nuk mund t
qarkullojn lirisht jasht kufijve t vendit te origjines pa garancin per plotesimin e disa
kerkesave teknike te pranuara per sigurine aktive qe do te thote se keto produkte nuk
shkaktojn dme (safety products). Kodifikimi krkesave t siguris aktive t produkteve prej
kohsh eshte zbatuar n vnde t ndryshme por me liberalizimin e tregjeve kodifikimi i
ketyre kerkesave ka merre karakter nderkombetar (global). P.sh. ne Europen Perendimore me
krijimin e tregut te perbashket ky kodifikim sht unifikuar.
Siguria pasive
Ne shoqerine moderne me futjen masive te automatizimit dhe kompiuterizimit te
proceseve, me perdorimin gjithmone e me te madh te makinerive dhe sistemeve te
komplikuara, me perpunimin masiv te te dhenave, etj. rritet rreziku i gabimit njerezor ose i
nderhyrjes ne sistem te personave te pa autorizuar (p.sh. nderhyrja ne rrjetin kompiuterik te
nje banke nga te ashtuquajturit hacker-a). Siguria e nje sistemi kunder ketij rreziku quhet
siguri pasive. Siguria pasive me krijim e hapesirave te lirave te shkembimit ndermjet
vendeve te ndryshme merr nje rendesi te dores se pare pasi edhe rreziku qe permendem me

siper rritet. Pr kete aresye kodifikimi dhe specifikimi me ane t normativave teknike i
gjuhve informatike, i origjins t mesazheve elektronike (p.sh origjines se nje mesazhi te
fax-it, firme elektronike, karta magnetike, etj), i kushteve t prdorimit te produkteve dhe
impianteve qe kerkojne vleresim te sigurise pasive prbn nj domosdoshmeri.
Nivelet minimale te cilesise
Liberalizimi i tregjeve krkon prv siguris aktive e pasive edhe nj cilsi minimale
t prcaktuar t produkteve e t impianteve. Edhe shrbimet duhen n fakt t konsiderohen si
produkte q nuk duhet t mbrohen nga legjislacioni vendas n nj treg t liberalizuar.
Prfundimisht mund t pohohet q tendenca drejt globalizimit t tregjeve shtyn drejt
prcaktimit t nomativave t akorduara mbi ecurin e produkteve, t impianteve dhe t
shrbimeve por edhe t sistemeve operative t drejtimit pr cilsin ashtu si dhe pr mjedisin,
shndetin dhe sigurin e punonjsve.
Verifikimi perputhshmerise
Problemi mbi garancin e prputhshmrin e normave teknike t produkteve dhe
shrbimeve midis vendeve eshte shume i rendesishem ne procesin i liberalizimit t tregjeve.
N Evrop jan kodifikuar mnyrat e verifikimit t prputhshmris s proedurave t
provave por edhe t modaliteteve t tjera t njohura. Kshtu q lindn normat europiane t
cilat i referohen kritereve t preizionit dhe verifikimit q n ditt e sotme njihen n nivel
botror.
Kodifikimi i metodave te liberalizimit te tregjeve
Krkesa pr t prkufizuar e kodifikuar mnyrat e liberalizimit t tregjeve ka lindur si
nje nevoje e zhvillimit te tyre ashtu si ka lindur nevoja pr te vendosur normativa per
krkesat teknike mbi sigurin aktive, sigurine pasive, cilsin dhe konformitetin.
Kto kerkesa perfshihen ne dokumenta t rndsishme juridike. Dokumentacioni juridik
rrjedh nga marrveshje ndrkombtare ose shum kombshe dhe sanksionon me ligj
kodifikimet dhe normativat teknike specifike te tregjeve te liberalizuara dhe zinxhirin e
enteve ose subjekteve ligjore qe evidentojne kerkesen per kode apo norma teknike, hartojne
dhe aprovojne ato, certifikojne, verifikojne apo kontrollojne zbatimin e tyre
Globalizimi dhe pershtatja gjuhesore
Gjate procesit t automatizimit te sistemeve te ndertuar nga bashkimi i disa
produkteve te nj tregu te globalizuar, pershtatjes se tyre per montim dhe bashkveprim sht
e nevojshme pershtatja e gjuhs teknike te komunikimit midis pjesve te sistemit dhe midis
pjesve te sistemit dhe operatorit/njeriut. Pra, kerkohet nje evidentim i gjuhve t veanta ose
t paktn nje pershtatje e tyre n mnyr t till q t garantohet komunikimi dhe
bashkvprimi makine-makine dhe njeri-makine. Per kete aresye gjuht e komunikimit
duhen kodifikuar q t njihen dhe pershtaten.

LEKSIONI 2
VLERAT E NORMATIVS TEKNIKE
1. QLLIMET
1.1 - UNIFIKIMI DIMENSIONAL, OPERATIV DHE TERMINOLOGJIK
Qllimi i par domethns q ka ndjekur normativn teknike sht ai i unifikimit
dimensional t pjesve t bashkuara (psh. filetimi bullon-dado) pr zvndsimin dhe
kmbimin e tyre.
Me kalimin e kohs dhe avancimin e kompleksitetit t sistemeve teknologjike ose t
impianteve u vet krijua qllimi i unifikimit t proceseve operative n mnyr q t mund t
futen modulet tip n sistemet komplekse t impianteve q merren me prodhimin dhe/ose
shrbimin.
Mbi t gjitha dominon nevoja e unifikimit terminologjik derisa nj fjal ti korespondoj
nj objekti ose nj koncepti t mir prcaktuar dhe nj objekti ose koncepti ti korrespondoj
nj kuptim i sakt.
1.2 - SIGURIA E PRODUKTEVE DHE IMPIANTEVE
Nj tjetr qllim i normativs teknike sht ai i prcaktimit saktsisht t
karakterisitikave q kan t bjn me sigurin e njerzve dhe shndetin e tyre kur ata jan
duke prdorur nj produkt ose kur jan n kontakt me t.
N vecanti siguria elektrike e produkteve ka qn dhe sht nj nga m t
rndsishmet, por njekohsisht dhe ajo t ciln normativa teknike e trajton m mnyr m t
detajuar.
Sa m sipr i referohet siguris aktive por sot ky koncept duhet t shtrihet edhe mbi
sigurin pasive t produkteve dhe t impianteve, q nga dita n dit duhet rishikuar n raport
me evolimin dhe sofistikimin e teknologjive t reja.
1.3 - PRKUFIZIMI I TEKNIKAVE T KONTROLLIT
Nj teknik e thjesht kontrolli e nj procesi industrial sic mund t jet nj proces
operativ n fushn e shprndarjes s shrbimeve duhet ti prgjigjet sakt specifikave dhe
krkesave teknike. Kjo kerkese sht e tipit projektues dhe funksional pr te garantuar nje
rendiment t paracaktuar t sistemit t kontrollit por sht edhe nje kerkese operative n
ushtrimin dhe mirmbajtjen e sistemit t kontrollit.
1.4 - SIGURIMI DHE SHNDETI I PUNONJESVE
N nj vend pune sistemet e kujdesit te shndetin dhe siguris se puntoreve duhet t
ndjekin norma t paravendosura n mnyr q t siguroj se paku nj nivel minimal te
pranuar nga norma. Norma prkufizon kerkesat teknike operative dhe organizative per
realizimin e ketij qellimi.

1.5 - MBROJTJA E MJEDISIT

Me evolimin e teknologjis dhe rritjen e popullse ne bot rritet edhe mundesia e ndotjes
se ambientit. Metodat e ndotjes behen m komplekse dhe e sofist ikuar duke krijuar m
shum rrezik per njeriun dhe natyren.
Objektivi normes per mbrojtjen e mjedisit sht t prcaktoj teknika t njohura
respektimi i t cilave mbron mjedisin dhe nuk e dmton njeriun.
1.6 - CILSIA E PRODUKTEVE DHE E SISTEMVE OPERATIVE
Cilsia e nj produkti, e kuptuar si nj grup karakteristikash t vet produktit, ka nevoj
q t kodifikohet per te mos u interpretuar subjektivisht. Po keshtu edhe cilsia e nj sitemi
operativ. Cilesia e nje sistemi operativ vleresohet zakonisht me saktsin teknike operative
te kryerjes se nje funksioni dhe q percaktohet n mnyr t qarte nga norma teknike
perkatese.
1.7 - LIBERALIZIMI I TREGJEVE
Zhvillimin i zonave t shkmbimit t lir tregetar (CEE, EFTA Mercosur, etc.) kerkon
vendosjen e normativa teknike te perbashketa pr ti br efektivisht tregje te lira keto zona.
Norma teknike percakton saktsit teknike qe shmangin padrejtsit proteksioniste lokale, qe
sigurojne cilesine dhe sigurine e produkteve, impianteve dhe shrbimeve, etj.
1.8 - MBROJTJA E KONSUMATORIT
Mbrojtja e konsumatorit krkon q produktet, impiantet dhe shrbimet t jen t
disponueshm me nje siguri t pranueshme, t prshtatshme ne prdorimi, se paku, brenda
nje niveli minimal te percaktuar dhe kene nj cilsi t mjaftueshme. Per kete aresye
kodifikohen saktsime teknike t cilat japin garanci per konsumatorin dhe e bejne ate te
vetedijshem ne procesin e blerjes dhe konsumimit te produktit apo sherbimit.
1.9 - NJOHJA E PRGJEGJSIVE TEKNIKE
Norma teknike megjithese ka karakter teknik te qarte ajo n mnyr t paevitueshme
merr prsipr prgjegjsi ne lidhje me detyrimet kontraktore dhe jo kontraktore qe rrjedhin
prej saj.
Nj kodifikim i mir teknik, ndonjhr, ndihmon n mnyr prcaktuese ne
percaktimin e prgjegjsve te personave n rastet kur ndodhin dme.
Normativa teknike gjithnj e m shum i referohet pasqyrimeve juridike t dhna, duke patur
si qllim t kodifikoj sa m mir t gjithe pergjegjesite e nevojshme ose t shikoj n
brendsi t fushs teknike zinxhirin e detyrimeve faj-prgjegjsi.
1.10 - KORREKTSIA E TREGUT
Nj rndsi e vacnt e normativs teknike sht rruajtja e korrektesise se tregut duke
duke eleminuar padrejtsite qe rrjedhin nga deformimet ose mosplotesimet e kerkesave qe
rrjedhin nga norma teknike e paracaktuar. Natyrisht bhet fjal pr saktsime teknike mbi
cilsin, sigurin, mjedisit, modalitetet operative etj., t cilat tashm jan sanksionuar dhe
pranuar nga te gjithe operatoret ne treg dhe mbartin detyrimin per cdo njerin prej tyre qe te
veprojne me nj sjellje korrekte n shrbime dhe te tregetoje ne perputhje me parimet e
konformitetit.

1.11 - KURSIMI ENERGJIS

Popullsia e sotme po shton gjithnj e m shum konsumin e energjis duke prekur
disa burime t rndsishme energjitike duke shaktuar nje impakt mjedisor me pasoja ende t
paparashikuara me saktsi.
Gjithsesi n cdo rast energjia sht ekonomi dhe mirqnie, prandaj objektivi i saj
sht ai i rritje s rendimentit energjitik t proceseve si dhe evitimi i humbjeve te saj. N
prgjithsi bhet fjal pr kursim energjie prandaj sht dicka q nuk duhet ln pas dore.
Kjo sht gjithashtu nj objektiv i rndsishm i normativs teknike e cila parashikohet edhe
n legjislacionit europian.
2. ASPEKTET EKONOMIKE E JURIDIKE
2.1 RAPORTET MIDIS PRODHUESIT, SHITESIT, BLERESIT, INSTALUESIT DHE
PERDORUESIT TE PRODUKTEVE.
N zinxhirin ekonomik prodhues-shits-blers-instalues dhe prdorues t produktit
krijohen raporte t bazuara n dukuri teknike t cilat prcaktojn marredheniet dhe vlerat
ekonomike. Normat teknike t produkteve prcaktojn dhe kushtzojn raportet midis
prodhuesve dhe shitsve. Ky rend prhapet n t gjith rratht e zinxhirit ekonomik te
siperpermendur duke shtuar mbi produktin ne cdo hallke vlera teknike t percaktuara.
Prve ksaj, n momentin q subjekte t ndryshme t zinxhirit jan t lidhur ne
forma kontraktuese ose nga varsi objektive edhe pse jokontraktuese, sht e qart q
krijohen detyrime midis palve prve prgjegjsive n rast mos korrektsie apo t ndonj
dmi t mundshm. N zinxhirin tekniko-ekonomik shtohet nj tjetr mardhenie teknikojuridik.
2.2 RAPORTET MIDIS OFRUESIT DHE PERDORUESIT TE SHERBIMEVE.
Konceptet e siper prmndura referuar produkteve vlejne edhe per shrbimet duke
prfshir ofruesin e sherbimit dhe prdoruesin. Nj shrbim i cilsis t lart teknike i
garantuar nga zbatimi i nje norme teknike vendoset n treg ne pozita superiore ndaj
sherbimeve te tjere pasi ai garanton prmbushjen e cilsive teknike t paravendosura dhe te
pranuara. N zinxhirin tekniko-ekonomik shtohet nje marrdhenie tekniko-juridike duke
vendosur raporte kontraktuese dhe detyrime.
2.3 RAPORTET KONTRAKTUESIT DHE KONTRAKTORIT
Nj kontrate pr realizimin e nj vepre (ndrtes, rrrug, impiant etj.) permban edhe
disa nene n t cilat prcaktohen aspektet tekniko ekonomike te saj q rregullojn raportet
midis kontraktuesit (investitorit) dhe kontraktorit (siprmarrsit te punimeve).
Per me teper, sot, me perfeksionimin e normave teknike, ne kontrata publik apo
privat, gjen dendur referenca te normave teknike (te detyrueshme dhe vullnetare) si kushte
kontraktuese per tu zbatuar.
Normativa teknike ne kete rast vesh vlera ekonomike dhe midis palve kontraktuese
prcaktohen edhe detyrime e prgjegjsi ne rast moszbatimi te normes.

2.4 RRITJA E PRODHIMIT DHE E KONSUMIT

Teorikisht, rritja e cilsis dhe parametrave t siguris e mbrojtjes mjedisore sjell nj
rritje t konsumit te produkteve n treg. Por kjo rritje konsumi nuk mund te realizohet nqs
rritja e cilsia dhe prmbushja e parametrave nuk u prezantohet klienteve n mnyr t
thjesht dhe t sigurt n treg. Kete e realizon norma teknike. Ndaj dhe aspekti ekonomik q
normativa teknike mbulon sht n nivele shum t larta.
2.5 GARANCIA E CILESISE DHE ZHVILLIMI EKONOMIK
Garanci sipas rregullave t prcaktuara nga konformitet i per krkesat teknike t
cilsis s produkteve, shrbimeve, impianteve dhe mnyrs se operimit te tyre n treg sht
garancia e cilsis vete. Sa m shum sht e qart dhe e sigurt cilsia aq m shum rritet
konsumi ose prdorimi produkteve. Kshtu q zhvillimi ekonomik rritet jo vetem nga
konsumi me i madh por dhe se ekonomia merr hov si rezultat i ketij konsumi.
2.6 MARRJA E DETYRIMEVE TEKNIKE DHE PERGJEGJESIVE RESPEKTIVE
KONTRAKTORE
N raportet midis palve n zinxhirin tekniko-ekonomik, t vne n dukje m par,
mbivendosen raporte juridike qe prcaktojne detyrimet respektive teknike dhe dhe
prgjegjsit perkatese ne rast mosrespektimi te tyre. Keto raporte i lidhin palet ne
marrdhenie t formalizuara npermjet nj dokumenti te nnshkruar mes tyre (kontrate) ose
nepermjet nje fakti (psh. Blerje-shitje e nj malli). Detyrimet dhe prgjegjsit q merren me
kete rast quhent kontraktuale.
2.7 PERGJEGJESITE CIVILE E PENALE
Prgjegjsit civile vijn si pasoje e demeve te shkatuara nga mos respektimi i
detyrimeve qe rrjedhin nga kerkesat e normes teknike specifike te referuar ne kontrate.
Dmet mund t vijn edhe nga neglizhenca apo paaftsia q mund t oj n mos respektimin
e normativave civile. Ne cdo rast personat pergjegjes detyrohen te zhdemtoje demin ne baze
te kontrates ose kodit civil nqs demi i shkaktuar ka karakter administrativ apo ekonomik qe
perfshihet brenda kesaj kornize ligjore. N momentin kur personat pergjegjes neglzhojne ose
refuzojne zbatimin e neneve te kodit civil apo demi i shkaktuar prej tyre eshte veper penale
(psh deme cenon sigurine apo jeten e personave), atehere ata jane subjekt i ndekjes penale ne
perputhje me ligjet ne fuqi.

LEKSIONI 3
TIPOLOGJIA E NORMATIVA TEKNIKE NE EUROPE
1. NEVOJA E AKTEVE TE PERBASHKETA NE FUSHEN TEKNIKE
1.1 - Kufijte e vlersimit e te njohjes reciproke midis vendeve te BE-se.

Heqja e pengesave teknike t tregtis n Europ ka gjetur nj mbshtetje t fort n

seancn e Gjykats Europiane m 20/ 2 /1979 sipas t cils do produkt legal i
fabrikuar dhe i nxjere n shitje n nj vend antar duhet t jet, n mas i pranuar n
tregun e secilit prej vendeve antare. Ky detyrim i sanksionuar nga gjykata ka uar
n prafrimin dhe harmonizimin e legjislacionit e t normave t shteteve t ndryshme
antare.
Harmonizimi n tr Europn i normativave teknike kombtare ka krijuar nj sistem
ekuivalent t normave teknike q lindi nga konsensusi ndrmjet vendeve antare dhe
ka eliminuar ushtrimin e masave mbrojtse n favor t prodhimeve kombtare.
Ky proces rinovimi i legjislacionit teknik t vendeve t anetare kerkoi edhe vendosjen
e disa krkesave e specifikimeve teknike t nevojshme pr t zhvilluar shkmbimin e
lirshm n terma mbi sigurin e produkteve, korektsin e tregut, mbrojtjen e
konsumatorit, mbrojtjen e mjedisit etj.
Prandaj ka qn dhe sht e nevojshme futja e makanizmave ndihmse n
specifikimet teknike t njllojta pr t gjith vendet e BE duke ndjekur normativa
teknike t njohura, t prgatitura pr tu aplikuar n kohn e duhur dhe me miratimin
konsensual te palve dhe jo detyrimisht t zbatueshme.
Edhe sistemi i verifikimit te produkteve e sistemeve n menyre vullnetare t
komformitetit sipas normave teknike ka patur nevoj t persose m tej mnyrat e
mekanizmit te tij operues ndrmjet enteve ertifikuese. Kshtu q sht prcaktuar nj
sistem i ri detyrimor i verifikimit t komformitetit i cili garanton ne rang Europian
respektimin e krkesave teknike t paravendosura.
Gjithsesi ky proces zhvillohet nn dritn e principit subvencionues i formalizuar
nga traktati Maastrich m 7/ 2 /1992 ku sipas t cilit Bashkimi Europian nuk ndrhyn
kur po i njjti objektiv mund t pajtohet me t njjtn efikasitet nga shtetet antare
dhe kur individi ose sektori privat jan n gjndje t knaqin nevojat e tyre n interes
t shoqris.

1.2 DIREKTIVA TEKNIKE TE PERBASHKETA NE TRAJTIMIN E

LEGJISLACIONIT KOMBETAR

Procesi i prcaktimit n nivel europian t krkesave dhe saktsimeve teknike

ndihmse t njjta pr t gjitha vendet antare z fill me zhvillimin e direktivave
teknike t prbashkta n nivel kombtar me baz legjslative brnda nj date t
paracaktuar pr secilin prej tyre.
Ky proces ka ndrhyr dhe ndrhyn si n fushat e reja ashtu edhe n fushat q
trajtohen nga ligjet nga disa ose t gjith vendet pjestare.
Kshtu q bhet fjal pr nj proces legjislativ, pa prekur sovranitetin e vendeve, q
kane prafruar dhe po afron gjithnj e m shum legjislacionet e kombeve n nj t
prbashkt.
Mekanizmi i direktivave sht futur edhe pr t ndihmuar stabilitetin e disa
modaliteteve q sigurojn verifikimin e komformitetit t normave teknike fakultative.
1.3 OPINIONET DHE REKOMANDIMET E PERBASHKETA.
VENDIMMARRJET DHE RREGULLAT.

Me rekomandim kuptojm prcaktimin e norms europiane t shqyrtuar EN 45020 m

1998 ku sipas t cils trajtohen dispozitat e prkujdesjes ose t nj guide.
Ajo formulohet n nivel europian duke rekomanduar dispozita pr seciln nga vendet
antare, derisa kto t prshtasin ligjet e tyre.
Flitet pr nj ftes t veant q qeveria europiane iu bn qeverive t secilit vend
mbi lndn e trajtuar, por zbatimi i saj nuk sht i detyrueshm, ashtu si ai mbi
opinionet.
Ekziston nj mnyr tjetr, m pak i ashpr i direktivave, pr te prafruar n europ
legjislacionet teknike kombtare.
Ndryshe aplikohen vendimmarrjet dhe rregullat pa asnj normativ n dipozicion t
kombeve dhe jan respektivisht garantuese pr t gjitha vendet antare dhe pr ata t
cilve u jan caktuar.
1.4 NORMAT TEKNIKE EUROPIANE

Prcaktimi nga ana e enteve normuese europiane t normave teknike t harmonizuara

n direktiva t njjta dukerealizuar nj lidhje t ngusht ndrmjet krkesave
thelbsore t direktivave dhe t ktyre normave teknike.
Gjithashtu, nprmjet mekanizmit frenues nga entet normuese kombtare t norameve
teknike t harmonizuara, kjo lidhje e ngusht transmetohet identikisht n t njjtin
nivel pr secilin vend antar.
Edhe prcaktimi i normave t tjera teknike nga ana e enteve europiane prbn nj
transferim t prmbajtjes s tyre n nivel kombtar, nga momenti kur puna e enteve
normuese europiane zhvillohet nprmjet pjesmarrjes n punimet e tyre edhe t
enteve normuese t secilit komb.

2. DALLIMET GJUHESORE NE TEKNIKE

2.1 PERCAKTIMI I PRODUKTEVE, SHERBIMEVE DHE RREGULLAVE
RELATIVE NE SHERBIME

Me produkte duhet kuptuar artikuj t prodhuar industrialisht dhe produkte

bujqsore prfshi edhe produktet e peshkimit.
Me shrbime duhet kuptuar do lloj shrbimi i shoqris s informacionit, ia vlen
t thuash fardo lloj shrbimi i kryer normalisht kundrejt pagess, n largsi, n
rrug elektronike dhe sipas krkesave individuale t marrsit t shrbimeve. Si
prfundim kuptojm: me shrbim n distanc nj shrbim i dhn njkohshm pa
prezencn e palve; dhe me shrbim nprmjet rrugs elektronike nj shrbim i
drguar n origjin dhe i trhequr n destinacion nga paisjet elektronike q e trajtojn,
duke prfshir dixhitalizimin dhe memorizimin e t dhnave t cilat jan t
trasmetueshme, duke shtuar dhe marr njkohsisht fijet, radio, mjete optike ose
mjete t tjera elektromagnetike. Me shrbim me porosi indiciduale t nj marrsi t
shrbimeve nj shrbim i drguar nprmjet trasmisioneve t t dhnave mbi bazn e
krkesave individuale.
Me rregulla relative n shrbime duhet nnkuptuar nj krkes me natyr
prgjithsuese dhe relative n nisjen e shrbimit t aktiviteteve dhe ushtrimit t tyre,
n veanti prvaktimeve relative t dhnsit t shrbimeve, t shrbimeve dhe
marrsit t shrbimeve.
2.2 PERCAKTIMI I SPECIFIKAVE TEKNIKE DHE I KERKESAVE TE
TJERA

Me termin specifike teknike duhet te kuptojme nje specifike normative e cila

permban nje dokumant i cili sakteson (percakton) kerkesat e nje produkti , nivelin e
cilsise se tije, perdorimin me te perstatshem, sigurine, dimensioned gjithashtu ketu
duhet te perfshijme dhe amballazhimin shenimin dhe etiketimin si dhe procedurat e
vlesimit dhe te pershtatjes. Gjithashtu duhet thene se ketu perfshihen si metodat dhe
procedurat e prodhimit qe jane relative per produktet e agrikultures te destinuara per
qellime ushqimore, per njerzit ose kafshet, dhe perqellime mjeksore (medikamentet);
ashtu dhe metodat e procedurat e prodhimit qe jane relative me produktet e tjera kur
kemi nje shmangie te karakteristikave te permendura me larte.
Me termin kerkese tjeter duhet te kuptojme nje kerkese te ndryshme nga specifika
teknike e paraqitur per nje produkt dhe kjo per qellime kujdesi per konsumatoret dhe
ambjentin dhe qe lidh ciklet e jete se tije komerciale me kushtet e perdorimit, e
riciklimit e perdorimit ose te eleminimit, dhe kjo pikerisht atehere kur keto kushte
mund te ndikojne tek kompozicioni dhe natyra e produktit ose tek komercialiteti i tij.
2.3 - SAKTESIMI I NORMES TEKNIKE

Me termin norme duhet te kuptojme nje specifike teknike e aprovuar nga nje
organizate e njohur dhe e afte qe te nxjeri akte rregulluese ( qe rregullojne), kjo
organizate duhet ti perkasi nje prej kategorive te meposhtme normash si : norma

nderkombetare, norma europiane, norma kombetare, te cilat pershtaten dhe vihen ne

dispozicion te publikut respektivisht nga nje organiate nderkombetare, europiane dhe
kombetare , te cilat kane detyre rregulluese.
2.4 - PERCAKTIMI I RREGULLES TEKNIKE

Me termin rregull teknik duhet te kuptojme nje specifike teknike ose nje kerkese
tjeter , e cila eshte e lidhur me nje rregull relativ me sherbimet dhe qe perfshin
dispozitat administrative, perdorimi i te cilave eshte i detyrushem per komerialitetin
dhe rendrimentin e sherbimit, per stabilimentin e punonjesve te sherbimit ose per
perdorimin e ketyre te gjithave ne territorin kombetar ose ne nje pjese te tije.
Si rregulla tenike mund te paraqiten dhe dispozitat ligjore , rregullat administrative qe
ndalojne fabrikimin, importimin, tregtimin ose perdorimin e nje produkti ose
perdorimin e nje produkti ose endimentin dhe perdorimin e nje sherbimi. Ky
definicion i fundit eshte i lidhur me saktesimin e tre llojeve te rregullave teknike nder
te cilat mund te permendim ate te dispoz itave ligjore rregulluese ose administrative,
te cilat jane i jane referuar ne menyre direkte ose indirekte nepermjet kodeve
profesionale (te punes) , specifikave teknike ose kerkesave te tjera ose rregullave
relative te sherbimeve.
3. PERGJEGJESITE JURIDIKE TE NORMAVE
3.1 - EVOLIMI I NORMAVE TEKNIKE NE RREGULLA TEKNIKE

Kur nje udhezues legjislativ ose ne pergjithsi nje rregull i nxjerre nga administrate
publike me fuqi imponuese perdor specifikime teknike duke ju referuar normave
teknike, atehere keto akte ligjore quhen rre gulla teknike te detyrueshem dhe quhen
te njohura de jure .
Kjo praktike e shpalljes se udhezimeve te njohura de jure te cilat bazohen tek
normat teknike krijon lehtesine e pershtatjes e shpejte te normatives me zhvillimin e
teknikes.
3.2- RESPEKTIMI NJE NORME TEKNIKE DHE PREZUMIMI KOMFORMITETIT

Udhezime te nxjerra si dispozite ligjore te nxjera nga administrate publike me fuqi

imponuese perdorin tekniken e referimit me nje ose me shume norma teknike per te
percaktuar prezumimin e konformitetit per produkte ose sherbime te caktuara.
Ne kete rast, prodhuesi, megjithese nuk mund ti eliminojme ne menyre apriori
kerkesat e detyrueshme te paraqitura ne udhezim, gjate aplikimit te tij ne praktike ai
mund te ofroje edhe nje zgjidhje alternative per plotesimin e kerksave te detyrushme
duke prezumuar konformitetin.
3.3 SHPREHJA E NORMAVE TEKNIKE MBI GJENDJEN TEKNIKES PER
AZHORNIMIN E MENJEHERSHEM TE SAJ

Rregullat e artit ose praktika me e mire inxhinjerike qe rrjedh nga eksperienca ne vite,
citohet n kodin civil te vendeve te BE dhe n shum dispozita ligjore te tyre dhe

prcaktimi saj bazohetmbi rregullat e konformitetit. Rregullat e artit mund t merret si

nj prshkrim ose si trsia e prshkrimeve q knaqin n terma ekonomik vet
gjendjen e tekniks.
Norma teknike gjen nj prcaktim n normn EN 45020 sipas t cilit ajo perkufizohet
si faza e arritur e zhvillimit t produkteve, proceseve ose shrbimeve bazuar n
zhvillimin aktual te teknikes, te zbulimt shkencore teknologjik dhe eksperimenteve n
zhvillim.
Nse kihet parasysh q normat teknike n prgjithsi jan t predispozuara per tu
prdorur nga profesioniste dhe t njohura nga organizma normuese, kur t flitet n
vazhdim per pjesmarrjen e t gjithave palve t interesuara (prodhues, konsumator,
tregtar,etj) duhet kuptuar qe asnjra nga kto pale t mos jet mbi t tjert. Po keshtu
edhe organizata te pavarura shkencore si universitetet, entet krkimore, etj., qe marrin
pjese ne hartimin e normave dhe zhvillimin e teknikes nuk duehn konsideruar si
organizata mbi t tjert. Trsia e normave teknike korrektesisht t paraprgatitura
me gjith dispozitat ndihmse duhet te mbeshtet edhe mbi baza ekonomike t
pranuara nga te gjithe ndersa pasqyrimi i nivelit teknologjik e profesional duhet te
azhornohetvijueshem ndryshe nga cndodh me dispozitat legjislative, shpesh t
pranuara me shum vones.
Rregullat teknike jo domosdoshmrisht identifikohen me normn teknike dhe kjo
sht ekuptueshme, e legjitimuar dhe e njohur. N veanti t gjitha normat teknike n
t cilat respektimi bhet mbi baz t komformitetit t krkesave u vendosen
bashkangjitur specifikimeve duke sugjeruar njekohesisht nj mnyr pr t zbatuar
rregullat teknike t azhornuara.
3.5 MARRJA E DETYRIMEVE DHE PERGJEGJESIVE TE RREGULLAVE
TEKNIKE

N veprimtarit teknike midis palve t prfshira ne kontraktime te

ndryshmevendosen detyrime.
Nqs detyrimet jan formalizuar dhe detajuar n mnyr specifike n kontrat, ather
n baz t tyre merren prgjegjsi n raste kur ndodhin dme si pasoj e mungess s
respektimit t detyrimeve t marra. Ndrsa ne kontrata u referohemi normave teknike
ose rregullave teknike te njohura dhe aprovuara atehere prgjegjsi n raste kur
ndodhin dme merrn si pasoj e mungess s respektimit t ketyre normave apo
rregullave.
Vlera e references se normave teknike ne marrdhenie kontraktuale qendron ne faktin
se ato jane shprehje e gjndjes reale t tekniks dhe ne kete menyre e formalizojne me
mire dhe ne menyre me te ndershme marrdhenien.
N prgjithsi ligjet jo sanksionuese (dmth. q nuk vendosin sanksione nga mungesa e
mos respektimit t tyre) dhe normat teknike, duke qn jo detyrimisht obliguese, nuk
mund t jen sanksionuese por mbahen si referuese n rastet kur prfshijn mundsin
e marrjes s detyrimeve dhe, n rast dmesh, mund t perdoren pr t zgjidhur
problemet e krijuara.

3.6 BARRA E DEMOSTRIMIT TE PAFAJESISE NE RAPORT ME

MUNGESEN E RESPEKTIMIT TE RREGULLAVE TEKNIKE

Prgjegjsia juridike si civile dhe ajo penale ne teknike lindin zakonisht nga gabimet
teknike ose nga mos respektimi normave dhe rregullave teknike. Prjashtohen ne kete
rast cshtje te tjera te parashikuara nga ligji. N n t tilla raste barra e demostrimit te
pafajesise mbetet e teknikeve te cilet duhet ta bazojne ate ne interpretimin e normave.
3.7 SPECIFIKIME JURIDIKE TE NORMAVE TEKNIKE

Nj norm teknike, q lind n mnyr spontane dhe q nuk sht kthyer n rregull
teknik pr t vepruar si dispozite apo rregullore shtetrore dhe qe n t njjtn koh i
nuk i njihet aplikimi per konformitet, ne vendet e BE mund te konsiderohet e
gate shme pr t qn e aplikuar si akt normativ.
3.7 A APLIKIMI I NORMAVE TEKNIKE TE PADEKLARUARA

Subjekti, hartuesi i mundshm i norms teknike, vendos vet n mnyr t lirshme

mbi aplikimin e padeklaruar ndaj t tretve te normes s prodhimit. Subjekti n kt
rast sht i lir t vazhdoj ose t mos aplikoj normn edhe pa e deklaruar.
Specifikimet juridike mbi aplikimin e norms konsistojn n faktin q subjekti n
rastet e gjykimit me palt kundrshtare, duhet q n mnyr t besueshme t tregoj
se e zbatuar rregulln teknike n fazn e prodhimit.
Nse aplikimi i norms mbshtetet vetem mbi presupozimin e konformitetit t
rregulls se padeklaruar teknike sht e nevojshme q n vazhdim t ket nj akt
akuz duke marr nj pesh t rndsishme juridike.
3.7 B ALIKIMI I NORMAVE TEKNIKE TE DEKLARUARA
Subjekti, hartuesi i mundshm i norms teknike, n mnyr t lirshme vendos tu
tregoj t tretve mbi aplikimin e normave n sfern e prodhimit. Kjo deklarat sht
pjes e kontrats q nnshkruhet nga subjekti ose mund t jet pjes e marrdhnieve
tregtare n mnyr t atill q t gjeneroj besim tek t trett mbi aktivitetin ose
produktin.
N pamje t par vzhgimi i norms teknike mund t marr nj rndsi t theksuar dhe
her pas here decizive n zbatimin e detyrimeve t nnshkruara n kontrat, prandaj
pakujdesia sjell pasoja juridike sipas rasteve kur ka t bj me prodhimin ose blerjen e
deklaruar. Edhe n kt rast pakujdesia e norms teknike n t ciln sht deklaruar
aplikimi mund t prfshij pasoja juridike ndryshe nga deklarimi i br sic mund t
njihen detyrimet kundrejt zotruesve ose prodhuesve t produkteve duke qn t
kushtzuar nga deklarimet e bra.

3.7 C APLIKIMI I NORMAVE TEKNIKE TE DEKLARUARA DHE TE

CERTIFIKUARA OSE VERTETESIA MBI KONFORMITETIN E NORMES

Subjekti, hartuesi i mundshm i norms teknike, n mnyr t lirshme vendos tu

tregoj t tretve mbi aplikimin e normave n sfern organizative t prodhimit t
shoqruar nga nj certifikat ose me nj vrtetim mbi konformitetin e norms.
N kt rast vlejn t gjitha ato q jan thn n rastet paraardhse por me dicka m
shum me prfshirjen e prgjegjsive nga entet certifikuese ose vendosjen e
procedurave mbi pakujdesit ose krkohen kompetenca pr ushtrimin e verifikimit t
konfromitetit.

LEKSIONI 4
ORGANIZMAT NORMATIVE
1.NIVELET NDERKOMBETARE
1.1- IEC (International Electrotechnical Commission): Vula IEC
IEC eshte nje organizmate nderkombetare e krijuar me 1906 me qender ne Gjeneve
dhe merret me normat teknike dhe standardizimet ne te gjitha fushat e teknologjise elektrike,
elektronike dhe informatike.
Ne IEC marrin pjese Komitetet Kombetare (nga nje per secilin vend) qe perfaqesojne
interesat e kombeve te tyre ne punet e organizimit dhe te vendosjes se normave standarte per
te gjithe.
Ne kete organizate bejne pjese:
Industrialist, Furnizues, Shperndares dhe Shites
Konsumator dhe Perdorues
Te gjithe nivelet e agjensive qeveritare
Shoqerite Profesionale dhe Shoqatat Tregtare
Subjektet e trajtimit profesional per normat teknike dhe standardet
Ne IEC marrin pjese 62 anetare me te drejta te plota dhe 11 anetar pa te drejte vote.
Te perfaqesuarit ne IEC mbulojne me shume se 80% te popullsise dhe rreth 95% te energjise
elektrike boterore.
1.2 ISO (International Organization for Standardization):Vula ISO
Organizata boterore e standarteve (ISO) u themelua ne Londer me 1946 nga shkrirja e
dy organizmave te meparsheme. Ajo mbulon te gjithe sektoret e teknikes pervec sektorit
elektroteknik qe mbulohen nga IEC.
Anetaret e ISO jane perfaqesues te interesave publike dhe private te kombeve. Cdo
komb mund te perfaqesohet me nje anetar.
Ne ISO perfaqesohen 148 vende nga te cilat 96 jane anetar aktive ne organizate, 38
prej tyre nuk kane te drejta te plota por vetem informohen mbi punen e kryer ne interes te
tyre nga ISO dhe 14 anetar te nenshkruar te cilet mbajne kontakte me boten normatore mbi
azhornimin e normave te reja.
Cdo norme e perpunuar nga ISO mban vulen e saj njekohesisht bashke me vulen e
organizates qe bashkepunoi ne perpunimin e saj.
1.3- ISO / IEC JTC1 (Joint Technical Committee 1 for Information
Technology) : Komisioni i perbere nga ISO & IEC,Vula e normave ISO /
IEC
JTC1 eshte nje komision i perbere nga ISO dhe IEC qe mbulon fushen e normave teknike ne
sektorin e teknologjise se informacionit dhe te informatikes. Normave te perpunuara nga kjo
organizate iu bashkangjiten vulat e ISO / IEC.
1.4 - ITU (International Telecommunication Union) : Organizata
Nderkombetare e pergatitjes se normave.

ITU eshte nje organizem nderkombetar brenda sistemit te Kombeve te bashkuara ku

qeverite e vendeve anetare koordinojne sherbimet dhe ne rrjetin e TELEKOM-it. Organizata
perbehet nga tre sektore: ITU-R qe mbulon normat teknike mbi rrezatimet, ITU-T qe mbulon
normat teknike per tekomunikacionin dhe ITU-D qe mbulon normat teknike per zhvillimin e
sektoreve qe mbulon organizata.
ITU-T prodhon norma teknike ne formen e rekomandimeve, per sektorin e
telekomunikacionit.
Ne ITU bejne pjese 189 vende anetare, me shume se 650 anetare dhe 50 anetare te
asociuar nga sektori i Telekomit. Rekomandimet e ITU shpesh here publikohen si norma nga
IEC, ndonjehere si dispozita legjislative, dhe ndonjehere si dispozita ndihmese te
marreveshjeve nderkombetare.
2. NIVELI EUROPIAN
2.1- CENELEC (Comite Europeen de Normalisation Electrotecnique):Vula e
normave EN:
CENELEC u krijua me 1973 nga bashkimi i dy organizatave te meparshme, si
organizate jo fitimprurese me qender ne Bruksel. Ajo perbehet nga Komitetet Kombetare te
Eletroteknikes te 22 Vendeve Europiane .
CENELEC merret me hartimin e normave teknike duke krijuar lehtesira deri ne
heqjen e barrierave tregtare. Normat teknike te hartuara kenaqin kerkesat e prodhuesve,
konsumatoreve dhe tregut europian. Ato jane te harmonizuara dhe ne mbeshtetje te
prodhimeve europiane me qellim qe te forcoje dhe zhvilloje tregun Europian, te stimulojne
zhvillimit teknologjik, te rrisin sigurine aktive dhe pasive, te perkujdesen ndaj konsumatorit
dhe punetoreve.
Cdo norme mban vulen e EN dhe nje numer shoqerues qe shkon nga 50000 deri ne 59999
nese behet fjale per nje norme te studiuar ekskluzivisht nga CENELEC, nga 60000 deri ne
69999 nese eshte me origjine nga IEC dhe nga 45000 deri ne 49999 nese i referohemi se
njejtes fushe por te ndare sipas sektoreve IT (Teknologjise se Informacionit).
Vula ENV tregon nje norme te vlefshme per nje periudhe te parashtruar kohore ne faze
eksperimentale.
2.2 CEN (Commite Europeen de Normalisation):Vula e normave EN
EN eshte krijuar me 1961 nga organet normuese kombetare te CEE dhe te EFTA
(Europian Fair Trade Association: ne perputhje me zonat e lira te shkembimit ndermjet
Islandes, Litenshtenjit, Norvegjise dhe Zvicres.)
Normat lindin vullnetarisht nga perfaqesuesit e te gjithe te interesuarve ne kete fushe :
Industrise, autoriteteve, shoqerive civile, enteve normuese kombetare, etj.
CEN perbehet nga 22 pjesemarres si perfaqesues te vendeve te komunitetit euopian,
te vendeve te EFTA-es dhe te disa vendeve te tjera te Europes qendrore dhe lindore. Ketu
bejne pjese dhe 8 vende anetare qe nuk kane te drejte vote ne asamblene e pergjthshme e qe
perfaqesojne organizatat europiane te industrialisteve, konsumatoreve dhe ambientalisteve.
Komisioni Europian dhe sekretari i EFTA-s perbejne keshilltarete CEN.
CEN kontribuon vullnetarisht ne Bashkimin Europian me norma teknike qe
promovojne tregetine e lire, sigurine aktive, mbrojtjen e mjedisit, etj.

Normat europiane te CEN ashtu si dhe ato te CENELEC dhe te ETSI duhet te kthehen ne
norma kombetare per vendet e Bashkimit Europian ose vendet qe aspirojne te hyjne ne kete
Bashkim duke zevendesuar normat lokale qe bien ne kundershtim me to. Edhe per CEN vula
e normave eshte EN. Seria e numrave shoqerues arrin deri ne 39999.
2.3-ETSI (Europian Telecommunications Standarts Institute) : Vula e
normave ETS
ETS eshte nje organizate jofitim prurese. Qellimi kryesor i krijimit te saj eshte hartimi
i normave teknike Europiane ne fushen e tekomunikacionit.
Organizata perbehet nga 699 anetare nga 55 vende europiane por edhe nga anetare nga vende
te tjera. Ne rganizate perfaqesohen edhe operatore te rrjeteve te ndyshem telefonike,
industrialistet, perdorues, furnizues sherbimesh dhe organizata kerkimore te kesaj fushe.
Komisioni Europian dhe sekretari i EFTA-s e kane njohur ETSI. Vula e normave eshte ETS.

Tabele permbledhese e organizatave normative

Niveli

Nderkombetar
Europian

Elektrik
&
Elektronik

Telekomunikacioni

Teknologjite
e
Informacionit

Te Tjera

EIC
(2)
CENELEC
(2)

EIC
(2)
ETSI
(2)

ISO / IEC
JTC1 (1)
CEN/CENELEC
(2)

ISO
(2)
CEN
(2)

LEKSIONI 5
DIREKTIVAT E PERBASHKETA TE PERAFRIMIT TE RI DHE
NORMAT E HARMONIZUARA .
1. HYRJE
1.1-

HARMONIZIMI LEGJISLATIV
Lindja dhe zhvillimi i tregut te perbashket europian ka patur dhe ka nevojen qe
produktet kudo qe te jene prodhuar tu pergjigjen kerkesave thelbesore te perbashketa te
Bashkimit Europian ne menyre qe te qarkullojne lirisht brenda Europes. Kerkesa themelore
per tu plotesuar jane ato qe lidhen me sigurine aktive dhe pasive, shendetin dhe ambientin.
Kjo kerkese shtron nevojen e harmonizimit legjislativ midis vendeve anetare te BE-se por
edhe te nomave teknike kombetare te tyre.
Harmonizimi i legjislacionit te vendeve europiane eshte bere sipas direktivave
komunitare te cilat kerkojne angazhimin e cdo shteti anetar ne procesin e harmonizimit
legjislativ duke ruajtur kompetencat e organeve kombetare per format dhe mjetet e perdorura.
1.2-

HARMONIZIMI I NORMAVE TEKNIKE KOMBETARE

Harmonizimi i normave teknike kombetare te vendeve te komunitetit europian me ato
komunitare sipas rekomandimeve dhe direktivave perkatese lindi si nevoje e hapjes se tregut
dhe shkembimit te lire te mallrave ne euro zonen komunitare. Ky harmonizm ka qene nje
proces i gjate dhe i studiuar mire dhe perben nje inisiative te nisur prej kohesh nga entet
normative kombetare. Kjo pune vazhdon edhe sot per te evituar mosperputhjet qe mund te
lindin si pasoje e arritjeve te reja teknike apo kerkesave te reja ne shkembime.
2.1 DIREKTIVAT E PERAFRIMIT TE RI
Megjithe perpjektjet e vendeve anetare te Komunitetit Europian per pershtatjen dhe
harmonizimin normativ teknik te tyre sipas Direktivave komunitare, u vune re veshtiresi ne
kete drejtim. Per tejkalimin e tyre dhe per te lehtesuar dhe shpejtuar zbatimin e Direktivave
komunitare, por edhe per te tejkaluar veshtiresite e adoptimit te normave teknike per disa
produkte te vecanta, u konceptua nje strategji e re harmonizimi teknik bazuar ne disa
direktiva te reja te quajtura direktivat e Perafrimit te Ri, qe u aprovuan nga vendet e BE me
rezoluten e Keshillit Europian te muajit Maj, 1985.
Keto direktivat te reja, ne ndryshim nga te meparshmet, kerkojne qe procesi i
harmonizimit teknik te fokusohet ne adoptimin e disa kerkesave te quajtura thelbesore, me
karakter pergjithesues, qe ju referohen nje kategorie te gjere produktesh, pa vendosur asnje
kerkese specifike qe lidhet me produkte te vecante. Keto kerkesa lidhen kryesisht me
plotesimin e kushteve te sigurise, mbrojtjes se shendetit dhe ambientit.
Normativat teknike komunitare ne zbatim te kesaj direktive hartohen nga organizatat
europiane te standardeve. Produktet qe prodhohen ne zbatim te ketyre direktivave marin
marken CE dhe mund te tregetohen lirshem ne te gjithe vendet e komunitetit europian.
Per normimin me specifik te produkteve te vecante u eshte lene liri te interesuarve per
te propozuar, negociuar dhe hartuar norma teknike nepermjet Enteve ose Organizatave te

Standarteve, me kusht qe ato te jene konform kerkesave kryesore te direktives me te cilen ato
lidhen.
2.3- PRINCIPET BAZE TE STRATEGJISE SE PERAFRIMIT TE RI
Strategjia e re e Perafrimit te Ri bazohet ne keto principe kryesore:
a- Realizimin e shpejte te procesit te harmonizimit legjislativ mbi bazen e direktivave qe
percaktojne vetem kerkesat thelbesore qe produktet duhet te kenaqin (sigurine,
mbrojtjen e shendetit dhe te ambientit) ne menyre qe ato te pranohen ne tregun e
perbashket dhe te mund te levizin lirshem ne te.
b- Emertimin e Enteve ose Organizatave te normave teknike si organe qe do te merren
me perpunimin e normave teknike egzistuese mbi bazen e direktivave te Perafrimit te
Ri duke i kthyer ato ne norma teknike te harmonizuara.
c- Mbajtjen e tipit vullnetar te normave teknike (dmth aplikim jo i detyruar i tyre).
d- Dhenien paraprake te konformitetit kekesave kryesore te direktives ne aplikimin e
normave te harmonizuara,
e- Presupozimin e komformitetit me kerkesat kryesore te direktives perkatese per te
gjithe aplikimet qe bazohen ne normat e harmonizuara dhe dhenien e pergjegjesise
autoriteteve publike per te garantuar respektimin e kerkesave te sigurise (ose te
kerkesave te tjera) ne territorin e tyre.
f- Njohjes se organeve normuese ne nivel komuniteti europian dhe kombetar nepermjet
rezolut es se keshillit se ciles ju referuam me siper.
3.NORMAT E HARMONIZUARA
3.2 LINDJA E NORMAVE TE HARMONIZUARA
Ne zbatim te marreveshjes midis Organizatave Europiane te Normave dhe Komisionit
Europian cdo norme teknike e harmonizuara, e hartuar ne zbatim te nje direktive te dhene ne
Rezoluten e Keshillit te Europes se dates 07.05.1985, adoptohet nga Organizata Europiane e
Normave qe mbulon ate fushe te ciles i referohet norma. Referimi mbi adoptimin e normes se
harmonizuar publikohrn ne gazeten zyrtare te komunitetit europian.
Me adaptimin e normes se harmonizuar nga njera prej Organizatave Europiane te
Normave edhe vendet anetare te Komunitetit Europian jane te detyruara qe te kryejne nje
publikim analog dhe te adaptojne normen egzistuese te tyre me normen e harmonizuar
nepermjet Enteve normues kombetare qe jane anetare te Organizates Europiane.
Normat e harmonizuara mund te zgjidhen nga normat egzistuese per sektore te vecante
ose mund te pergatiten nga eksperte jashte Organzitave Normuese Europiane sic jane CEN,
CENELEC dhe ETSI, por ne cdo rast aprovimi dhe adaptimi tyre kalon nepermjet ketyre
Organizatave sipas fushes qe ato mbulojne.
Ne pergatitjen ose perpunimin e nje norme te harmonizuar, enti normues kompetent
duhet te perfshije te gjithe palet e interesuar (prodhues, konsumatore, sindakata, autoritete
publike, etj.). Permbajtja e normave te harmonizuara eshte pergjegjesi e Entit normues
europian perkates.
3.3 TIPET E NORMAVE TE HARMONIZUARA
Normat e harmonizuara klasifikohen ne norma te pergjithshme dhe norma te vecanta.
Normat e pergjithshme te harmonizuara u referohen te gjithe produkteve qe jane pjese e nje

Direktive te dhene ndersa normat e vecanta te harmonizuara i referohen vetem nje lloj
produkti ose nje familjeje produktesh. Gjithashtu jane ne fuqi ende edhe te ashtequajturat
norma me baze interesi per nje Direktive (p.sh. Norma EN 45020), te cilat kane nje fushe te
gjere zbatimi pasi perbajne dispozita baze per nje sektor te vecante, psh per matjen, provat
dhe vlerat relative referuese te njerit nga aspektet e trajtuara ne Direktive.
3.4 DISPOZITAT QE NORMAT E HARMONIZUARA MUND TE KENAQIN
Nje norme e harmonizuar e nje Direktive eshte e tille derisa kenaq, me zbatimin e saj,
kerkesat thelbesore te direktives. Por norma mund te permbaje specifikime qe kenaqin te
tjera dispozita tej kerkesave kryesore te Direktives. Ne kete rast norma duhet te dalloje si
dispoziten te ciles i referohet ashtu dhe Direktiven. Nje norme e harmonizuar nuk duhet ne
asnje menyre te mbuloje te gjithe kerkesat e Direktives se ciles i referohet edhe sikur te
trajtoje vetem per nje produkt ose per nje familje produktesh. Ne kete rast hartuesi duhet te
perdore specifikimet teknike per te kenaqur gjithe kerkesat thelbesore te normatives.

3.5 - PERPUNIMI I PROCEDURAVE DHE PUBLIKIMI I NJE NORME

TE HARMONIZUAR
Procedura e perpunimit dhe publikimit te nje norme te harmonizuar mund te organizohet
sipas ketyre etapave ne vazhdim:
1- Komisioni europian formulon nje mandat, i cili kerkon konsulencen e Shteteve
anetare.
2- Ky mandat ju transmetohet organizatave europiane te normave.
3- Organizatat normuese europiane e pranojne mandatin megjithese kane te drejten qe
edhe ta refuzojne ate.
4- Organizatat normuese europiane zhvillojne nje program te perbashket dhe zgjedhin
nje Komitet Teknik ne lidhje me kete ceshtje.
5- Organizatt normuese europiane dhe organet kombetare korespondente nisin hetimet
publike mbi kete aspekt .
6- Komiteti teknik merr ne konsiderate komentet e zhvilluara.
7- Organizatat kombetare te normave votojne per normen e re te krijuar dhe organizatat
europian e miratojne ate.
8- Organizatat normuese europiane i transmetojne Komisionit Europian referimet e bera
mbi normen (numrin dhe titullin).
9- Komisioni ben publikimin e ketyre referencave.
10- Organizatat normuese kombetare bejne vendosjen e drejte te normes europiane ne
nivel kombetar.
11- Autoritete e vendeve te vecanta anetare publikojne referimet e normes kombetare.

3.6 MODIFIKIMI I NJE NORME TE HARMONIZUAR

Vendimi formal per te modifikuar nje norme te harmonizuar mund te merret ne menyre te
pavarur nga organizatat normuese europiane por edhe me kerkese te Komisionit Europian qe
ne te njejten kohe edhe ai mund ta beje kete propozim ne menyre te pavarur ose nga kerkesa
e nje prej vendeve anetare.

Nevojshmeria e modifikimit mund te rrjedhe nga variantet e ndryshme ne fushen e

zbatimit ose nga kerkesat thelbesore te direktives, nga vleresimi i Komisionit ose te nje prej
vendeve anetare, nga papershtatshmeria e nje norme te harmonizuar per te kenaqur kerkesat
kryesore te direktives ose ato te zhvillimeve teknologjike.
Modifikimi sidoqofte duhet te mbulohet nga nje mandat i Komisionit ne terma dhe kushte
pergjithsisht te njejta me ato te mandatit origjinal, por nuk perjashtohet edhe ideja e nje
mandati te ri .
Organizata normuese europian vendos daten e publikimit ne nivel kombetar te
normes se modifikuar dhe daten e pezullimit te asaj qe ekzistonte me perpara, duke zgjedhur
keshtu nje periudhe te ripozicionimi te vlefshmerie se te dy versioneve. Referimet e normes
se modifikuar dhe asaj ekzistuese publikohen ne gazeten zyrtare te Komisionit Europian.

LEKSIONI 6
PERAFRIMI I PERBASHKET GLOBAL MBI VLERESIMIN E KOMFORMITETIT

1.VERIFIKIMET MBI KOMFORMITETIN

1.1-

KERKESAT MBI SHQYRTIMIN E KOMFORMITETIT NE BE

Nepermjet rezolutes se Keshillit Europian 7.5.1985 i cili ka vendosur Trajtimet e

reja mbi konformitetin eshte njohur nevoja e shqyrtimit te komformitetit te normave te reja
dhe jane hedhur bazat e para per ti kenaqur ato.
Rezoluta detyron shtetet anetare qe te ruajne komformitetin mbi kerkesat e sigurise
dhe ne vecanti kerkesat thelbesore mbi sigurine e produkteve. Produktet duhet te shoqerohen
nga nje certifikate ose nje stampe konformiteti e bazuar ne rezultatin e provave ose ne
deklarimin e prodhuesit.

1.2-

CERTIFIKATAT E KOMFORMITETIT DHE CERTIFIKIMI

Perkufizimet qe pasojne trajtohen ne Normen EN 45020 :
Me Certifikate mbi komformitetin duhet kuptuar nje dokument i leshuar sipas
rregullave te nje sistemi certifikues, i cili tregon qarte, se nje produkt, proces apo sherbim i
percaktuar saktesisht eshte ne komformitet me nje norme te specifikuar ose me nje
dokumenti tjeter normativ.
Me Komformitet duhet kuptuar korrespondenca e nje produkti, procesi ose sherbimi
me kerkesa te specifikuara.
Me Certifikim duhet kuptuar procedura me te cilen nje pale e trete garanton me shkim
se nje produkt, proces ose sherbimi eshte konform kerkesave te specifikuara.
Me Pale e trete duhet kuptuar nje person ose nje organizate e njohur si e pavarur nga
palet e interesuara.
Nga perkufizimet e lartpermendura nxirret pefundimi se nje certifikate komform
rregullave duhet te specifikoje Normen se ciles i referohet komformiteti dhe duhet te leshohet
nga nje person ose organizate e njohur si e pavarur nga palet e interesuara.
Certifikata mund te zevendesohet me te ashtu quajturen Marke e komformitetin e
cila duhet kuptuar si Marke e depozituar dhe aplikuar komform rregullave te nje sistemi
certifikues, duke treguar me nje qartesi te majftueshme qe nje produkt, nje proces ose nje
sherbim eshte komform nje norme te specifikuar ose te nje dokumenti tjeter normativ.
Nje certifikate komformiteti, duke qene e leshuar nga nje pale e trete, eshte nje
dokument i rendesishem qe mbart vlera ekonomike te rendesishme ndersa vlera e saj juridike
bazohet ne deshmine e nje pale te pavarur.

2.

AKREDITIMI

2.1 ORGANIZMAT E AKREDITIMIT

Perkufizimet qe pasojne trajtohen ne Normen EN 45020:
Me Organizem Akreditimi duhet kuptuar nje Organizem qe administron nje sistem
akreditimin dhe qe leshon certifikata akreditimi.
Me Sistem akreditimi duhet kuptuar nje sistem qe nepermjet rregullave te tij realizon
procesin e akreditimit.
Me Akreditim duhet kuptuar nje procedure nepermjet te ciles nje organizem i njohur
njeh formalisht aftesine e nje organizmi tjeter per te kryer funksione specifike ne perputhje
me normat.
Procesi i akreditimit duhet te garantojne aftesi, profesionalizem dhe paaneshme ri.
Struktura e akredituar mund te jete nje organizem certifikues, nje laborator provash ose nje
qender vleresimi.
Procesi i akreditimit eshte vullnetar dhe duhet te realizohet sipas kerkesave te percaktuara
nga norma teknike europiane e serise EN 45000.

LEKSIONI 7
PERAFRIMI I PERBASHKET PER MODULET DHE
MARKEN CE
1. HYRJE
1.1- NISMA E PERAFRIMIT TE MODULEVE
Rezoluta e Keshillit Europian e dates 21.12.1989, qe percaktoi Perafrimin e
Moduleve, ftoi Komisionin Europian te merrte masat e nevojshme zbat imin e Rezolutes.
Komisioni, qe nepermjet nje komunikimi te meparshem, te dates 24.07.1989, i kishte
paraqitur Keshillit propozimin e Perafrimit Global, ishte i pergatitur per kete ftese. Ndaj pas
marrjes se saj, ai arriti te formulonte shume shpejt propozimin mbi ate cka quhet me emrin
Perafrim i Moduleve i cili bashke me Perafrimin Global do te krijonte kushtet e nevojshme
per zbatimin e efektshem te Rezolutes.
Per me teper Keshilli ka prezantuar te ashtuquajturin Perafrim i Moduleve ne
Vendimin 90/683/CEE qe me vone u abrogua e u shfuqizua nga vendimin 93/465/CEE i vitit
22.07.1993 me ane te te cilit percaktohen modulet qe duhet te plotesohen sipas fazave te
ndryshme te procedurave te vleresimit te komfomitetit te nje produkti per marrjen dhe
perdorimin e markes CE.
1.2- MOTIVET E PERAFRIMIT TE MODULEVE
Motivet thelbesore per perafrimin e moduleve qendrojne ne nevojen per te realizuar
nje zbatim efektiv te Perafrimit Global. Ne vija te pergjithshme mund te themi se me
Perafrimin Global te moduleve jane futur instrumenta harmonizues per vleresimin e
komformitetin dhe jane adoptuar principe te perbashketa ne aplikimin e tyre.
1.3- KRITERET E PERCAKTIMIT TE PERAFRIMIT TE MODULEVE
Me perafrimin modular eshte marre parasysh qe instrumentat harmonizues per
vleresimin mbi komformitetin duhet qe te sigurojne plotesisht komformitetin e produkteve
sipas kerkesave thelbesore te vendosura ne direktivat e harmonizimit teknik, duke garantuar
shendetin dhe sigurine e perdoruesve dhe komsumatoreve. Eshte marre parasysh gjithashtu
qe ky komformitet duhet te sigurohet ne menyre jo te imponuar nga prodhuesit nepermjet
procedurave te qarta, te kuptueshme dhe duke lejuar nje grade e larte fleksibiliteti ne
perdorimin e moduleve.
Pervec kesaj eshte mbajtur parasysh qe per te lehtesuar kontrollin mbi tregun e
perbashket nga ana e kontrolloreve dhe per te sqaruar detyrimet e operatoreve ekonomike
eshte e nevojshme vendosja e disa rregullave te perbashketa dhe perdorimi markes CE.

2.3 - ORIENTIMET MBI VENDOSJEN E SHENJAVE CE

Ne vendimit e Keshillit 93/465/CEE shpjegohen ne princip menyrat dhe format e vendosjeve
te shenjave CE nga te cilat do te permendim:
Marka CE e kur vendoset mbi nje produkt duhet te garantoje komformitetin e
produktit sic parashikohet ne direktivat qe perkatese (jo vetem per kerkesat thelbesore
mbi sigurine, shendetin, mbrojtjen e konsumatorit, etj., por edhe per elemente te
vecante te normes.)
Marka CE mbi produktet industriale duhet te deshmoje qe nen pergjegjesine e
prodhuesit produkti eshte realizuar sipas udhezimeve dhe direktivave te pranuara dhe
qe i eshte nenshtruar procedurave te verifikimit te komformitetit.
Marka CE mbi komformitetin eshte e ndertuar nga incialet CE sipas simbolit
te Komisionit Europian dhe vendoset mbi produktet. Permasat e germave te saj
ndryshojne ne perputhje me permasat e produkteve por ne asnje rast ato nuk mund te
jene me e vogla se 5mm.
Marka CE vendoset nga prodhuesit ose nga nje person i caktuar prej tij mbi
cdo produkt, ne menyre te dukshme, te lexueshme dhe qe nuk mund te hiqet ose
demtohet kollaj. Ne rastet e pamundesise ose per te perjashtuar cdo justifikim ajo
vendoset edhe mbi amballazhin dhe mbi dokumentat shoqeruese te parashikuara
neper direktiva.
Marka CE eshte e detyrueshme te vendoset mbi cdo produkt industrial te
disiplinuar nga normat e harmonizuara teknike te ngritura mbi principin e Perafrimit
Global.
Krahas markes CE mund te bashkangjiten edhe shenja te tjera komformiteti
(te ashtu quajturat shenja cilesie) te normave europiane ose kombetare, kur ato nuk
pengojne leximin dhe nuk ngaterohen me shenjen CE.
2.4 MODULET E VLERESIMIT MBI KOMFORMITETIN
Pjesa e trete dhe e fundit qe i bashkangjitet vendimit te Keshillit Europian
93/465/CEE percakton modulet te cilet dallohen njeri nga tjetri nepermjet germave te
shprehura nga A-H, ne te cilet direktivat e vecanta te treguara shprehin fushen e gjere te
perdorimit te tyre.
Moduli C eshte i destinuar per tu perdorur ne kombinim me modulin B. Por ai
kombinohet pergjithesisht edhe ne rastet e tjera me modulet D, E dhe F pervec se ne rastet e
vecanta ku projekti i ndertimit eshte shume i thjeshte.
Per prodhuesin eshte e nevojshme te vleresohet se ciles skeme duhet ti referohet me
qellim qe te kuptojme se cilin prej moduleve duhet te ndjeke dhe me ke duhet te kombinohet
ai modul ne menyre qe produkti te mund te marre marken CE.

PRODHUES

FAZA
E
PROJEKTIMIT

FAZA
E
PRODHIMIT

G
C

SHENJA CE

2.5MODULI A - KONTROLLI I PRODHIMIT TE BRENDSHEM

PRODHUESI

Sigurohet dhe shprehet qe produktet ne

fjale kenaqin kerkesat e direktives qe i
referohet.

ORGANI INFORMUES

Versioni baze i Modulit A nuk parashikon

nderhyrjen e ndonje organi informues.

PLOTESIME TE TJERA

KOMENTE

Prodhuesi : i derguari i tij ose pergjegjesi

qe lejon produktin te hyje ne tregun e
perbashket duhet te ruaje , te depozituar ,
per nje periudhe te pakten 10 (dhjete)
vjecare nga data e fundit e prodhimit te
vete produktit dokumentacionin teknik qe
rezulton ne respektimin e specifikimeve te
direktives. Prodhuesi nderkohe duhet te
adoptoje masat e nevojshme derisa procesi
i prodhimit te jete po ai ne menyre qe te
kryeje dhe mirembaje produktet komform
dokumentacionit
teknik
dhe
sipas
kerkesave te direktives se referuar.
Moduli A - mbulon si fazen e projektimit
ashtu si dhe ate te prodhimit te produktit,
duke formuar keshtu i vetem nje procedure
te kompletuar
mbi vleresimin e
komformitetit.

2.6 - MODULI B - KONTROLLI I TIPIT CE

PRODHUESI

ORGANI INFORMUES

PLOTESIME TE TJERA

KOMENTE

Paraqet tipin
perkates teknik.

dhe

dokumentacionin

Kontrollon (nepermjet kontrolleve te

depozituar te provave te nevojshme) dhe
deklaron qe keto kontrolle jane komform
kerkesave te percaktuara ne direktiven i
cila i referohet.
Prodhuesi: i derguari i tij ose pergjegjesi qe
lejon produktin te hyje ne tregun e
perbashket duhet te pranoje se bashku me
dokumentacionin teknik nje kopje te
deklarimeve te kontrollit CE te depozituar
per nje periudhe te pakten 10 (dhjete)
vjecare nga data e fundit e prodhimit te
vete produktit.
Moduli B mbulon pra vetem fazen e
projektimit te produktit dhe duhet te jete
gjithmone i kombinuar ose shoqeruar me
modulin perkates te fazes se prodhimit.

2.7- MODULI C - KOMFORMITETI NDAJ TIPIT

PRODHUESI

ORGANI INFORMUES

PLOTESIME TE TJERA

KOMENTE

Sigurohet dhe deklaron qe produktet ne

fjale jane komform llojit te objektit te
deklaruar nga kontrolli CE tip dhe te
kenaqi kerkesat e direktives se referuar.
Versioni baze i modulit C nuk parashikon
nderhyrjen e asnje organi informues.
Prodhuesi: i derguari i tij ose pergjegjesi qe
lejon produktin te hyje ne tregun e
perbashket duhet te ruaje , te depozituar ,
per nje periudhe te pakten 10 (dhjete)
vjecare nga data e fundit e prodhimit te
vete produktit nje kopje te deklarates mbi
komformitetin. Prodhuesi nderkohe duhet
te adoptoje masat e nevojshme derisa
procesi
i
prodhimit
te
siguroje
komformitetin e produkteve te tipit te
objektit te deklaruar ne kontrollin CE tip
dhe kerkesave te direktives qe i referohet.
Moduli C mbulon vetem fazen e prodhimit
te produktit dhe eshte perdorur gjithmone i
shoqeruar me modulin B .

2.8 MODULI D - SIGURIMI I CILESISE SE PRODHIMIT

PRODHUESI

ORGANI INFORMUES

Venia ne pune e nje sistemi cilesor te

aprovuar ne prodhimin dhe kontrollin e
produktit.
Vlereson sistemin mbi cilesine e produktit
duke percaktuar nese po i njejti sistem
garanton komformitetin e produkteve sipas
kerkesave te direktives se referuar.
Presupozon komformitetin e kerkesave te
sistemeve cilesore qe kenaqin normen e
harmonizuar EN ISO 9002 (sot 9001).
Prodhuesi ose i derguari i tij harton nje
deklarate mbi kontrollin e produktit sipas
provave te depozituara sipas CE. Prodhuesi
angazhohet nderkohe qe te kenaqi
detyrimet qe i vijne nga ky sistem cilesor i
aprovuar ne menyre qe ai te jete i
pershtatur dhe efikas njekohesisht. Cdo
ndryshim qe behet i transmetohet organit
informues, i cili ben vleresimin dhe pastaj
komunikon vendimin e tij mbi kete ceshtje.

PLOTESIME TE TJERA

KOMENTE

Prodhuesi duhet ne fund te ruaje per 10

(dhjete) vjet nga data e fundit e prodhimit
te produktit te gjitha dokumentacionet ne
fjale per cdo pershtatje te bere te ketij
sistemi,vendimet bashke me marredheniet
qe ka patur me organin informues.
Organi Informues : kryen inspektime
verifikimi periodikisht ne menyre qe te
siguroje qe prodhuesi te mos ndryshoje
kete sistem cilesor te aprovuar. Prodhuesi i
jepet nje kopje e raportit mbi verifikimet e
bera.
Moduli
D
mbulon vetem fazen e
prodhimit te produkteve, dhe pervecse ne
ato raste te vecanta ku aplikohet i vetem,
sepse ne pergjithesi perdoret ne kombinim
me modulin B .

2.9 MODULI E - SIGURIMI I CILESISE SE PRODUKTIT

PRODHUESI

ORGANI INFORMUES

PLOTESIME TE TJERA

Ve ne pune nje sistem cilesor i aprovuar

per inspektimin final dhe per provat e
produktit ne fjale .
Vlereson sistemin cilesor si perfundim
duke percaktuar nese po i njejti produkt
garanton komformitetin e produkteve sisas
kerkesave te direktives se referuar.
Njoftohet prodhuesi per vendimin e marre
ne shqyrtim,duke i dhene nje informacion
shtese mbi kete motivacion. Duke pranuar
si te vertete komformitetin sipas kerkesave
te thena me siper per sistemet cilesore qe
kenaqin normen e harmonizuar EN ISO
9003 (sot 9001) .
Prodhuesi ose i derguari i tij duhet te hartoj
nje deklarate komformiteti per produktin
sipas tipit te objektit te depozituar nga
provat CE. Prodhuesi
angazhohet
gjithashtu qe te kenaqi detyrimet e ardhura
nga sistemi cilesor i aprovuar dhe ne
menyre qe ai te jete i pershtatshem edhe
efikas. Cfaredo lloj ndryshimi i sistemit
komunikohet organit informues , i cili ben
vleresimin dhe komunikon vendimine saj
mbi kete ceshtje. Prodhuesi duhet ne fund
te ruaje per te pakten 10 (dhjete) vjet nga
data e fundit e prodhimit te produktit

KOMENTE

dokumentacionin relativ te sistemit te

cilesise, dokumentacionin per te cilen behet
fjale mbi pershtatjet qe kane ndodhur te
ketij sistemi dhe te gjitha vendimet dhe
relacionet e organit informues.
Organi Informues : kryen inspektime
verifikimi periodikisht ne menyre qe te
siguroje qe prodhuesi te mos ndryshoje
kete sistem cilesor te aprovuar. Prodhuesit
i jepet nje kopje e raportit mbi verifikimet
e bera.
Moduli
D
mbulon vetem fazen e
prodhimit te produkteve, dhe pervecse ne
ato raste te vecanta ku aplikohet i vetem,
sepse ne pergjithesi perdoret ne kombinim
me modulin B .

2.10 MODULI F - VERIFIKIMI MBI PRODUKTIN

Sigurohet dhe deklaron qe produktet ne
fjale jane komform rregullave te
PRODHUESI
deklaruara te provave tip CE qe kenaqin
kerkesat e direktivave te cilat i
referohen.
Vazhdon me kontrollet ose provat mbi
verifikimin e komformitetit te produktit
ne menyre qe te kenaqi kerkesat e
direktives qe i referohet ,ne menyre qe
te beje kontrollin e produktit sipas
ORGANI INFORMUES
metodave statistikore qe ndodhen
aktualisht.
Ne fund njofton mbi deklarate
komformiteti qe iu bashkangjitet
provave te kryera.
Prodhuesi ose i derguari tij duhet te
mbaje nje kopje te deklarates mbi
komformitetin e produktit te pakten per
10 (dhjete)vjet qe nga data e fundit e
prodhimit te ketij produktit.Prodhuesi
nderkohe duhet te adoptoje masat e
nevojshme per aq kohe sa procesi i
prodhimit te garantoje komformitetin e
PLOTESIME TE TJERA
produkteve ne baze te deklarimit te
provave te CE tip , ne menyre qe te
kenaqi kerkesat e direktives te ciles ajo i

KOMENTE

referohet.
Organi informues detyron qe te
vendoset numri i tij identifikues per
secilin produkt te aprovuar.
Moduli F mbulon vetem fazen e
prodhimit te produkteve ,dhe pervec se
ne ato raste te vecanta ku mund te
aplikohet i vetem, ne pergjithesi
perdoret i kombinuar me modulin B.

2.11 MODULI G - VERIFIKIMI I NJE PRODUKTI TE VETEM

Sigurohet dhe deklaron qe produkti ne
fjale eshte komform kerkesave te
PRODHUESI
direktives se referuar.

ORGANI INFORMUES

PLOTESIME TE TJERA

KOMENTE

Kontrollon produktin dhe ben provat e

pershtatshme
per
te
verifikuar
komformitetin kerkesave te direktives
se referuar.
Dhe shpall me vone nje deklarate
komformiteti qe iu bashkangjitet
provave te kryera.
Organi informues fikson ose vendos
mbi produktin shenjat dalluese te tij.
Moduli G mbulon si fazen e projektimit
ashtu dhe ate te prodhimit te produktit,
duke bere keshtu nje procedure te
kompletuar
mbi
vleresimin
e
komformitetit.

2.12 MODULI H - SIGURIMI TOTAL I CILESISE

PRODHUESI

Ve ne pune nje sistem cilesor ne fazen e

projektimit dhe te prodhimit te produktit

ORGANI INFORMUES

per ne fazen finale te inspektimit dhe ben

provat ne lidhje me kete produkt .
Vlereson cilesine e sistemit duke
percaktuar nese po i njejti sistem
garanton komformitetin e produkteve sisas
kerkesave te direktives te ciles ajo i

PLOTESIME TE TJERA

KOMENTE

referohet.
Presupozon komformitetin e kerkesave te
sistemeve cilesore qe kenaqin normen e
harmonizuar EN ISO 9001.
Prodhuesi ose i derguari i tij duhet te hartoj
nje deklarate komformiteti te produktit
sipas kerkesave te direktives qe i referohet.
Prodhuesi nderkohe duhet gjithashtu qe te
kenaqi detyrimet e ardhura nga sistemi
cilesor i aprovuar dhe ne menyre qe ai te
jete i pershtatshem edhe efikas. Cfaredo
lloj ndryshimi i sistemit komunikohet
organit informues , i cili ben vleresimin
dhe komunikon vendimine saj mbi kete
ceshtje. Prodhuesi duhet ne fund te ruaje
per te pakten 10 (dhjete) vjet nga data e
fundit
e
prodhimit
te
produktit
dokumentacionin relativ te sistemit te
cilesise, dokumentacionin per te cilen behet
fjale mbi pershtatjet qe kane ndodhur te
ketij sistemi dhe te gjitha vendimet dhe
relacionet e organit informues.
Organi Informues : kryen inspektime
verifikimi periodikisht ne menyre qe te
siguroje qe prodhuesi te mos ndryshoje
kete sistem cilesor te aprovuar. Prodhuesit i
jepet nje kopje e raportit mbi verifikimet e
bera.

Moduli H mbulon si fazen projektimit

ashtu edhe ate te prodhimit te produktit
duke bere keshtu nje procedure te
kompletuar
ne
vleresimin
e
komformitetit.

LEKSIONI 8
TREGU BOTEROR DHE NORMAT TEKNIKE
1.INSTITUCIONI I ORGANIZATES BOTERORE TE TREGTISE
(WTO:WORL TRADE ORGANIZATION)
1.1 MARREVESHJET TREGTARE NE NIVEL NDERKOMBETAR
PERPARA SE TE KRIJOHEJ ORGANIZATA BOTERORE
E TREGTISE .
Pasi perfundoi lufta e dyte boterore u krijua nje organizate qellimi se ciles ishte te
garantonte paqen ne boten e shkateruar nga lufta dhe qe ne perfundim te saj rezultoi e
ndare nga pikepamja ideologjike (blloku i perendimit dhe i lindjes). Kjo organizate u
quajt Organizata e Kombeve te Bashkuara OKB (ONU).
Ne korrik te 1944 ne Bretton Woods u firmosen disa marreveshje me karakter
tregtar dhe financiar qellimi i te cilave ishte zhvillimi ekonomise boterore nepermjet
shkembimeve te lira. U krijuan Fondi Nderkombetar Monetar (FMN) dhe Banka
Boterore (BB). Nderkohe ishte ideuar dhe krijimi i Organizates Nderkombetare te
Tregtise (ONT) por themelimi saj deshtoi me 1947 nga oponenca e krijuar brenda
Kongresit Amerikan . Po me vitin 1947 lindi GATT - Marreveshja e Pergjithshme
mbi Tarifat dhe Tregtine (MPTT), e cila hyri ne fuqi ne janar te 1948. Objektivi
kryesor i saj ishte liberalizimi i tregjeve ne shkalle boterore dhe ne princip ajo u
shpreh se do te luftonte per uljen ne menyre progesive te tarifave doganore.
1.2 MARREVESHJA INSTITUCIONALE E OBT (Organizata Boterore e
Tregtise)
Prespektiva e krijimit te nje tregu te lire frymezoi nje periudhe 8 vjecare
negociatash intesive shumepaleshe ne kuader te MPTT (GATT) deri ne vitin 1994, te
cilat njihen si Raundi Uruguay. Keto perpjekje u kurorezuan me marreveshjen e
arritur ne Marrakash me 15.04.1994 per krijimin e Organizates Boterore te Tregetise
(OBT). Vendimi per krijimin e OBT hyri ne fuqi me 01.01.1995 duke zevendesuar te
ashtu quajturin MPTT 1947 si pjese e marreveshjes per krijimin e OBT. OBT e ka
qendren e saj ne Gjeneve.
Me 1999 Bashkimi Europian ka nisur nje cikel te ri negociatash tregtare te
quajtura Millenium Round per te forcuar dhe zgjeruar rolin dhe funksionet e OBTse.
NATYRA E OBT
OBT eshte themeli juridik dhe instituacional mbi te cilen mbeshtetet sistemi
tregtar boteror. Ajo percakton detyrimet themeleore kontraktuale mbi bazat e te cilave
zhvillohen marredheniet tregtare midis vendeve. OBT ka personalitet juridik dhe
eshte nje Organizate Nderkombetare e strukturuar ne menyre te tille qe per vendet

anetare ekziston detyrimi i pranimit te marreveshjeve qe nenshkruhen ne kuader te

organizates, ne ndryshim nga MPTT qe ishte vetem nje marreveshje ne princip
ndermjet shteteve per te hequr barrierat e tarifave midis tyre e ku secili vend duhej ti
hartonte dhe nenshkruante vete marreveshjet.
1.3 - STRUKTURA E OBT
Sot ne Organizaten Boterore te Tregtise marrin pjese 146 vende anetare dhe 30 vende
vezhgues.
Struktura vendimarrese e OBT eshte Konferenca nderministrore e vendeve anetare e
cila mblidhet te pakten cdo dy vjet. Ajo perbehet nga perfaqesues te te gjithe vendeve
anetare te OBT dhe mund te marre vendime ne te gjithe fushat qe mbulon marreveshja
e OBT. Organizata ka ne krye Drejtorin e Pergjithshem se bashku me 4 Nendrejtore te
Pergjithshem dhe nje sekretar ekzekutiv. Keshilli i Pergjithshem i organizates
perbehet nga perfaqesues te vendeve anetare dhe zbaton vendimet e Konferences nder
ministrore dhe percakton ne zbatim te tyre aktivitetet e komiteteve te punes.
Organizata ka themeluar nje sistem per te kontrolluar mosmarreveshjet midis
anetareve dhe te nje sistem qe analizon politikat tregtare.
Tre keshilla paralelisht ndajne midis tyre fushat kryesore te ekspertizes te OBT.
Keshilli per Tregtimin e Mallrave mbikqyr marreveshjen e re mbi tarifat doganore dhe
disa marreveshjeve te tjera specifike ne tregtetine e mallrave. Keshilli per marrveshjen
e pergjithshme mbi tregetine dhe sherbimet (General Agreement on Trade and
Services) mbikqyr marreveshjet ne tregtine e sherbimeve (psh ato qe lidhen me
levizjen e njerezve, trafikun ajror, transportin detar, telekomunikacioni, financiat, etj.)
Keshilli per aspektet tregetare te pronesise intelektuale (Trade-Related Aspect of
Intellectual Property) mbikqyr marre veshjet mbi pronesise intelektuale dhe mbrojtjen
e te drejtave te autorit kunder fallsifikimeve ne emertimin e origjines. OBT pervec
ketyre keshillave ka dhe nje numer te madh komitetesh dhe grupesh pune me te ndare
ne sektore te ndyshem sipas specialisteve te cilat kompletojne kuaderin e
pergjithshem strukturor te OBT.
2.

FUNKSIONET DHE MARREVESHJET TREGTARE TE FUTURA NE

MARREVESHJEN INSTITUCIONALE TE OBT-se

2.1- FUNKSIONET E OBT-se

Funksionet kryesore te OBT-se jane :
1. Administrimi dhe zbatimi i marreveshjeve te ndryshme tregetare thelbi i te cilave
perben OBT.
2. Krijimi i forumeve per negociata tregtare shume paleshe.
3. Ndihma ne zgjidhjen e kofliktetve tregtare mes vendeve anetare.
4. Mbikqyrja e politikave tregtare kombetare.
5. Bashkepunimi me te gjithe institucionet nderkombetare te interesuara.

1.2 PRINCIPET NGA FRUMEZOHET OBT-ja

Marreveshja OBT permban nje teresi dispozitash juridike, deklarata dhe vendime
qe percaktojne detyrimet dhe angazhimet e anetareve.
E tere normativa e OBT-se vjen si rezultat i disa principeve kryesore sic mund te
permendim:
1. Dhenia automatikisht e titullit vend me i favorizuar te gjitheve anetareve,
ne saje te se cilit produktet e importuara nga cdo vend anetar duhet te gezojne
nje trajtim jo me pak te favorshem nga ai i akorduar per produktet kombetare
analoge ose per produktet qe jane importuar nga nje vend tjeter jo anetar.
2. Tregti pa diskriminim per origjinen e vendit.
3. Rritje konstante e mundesise per te hyre ne treg.
4. Promovimi i konkurences si nevoje per zhvillimin e anetareve.
5. Angazhimi per promovuar reforma ekonomike te duhura drejt ekonomise se
tregut.
1.3 MARREVESHJET TREGTARE SHUMEPALESHE
Marreveshjet tregtare shumepaleshe bazohen ne marreveshjet institucionale te
OBT-se dhe jane te detyrueshme per te gjithe anetaret si:
1. Marreveshjet shumeaneshe mbi tregtine e mallrave
2. Marreveshjet e pergjithshme mbi tregtine e sherbimeve
3. Marreveshjet mbi aspektet reciprok te se drejtes mbi pronesine intelektuale
4. Mirekuptimi mbi normat dhe procedurat qe disiplinojne mosmarrveshjet
Midis marreveshjeve shumepaleshe mbi tregtine e mallrave perfshihet MPTT
1994 dhe marreveshje te tjera mbi agrikulturen, mbi aplikimin e masave higjenike,
mbi tekstilet dhe veshjet , mbi pengesat teknike ne tregti, mbi masat qe duhen te
merren ne investimet qe lidhen me tregtine, ne rregullat persa i perkasin origjines, mbi
procedurat relative ne licensimin per te kryer importin, etj.
3. MARREVESHJA

TBT

3.1 PERGATITJA, ADOPTIMI DHE APLIKIMI I RREGULLAVE

TEKNIKE
Ne marreveshjen TBT percaktohet nje seri specifikimesh qe u drejtohen organizmave
te shteteve te vendeve anetare mbi pergatitjen,adoptimin dhe aplikimin e rregullave
teknike.
Ato duhen te sigurojne qe pergatitja ,adoptimi dhe aplikimi i rregullave teknike nuk
krijone pengesa te panevojshme ne tregti.
Aty ku ka nevoje per rregulla teknike dhe nderkohe ekzistojne nje numer shume i
madh normash teknike anetaret thirren qe te perdorin keto te fundit,fale joefikasitetit
ose te jopershtatshmerise se tyre per permbushjen e objektivave legjitime si psh. si ne
ceshtje e faktoreve klimaterik ose gjeografik ose te probleme teknologjike thelbesore.

Nje rregull teknike ne perputhje me normat teknike nderkombetare eshte e vlefshme

perderisa ajo nuk tregon te kunderten, aq sa te mos krijoje pengesa te panevojshme te
tregtine nderkombetare.
Anetaret duhet te impenjohen ,ne limitet e rezervave (burimeve) te tyre dhe duke
patur parasysh harmonizimin e rregullave teknike, duke luajtur nje rol te rendesishem
ne pergatitjen e normave teknike nga ana e organizmave normuese nderkombetare.
Anetaret duhet te sigurojne qe te gjitha rregullat teknike te pershtatura te jene te
publikuara ose te jene te paraqitura ne nje forme tjeter.
Ekzistojne norma teknike nderkombetare qe organi i vetem normues do ti perdori si
baze per normen teknike qe do te zhvilloje,ne pergatitjen e normave teknike nga ana e
organizmave nderkombetare te normave.
Organizmi normues do te specifikoje normat teknike mbi kerkesat e produkteve ne
termat e efektshmerise me teper se karakteristikat e projektit ose ne pershkrimin e saj.
3.2- PROCEDURAT PER VLERESIMIN E KOMFORMITETIT
Per te kompletuar perkufizimin ne kuader garancise ne mungese te pengesave teknike
ne tregti, marreveshja TBT ka si qellim qe te nderhyje edhe ne harmonizimin
(komformitetin) e procedurave per vleresimin e komformitetit te normave teknike.
Marreveshja TBT pershkruan qe procedura e verifikimit te komformitetit te jene te
pergatitura dhe te aplikuara ne menyre te tille qe te pranoje hyrjen e , furnizuesve te
produkteve te ardhur nga territoret e vendeve te tjera, jo me pak te favorizuara nga ato
te akorduar furnizuesve te produkteve me origjine kombetare ose te ardhura nga cdo
vend tjeter.
Procedurat e verifikimit te komformitetit nuk duhen te jene te pergatitura, te
adoptuara ose te aplikuara me objektivin ose me efektin per te krijuar pengesa jo te
nevojshme ne tregtine nderkombetare.Kjo do te thote mbi te gjitha qe procedurat mbi
verifikimin e komformitetit nuk do te jene me te kufizuara ose nuk do te aplikohen me
nese kane me shume kufizime sec duhen.
Ne rastet ne te cilat eshte kerkuar nje garanci mbi komformitetin e rregullave ose
normave teknike dhe nese ekzistojne rekomandime te perpunuara nga organizma
nderkombetar te normave, anetaret do te sigurojne qe organet qeverisese qendrore ti
perdorin ato pervec pamjaftueshmerise ne lidhje me kerkesat e sigurise
kombetare,mbrojtjes se shendetit ose mbrojtjes se njerezve ose kafsheve ose te jetes
ose jetes se bimeve ose te ambientit, qe jane faktoret kryesor klimaterik ose
gjegrafik,dhe ne problemet kryesore te teknologjise ose infrastruktures.
Anetaret duhet te luajne nje rol te rendesishem persa i perket harmonizimit te
procedurave te verifikimit te komformitetit dhe ne limitet e rezervave te tyre,ne
pergatitjen nga ana e organizmave normues nderkombetar ne udhezimet ose
rekomandimet e procedurave te verifikimit te komformitetit.
Anetaret duhet te sigurojne qe te gjitha procedurat e verifikimit te komformitetit te
jene te adoptuara ,te publikuara ose tju mundesohen te tjereve.

4. KENDVESHTIRMI ZYRTAR EUROPIAN DHE INFORMALITETI I

OPINIONIT PUBLIK
4.1 TBT E BASHKIMIT EUROPIAN
Keshilli i bashkimit europian me vendimin me 22.15.1994 relativisht me
perfundimin, ne emer te komunitetit europian dhe per lenden nen kompetencat e saj,
te marreveshjeve nga negociatat shumepaleshe te URUGUAY RO UND , ka bere ne
saje te kompetencave te qe ka aprovimin per te gjitha palet si me poshte :
1. Marreveshja institucionale e OBT por jo se nuk jane dhe marredheniet
shumepaleshe ketu te permbajtura.
2. Vendimet dhe deklaratat e ministrave,por jo se nuk eshte marreveshja mbi
detyrimet ne sektorin e sherbimeve financiare, te bashkengjitur ne aktin final te
Uruguay Round.
3. Marreveshjet shumepaleshe te cituara ne marreveshjet institucionale te OBT.
4. Marreveshja me Uruguay Round relativisht ne mishin e nje cilesie te pare.
Behet fjale per nje mbeshtetje te plote te marreveshjes se Marrakesch, koherent me
faktin qe shume principe te ketij te fundit ishin te pergatitura qe me perpara dhe te
aplikuara ne kete fushe te perbashket.
Nderkohe vendimi i cituar i Bashkimit europian eshte shoqeruar nga Rregulat (CE)
nr. 1286/94 te keshillit me 22.15.1994, qe percakton procedurat e perbashketa ne
sektorin e politikave tregtare te njejta se fundmi duke garantuar ushtrimin e te drejtave
te komunitetit ne fushen e normave tregtare nderkombetare, ne vecanti te atyre
institucionale nen shenjen e Organizates Boterore te Tregtise.
4.2 GLOBAL DHE JO-GLOBAL
Opinioni publik boteror eshte ndare ne menyre te theksuar mbi vleresimin e vlerave te
marreveshjes se OBT, duke kundershtuar dhe sulmuar principin e vlefshmerise te
percaktimit te tregut nderkombetar nga nje ane dhe duke deklaruar nga ana tjeter mbi
vlerat dhe makanizmin e saj.
Motivacionet e shprehura saktesisht jane adoptuar per te argumentuar mbi rreziqet qe
globalizimi i tregjeve mund te sjelli nderkohe do te rriteshen kapacitetet e vende ve me
te dobta per te nderhyre mundesisht ne brendesi te tyre ne mbrojtje te popullatave
lokale ne raste kur ka nevoje per ta ose vecanerisht kur kane dobesira.
Te tjera motive me shume emocionale dhe intuitive suportojne ate pjese te popullsise
qe mass mediat e kane percaktuar si populli jo global ,te cilet manifestojne neper
rruge dhe mendojne se sistemi i zhvilliuar nga OBT sjell gjithmone nje mbivendosje
te me te forteve ndaj me te dobeve se ai.
Eshte e qarte se , ne trataktivat midis vendeve ashtu si edhe ne perkufizimin e
adresave te rregullave dhe te normave teknike qe mbeshtesin tregun boteror, duhet te
kihet nje kure, pikerisht nga vendet me te forta per aq sa mund te vendosin ne kete
fushe , te interesave edhe pse jo te thena ose jo pershtatshmerisht te shprehura nga me
te pa fuqishmit. Kjo vemendje eshte ne menyre njerzore e nevojshme per principin
kryesor te moralit mbi solidaritetin njerzor dhe ne prespektiven kohore mesatarishte te

gjate qe vjen nga pjeset me te forta te globit sepse ndryshe do te pesonin ne te

ardhmen kthimin e crregullimeve (cekuilibrimeve) te medha.

LEKSION 9
VLERESIMI MBI SIGURINE DHE RREZIKSHMERIA
1. SIGURIA
1.1 VEMENDJA MBI SIGURINE NE NORMAT DHE
RREGULLAT TEKNIKE
Deri tani fjala siguri, ne termat e sigurise aktive , ka qene e pranishme shpesh here.
Ajo eshte pjese perberese ne shume e shume norma teknike dhe ne shume dispozita
legjislative te BE-se.
Po ti permendim vetem si emra kryesor persa i perket normave teknike mund te
citohen Norma CEI per perdoruesit e impianteve elektrike me tension te ulet e cila
imponon sigurine; Norma UNI 10942 Kantieret e ndertimit, nivelet e sigurise,
udhezuesi ne plotesimin e niveleve te sigurise dhe te koordinimit , Norma BSI
(British Standard Institute) 18001 Sistemet e mbrojtjes se shendetit ose sigurise ne
pune. Specifikime , etj. .

1.2 - SIGURIA E NJE PRODUKTI

Nese supozojme qe nje grup i njejte produktesh N punojne njekohesisht, me kalimin e
kohe disa prej tyre mund te prishen duke krijuar nje situate te rrezikshme per njerezit.
Nuk mund te merren parasysh difektet nga mosfunksionimi i mire dhe qe nuk krijojne
situata te veshtira, te cilet varen nga besueshmeria e produktit e pra keshtu nga ajo qe
thirret me emrin siguria e mire funksionimit.
Raporti midis numrit n(t) te produkteve qe nuk jane jashte perdorimit gjate
kohes t shpreh numrin total N te produkteve te marre ne konsiderate percakton
ne menyre statistikore sigurine S(t), relative nga nje prej produkteve N, qe dukuria e
papershtatshme ne kohen t te mos jete e verifikuar. Simbolikisht kemi qe :
n (t )
S (t )
N

Natyrisht siguria S(t) eshe e destinuar te zvogelohet me kalimin e kohes, prandaj eshte
variable e kohes.
Raporti dn(t) / dt eshte negativ. Kjo duke u vene ne raport me numrin n(t) te produktet
te prishura percakton shkallen e demtimeve ne njesi te kohes dhe kemi:

1 dn(t)

n(t ) d (t )
duke ndare variablat dhe integruar merret :
t

dt dn(t ) log

n(t )
N

Nese renia relative e sigurise eshte konstante ne kohe kjo do te thote se dhe shkalla e
demtimeve
eshte
konstante
ne
lidhje
me
kohen
dhe
marrim:

lg

n
n
t ; S (t ) e t 1 t 2 t 2 / 2!.....
N
N

Ne rasti kur eshte nje numer i vo gel mund te shkruhet me nje perafrim se

S(t)= 1-
t
Duke patur parasysh teoremen e Bernoulit ku sipas te cilit shprehet se frekuenca e
manifestimit te nje ngjarjeje te mundshme nga shume raste te vezhguara tenton drejt
propabilitetit qe kjo ngjarje ne te njejtat kushte te manifestohet ne te ardhme,
perkufizimet e marra ne terma statistikor perkthehen ne terma te propabilitetit.
Natyrisht rastet e kufizuara jane ne njesi te sigurise ose qe asgje prej tyre tregon
qartesi.
Nese S=0 do te thote se N produktet krijojne ne menyre konstante kushte te veshtira
qe secili prej tyre te jete ne gjendje te krijoje probleme.
Perkatesisht nese S=1 tregon qe asnje nga N produktet mund krijoje kushte te
veshtira (produkt i pademshem).
Propabiliteti plotesues i nje prej sigurive eshte propabiliteti i demshem i quajtur me
emrin pasiguria (ose rrezikshmeria) , e cila eshte e matshme :

N n( t )
1 S (t )
1 e t
t
N

Ku ngjashmerite e fundit vlene nese i shtohet me pare shkalla e demtimit ne raport

me kohen dhe keshtu qe ne nje vlere te vogel.

1.3- SIGURIA E NJE SISTEMI TE PERBERE NGA ME SHUME

PRODUKTE
Nese flitet per nje sistem te perbere nga m produkte njekohesisht qe jane
funksionale, vleresimi i sigurise te sistemit varet natyrisht nga siguria e secilit prej
produkteve.
Nese sistemi duhet te jete jo i sigurte edhe nese vetem nje nga produktet perberes
eshte demtuar duke bere kushte te rrezikshme pune per njerezit, siguria e sistemit
duhet te vleresohet duke shtuar mbrojtjen e secilit prej produkteve perderisa nje
demtin cfaredo i tyre te mos ndikoje teke te tjeret. Prandaj propabiliteti qe do te
verifikohen njekohesisht m problem te pavarura eshte produkti I propabilitatit qe do te
verifikojne rastet e vecanta. Keshtu qe siguria e sistemit S (t) shprehet nga:

S (t) S1 (t)
S 2(t)....Sm (t) e ( 1 2 ...m ) t 1 (
2 ... m )t
1
Ku S1 dhe
1 me i=1m perfaqesojne vlerat e sigurise dhe shkalles se demtimeve,
konstante ne kohe dhe ne vlere te vogel, te produkteve m qe perfshihen ne sistem.
Natyrisht siguria e sistemit eshte me e vogel se me e vogla e sigurise se produkteve
perberes.
Sistemi duhet te mbahet jo i sigurte vetem nese te gjithe produktet perberes demtohen
dhe nga sa u tha vetem nje kusht prodhon rrezik, pasiguria e sistemit te merret nga
propabiliteti qe te gjithe produktet e nje sistemi te jene te demtuar dmth nga produkti i
sigurise te te gjithe komponenteve.
Prandaj pasiguria e sistemit do te jete e shrehur nga :

1 S (t ) [1 S1 (t )]
[1 S 2(t )]...[1 S m (t )] 1 e ( 12 ...m ) t (
2 ... m )t
1
Ne kete rast siguria edhte me e madhe sa me e madhe te jete siguria e cdo produkti qe
ndodhet ne system.
1.4 - SIGURIA E MIREPRITUR
Siguria absolute per aq sa eshte e parrezikshme ajo nuk ekziston.
Edhe kodi civil dhe ai penal ,bashke me kodet respektive te procedures civile ose
penale, parashikojne qe te mos ndeshkohen ne vazhdimin ngjarjet nga ceshtje force
me te madhe ose nga ceshtje te rrezikuara.
Ne cfaredo lloj rasti siguria maksimale e krijuar ka ne fakt kosto te pamjaftueshme.
Per me teper vlera e sigurise me pak inferior nga ai maksimali ndiqet shpesh me kosto
me te reduktuara.
Pervec problemit te pranimit te kostove mbi sigurine, duhet te kihet parasysh, lidhjen
nese siguria ka te beje vetem kushte te rrezikshme per punonjesit ose per popullsine
ne pergjithesi(vende publike, ambiente banimi etj.) duke marre nje sjellje
individualisht te rrezikshme,specifikimi i rritjes te dukshme te kostove per rritur sa do
pak sigurine jo vetem ne planin social ne pergjithesi por edhe ne marredheniet e
njohura te subjekteve ose kolektivave te cilet do te ulin keto kosto.
Edhe nga keto konsiderata lind koncepti universalisht i njohur i sigurise se
pranuar,duke ndenjur pa levizur nga fakti qe duhet shtyre ne maksimum per aq sa te
jete i realizueshem niveli i saj.
Per me teper siguria e pranuar ka evoluar me evolimin e shoqerise, rritjen e
mireqenies qe shoqerohet me rritjen e dijes dhe njohjes sa me mire te kerkesave mbi
sigurine dhe mbi zhvillimin teknologjik.

2.- RREZIQET
2.1 VEMENDJA NDAJ RREZIKUT NE RREGULLAT DHE NORMAT
TEKNIKE
Edhe fjala rrezikeshte e cituar shume here ne normat teknike dhe ne dispozitat
legjislative. Norma per perdoruesit e impianteve elektrik me tension te ulet
pershkruan specifika per masat qe merren ne rastet e rreziqeve te mundeshme (
Norma EN 50110-1 fashikulli 4805). Modalitetet varen nga aktiviteti punues dhe
shkalla e mundesise se ndodhjes se rrezikut.
Persa i perket dispozitave ligjore ne lidhje me zbatimin e direktivave te perbashketa te
BE qe kane te bejne me permiresimin e sigurise te shendetit te punetoreve ne vendin e
punes e qe parashikojne informacione mbi rreziqet qe lidhen me aktivitetin produktiv
dhe me vleresimin e tyre si p.sh. kritere te pergjithshme te sigurise kunder zjarrit dhe
per drejtimin e emergjencave ne vendet ku punohet, kerkesa baze ka te beje me nje
klasifikim unik ne te gjithe vendet e BE te nivelit te rrezikut gjate nje aktiviteti
produktiv (p.sh. klasifikim i ambienteve te prodhimit ne baze te mundesise se renies
se zjarrit)

2.2 RREZIKU I NDONJE NGJARJEJE

Ne normen EN 50110-1 fashikulli 4805 i dedikohet Propabilitetit te rrezikut nga nje
e papritur dhe e demit qe ajo shkakton ndaj shendetit te nje punonjesi te ekspozuar
ndaj nje ose me shume rreziqeve. Ne norme jepet nje perkufizim sinjifikues qe
kombinon propabilitetin e nje ngjarjeje me demin qe shkakton ai vete.
Por perkufizimi ,edhe pse i sakte, nuk lejon te vleresosh nga ana sasiore e me lehtesi
keto rreziqe. Ne perkufizim del qe rreziku eshte i shoqeruar me pasigurine. Ne fakt jo
te gjitha kushtet e rreziqeve krijojne me siguri demtime. Produkti midis demeve dhe
propabilitetit te shkatimit te demeve quhet dem i mundshem.
Duke treguar me d ekzistencen e demit te ndodhur dhe me k ngjarjet qe ai te
verifikohet ne lidhje me demin e rrezikshem (ajo qe prodhon rrezik), rrezikun r(t)
te ngjarjes e percakton shprehja :

r(t)= (1- S(t) ) *k*d

ku:
k*d eshte demi i mundshem.

2.3 VLERESIMI I RREZIKUT TE RENIES SE ZJARRIT

Vleresimi i rrezikut te renies se zjarrit eshte nje procedure e vleresimi rrjedh nga
verifikimi i situatave te ndyshme ne rastet kur mund te biere zjarr.
Kriteret qe duhen ndjekur ne vleresimin e rrezikut te renies se zjarrit tregohen me
poshte :
1. Percaktimi i te gjitheve rreziqeve qe mund te shkaktojne zjarre.
2. Percaktimi i punetoreve dhe i personave te tjere te pranishem ne vendet e
punes te ekspozuar ndaj rrezikut te renies se zjarrit.
3. Eleminimi ose zvogelimi i rrezikut te renies se zjarrit.
4. Vleresimi i rrezikut te zjarrit te mbetur.
5. Verifikimi i pershtatjes se masave aktuale te sigurise ne te vertete percaktimi i
masave te tjera qe do te merren ne rastet te tjera dhe masat e nevojshme per te
eleminuar ose per te zvogeluar rrezikun e shfaqjes se zjarrit perseri.

2.4 VLERESIMI I RREZIQEVE NE VENDET E PUNES

Ne disa direktiva te Komunitetit Europian qe lidhen me permiresimin e sigurise dhe te
shendetit te punetoreve neper vendet e punes, eshte perfshire dhe kerkesa per
vleresimin e rreziqeve ne lidhje me shendetin dhe sigurine e punetoreve.
Punedhenesit ne baze te ketyre kerkesave jane te detyruar qe pasi te bejne vleresimin
e rrezikut ne ambientet e tyre te paraqesin nje relacioni mbi vleresimin e rrezikut mbi
sigurine dhe shendetin gjate orarit te punes, ne te cilen jane specifikuar kriteret e
adoptuara per vete vleresimin. Punedhenesi per kete ceshtje eshte i lire te zgjedhe
metodat dhe kriteret qe do te adoptoje ne vleresimin e rrezikut.

2.5 VLERESIMI I RREZIKUT TE SHPERTHIMEVE

Nje shembull tjeter mbi vleresimin e rrezikut eshte ai i parashikuar nga direktiva
1999/92/CE ne permiresimin e mbikqyrjes te sigurise dhe te shendetit te punetorev te
ekspozuar ndaj rrezikut te natyres shperthyese.
Ne kuader te kesaj directive dhe akteve nenligjore, punedhenesi duhet te vleresoje
rreziqet e vecanta qe vjijne nga rreziku i shperthimeve shperthyese ne vendin e punes
duke patur parasysh te pakten keto elemente :
1. Propabilitetin dhe kohezgjatjen se ekzistences se atmosferes shperthyese.
2. Propabilitetin qe mbrojtjet e parashikuara, duke perfshire dhe ato nga
shkarkimet elektrostatike, te jene te pranishme duke qene te aktivizuara dhe
efikase.
3. Karakteristikat e impiantit, lenden e perdorur, procesin dhe mundesite e
bashkeveprimit te tyre.
4. Ekzistencen e efekteve te parashikuara.

Rreziqet e shperthimeve duhet te jene te vleresuara teresisht duke marre parasysh te

gjithe vendet ose paisjet te cilet mund te formoje nje atmosfere ne gjendje shperthimi.
2.6 RREZIQET SIPAS DIREKTIVAVE TE MEKANIZMAVE
Ne direktiven e Makinerive te perafrimit te ri, me 1989 e qe eshte modifikuar ne
vazhdim, rreziku eshte pare dhe cituar ne pergjithesi si kusht qe mund te percaktoje
formen e rrezikut mbi shendetin dhe mbarevajtjen e punonjesve.
Prandaj flitet ne pergjithesi per rrezikun nga nje ngjarje, rreziku mbi shendetin dhe
sigurine, rreziqet rastesore, rrezikun ndaj njerezve, rrezikun per shkak te nje ngjarjeje,
etj.
Ne sensin specifik me vone jepen treguesit te mire sqaruar se cfare duhet bere dhe se
si duhen te ndiqen situata per te evituar rrezikun ne pergjithesi per aq sa folem dhe me
siper.