Bosna i Hercegovina

BRKO DISTRIKT

BOSNE I HERCEGOVINE

Internacionalni univerzitet

Brko

SEMINARSKI RAD IZ PREDMETA SOFTVERSKI

ALATI ZA STATISTIKU
TEMA: Elementarne analize

MENTOR:

STUDENT:

Prof. Dr. Branislav Egi

Jovica Topi
Br.Indeksa: OFM254 2012
Brko, 2012

SADRAJ
1. UVOD..............................................................................................................2
2. ELEMENTARNE ANALIZE.........................................................................3
2.1. Odreivanje veliine osnovnog skupa.....................................................3
2.2. Statistiki podatci.....................................................................................3
2.2.1. Prikupljanje statistikih podataka...............................................4
2.2.2. Provjeravanje statistikih podataka.............................................6
2.3. Statistike serije.......................................................................................6
2.3.1. Podjela statistikih serija............................................................7
2.4. Statistike tabele....................................................................................11
2.5. Uporeivanje..........................................................................................12
2.6. Grupisanje (klasifikacija).......................................................................12
3. RELATIVNI BROJ.......................................................................................13
4. SREDSTVA GRAFIKOG PRIKAZIVANJA.............................................16
5. GRAFIKO PREDSTAVLJANJE STATISTIKIH SERIJA.....................20
6. ZAKLJUAK................................................................................................22
7. LITERATURA..............................................................................................23
Internet sajtovi...............................................................................................23

1. UVOD
Statistika je metod kvantitativnog istraivanja masovnih pojava, pri emu se do odreenih
zakonitosti dolazi posmatranjem pojedinanih sluajeva u masi.
Pod statistikim istraivanjem se podrazumeva skup matematiko statistikih i drugih
postupaka koji se primjenjuju u nekoj statistikoj akciji.
Odvija se u dvije etape:
statistiko posmatranje i
statistika analiza.
U ovom seminarskom radu e se prikazati kako se vri elementarna analiza tj.: odreivanje
veliine osnovnog skupa, ta su statistiki podaci i kako se vri njihova podjela, kako se
prikupljaju i provjeravaju statistiki podaci.
Zatim e se pokazati kako se vri grupisanje statistikih podataka, te njihovo tabelarno i
grafiko prikazivanje. Pri prouavanju masovnih pojava podaci se uporeuju, zbog ega e biti
govora i o relativnim brojevima, koji su podesniji za analizu.

2. ELEMENTARNE ANALIZE
Odreivanje veliine osnovnog skupa

2.1.

Statistiki skup (statistika masa, osnovni skup, populacija) je skup istovremenih jedinica
koje imaju skup obiljeja koje variraju od jedinice do jedinice i po kome se razlikuju. Statistiki
skup (osnovni skup) moe biti npr. preduzea registrovana u jednoj zemlji u odreenom
momentu, artikli proizvedeni u jednom preduzeu, u jednom odreenom razdoblju, itd.
Statistiki

podatak

predstavlja

neku

brojanu

karakteristiku

osnovnog

skupa.

Najjednostavnija je ona koja karakterie veliinu osnovnog skupa. Moe se odrediti samo
konana veliina osnovnog skupa. Utvrivanje veliine kontinuiranih osnovnih skupova moe se
izvesti samo mjerenjem. Jedan od klasinih primjera jeste izbrojavanje za popis stanovnitva.

2.2.

Statistiki podatci

Statistiki podatak je sreena, odnosno obraena informacija i predstavlja broj statistikih

jedinica (frekvenciju) koje pripadaju pojedinom obliku statistikog obiljeja.
Da bi se neki podaci smatrali statistikim, treba da su:
prikupljeni prema planu posmatranja ili mjerenja;
da su varijabilni;
da ih ima dovoljno.

Prema porijeklu, podaci su:

empirijski ( dobijeni posmatranjem pojava koje se stvarno deavaju);
teorijski (dobijaju se kao rezultat teorijske analize na osnovu oekivanja po nekoj
prepostavci).

Prema obiljejima koja izraavaju svojstva statistikih jedinica, podaci su:

numeriki (vrijednost numerikih obiljeja jedinica skupa);
atributivni (obiljeja iskazana opisno rijeima).

Prema izvoru, podaci su:

primarni (prikupljeni u skladu sa ciljem istraivanja i planom prikupljanja);
sekundarni (podaci koji prikupljeni u nekom istaraivanju slue za potrebe drugog
istraivanja).
Prema nainu prezentovanja, podaci su:

2.2.1.

verbalni;

numeriki;

teksualni;

kombinovani;

grafiki.

Prikupljanje statistikih podataka

Nakon precizne definicije zadatka, cilja i predmeta istraivanja tj. statistikog skupa sprovodi
se prikupljanje statistikih podataka,

sa ciljem pribavljanja informacija o obiljejima

posmatranih statistikih jedinica. Osnovno pravilo kod prikupljanja statistikih podataka jeste
jednoobraznost. Da bi se ovo postiglo sastavljaju se formulari koji se nazivaju upitnici.
Svaki podatak se moe utvrditi:

direktno prebrojavanjem, mjerenjem ili intervjuom davaoca podataka ili

preuzimanjem ve postojeih podataka iz evidencija i dokumenata.

Poznato je vie naina prikupljanja podataka:

Anketiranje - moe se obaviti preko linog intervjua ili potom (putem upitnika).
Najee se primjenjuje pri istraivanju trita ili javnog mnjenja. Briga pri
anketiranju zadaje tretman pogrenih odgovora.

Posmatranje - podatke dobijamo neposrednim posmatranjem ili pomou mjernih

instrumenata. Posmatranje se primjenjuje npr. kod izbrojavanja prometa.

Eksperiment - tokom eksperimenta vrimo provjeru neke hipoteze. Postavljene

hipoteze esto iziskuju odreene uslove, koji se mogu obezbjediti odgovarajuim
intervencijama ili tretmanom.

Prikupljanje podataka moe da bude djelimino ili potpuno. Djelimino moe da bude:
- reprezentativno posmatranje (uzimanje uzoraka);
- kontrolisani eksperiment;
- ostala djelimina posmatranja.

Prema obimu podataka, prikupljanje je:

- iscrpno (obuhvaene sve statistike jedinice),
- reprezentativno (obuhvaene jedinice s uzorka istraivanja).
S obzirom na vrijeme, prikupljanje podataka moe biti:
- jednokratno (sprovodi se u datom momentu),
- periodino (ponavlja se u odreenim vremenskim periodima),
- tekue (sprovodi se u odreenom vremenskom intervalu).

2.2.2.

Provjeravanje statistikih podataka

Prije poetka obrade prikupljenih podataka potrebno je izvriti kontrolu sirove statistike
grae. Kontrola se moe vriti tijekom ili na kraju postupka prikupljanja podataka, to ovisi i o
razliitim metodama prikupljanja.
Zbog mogunosti nastajanja greaka obino se izvodi i kontrola statistikog istraivanja.
Nepotpune i neistinite prikupljene informacije do kojih bi se dolo u ovoj fazi znaile bi da
konaan rezultat statistikog istraivanja sadri greku. Provjeravanjem se utvruje potpunost i
tanost podataka.
S obzirom na karakter, greke u podacima mogu biti:
- sistemske (javljaju se na svakom podatku, kao posljedica neprecizno definisanih
obiljeja statistikih jedinica ili nestruno primjenjenih instrumenata posmatranja i
mjerenja; ove greke utiu na rezultat, pa se moraju otkloniti):
- sluajne (ne javljaju se na svakom podatku i nisu konstantne veliine; nemaju naroit
uticaj na rezultat istraivanja; jer se meusobno briu).
Sistemsku greku je lake uoiti (npr. neispravnost odreenog mjernog instrumenta,
neistinito izjanjavanje ispitanika). Sluajnu pogreku je teko precizno identificirati jer se ona ne
javlja kod svakog mjerenja i ne javlja se istim intenzitetom, stoga se kod sluajne greke esto
vee pretpostavka o ponitavanju njenog utjecaja na globalnoj razini posmatranja.

2.3.

Statistike serije

Statistike serije su rezultat sreivanja, grupisanja statistikih podataka prema odreenim

kriterijumima (atributivni, geografski, vremenski ili numeriki) u unaprijed utvrene grupe.
Kao rezultat sreivanja statistikog materijala dobijamo statistike serije. Statistika serija
predstavlja niz brojanih podataka o jednom ili vie obiljeja neke pojave. Statistike serije su
brojani pokazatelji kako kvantitativnih tako i kvalitativnih varijacija obiljeja kod masovnih
pojava. Statisiku seriju ine dve kolone. U prvoj je dato obiljeje po kojem je izvreno
grupisanje ( atributivno ili numeriko obiljeje, mjesto ili vrijeme). Druga kolona pokazuje broj
jedinica pojedinih grupa u seriji.
6

Grupisanje podataka moe biti:

jednostavno (po jednom obiljeju),
kombinovano (po dva ili vie obiljeja).

2.3.1.

Podjela statistikih serija

Zavisno od broja obiljeja postoje proste i sloene serije. Proste serije su one kod kojih se
iskazuju podaci samo po jednom obiljeju ili karakteristici posmatrane pojave. Sloene serije su
one kod kojih se izraavaju podaci o vie obiljeja posmatrane pojave.
Prema vrsti obiljeja kako su ureene i zavisno od toga ta pokazuju djele se na:
Serije struktura;
Vremenske serije;
Prostorne (geografske) serije.

Serije struktura se djele na:

numerike i
atributivne serije.
Numerike serije pokazuju raspodjelu pojedinih numerikih vrijednosti obiljeja
po broju elemenata statistikog skupa koji je posmatran (broj i frekvencija).
Numerike serije mogu biti u obliku:
osnovne serije podataka (nepregledne; npr: X: 1,6,2,3,8,3,2,5);
neitervalne raspodjele frekvencija (ovdje se svakoj vrijednosti pridruuje broj njenihh
pojavljivanja raspodjele frekvencija; poglednija od osnovne serije)

Primjer za statistiku seriju sa prekidnim numerikim obiljejem (neintervalna serija):

Broj poloenih ispita
(X)
1
0
1
2
3
4
5
6
7
Ukupno

Broj studenata
( f1 )
2
10
15
22
58
40
28
18
6
197

Tabela br. 1 : Raspored studenata prema broju poloenih ispita

U praksi se pitanje broja intervala i irine inervala odreuje pomou Stardesovog pravila:
Broj intervala K se odreuje formulom K = 1+ 3,3 log N
gde je N broj posamtranih jedinica, a irina intervala C se odreuje na sljedei nain:

gde je najvea vrijednost obiljeja u posmatranom skupu Xmax a Xmin najmanja vrijednost
obiljeja.
intervalne raspodjele frekvencija (gdje se numerike vrijednosti obiljeja poklapaju
intervelano, to jest svakom intervalu se pridruuje broj pojavljivanja, frekvencija
obiljeja u tom intervalu).
Primjer za statistiku seriju sa prekidnim numerikim obiljejem (intervalna serija):
Broj studenata
( f1 )
2
10
20
15
45

Broj ispita
(X)
1
0-2
3-5
6-8
Ukupno

Tabela br. 2 : Raspored studenata prema broju poloenih ispita

8

 vremenske serije podataka (mogu biti: momentne - formiraju se od podataka koji se

dobijaju posmatranjem statistikih obiljeja u odreenim trenutcima vremena i intervalne - to je niz veliina koje jedno obiljeje ima u razliitim intervalima
vremena).

Atributivne serije pokazuju raspored pojedinih atributa po broju elemenata populacije

(atribut i frekvencija). To su one serije koje su sreene prema atributivnom obiljeju.
Poredak atributivnih obiljeja moe biti prema abecednom redu, veliini frekvencija,
srodnosti obiljeja itd.
Primjer za statistiku seriju sa atributivnim obiljejima:
Broj studenata
( fi )
2
150
185
120
110
565

Godina studija
(X)
1
Finansije
Marketing
Informatika
Agroekonomija
Ukupno

Tabela br. 3 : Raspored studenata prema smjeru

Obiljeje (X) kvalitativna strana

Frekvencija ( f 1 ) kvantitativna strana

Vremenske statistike serije predstavljaju niz statistikih podataka grupisanih po vremenu.

Na osnovu podataka koje sadre, vremenske serije mogu biti momentalne (stok tipa) i intervalne
(flou tipa). Momentna vremenska serija pokazuje promenu momentnog osnovnog skupa u
vremenu. Primjer za momentu vremensku seriju:

Godina
2003
2004
2005

Stanje na raunu u KM
270
320
590

Tabela br. 4 : Stanje trgovinskog preduzea svakog 31.12.

9

Kod serija ovog tipa frekvencije se ne sabiraju jer takav zbir nema realno tumaenje
(dobijeni rezultat nema smisla).
Intervalna vremenska serija prua podatke koji se tokom odreenih vremenskih intervala
odigravaju u pokretnom osnovnom skupu. Ona pokazuje tok (kretanje) pojave u sukcesivnim
vremenskim intervalima.

Primjer za intervalnu vremensku seriju:

Stanje na raunu u KM
2,20
5,80
7,30
15,30

Godina
2003
2004
2005
Ukupno

Tabela br. 5 : Primjer jednog trgovinskog preduzeima (u milionima KM)

Kod serija ovog tipa podaci, izraeni kao proizvodnja po godinama, se mogu sabirati i tako
dobijena suma ima realno znaenje.
PROSTORNE (geografske) SERIJE - formiraju se prema obiljejima prostora: mjestima,
teritorijalnim podrujima (okrug, optina), podrujima karakteristinim s aspekta cilja
istraivanja). Geografske serije su niz statistikih podataka grupisanih prema geografskom ili
prostornom obiljeju.
Primjer geografske serije:
Prebivalite
Grad
Selo
Ukupno

Broj osoba
30
10
40

Tabela br. 6 : Podjela zaposlenih prema prebivalitu u jednom d.o.o.-u

10

Statistike tabele

2.4.

Statistika tabela je osnovna forma prikazivanja statistikih podataka. Statistika tabela se

sastoji iz nizova horizontalnih polja, koji se nazivaju redovi i vertikalno poreanih polja koji se
nazivaju kolone tabela. Prvi red se naziva zaglavlje, a prva kolona pretkolona. Zadnji red je zbirni
red, a zadnja kolona je zbirna kolona.
Svaka statistika tabela ima naslov iz kog se saznaje o pojavi na koju se podaci u tabeli
odnose. Ispod naslova, na desnoj strani tabele stoji jedinica mjere u kojoj se pojava iskazuje.
esto ispod tabele stoje tekstualna objanjenja npr. o izvoru podataka ili o metodologiji.
Svaka tabela treba da bude razumljiva, pregledna i jedinstvena.
Broj i naziv tabele
Naziv obiljeja
(X)

Naziv frekvencije
( fi )

Vrijednost ili modalitet obiljeja

Vrijednost ili modalitet obiljeja

f1
f2

.
.
.

.
.
.

Vrijednost ili modalitet obiljeja

fn

Zaglavlje
Redni broj kolone

Ukupno:

i 1

Primjedba:
Izvor:

Tabela br. 7 : ema statistike tabele

Predkolona

Prema sadraju, tabele mogu biti:

proste,
sloene,
kombinovane.

11

Zbrini red

Proste ili jednostavne tabele - sadre samo jednu pojavu (obiljeje): ima 2 kolone:
predkolona za oznaku modaliteta obiljeja i kolonu za brojane podatke i potreban broj redova ili
samo dva reda - zaglavlje i red za podatke.
Sloene tabele - one najee sadre 2 pojave (obiljeja).
Kombinovane statistike tabele - dobijaju se odgovarajuim ukrtanjem dva ili vie obiljeja
istog skupa: oznake jednog obiljeja se stavljaju u predkolonu, a oznake drugog u zaglavlje.
Zavisno od namjene tabele se djele na obradne i publikacione.
Obradne tabele slue za obradu statistikih podataka. Slue kao statistika obradna
dokumentacija. Slue za kontrolu podataka i izvor su detaljnih informacija.

2.5.

Uporeivanje

Prilikom uporeivanja vrimo uporedno reanje veliina ili drugih karakteristika podataka
vie osnovnih skupova. To se odvija jednostavnim nabrajanjem, izraunavanjem koeficijenata ili
izraunavanjem razlike. Ukupnost podataka poredanih u odreeni redoslijed sa ciljem
uporeivanja nazivamo uporednom serijom.

2.6.

Grupisanje (klasifikacija)

Ralanjivanje osnovnog skupa prema jednom ili vie obiljeja nazivamo grupisanje ili
klasifikacija. Obiljeja po kome meusobno razgraniavamo klase osnovnog skupa nazivamo
klasifikatorskim obiljejem.

Klasifikacija treba da bude:

potpuna (svaka jedinica osnovnog skupa moe se uvrstiti u neku klasu)

bez preklapanja (svaka jedinica osnovnog skupa moe biti uvrtena u jednu klasu)

klasa treba da bude to homogenija (da u odnosu na ispitivano obiljeje jedinice

unutar klase bude to slinije).

Grupisanje osnovnog skupa prema jednom obiljeju nazivamo serijom grupisanja. Kao
rezultat grupisanja prema vie obiljeja osnovnog skupa dobijamo kontingecionu ili
kombinacionu tabelu.

12

3. RELATIVNI BROJ
Nakon sreivanja podataka dobijaju se apsolutni brojevi koji predstavljaju veliinu pojave ili
njenih dijelova. Apsolutni brojevi su u orginalnim jedinicama mjere kao to su kg, m, komad,
dinar itd. S obzirom da se pri prouavanju masovnih pojava podaci uporeuju, pa se s obzirom na
to prijalazi na relativne brojeve koji su podesniji za analizu. Veliina koja se uporeuje naziva se
tekua vrijednost, a ona kojom se vri uporeivanje bazna (osnovna) vrijednost.
Relativnu vrijednost dobijamo stavljanjem u odnos tekue sa baznom vrijednou.
Rv

Tv
Bv

Rv- relativna vrijednost

Tv- tekua vrijednost
Bv- bazna vrijednost
Prema karakteru razlikujemo:

relativne brojeve strukture;

statistike koeficijente;

indeksne brojeve.

Relativni brojevi strukture se dobijaju stavljanjem u odnos apsolutne vrijednosti pojedinih

dijelova sa apsolutnom vrijednou cjeline. S obzirom da se relativni brojevi izraavaju u
procentima onda se kolinik pomnoi sa 100.
Rb

Vt
100%
Vb

Rb- relativni broj

Vt- tekua vrijednost
Vb- bazna vrijednost
Relativni brojevi strukture pokazuju odnos dijela prema cjelini, i njima se olakava
analiza rasporeda podataka prema modalitetima obiljeja u jednom statistikom nizu, odnosno
njihova struktura. Najee se izraavaju u postocima, a mogu i u promilima.

13

Statistiki koeficijent (pokazatelj intenziteta) je relativan broj koji se dobija stavljanjem u

odnos dvije raznoimene veliine. Tako npr. gustinu naseljenosti dobijamo ako broj stanovnika
podijelimo sa povrinom teritorije. Obim potronje neke robe po stanovniku dobiemo ako
ukupnu potronju podijelimo sa brojem stanovnika.
Raunaju se:
Ri

Ai
100(%)
Bi

gdje je:
Ai - veliina koja se uporeuje
Bi - veliina s kojom se Ai usporeuje.

Statistikim koeficijentima je mogue, na primjer, izraziti: koliinu proizvoda po jednom

stanovniku, broj grla stoke po hektaru poljoprivredne povrine i slino. Kao pokazatelji
intenziteta,statistiki koeficijenti slue za usporeivanje pojava izmeu raznih trinih cjelina,
nacionalnih privreda, poljoprivrednih gazdinstava ili teritorijalnih jedinica (optina, i slino).
Ako se veliine promatraju kao apsolutne, teko je odrediti u kojem se odnosu nalaze razine
proizvodnosti pojedinih zemalja. Pri tome je potrebno rabiti statistike koeficijente. Vea
proizvodnost rezultat je veeg kapaciteta, veeg broja aktivnog radnog stanovnitva i slinog. Na
osnovi pokazatelja intenziteta, vidljivo je kakav je stupanj iskoritenja proizvodnih potencijala i
kapaciteta pojedine zemlje. Pri analizi statistikih koeficijenata, kao i pri analizi relativnih
brojeva uopte, treba voditi rauna o tome da su cjeline koje se usporeuju ujednaene.
Indeksni brojevi su isto tako relativni brojevi koji se izraavaju u procentima, a dobijaju se
iz odnosa istoimenih veliina. To su neimenovani brojevi, koji izraavaju koliko je puta manja ili
vea razina jedne vrijednosti u odnosu na druge vrijednosti.
Prema vrsti razlikujemo:

vremnske indekse (indeksi dinamike);

geografsko- teritorijalne indekse;

indeks ispunjenja plana

14

Vremenski indeksi pokazuju relativne varijacije posmatrane pojave tokom vremena.

Dobijaju se stavljanjem u odnos istoimenih veliina iz raznih vremenskih perioda.
Usporedba podataka vremenske serije obavlja se na dva naina:

svi lanovi vremenske serije usporeuju se s jednom istom veliinom- bazom, pa

se nazivaju indeksi sa stalnom bazom ili bazni indeksi.

svaki lan vremenske serije usporeuje se sprethodnim lanom. Podatak koji je

bio tekua veliina pri izaunavanju jednog indeksa postaje baza pri izraunavanju
narednog indeksa. Baza se mijenja od jedne do druge usporedbe. Ti indeksi se
nazivaju indeksi s promjenjivom osnovom ili lanani indeksi.

Geografski - teritorijalni indeksi slue za uporeivanje istoimenih pojava na razliitim

teritorijama.
Indeksi ispunjenja plana stavljaju u odnos ostvarene sa planiranim veliinama
(proizvodnja, promet, itd.) i pokazuju ispunjenje planskih zadataka.

15

4. SREDSTVA GRAFIKOG PRIKAZIVANJA

Uz statistike tablice, pomono sredstvo u analizi statistikih serija su grafiki prikazi.
Grafikonima se na jednostavan i pregledan nain uz pomo razliitih geometrijskih likova
prezentiraju osnovne karakteristike statistikih nizova.
Kod grafikog prikazivanja poreenje veliina je jasnije i upadljivije su razlike i odnosi
meu veliinama.
Grafiki prikazi statistikih podataka su pregledniji i razumljiviji u odnosu na njihovo
prikazivanje statistikom tablicom. Grafikoni omoguuju jednostavnije uoavanje glavnih
karakteristika promatranih pojava, ali vrlo esto ta preglednost ide na tetu preciznosti statistikih
informacija. Stoga je poeljno uz grafiki prikaz prezentirati i tablicu s originalnim vrijednostima
statistike serije. Ako se grafikon nalazi na istoj stranici gdje je i njegova tablica, na njemu se
moe izostaviti izvor podataka.
Oznake na grafikonu moraju biti takve da onaj tko ita sliku moe jasno raspoznati koji su
elementi i koja je pojava prikazana. Stoga i grafikon mora imati naslov, jedinice mjere
promatranog obiljeja, oznake modaliteta obiljeja, izvor podataka i po potrebi tuma
oznaka.
Neki od najee koritenih vrsta grafikog prikazivanja su:
dijagrami;
kartogrami;
stereogrami;
Dijagram - moe biti:
dijagram rasturanja kojim se prikazuje pripadnost prema dva obiljeja;
Broj proitanih knjiga
Broj studenata

10
8
6
4
2
0

3
Broj knjiga

Slika 1. Primjer dijagrama rasturanja

16

linijski dijagram, kod koga je grafika slika sastavljena od linija u ravni;

Broj proitanih knjiga

Broj studenata

10
5
0
02

35

68
Broj knjiga

9 11

Slika 2. Primjer dijagrama linijskog

povrinski dijagram, gdje se prikazivanje frekvencija vri pomou povrina, kao npr.
kruni ili stubni dijagram.

Broj proitanih knjiga

10
5

Series1

0
02

35

68

9 11

Slika 3. Primjer dijagrama povrinskog

Kartogram je geografska karta u kojoj su frekvencije predstavljene odgovarajuim
povrinama odabranih geometrijskih tijela ili odabranih znakova, odnosno rafura razliitog
intenziteta. Prednost kartograma u odnosu na povrinske grafikone je u injenici da kartogram
precizno prikazuje geografsku (prostornu) raspodjelu promatrane pojave.

Razlikuju se tri vrste kartograma:

Dijagramska karta vrsta kartograma u kojem su frekvencije promatrane pojave

prikazane odgovarajuim povrinama pravougaonika (stupaca), kvadrata, kruga ili
polukruga. Ova vrsta kartograma preporuuje se u sluajevima prikazivanja manjeg
broja statistikih jedinica (frekvencija) geografskog niza.
17

Slika 4. Primjer dijagramska karta

Piktogram vrsta kartograma u kojem se frekvencije prikazuju pomou znakova

tako da se proizvoljno odabrani znak za odreeni broj jedinica ucrtava na povrinu
pripadajue geografske grupe. Ova vrsta grafikona veoma je ilustrativna za
prikazivanje nizova s velikim brojem geografskih grupa.
Npr., ako jedna taka oznaava 100 automobila onda na podruju optine koja ima
10000 registriranih automobila bit e ucrtano 100 takica.

Slika 5. Primjer piktograma

Statistika karta vrsta kartograma u kojem se frekvencije prikazuju rafurama ili
bojama razliitog intenziteta. Ova vrsta grafikona preporuuje se u sluajevima kad
geografski niz ima veliki broj grupa, a frekvencije nisu apsolutni, ve relativni
brojevi.

18

Npr.: veliina opasnosti od poara, postotak nepismenih, postotak glasaa koji su

izali na biralita, dubina mora,

Slika 6. Primjer statistike karte

Sa stereogramima se prikazivanje vri u tri relevantne dimenzije ime se pripadnost
prijedoava na osnovu tri obiljeja.
Kod grafikog prikazivanja valja obratiti panju na sljedee osnovne principe:
o nacrtna povrina treba da bude uvijek srazmjerna brojanoj vrijednosti podataka
koji se prikazuje;
o grafika slika uvijek treba da ima naslov;
o navoenje izvora podataka je obavezno;
o vremenske serije obino prikazujemo linijskim dijagramom, a strukturu osnovnog
skupa stubnim ili razdjeljenim krunim dijagramom;
o kod momentalnih vremenskih serija podeavanje vrimo prema momentima
prikazanim na osi x, kod intervalnih vremenskih serija prema sredini razdoblja
oznaenog na osi x.

19

5. GRAFIKO PREDSTAVLJANJE STATISTIKIH SERIJA

Strukturne serije sa atributivnim obiljejem se prikazuju pomou histograma, tako to se
frekvencija modaliteta obiljeja prikazuje povrinom, koja moe biti pravougaonik (to moe biti
histogram - stub i histogram - gredica; mogu se koristiti dvostruki i viestruki pravougaonici),
kvadrat (dijagrami sa kvadratima se posebno koriste kada se istie promena obima skupa za
odreeni period - nacrta se manji i vei kvadrat; povrina izmeu manjeg i veeg kvadrata
predstavlja poveanje obima skupa za posmatrani vremenski period) i krug (isto kao i kod
kvadrata - da istakne promenu u obimu skupa; manji i vei krug).

Histogram - stub i histogram - gredica se prikazuju u I kvadrantu koordinatnog sistema tako

to se pravougaonici sa istim osnovicama i na istim meusobnim rastojanjima kod histogram stuba nanose na apscisu (x-osu), a kod histogram - gredica na ordinate (y-osu). Na drugu
koordinatu se nanose frekvencije.

Slika 7. Histogram stub (lijevo) i histogram - gredica (desno)

Kumulanta slui za grafiki prikaz kumulativnih frekvencija - apsolutnih i relativnih.
Prikazuje se u I kvadrantu koordinatnog sistema. Kumulativne frekvencije se nanose na grafik u
vidu vertikalnih pravih (ordinata) koje polaze iz taaka na apscisi gdjesu obiljeene sredine
grupnih intervala. Vrhovi vertikalnih pravih se spajaju pravom, pa se dobije lomljena linija koja
poinje od nule, sve vrijeme raste dok ne dostigne visinu koja je jednaka optem zbiru
frekvencija. Kumulanta se moe dati i pomou histograma.
Histogram - krug se koristi za prikaz strukturne atributivne serije. Isjeci kruga koji
odgovaraju atributima obiljeja dobijaju se tako to se procentualna zastupljenost svakog atributa
20

pomnoi sa 3,6 stepeni 8jednom procentu strukture pripada 3,6 stepeni jer je 360 : 100 = 3,6).
Podesan je ako je obiljeje dato sa najvie 4 atributa. Moe se koristiti i za prikaz strukturnih
promjena nastalih tokom vremena.

1
2
3
4

Slika 8. Histogram krug

Podesan je ako je obiljeje dato sa najvie 4 atributa. Moe se koristiti i za prikaz strukturnih
promjena nastalih tokom vremena.

Grupirane numerike (prekidne i neprekidne) statisticke serije,

odnosno njihove

distribucije frekvencija grafiki se prikazuju pomou:

-

histograma (povrinski grafikoni)

linijski grafikoni ili poligoni frekvencija.

Strukturne serije sa numerikim prekidnim obiljejem koje je dato cjelim brojevima, najbolje
se prikazuje u I kvadrantu koordinatnog sistema - na apscisu se nanose modaliteti obiljeja, a na
ordinatu odgovarajue frekvencije; grafik izgleda: niz vertikalnih linija (ordinate koje imaju
odgovarajue znaenje klase obiljeja) podignutih iz taaka na apscisi koje imaju odgovarajua
znaenja modaliteta. Visina linija oznaava veliinu frekvencija datih klasa. Ovakav grafik se
naziva stigmogram. Ako se krajevi vertikalnih linija poveu pravom, dobija se linijski dijagram, a
ako se krajevi prve i posljednje vertikalne linije poveu sa apscisom, dobija se poligon.
Prostorni statistiki nizovi, osim povrinskim dijagramima, mogu se prikazivati i
kartogramima.

21

6. ZAKLJUAK
Statistiki skup (statistika masa, osnovni skup, populacija) je skup istovremenih jedinica
koje imaju skup obiljeja koje variraju od jedinice do jedinice i po kome se razlikuju.
Statistiki podatak je sreena, odnosno obraena informacija i predstavlja broj statistikih
jedinica (frekvenciju) koje pripadaju pojedinom obliku statistikog obiljeja. Statistiki podaci se
mogu podijeliti prema porjeklu, izvoru i nainu prezentovanja.
Prikupljanje statistikih podataka se razlikuje prema nainu prikupljanja, obimu podataka i
vremenu prikupljanja. Nakon prikupljanja vri se provjeravanje statistikih podataka.
Provjeravanjem se utvruje potpunost i tanost podataka. Mogu se javiti sistemske ili
sluajne greke.
Grupiranjem statistikih podataka prema odreenim kriterijumima nastaju statistike serije,
koje mogu biti:
serije strukture,
vremenske i
prostorne serije.
Tabelarnim i grafikim prikazivanjem postie se jasnija i preglednija prezentacija grupiranih
podataka. Uz vizualnu prezentaciju statistikih informacija, tablice i grafikoni slue i kao
pomono sredstvo istraivanja i analize prikupljenih podataka.
Nakon sreivanja podataka dobijaju se apsolutni brojevi koji predstavljaju veliinu pojave ili
njenih dijelova. Apsolutni brojevi su u orginalnim jedinicama mjere kao to su kg, m, komad,
dinar itd. S obzirom da se pri prouavanju masovnih pojava podaci uporeuju, pa se s obzirom na
to prijalazi na relativne brojeve koji su podesniji za analizu.

22

7. LITERATURA
1. Macanovi, A.; Sotirovi, V. (2006), Statistika, Novi Sad
Internet sajtovi:
1. www.googleimage.com
2. www.wikipedia.org

23