Gajenje uma 2

OSNOVNI POJMOVI O SJEAMA PRIRODNOG OBNAVLJANJA I

NJEGE UMA
Postupci koji se provode u praksi gajenja uma, u zavisnosti od cilja
koji treba da postignu djele se na:
- mjere prirodnog obnavljanja- to su sjee koje se u nekoj umi izvode
kada ona dostigne doba fizike zrelosti plodanoenja, a cilj ovih
sjea je da se na mjesto posjeenih stabala stare sastojine pojavi
nova mlada sastojina
- mjere gajenja uma- tu spadaju sve intervencije koje se izvode u
nekoj sastojini od momenta njenog nastanka pa sve do vremena
sjee obnavljanja. Cilj mjera njege je da se stvore optimalni uslovi
kako za razvoj pojedinih stabala tako i za razvoj u cjelini.
Poto se drvna masa iskoriava u oba sluaja sjee obnavljanja se
esto nazivaju glavnim sjeama ili sjeama glavne koristi jer se njima dobija
vea i kvalitetnija drvna masa, a see njegovanja poto se izvode u vremenu
dok je sastojina jo mlada se nazivaju sporednim sjeama ili sjeama
meukoristi.
U definiciji sjea obnavljanja je reeno da se one izvode u zrelim
sastojinama, meutim pojam zrela sastojina je uslovan i promjenjiv, zbog
toga to se razvojem industrije za preradu drveta sastojina postaje znatno
ranije zrela. Ranije kada ni drvna industrija ni tehnologija nisu bile na
dananjem nivou ophodnja je bila veuma duga. Ona je za skoro sve glavne
vrste umskog drvea po pravilu iznosila oko 120 godina. Ova ophodnja
koja je vezana za doba fizike zrelosti sastojine zove se fizika ophodnja, za
razliku od takozvane tehnike ophodnje kod koje se glavne sjee izvode pre
doba fizike zrelosti.
Treba pomenuti i razliku izmeu pojmova obnavljanje i podizanje
uma. Izraz podizanje uma znai osnivanje uma na mjestima gde ih
momentalno nema, dok se pod obnavljanjem uma podrazumjeva osnivanje
uma prirodnim putem iz semena stabala, izdanaka ili izbojaka postojeih
uma. est sinonim za prirodno obnavljanje u praksi je je prirodno
podmlaivanje a za vjetako podizanje uma poumljavanje. Znai nova
uma moe da se osnuje na dva naina i to:
- prirodnim putem iz sjemena zrelih stabala u ve postojeoj umi
- vjetakim putem sadnjom sadnica, sjetvom sjemena, sadnjom
reznica itd.

Jeki Dalibor

Mart 2009.

Gajenje uma 2

DOBRE STRANE I NEDOSTATCI VJETAKOG PODIZANJA

UMA
Dobre strane
a) osnivanje sastijine ne zavisi od uroda sjemena
b) osnivanje sastojine se izvodi brzo i dosta sigurno
c) podizanje uma moe lake da se izvede sa kadrom nie strune spreme
d) vjetako osnivanje sastojine omoguuje primjenu iste sjee na veim
povrinama
e) u nekim sluajevima to je jedino mogu nain podizanja uma i to:
- pri popunjavanju ne obnovljenih dijelova sjeina
- kada se u sastojini iz bilo kojih razloga postojee vrste drvea ele
da zamjene nekim drugim na primjer kod totalne rekonstrukcije
uma
- pri introdukciji raznih vrsta drvea
- na siromanim, vrlo suvim, vlanim i zakorovljenim zemljitima
gdje prirodno obnavljanje teko uspjeva
Nedostatci
a) osnivanje sastojine je mnogo skuplje od prirodnog, treba uloiti
sredstva u zemljite za rasadnik, obradu zemljita, njegu sadnica,
vaenje sadnica, trapljenje, prevoz do radilita i na kraju sadnju
b) sjeine se esto zakorovljavaju to zahtjeva poveanje financiskih
sredstava pri poumljavanju, a u sluaju neuspjeha kod sadnje svi
trokovi se udvostruuju
c) pri vaenju i presaivanju biljaka iz rasadnika slabi se ivotna
sposobnost biljaka, meutim proizvodnjom sadnog materijala sa
busenom ovaj preblem moe potpuno da se otkloni.
DOBRE STRANE I NEDOSTATCI PRIRODNOG OBNAVLJANJA
Dobre strane
a) trokovi osnivanja su manji
b) ovim nainom se lake nego vjetakim moe regulisati eljena smjena
u mjeovitim sastojinama
c) prirodnim obnavljanjem najbolje je rjeeno pitanje porijekla i naslednih
osobina stabala nove sastojine

Jeki Dalibor

Mart 2009.

Gajenje uma 2

Navedene povoljne osobine se odnose na sva tri oblika prirodnog

obnavljanja istu, oplodnu i prebirnu sjeu, meutim kod primjene oplodne i
prebirne sjee povoljne karakteristike su jo i :
- stara stabla u sastojini zatiuju podmladak od ekstremno niskih i
visokih temperatura i reguliu najpovoljniji reim vlage u zemljitu
- krune starih stabala spreavaju zakorovljavanje to se pozitivno
odraava na klijanje sjemena i razvoj podmlatka
- koliina direktne suneve svjetlosti je smanjena ime je sprijeeno
direktno isuivanje zemljita
- usled poveanog reima osvjetljavanja pri izvoenju pripremnog i
oplodnog sijeka kod oplodne sjee, kao i njezi stabala u prebirnoj
umi znatno se poveava debljinski prirast stabala koja ostaju u
sastojini
- pri duem ili stalnom sklopu u sastojinama koje se nalaze na
sipkom, plitkom ili jako skeletnom zemljitu vjetar ne raznosi mrtvu
umsku prostirku. Stalan sklop onemoguava negativan uticaj jakih
kia erozijom.
Nedostatci prirodnog obnavljanja
a) jedan od osnivnih nedostataka prirodnog obnavljanja je to ono zavisi
iskljuivo od plodonoenja stabala sastojine koja se obnavlja
b) u sluaja neuspjeha prirodnog obnavljanja zbog slabog plodonoenja ili
turosti sjemena, zakorovljenosti sjeina i slino kada se mora prii
vjetakom podizanju uma ono je znatno tee i skuplje od unaprijed
planiranog poumljavanja
c) kod obnavljanja uma prebirnom i oplodnom sjeom podmladak se
dosta oteuje, a sjea stabala, izrada sortimenata i izvioz materijala je
otean.
IZBOR IZMEU VJETAKOG I PRIRODNOG OBNAVLJANJA
UMA
Na osnovu svega iznetog o dobrim i loim stranama prirodnog i
vjetakog osnivanja sastojina moe se izvesti zakljuak da je izbor metoda
koji e se usvojiti prilikom usvajanja sastojine zavisi od prirodnih uslova u
kojima se sastojina nalazi, bioekolokih svojstava vrsta drvea koje
sainjavaju sastojinu i ekonomskih momenata. Sa ekonomskog stanovita
metod prirodnog obnavljanja treba usvojiti uvjek kada postoje uslovi sredine
za njegovo izvoenje.
Jeki Dalibor

Mart 2009.

Gajenje uma 2

U srednjoj i junoj Evropi zbog povoljnih uslova sredine u prvom redu

klimatskih uslova rasprostranjeniji je nain prirodnog obnavljanja dok je u
sjevernom djelu Evrope zbog nepovoljnijih klimatskih prilika i uslova
zemljita kao i ree uestalosti plodonoenja umskih vrsta drvea znatno je
rasprostranjeniji nain vjetakog podizanja uma.
I bioekoloke karakteristike umskih vrsta drvea mogu imati uticaja
na izbor naina osnivanja sastojina. Sastojine koje su izgraene od vrsta iji
je podmladak osjetljiv na ekstremno visoke i niske temperature vazduha a
sadnice i ne podnose najbolje presaivanje skoro nikada se ne osnivaju
vjetakim putem.
OSNOVNI METODI PRIRODNOG OBNAVLJANJA
Prirodno obnavljanje ume se izvodi raznim oblicima sjee u zrelom
dobu sastojine. Sjee se mogu podjeliti u tri osnovne grupe i to:
- ista ili gola sjea
- oploda ili postepena sjea
- pribirna ili preborna sjea
Ova klasifikacija izvrena je prema nainu uklanjanju stabala zrele
sastjine i nainu nastanka nove.
USLOVI ZA USPJENO PRIRODNO OBNAVLJANJE UME
Uspjeh prirodnog obnavljanja bez obzira na metodu zavisi od niza
inilaca koji se mogu svrstati u dve grupe:
- bioloka svojstva vrsta koje sainjavaju sastojinu
- uslovi sredine u kojima se nalazi konkretna sastojina
Biloka svojstva
U bioloka svojstva koja utiu na uspjeh prirodnog obnavljanja spadaju:
- doba nastupanja fizike zrelosti
- uestalost raanja semena
- graa semena (oblik i teina)
- stepen mogunosti vegetativnog razmnoavanja (za niske ume)
Jedan od osnovnih uslova za prirodno obnavljanje neke sastojine je da
su stabla u njoj dostigla doba fizike zrelosti.

Jeki Dalibor

Mart 2009.

Gajenje uma 2

Uslovi sredine
Najznaajniju ulogu u procesu prirodnog obnavljanja imaju
komponente uslova klime i zemljita.
Vjetar- se javlja kao pozitivan i negativan inilac. Uspjeh
osjemenjavanja sjeine kod istih i oplodnih sjea u prvom redu zavisi od
pravca i jaine vjetra. Suvie jak vjetar loe utie na podmladak jer poveava
evapotranspiraciju. Pozitivan uticaj vjetra na podmladak je u tome to
spreava temperaturne ekstreme, smanjuje mogunost pojave radiacionih
mrazeva.
Temperatura vazduha- Za prirodno obnavljanje uma najbolje je kad
je temperatura vazduha ujednaena bez velikih temperaturnih ekstrema u
doba vegetacije.
Atmosferski talozi- u vidu kie ili snijega pozitivno utiu na proces
prirodnog obnavljanja.
Uslovi zemljita i prizemne flore i unja- Za uspjeno prirodno
obnavljanje umska prostirka mora biti dobro razloena a zdruenost i
brojnost pripadnika prizemne flore treba svesti na minimum.
PRIRODNO OBNAVLJANJE VISOKIH UMA ISTA ILI GOLA
SJEA
ista sjea je jedan od najstarijih i najekonominijih naina prirodnog
obnavljanja i iskoriavanja sastojine. Kod prirodnog obnavljanja sastojine
istom sjeom se na povrini koja se obnavlja posjeku odjednom sva stabla.
Sa povrine koja se obnavlja istom
sjeom se uklanjaju i postojea
pojedinana stabla predrasta (da se ova
stabla na osami nebi razvila u jako granata
stabla i postala prepreka u pravilnom
razvoju podmlatka). Samo u rjetkim
sluajevima da bi se podmladak zatitio od
ekstremno visokih ili niskih temperatura
vazduha kao na primjer pri obnavljanju
istih smrevih sastojina istom sjeom
povremeno se u sastojinu vjetakim
putem uvodi breza ili jasika. Kasnije kada
smrev podmladak ojaa sva stabla breze i
jasike se uklanjaju. Pri izvoenju iste
sjee do pojave stabala nove generacije
dolazi na dva naina, iz semena koje se ve
Jeki Dalibor

Mart 2009.

Gajenje uma 2

nalazila na sjeini pre sjee i bonim osjemenjavanjem sjeine sa sjemenom

stabala koja se nalaze na ivicama sjeina.
Oblici istih sjea
Oblici istih sjea meusobno se razlikuju po veliini sjeina, ili po
obliku sjeina, po nainu osjemenjavanja, ili po nainu organizacije
izvoenja sjea. Prema obliku povrine i veliini sjeine iste sjee se dijele
na:
- ista sjea na velikoj povrini
- ista sjea sa sjeinom u obliku pruga
- ista sjea u obliku krune povrine
ista sjea na velikoj povrini
Pod istom sjeom na velikoj povrini se podrazumjeva sjea svih
stabala odjednom na povrini od nekoliko desetina hektara. Poto se
obnavljanje sjeine vri sa sjemenom stabala koja se nalaze na veoj
udaljenosti od sjeine pa su uslovi za prirodno obnavljanje kod ovog oblika
iste sjee jako oteani, (najee se obnavljaju samo pojedini dijelovi
sjeina i to oni koji su blii ivicama neobnovljenih dijelova ume).
Najnepovoljniji obilk istih sjea na velikim povrinama je takozvana
koncentrisana ista sjea koja se izvodi odjednom na povrinama od
nekoliko stotina hektara. Primjena ovog oblika je mogua u uslovima velikih
prostranstava slabo kupiranih terena (Sibirske tajge), odnosno u umama
vrsta koje imaju lako sjeme. Ona se moe primjenjivati samo kod izvoenja
totalne rekonstrukcije sastojina ili pri usvajanju i korienju tzv tehnike
ophodnje.
ista sjea sa sjeinom u obliku pruga
Ovaj oblik iste sjee je nastao kao reakcija na este neuspjehe
prirodnog obnavljanja istih sjea na velikim povrinama. Njome se eljelo
da se preko manjih sjeina ije povrine imaju oblik izduenog
pravougaonika znatno olaka odnosno osigura osjemenjavanje sjeine. Kod
iste sjee u obliku pruga sa sjeom se poinje sa one strane sastojine koja je
suprotna pravcu duvanja vladajueg vjetra. Na uspjeh prirodnog obnavljanja
kod ovog vida sjee najvei znaaj imaju sledei momenti:
- irina pruge ili sjeine, odnosno teina sjemena vrste koja izgrauje
sastojinu
- pravac pruge- sjeine
- pravac kretanja sjee
- vrjeme izvoenja sjee na susjednoj pruzi
Jeki Dalibor

Mart 2009.

Gajenje uma 2

irina pruge ili sjeine

Sa poveanjem irine pruga se smanjuje mogunost uspjenog
prirodnog obnavljanja na posjeenoj pruzi. Uspjeh obnavljanja istom
sjeom sa sjeinom u vidu pruge zavisi i od teine sjemena vrste koja ini
sastojinu. Kod vrsta koje imaju teko sjeme kao bukva primjena ovog naina
se izbjegava. U sastojinama koje imaju lake sjeme sa kriocetom (smra, bor
itd.) irina sjeine je otprilike jednaka jednostrukoj do dvostrukoj visini
stabala zrele sastojine za sjeu. Kod vrsta koje imaju sasvim sitno sjeme
(topole, breze) irina moe da bude i do 100 metara, priblino trostrukoj
visini stabala za sjeu.
Pravac pruge- sjeine
Tu se podrazumjeva poloaj pruge po duini po stranama svjeta.
Pravac pruge ima neposredan uticaj na stepen intenziteta osvjetljavanja
sjeine u toku dana, temperaturu vazduha i zemljita, vlanost vazduha na
sjeini kao i na sve ostale komponente uslova klime i zemljita.
Pravac kretanja sjee
Pod pravcem kretanja sjee smatra se pravac u kome se niu pruge
jedna za drugom prilikom obnavljanja ume. Sa sjeom se uvjek otpoinje sa
suprotne strane od pravca u kome duva vladajui vjetar.
Ni jedan pravac pruge okrenut prema pravcima strana svijeta ne prua
najpovoljnije uslove za prirodno obnavljanje sjeina. Na primjer na
sjeinama pravca sjever-jug e doi do poveanja temperature vazduha i
zemljita, znatnog smanjenja vlage u vazduhu i zemljitu, poremeaja u
procesima humifikacije i mineralizacije, ponik eksponiran istoku strada od
niskih temperatura a zapadu od ekstremno visokih temperatura.
Dosadanja istraivanja su pokazala da najpovoljnije uslove za
prirodno obnavljanje pruaju pruge koje imaju pravac sjeverozapadjugoistok, a pravac kretanja sjee sjeveroistok-jugozapad.
Vrijeme izvoenja sjee na susjednoj pruzi
Poto sve nae vrijednije vrste drvea ne plodonose svake godine znai
da je za uspjeno prirodno obnavljanje naredne sjeine pruge potrebno
priekati do naredne godine punog uroda, to je dovelo do vrlo sporog tempa
iskoriavanja uma. Da bi se pri sjei obnavljanja u vidu pruga objedinili i
uzgojni i ekonomski principi u razreenju ovog problema polo se od zamisli
da se sa sjeom obnavljanja zapoinje na vie mjesta istovremeno. Na
primjer prva pruga irine 25 metara e se posjei na poetku ume, druga na
Jeki Dalibor

Mart 2009.

Gajenje uma 2

rastojanju od 100 metara, trea na rastojanju 200 metara itd. Postoje tri
osnovna oblika istih sjea u obliku pruga:
- prost oblik sjee u obiku pruge
- ista sjea na preskok
- ista sjea u obliku kulisa
Prost oblik sjee sa sjeinom u obliku pruga sa neposrednim priklapanjem
pruga- sastoji se u tome to se itav umski kompleks koji se obnavlja najpre
podjeli na sjeine u vidu jednako irokih pruga. Sva stabla na prvoj pruzi se
sjeku u godini punog uroda, zatim se kroz n godina sjeku sva stabla na pruzi
broj dva.

ista sjea na preskok- pre smog obnavljanja i ovde se itav umski

kompleks podjeli na niz paralelnih pruga ali sve pruge nisu iste irine. Ovde
su sve pruge podjeljene na dve serije i to neparnu gde spadaju pruge
1,3,5,7,9,11 i parnu seriju 2,4,6,8,10 itd. Pruge neparnih serija su ire od
pruga parnih serija. Tok obnavljanja se odvija na taj nain to se u godini
punog uroda posjeku sva stabla na prugama neparnih serija. Kada
osjemenjavanje na prugama neparnih serija potpuno uspije pristupa se sjei
svih stabala na prugama parnih serija. Iz tehnike ovog metoda se vidi da
ukupan period obnavljanja nije dug. On traje ukupno 5-10 godina. U toku
primjene ove metode dolo se do zakljuka da ista sjea na perskok ima i
ozbiljne nedostatke:
- poto su ovde pruge parnih serija ue nego kod prostog oblika istih
sjea moe doi do pojave obrazovanja mraznih jama
- uticaj ilita ivinih stabala na isuivanje zemljita i unitavanje
ponika ovde je izraeniji nego kod prostog oblika istih sjea u vidu
pruga
- kod ovog oblika pri obnavljanju su uvjek otkrivene dve ivice stare
sastojine
Jeki Dalibor

Mart 2009.

Gajenje uma 2

- obnavljanje pruga parnih serija je sasvim oteano jer su ove pruge

posle uklanjanja zrelih stabala nesposobne za osjemenjivanje to jest
obnavljanje je ogranieno samo na sjeme sa stabala pre sjee
U cilju otklanjanja nedeostataka predloeno je sledee:
- da se na sjeinama pruge parnih serija ostavljaju semenjaci, ali sve
vrste nisu pogodne za semenjake najee zbog upale kore
- jedno od rjeenja ovog problema je da se sa sjeom stabala seka
sve dok stabla na prugama neparnih serija ne dostignu doba fizike
zrelosti plodonoenja, meutim to bi vodilo dugoj ophodnji
- pored iznetog je bilo i predloga da se pruge neparnih serija
obnavljaju prirodnim a parne vjetakim putem itd.

ista sjea u obliku kulisa- u sutini predstavlja varijantu iste sjee u

vidu pruga na preskok sa tom razlikom to se sjea obavlja u tri serije i to su
pruge prve i druge serije iste irine a tree serije neto ue. U prvom navratu
se sjeku pruge prve serije 1,4,7 itd. U drugom navratu nekoliko godina
poslije sjeku se pruge druge serije 2,5,8 a u treem navratu takoe posle n
godina pruge tree serije 3,6,9 itd. Ovim nainom se eljelo da se na
sjeinama prve i druge serije obezbjedi sigurnije osjemenjavanje.

Jeki Dalibor

Mart 2009.

Gajenje uma 2

ista sjea u obliku krunih povrina

Kod obnavljanja sastojina istom sjeom u vidu krunih povrina sjea
se izvodi na vie mjesta od jednom. Ova mjesta treba da budu ravnomjerno
rasporeena po itavoj sastojini. Veliina posebnih krunih povrina zavisi
od ekolokih karakteristika vrste drvea koja se obnavlja i od uslova stanita.
Oblik sjeine je kruan a moe da bude i u obliku elipse, kvadrata ili
mnogougaonika.
Za inicajalne krune povrine za obnavljanje se uzimaju ona mjesta na
koje je ukazala i sama priroda, to su obino progaljene povrine. Prenici
poetnih krunih povrina zavisno od biolokih osobina vrsta drvea koje se
obnavljaju se kreu od jedne do dve visine zrelih stabala za sjeu (5-12 ari).
Kad se poslije iste sjee na ovim povrinama obezbjedi prirodno
obnavljanje u prvoj godini punog uroda sastojine pristupa se proirenju
poetnih krunih povrina sjeom ivinih stabala u vidu koncentrinih
krugova. Proirenje ovih povrina se vri dok se krune povrine ne spoje.
Stabla u preostalim povrinama izmeu krugova se sjeku u isto vrijeme kada
se sjeku stabla na poslednjim prstenovima.
Dobra strana ovog naina je ta to on sa velikom sigurnou
obezbjeuje obnavljanje jer se osjemenjavanje vri sa svih strana i to su
sastojine nastale ovom metodom otporne na negativan uticaj snijega i vjetra.
Nedostatci ovog metoda su:
- ukoliko su inicijalne povrine nedovoljne veliine uslovi
mikroklime na njima mogu biti esto nepovoljni.
- ivina stabla stare sastojine su uvjek sa jedne strane izloena
negativnom dejstvu vjetra, a juni i zapadni djelovi sjeine esto
ostaju neobnovljeni zbog jakog zagrevanja zemljita.

Ocjena iste sjee kao naina prirodnog obnavljanja

ista sjea je sa jedne strane najjednostavniji i najekonominiji nain
prirodnog obnavljanja, a sa druge u poreenju sa oplodnim i prebirnim
sjeama najnesigurniji nain osjemenjavanja odnosno obnavljanja sjeina.
Dobre strane istih sjea:
- ista sjea se izvodi bez doznake stabala za sjeu pa je zbog toga
znatno ekonominija od ostalih
Jeki Dalibor

10

Mart 2009.

Gajenje uma 2

- poto se njome sjeku sva stabla na sjeini ona predstavlja

maksimalnu koncentraciju rada i mehanizacije na sjeini
- podmladak kod svih oblika istih sjea uiva u punoj mjeri gornju
svjetlost
- kod sastojina obnovljenih istom sjeom moe po potrebi da se
regulie ispaa stoke u umi
- istom sjeom se odgajaju jednodobne sastojine ija stabla imaju
visoku tehniku vrijednost
- period obnavljanja kod istih sjea u odnosu na oplodnu i prebirnu
sjeu kao i sve kombinovane metode prirodnog obnavljanja je
znatno krai to predstavlja znaajnu ekonomsku prednost
- primjenom iste sjee se po potrebi moe izvriti i zamjena vrsta
drvea u umi
Nedostatci istih sjea:
- istom sjeom mogu u izvjesnim sluajevima da se stvore
nepovoljni uslovi za razvoj ponika (isuivanje zemljita,
zakorovljavanje, izloenost ekstremnim temperaturama, zabarivanje
kod stanita sa visokim nivoom podzemnih voda)
- na izrazito kupiranim terenima moe doi do erozije
- na gole povrine pod dejstvom vjetra, esto mogu da se nasele
manje korisne vrste drvea (jasika i breza)
- kod sastojina koje su nastale istom sjeom, zbog njihove
jednodobnosti naroito u mlaem periodu ivota, postoji velika
opasnost od tetnog uticaja snijega i vjetra
- na sjeini se, prilikom sjee i izrade drvne mase nagomilava velika
koliina otpadaka koja se ne koristi, ime se stvaraju povoljni uslovi
za razvoj tetoina fitopatoloke i entomoloke prirode
- sa estetskog gledita sastojine obnovljene istom sjeom su
najjednolinije i najmanje poeljne.

Jeki Dalibor

11

Mart 2009.

Gajenje uma 2

OPLODNA ILI POSTEPENA SJEA

Tehnika izvoenja oplodne sjee sastoji se
u tome da se stabla stare sastojine pri
obnavljanju ne uklanjaju odjednom ve
postepeno u nekoliko zahvata najee u
vremenu od 5 do 20 godina. Sa obnavljanjem
oplodnom sjeom se poinje kada stabla u
sastojini dostignu doba fizike zrelosti
plodonoenja.
Klasina oplodna sjea se sastoji iz tri
osnovna sijeka: pripremnog, oplodnog i
zavrnog. Ako se izvodi vie od ova tri sijeka
onda se ovi sjekovi nazivaju naknadni, koji se
najee izvode izmeu oplodnog i zavrnog
sijeka. itav proces po pravilu treba da bude
zavren najdue do 20 godina.

Pripremni sijek oplodne sjee

Ovim sijekom se poinje stvaranje pogodnih uslova za prirodno
obnavljanje, odnosno zapoinje proces prirodnog obnavljanja sastojine. Sa
pripremnim sjekom treba poeti nekoliko godina prije nego to se oekuje
godina obilnog plodonoenja. Cilj pripremnog sijeka je da se u sastojini
stvore optimalni uslovi za osjemenjavanje i nicanje sjemena. U tom smislu
treba pripremiti sastojinu i zemljite.
Priprema sastojine- poto se pripremnim sijekom oplodne sjee iz
sastojine vadi jedan broj stabala to se pod uticajem poveanog reima
osvjetljavanja u sastojini poveavaju kronje i korjenov sistem onih stabala
koja ostaju u sastojini. Takoe ta preostala stabla usled vee koliine
direktne svjetlosti bogatije i ee plodonose.
Jeki Dalibor

12

Mart 2009.

Gajenje uma 2

Priprema zemljita- vaenjem odreenog broja stabala pripremnim

sijekom u sastojini se poveava koliina suneve svjetlosti a time i toplote
koje dopire do zemljita. to dovodi do ubrzavanja razlaganja umske
prostirke. Pripremnim sjekom se utie direktno i na poboljanje fiziko
hemiskih svojstava zemljita.
U sastojinama koje su od osnivanja pravilno njegovane pripremni sijek
ne treba izvoditi, zato jer je stanje koje se pripremnim sijekom eljelo postii
pravilnom i sukcesivnom njegom ve obezbjeeno. Za izvoenje pripremnog
sijeka nema potrebe ni u sastojinama izgraenim od heliofitnih vrsta, ovo je
iz razloga to su sastojine heliofitnih vrsta drvea u periodu zrelosti zbog
rijetkih kronji svijetle.
U pogledu pripremnog sijeka posebnu panju zasluuju odgovori na
sledea pitanja:
- koju koliinu drvne mase pripremnim sijekom treba vaditi iz
sastojine, odnosno koji broj stabala
- koje kategorije stabala iz sastojine ovim sijekom treba uklanjati.
Koliina drvne mase koja se pripremnim sijekom vadi zavisi od
bioekolokih karakteristika vrste drvea, stanja sastojine i uslova sredine. Ta
masa se kree u granicam od 15% od 50% od ukupne koliine drvne mase
sastojine u momentu poetka njenog obnavljanja. U sastojinama koje se
sastoje od vrsta drvea koje imaju dubok korenov sistem kao npr u borovim i
hrastovim sastojinama kojima ne prijeti opasnost od vjetra i snjegoizvala
pripremnim sijekom se vadi i preko 30% od ukupne koliine mase sastojine,
dok se u umama vrsta sa plitkim korjenovim sistemom taj procenat kree od
10% do 20%.
Odluku o tome koja e se koliina drvne mase vaditi mogue je
donijeti tek poslije detaljnog upoznavanja sastojinskih i staninih prilika
svake konkretne sastojine.
to se tie drugog pitanja ukoliko sastojina koja se obnavlja ranije nije
njegovana onda se ovim sjekom iz sastojine prvo uklanjaju stabla
nepoeljnih vrsta (jasika, breza i dr). Pored nepoeljnih vrsta uklanjaju se i
sva bolesna stabla i stabla loih fenotipskih i genotipskih karakteristika.
Ukoliko u sastojini u vremenu izvoenja pripremnog sjeka nema stabala
navedenih kategorija onda se vade zdrava stabla glavnih vrsta drvea. Od
ovih stabala u prvom redu treba vaditi stabla prvog i petog biolokog
razreda.
Oplodni sijek oplodne sjee
Jeki Dalibor

13

Mart 2009.

Gajenje uma 2

U prvoj godini punog uroda poslije izvoenja pripremnog sijeka

pristupa se izvoenju oplodnog sijeka. Osnovni cilj izvoenja oplodnog
sijeka da se jo veim smanjenjem broja stabala u sastojini sjemenu
obezbjede najbolji uslovi za klijanje kao i razvoj podmlatka u vremenu
izmeu oplodnog i zavrnog sijeka. Pored ovoga oplodnim sijekom odnosno
izvlaenjem materijala sa sjeine putem ranjavanja zemljita stvaraju se jo
povoljniji uslovi za nicanje sjemena.
to se tie koliine drvne mase koja se vadi ovim sijekom se po pravilu
vadi polovina od broja stabala koja u sastojini ostanu posle izvoenja
pripremnog sijeka. to se tie kategorije obino se uklanjaju stabla sa jako
razvijenim kronjama da nebi pretjerano zasjenjivala podmladak. Stabla koja
ostaju u sastojini poslije oplodnog sijeka su praktino najkvalitetnija stabla
sastojine. Ranije se cjeli predrast uklanjao, a danas preovladava miljenje da
ga ne treba uklanjati ako nije mnogo stariji od generacije nastale iz sjemena
posle izvoenja oplodnog sijeka.
Zavrni sijek
Kada se podmladak na sjeini koja se obnavlja oplodnom sjeom
razvije do te mjere da mu vie ne prijeti nikakva opasnost od ekstremno
visokih i niskih temperatura vazduha tada se iz sastojine koja se obnavlja
uklanjaju sva preostala stara stabla. Due zadravanje stabala stare sastojine
moe biti tetno i to ne samo na taj nain to e negativno uticati na pravilan
razvoj podmlatka, ve e u znatnom stepenu pri njihovom uklanjanju iz
sjeine otetiti podmladak.
Razmak izmeu oplodnog i zavrnog sijeka u pojedinim sastojinama je
razliit. Kod heliofitnih vrsta, koje obilno raaju i iji je podmladak
otporniji, taj razmak iznosi svega dve do tri godine. Kod sciofitnih vrsta traje
i do deset godina.
Za utvrivanje vremena izvoenja zavrnog sijeka u praksi postoji
itav niz indikatora. Kod veine etinara npr zavrni sijek treba izvoditi kada
etine postanu svjetlije, sitnije i ree, jer je to znak da nemaju dovoljno
svjetla za normalono odvijanje fotosinteze i drugih procesa. Takoe jedan od
znakova je kada podmladak dobije kiobranast oblik kod mlade bukve ili
tanjirast ili zvjezdast kod jele i smre.
Radi zatite podmlatka zavrni sjek i izvlaenje drvne mase po pravilu
treba izvesti u toku zime kada je podmladak zatien snijegom.

Naknadni sijek
Jeki Dalibor

14

Mart 2009.

Gajenje uma 2

Kod vrsta drvea ija je obilnost raanja vea a uestalost

plodonoenja ea, kao i iji je podmladak otporan na ekstremne
temperature (hrast kitnjak i lunjak, crni i bijeli bor) broj sijekova moe da
bude manji od tri. U ovakvim sluajevima se obino izvodi samo oplodni i
zavrni sijek.
Nasuprot tome kod vrsta drvea ija je obilnonost plodonoenja manja,
uestalost plodonoenja rea, a podmladak osjetljiv na ekstremne
temperature vazduha to je est sluaj u bukovim i jelovim sastojinama broj
sijekova kod oplodne sjee je vei od tri. Stanje u kome se nalazi sastojina
na poetku obnavljanja ima takoe uticaja na broj sijekova, jer u sastojinama
koje su pravilno njegovane pripremni sijek se nikad ne izvodi.
Na broj sijekova pri obnavljanju sastojina oplodnom sjeom utiu i
ekonomski momenti, obnavljanje sa vie sijekova je manje rentabilno.
Svi sijekovi koji se ubacuju izmeu tri osnovna sijeka kod oplodne
sjee se zovu naknadni sijekovi. Ukoliko se pri oplodnoj sjei izvodi samo
jedan naknadni sijek onda se on izvodi dve do tri godine posle izvoenja
oplodnog sijeka, a ako se izvode dva onda se drugi sijek izvodi takoe 2 do 3
godine posle izvoenja prvog naknadnog sijeka. Ovim sijekom se obino
vadi polovina drvne mase koja je u sastojini ostala posle izvoenja oplodnog
sijeka. Izbor stabala se vri tako da na sjeini ostaju fenotipski najbolja i
najvrijednija stabla koja treba da budu ravnomjerno rasporeena na sjeini.
Cilj naknadnog sijeka je:
- da se podmladak koji se pojavio posle izvoenja oplodnog sijeka
djelimino oslobodi zasjene stabala stare sastojine
- da preostala materinska stabla u sluaju potrebe mogu da izvre
dopunsko osjemenjavanje onih djelova sjeine koji su ostali
nedovoljno osjemenjeni
- uvoenjem naknadnog sijeka moe da se pravda i korienje i
takozvanog prirasta na svijetlost.
Period obnavljanja- podmladno razdoblje kod oplodne sijee
Predstavlja vrijeme od izvoenja pripremnog sijeka pa sve do
uklanjanja sa sjeine poslednjeg stabla stare sastojine. Period obnavljanja
kod oplodne sjee za drvea naeg podneblja se kree u granicama 5 do 20
godina. Sa ekonomske take gledita je poeljno da on bude krai. Na duinu
podmladnog razdoblja utie i:
- obilnost i uestalost plodonoenja
- odnos vrsta prema komponentama uslova klime, uslova zemljita,
uslova reljefa i biotikih inilaca
- stanje u kojem se sastojina nalazi u vremenu obnavljanja
Jeki Dalibor

15

Mart 2009.

Gajenje uma 2

- ekonomski momenti
Oblici oplodnih sjea
Na osnovu oblika, povrine i veliine sjeine oplodna sjea se djeli na:
- oplodnu sjeu na velikoj povrini
- oplodnu sjeu sa sjeinom u obliku pruga
- oplodna sjea sa sjeinom u obliku krune povrine
Oplodna sjea na velikim povrinama
Obnavljanjem oplodnom sjeom na velikim povrinama se obuhvataju
itava odjeljenja. Nekoliko godina pre godine punog uroda na itavoj
povrini se izvede pripremni sijek. U godini punog plodonoenja na istoj
povrini se izvede oplodni sijek, a nekoliko godina kasnije kada se
konstatuje uspjeno obnavljanje sjeine vri se zavrni sijek. Najvaniji
nedostatci ovog oblika su:
- na itavoj povrini sjeine uslovi sredine nisu isti pa stoga i uspeh
prirodnog obnavljanja nije isti
- ovim oblikom oplodne sjee se teko obnavljaju mjeovite sastojine.
Oplodna sjea sa sjeinom u obliku pruga
Ona se sastoji u tome to se obnavljanje izvodi u vidu pruga koje se
reaju jedna za drugom po istim principima kao i kod obnavljanja uma
istom sjeom u vidu pruga sa razlikom to su pruge ovde ire. One se
obino kreu u granicama od dve do etri visine zrelih stabala u sastojini
koja se obnavlja, to znai otprilike u granicama od 50 do 100 metara. Na
kupiranim terenima pruge se polau upravno ili koso na izohipse.
Oplodna sjea u vidu pruga se izvodi na taj nain to se najpre na prvoj
pruzi izvede pripremni sijek. Na drugoj pruzi, koja se nalazi neposredno
pored prve, pripremni sijek se izvodi tek kad je na prvoj pruzi izveden
oplodni sijek. Na treoj pruzi se pripremni sijek izvodi u isto vrijeme kad se
na prvoj vri zavrni a na drugoj oplodni sijek. Zatim se na etvrtoj pruzi vri
pripremni na treoj oplodni a na drugoj zavrni itd.
Oplodna sjea sa sjeinom u obliku krunih povrina
Oblik inicijalnih jezgra sjeine je kruan ili eliptian. Za poetne
krune povrine se biraju obino razreeni djelovi sastojine, progale koje su
nastale usled vjetra ili snijega, na kojima se ve pojavio podmladak. Na
njima se izvode potrebni zahvati, oplodni, naknadni ili zavrni sijek, ali ako
takvih povrina u umi nema, tada se za poetna jezgra biraju oni dijelovi
ume za koje se pretpostavlja da e se podmladak na njima najprije pojaviti.
Jeki Dalibor

16

Mart 2009.

Gajenje uma 2

Poslije uspjeno izvedenog pripremnog sijeka na inicijalnim krunim

povrinama u prvoj godini punog plodonoenja sastojine na istoj povrini se
izvodi oplodni sijek. U isto vrijeme sa izvoenjem oplodnog sijeka na
inicijalnim povrinama, povrine se proiruju putem izvoenja pripremnog
sijeka u vidu koncentrinih krunih povrina. Kada se podmladak na
poetnim krunim povrinama razvio do te mjere da vie nije potrebna
zatita materinskih stabala na njima se izvodi zavrni sijek. U isto vrijeme na
svim serijama drugih koncentrinih krugova se izvodi oplodni sijek, a na
treim pripremni. See na svim krunim povrinama se po istom principu
izvode sve dotle dok se krugovi ne spoje, ime je cjelokupna sastojina
obnovljena.
Dobre strane ovog metoda su:
- zbog raznodobnosti sastojina koje se obnavljaju ovom metodom u
mlaem periodu ivota ona su otporne na tetne uticaje snijega i
vjetra
- pri izvozu posjeenih stabala kroz jo ne obnovljeni deo sastojine
tete na podmlatku su svedene na minimum
- ovaj oblik oplodne sjee je vrlo pogodan za prirodno obnavljanje
mjeovitih sastojina
Nedostatci ovog metoda su:
- izvoenje ovog oblika oplodne sjee je u odnosu na oplodnu sjeu
na velikim povrinama i sjeu u vidu pruga znatno sloenije i tee
- kod ovog oblika oplodne sjee u odnosu na druge oblike znatno su
oteani svi radovi koji su vezani za sjeu i izvlaenje drvne mase sa
sjeine.
Ocjena oplodne sjee kao naina prirodng obnavljanja
Dobre strane :
- oplodnom sjeom se kao i istom dobijaju jenodobne sastojine u
kojima se odgajaju stabla sa oblim i punodrvnim deblima velike
tehnike vrijednosti
- izvoenje oplodne sijee u odnosu na prebirnu sjeu je znatno
jednostavnije
- oplodnom sjeom se mogu uspjeno obnavljanti sastojine izgraene
od skoro svih vrsta drvea, posebno mjeovite od vrsta drvea sa
razliitim bioekolokim osobinama
- oteenje podmlatka pri izvozu manje je nego kod prebirne sjee
- ume obnovljene oplodnom sjeom u pasivnim siromanim
krajevima mogu da se ve 15 do 20 godina poslije obnavljanja
koriste za ispau.
Jeki Dalibor

17

Mart 2009.

Gajenje uma 2

Nedostatci:
- stabla koja na sjeini ostaju poslije oplodnog sijeka su esto izloena
negativnom uticaju vjetra, snijega, insekata i biljnih bolesti
- izvoenje oplodne sijee kao metoda prirodnog obnavljanja je
skuplje od iste
- u poreenju sa istom sijeom kod sijee stabala u istom sijeku i
njihovom izvlaenju sa sjeine i pri najveoj panji dolazi do
izvjesnog oteenja podmlatka
PREBIRNA SJEA
Pojam prebirne sjee
Pod prebirnom umom se podrazumjeva takva uma u kojoj se na
relativno maloj povrini nalaze stabla vrlo razliite starosti, prenika i visina.
Ova stabla su u umi nepravilno razmjetena i nalaze se ili jedna pored
drugih ili jedno iznad drugog, to ima za posljedicu stvaranje kako
horizontalne tako i vertikalne izgraenosti ume, odnosno stvaranje
stepenastog prebirnog sklopa.
Broj stabala u pojedinim starosnim grupama u prebirnoj umi nije isti.
Najmanji broj stabala se nalazi u najstarijem dobnom razredu i idui ka
mlaim on se konstantno poveava. Odnos izmeu dva susjedna stepena je
konstantan i moe da se izrazi koeficijentom k ija se vrijednost kree od
1,20 do 1,50 a itav niz moe da se predstavi formulom koja glasi:
N= a+ak+ak2+ak3+.......+akn
Veliina koeficijenta zavisi uglavnom od vrste i boniteta zemljita.
Osnovne karakteristike prebirne sjee
Izvoenje prebirne sjee se sastoji u tome to se iz ume svake ili svake
pete, deste ili petnaeste godine vade pojedinana stabla najee ona koja su
dozrela za sjeu. Na progalama koje nastaju na mjestu izvaenih stabala
posle izvjesnog vremena se pojavljuje podmladak iz sjemena koje je palo sa
okolnih stabala. Kao rezultat takvog naina obnavljanja tokom vremena
nastaje raznodobna uma.
Obnavljanje kod prebirne sjee ono traje neprekidno tokom itavog
ivota ume, to znai da se kod prebirne sijee za obnavljanje koriste sve
sjemene godine. Zbog ovoga kod prebirnih uma nema ophodnje ve se
uvodi pojam ophodnjice. Pod ophodnjicom se podrazumjeva razmak izmeu
ponavljanja prebirne sjee na jednom istom dijelu ume. U naim prebirnim
umama se kree od 5 do 10 godina, izuzetno i 15 do 20 godina.
Jeki Dalibor

18

Mart 2009.

Gajenje uma 2

Na duinu ophodnjice u prvom redu utie intenzitet gazdovanja. U

podrujima gdje je transportna mrea gusta i gdje se intenzivnije gazduje
ophodnjice su kratke, one iznose oko pet godina, dok su u ekstenzivnim
uslovima gospodarenja one duge oko 10 do 15 godina a nekad i vie.
Podjela prebirnih sjea prema duini ophodnjice
U odnosu na duinu ophodnjice sve prebirne sjee se dijele na idealne
prebirne i periodine prebirne sjee.
Ako se prebirna sjea u jednoj umi vri svake godine na istoj povrini,
onda duina ophodnjice iznosi samo jednu godinu, i takve prebirne sjee se
nazivaju idealnim prebirnim sjeama.
Prebirne sjee se mogu razlikovati i prema kategorijama stabala koja se
iz sastojine vade
Na ovoj osnovi razlikujemo primitivnu i normalnu prebirnu sjeu.
Primitivna prebirna sjea
Kod primitivne prebirne sjee se iz sastojine se uklanjaju sva stabla
koja imaju dimenzije i kvalitet za eljene sortimente, bez obzira da li su
stabla dostigla doba fizike zrelosti ili nisu. Uzgojni momenti su ovom
sjeom potpuno zapostavljeni. Danas ovaj oblik sjea u Evropi ima samo
istoriski znaaj.
Normalna prebirna sjea
Ona se sastoji u tome to se iz sastojine u prvom redu uklanjaju stabla
radi stvaranja pogodnih uslova za nicanje sjemena i razvoj kvalitetnih stabala
koja se nalaze u podstojnom spratu sastojine ili u mlaim bioekolokim
grupama. Sjeu u prebirnoj umi treba izvoditi tako da se u njoj kompleksno
obezbjede eljeni ciljevi proizvodnje koji se sastoje:
- u obezbjeenju obilnog prirodnog podmlatka
- maksimalnom korienju produkcione sposobnosti zemljita i
stalnom odravanju optimalnih staninih uslova
- proizvodnja maksimalne koliine drvne mase visokog kvaliteta.
Intezitet zahvata pri sjeama
Intenzitet zahvata zavisi od uslova sredine u kojima se sastojina nalazi,
od vrsta drvea koje izgrauju sastojinu, od ekonomskih momenata, duine
ophodnjice, odnosno intenziteta gazdovanja. U umama koje se nalaze na
strmom i plitkom zemljitu, na veim nadmorskim visinama i nepovoljnim
uslovima sredine, preporuuju se slabiji zahvati sa kraom ophodnjicom. U
Jeki Dalibor

19

Mart 2009.

Gajenje uma 2

uslovima intenzivnog gazdovanja, u umama sa dobro razvijenom mreom

puteva, duina ophodnjice je kratka a intenzitet manji. Donja granica
koliine drvne mase koja se iz sastojine prebirnim sjeama vadi iznosi 10 do
15% a gornja 40% od postojee drvne mase sastojine.
Sposobnost vrste za prebirno gazdovanje
Prebirno gazdovanje je pogodno za ume koje su izgraene od vrsta
sjenke, odnosno one koje mogu dugo da vegetiraju u zasjeni najstarijih
stabala. Prema Bolsigeru prebirno gazdovanje najvie odgovara istim
jelovim umama i umama u kojima je jela preovlaujua vrsta kao na
primjer u mjeovitim umama jela x bukva; jela x bukva x smra; jela x
smra. Jelove ume su najpogodnije zato to jela od svih naih vrsta moe
najdue da izdri zasjenu nadstojnih stabala, a kada se oslobodi zasjene lako
se regenerie.
Podjela prebirnih sjea prema obliku i veliini sjeine
Jedan najeih oblika prebirnih sjea u prolosti je bila prebirna sjea
na velikoj povrini ali ovaj oblik prebirnih sjea danas skoro da nema
praktinu primjenu. Takoe tu je i sjea u vidu pruga ili kulisa.
Sjea kod ovog oblika prebirnih sjea se izvodi na taj nain to se
najpre izvede prebirna sjea na svim prvim prugama kulisa. U narednoj
godini se sjea vri na svim drugim prugama, tj sa sjeom se po navedenim
principima nastavlja dotle dok se uma na itavoj povrini ne obnovi. Kod
ovog oblika najee se koristi stablimina prebirna sjea. Ali uopte reeno
ovaj oblik sjee je ree u upotrebi.
Najiru primjenu u praksi ima prebirna sjea u vidu krunih povrina.
Krune povrine na kojima se izvodi prebirna sjea su rasporeene na vie
mjesta u sastojini. Veliine ovih krunih povrina uglavnom zavise od
biolokih osobina vrste drvea.
Dobre strane i nedostati prebirne sjee
Dobre strane:
- trajni sklop koji se stvara i odrava prebirnom sjeom stvara vrlo
povoljne uslove za prirodno obnavljanje mnogih vrsta drvea
naroito sciofitnih
- podmladak u prebirnoj umi je zatien od direktne insolacije,
ekstremno niskih temperatura vazduha i hladnih vjetrova, a
zemljite od pretjerane evapotranspiracije
- u prebirnim umama se za obnavljanje koriste sve sjemene godine
Jeki Dalibor

20

Mart 2009.

Gajenje uma 2

- ovaj nain gazdovanja najbolje obezbjeuje prirodno obnavljanje u

umama koje se nalaze u nepovoljnim staninim uslovima
- prebirnom sjeom se omoguuje normalno korienje i onih uma
koje iz vojnih, opte odbrambenih ili drugih razloga moraju trajno
da postoje
- prebiran sklop najbolje titi zemljite od erozionih pojava
- u prebirnim umama tete od snijega i vjetra su minimalne
- zbog velike raznodobnosti i stepenastog sklopa prebirne ume
pruaju uvjek prijatniju sliku od uma nastalih istim ili oplodnim
sjeama.
Nedostatci:
- u prebirnoj umi broj mjesta na kojima se izvodi sjea u sastojini je
velik pa je zbog toga kontrola sjee oteana, a trokovi oko sjee i
izvoza vei
- prilikom izvoenja prebirne sjee i pored najvee panje moe da
doe do oteenja podmlatka i stabala koja u sastojini ostaju
- drvna masa koja se dobija iz prebirnih uma je tehniki loija
- u prebirnim umama je ograniena upotreba mehanizacije
- tehnika izvoenja prebirne sjee je znatno komplikovanija od iste i
oplodne sjee te stoga zahtjeva veu strunu spremu i vee iskustvo
radnika koji u njoj uesvuju.
Mjesto prebirnog gazdovanja- njena primjena
Prebirna sjea se primjenjuje kada se od ume pored proizvodnje drvne
mase trai da ona ima i zatitnu ulogu ili neku drugu specijalnu namjenu.
PRIRODNO OBNAVLJANJE NISKIH UMA
Niska uma je takva gazdinska forma koja je nastala sjeom stabala u
sastojini iz ijih panjeva i ila dolazi do prirodnog obnavljanja posjeenih
stabala. Sva stabla u niskoj umi nastaju iz adventivnih i proventivnih
pupoljaka. Niske ume prirodnim putem se obnavljaju istom i prebirnom
sjeom a vrlo rijetko i metodom rezervnih stabala priuvaka.

Obnavljanje niskih uma istom sjeom

Obnavljanje se vri na taj nain to se na osnovu visine ophodnje
potrebne za dobijanje eljenih sortimenata utvruje broj sjeina. Kada se
utvrdi broj sjeina u niskoj umi onda se itava povrina ume koja se
Jeki Dalibor

21

Mart 2009.

Gajenje uma 2

obnavlja podjeli na odgovarajui broj sjeina, te se svake godine ista sjea

izvodi na jednoj od njih. Po zavretku sjee na poslednjoj sjeini u narednoj
godini se sjea ponovo izvodi na prvoj sjeini. Raspored sjeina kod
obnavljanja niskih uma istom sjeom mora biti prilagoen izvlaenju
posjeene drvne mase. Posjeeni materijal se nikad ne smije izvoziti preko
obnovljenih sjeina jer bi moglo doi do oteenja ili ak unitenja mladih
izdanaka.
Poto obnavljanje u niskoj umi ne zavisi od pravca duvanja vjetra kao
kod obnavljanja visokih uma to se pravac sjeina- pruga i kretanje sjee
usmjeravaju tako da im frontovi sjeina budu neposredno pored puteva.
Ukoliko se niska uma nalazi na kupiranom terenu pravac je upravan na
izohipse a sa sjeinom se zapoinje od vrha grebena. Izvoz posjeenog
materijala se mora obaviti pre pojave izdanaka. Za uspjeh obnavljanja niskih
uma istom sjeom vrijeme izvoenja sjee ima poseban uticaj a
najpodesnije vrijeme je rano proljee za vrijeme mirovanja vegetacije.
Ljetnja sjea je nepogodna zato to su panjevi i izdanci tada pod jakim
uticajem sunca, pa se stoga esto sasuuju, a ukoliko i preive do ranih
jesenjih mrazeva, ne stignu da odrvene te kao takvi potpuno propadaju. Ni
jesenja sjea se ne preporuuje jer se takoe pri povoljnim uslovima mogu
razviti izdanci koji kasnije propadaju. Sjeu stabala treba vriti to nie a
sijek treba da bude gladak da se atmosverske vode ne bi zadravale na
presjeku.
Obnavljanje niskih uma prebirnom sjeom
Tehnika izvoenja prebirnih sjea u niskim umama se sastoji u tome
to se itava povrina ume koja se obnavlja dijeli na onoliko dijelova- kulisa
kolika je duina ophodnjice a svaki taj deo na odreeni deo sjeina. Svake
godine se sjea izvodi na povrini jedne od sjeina svake kulise kod prebirne
sjee u niskim umama se ne sasjecaju sva stabla kao kod iste sjee ve
samo ona koja su dostigla dimenzije eljenih sortimenata.
Prebirna sjea u niskim umama smatra se povoljnijim nainom
obnavljanja od iste, kada se uma nalazi ili u napovoljnijim klimatskim
prilikama ili na jako suhim stanitima, jako siromanim zemljitima ili na
kupiranim terenima.
Dobre strane prebirne sjee u niskim sjeama su te to su njenim
izvoenjem izdanci bolje zatieni od negativnih klimatskih inilaca, a
nedostatci to se mladi izdanci u prvim godinama nalaze u zasjeni pa stoga
imaju i manji visinski prirast nego izdanci iste starosti koji su nastali istom
sjeom.
Jeki Dalibor

22

Mart 2009.

Gajenje uma 2

PREVOENJE NISKE I SREDNJE UME U VISOKU

Prevoenje niske ume
Ono se moe obaviti na tri naina: putem konverzije, putem totalne ili
potpune rekonstrukcije i putem djelimine rekonstrukcije.
Prevoenje putem konverzije
Osnovni princip ovog metoda se sastoji u tome to se postojea niska
uma se njeguje sve dok stabla ne ponu obilno da plodonose, kada se
pristupa njenom prirodnom obanvljanju, jednim od naina prirodnog
obnavljanja koji odgovara konkretnoj sastojini. Na ovaj nain se iz sjemena
stabala vegetativnog porijekla stvara nova sastojina sjemenog porijekla. Ovaj
metod se primjenjuje u sluaju kada imamo dovoljan broj zdravih i
kvalitetnih stabala koja su ravnomjerno rasporeena po itavoj povrini i
koja e se poslije izvedenih uzgojnih sjea u sastojini ostaviti da je
osjemene.
Prevoenje putem totalne- potpune rekonstrukcije
Ovaj nain se bazira na potpunom uklanjanju niske ume istom
sjeom i osnivanju nove sastojine sjetvom sjemena ili sadnjom biljaka. Kod
ovog naina prevoenja uglavnom dolazi do zamjene postojeih vrsta u
sastojini. Ovaj metod prevoenja se u niskim umama primjenjuje, kada
sastav, kvalitet biljaka ili opte zdravstveno stanje sastojine ne zadovoljava,
te dalje ostajanje postojeih stabala na konkretnom stanitu nema ni
biolokog, ni ekonomskog opravdanja.
Sadnja biljaka koje se unose vri se neposredno poslije sjee i
iznoenja drvne mase sa sjeine. Istovremeno sa sadnjom ili neposredno
poslije nje panjevi posjeenih stabala se tretiraju arboricidima radi
spreavanja izdanaka i izbojaka. Izbojci se mogu uklanjati mehanikim
putem i to po pravilu bar dva puta u toku godine.
Prevoenje niskih uma putem djelomine rekonstrukcije
Ovaj metod se sastoji u primjeni kombinacije metoda konverzije i
totalne rekonstrukcije. On se primjenjuje u niskim umama gde se na
relativno malim rastojanjima nalaze razliita sastojinska stanja. U ovakvim
sluajevima u kvalitetnijim djelovima niskih sastojina prevoenje u vii
uzgojni oblik se vri po principu indirektne konverzije, a u loijim djelovima
po principu totalne rekonstrukcije.
Jeki Dalibor

23

Mart 2009.

Gajenje uma 2

Prevoenje srednje ume

I prevoenje srednje ume u visoku se vri na isti nain i po istim
principima kao kod niske ume i to konverzijom, totalnom rekonstrukcijom i
djeliminom rekonstrukcijom. Izvjesne razlike postoje samo u prevoenju u
dijelu djelomine rekonstrukcije koji se prevodi konverzijom jer je period
prevoenja u srednjim umama kod ovog oblika prevoenja znatno krai.
POMONE MJERE PRIRODNOM OBNAVLJANJU
Izvoenje pomonih mjera ima za cilj da se na sjeini obezbjede to
povoljniji uslovi za klijanje sjemena i razvoj podmlatka. A da bi se ovi uslovi
obezbjedili preduzimaju se mjere koje se sastoje u:
- unitavanju i uklanjanju otpadaka od sjea obnavljanja
- u uklanjanju prekomjernog ivog umskog prekrivaa
- u unitavanju unja
Uklanjanje otpadaka sa sjeine
Velike koliine otpadaka od sjee i obrade stabala ometaju normalno
obnavljanje odnosno pravilno zakorenjivanje i razvoj podmlatka. Sjeme koje
padne na polutrulu masu otpadaka najee ne proklija a i ako proklija
odrava se na toj podlozi vrlo kratko. Pored toga otpadci pruaju vrlo
pogopdnu sredinu za legla insekata i nastanak poara. Zbog ovoga sve
krupnije otpadke sa sjeine treba uklanjati. Otpadci sa sjeine se mogu
ukloniti na sledee naine:
- spaljivanjem
- ravnomjernim razbacivanjem po itavoj sjeini u cilju breg
razlaganja
- sakupljanjem u ravnomjerno rasporeene gomile koje se na sjeini
ostavljaju da istrunu
- tretiranjem hemiskim sredstvima koja ubrzavaju razlaganje
- iznoenjem otpadaka sa sjeina
- usitnjavanmjem otpadaka mehanizovanim putem i slaganjem u
pruge koje se polijevaju naftom a zatim pale (ovaj metod nema iru
primjenu u zadnjim decenijama kao ni metod spaljivanja).
Najee se koristi metod iznoenja otpadaka sa sjeine jer se dananjim
razvojem tehnologije ti otpadci mogu vrlo korisno upotrijebiti.
Unitavanje ivog umskog pokrivaa
Kao privremena mjera se primjenjuje koenje i paljenje korova.
Paljenje je kod nas rijetka pojava, ea je u sjevernoj Evropi. Najefikasnija
Jeki Dalibor

24

Mart 2009.

Gajenje uma 2

mjera za unitavanje tetnog ivog pokrivaa su hemiska sredstva herbicidi i

dendrocidi. Svi ovi preparati se prema nainu djelovanja dijela na totalne i
selektivne. Dejstvo selektivnih preparata se zasniva na poremeaju
normalnog metabolizma kod pojedinih vrsta biljaka to dovodi do
ubrzavanja deobe elija.
Unitavanje mrtvog umskog pokrivaa
U sluajevima kada u umi dolazi do pretjeranog nagomilavanja mrtve
umske prostirke ona se u cilju pravilnog osjemenjavanja sjeine mora
unitavati. Njeno unitavanje se vri uglavnom na dva naina i to:
- sakupljanjem i paljenjem mrtve umske prostirke
- mehanikim uklanjanjem mrtve umske prostirke odnosno obradom
zemljita ime se poboljavaju fizika i hemiska svojstva zemljita.
Obrada zemljita se najee sastoji u rastresanju povrinskog sloja
zemljita. Ona se vri motikama, aovima, grabljama a u izuzetnim
sluajevima se vri i oranje. Dubina obrade se odreuje na osnovu stanja u
kome se nalazi zemljite. Najpovoljnije doba za obradu zemljita je pred
opadanje sjemena sa stabala ili u ranu jesen. Obrada zemljita na sjeinama
moe da se izvodi na malim povrinama, u vidu krpa, u vidu pruga i na
itavoj povrini.
Obradu zemljita treba vriti neposredno poslije uklanjanja ivog i
mrtvog umskog pokrivaa, odnosno 1 do 2 mjeseca pre opadanja sjemena
jer je potrebno da se obraeno zemljite malo slegne.
Orua koja se koriste pri obradi zemljita u sastojinama
Koriste se brojne alatke i maine sa kojima ovijek radi sam ili ih vue
zaprega ili maina. U runa orua spadaju: motike, pijuci, grabulje, aovi,
uskije. U ona koja se vuku zapregom ili mainom spadaju: plugovi
(razlikuju se od poljoprivrednih plugova jer su konstuisani tako da
povrinski dio zemljita razgru na dve strane), drljae, freze i rotofreze,
kultivatori i diskokultivatori, lindvurm.
Zakljuci o pomonim mjerama prirodnom obnavljanju
Pomone mjere se primjenjuju u vrlo malom broju zemalja zato to
iziskuju odreena finansiska sredstva na iji povrat se mora dugo ekati.
KOMBINOVANE METODE PRIRODNOG OBNAVLJANJA
Kombinovane metode osnovnih oblika prirodnog obnavljanja nastale
su kao rezultat razliitih staninih i sastojinskih prilika u jednoj istoj sastojini
Jeki Dalibor

25

Mart 2009.

Gajenje uma 2

koja iz ekonomskih ili nekih drugih razloga nije mogla da se izdvoji u manju
osnovnu gazdinsku jedinicu sastojinu.
Cilj primjene svih kombinovanih sistema gazdovanja na malim
povrinama je uvoenje i usvajanje takve tehnologije koja e na bazi naunih
i praktinih dostignua u pojedinim tipovima uma najbolje odgovarati
prirodnim i ekonomskim uslovima, a kojom e se u isto vrijeme postii
trajna maksimalna produkcija kvalitetnog drveta uz to manje trokove.

GAJEROV SISTEM NEJEDNOLINIH OPLODNIH SJEABAVARSKI FEMELLAG

Jeki Dalibor

26

Mart 2009.

Gajenje uma 2

Bitna karakteristika Bavarskog femellaga je da se sa obnavljanjem na

svim mjestima u sastojini ne zapoinje u isto vrijeme, kao i da poetne
krune povrine nisu ravnomjerno rasporeene po itavoj povrini sastojine
kao kod klasine oplodne sjee u vidu krunih povrina sa kraim periodom
obnavljanja.
Kod Bavarskog femellaga su sve poetne krune povrine, kao
obnovni centri, rasporeene u dve do tri serije. Na svim krunim povrinama
jedne serije se sa sjeama pripremnog, oplodnog, zavrnog sijeka zapoinje i
zavrava u isto vrijeme. Period obnavljanja na prvim serijama krunih
povrina u zavisnosti od vrste drvea u sastojini kree se u granicama 10 do
20 godina. Po zavretku obnavljanja na krunim povrinama prve serije ili
jo u fazi oplodnog sijeka ovih povrina, na krugovima druge serije se
zapoinje sa pripremnim sijekom. Kada se konstatuje uspjeno obnavljanje
na krugovima druge serije poinje se sa obnavljanjem krugova tree serije.
Obnavljanje na krugovima tree serije se izvodi po istom principu kao i na
krugovima prve i druge serije.
Druga karakteristika Bavarskog femellaga je da se sa obnavljanjem
sastojina poinje u njenoj unutranjosti a ne kao kod ivino grupiminog
sistema sa ivice sastojine.
Period obnavljanja Bavarskog femellaga traje 30 do 40 godina, dok on
kod klasine oplodne sjee po
pravilu nikad nije dui od 20
godina. Bavarski femellag je
predvien u prvom redu za
obnavljanje mjeovitih uma
smre bukve i jele na ravnijim i
blago nagnutim terenima.
Sa bioloke take gledita
Bavarski femellag nema
zamjerke jer se kroz grupimino
oplodnu sjeu u mjeovitim
umama moe postii potpuno
potovanje bilokih karakteristika
svih vrsta drvea koje izgrauju
sastojinu kao i izvriti izbor
prioritetnih povrina za
obnavljanje.
IVINA ILI RUBNA SJEA
Jeki Dalibor

27

Mart 2009.

Gajenje uma 2

Ivina sjea kao metod prirodnog obnavljanja predstavlja kombinaciju

iste i oplodne sjee stepenovane po vremenu, prostoru i intenzitetu zahvata.
Ivinom sjeom se obnavljanju ivice sastojina, najee u vidu pruga,
premda se ona moe ukomponovati i u obnavljanje sastojina koje se nalaze u
unutranjosti ume.
Pruga koja se obnavlja ivinom sjeom na ivici sastojine se sastoji iz
dva dijela i to:
- spoljne pruge na kojoj nema stabala stare sastojine, koja se nalazi
pod zatitom stare sastojine
- unutranje pruge koja se vezuje na spoljnu.
irina spoljne pruge iznosi 1/2 do 2/3 visine sastojine koja se obnavlja,
a unutranja 1/2 do dve visine stabala sastojine. Kada se tretiranje vri samo
na spoljnoj pruzi onda se govori o zatvorenoj ivinoj sjei, a kada se sjea
primjeni i na unutranjem dijelu pruge o progalnoj ivinoj sjei.
Kada se obnavljanje ivinom sjeom vri u unutranjosti sastojine onda
ivica sjeina na uem dijelu pruge ima oblik kruga ili elipse. Za primarna
podmladna jezgra se ove obino biraju mjesta gdje se ve javio podmladak
koji se oslobaa starih stabala. Ovakva jezgra se kasnije proiruju po
principu ivine sjee. Ako sjea napredujue od sredine ivinog jezgra na sve
strane podjednako ona se naziva koncentrinom, a ako se odvija samo na
jednu stranu od primarnog jezgra naziva se ekscentrinom.
Primjena ovog metoda prirodnog obnavljanja je mogua i kod vrsta
drvea sa tekim i lakim sjemenom. Na unutranjoj pruzi se obnavljaju vrste
drvea sa tekim sjemenom, vrste sjenke iji je podmladak osjetljiv na
visoke i niske temperature vazduha, a na spoljnoj heliofitne vrste drvea sa
lakim sjemenom i otpornim podmlatkom na ekstremne temperature vazduha.
Teite obnavljanja kod ovog oblika sjee lei na unutranjoj pruzi. Na
njoj se priliv svjetla moe regulisati prema potrebi vrsta drvea koja se
obnavljaju. Ovde osim gornje svjetlosti u sastojini prodire i bona svjetlost
to omoguava bri rast podmlatka. Najpovoljnije uslove za prirodno
obnavljanje i razvoj podmlatka pruaju pruge ako su im ivice okrenute
sjeverozapadu i sjeveru. Tada u toku itavog dana na prugu dopire bona
svjetlost koja i kod zatvorenog i progaljenog ruba stvara vrlo povoljne
uslove za klijanje sjemena i razvoj prirodnog podmlatka.

VAGNEROVA IVINA SJEA U KULISE

Jeki Dalibor

28

Mart 2009.

Gajenje uma 2

Teite Vagnerovog sistema je bilo usmjereno u prvom redu na

uspjeno rijeenje prirodnog obnavljanja istih smrevih uma iako je ovaj
sisitem gazdovanja Vagner sa uspjehom primjenjivao i u mjeovitim umama
smre, jele, bukve i bjelog bora.
Vagner svoj sistem temelji na znaaju ekolokih inilaca koji se poslije
sjee stvaraju u sjeini, u prvom redu na promjenama u reimu osvjetljavanja
i jaini vjetra. Polazei od injenice da se sa obnavljanjem zapoinje sa
ivinom prugom Vagner je doao do zakljuka da se uslovi za prirodno
obnavljanje na sjeini bitno mjenjaju u zavisnosti sa koje e se ivice sa
sjeom zapoeti. Na osnovu sopstvenih istraivanja u uslovima Vitemberke
oblasti Vagner je utvrdio da su najpovoljniji uslovi za prirodno obnavljanje
kada pruga zauzima pravac istok zapad.
Kada su u pitanju kupirani i strmiji tereni, gde se esto menja
ekspozicija, Vagner je izradio emu po kojoj treba izvesti sjeu na pojedinim
ekspozicijama. Prema Vagneru na istonoj ekspoziciji pruga treba da
zauzima pravac sjeverozapad a pravac sjee sjever-jug. Na jugoistonoj,
junoj, jugozapadnoj i zapadnoj ekspoziciji pruga treba da ima pravac istokzapad, a pravac sjee sjever-jug. Na sjeverozapadnoj ekspoziciji pravac
pruge treba da bude sjevrozapad-jugoistok a pravac sjee sjeveroistok
jugozapad. Na sjevernoj ekspoziciji pravac pruge treba da bude sjever-jug a
pravac sjee istok-zapad. Na sjeveroistonoj ekspoziciji pravac pruge treba
da bude sjeveroistok-jugozapad, a pravac sjee sjeverozapad-jugoistok.
Osnovni principi i sutina Vagnerovog metoda su:
- sa obnavljenjem se zapoinje uvjek sa ivice sastojine i to u vidu
pruga- kulisa
- irine pruge mogu da budu razliite poev od pa do dvostruke ili
ak trostruke visine stabala u sastojini
- najpovoljniji pravac pruge je istok zapad
- ivice na zapadnoj i junoj strani radnog polja se ne sijeu. One
najee slue kao zatita obnovljenoj sastojini od vjetra
Tehnika ovog sistema obnavljanja se sastoji u tome to se itava uma
podjeli na niz kulisnih pruga- sjecinih cjelina. Prvobitna irina jedne
sjeine cjeline je bila 200 do 300 metara. Prve pruge na kulisama su iroke
visine stabala sastojine a ostale su znatno ire. Prve pruge se
najee obnavljaju istom sjeom premda se one mogu i tretirati
oplodnom sjeom, a ostale oplodnom ili ivinom sjeom. Da bi se
sprijeile tete na podmlatku obaranje se vri na pravcu dijela stare
sastojine na kojem obnavljanje jo nije zapoeto, isto tako i
posjeena drvna masa se izvlai kroz stari dio sastojine.
Jeki Dalibor

29

Mart 2009.

Gajenje uma 2

EBERHARDOVA SJEA SA SJEINAMA U OBLIKU KLINA

Sastoji se iz dvije faze a izvodi se po principu oplodne- postepene
sijee.
U umama u kojima je predvieno gazdovanje ovim sistemom ve od
starosti oko pedesete godine pa nadalje na itavoj povrini se izvode sjee
koje imaju karakter kasnih proreda slabog intenziteta ili pripremnog sijeka
oplodne sijee. Ovim sijeama se vade uglavnom stabla treeg i etvrtog
biolokog razreda i ovo je prva faza Eberhardove sjee koju on naziva
pripremnom fazom za prirodno obanvljanje. Ona traje 10-15 godina a ima za
cilj da omogui obnavljanje i razvoj podmlatka sciofitnih vrsta drvea u
konkretnom sluaju jele i bukve.
Kada je konstatovan podmladak sciofitnih vrsta onda se prelazi na
drugu fazu to jest izvoenje sjea u obliku klina. Prostorna organizacija
sjeina u drugoj fazi prirodnog obnavljanja ove metode se bazira na radnim
poljima u vidu pruga koja se dalje dijele na dva priblino jednaka dijela.
Prosjeka koja dijeli sastojinu u isto vrijeme slui za izvlaenje posjeene
drvne mase. irina pruga na kojima se vri obnavljanje je 150 metara a
duine nisu ograniene. Po sredini svakog dijela pruge sasjecaju se stabla na
povrini koja ima oblik jako izduenog klina. Osnova ovog klina obino
iznosi oko 5 metara.
Sjea na ovoj povrini se vri po principu oplodne sjee. U vrijeme
izvoenja oplodnog sijeka na prvoj sjeini u vidu klina, u isto vrijeme se na
povrini koja opasuje klin u vidu trougla izvodi pripremni sijek. U vremenu
kada se na poetnoj obnovnoj povrini izvede zavrni sijek, na treem
trouglu se izvodi pripremni sijek. Sve obnovne povrine imaju oblik klina a
sa sjeama se produava sve dok se itava povrina ne obnovi, odnosno sve
dok vrh klina ne izbije na prosjeku odnosno ivicu ume. Kojom brzinom e
se vrhom klina doi do ivice sastojine zavisi od ugla klina, a koji dalje zavisi
od opasnosti od vjetra. Vrijeme nizanja pruga e u prvom redu zavisiti od
uestalosti plodonoenja vrsta.
Period obnavljanja kod Eberhardove metode traje 30 do 40 godina od
ega na pripremu obnavljanja na prvu fazu dolazi 10 do 15 godina, a na
drugu fazu 20 do 25 godina. U sredini klina gdje je
zapoeto sa obnavljanjem nalazi se najstariji i najvii
dio sastojine a lijevo i desno od njega niu se pojasevi
sa mlaim i niim stablima, zbog ega su ove
sastojine vrlo otporne prema vjetru.
Treba uvjek imati u vidu da se ovde radi o
oplodnoj sjei sa duim podmladnim razdobljem
kojim se dobijaju jednodobne sastojine. Dobre strane
Jeki Dalibor

30

Mart 2009.

Gajenje uma 2

ovog sistema su to se njime smanjuje opasnost od vjetroizvala a izvoz

posjeenog materijala je lak. Pored toga uske i duge sjeine stvaraju vrlo
povoljne mikroklimatske uslove za nicanje sjemena.
Nedostatak ove sjee je da je njena primjena ograniena na ume vrsta
drvea koje podnose jau zasjenu. Primjena ovog metoda iziskuje visoku
strunost i posebnu panju svog osoblja koje uestvuju u njegovom
izvrenju.

Jeki Dalibor

31

Mart 2009.

Gajenje uma 2

VAJCARSKI POBOLJANI GRUPIMINI SISTEM

Sastojine u kojima se primjenjuje vajcarski poboljani femellag kao
sistem gazdovanja najprije se izdjele na radna polja ije se irine odreuju na
osnovu bonog dometa ueta na traktoru ili iara sa jedne strane, a sa druge
strane na osnovu prostornog i vremenskog usklaivanja organizacije
obnavljanja, u zavisnosti od vrste drvea koja uestvuju u sastavu sastojine.
Najea irina radnih polja je 80 do 120 metara. Izmeu radnih polja se
prave prosjeke irine oko 10 metara do kojih e se vriti izvlaenje posjeene
drvne mase sa radnih polja.
U isto vrijeme sa podjelom sastojine na radna polja i formiranja
prosjeka u sastojinama se utvruju i takozvane uzgojne grupe, njihov
raspored i ukupna povrina pojedinih uzgojnih grupa. To se utvruje preko
detaljnog snimanja stvarnog stanja sastojine. Ovim sistemom se vri
tipizacija sastojina ili njihovih dijelova u okviru radnih polja i to na osnovu
ivotnih faza na kojim se one nalaze, na osnovu stepena ouvanosti,
sklopljenosti, prisustvu ili odsustvu podmlatka.
U prvoj fazi obnavljanja ovog sistema na cijelom radnom polju se
izvodi pripremni sijek oplodne sijee. Posle ovoga se pristupa formiranju
primarnih podmladnih centara. Sva poetna jezgra obnove se nalaze
priblino na istoj liniji. Ona se proteu sredinom irine radnih polja.
Prvenstvo treba dati starijim, loijim i progaljnijim dijelovima sastojine. Na
tim obnovnim centrima provode se one vrste sjea ili faze pojedinih sjea
koje su u datom momentu najkorisnije. Ukoliko se prirodni podmladak jo
nije pojavio u godini punog uroda se provodi oplodni sijek, a ako se
podmladak ve pojavio onda se primjenjuje naknadni ili zavrni sijek.
U povoljnim uslovima sredine primarni podmladni centri imaju oblik
kruga ili elipse, a u nepovoljnim duguljast oblik. Veliina primarnih
podmladnih centara zavisi od niza faktora u prvom redu od uslova stanita,
odnosa vrsta prema svjetlosti, kupiranosti terena i ekspozicije. to su ovi
uslovi povoljniji veliina podmladnog centra moe biti vea. Prosjene
minimalne povrine primarnih podmladnih centara su: za bukvu 5-7 ari, za
jelu 3-5 ari, za smru 8-10 ari, bjeli jasen 25 ari itd.
Za dalju etapu ovog sistema obnavljanja vezana su dva zadatka. Prvi je
da se matina sastojina na primarnim centrima dalje progaljuje oplodnim
sijekom, a ako je potrbno ona se mogu i potpuno ukloniti zavrnim sijekom.
Drugi zadatak koji se izvodi u isto vrijeme sa prvim je da se primarno
podmladno jezgro proiruje u vidu prstena preko pripremnog sijeka oplodne
sjee ili ivinom sjeom. irina prstena obino iznosi jednu visinu stabala
zrele sastojine. Kod heliofitnih vrsta proirenja su vea nego kod sciofitnih.
Sa ovim radovima se nastavlja sve dok se ne zavri obnavljanje na poetnim
Jeki Dalibor

32

Mart 2009.

Gajenje uma 2

primarnim centrima. Sa obnovnim centrima druge serije e se zapoeti u

momentu kada je na prvom krugu primarnih podmladnih centara izvren
oplodni sijek, a sa obnovnim centrima tree serije kada na poetnim
krugovima prve serije doe do zavrnog sijeka, odnosno na primarnim
krugovima druge serije podmladnih centara doe do oplodnog sijeka. Kad se
dijelovi sastojina obnove pristupa se njihovoj njezi, koja mjera njege e se
primjeniti u pojedinim mlaim uzgojnim grupama zavisie od perioda ivota
u kojim se nalaze pojedine uzgojne grupe u sastojini.
Pod optim podmladnim razdobljem se podrazumjeva vrijeme od
poetka obnavljanja na jednom objektu, sastojini, pa do vremena kad se
poslednje materinsko stablo uklanja iz sastojine. Opte podmladno razdoblje
kod ovog sistema iznosi najee 50 do 60 godina. Pod specijalnim
podmladnim razdobljem se podrazumjeva vrijeme od poetka do kraja
obnavljanja jedne serije podmladnih centara koje obino ne traje due od 20
godina.
Moe se zakljuiti da je
vajcarski poboljani grupimini
femellag prilagoen za
dugorono obnavljanje kako
istih tako i mjeovitih sastojina
u razliitim uslovima sredine.
Ovaj metod je potpuno razraen
za mehanizovano sakupljanje
drveta uz dobro usklaenu
uzgojno-tehniku, umskozatitnu i prevozno-tehniku
stranu gazdovanja, ali i zahtijeva
visok stepen obrazovanja svih
kategorija radnika.

Jeki Dalibor

33

Mart 2009.

Gajenje uma 2

IVINO GRUPIMINI OPLODNI SISTEM GAZDOVANJA

Ovaj sistem se zasniva na grupimino oplodnoj sjei ili uporednoj
kombinaciji grupimino oplodne sa grupimino istom. Osnovna
karakteristika ovog sistema je ta da se sa obnavljanjem zapoinje uvjek sa
ivice sastojine po emu je ovaj sistem i dobio ime. Pre poetka obnavljanja
itava povrina koja je predviena za obnavljanje se podjeli na radna polja,
pruge irine dve do tri visine sastojine (60-90 metara). Podjela sastojine na
pruge je izvrena zbog prostornog i vremenskog uvida u obnavljanje kao i
to lakeg izvoza posjeene drvne mase bez tete po obnovljeni dio sastojine.
Izmeu radnih polja se sasjecaju prosjeke irine oko 5 metara, koje slue za
izvlaenje drvne mase.
Koncepcija ovog sistema obnavljanja zahtjeva da na ravnim i balgo
nagnutim tertenima pruge imaju pravac istok-zapad, sjeveroistok-jugozapad,
sjeverozapad-jugoistok, ali dozvoljava mogunost da se pravac prilagodi
odluujuem ekolokom iniocu.
Sjea na inicijalnim obnovnim jezgrima, na ivinim prugama u vidu
inicijalnih povrina, bilo da se radi o oplodnoj, istoj ili uporednoj
kombinaciji ova dva oblika sjea, su prostorno i vremenski stepenovane. Na
svim jezgrima se preko
prstenastog proirivanja
obnavljanje izvodi sa 3 do 4
sijeka. Period obnavljanja kod
ovog sistema iznosi 30-40
godina, a sistem je predvien za
obnavljanje mjeovitih sastojina
jele, bukve i smre, gdje je
smra glavna vrsta.

Jeki Dalibor

34

Mart 2009.

Gajenje uma 2

KOMBINOVANI BAVARSKI FEMELLAG

Osnovu ovog sistema uglavnom ini oplodna sijea u vidu grupa na
unapred projektovanim prugama, premda se ovdje uz oplodnu sjeu doputa
i kombinacija iste ili ivine sjee. irina radnih polja- pruga kod ovog
sistema prirodnog obnavljanja u zavisnosti od vrste se kree od 100 do 150
metara. Svako radno polje- pruga je podjeljeno na dva dijela razliite irine.
iri dio pruge iznosi 2/3 irine pruge a ui 1/3 irine pruge.
Sama obnova zapoinje na unutranjem irem dijelu pruge najee
oplodnom sjeom u vidu veih ili manjih grupa u obliku kruga ili elipse
(0,3 do 0,5 ha). Cilj ove intervencije je obnavljanje sciofitnih vrsta drvea
jele i bukve, ako se radi o mjeovitoj sastojini jele, bukve i smre.
Obnavljanje na ovim povrinama je stepenovano po vremenu a njihov
prostorni raspored je ucrtan u kartu. Pripremnim sijekom na ovim grupama
se uklanjaju pre svega one vrste od kojih se na tim grupama ne eli
potomstvo. Kada se kasnije pojavi podmladak jele i bukve to jest kad on
dostigne visinu od 0,6 do 1 metara za bukvu,odnosno 0,5 za smru, tada se
ovdje izvodi zavrni sijek. To obino biva 10 do 15 godina nakon
zapoinjanja obnavljanja na njima.
U to vrijeme ili neposredno pred zavrni sijek u godini punog uroda
smre na itavoj pruzi ireg dijela, na dijelovima koji nisu obuhvaeni
sijeom obnavljanja se izvodi oplodni sijek. Cilj ove intervencije je
favorizovanje obnavljanja heliofitnije smre. Zavrni sijek na itavom dijelu
pruge se izvodi kada podmladak smre
na itavom dijelu dostigne visinu oko
0,5 metara. U vrijeme sa
zapoinjanjem obnavlajanja smre na
irem dijelu pruge, zapoinje se i sa
obnavljanjem ueg dijela pruge
oplodnom ili klasinom ivinom
sjeom pri emu se takoe favorizuje
obnavljanje smre.
Kombinovani Bavarski femellag
daje mogunost da se obnavljanje
zavri u kraem vremenskom periodu
pa je stoga prihvatljiv i za obnavljanje
prestarelih sastojina. Jedan od ozbiljnih
nedostataka je taj to mu je primjena
ograniena samo na ravnije i blae
nagnute terene.
Jeki Dalibor

35

Mart 2009.

Gajenje uma 2

KUBELKIN FEMELSTREIFENSCHLAG- GRUPIMINIH SJEA

NA PRUGE
On je predvien za prostorno obnavljanje odnosno intenzivno
gazdovanje u visoko planinskim podrujima. Tehnika ovog sistema se sastoji
u tome da se itava povrina sastojine nezavisno od susjednih sastojina
najpre izdjeli na pruge ije su irine priblino jednake visini stabala sastojine
plus pet metara. irina pruge se kree od 30 do 40 metara. Izmeu pruga se
sasjecaju pojasevi 1-2 metra irine koji slue za izvlaenje drveta.
Pre poetka obnavljanja na itavoj povrini svih pruga se izvodi sjea
koja ima karakter pripremnog sijeka oplodne sjee. Od ove sjee su
poteene samo ivice sastojine u irini oko 30 metara. Nakon nekoliko
godina, odnosno u godini punog uroda sjemena, na svakoj etvrtoj pruzi se
izvodi ista sjea u vidu veih ili manjih, najee ovalnih povrina. Na
veliinu inicijalnih povrina utiu ekoloki inioci i cilj gazdovanja (ao se
favorizuje obnavljanje sciofita povrine e biti manje i obratno).
Kad se na inicijalnim krunim jezgrima svake etvrte pruge pojavi
podmladak ova jezgra se i dalje proiruju istim sjeama sasjecanjem ivinih
stabala. Razmak izmeu dva proirenja na poetnim jezgrima se kree u
granicama od 3 do 5 godina, to zavisi od biolokih osobina vrsta. Po istom
postupku e se izvriti na prugama tree, druge i prve serije, stim to razlika
u poetku obnavljanja izmeu pojedinih serija iznosi jednu do dve godine.
Na taj nain e se na prugama pojedinih serija dobiti jednodobne sastojine.

Jeki Dalibor

36

Mart 2009.

Gajenje uma 2

SISTEM VIEFAZNOG POSTUPNOG OBNAVLJANJA OPLODNOM

SJEOM NA PRUGE I DOLEALOVA VARIJANTA OVOG
SISTEMA
Ovaj sistem se bazira na principu oplodne sijee na pruge koje su
rasporeene u sjeine cjeline- kulise, sa po dve ili tri pruge. Ovaj sistem je
predvien za prirodno obnavljanje sastojine na strmim planinskim terenima
gdje ne postoji mrea odvodnih puteva, odnosno gde bi pruge poredane u
kluise svojom duinom bile upravno ili koso postavljene na izohipse djelei
dugake padine na ue pojaseve. Da ne bi dolo do veeg oteenja
podmlatka pripremnim sijekom se na prugama uklanjaju najgranatija stabla.
Oplodna sjea se ovde izvodi u dva ili tri sijeka.
Doleal je primjenjujui ovaj sistem u uslovima ehoslovake doao
do posebne varijante ovog sistema koja se sastoji u tome da se u okviru
sjeine cjeline koju ine tri pruge koje se obnavljanju oplodnom sjeom sa
obnavljanjem se otpoinje sa srednje pruge u vidu grupa- kruga odakle se
obnova proiruje u vidu grupimine sjee na susjedne pruge.Smisao ovog
postupka je da se na izrazito kupiranim terenima omogui upotreba iare, za
sakupljanje drveta bez faze iznoenja kao i da se dobije dovoljna koliina
drveta u cilju obezbjeenja rentabilnog rada iare. Duina perioda
prirodnog obnavljanja ovde obino traje 30 do 40 godina, a predloena
varijanta je pogodna za kombinovano prirodno i vjetako obnavljanje
sastojina.

Jeki Dalibor

37

Mart 2009.

Gajenje uma 2

GRUPIMINO POSTUPNI SISTEM GAZDOVANJA

Ovaj sistem gazdovanja je nastao u srednjoj Evropi kao tenja za
pretvaranjem jednodobnih sastojina u prebirne.
Nov kvalitativan momenat u grupimino-postupni sistem gazdovanja je
uneo edelin kada je u njega ugradio savremene principe njege uma. Kod
grupimino-postupnog gazdovanja vrsta i oblik sjee se slobodno bira, a
stabla se uklanjaju pojedinano ili u grupama. Podmladna jezgra se
postepeno ire i spajaju prelazei iz mlaih u starije razvojne faze. Tako e
na kraju obnavljanja na primarnim podmladnim jezgrima biti najstariji
dijelovi sastojine a oko njih to se ide dalje sve mlai dijelovi. Sve mjere
njege na pojedinim dijelovima sastojine se reaju jedna za drugom u
odreenom vremenu i prostoru, a prate razvoj ivotnih faza pojedinih
dijelova sastojine. Na primjer podmladak se njeguje jo pomou stabala stare
sastojine kao i kasnije odgovarajuim sjeama kao mjerama njege.
Druga karakteristika podmladnog sistema je da se podmladno razdoblje
kod njega za pojedine dijelove sastojine odreuje slobodno prema potrebi.
Grupimino oplodni sistem gazdovanja ne priznaje ophodnju. Ovde vlada
princip individualnosti u korist optimalne proizvodnje. Grupiminopostupno gazdovanje je kombinacija prebirnog i povrinskog gazdovanja.
Ono je od prebirnog gazdovanja usvojilo stablimino prebiranje a od
povrinskog sistema gazdovanja odreeni prostorni raspored.
Trea vana karakteristika je ta to
transportna granica ima prvenstveno uzgojni
a ne transportno tehniki karakter.
U sutini za uspjeno izvoenje
grupimino-postupnog sistema obnavljanja
neophodno je detaljno poznavati prirodu
konkretnog tipa ume, kao i najpogodnije
metode njege konkretnog tipa zasnovane na
savremenim i racionalnim principima njege
kao i uvid u trine prilike radi planiranja i
prodaje drveta.

Jeki Dalibor

38

Mart 2009.

Gajenje uma 2

KOMBINOVANA METODA BONEMANA

Teite ove metode je posebno na zatiti prirodnpg podmlatka pri
obaranju stabala stare sastojine. Koncepcija ovog metoda polazi od injenice
da najvee tete na prirodnom podmladku kod istih sastojina oplodnom
sjeom na veim povrinama pri obaranju i izvozu stabala materinske
sastojine kao i da pomenuti metod prirodnog obnavljanja ne prua dovoljan
uvid u podmlaene povrine. Zbog ovoga Boneman u svom kombinovanom
metodu primjenjuje kombinaciju iste, oplodne i ivine sjee. Metod se
sastoji u sledeem:
itav kompleks zrele ume se najprije izdjeli linijama za vuu preko
kojih se posjeena stabla izvlae do puta. Rastojanje i pravac linija zavise od
terena i pravca transporta drveta.
Poslije ovoga se pristupa realizaciji prve faze ovog metoda obnavljanja
koja se sastoji u sjei stabala u vidu grupa najee kvadratnog oblika i to
istom sjeom. Cilj ove faze je favorizovanje heliofitnih vrsta.
U drugoj fazi se na itavoj povrini izmeu linija za izvlaenje kroz
pripremni a esto i oplodni sijek oplodne sjee favorizuje obnavljanje glavne
vrste drvea.
Trea faza to jest dalje obnavljanje sastojine se izvodi putem ivine
sjee.
Ovom metodom se pored smiljenog izvlaenja drvne mase bez tete
po podmladak dobija i dobar uvid u povrine mladih sastojina to znatno
olakava primjenu svih potrebnih mjera njege u njima.

Jeki Dalibor

39

Mart 2009.

Gajenje uma 2

PRIRODNO OBNAVLJANJE METODOM REZERVNIH STABALA

PRIUVAKA
Ovaj metod se izvodi na taj nain to se pri provoenju osnovnih
oblika prirodnog obnavljanja jedan broj stabala ostavlja ravnomjerno
rasporeen po itavoj povrini sjeine, najee 60 do 90 po jednom hektaru
poslije zavrene obnaove. Rezervna stabla ili priuvci ostaju na sjeini sve
dok stabla nove generacije ne dostignu doba fizike zrelosti, to znai da su
rezervna stabla jedanput ili dvaput starija od stabala osnovne sastojine.
Metod rezervnih stabala moe se ugraditi u sve ostale osnovne oblike
prirodnog obnavljanja, ali se najee primjenjuje kod oblika istih i
oplodnih sjea.
Kod oblika istih sjea on se izvodi na taj nain to se sa sjeine ne
uklanjaju sva stabla ve se izvjesni broj stabala ostavi najee za jo jednu
ophodnju osnovne sastojine. Kod oblika oplodnih sjea on se izvodi tako to
se naormalno izvode pripremni i oplodni sijek, dok se iz serije stabala
zavrnog sijeka oko jedna polovina broja stabala ostavlja na sjeini kao
rezervna stabla u dvostrukoj ophodnji osnovne sastojine. Osnovni razlozi za
opredeljenje izbora ovog naina su sledei:
- korienje prirasta u debljinu koji nastaje kao posljedica dueg
ivota rezervnih stabala pod neposrednim uticajem suneve
svjetlosti
- korienje tih stabala kao sjemenjaka u godinama uroda sjemena za
eventualna naknadna osjemenjavanja sjeine
Ovaj nain gazdovanja najee se primjenjivao i danas se sree u
nekim zemljama Evrope pri obnavljanju borovih i hrastovih sastojina. esto
se deava da kod obnavljanja hrastovih sastojina ovom metodom da se
vrhovi pojedinih stabala sue a du debla se aktivraju preventivni pupoljci
koji vremenom obrazuju sekundarnu kronju dok se primarna potpuno
sasuuje. Ovaj metod se kod nas moe primjeniti u specifinim kategorijama
degradiranih uma koje su najee nastale usled antropogenih faktora i
mogu se esto dovesti u normalno stanje ovom metodom. Ovaj metod je
koristan i u prevoenju srednjih uma u visoke.

Jeki Dalibor

40

Mart 2009.

Gajenje uma 2

NJEGA UMA
OSNOVNI POJMOVI O NJEZI UMA
Pod njegom uma se podrazumjevaju sve intervencije koje se u umi
izvode od trenutka njenog nastanka pa sve do vremena sjee obnavljanja
odnosno konanog iskoriavanja uma. Sve one ume koje u toku ivota od
vremena nastanka pa do vremena iskoriavanja nisu bile njegovane ve su
bile preputene samoj sebi redovno su u odreenom periodu ivota pruale
vrlo povoljne uslove za razvoj raznih tetoina fitopatoloke i entomoloke
prirode a i tete od abiotikih faktora su vee. Najefikasnije sredstvo za
borbu protiv navedenih pojava su mjere njegovanja sastojina. Ciljevi i
zadatci mjera njegovanja uma bi bili sledei:
- proizvesti maksimalnu koliinu drvne mase visoko tehnike
vrijednosti u to kraem vremenskom periodu
- obezbjediti maksimalno povoljno sastojinsko stanje posebno u
pogledu klime i plodnosti zemljita
- njegom uma se odgajaju sastojine otporne na sve negativne
biotike i abiotike inioce kao to su bolesti fitopatoloke i
entomoloke prirode, odnosno vjetar, snijeg, poar i drugo
- zatita sastojine u najmlaem ivotnom dobu od stoke, divljai i
korova
- regulisati sastav sastojine
- obezbediti najbolji razvoj visinskog i debljinskog prirasta, razvoj
kronji i kvalitet oblovine
- da se iskoristi i ona drvna masa koja bi u sastojini do glavnih sjeasjea obanvljanja propala
- njegom uma se pored naprijed iznijetog eli da obezbjedi takav
razvoj sastojine u cjelini da u periodu obnavljanja one budu u
takvom stanju da mogu bez tekoa prirodnim putem da se obnove.
Oblici mjera njege sastojina
Njega sastojine se sastoji iz niza razliitih intervencija koje dovode do
poboljanja sastojine. Klasifikacija i terminologija mjera njege sastojina nisu
iste kod svih autora.
Pa tako Tkaenko, Bunuevac i Dakov u okviru njege sastojina
razlikuju sledee mjere: zatitu mlade sastojine, podsaivanje sastojine,
rezanje grana u sastojini i posebne mjere njege sastojina.
Leinbundgut, Kestler, Heger, Dengler i drugi razlikuju njegu mladika,
njegu gutika, prorede, njegu zemljita, njegu sastojinske klime i dodatne
mjere (oblikuvanje sastojina rezanje grana i dr.).
Jeki Dalibor

41

Mart 2009.

Gajenje uma 2

ZATITA MLADE SASTOJINE

U ovu mjerunjege sastojine spadaju:
- zatita mlade sastojine od stoke, divljai i sl
- zatita podmlatka od tetne konkurncije korovskih i drugih tetnih
biljaka
Zatita mlade sastojine od stoke i divljai
U mnogim planinskim podrujima gdje nema dovoljno panjakih
povrina u jednodobnim sastojinama koje se nalaze u periodu starijeg
mladika srednjeg doba, doba sazrevanja i zrelim sastojinama je dozvoljeno
paarenje. U takvim umama poslije sjee obnove treba zabraniti paarenje.
Najsigurnija mjera zatite je podizanje ograde ali ova mjera je jako skupa i
retko se primjenjuje. Zabrana traje dotle dok biljke ne dostignu toliku visinu
da stoka ne moe da im odgriza vrhove. U umama koje slue iskljuivo za
proizvodnju drvne mase visoke tehnike vrijednosti treba nastojati da se u
njima paarenje trajno zabrani. Zbog toga svuda gdje su tete od divljai
velike sastojine treba ograivati a broj divljai odstrjelom svesti na normalnu
mjeru u odnosu na konkretan tip ume.
Zatita podmlatka od tetne konkurencije korovskih i drugih tetnih
biljaka
Ponik i podmladak u svom ranom periodu ivota su posebno ugroeni
od raznih korovskih biljaka. Potrebno je da se sastojina u najranijem periodu
ivota zatiti od svih tetnih konkurenata. Naroito terminalni izbojci
podmlatka moraju biti osloboeni konkurencije svih tetnih predstavnika
prizemne flore.
POPUNJAVANJE NEOBNOVLJENIH DIJELOVA SJEINE
esto se desi da posle prirodnog obnavljanja da je broj biljaka na
nekim dijelovima znatno manji nego to je to potrebno za normalan razvoj
sastojine. Do ovog najee dolazi zbog nedovoljnog osjemenjavanja, turog
sjemena ili zbog nepovoljnih uticaja mikrosredine. Popunjavanje ovih
dijelova vri se sa biljkama iste starosti i iste vrste drvea koje izgrauju
mladu sastojinu. Za popunjavanje neobnovljenih dijelova sjeine najee se
uzimaju biljke sa onih dijelova gdje je podmladak vrlo gust, a ako su
neobnovljene povrine velike materijal se uzima iz rasadnika.
Jeki Dalibor

42

Mart 2009.

Gajenje uma 2

SJEE KAO MJERE NJEGOVANJA SASTOJINA

U sastojinama koje nisu njegovane uee stabala onih vrsta drvea
koje bre rastu i koje po pravilu imaju drvnu masu manje tehnike
vrijednosti je najee vee. Pored ovoga u ranom periodu ivota dolazi do
diferenciranja i izumiranja biljaka. esto se moe doi do zakljua da sva
preivjela stabla i nisu najkorisnija. Iz svega navedenog dolazimo do
zakljuka da se sastojine ne mogu prepustiti stihiskom razvoju ve se moraju
njegovati. Njega stabala u sastojini se zasniva na injenici da je fenotip odraz
genotipa i sredine.
Ciljevi sjea njege uma
Ovi ciljevi bi se sastojali u sledeem:
1. da se prirodno odabiranje zamjeni umskouzgojnim odabiranjem
u okviru kojeg se razlikuje negativno odabiranje (takozvano
ienje ili masovna njega sastojine) i pozitivno odabiranje ili
individualna njega. Odabiranje i uklanjanje negativnih individua
iz sastojine ima svoje opravdanje sve dok stabla budunosti nisu
jo jasno izdvojena u sastojini. im plus stabla mogu lako da se
identifikuju prelazi se na takozvano pozitivno odabiranje. Pri
emu se uklanjaju sve one individue koje na bilo koji nain
ometaju pravilan razvoj odabranih stabala.
2. formiranje kronji pravilnih oblika i optimalnih duina
3. poboljanje sastava ume
4. skraivanje vremena tehnike i fizike zrelosti sastojine
5. poboljanje zdravstvenog stana sastojine uklanjanjem ozlijeenih
i zaraenih stabala sastojine kao i onih koja su zaostala u razvoju
6. poveava se otpornost sastojine prema abiotikim iniocima
7. pripremanje stabala da to pre i obilnije plodonose
8. sjeama njege se poboljava proces raspadanja mrtve umske
prostirke
KLASIFIKACIJA SJEA NJEGE SASTOJINE
U SSSR-u prema Bunuevcu je podjela sjee njege izvrena prema
periodu ivota u kojem se sastojina nalazi na:
- sjeu osvjetljavanja podmlatka
- sjeu ienja
- sjeu proreda
- sjeu prostora ili progala
Jeki Dalibor

43

Mart 2009.

Gajenje uma 2

Dengler sjee njege dijeli na:

- sjeu ienja
- prorede
- sjeu osvjetljavanja
Petrai razlikuje samo dve kategorije sjea njege i to:
- ienje kultura i mladih narataja
- proreivanje
IVOTNE FAZE RAZVOJA SASTOJINE
Po klasifikaciji koja je u upotrebi u srednjoj i zapadnoj Evropi
razlikujemo:
1. Faza ili period mladika- smatra se da se sastojina nalazi u fazi
mladika sve do vremena kad se grane mladih biljaka ponu dodirivati.
2. Faza ili period gutika- pod periodom gutika smatra se razvojna faza
od momenta kada se mlada sastojina sklopila do poetka prirodnog
ienja debla od grana.
3. Faza ili period letvenjaka- pod ovom fazom se smatra ona faza kada
stabla u njenoj gornjoj etai dostignu visinu 6 do 12 metara, to u
povoljnim uslovima sredine priblino odgovara jednoj etvrtini
produkcionog perioda ophodnje
4. Faza odrasle sastojine- u ovom periodu sastojina je prola polovinu
svoje ophodnje. Visinski prirast poslije kulminacije naglo poinje da
jenjava a debljinski dostie svoju kulminaciju.
5. Faza ili period zrelosti sastojine- posle faze odrasle sastojine po ovoj
klasifikaciji poinje faza zrelog doba sastojine. U ovoj fazi sva stabla u
sastojini su sposobna za plodonoenje.
Po klasifikaciji koja je u upotrebi u istonoj evropi razlikujemo:
1. Faza ili period podmladka- razlikujemo period ranog i kasnog
podmlatka. Period ranog podmlatka poinje sa pojavom mladih biljaka
na sjeini posle uspjenog prirodnog obnavljanja stare sastojine. Na
kraju ovog perioda dolazi i do prvog sklopa mlade sastojine. Period
kasnog podmladka karakterie poetak jedva primjetnog izdvajanja
biljaka po visinama i debljini. Karakterie ga veliki broj biljaka po
hektaru usled ega dolazi i do borbe za svjetlost i mineralne materije
2. Faza ili period mladika- takoe se razlikuje period ranog i kasnog
mladika. Period ranog mladika karakteriu iste pojave kao i kod kasnog
podmldka samo to su znatno uoljivije. Gui sklop dovodi do perioda
najintenzivnijeg raenja biljaka u visinu. Dolazi do diferenciranja i
jedna stabla znatno bre rastu dok druga zaostaju u porastu. Period
Jeki Dalibor

44

Mart 2009.

Gajenje uma 2

starijeg mladika se karakterie time da su u jednodobnim sastojinama

ve jasno uoljive odreene grupe stabala koje se meusobno jasno
razlikuju po visinama i debljinama i obliku kronje. Ovaj period nastaje
u naim uslovima najee od dvdeste godine starosti.
3. Faza ili period srednjeg doba- u ovom periodu je ve potpuno
izvreno diferenciranje stabala u umi. Krune stabala su toliko
razvijene da stvaraju vrlo gust sklop to dovodi do sasuivanja i
izumiranja donjih grana i do kulminacije visinskog prirasta.
4. Faza ili period dozrevanja sastojine- ovaj period karakterie poetak
plodonoenja sastojine. U sastojini po neko stablo poinje da
plodonosi, obino rubna stabla, a poinje i period kulminacije
debljinskog prirasta
5. Faza ili period zrelog doba sastojine- u ovom periodu sva stabla u
sastojini plodonose i sastojina je sposobna da se prirodnim putem
obnovi.
SJEA OSVJETLJAVANJA PODMLATKA
Posle uspjenog prirodnog obnavljanja pojavljuje se vrlo gust ponik. U
prvim godinama ivota sastojine u borbi sa korovskim biljkama ova gustina
je neophodna u protivnom korovske biljke nadrastaju i uguuju ponik. U isto
vrijeme sa izvoenjem mjera zatite mlade sastojine od korovskih biljaka, iz
sastojine treba ukloniti i sve oteene biljke prilikom izvoza drvne mase u
konanoj fazi obnavljanja, kao i individue manje vrijednih vrsta drvea.
Kada je podmladak izaao kao pobjednik sa korovskim biljkama, a to
je obino u starosi od tree do pete godine, veliki broj individua mlade
generacije postaje smetnja svom sopstvenom razvoju i porastu. Ve tada je
potrebno preko masovne selekcije izvriti odabiranje i pomaganje onim
vrstama onim individuama za koje se pretpostavlja da e u doba obnavljanja
dati najkvalitetniju i najveu drvnu masu. Sa ovom mjerom treba zapoeti
najkasnije kada se podmladak poeo sklapati a provoditi je u jedan do dva
navrata. Obino se snjom zapoinje oko 4 godine a zavrava oko 10 godine.
Osnovni cilj sjea osvjetljavanja podmlatka je osvjetljavanje
najvrijednijih vrsta i individua i uklanjanje nepoeljnih vrsta i nepoeljnih
individua to znai da se sa sjeom osvjetljavanja podmlatka vri takozvana
negativna selekcija. U mjeovitim sastojinama koje su sastavljene od
sciofitnih vrsta drvea i vrsta polusijenke na sjeini ranije dolazi do pojave
podmlatka sciofitnih vrsta drvea. Pored ovoga podmladak sciofitnih vrsta
drvea je brojniji pa je sasmim tim u bioloki povoljnijem poloaju pa treba
pomagati podmladak heliofitnih vrsta.
Jeki Dalibor

45

Mart 2009.

Gajenje uma 2

Poto se sijea osvjetljavanja podmlatka vri direktnim ukazivanjem na

negativne individue, pa lice koje rukovodi sjeom i radnici koji uestvuju u
izvoenju sjee moraju biti dobro pripremljeni za ovaj posao. Prema
profesoru Bunuevcu ovu sjeu treba izvoditi u kasno proljee ili rano ljeto
to jest u periodu kada je drvee i bunje olistalo pa se jasno zapaaju oblici
debla i kruna. Sjea se izvodi lakim makazama ili kosierima.
SJEA IENJA (NJEGA GUSTIKA)
Ovde je teite na uklanjanju manje vrijednih jedinki u viem spratu
sastojine to znai da se i ovde radi o negativnom odabiranju stabala u
sastojini. Cilj uklanjanja fenotipski negativnih jedinki iz vieg sloja sastojine
je da se pored favorizovanja najkvalitetnijih individua u viem spratu
omogui kvalitetnim jedinkama iz nieg sprata da urastu u vii proizvodni
sprat sastojine. U cilju to pravilnijeg izvoenja sjea ienja u sastojini je
neophodno da se izvri to praktinija podjela stabala. U tom smislu sva
stabla su svrstana u tri kategorije i to:
- prvu kategoriju ine stabla sa najboljim fenotipskim osobinama
- drugu kategoriju ine stabla i bunje koja pomau razvoj prve
kategorije
- treu kategoriju ine stabla koja ometaju pravilan razvoj prve i
druge kategorije. U ovu kategoriju su svrstana i stabla koja su
deformisana, suhovrha i bolesna.
Kod mjeovitih sastojina glavni cilj sjea ienja je regulisanje sastava
sastojine, a kod istih kao to je ve iznijeto njegovanje i odabiranje
najboljih stabala. Prilikom izvoenja sjea ienja treba se drati pravila da
se ovim sjeama ne vadi prevelik broj stabala da ne bi dolo do prekida
sklopa koji u ovom dobu ima veliki uticaj na oblik kronji i debla u starijem
dobu sastojine, odnosno na tehniku vrijednost drvne mase.
PROREDE
Prorede se izvode u sastojinama koje se nalaze u periodu ivota starijeg
mladika (starijeg gutika) i u srednjem dobu (letvenjaku). U periodu starijeg
mladika i srednjeg doba sastojine u jednodobnim sastojinama dolazi do
vidnijeg diferenciranja stabala u okviru kojih se jasno zapaaju
najkvalitetnija stabla koja u stvari predstavljaju kandidate elitnih stabala. U
tom momentu se u okviru sjea njege od negativnog odabiranja prelazi na
pozitivno to jest pomaganje fenotipski najboljim stablima.
Jeki Dalibor

46

Mart 2009.

Gajenje uma 2

Cilj sjea proreda

To su :
- odabiranje i pomaganje fenotipski najkvalitetnijih stabala glavne
vrste drvea u sastojini
- njegovanje kronji i debala odabranih biljaka
- regulisanje sastava sastojine i rasporeda stabala u sastojini
- njega visinskog i debljinskog prirasta
Jedno od osnovnih pravila kod izvoenja sjea proreda je da sjeom
proreda sklop sastojine ne smije biti due vremena prekinut.
Vrste proreda
Svi naini proreda se mogu svrstati u dva osnovna oblika i to nisku
proredu i visoku proredu. Svi ostali oblici predstavljaju samo razne varijante
ova dva osnovna oblika. Nose nazive ili prema imenima onih umara koji su
ih primjenjivali i opisivali (Borgereova, Mielisova, Salihova) ili prema
zemljama u kojima su one bile najire u upotrebi (Danska, Francuska,
Srpska).
KLASIFIKACIJA STABALA U SASTOJINI PRI IZVOENJU
PROREDA
Vanost poznavanja ovog problema proizilazi iz injenice to se
pojedini oblici proreivanja sastojine meusobno razlikuju po tome koje
kategorije stabala se iz sastojine uklanjaju, odnosno to je svaki metod
proreivanja vezan za odreenu klasifikaciju.
Kraftova klasifikacija
Kraft u sastojini razlikuje pet kategorija stabala s tim to u etvrtoj i
petoj izdvaja jo dve podklase.
U prvu klasu spadaju predominantna ili nadvladajua stabla sa naroito
razvijenim krunama, jako granata, esto ravasta sa deblom nepravilnog
oblika i drvnom masom koja nema uvjek veliku tehniku vrijednost.
U drugu klasu spadaju dominantna ili vladajua stabla, koja po visini
neto zaostaju iza stabala prve klase. Ona imaju pravilno razvijene kronje
koje stoje visoko na stablu. Debla su im prava i ista od grana, malog pada
prenika.
U treu klasu spadaju kodominantna suvladajua stabla koja su neto
nia i sa neto slabije razvijenim krunama od stabala druge klase. Ako ih
dovedemo u povoljne uslove ona mogu jo da se razviju u stabla druge klase.
etvrtu klasu ine nadvladana stabla koja su po visini znatno zaostala i
ija je ivotna sposobnost slaba zbog ega su esto izloena napadima
Jeki Dalibor

47

Mart 2009.

Gajenje uma 2

insekata i biljnih parazita. Debla imaju veliki pad prenika, esto su kriva i
deformisana, a visinski i debljinski prirast su im vrlo mali. Stabla ove klase
su razvrstana u dve podklase:
- 4a stabla kod kojih su kronje jako ukljetene i stjenjene a samo
vrhovi su im slobodni
- 4b stabla ije su kronje pod svodom stabala prve tri klase. Gornji
deo kronje je iv dok je donji djelimino odumro.
U petu klasu spadaju potitena stabla, koja su sasvim zaostala u
razvoju. Drvna masa im je vrlo mala i obino su suha, suhovrha, najee
bolesna, deformisana i malih visina. I kod ove klase se razlikuju dve pod
klase:
- 5a stabla sa jo ivom kronjom
- 5b stabla sa odumiruom ili odumrlom kronjom
Jufro klasifikacija
Ona se bazira na biolokim, gazdinskim i kvalitativnim momentima
stabala, odnosno na vrednovanju navedenih elemenata.
Bioloki momenti
U okviru biolokih osobina ocjenjuje se poloaj stabala u sastojini,
vitalnost, razvojna tendencija stabala
- poloaj stabala u sastojini
- vitalnost
- razvojna tendencija stabala
Poloaj stabala u sastojini
Poloaj stabala u sastojini se ocjenjuje na osnovu pripadnosti stabala
pojedinim spratovima sastojine i to:
- 100 gornjem spratu- pripadaju sva stabla ije su visine preko dve
treine od najviih stabala u sastojini
- 200 srednjem spratu- pripadaju sva stabla od jedne treine do dve
treine najviih stabala
- 300 donjem spratu pripadaju sva stabla ije su visine ispod jedne
treine najviih stabala.
Vitalnost
Vitalnost se odreuje prema stanju u kojem se stablo nalazi i prema
njegovoj sposobnosti da reaguje u novostvorenim uslovima sredine:
- 10 jaka vitalnost- kada je kronja ispunjena asimilacionim organima
koji po svojoj brojnosti ukazuju da se stabla nalaze u optimalnim
uslovima razvoja
Jeki Dalibor

48

Mart 2009.

Gajenje uma 2

- 20 normalna vitalnost- kronje i asimilacioni organi su normalno

razvijeni i normalne gustine
- 30 slaba vitalnost- kada kronje i asimilacioni organi nisu
najvitalniji
Razvojna tendencija
Glavni pokazatelj razvojne tendencije stabala je brzina raenja stabala
u visinu u odnosu na susjedna stabla u sastojini slinih dimenzija i starosti.
Gazdinski momenti
Prema JUFR-o klasifikaciji gazdinske vrijednosti stabala se odreuju
na osnovu:
- uzgojne uloge stabala
- kvaliteta stabala
- duine kronje
Uzgojna uloga stabala
Prema uzgojnoj ulozi stabla se dijele na:
- 400- odabrana. Pod njima se podrazumjevaju sva stabla budunosti
bez obzira na momentalan poloaj stabala u sastojini
- 500- korisna. U ovu kategoriju spadaju stabla koja ne spadaju u
odabrana i tetna
- 600- tetna. Ovoj kategoriji stabala pripadaju sva stabla koja u
datom momentu ometaju razvoj odabranih stabala, bez obzira da li
su dobra ili loa i kojem spratu pripadaju.
Kvalitet debla
Razlikujemo sledee kategorije:
- vrijedna deblovina- debla sa najmanje 50% drvne mase za
najvrijednije sortimente
- normalna deblovina- koja najmanje 50% zadovoljava tehnike
uslove
- drvo sa grekama- manje od 50% odgovara tehnikim uslovima
Duina kronje
Pod duinom kronje se podrazumjeva duina od prve grane do vrha stabla i
djelimo ih na:
- duge- vie od jedne polovine ukupne duine stabla
- srednje- od jedne polovine do jedne etvrtine
- kratke- manje od jedne etvrtine
Kvalitet dubeih stabala
Ovde ocijenjujemo dodatne karakteristike i to:
Zdravstveno stanje
Jeki Dalibor

49

Mart 2009.

Gajenje uma 2

Kod kojeg razlikujemo:

- potpuno zdrava stabla
- sumljiva
- bolesna
Oblik debla
Ocjena se vri vizuelno i ocjenjimo ih kao:
- vrlo dobar- deblo bez greaka
- dobar- deblo sa manje greaka
- slab- deblo sa veim brojem greaka
Granatost i oblik kronje
Granatost se odreuje na osnovu broja grana i njihove debljine. Oblik
kronje se odreuje na osnovu odnosa duine i irine kronje na mjestu gdje
ona najira i prenika stabla na prsnoj visini.
Klasifikacija koja se primjenjuje pri izvoenju Danske prorede
Sva stabla su razvrstana u etri kategorije:
- glavna stabla- glavni nosioci proizvodnje, fenotipski najbolja i
najvia stabla u sastojini
- tetna stabla- ovde spadaju sva stabla koja ometaju razvoj stabala
budunosti kao i bolesna stabala
- korisna stabla- ovde spadajui sva stabla koja potpomau pravilan
razvoj glavih stabala
- indiferentna stabla- tu spadaju sva stabla koja ne pripadaju ni jednoj
od navedenih kategorija
Klasifikacija stabala koja se primjenjuje kod metode intenzivnog
prorjeivanja
Ovom klasifikacijom sva stabla u sastojini su svrstana na:
- stabala proizvodnog dijela sastojine
- stabla pomonog dijela sastojine
Proizvodni dio sastojine
Proizvodni dio sastojine ine stabala u:
- glavnoj- dominantnoj etai- ovu etau ine najvia i bioloki
najbolja stabla koja su glavni nosioci prirasta budue sastojine
- uzgrednoj etai- ovu etau ine neto potitena stabla ali koja jo
uvjek vidno uestvuju u proizvodnji drvne mase
Pomoni dio sastojine
Pomoni dio sastojine ine zaostala stabla u sastojini koja su se tokom
vremena izluila iz uzgredne etae ili su uneena u sastojinu u momentu
Jeki Dalibor

50

Mart 2009.

Gajenje uma 2

formiranja sporedne sastojine. Njihova proizvodna sposobnost je neznatna, a

bioloki nisu sposobna da evoluiraju u proizvodni dio sastojine
Klasifikacija stabala koja se koristi pri izvoenju srpske prorede
Ona se bazira na visinama i meusobnom poloaju stabala u sastojini
pri emu se svako stablo posmatra posebno. U okviru ove klasifikacije se
razlikuju etri kategorije stabala.
U prvu kategoriju spadaju sva predominantna stabla koja svojim
visinama uoljivo nadmauju sva stabla u sastojini.
Drugu kategoriju sainjavaju dominantna stabla koja su neto nia od
predominantnih ali uglavnom obrazuju gornji sprat.
Stabla prve i druge kategorije su nosioci najveeg prirasta ona ine
proizvodni dio sastojine.
U treu kategoriju spadaju stabla ije se kronje nalaze neto ispod
kronji stabala prve i druge kategorije ali iji vrhovi zadiru u sloj kronji
prve i druge kategorije. Njihova uloga je da potpomau razvoj stabala u
proizvodnom spratu.
U etvrtu kategoriju spadaju stabala koja su potpuno nadvladana pa
su zbog toga i najnia.
Klasifikacija satabala u sastojini koja se koristi u primjeni proreda
njemakih oglednih stanica
Ova klasifikacija se bazira na ekonomsko tehnikim momentima i sva
stabla se dijele na vladajua i nadvladana stabla. U kategoriji vladajuih
stabala u sastojini se razlikuju dve podklase, a u nadvladanim tri.
Kategorija vladajuih stabala
Klasa I- u ovu klasu spadaju stabla sa normalno razvijenom kronjom i
kvalitetnim deblom
Klasa II- u ovu klasu su uvrtena stabla sa enormno razvijenim
kronjama i loom deblovinom
Kategorija nadvladanih stabala
Klasa III- ovde spadaju stabla koja su zaostala u porastu, ali koja jo
uvjek imaju slobodne kronje
Klasa IV- ovde spadaju stabla zaostala u porastu ali su jo sposobna da
se odre u ivotu. Uloga ovih stabala moe da bude u zatiti zemljita i
zatiti deblovine od izbijanja vodenih izbojaka.
Klasa V- ovde spadaju praktino ve odumrla stabla

Jeki Dalibor

51

Mart 2009.

Gajenje uma 2

NISKA PROREEDA
Niska proreda se sastoji u tome to se iz sastojine preteno vade stabla
podstojnog dijela sastojine ali i pojedinana stabla I i II biolokog razreda
koja su kriva ili napadnuta od strane insekata i gljiva i slino.
Niskim proredama se odgajaju jednospratne sastojine sa horizontalnim
sklopom. U praksi postoje razliiti oblici niskih proreda meu kojima je
najpoznatija niska proreda njemakih oglednih stanica u kojoj se prema tome
koje kategorije stabala se njome iz sastojine uklanjaju razlikuju tri stepena
niskih proreda i to:
- slaba niska proreda (stepena a)- ovde se iz sastojine uklanjaju samo
bolesna i odumrla stabla koja su sasvim zaostala u prirastu
- umjerena niska proreda (stepen b)- ovdje se iz sastojine uklanjaju
odumrla i odumirua stabla, zatim savijena, bolesna i loe formirani
predrast
- jaka niska proreda (stepen c)- ovim oblikom se pored kategorija
stabala koja se vade slabom i umjerenom proredom uklanjaju i
stabla svih kategorija ako su im krune pretjerano razvijene ili ako su
povreena ili zaraena nekom boleu.
VISOKA PROREDA
Osnovna karakteristika visoke prorede sastoji se u tome to se njome
ne vade sva stabla podstojnog dijela u sastojini kao kod niske prorede.
Visokom proredom se uzgajaju dvospratne sloene sastojine. Stabla
podstojnog sprata se visokom proredom ostavljaju u sastojini sa jedne strane
zbog zatite zemljita od zakorovljavanja, prejake insolacije i isparavanja a
sa druge strane da doprinesu ienju debala od grana nadstojnih stabala u
sastojini.
Kao i kod niskih tako i kod visokih proreda ima vie oblika od kojih je
najpoznatija visoka proreda njemakih oglednih stanica u okviru kojih se
razlikuju dva stepena:
- slaba visoka preoreda (stepen d)- ovim oblikom se iz sastojine
uklanjaju stabla svih kategorija koja su jako zaostala u visinskom
prirastu, koja su odumrla i odumirua, zatim bolesna i stabla sa
rakljama i irokim kronjama, a i potpuno zdrava i kvalitetna stabla
ukoliko ona ometaju razvoj stabala budunosti.
- jaka visoka proreda (stepen e)- ovdje se uklanjaju sva ona stabla
koja ometaju optimalan razvoj stabala budunosti. Ovim oblikom
prorede se iz sastojine uklanjaju stabla I, II i V biolokog razreda.
Jeki Dalibor

52

Mart 2009.

Gajenje uma 2

EDELINOVA SELEKTIVNA PROREDA

Selektivne prorede su kao sjee njege su interesantne i privlane zbog
toga to one u sebi pored biolokih i tehnolokih postupaka pri njegovanju
uma vode rauna i o ekonomskim momentima koji se proredama ostvaruju.
I selektivne prorede se izvode u periodu starijeg mladika i srednjeg doba
sastojine, otprilike oko 20 godine. U to vrijeme se u sastojini u sloju drvea
ve formirana tri sprata i to gornji, srednji i donji sprat.
U gornjem spratu se nalaze uglavnom dobro formirana, zdrava i
dominantna stabla koja je edelin nazvao kandidatima. Njih u tom periodu u
sastojini na srednje povoljnim stanitima ima 2 do 3 hiljade, a na optimalnim
4 do 5 hiljada.
Srednji sprat se sastoji od neto niih i tanjih stabala ali zdravih i
fenotipski dobrih. U ovom spratu ima isto toliko kandidata kao i u gornjem
spratu.
Donji sprat je znatno malobrojniji po broju biljaka od gornjeg i
srednjeg i uoljivo nii.
Od kandidata iz gornjeg sprata preko selektivne prorede e se
uglavnom formirati najbolje, elitne jedinke sastojine. Fenotipski najbolja
stabla u srednjem spratu slue kao rezerva kandidatima iz prvog sprata. U
praktinom izvoenju selektivnih proreda u periodu starijeg mladika i
srednjeg doba sastojine razlikuje etri kategorije stabala i to vladajua,
suvladajua, nadvladana i podstojna. U isto vrijeme on debla i kronje svih
navedenih kategorija ocjenjuje sa ''dobar'' ili ''lo'', ali je za praksu vana
ocjena kandidata. U narednoj ili narednim proredama iz redova kandidata
prve prorede biraju se kandidati drugog stepena takozvani aspiranti i na kraju
elitna. Ocjena kandidata se vri po decimalnom sistemu kojim se pomou
trocifrenog broja moe na jednostavan nain vrednovati svako stablo prema
njegovom poloaju u sastojini i kvalitetu debla i kronji.
Stabla u nadstojnom sloju glavne sastojine se obiljeavaju:
- vladajua sa brojem 100
- suvladajue sa brojem 200
Stabla u podstojnom djelu sastojine se obiljeavaju sa:
- nadstojna sa 300
- podstojna sa 400
Deblo stabla se obiljeavaju sa:
- dobro sa 10
- loe sa 20
Kronje stabla:
- dobra sa jedan
- loa sa 2
Jeki Dalibor

53

Mart 2009.

Gajenje uma 2

- Mora se naglasiti da ocjenjivanje koje je izvreno prilikom prve

prorede ne vai zauvjek ve se prilikom svake prorede vrijdnosti
kandidata moraju uvijek ponovo ocjenjivati.
DANSKA PROREDA
Osnovna zamisao kod Danske prorede je da se u to kraem periodu po
jedinici povrine proizvede manji broj stabala ali sa veim prenikom. U
vrijeme konanog iskoritavanja sastojine odnosno obnavljanja sastojine
koja je njegovana Danskom proredom ista deblovina stabla treba da iznosi
12 do 15 metara. Kod Danskih proreda se ve u prvoj intervenciji sjea
proreda, u starosti sastojine oko 20 godina, vri se intervencija i to odmah u
gornjem dominantnom spratu. Iz ovoga sprata se uklanjaju sva loa stabla,
bolesna i nepoeljnih vrsta, kao i stabla koja konkuriu gornjim dijlovima
kronji stabala budunosti. Ovaj princip se primjenjuje i u narednim
intervencijama, sve do starosti sastojine od oko 60 godina. Cilj ovoga je da
donji dijelovi kronji glavnih stabala odumiru, odnosno da se debla ovih
stabala prirodnim putem oiste od grana. Ovo se postie zadravanjem u
sastojini takozvanih korisnih stabala, koja svojim kronjama zadiru samo u
donje dijelove kroanja glavnih stabala.
Kad se glavna stabla oiste od grana do visine 12 do 15 metara kronje
glavnih stabala tada ne samo da treba odrati ve ih u tom momentu upravo
trebamo poveati zbog intenziviranja debljinskog prirasta. Zato se u ovom
momentu uklanjaju sva ona stabla koja utiu na odumiranje donjih grana
kronji glavnih stabala.
Jedan broj stabala iz donjeg sprata se i dalje zadrava u sastojini sve do
faze obnavljanja sastojine zbog zatite zemljita od zakorovljavanja i
spreavanja tetnog uticaja vjetra u sastojini.
FRANCUSKA PROREDA
Osnovna karakteristika ove prorede je da se u sastojini u kategorijama
dominantnih stabala u starosti izmeu 40 i 50 godina pronalaze i pomau
najkvlitetnija stabla u sastojini a uklanjaju sva ona stabla koja ometaju
normalan razvoj stabala budunosti.
Stabla koja se uklanjaju francuskom proredom se nalaze u gornjem
spratu i spadaju u dominantna i kodominantna stabla. U sastojini pored
odabranih stabala budunosti poslije intervencija sjea francuskom proredom
ostaju stabla koja se nalaze u srednjem i donjem spratu sastojine. Iz
kategorija stabala donjeg sprata francuskom proredom se vade samo bolesna
Jeki Dalibor

54

Mart 2009.

Gajenje uma 2

i odumrla stabla, dok sva ostala ostaju u sastojini radi zatite zemljita od
zakorovljavanja i ienja deblovine elitnih stabala od grana. Iz navedenih
postupaka se vidi da je osnovni princip ove prorede da kronje elitnih stabala
budu na svjetlu, deblovina u zasjeni a korijenov sistem u svjeem i
humusnom zemljitu bogatom mineralnim materijama.
MIELISOVA PROREDA
U njenoj primjeni se koristi skoro identina klasifikacija stabala kao i
kod danske prorede. Moe se smatrati jednom od varijanti danske prorede.
Mielis kod izvoenja prvih proreda preporuuje postepene intervencije u
gornjem spratu sastojine. Iz ovog sprata se uklanjaju sva ona stabla koja
ometaju pravilan razvoj stabala budunosti a podstojna stabla u sastojini se
zadravaju. Ovakve intervencije se u sastojini izvode sve dok debla glavnih
stabala ne postignu istou od grana 50 do 60% od njihove ukupne visine. U
momentu postizanja ovog cilja pristupa se uklanjanju onih stabala koja imaju
uticaja na smanjenje kronji glavnih stabala. U ovom momentu Mielis
istovremeno preporuuje uklanjanje pojedinih glavnih stabala iz sastojine.
PREBIRNA PROREDA PO BORGGREOVEU
Borgereov je ovu metodu razvio za bukove ume koje su vodile
porijeklo iz nekadanjih srednjih uma u kojima se zbog toga u gornjem
spratu nalazio veliki broj nekvalitetnih stabala. Osnovna koncepcija
Borgreova u proredama ovih uma je bila uklanjanje upravo tih previe
granatih, krivih stabala koja su u isto vrijeme i najdominantnija u sastojini.
Ova stabla sa najveom drvnom masom u sastojini u periodu starosti izmeu
40 i 50 godina imaju i najveu prou. On je bioloke aspekte i principe svoje
prorede nadopunio ekonomskim momentima.
Nakon uklanjanja nekvalitetnih stabala iz gornjeg sprata, stabla boljih
fenotipskih osobina koja su se nalazila neposredno uz uklonjena znatno
poboljavaju svoj poloaj u sastojini a samim tim i visinski i debljinski
prirast. Do vremena izmeu 50 do 60 godina Borgreov preporuuje slabe
zahvate proreivanja, a od tog vremena svake desete godine se u sastojini
ponavljaju prorede i to intenziteta 10 do 20% drvne mase koja se u sastojini
zatekne u vrijeme izvoenja proreda. I u narednim proredama kao i u prvoj,
iz sastojine se uklanjaju stabla samo iz gornjeg sprata i to sa najloijim
fenotipskim osobinama. Sva zdrava kodominantna i podstojna stabla se
ostavljaju u sastojini jer je Borgreov smatrao da e ona vremenom zamjeniti
Jeki Dalibor

55

Mart 2009.

Gajenje uma 2

loija dominantna stabla koja se iz sastojine vade svake desete godine, tako
e drvna masa u sastojini ostati uvjek priblino ista.
METOD INTENZIVNOG PROREIVANJA- DEKANI
Osnovna ovog metoda je jak zahvat u proizvodnom dijelu sastojine a
slab u pomonom dijelu sastojine. Kod ovog naina proreivanja stabala u
podstojnom dijelu sastojine, imaju funkciju zatite deblovine elitnih stabala u
dominantnoj etai jer je zbog zahvata sklop kronje dominantne i uzgredne
etae esto privremeno prekinut. Iz proizvodnog dijela sastojine se uklanjaju
i ona stabla koja po spoljnom izgledu ne obeavaju kvalitetniju proizvodnju,
a iz pomonog ona koja vie ne vre svoju funkciju ili ako je broj tih stabala
u sastojini prekobrojan.
SRPSKA PROREDA
Uvrtavanje sjea osvjetljavanja podmlatka i sjea ienja u proredne
sjee autori obrazlau time to se sastojina i u periodu podmlatka i u periodu
mladika i doba dozrevanja i u zreloj sastojini proreuje, to znai da se
proreivanje proiruje na cjeli ivot.
Njega mladika (podmlatka)- u srpskoj proredi se pored njege ranog
podmlatka putem sjea osvjetljavanja podmlatka podrazumjeva i zatita
podmlatka materinskim stablima prije izvoenja zavrnog sijeka;
oslobaanje podmlatka uklanjanjem stabala zavrnim sijekom i
popunjavanje neobnovljenih dijelova sjeine.
Njega gutika (mladika)- u okviru njege gutika u ovoj kategoriji
proreda su obuhvaene uzgojne faze:
- rezanje grana na stablima da bi se ovim olakalo kretanje i rad u
sastojini. Ovdje se podrazumjeva i rezanje suvih i ivih grana.
- negativna selekcija- uklanjanje svih fenotipski loih stabala, krivih,
povijenih, ozlijeenih, bolesnih i svih stabala predrasta.
Njega letvenjaka (stariji mladik i srednje doba sastojine)- teite
rada je ovde usmjereno na pozitivnu selekciju to jest teite njege u ovoj fazi
je na njezi i favorizovanju odabranih stabala. I pri njezi letvenjaka se vade
stabla svih kategorija.
Njega odrasle sastojine- ovde se i dalje provodi iskljuivo pozitivna
selekcija jer su sva fenotipski loa stabla uklonjena ranijim sjeama. Na
odabranim stalima se favorizuje debljinski prirast. U sastojinu se dovodi vie
svjetla iz nje se uklanjaju sva stabla III i IV kategorije, ime ova faza
proreivanja dobija sve vie obiljeje jakih visokih proreda.
Jeki Dalibor

56

Mart 2009.

Gajenje uma 2

OSNOVNE KARAKTERISTIKE TEHNIKE VRIJEDNOSTI

STABALA
Od karakteristika kvaliteta i oblika debla najznaajnija osobina je
pravost debla. Pravost debla zavisi u izvjesnoj mjeri i od biolokih uslova
drvea. U jednakim uslovima srednie etinari uvijek imaju pravija debla od
liara. Od spoljnih inilaca najvei uticaj na pravost debla ima svjetlost a u
vezi stim i jaina sklopa. Na pravost debla utii i osobine zemljita, naroito
dubina koja pozitivno utie na pravost debla. Na pojavu ravanja utiu i
vjetrovi niske temperature, napadi insekata divlja i domae ivotinje.
Za tehniku vrijednost drvne mase pored pravosti debla znaajan je i
popreni presjek stabala na njegovu pravilnost najvei uticaj ima vjetar i
svjetlost.
Druga karakteristika po vanosti je istoa debla od grana na koju u
najveoj mjeri utie sklop sastojine.
Pored pravosti i istoe od grana znaajna je i punodrvnost stabla
koja zavisi od vrste drvea, boniteta sredine i sklopa sastojine.
Sva stabla koja u sastojini ostaju posle proreda moraju biti potpuno
zdrava.
JAINA I INTENZITET ZAHVATA KOD SJEA PROREDA
Pod jainom zahvata proreivanja se podrazumjeva odnos postojee
temeljnice proreene sastojine i maksimalne temeljnice neproreene
sastojine ili vrste drvea iste starosti i istog boniteta sredine, a pod
intenzitetom prorede vrijeme poetka i uestalosti navrata sjea proreda na
istu povrinu sastojine.
Jaina zahvata u drvnu masu kod sjea proreda je vrlo delikatan posao.
Ona sa jedne strane zavisi od biolokih momenata stanja konkretne sastojine,
a sa druge strane od momenata ekonomske prirode. U mlaim sastojinama sa
velikim brojem stabala po jedinici povrine je poeljno uklanjanje manjeg
broja stabala. Ovo naroito vai za liarske ume u prvom redu bukove, ija
su stabla u mlaem periodu ivota jako podlona pojavi kitina.
Stanje umske prostirke i prizemne flore takoe moe da bude jedan od
indikatora za odreivanje stepena jaine proreivanja. Vea koliina
neraspadnutog unja ukazuje na potrebe intenzivnijeg proreivanja. Vee
prisustvo prizemne flore je znak da kod jaine zahvata treba biti obazriviji.
Na veim nadmorskim visinama i u hladnijim predjelima proreivanje treba
da bude jae. U mjeovitim i sloenim sastojinama zahvat moe da bude jai
nego u istim i prostim sastojinama.
Jeki Dalibor

57

Mart 2009.

Gajenje uma 2

Na stepen jaine intenziteta prorjeivanja takoe utie i kvalitet drvne

mase koji se iz sastojine na kraju ophodnje eli dobiti. Ako je cilj gazdovanja
proizvodnja manje vrijednih sortimenata na primjer trupaca za rezanje jaina
prorjeivanja moe da bude i vea. Razlikujemo etri stepena proreivanja i
to: slab, umjeren, jak ili vrlo jak.
Intenzitet proreivanja neke konkretne sastojine zavisi:
- od jaine zahvata kojim je izvedena prethodna proreda, ukoliko je
jaina bila vea i razmak e biti vei
- vrijeme imeu dve uzastopne prorede zavisi od starosti sastojine. U
mlaim sastojinama gde se krune stabala bre sklapaju intenzitet
treba da bude ei
- intenzitet proreivanja zavisi od odnosa vrsta prema svjetlosti. U
sastojinama heliofitnih vrsta i vrsta koje brzo rastu intenzitet je ei
- u mjeovitim sastojinama intenzitet proreivanja je ei nego u
istim
- na intenzitet utiu i uslovi zemljita, to su oni povoljniji intenzitet
je ei.
IZBOR NAINA PROREIVANJA
Ako se izbor naina prorede posmatra sa aspekta sklopa sastojine
odnosno uzgojnog oblika moe se rei da je njima ve unaprijed odreen
nain proreivanja. U sastojinama prebirnog ili stepenastog sklopa
proreivanje se vri takozvanim prebirnim proredama po principima njege u
prebirnim umama, a u sastojinama horizontalnog ili vertikalnog sklopa
niskom, visokom ili mjeovitom proredom. Zato kad se govori o nainu
proreivanja onda se to praktino odnosi na izbor proreivanja u
jednodobnim sastojinama na niske visoke ili mjeovite prorede odnosno na
njihove varijante.
PRAKTINO IZVOENJE SJEA PROREDA
Kod obiljeavanja stabala za sjeu proreda (doznake stabala) u isto
vrijeme se obiljeavaju i stabla budunosti. Obiljeavanje stabala budunosti
se najee vri masnom bojom u vidu prstena na prsnoj visini. Tehnika
doznake stabala za sjeu se sastoji u tome to se na pridanku stabala ili na
najnioj jaoj ili stabla zateu i na zatesani deo se stavlja doznani eki i
redni broj. Takoe doznaeno stablo se zasjeca i na prsnoj visini i na ovaj
zasjek se takoe stavlja doznani eki. Na svim doznaenim stablima se
mjere prenici i unose u knjigu doznake razvrstavajui ih prema vrsti drvea
Jeki Dalibor

58

Mart 2009.

Gajenje uma 2

i debljinskim stepenima. Brojevi doznaenih stabala u svakom odjeljenju

odnosno odsjeku polaze od rednog broja jedan. Ekipu za doznaku ine jedan
rukovodioc i tri do etri radnika. Doznaka stabala za proredu je jedan od
najdelikatnijih umskih poslova. Obiljeavanje stabala za sjeu u etinarskim
umama se vri tokom itave godine, a u liarskim u toku vegetacionog
perioda. Ovo je zbog toga to se u vegetacionom periodu ima najbolji uvid u
projekcije kronji stabala u sastojini. Zbog potrebne izuzetne koncentracije
rukovodioc na doznaci nebi trebao da radi vie od 5 do 6 sati.
Tehnika izvoenja sjea i njeni oblici pri racionalizaciji njega sastojina
U tehnici racionalizacije sjea kao mjera njege sastojina sve sjee njege
su svrstane u tri kategorije i to:
- Selektivna- odabiranje i ostavljanje pojedinih najboljih stabala u
sastojini. Ovde spadaju svi do sada poznati oblici mjera njegovanja
sastojina kao to su sjee osvjetljavanja podmlatka sjee ienja i
proreda.
- ematska- odstranjivanjem cijelih redova ako se radi o kulturama
ili odstranjivanjem svih stabala na uskim ili irim prugama ako se
radi o mladim sastojinama nastalim prirodnim putem. Glavni
nedostatak ovog metoda je to se na tim prugama uklanjaju i sva
stabla budunosti, no poto se ovaj metod preporuuje samo za
mlae sastojine i samo na
20 do 25% povrine
sastojine ovaj nedostatak
nije mnogo bitan zato to
na netretiranim
povrinama uvjek ima
dovoljan broj stabala
budunosti koja e ostati
do zrelog doba sastojine.
- Kombinovane sjeemogu u sebi da spoje sve
prednosti selektivne i
ematske metode, vezane
i za uzgojnu i ekonomsku
stranu. One su pogodne za
veinu gustih mladih
sastojina i kultura.

Jeki Dalibor

59

Mart 2009.

Gajenje uma 2

PROGALE ILI SVJETLE PROREDE

Kada sastojina dospije do perioda dozrevanja njena dalja njega moe
da se provodi na dva naina i to:
- putem izvoenja proreda sve do samog poetka obnavljanja
sastojine
- putem progala
Osnovni cilj sjea progala kao mjera njege je da se stabla budunosti
oslobode konkurencije susjednih stabala u pogledu priliva svjetlosti da bi se
izazvalo pojaano priraivanje stabala u debljinu u cilju proizvodnje to
skupljih sortimenata. Ovo se postie jaim prekidanjem sklopa, odnosno
vaenjem vee koliine drvne mase nego kod proreda (iz sastojine se vadi 40
do 50% drvne mase koja se u sastojini zatekne). Na taj nain se sklop u
sastojini prekida trajno ili na due vrijeme. Upravo po tome se sjee progala
razlikuju od sjea proreda, sjea ienja i sjea osvjetljavanja podmlatka.
Sjee progala se mogu izvoditi postepeno preko dva do tri zahvata ili
odjednom. Ako se sjee progala izvode odjednom odnosno kada se njima
trajno prekida sklop onda se u sastojini obavezno vre podhvati podsaivanja
sastojine kao posebne mjere njege sastojina. Sjee progala se kao mjere
njege po pravilu izvode u sastojinama heliofitnih vrsta i vrsta polusjeneke,
ree u sastojinama vrsta sjenke.
PODSAIVANJE, FORMIRANJE PODSTOJNOG DIJELA
SASTOJINE
Uloga podstojnog dijela sastojine kod progala
Pri izvoenju progalnih sijea kao mjera njege bez obzira da li se one u
sastojini izvode odjednom ili postepeno u postojeoj glavnoj sastojini je
neophodna i sporedna sastojina koja se formira ili njegom postojeih
sporednih vrsta ili podsaivanjem. Zadaci sporedne sastojine su viestruki:
- tite zemljite od zakorovljavanja u vremenu od prvih progalnih
sjea pa sve do vremena poetka prirodnog obnavljanja sastojine
- ienje deblovine stabala glavne sastojine
- titi stabla glavne sastojine kao i zemljite od prejake insolacije,
vjetra, ublaava temperaturne ekstreme u sastojini ime povoljno
utie na sastojinsku klimu u cjelini kao i mikrofloru koja ubrzava
razlaganje organske mrtve umske prostirke, odnosno u prizemnom
sloju zemljita u znatnom stepenu poveava koliinu CO2.
Jeki Dalibor

60

Mart 2009.

Gajenje uma 2

Za podsaivanje se upotrebljavaju starije sadnice iz rasadnika ili

divljakue iz prirodnog podmlatka. Razmak izmeu biljaka sporedne
sastojine obino se kree od 1,5 do 3 metra to zavisi od odnosa prema
svjetlosti vrste drvea koja se nalazi u glavnoj sastojini i osnovnog zadatka
sporedne sastojine.
Najpodesnije vrijeme za podsaivanje je 10 do 15 godina pre poetka
izvoenja prvih progalnih sjea. Drugi vaan momenat o kome treba voditi
rauna je da stabla sporedne sastojine suvie ne urastaju u kronje glavne
sastojine.
NJEGA PREBIRNIH UMA
Sjee kao mjere njege uma u prebirnoj umi nisu ni vremenski ni
prostorno odvojene od sjea obnavljanja.
Ove dve sjee se meusobno razlikuju po ciljevima koji se njima ele
da postignu. Kod prebirne sjee naglaeniji je ekonomski momenat,
iskoriavanje odnosno obnavljanje sastojine, dok su kod sjea njege
naglaeniji uzgojni momenti. Koji e od ova dva momenta biti dominantniji
u pojedinim dijelovima sastojine zavisie od stanja u kojem se ti dijelovi
nalaze.
Cilj uzgojnih sjea je da se dobro razvijenim, odabranim stablima
mlaih dobnih razreda pomogne da se to prije razviju u kvalitetna zrela
stabla za sjeu. U tom cilju iz sastojine se uklanjaju stabla sledeih
kategorija:
- stabla koja po svom poloaju i obliku krune u sastojini ometaju
razvoj odabranih stabala koja uz to i zasjenjavaju podmladak i
onemoguavaju klijanje sjemena
- stabla loih fenotipskih osobina
- stabla nepoeljinih vrsta drvea koja takoe ometaju razvoj stabala
budunosti.
Njega podmlatka, mladika i srednjeg doba
Sjee osvjetljavanja podmlatka, sjee ienja i sjee proreda u
prebirnim umama se izvode po istim principima kao i u jednodobnim
umama. Razlike izmeu njege naroito u periodu podmlatka i mladika
izmeu prebirnih i jednodobnih uma su u tome to se one u jednodobnim
sastojinama zbog jednorodnosti sastojinskog stanja izvode po istom principu
na itavoj povrini sastojine, dok su u prebirnim umama zbog razliitih
sastojinskih stanja na malim povrinama i zahvati sjea i njihovi ciljevi
razliiti.
Jeki Dalibor

61

Mart 2009.

Gajenje uma 2

Jedan od posebnih zadataka njege u prebirnim umama je pravilna

njega debljinskog prirasta stabala naroito izabranih stabala. Naime u
prebirnim umama jedno isto stabalo u toku ivota se nalazi i razvija pod
razliitim uslovima raima osvjetljavanja, to ima za posljedicu formiranje
neravnomjernog debljinskog prirasta. Meutim kroz pravilnu i
pravovremenu njegu u prebirnim umama moe se uticati da debljinski
prirast i u prebirnim umama bude ravnomjerniji, homogeniji, odnosno da se
u prebirnim umama moe proizvesti drvna masa visokog kvaliteta.
VJETAKO IENJE STABALA OD GRANA KAO MJERA
NJEGE SASTOJINE
ienje stabala od grana u sastojini se deava u periodu starijeg
mladika ili srednjeg doba kada se kronje susjednih stabala djelimino
inkorporiraju jedne u druge ime stvaraju vrlo gust sklop koji onemoguava
dovoljne koliine svjetlosti potrebne za normalan ivot i razvoj asimilacionih
organa na donjim granama stabala. To dovodi do toga da asimilacioni organi
izumiru a na stablima jo dugo ostaju poluive ili potpuno suhe grane.
Kojom brzinom e se proces raspadanja suhih grana odvijati zavisi od: od
vrste drvea, uslova mikroklime u sastojini, debljine grana, oblika ili forme
sastojine i dr.
Ukoliko drvo neke vrste drvea u svom sastavu sadri vie smole,
raznih kiselina, terpena i raznih ulja (materija koje usporavaju aktivnost
mikroorganizama) proces truljenja e tei sporije.
Vea vlaga vazduha stvara povoljne uslove za raspadanje suhih grana.
Zbog toga u dvospratnim sloenim sastojinama po obliku ili formi kao i
mjeovitim gdje je vlanost vazduha u predjelu suhih grana vea truljenje
grana e se odvijati bre nego u istim jednodobnnim sastojinama.
Deblje grane sporije odumiru nego tanje. Ovde treba dodati da pri
truljenju debljih grana, naroito kod liarskih vrsta sa malim uglom
insercije grana, kada grane otpadnu na njihovom mjestu se stvaraju upljine
koje omoguavaju zadravanje vode i predstavljaju plodno tlo za razvoj
gljivica.
Inae grane na deblovini od najranije mladosti biljaka u drvetu debla
prouzrokuju tehnoloke greke i utiu na njegova mehanika i hemiska
svojstva. Ove greke se nazivaju vorovi ili kvrge. Neurasli dijelovi grana
koji se nalaze van debla bez obzira da li su jo ivi ili odumrli nazivaju se
aprljevi ili badrljci. vorovi etinara su znatno sitniji od liara pa stoga i
prouzrokuju manje anatomske poremeaje u deblu. Prirodno ienje liara
od grana je znatno bre od etinara, pa liari ili nemaju ili imaju vrlo malo
Jeki Dalibor

62

Mart 2009.

Gajenje uma 2

uraslih grana. Ovaj momenat je uticao da je prerada etinara prilino

ablonizirana a liara vie individualna.
Zarastanjem ivih grana u drvnu masu stvaraju se takozvani zdravi
vorovi. Zarastanjem aprljeva mrtvih grana se stvaraju mrtvi vorovi. U
tehnikom pogledu prema stepenu sraslosti vorova sa deblom svi vorovi
koje stvaraju grane se dijele na: urasle, zarasle i neurasle.
CILJ REZANJA GRANA KAO MJERA NJEGE SASTOJINE U
USLOVIMA SAVREMENOG GAZDOVANJA UMAMA
Cilj rezanja je da se stvore to vrijedniji sortimenti jer se vrijednost
drveta cijeni na osnovu udjela drveta bez vorova. Ako u rezanoj grai pored
nepovoljnog rasporeda vlakana ima i dosta vorova onda je ta graa loeg
kvaliteta i upotreba joj je ograniena na polufinalne proizvode.
REZANJE GRANA KAO MJERA NJEGE
Pri ovoj mjeri treba razlikovati rezanje suhih i rezanje zdravih grana.
Rezanje suvih grana
Suve grane nemaju nikakve fizioloke veze sa ivim dijelom debla.
Rezanjem suhih grana se ne prouzrokuju nikakve fizioloke promjene u
samom deblu pa ono nije tetno za deblo. Rezanje suhih grana odnosno
aprljeva se vri u cilju smanjenja duine trajanja procesa urastanja suhih
grana u deblo. Sa urastanjm aprljeva u deblo prestaje opasnost od zaraze
debla. Kod rezanja suhih grana mora se voditi rauna da se aprlj odree to
blie deblu da bi to pre urastao u deblo a da pri tome ivi dio debla ne bude
povreen. Poto se kora u vegetacionom periodu lako odlubljuje preporuuje
se da se rezanje obavlja u toku mirovanja vegetacije.
Rezanje ivih grana
Za razliku od suhih ive grane su u fizilokoj vezi sa deblom biljke te u
znatnoj mjeri utiu na proizvodnu aktivnost stabala u sastojini. U umama
liarskih vrsta gustim sklopom u mlaem periodu ivota ili pravovremenim
stvaranjem podstojne sastojine od sporednih vrsta drvea grananje stabala se
moe svesti na minimum. Meutim kod etinarskih vrsta to se uvjek ne
moe postii. U tom sluaju jedina mjera borbe protiv ivih grana je rezanje
grana, ali kod rezanja ivih grana moramo biti obazrivi. Da bi rezanje grana
kao mjera njege sastojine bila pravilno izvedena moraju se u cjelini sagledati
sledea pitanja:
Jeki Dalibor

63

Mart 2009.

Gajenje uma 2

- u kojoj doba starosti sastojine treba otpoeti sa ovom mjerom njege i

kada sa njom prekinuti
- koje grane, odnosno do koje visine treba rezati grane
- koja stabla u sastojini odnosno koji broj stabala treba tretirati
rezanjem
- najpovoljnije doba godine za rezanje grana
- koje sastojine dolaze u obzir za rezanje grana- izbor sastojine za
rezanje grana
- alat za rezanje grana
- trokovi rezanja- ekonominost rezanja
- organizacija rada i izbor radne snage
- odnos i specifinosti pojedinih vrsta drvea prema rezanju grana
U koje doba starosti treba otpoeti sa rezanjem grana i kada sa njom
prekinuti
Kada e se u sastojinama otpoeti sa rezanjem grana zavisi u prvom
redu od bilokih osobina vrsta koje izgrauju sastojinu i sortimenata koje
elimo da dobijemo. to se bilokih momenata tie naelno se moe rei da
kod vrsta koje bre rastu u mladosti i koje rastu na boljim stanitima sa
rezanjem grana treba otpoeti ranije. Tako maarski istraiva Rake i francuz
Dekurval kod veine umskih vrsta drvea preporuuju rezanje grana kada
stabla dostignu 10 do 15 godina.
Sa gledita cilja gazdovanja bez obzira da li se vri rezanje suhih ili
ivih grana mora se postaviti pitanje koliki srednji prenik debla odnosno
cilindra u zoni srca smije da bude sa uraslim granama. Ako se eli dobiti
drvo za ljuteni furnir onda sa rezanjem grana treba otpoeti kada ona
dostignu prenik 8-10 cm. Za proizvodnju manje vrijedne rezane grae sa
rezanjem grana treba zapoeti znatno kasnije kada stabla dostignu prsne
prenike 16 do 20 cm, a ponekad i 25 cm.
Iz svega iznetg sa rezanjem grana u sastojini treba poeti tek u periodu
ivota kasnog mladika i srednjeg doba i letvenjaka.
Koje grane, odnosno do koje visine debla treba rezati grane
Sutina odgovora na ovo pitanje se ne moe nai u cifarskim podatcima
ve u injenici da se u odreenim fazama razvoja sa stabala treba da se
uklone sve one grane koje na sebi nose lie sjenke. Od ekonomskoeksploatacionih momenata na visinu rezanja grana na deblu utiu trokovi
rezanja, poveana opasnost od nesrea pri radu, kao i da li je cijena drveta
poveanog kvaliteta rezanjem grana na odgovarajuoj visini sa umanjenim
Jeki Dalibor

64

Mart 2009.

Gajenje uma 2

trokovima rezanja vea od istog dijela deblovine na kojem nisu rezane

grane.
Posmatrajui rezanje grana sa ekonomskog aspekta Majer Wegelin
smatra da minimalna donja visina do koje se reu grane treba da bude 4,5
metara a gornja 8,5 metara.
Koja stabla u sastojini odnosno koji broj stabala treba tretirati rezanjem
Rezanje grana u sastojini treba vriti samo na stablima budunosti na
fenotipski najljepim i najkvlitetnijim stablima od kojih u doba konanog
iskoritavanja sastojine oekujemo najkvalitetnije sortimente. Na kojem
broju stabala u sastojini e se rezati grane zavisi od boniteta stanita, od
visine rezanja grana na deblu i srednjeg prenika sastojine. Na stanitima
povoljnih uslova sredine broj stabala za rezanje grana e biti vei, a ukoliko
se rezanje grana vri do vee visine i na stablima veih prenika broj stabala
za rezanje e biti manji.
Najbolje doba godine za rezanje grana
Rezanje suvih grana moe da se vri u svako doba godine ali bi trebalo
izbjegavati da se reu poetkom proljea kada se kora lako odlubljuje kao i u
vremenu kada insekti polau jaja.
Najpovoljnije doba godine za rezanje ivih grana je period mirovanja
vegetacije, od kasne jeseni do ranog proljea, to jest do poetka kretanja
sokova u biljci. Izuzetak od ovog pravila su topola i duglazija.
Koje sastojine dolaze u obzir za rezanje grana
Za rezanje grana u prvom redu dolaze u obzir vrijedne, zdrave i mlae
sastojine koje se nalaze u dobu starijeg mladika i srednjem dobu, a koja se u
isto vrijeme nalaze na dobrim stanitima sa dovoljnim brojem stabala
povoljnih fenotipskih osobina, koja e biti sposobna za proizvodnju
najvriednije drvne mase. Sa gledita rentabilnosti sve sastojine se mogu
svrstati u dva tipa i to:
- sastojine koje se naplauju dobro
- sastojine koje se isplauju brzo
Sastojine koje se naplauju dobro su sastavljene od vrsta drvea
sporijeg rasta, ija je ophodnja visoka. To su sastojine brdskih i planinskih
regiona, ije drvo bez vorova ima vrlo visoku vrijednost.
Sastojine koje se naplauju brzo su sastojine od drvea brzog rasta sa
kratkom, niskom ophodnjom. Kod njih trokovi rezanja mogu vrlo brzo da
se naplate.
Jeki Dalibor

65

Mart 2009.

Gajenje uma 2

Rezanje grana u nekoj sastojini e biti rentabilno tek tada kada

proizvedena drvna masa sastojine od vremena rezanja do iskoriavanja
sastojine kroz poveanje kvaliteta moe da podnese ukamaene trokove
uloenih financijskih sredstava za rezanje grana.
Alat za rezanje
Pod dobrim alatom podrazumjevamo alat koji pri rezanju grana stvara
gladak rez, odnosno ne oteuje ni koru ni drvo na deblu.
Najpogodnije runo orue za rezanje grana je voarska pila sa limenim
lukom. Sa razvojem mehanizacije u novije vrijeme za rezanje grana u
sastojinama se upotrebljava samohodna kruna pila zvana ''umski majmun''.
Trokovi rezanja- ekonominost rezanja
Na trokove rezanja grana u sastojini utie niz faktora od kojih su
najvaniji:
- tvrdoa grana u zavisnosti od vrste drveta
- debljina grana
- gustina i veliina sastojine
- tehnika rezanja
- organizacija rada
- visine do kojih se grane reu
- alat
- strunost i obuenost radne snage
- konfiguracija terena
- vremenske prilike i dr.
Organizacija rada i izbor radne snage
Poto se sa svih stabala u sastojini ne reu grane, u cilju to vee
ekonominosti ovog vida posla neophodno je da sva stabla predviena za
rezanje grana budu unaprijed obiljeena. Ona se obiljeavaju sa etri take
na prsnoj visini ili jednim prstenom tako da budu vidljiva kada se posmatraju
sa bilo kog mjesta u sastojini. Za obiljeavanje se koristi plava boja.
Rezanje grana do visine 4 metra se izvodi sa jednim radnikom, a preko
4 metra ekipno sa dva radnika od kojih jedan ree grane do do 4 metra visine
a drugi do 6 metara visine. Rezanje grana iznad 6 metara se vri sa
merdevinama i sa ekipom od 4 radnika.

Jeki Dalibor

66

Mart 2009.

Gajenje uma 2

POSEBNE MJERE NJEGE

U ove mjere u prvom redu spada primjena razliitih hemiskih sredstava
u cilju poveanja prirasta, unitavanja nepoeljnih predstavnika bunaste i
prizemne flore u sastojini radi zatite prirodnog podmlatka; poboljavanje
nepovoljne hemiske reakcije zemljita; drenaa zabarenih terena i drugo.
UMSKO UZGOJNI PLAN
Da bi se mogao izraditi umsko uzgojni plan najprije se mora utvrditi
stanje sastojine, dijagnoza sastojine koje se zasniva na analizama
bioekolokih karakteristika vrsta koje izgrauju sastojinu, uslovima stanita i
ekonomskim momentima.
Plan uzgoja moe biti generalni koji daje samo smjernice za postizanje
konanog dugoronog cilja i etapni koji se ostvaruje postepeno, etapno, iji
ciljevi konano vode ka ostvarenju generalnog uzgojnog plana. Sastojine ili
dijelovi sastojine za koje se vri izrada posebnih uzgojnih planova se
nazivaju uzgojne jedinice. Pri odreivanju etapnih ciljeva njege za svaku
uzgojnu jedinici mora se uvjek imati u vidu konaan cilj njege. Na primjer za
njegu podmlatka je etapni cilj stvaranje kvalitetne sastojine u fazi mladika.

Jeki Dalibor

Jeki Dalibor

u Banja Luci
28.03.2009.

67

Mart 2009.