Legjenda:: Përmbajtja 1

Prmbajtja
Legjenda:
I. Rrjetat kompjuterike. Disa koncepte

I.1 Hyrje
I.2 Shrbimet me fajlla, printer, aplikacione
I.3 Shrbimet postare (mail services)
I.4 Emrtimet n rrjeta
I.5 Interneti
I.6. Bandwidthi dhe Throughputi
I.6.1. Bandwidthi (Bitlshimi )
I.6.2. Njsia e Bandwidth-it
I.6.3. Throughput (Bitkalimi)
I.7. Administrimi i rrjetave
I.8. Mnyrat e transmetimit
Transmetimi Simplex
Transmetimi half-duplex
Transmetimi full-duplex
3
3
4
5
5
6
8
8
9
9
10
10
11
11
11
II. Llojet e rrjetave

II.1. Rrjetat peer-to-peer
II.2 Rrjetat klient/server
II.3. Rrjeti Lokal (Local Area Network LAN)
II.4 Rrjetat e zgjruara (WAN Wide Area Network)
II.5. Format e komunikimit
12
12
13
14
15
16
III.Vendosja e kartels s rrjetit dhe konfigurimet e nevojshme

III.1. Kartela e Rrjetit (NIC Network Interface Card)
III.2. Konfigurimi i IP adress
3.3.DHCP Server
3.4. Default gateway (porta dalse)
3.5. DNS (Domain Name System)
18
18
19
20
21
21
IV. Topologjit e rrjeteve

IV.1 Topologjia fizike
IV.1.1Topologjia bus
IV.1.2 Topologjia star
IV.1.2 Topologjia ring
IV.1.3. Topologjia mesh
IV.1.3 Topologjia hibride
IV.2. Topologjia logjike
22
22
22
22
23
23
23
23
V Mediumet e rrjetave
V.1. Kablli koaksial
V.2. Kabllat e iftuar t prdredhur
V.3 Fijet optike
V.4 Pruesit valor (pa tela Wireless)
Transmetimi dhe modulimi
25
25
25
29
30
31
VI. Protokolet e rrjetit dhe Modelet e standardizimit

VI.1. OSI Modeli
far jan protokolet ?
VI.2. Transformimi i t dhns gjat transmetimit dhe enkapsulimi
VI.3. Enkapsulimi (encapsulation)
VI.4.TCP/IP Modeli
VI.5. Krahasimi i OSI Modelit dhe TCP/IP Modelit.
VI.6. TCP/IP Protokolet
33
33
33
36
37
39
39
40
Rrjetet Kompjuterike
Prmbajtja
VII. Paisjet e rrjetit

VII.1 Fusha e ndeshjeve t paketave (collision domain)
VII.2 Repeater
VII.3 Hub-i
VII.4 Bridg-i
VII.5 Switch-i
VII.6. Router i
Access Point-at. Llojet e tyre
Access Point- i si switch
Access Point i si router
43
43
43
43
44
44
45
46
46
47
VIII. Teknologjit e rrjetit

VIII.1. Arkitektura Ethernet
VIII.2. Arkitektura Token Ring
VIII.3. Arkitektura FDDI
48
48
51
51
IX. Teknologjit pa tela - ajrore (wireless)

Rrezet Infra t kuqe (IR Infra red)
Valt Radio Frekuencore (RF)
Bluetooth-i
IX.1 Prparsit dhe kufizimet e teknologjive ajrore
Prparsit
T metat (kufizimet)
IX-2 Tipet e rrjetave ajror
IX.3 Standardet e WLAN-ave
IX.5 Paisjet e rrjeteve ajror
Klienti ajror
Access Point-i,
Bridg-at ajror
Antenat
53
54
54
54
55
55
55
56
57
57
58
58
59
59
Rrjetet Kompjuterike. Disa koncepte
I. Rrjetat kompjuterike. Disa koncepte

I.1 Hyrje
Rrjeti si kuptim sht nj sistem i ndrlidhjes s objekteve ose njerzve.Shembulli m i
mir i rrjetit sht sistemi telefonik publik. Ai iu mundson njerzve nga do knd i bots
t komunikojn njri me tjetrin prmes paisjeve telefonike.
Ngjashm, rrjeti kompjuterik iu mundson antarve t rrjetit t komunikojn mes veti
prmes paisjeve dhe mediumeve pr transmetim.
Rrjeti kompjuterik definohet si bashksi e m shum paisjeve ( kompjuter, printer,
server), q jan t lidhura mes veti me qllim q ti bashkshfrytzojn informacionet,
resurset (ose q t dyja bashk: edhe resurset edhe informacionet ). Lidhja mund t jet
prmes mediumeve t ndryshme si: kabllove prej bakri, fibrit optik ose ajror.
Informacionet dhe resurset q bashkshfrytzohen n rrjet mund t jen fajlla,
aplikacione, printer, modem ose paisje tjera.
Rjetat kompjuterike prdorn n institucione, shkolla, agjensi qeveritare, bizense si dhe
npr shtpi.
Pr fillim sht me rndsi t kuptohet, se rrjeti kompjuterik sht shumnivelsh. Ai
ndrtohet nga tri nivele komponente:
fizike,
logjike dhe
aplikative.
Komponentat fizike, logjike dhe aplikative jan t domosdoshme pr funksionimin
normal t rrjetit kompjuterik.
Me qllim q t sqarohen m mir,
kto komponente
funksionimi i rrjetit , si dhe
t bhet eleminimi m i leht i
defekteve n transmetim
sht krijuar OSI1 modeli i cili e detajizon
procesin e transmetimit t t dhnave n
shum nivele dhe pr secilin nivel prcakton
protokolet (Protokolet jan trsi rregullash a
konventash marrveshtjesh q mundsojn,
administrojn dhe kontrollojn komunikimin n rrjete ).
1
OSI (Open System Interconection) (shif. Moduli-6).

I.2 Shrbimet me fajlla, printer, aplikacione

Rrjetat kompjuterike ofrojn shrbimet me fajlla, aplikacione dhe me printer. Nevoja pr
t bashkshfrytzuar informatat, ka nxit zhvillimin e rrjetave kompjuterike. N rrjeta
disa kompjuter kan funksione t veqanta speciale. Ata funksionojn si server t
fajllave n rrjet. Serveri sht si nj depo e fajllave t cilve mund tiu qasen
kompjutert tjer - klientt (ang. - users). Shfrytzimi i rrjeteve kompjuterike ofron kto
prparsi:
Eleminon duplifikimin e paisjeve, ruan resurset (kapacitetet) dhe mundson
kontrollin dhe menaxhimin e informatave kye.
Administratort mund t kufizojn qasjen n fajlla. Ata gjithashtu n mnyr t
vazhdueshme bjn ruajtjen e kopjes s fajllave (back up) pr rastet kur
paraqiten probleme.
Shrbimi i fajllave mundson edhe zhvillimin e programeve, dokumenteve ose
projekteve t prbashkt, ku secili antar i ekipit mund t jep kontributin e tij
prmes rrjetit t prbashkt.
Shrbimi i fajllave iu mundson shprndarjen me koh t fajllave t rendsishm
(ky), grupit q ka interes pr ta.
Kompjutert e rrjetit mund t bashkshfrytzojn lojrat ose aktivitetet tjera.
- Prveq shfrytzimit t prbashkt t fajllave, rrjetet ju mundsojn klientve q t
bashkshfrytzojn printerin. Pr kt qllim, rrjeti duhet t ket nj printer me shpejtsi
m t madhe.
- T gjitha sistemet operative ofrojn shrbimet e bashkshfrytzimit t printerit dhe
serverit (ose serverve). Bashkshfrytzimi i informacioneve, mundsia e bashkpunimit
n projekte, mundsia e shfrytzimit t paisjeve hyrse/dalse jan veprimet m t
shpeshta t rrjeteve kompjuterike. Edhe aplikacionet (si Word-i p.sh) mund t
shfrytzohen nga serveri duke e ruajtur hapsirn memoruese vetanake t klientve2
(N rastet kur pr shfrytzimin e programit
duhet paguar liqenca pr do kompjuter
kur kemi rrjet kompjuterike kt do ta
bjm vetm pr serverin !).
Disa programe aplikative nuk mund t aktivizohen nga serveri pa e pasur t regjistruar fajllin inicues
(setup-in) n diskun e vet, derisa fajllat tjer t aplikacionit mund t mirren nga serveri !.
I.3 Shrbimet postare (mail services)

Q n fillim, rrjetat kompjuterike kan mundsuar klientve t vet q t shkmbejn letra
elektronike (e-mail) n mes vedi. Ky shrbim ka funksionuar si sistemi postar, siq
funksionon edhe sot, i cili mund t definohet si sistem ruaje dhe prcille (ang. store and
forward). Pra t gjitha letrat s pari ruhen n server pastaj jan n dispozicion t
klientve pr ti marr (trhequr ato). Ktyre letrave mund tiu bashkangjiten edhe fajllat
shtes (ang. attachment) si fotografi, muzik, animacion etj.
Ky system nuk sht i drejtprdrejt - direkt, por indirekt (off-line), pra nuk sht n
koh reale . Letrat elektronike tuaja mund ti trheqsh edhe m von sepse ato jan t
ruajtura n server !.
Me zhvillimin e teknologjis s informacionit, sot ekzistojn edhe shrbime n koh
reale, t cilat mundsojn komunikimin direkt prmes Internetit. Kushti sht q
shfrytzuesit t jen n lidhje direkte (chat, messenger ).
I.4 Emrtimet n rrjeta

Prparsi tjetr e zbatimit t rrjetave sht aftsia
e tyre pr gjetjen e paisjeve dhe resurseve kudo
q jan t vendosura fizikisht. N mnyr q t
mundsojn shfrytzuesit n rrjet ti gjejn
shrbimet q krkojn, kompjutert e rrjetave
ndrtojn shrbimin e emrtimeve. Njlloj si n
sistemin telefonik, ku do numri i korespondon
nj person ose institucion q ka nj emr, edhe
n rrjetat kompjuterike do shfrytzues (klienti),
shrbim (serveri) ose paisje (printeri) ka emrin e
vet prmes t cilit mund t identifikohet.
Kur dihet emri i serverit n rrjet, ai mund t
shfrytzohet nga klienti pa e ditur vendndodhjen
fizike t tij. N fakt vendndodhja e atij serveri mund edhe t ndrrohet pa problem, sepse
ai shfrytzohet sipas emrit q mban.
Shrbimi i emrtimit bn shndrrimin e ktyre emrave n adresa (IP adresa) t cilat
prdoren pr t mundsuar komunikimin e klientve me server, printer etj. Kjo
mundson q shrbimeve t ndryshm n rrjeta (shrbimi i fajllave, shtypjes-printimit,
etj) lirisht tu ndrrohet vendi sepsa ato arrihen prmes adresave respektivisht emrave
q kan. Prandaj do komunikim n rrjeta, do marrje e ndonj shrbimi bhet prmes
adresave respektivisht emrave q kan ato n rrjet.
I.5 Interneti
sht rrjet publike, gjithbotrore , q ndrlidh me mijra rrjeta t vogla mes veti.
Shum rrjete private, q kan me mijra klienta n prbrjet e tyre, ndrlidhen n
Internet prmes Shrbimeve pr lidhje n Internet (ISP Internet Service Provider). Kjo
mundson shfrytzimin e resurseve dhe informatave n distanca t mdha.
Qarkullimi i informacioneve n Internet sht i ngjashm me qarkullimin e lngut n gyp

ose t veturave n autostrad. Sa m i madh diametri i gypit, m e madhe sasia e lngut
q mund t rrjedh n te; sa m shum trase q ka autostrada, aq m i madh sht
numri i automjeteve q mund t kalojn. Ngjashm pr transmetim t sasis s
dshiruar t informacionit duhet t shfrytzohet mediumi gjegjs transmetues dhe
teknologjia e caktuar.
Edhe dizajnimi i rrjeteve t Internetit bhet njlloj si dizajnimi i rrjeteve t ujsjellsit ose
t komunikacionit. Ashtu sikur n autostrada ka semafor pr rregullimin e qarkullimit
(ndojher ka edhe ndeshje, sidomos kur nuk funksionojn semafort !); ashtu sikur n
rrjetin e ujsjellsit filtrohet, rregullohet, dozohet, sasia e ujit me filtra, valvula,
shprndars etj. edhe n rrjetet e Internetit ka paisje q e rregullojn qarkullimin e t
dhnave (edhe n qarkullimin e informatave ka ndeshje t t dhnave).
Sasia e lngut varet nga diametri i gypit !
Paisjet e rrjetit jan sikur: filtrat, valvulat, shprndarsit etj.
T dhnat jan sikur uji
Lidhja e rrjetave ndr veti, n tr botn, ndrton rrjetin gjithbotror INTERNETIN.

Pr tu lidhur n Internet, do kompjuter (shfrytzues) duhet t plotsoj normat, rregullat
gjenerale pr lidhje. Pr kt qllim duhet t plotsohen:
Komponenta fizike - Lidhja e kompjuterit prmes adapterit t rrjetit (modemit
ose kartels s rrjetit) pr komunikim n lokalitet ose te ofruesi i shrbimeve t
Internetit (ISP), i cili mundson ndrlidhjen n rrjetin gjithbotror t
kompjuterve.
Komponenta Logjike Prdorimi (konfigurimi) i TCP/IP3 protokolove n
kompjuter
Komponenta Aplikative / Sofverike Aktivizimi i programeve aplikative q
mundsojn interpretimin e t dhnave n formn e kuptueshme Browserat si
Netscape Navigator dhe Internet Explorer (instalohet me Windows).
Ekzistojn disa programe shtes t cilat duhen t instalohen si programe
plotsuese t browserve pr interpretimin e animacioneve si : Flash player,
Quicktime, Real Player etj.
I.6. Bandwidthi dhe Throughputi

N kohn e sotme kur llojet e informacioneve q transmetohen jan t nduarduarshme
(text, fotografi, video, audio dhe video konferenca, VOIP-voice over IP, etj.) edhe sasia e
3
Transmition Control Protocol / Internet Protocol Komplet protokolesh q mundsojn komunikimin n

Internet.
informats q transmetohet sht domosdo e madhe. Numri i nyjeve4 q marrin pjes n

komunikim permes Internetit sht n rritje dita dits (mbi 500 milion n bot).
Konfigurimi i rrjetave dhe zgjedhja e mediumeve, pasjeve etj. duhet t jet i till q t
mund t barten sasi t mdha t informatave dhe ate me shpejtsi t mdha. N
vazhdim do t trajtojm disa koncepte q kan t bjn me kt qshtje.
I.6.1. Bandwidthi (Bitlshimi5 )

sht sasia e e informacionit q mund t kaloj npr kanalin e rrjetit (mediumin) gjat
nj intervali kohor t caktuar. Termi bitlshim ka t bj me sasin e informats (sasin
e bitave) q e lshon mediumi n njsi t kohs.
Bandwidthi si koncept sht shum i rendsishm. Disa nga karakteristikat e tij jan:
Ssht i pakufishm sht i limituar nga mediumet q prdorn n rrjet dhe
nga teknologjia q prdoret (p.sh. modemi si teknologji dhe lidhja fizike me kablla
mundson 56kbs; teknologjia DSL me lidhje fizike t njejt ka Bandwidth m t
gjr; me kabllo optik mund t sigurohet Bandwidth shum m i madh, virtualisht
gati i pakufizuar!)
Kushton Bandwidthi nuk sht i lir. Blehet nga ISP-t (Internet Service
Provider). Menaxheri i rrjetit duhet pru vendim t duhur sa i prket nevojave pr
bandwidth dhe pasjeve q do ti prdor n rrjet, sepse qllimi kryesor sht q
bandwidthi t shfrytzohet sa m racionalisht. Nj menaxher i mir, me paisje t
qlluara dhe me menaxhim t mir t bandwidthit mund t kursej para.
Krkesat pr bandwidth jan n rritje Aplikacionet e reja krkojn gjithmon

e m shum brez, pr kt duhet me ju prshtatur kushteve duke aplikuar
infrastruktur t re, adekuate. p.sh. transmetimi i audio dhe video informatave
krkon bandwidth shum t madh. IP-sistemi telefonik (Telephone over IP) ka
filluar t aplikohet n vend t telefonis tradicionale dhe ai krkon rritje t
bandwidthit. Menaxheri i rrjetit duhet t ket parasysh nevojat pr rritje, dhe t
veproj n akord me to.
Bandwidthi sht m i rndsishmi pr performansa t rrjetit mund t
thuhet se interneti sht nj bandwidth i tr, sepse bitat qarkullojn npr tr
rrjetin e internetit. Prandaj nse kursehet, apo administrohet mir bandwidthi,
ather automatikisht administrohet mir i tr rrjeti botror i kompjuterve ose
Interneti.
Kompjuter (ang. Host)

Pr bandwidth propozj termin bitlshim ose lshueshmri. N literatur hasen edhe termat: shpejtsi, brez
q nuk mendoj se i prgjigjen funksionit. M tutje n tekst do ta prdorim termin bandwidth.
5
I.6.2. Njsia e Bandwidth-it

N sistemet digjitale njsia baz e bandwidthit sht bps (bits per second). Prandaj
bandwidthi sht sasia e bitave q mund t kalojn n njsin e kohs. Njsi m t
mdha jan: Kbps, Mbps, Gbps dhe Tbps.
Nuk duhet t przihet bandwidthi me shpejtsin (ang. speed) sepse nj sasi e caktuar
e informats mund t transmetohet me nj shpejtsi t njejt si n rastin e bandwidthit t
madh ashtu edhe n rastin e bandwidthit t vogl. Me rndsi sht sasia e informats
q bartet n njsi t kohs , e kur sht bandwidthi m i madh ather sasia e t
dhnave q mundet t kaloj sht m e madhe.
I.6.3. Throughput (Bitkalimi) 6 - sht sasisa momentale e informats e matur, n
medium. Deri sa bandwidthi tregon kapacitetin e mundshm t informats q mund t
kaloj npr medium (idealja!), throughput sht sasia e informats e cila kalon
praktikisht n momentin e zgjedhur pr matje; prandaj logjikisht throughputi gjithmon
sht m i vogl se bandwidthi.
Pra vlen:
throughput = < bandwidthi
Faktort q prckatojn throughputin:
Paisjet e rrjetit q prdorn (Kualiteti i paisjeve si: hub, switch, router, bridg etj. si
dhe problemet e tyre gjat puns)
Tipi i t dhnave q transmetohet (text, foto, kng, etj)
Topologjia e rrjetit (bus, ring, star etj.) dhe mediumet q prdorn
Numri i shfrytzuesve n rrjet
Kompjuteri i shfrytzuesit
Kompjuteri i serverit
Koha e transmetimit (nat ose dit )
Koha teorike e transmetimit llogaritet me formul:
T = S / BW
ku S = Madhsia e fajlit q transmetohet
BW = bandwidthi
Koha praktike (reale) mund t llogaritet kshtu:
T= S / P
ku P = throughputi,
6
Pr Throughput propozoj termin bitkalim (sht sasia e bitave q kalojn n momentin e vrojtuar) ose
kalueshmri . N vazhdim do t prdoret termi Throughput.

Gjithmon vlen:
10
P < =BW
* throughputi sht matja momentale e sasis s informats q kalon npr medium.

Prandaj realisht at duhet marrur pr baz, sepse bandwidthi sht vler teorike q
synohet t arrihet. Gati kurr nuk sht e mundur q t arrihet bandwidthi pr shkak t
pengesave reale q paraqiten gjat transmetimit t t dhnave. Prandaj pr llogaritje
duhet prfillur formuln pr throughput.
I.7. Administrimi i rrjetave
Meq pr do veprimtari ditore sot (individuale, biznes, institucionale, etj.) sht shum
e rndsishme q t rrjedhin informatat pa ndrprerje, nevoja pr administrimin e
rrjetave sht e domosdoshme. Rrjeta krkon kujdes dhe menaxhim t mir pr t
ofruar nivel t qndrueshm t shrbimeve tek klientt e vet. Rjetat kompjuterike jan
dinamike, ato ndrrojn dhe rriten si rezultat i teknologjive t reja ose t krkesave t
klientve.
Detyrat e administratorit t rrjetit jan:
Konfigurimi i klientve t rinj n rrjet si dhe i shrbimeve t reja.
Monitorimi i perormansave t rrjetit
Riparimi i defekteve n rrjet.
Kur rrjeti, si rezultat i krkesave rritet, duhet t prcjell ndrrimin eventual t
karakteristikave,
Duhet t aftsohet pr prdorimin e paisjeve t ndryshme n sistem,
Duhet t vlersoj se a ja vlen t bj ndrrimin e paisjeve t vjetra me t reja. A
ja vlen a jo investimi ?
I.8. Mnyrat e transmetimit

Kanalet e transmetimit npr t cilat kalojn t dhnat mund t punojn n tri mnyra
(mode): simplex, half-duplex dhe full-duplex (duplex). Dallimi n mes tyre qndron n
mnyrn se si mund t transmetohen informacionet.
Transmetimi Simplex
sht mnyr e transmetimit ku sinjali shkon vetm n nj drejtim. Ndryshe quhet
njdrejtimsh (unidirekcional). Kjo mnyr e transmetimit prdort rrall pr shkak t
kufizimit. Mund t prdort pr lidhje me printerin n largsi (vetm drgohen
informacione !); senzort pr sistemet e sigurimit nga flaka, tymi etj. gjithashtu mund t
trajtohen si simplex. E vetmja e mir e ksaj metode sht se sht e lir !
11
Transmetimi half-duplex
Mundson transmetimin e informatave n t dy drejtimet, por jo n t njejtn koh. Pra
nj her mund t trasmetoj njra pal e hern tjetr pala tjetr.
Paisjet toki voki punojn n kt mnyr.
Modemet jan paisje q punojn n kt mod t trasmetimit sepse ato ose pranojn ose
transmetojn n t njejtn koh.
Transmetimi full-duplex
Ky transmetim nnkupton transmetimin e njkohshm n t dy drejtimet. Edhe mund t
drgohet edhe t pranohet informata. Shembull sht sistemi telefonik ku dy
bashkbiseduesit mund t flasin njkohsisht.
Edhe sistemi DSL i Internetit mund t punoj n kt mod t puns. Kjo teknologji rrit
performansat sepse rritet shpejtsia e bartjes s informacionit.
Llojet e rrjeteve kompjuterike
12
II. Llojet e rrjetave

Rrjetat n prgjithsi mund t ndahen sipas disa kritereve. Nse bhet fjal pr raportin
q kan nyjet 7) ndaj njri tjetrit ather dallojm:
Rrjetat Peer -topeer dhe
Rrjetat Clientserver
Sipas madhsis s tyre, shtrirjes n hapsir dhe largsis n komunikim dallojm :
Rrjetat LAN
Rrjetat WAN
Kompjutert q gjinden n rrjetat lokale ose edhe t larguara gjeografikisht duke
shkmbyer informacione mes veti, mund t kan role t ndryshme. Ka aplikacione ku
krkohet q kompjutert duhet t punojn si t barabart (kur t gjith shkmbejn t
dhna mes veti), por ka t till ku njri mund t ket mundsi ti furnizoj t tjert me t
dhna (si jo t barabart !). N t dyja rastet procesi i komunikimit bazohet n krkesn
e njrit dhe prgjigjen e tjetrit. Ai q parashtron krkes konsiderohet si klient kurse ai q
prgjigjet n krkes si server.
II.1. Rrjetat peer-to-peer
N rrjetat peer-to-peer kompjutert veprojn si
partner t barabart. Secili prej tyre mund t jet
klient por mund t jet edhe server. Nse komjuteri
A p.sh. krkon nj fajll nga kompjuteri B ather A
sht klient kurse B sht server, por nse
kompjuteri B krkon ndonj fajll nga kompjuteri A
ather rolet jan ndryshuar: kompjuteri A sht si
server kurse ai B si klient.
Disa nga karakteristikat e rrjetit peer-to-peer
Shfrytzuesi n mnyr t pavarur kontrollon resurset e veta. Ai vendos ka do
tiu ofroj t tjerve pr shfrytzim ose jo (share)
Ktu nuk ka pik qndrore ku mund t sigurohen t dhnat, prandaj shfrytzuesi
duhet t bj kopje rezerv t t dhnave (backup)
Rrjetat peer-to-peer relativisht leht ndrtohen
Nuk nevojitet administrator i rrjetit
Funksionon mir me numr t vogl t kompjuterve (m s shumti 10)
Ang. Host (kompjuter, printer etj.) paisje fundore e rrjetit.
13
Me krkesat n rritje pr zgjrimin e rrjetave, funksionimi i ktyre rrjetave

vshtirsohet; edhe siguria gjithashtu pasi q administrohen n mnyr
individuale.
T metat e prmendura eleminohen me formn klient/server.
II.2 Rrjetat klient/server
N kto rrjeta shrbimet e rrjetit jan t koncentruara n nj kompjuter, detyra e t cilit
sht q vetm t prgjigjet n krkesat e kompjuterve tjer. Ky sht serveri i cili
prmban (ofron): fajlla, aplikacione, sigurimin , printimin dhe shrbime tjera pandrprer. Zakonisht rrjetat e prdorin kt form t puns.
Serveri posedon kualitete m t mira se kompjutert tjer, si:
Shpejtsin e procesimit,
Memorien e puns
Disqet pr arkivim (ruajtje) t t dhnave, dhe
Softverin e specializuar pr te (Sistemin Operativ).
Servert jan t dizajnuar q t marrin njkohsisht m shum krkesa prej klientve.
Por para se klienti t mund t shrbehet, duhet t identifikohet prmes emrit dhe
fjalkalimit (user name dhe password).
Prparsit:
Meqense t gjitha shrbimet jan t koncentruar n nj vend sht m leht:
q t mirmbahet,
t krijohet kopja (backup-i) si dhe
ekziston mundsi e leht pr shtimin e shrbimeve tjera.
E meta e vetme e ktij lloji t
rrjetit sht se nse ka
probleme me server ather
tr rrjeta sht pa funksion.
Kshtu q duke llogaritur
edhe kt mundsi, sht e
nevojshme t ekzistoj edhe
serveri rezerv, sidomos n
rrjetet , n t cilat krkohet
pun pa ndrprerje.
14
II.3. Rrjeti Lokal (Local Area Network LAN)

LAN-i sht rrjet lokal i cili mundson q kompjutert brenda tij t bashkshfrytzojn
fajllat, aplikacionet dhe printert n mnyr m t efektshme, m ekononomike dhe m
racionale. N LAN mundsohet edhe komunikimi i brendshm mes kompjuterve
(nyjeve).
Karakteristikat e LAN-it jan:
Operojn brenda nj territori t kufizuar (limituar) gjeografikisht
Mundson qasje t shumfisht (multi-access) n mediumet me bandwidth t
madh.
Kontrolli i rrjetit sht privat dhe bhet nga adiministratori lokal.
Mundson lidhje t vazhdueshme (pa ndrprerje) n shrbimet lokale.
I lidh fizikisht paisjet fqinje (me mediume).
LAN-i ndrtohet nga kto komponente:
Kompjutert
Kartelat e rrjetit (NIC-Network Interface Card)
Paisjet periferike (printer, skener etj)
Mediumet e rrjetit (kabllot)
Paisjet e rrjetit (hub, switch, router etj.)
15
II.4 Rrjetat e zgjruara (WAN Wide Area Network)

WAN-i sht rrjet i zgjruar i
kompjuterve, i cili lidh rrjetat lokal
(LAN) t larguara gjeografikisht.
Me kt sht arritur q bartja e
sasive t mdha t informatave t
bhet n distanca t largta.
Lidhjet mes kompjuterve n
largsi shfrytzojn komunikimin
pik-pr-pik (point-to-point) pasi
n dy ant e komunikimit jan
vetm dy paisje. Ky komunikim
quhet edhe serik pasi q
mundson transmetimin e bitave
t informats n mnyr serike.
Individt dhe kompanit q dshirojn t komunikojn n distanca t mdha nuk
detyrohen t ndrtojn sisteme vetanake t transmetimit deri n destinacion. Pr kt,
ata shfrytzojn infrastrukturat ekzistuese t lidhjeve publike (t lejuara me ligje
shtetrore). Kto sisteme t gjra t transmetimit njihen si barts publik (common
carriers) siq sht Rrjeti telefonik p.sh.
Lidhja n WAN mund t jet e prkohshme ose e vazhdueshme (permanente). Nse
lidhja realizohet p.sh. prmes linjs telefonike ather kemi t bjm me lidhje t
prkohshme, sepse pas prfundimit t kontaktit, lidhja telefonike ndrpritet njlloj siq
veprohet edhe pr sinjalin e zrit, kur flasim n telefon (sistemi: dial-up).
Kompjuteri duhet t posedoj paisje speciale modem. Kjo paisje nevoitet sepse bn
trasformimin e sinjalit prej nj forme n formn tjetr(modulimin ose demodulimin e tij).
Sinjali i cili bartet nper telat e telefonit si analog, duhet t demodulohet(digjitalizohet)
para se t futet n kompjuter, por edhe sinjali q del nga kompjuteri pr tu transmetuar
duhet t modulohet (sinjal analog) q t transmetohet m tutje.
Lidhja mund t jet e prhershme, e vazhdueshme, nse shfrytzohen kompanit sinjalbartse: publike, ose private, me qera (leased lines) - me parapagim mujor, vjetor,
.Kto lidhje kan teknologji q punojn me shpejtsi m t mdha se ato t karakterit
t prkohshm.
Teknologjit tjera m t shpejta t transmetimit jan ISDN (Integrated Service Digital
Network), Frame Relay, DSL(Digital Subscriber Line) etj. t cilat mundsojn transmetim
digjital t informats (nuk ka nevoj pr modem; ktu prdoret paisja CSU/DSU
Chanel Service Unit / Data Service Unit q bn transformimin e forms s sinjalit q
bartet).
16
Prgjithsisht, WAN-i tipikisht lidh m pak kompjuter mes veti se LAN-i dhe punon n
shpejtsi m t vogl se ai, por ai mundson lidhjen e kompjuterve t LAN-ave t
larguar gjeografikisht.
WAN-at jan t dizajnuar q:

T operojn n hapsira t mdha gjeografike dhe t mundsojn komunikimin
n tr rruzullin toksor.
T iu mundsojn shfrytzuesve komunikim n koh reale
T mundsojn komunikimin e vazhdueshm (full-time) dhe t prkohshm
(part-time)
Ofrojn shrbime si: e-mail, Web, transfer fajllash, e-commerce etj.
II.5. Format e komunikimit
Komunikimi n mes t dy nyjeve n prgjithsi mund t jet:
Direkt (i drejtprdrejt) kur ekzison lidhje fizike n mes t nyjeve, dhe
Indirekt (i trthort) ku nuk ekziston lidhje fizike e qndrueshme mes nyjeve.
Lidhja indirekte mund t jet dy llojesh:
Lidhja e bazuar n qark (Circuit switched) - sht kur mes burimit t informats
(source) dhe marrsit (destination) ekziston nj shteg i qndrueshm npr t cilin
rrjedh informata.
Rrjeti telefonik sht rrrjet komunikimi i cili shfrytzon kt teknologji. Nse vendoset
kontakti mes dy shfrytzuesve, vendoset nj lidhje (nj qark) e cila qndron deri n fund
t kontaktit. Nse provohet t nesrmen i njejti kontakt, shtegu mund t jet i ndryshem
prej atij t nj dit m par, por do t ekzistoj prap vetm nj lidhje (nj shteg) mes dy
nyjeve ( kontaktuesve). Lidhja njshtegshe (lidhja n qark) konsiderohet si lidhje n
mes t pikave fundore kontaktuese (end-to-end) ose nyje-pr-nyje (point-to-point).
Lidhja e bazuar n pakete (Packet switched) - ndryshon prej paraprakes. Lidhja n

mes t dy nyjeve nuk vendoset vetm npr nj shteg por npr m shum shtigje.
Informata e cila bartet prej kompjuterit n kompjuter, coptohet n njsi m t vogla
(packets). Paketet q barten prej burimit deri n cak , mund t kalojn npr shum
shtigje alternative (paths), n mnyr q kur t arrijn n destinacion t bashkohen
17
(kompozohen) dhe t krijojn informacionin origjinal, t kuptueshm, i cili sht

transmetuar.
Pr t sqaruar mtutje kto dy forma t bartjes s informacioneve shrben shembulli i

udhtimit t nxnsve t klass prej nj qyteti n qytetin tjetr. Nse ata futen n
autobus dhe trasnportohen n destinacion ather kemi rastin e lidhjes n qark (nj
shteg), kurse nse ata barten me vetura prmes rrugve t ndryshme (shum shtigje),
n mnyr q n cak t bashkohen, kemi t bjme me teknologjin packet-switched
Kartelat e rrjetit
18
III.Kartela e rrjetit dhe IP adresa

III.1. Kartela e Rrjetit (NIC Network Interface Card)
NIC-i, kartela e rrjetit sht paisje q vendoset n pllakn kryesore (motherboard) t
kompjuterit dhe krijon mundsin pr
lidhje n rrjet prmes kabllit. NIC-i sht
piklidhje (interface) me LAN-in.
NIC-i komunikon me rrjet prmes lidhjes
serike, kurse me kompjuterin prmes
lidhjes paralele. Kur NIC-i t instalohet n
kompjuter ai krkon nj IRQ (interrupt
request), nj adres I/O (hyrje/dalje) dhe
vend n memorie pr vendosjen e driver-ave (software-it q mundson funksionimin e
tij). Nse plotsohen kto krkesa, puna e NIC-it sht e mundshme.
Pr przgjedhjen e NIC-it duhet pasur parasysh kto rrethana:
Tipi i rrjetit NIC-at jan t dizajnuar pr teknologjit e ndryshme t LAN-ave
(Ethernet, FDDI, Token Ring). Nj NIC i dizajnuar pr teknologjin Ethernet nuk
mund t punoj pr teknologjin Token Ring dhe anasjelltas.
Lloji i mediumit trasmetues lloji i portit ose konektorit n NIC tregon se
prmes cilit medium mund t lidhet ai n rrjet (kabll koaksial, UTP, fiber optik ose
pa tela).
Tipi i portit (slotit) Portet ose slotet jan vendet ku modulet e ndryshme (video
kartelat, audio kartelat, kartelat e rrjetit) vendosen dhe krijojn lidhje n sistemin e
kompjuterit. Shpejtsia q ofron sloti duhet t jet n siknkronizim me shpejtsin
q ka teknologjia e LAN-it n t ciln sht i
lidhur ai NIC. Sloti PCI p.sh. sht m i shpejt
se ai ISA, kshtu q pr teknologjin FDDI q
mbshtet shpejtsi t mdha porti ISA nuk
sht i mjaftueshm.
NIC_i n prbrje t vet ka memorien ROM pr
inicalizimin e puns, memorien RAM ku ruhen
informatat q prcillen ose q vijn,
mikroprocesorin q bn prpunimin e t
dhnave si dhe konektort pr lidhje n rrjet
(BNC pr kabll koaksial, RJ-45 pr UTP etj.)
Secili kompjuter, por edhe paisjet tjera t rrjetave, kan nga nj adres q quhet MAC
adres. N fakt kjo sht adresa e NIC-it. Pra secila kartel e PC-s ose e routerit ka nj
adres t till. Ajo prfshihet n do informat q transmetohet, sepse prmes saj
informata arrin n destinacionin e duhur.
MAC adresa prbhet prej 12 shifrave heksadecimale, ku gjasht t parat tregojn
prodhuesin kurse gjasht t fundit numrin serik t prodhuesit. Nj MAC adres e
mundshme mund t jet kjo: 0x ef:12:3a:c4:5b:f2 (shenja 0x tregon se fjala sht pr
numr heksadecimal).
Kartelat e rrjetit
19
III.2. Konfigurimi i IP adress

Duke u bazuar n modelin TCP/IP t LAN-it, secili kompjuter shfrytzon nj IP-adres 8)
(Internet Protocol), pr tu identifikuar n rrjet. Pra secili kompjuter q merr pjes n
rrjet, e rrjedhimisht edhe n Internet duhet t ket nj NIC si dhe nj IP adres. IP
adresa sht adres 32 bitshe, t ndar n katr grupe tet bitshe (oktete). Secili prej
ktyre okteteve sht i prezentuar me numr decimal (0 255). Numrat decimal jan t
ndar me pik. P.sh. nj IP e mundshme sht kjo: 192.168.3.12 do paisje n rrjet
ka IP adresn e vet !
Numri i dyt i ndar me pika, gjat konfigurimit, q e shoqron IP adresn sht Subnet
Mask a 9) (p.sh. 255.255.255.0). Subnet maska tregon se kompjuteri cilit rrjet i takon.
Gjithashtu ajo prcakton edhe numrin e IP-ve q mund tu ndahen kopmjuterve t nj
rrjeti. Kto dy komponente, IP-ja dhe Subnet maska jan t domosdoshme gjat
konfigurimit t rrjetit.
Ekzistojn dy mnyra pr ndarjen e IP adress pr kompjuter:
Mnyra manuale, q e bn administratori i rrjetit,
dhe
Mnyra dinamike q e bn DHCP serveri.
Nse n rrjet ka shum kompjuter, ather pr ndarjen
manuale t IP adresave nevojitet koh e gjat dhe nj
profesionalizm nga ana e administratorit q t bj
ndarjen e adresave n mnyr korekte. IP adresat duhet t
jen t veqanta - unike (jo t prsritshme) pr nj rrjet.
Procedura e konfigurimit t IP adress mundsohet nga
Windowsi 10) (permes shtegut: Control panel / Network and
dial-up conection / Local area conection / Internet protocol
(TCP/IP) / properties ). Paraqitet korniza e dialogut n t
ciln duhet vendosur shnimet e duhura si:
IP adresn
Subnet maskn
Default gateway adresn
DNS adresn
Default gateway adresa sht porti npr t ciln ky rrjet (LAN) del n Internet (ose
WAN). Pra komunikimi me LAN-at tjer n largsi bhet prmes ktij porti (gateway).
DNS (Domain Name System) sht server n t cilin ruhen
emrat e Web
faqeve(domenat) dhe IP adresat prkatse. Kshtu nse doni t hapni faqen
www.google.com ju nuk do ta shkruani IP adresn e ksaj Web faqeje por vetm emrin
e saj , e DNS-i do ta bj prkthimin e emrit n IP-n e serverit ku gjindet e ruajtur kjo
Web faqe. M tutje krkimi pr hapje t ksaj Web faqeje do t bhet prmes IP adress
s saj. do gj q funksionin n Internet sht prmes IP adresave !
8
Pr IP adresn do t folet m von

M von n material do t flitet m shum pr te
10
Pr Windows 2000
9
Kartelat e rrjetit
20
3.3.DHCP Server
Mnyr m efektive e ndarjes s IP adresave pr kompjutert e nj rrjeti t madh sht
prmes serverit DHCP (Dinamic Host Configuration Protocol). Serveri DHCP posedon
softverin q mundson furnizimin me IP adresa kompjutert klient, si dhe ruan n
databazn e vet shnimet. N kt rast eleminohet nevoja pr konfigurimin manual, si
dhe mundsia pr ndonj dyfishim t IP-ave brenda rrjetit.
Serveri DHCP i ka t paradefinuara adresat q do tiu ndaj kompjuterve t rrjetit. Kur
serveri pranon nj krkes nga kompjuteri pr nj IP
adres, ai e zgjedh nj t till nga baza e vet dhe
nse kompjuteri e pranon at, ather ai serveri, ia
lejon atij n shfrytzim pr nj koh t caktuar.
Informatat pr IP adres, q serveri ia drgon
kompjuterit prmbajn:
IP adresn
Subnet maskn
Default gateway-in, dhe
DNS-in (kushtimisht)
Aplikimi i ktij sistemi t adresimit ka prparsit sepse:
Thjeshtson administrimin e rrjetit
N mnyr automatike eleminon mundsin e dyfishimit (prsritjes) se adress.
Q kompjuteri t ket mundsi t shfrytzoj adresat dinamike duhet paraprakisht t jet
i konfiguruar pr kt pun (shif fig.)
Paraqitja skematike e procesit t paraqitjes s krkess pr IP adres dhe e marrjes s
IP adress.
Kartelat e rrjetit
21
3.4. Default gateway (porta dalse)

Komunikimi n WAN (n largsi) krkon
shfrytzimin
e
paisjeve
adekuate.
Kompjuteri q tenton t komunikoj me
kompjuterin i cili i takon rrjetit tjetr, kt gj
mund ta bj vetm prmes nj paisjeje e
cila mundson lidhjen e rrjetave t
ndryshme. Quhet
router. Piklidhja
(interface-i) i routerit prmes t cilit
mundsohet komunikimi i rrjetit lokal n
WAN,
quhet default gateway (port
dalse). Kjo piklidhje q komunikon me
rrjetin lokal duhet t ket IP-adresen sikurse
edhe kompjutert dhe i takon t njejtes rrjet lokale.
Prandaj gjat konfigurimit t IP adress, duhet gjithsesi t shnohet edhe adresa e
interface-it t routerit default gateway.
3.5. DNS (Domain Name System)

Nse LAN-i sht i madh, ose sht i lidhur n Internet sht pun e pamundshme q t
mbahen n mend t gjitha IP adresat e kompjuterve (serverve), pr tiu drejtuar atyre
pr ndonj shrbim. Shumica e kompjuterve (serverve) n Internet njihen sipas
emrave q kan - emrat e domeneve (domain names). DNS-i prdort q t bj
prkthimin e emrave t domeneve n IP adresa. Sa her q i qasemi Internetit, bhet
prkthimi nga domeni n IP. Ky proces quhet pasqyrim (resulution).
DNS Serveri regjistron emrat e serverave (n t cilt ekzistojn Web faqet ose
shrbimet e ndryshme) dhe IP adresat e tyre dhe kshtu krijon DNS tabelat
N Internet ekziston sistemi i organizimit hierarkial i DNS-ave. do DNS sht
prgjegjs pr numr t caktuar t domeneve,
q i takojn nj zone. Nse DNS merr krkes
nga nj kompjuter pr ndonj domen q ai nuk
e ka n tabelat e veta, ather krkon ndihm
nga DNS-i tjetr i nivelit m t lart, dhe
procedura vazhdon deri sa t gjindet IP-a e
dshiruar.
DNS-i nuk sht e domosdoshme q t
konfigurohet, kur bhet konfigurimi i IP-s, por
ather duhet q do komunikim ta bsh
prmes IP adresave. E pamundur! Prandaj
nse nuk mundesh ti mbajsh n mend IP Adresat, konfiguroje DNS-in !
Kartelat e rrjetit
22
IV. Topologjit e rrjeteve

Me topologji t rrjetit kuptojm mnyrn se si kompjutert, printert dhe paisjet tjera
lidhen ose komunikojn mes veti brenda rrjetit.Topologjia dukshm ndikon n
funksionimin e rrjetit. Topologjit e rrjetit mund t jen fizike dhe logjike.
Topologjia fizike nnkupton formn fizike t lidhjes s paisjeve t rrjetit mes veti, derisa
Topologjia logjike tregon se si rrjedh (realizohet) komunikimi mes paisjeve t rrjetit.
IV.1 Topologjia fizike

Varsisht nga ajo se si paisjet fundore t rrjetit (kompjutert, printert etj.) jan t lidhur
mes veti prmes mediumeve dallojm kto topologji fizike:
Topologjia magjistral (bus)
Topologjia yll (star)
Topologja unaz (ring),
Topologjia yll i zgjruar (extended star),
Topologjia rrjet (mesh) dhe
Topologjia hibride (hibrid).
IV.1.1Topologjia bus
N kt topologji t gjitha nyjet (kompjutert) jan t lidhur
n nj t kabll t vetm. Ky kabll shkon prej njrit klient
n tjetrin dhe kshtu vazhdon deri n fund t lidhjes. N t
dy fundet gjinden terminatort (pikat fundore), ku sinjali
absorbohet (shkatrrohet). Nse sdo t kishte terminator
sinjali do t kthehej dhe do t shkaktonte ndeshje
gabime.
Vetm nj paket mund t transmetohet njkohsisht. Nse do t ket transmetim t m
shum paketeve njkohsisht do t vie deri te ndeshja e tyre (colision) dhe shkatrrimi.
Pr shkak t ktyre ndeshjeve mes paketeve, numri i klientve q mund t lidhen n t
sht i vogl. Kjo topologji prdort rrall dhe zakonisht aplikohet n ambiente shtpiake
ose n zyra me disa kompjuter.
IV.1.2 Topologjia star
Kjo sht forma e lidhjes s kompjuterve n rrjet i cila prdort m s shumti, sot.
Secili kompjuter me kabllin e vet lidhet n pikn qndrore e cila sht paisje si: hub,
switch, ose router. Kjo topologji sht m e shtrenjt se
lidhja bus pasi ktu prdorn m shum kablla si dhe
paisja qndrore.
Kartelat e rrjetit
23
Prparsia e ksaj toplogjie sht se nse nj lidhje ka defekt, t tjerat jan n fuksion.
Ekziston mundsia e zgjrimit t rrjetave duke shtuar paisje t reja qndrore me rast
fitohet topologjia extended star. Prdorimi i paisjeve si :bridg, switch dhe router
zvoglon trafikun npr kablla, dhe me kt zvoglon numrin e ndeshjeve mes
paketave, sepse kto paisje drgojn paketat vetm n destinacionin e duhur.
IV.1.2 Topologjia ring

sht nj toplogji tjerr e rndsishme e rrjetave. Siq thot vet emri, kompjutert jan t
lidhur n form unaze ose qarku. Prndryshim nga topologjia bus nuk ka fillim dhe fund
prandaj ska terminator. Informata (frame) udhton n unazn e krijuar duke u ndalur
n secilin prej nyjeve (nodes). Nse nyja (kompjuteri) dshiron t transmetoj, ather ia
bashkangjet frame-it adresn e destinacionit.
Frame vazhdon rrugtimin deri te deistinacioni i
duhur.
N kt topologji nuk ka ndeshje mes paketave t t
dhnave. Ekzistojn dy tipe t unazave:
Unaza e thjesht t gjitha paisjet n rrjet
shfrytzojn t njejtin kabll dhe t dhnat udhtojn
n nj drejtim. Secila paisje pret t drejtn pr
transmetim.
Unaza e dyfisht Dy unaza mundsojn q transmetimi i paketave t bhet n t dy
rrugt. Kjo krijon rrug rezerv (redudance). N rastet kur dshton njra shfrytzohet
tjetra.
* Teknologjia FDDI shfrytzon unazn e dyfisht pr transmetimin e paketeve .
IV.1.3. Topologjia mesh

Kjo topologji mundson lidhjen e t gjith kompjuterve n formn secili me secilin. Kjo
metod prdort pr lidhjen e LAN-ave mes veti si dhe n rrjetat shum t rndsishme
(qeveritare) sepse ktu krijohen shum rrug rezerv (redudante.).
Aplikimi i ksaj topologjie sht i vshtir dhe i shtrenjt.
IV.1.3 Topologjia hibride

N rastet kur aplikohen topologji t ndryshme pr lidhjen e kompjuterve ather kemi
topologji t przier. P.sh. kur lidhja bus lidh dy hub-a (star) ather kemi topologji
hibride. Aplikohet n ndrtesa, shkolla etj. (kampus).
IV.2. Topologjia logjike

Rrjetat kan topologjin fizike dhe topologjin logjike. Derisa topologjia fizike
prcaktohet nga forma fizike e lidhjes s komjuterve n rrjet, topologjia logjike
prshkruan rrugn virtuale (t imagjinuar) t paketave nga burimi n destinacion.
Kartelat e rrjetit
24
Mnyra se si kompjuteri i qaset rrjetit definohet si topologji logjike. Nse kompjuteri pr

nj moment e ka t drejtn eksluzive pr transmetim (pra vetm ai mundet me
transmetuar) ather topologjia logjike konsiderohet si Token passing (e drejta pr
transmetim). Kt Topologji logjike e shfrytzojn teknologjit Token Ring dhe FDDI me
rast nuk kan ndeshje t paketave.
Teknologjia m prhapur (Ethernet) prdor Topologji logjike tjetr, ku t gjitha nyjet
kan t drejt t njejt pr transmetim (metoda CSMA/CD). Ktu ndodhin ndeshje t
mdha t paketave por sipas nj algoritmi t caktuar transmetimi prsritet duke mos
priveligjuar asnjrin nga kompjutert n fjal pr ritransmetim.
Mnyra se si jan t lidhur kompjutert n rrjet (fizike), me mnyrn se si ata
komunikojn mes veti (logjike) nuk sht e thn t jen t njejta pr nj teknologji t
caktuar, Ka raste kur tjetr sht Topologjia logjike e tjetr ajo fizike. N tabeln n vijim
jan t paraqitura Topologjit logjike dhe fizike pr seciln prej teknologjive t rrjetave.
Teknologjia
Top. fizike (mnyra e lidhjes)
Top. logjike (mnyra e komunikimit)
Ethernet
Bus, Star, Point-to-point
Bus
Token Ring
Star
Ring
FDDI
Ring
Ring
Topologjia Point-to-point sht lidhja e dy rrjetave mes veti pik-pr-pik (jan dy pika
lidhse !).
Mediumet e rrjeteve
25
V Mediumet e rrjetave
Me medium t rrjetave kuptojm mediumin npr t cilin bhet transmetimi i t dhnave
nga njri kompjuter n tjetrin. Ekzistojn lloje t ndryshme t mediumeve si: kabll
koaksial, prues bakri, fiber optik si dhe valor (pa tela).
V.1. Kablli koaksial

Ndrtohet nga nj prues bakri n brtham (mes) dhe
mbshtjellsi me fijet t buta t prdredhura. Pruesit jan t
ndar mes veti me izolim plastik.
Prdoren dy lloje :
kablli koaksial i holl (thin) dhe kablli koaksial i trash.
Kablli koaksial i trash - ka diametr t madh; sht vshtir t
pounohet me te. Sasia m e madhe e informats q mund t
transmetoj sht 50 Mbps (dukshm m pak se kablli me ifte t
prdredhura t bakrit ose fiber-optik). Distanca maksimale e transmetimit pa dobsim t
sinjalit sht 500m.
Kablli koaksial i holl - ka diametr m t vogl dhe instalohet
m leht se i trashi. Sasia maksimale e informats q transmeton
sht 50 Mbps. Distanca maksimale pa dobsim sinjali sht
185m.
Pr koneksion (lidhje) prdoret konektori BNC.
V.2. Kabllat e iftuar t prdredhur

Kabllat e prdredhur prdorn edhe n telefoni. Dy fijet e kabllit ndrtojn qarkun q
mund t transmetoj t dhnat. ifti (dy fijet) sht i prdredhur pr tu mbrojtur nga
prgjimi (zhurma pengesa nga ifti tjetr n t njejtin kabll !). Prgjimi (crostalk) sht
dukuri negative sepse vjen deri te ndikimi elektromagnetik i njrit ift n iftin tjetr
interferenca. T gjitha iftet jan t mbshtjellura me material plastik me ngjyr dhe jan
t prdredhur edhe mes veti. Pra prdredhja sht edhe ndrfijore edhe ndriftore.
Q t gjith iftet s bashku jan t mbshtjellur me mas plastike pr mbrojtje fizike,
si dhe nga ndikimet elektromagnetike nga jasht (EMI) dhe radiofrekuencore (RF).
Ekzistojn dy tipe themelore t kabllove t iftuar:
STP (Shielded Twisted-Pair - Me ifte t prdredhur t izoluar) dhe
UTP (Unshielded Twisted Pair Me ifte t prdredhur t paizoluar)
Mediumet e rrjeteve
26
V.2.1 Kabllot STP
Kablli STP sht me katr ifte t prdredhur dhe t mbshtjellur

secili veq e veq. Prdredhja ndihmon neutralizimin e valve
elektromagnetike (EMI) dhe radiofrekuencore (RFI) q shkaktojn interferenca
(przierje). Secili ift sht i mbshtjellur me mbshtjells metalik pr tu mbrojtur nga
ndikimet e ifteve fqinj (prgjimit). Prandaj kablli STP sht mir i mbrojtur nga zhurmat
brenda kabllit (mes ifteve) dhe nga ndikimet (interferencat) nga jasht.
Edhepse kablli STP pengon m tepr interferencn, ai sht m i shtrenjt dhe m i
vshtir pr prdorim. Ndrkaq, pshtjellsi metalik duhet t tokzohet n t dy skajet e
tij n mnyr q t mos luaj rolin e antens dhe t merr sinjale t padshiruar !
V.2.2 Kabllot UTP

Ky kabll prbhet nga katr ifte t prdredhur t pa mbshtjellur veq
e veq. Prdredhja mundson neutralizimin e ndikimeve negative
(interferencave) nga jasht (EMI dhe RFI). Kabllat UTP prdorn m s
shumti.
Kablli UTP n treg ekziston i kategorive t ndryshme. Dallimi n mes t
kategorive bazohet n numrin e ifteve dhe n numrin e dredhave n njsi t gjatsis.
Sa m shum ifte q ka, m e madhe sht mundsia pr t transmetuar sasi m t
madhe t informats; sa m i madh numri i dredhave pr njsi t gjatsis ndikimet nga
jasht dhe nga brenda m t vogla. Kategoria 3 (cat 3) p.sh. prdort pr lidhje
telefonike dhe ka katr ifte me mundsi maksimale t transmetitmit
deri n 16 Mbps. Kategorit q jan sot m shum n prdorim jan
kategoria 5 (cat 5) dhe 5e (cat 5e) q prdorn n Ethernet. Kan katr
ifte me mundsi maksimale t transmetimit 100 Mbps (Cat. 5) dhe
1000Mbps (Cat. 5e). Kategoria 5e ka m shum dredha n njsi t
gjatsis.
V.2.3. Llojet e lidhjeve t kabllove t iftuar t prdredhur

Lidhjet n LAN- zakonisht bhen me kablla UTP ose STP. Ekziston nj marrveshtje se
si duhen t lidhen paisjet ndrmjet veti. Pr kt arsye renditja e fijeve t kabllit n
konektorin A (n njrin skaj) dhe n konektorin B (n skajin tjetr) mund t jet e njejt
ose e ndryshme. Varsisht prej asaj se far sht renditja e fijeve n njrin skaj e far
n skajin tjetr dallojm tri mnyra t lidhjes 11 .
Lidhja e drejt (stright-through)
Lidhja e kryqzuar (crossover), dhe
11
M von do t tregohet se me far llojesh do t lidhjen paisjet mes veti
Mediumet e rrjeteve
27
Lidhja e kundrt (rollover)

N teknologjit ekzistuese, ku prdorn kto lloje kabllash (10 Base T, 100 Base T),
zakonisht projn vetm dy ifte, derisa dy t tjera jan t pashfrytzuara. Secili ift e
ka ngjyrn e vet (portokall, gjelbrt, kaltr dhe kafe) dhe secila fije n iftin e caktuar e
ka ngjyrn e vet (ose sht e plot, ose e kombinuar me t bardhn). Varsisht se far
sht renditja e fijeve sipas ngjyrave, n konektor ku vendosen ato, dallojm tipin T568A
i cili fillon me ngjyrn e gjelbrt dhe tipinT568 B i cili fillon me ngjyrn e portokallt.
Nse dy skajet e kabllit kan renditjen e njejt (ose A ose B) ather kemi lidhjen
e drejt (straight-through)
Nse njri skaj sht A kurse tjetri B lidhja sht e kryqzuar (crossover) dhe
Nse njri skaj sht A (ose B) kurse skaji tjetr sht plotsisht i kundrt me
renditje, ose sht mbrapsht n krahasim me skajin e par, kemi t bjm me
kabllin e kundrt (rollover).
Mediumet e rrjeteve
28
Mediumet e rrjeteve
29
V.3 Fijet optike

Fijet optike jan fije t holla prej elqi t pastr, me
diametr sa fija e flokut, q prdorn pr transmetimin e
sinjaleve t drits n distanca t largta.
Fija optike q pron (core) mbshtillet me material optik
(cladding) i cili ka indeks t thyerjes t ndryshm prej
elqit dhe shrben pr reflektimin e rrezes s drits. Ka
edhe mbshtjellsin e jashtm plastik (buffer coating), i
cili e mbron fijen optike nga dmtimet e jashtme kimike, fizike etj.
Kablli optik mund t prmbaj me qindra ose mijra fije optike, t gjitha kto t
mbshtjellura me mbshtjells special pr mbrojtje (jacket).
Fijet optike pra nuk projn impulset elektrike sikur pruesit e bakrit, por projn
impulset e drits. D.m.th. informata para se t hyj n fibrin optik pr transmetim kalon
npr nj shndrrues i cili bn transforimimin e impulseve elektrike n impulse (rreze)
t drits. Ky proces njihet si modulim ose prshtatje. Rrezet e drits kalojn npr
pruesin prej elqi
dhe pasi t mbrrijn n
destinacion i nnshtrohen procesit t kundrt t
shndrrimit nga impulset e drits n impulse elektrike
(demodulimi).
Fibrat optik mund t transmetojn sasi t mdha t
informats, jan t pandjeshm n ndikimet nga
jasht (valt EM dhe RF) dhe mund ta bartin
informatn t padmtuar n distanca t mdha.
Fibrat optik jan t shtrenjt dhe sht vshtir t punohet me ta. Sidomos konektort
n fund t kabllit jan shum t shtrenjt.
Shpejtsia e tyre shkon mbi 100Mbps (1Gbps, 10Gbps); dimensionet e kabllit dhe
konektorve jan t vogla.
Ekzistojn dy tipe t fijeve optike :
Me nj rreze (single mode) dhe
Me shum rreze (multimode)
Tipi single ka diametrin e fijes 9 mikrona (1 mikron = e milionta pjes e metrit);

tranmetohet vetm nj rreze e drits; rrezja q transmetohet sht infra e kuqe, laserike
me gjatsi valore: 1.300 nanometra ose 1.550 nanometra; arrin gjatsin deri n 5 km
largsi.
Tipi multimode ka diametrin m t madh, rreth 62.5 mikrona; npr te kalojn
njkohsisht m shum rreze drite; transmeton rreze infra te kuqe t emituara nga LED
diodat (light emitting diodes) me gjatsi valore 850 nanometra dhe 1.300 nanometra.
Mediumet e rrjeteve
30
Transmetimi i informats npr fije optike, prmes rrezes s drits, bazohet n t

ashtuquajturin reflektim total, i cili ndodh n kufirin mes dy materialeve t ndryshme
(core dhe cladding). Pasi q kto dy materiale kan indekse t ndryshme t thyerjes s
drits vie deri tek reflektimi i drits, por nj sasi e saj edhe thyhet (humbet). sht gjetur
kndi rns, pr t cilin reflektimi sht i plot - total. N kushte ideale, transmetimi n
fije optike sht i pakufishm , por pr shkak se materialet nuk mund t ndrtohen me
karakteristika ideale, nj pjes e drits megjithate absorbohet n papastrtira dhe sinjali
dobsohet sado pak. Krahasuar me kabllot e bakrit, arrihen largsi m t mdha t
transmetimit pa dobsim.
Sistemi real me fije optike prbhet prej ktyre elementeve:
Transmetuesi prodhon dhe kodon sinjalet e drits (nga sinjalet elektrike)
Fibri optik e bart sinjalin e drits n largsi
Regjeneratori optik bn regjenerimin (prforcimin) e sinjalit t dobsuar, dhe
Marrsi optik pranon sinjalin e drits dhe e dekodon (shndrron n sinjal
elektrik)
Fijet optike pr shkak t prparsive q kan n raport me pruesit e bakrit, gjithnj e
m tepr po prdorn. Ato nuk jan t ndjeshme n valet elektromagnetike t jashtme, e
bartin sinjalin n distanca t mdha pa pasur nevoj pr prforcim, bartin sasira t
mdha t informatava (koht e fundit jan duke u br testime q n t ardhmen t
mundsohet bartja deri n 60 Gbps e pabesueshme !, se deri n 10 Gbps sht
arritur), jan me dimensione t vogla, nuk krkojn energji t madhe pr pun, nuk jan
material ndezs, e edhe mimi nse merret parasysh distanca dhe sasia e informats
q bartin, sht m i arsyeshm se ai m prues bakri.
V.4 Pruesit valor (pa tela Wireless)

Nj mundsi tjetr e transmetimit t informatave mes komputerve sht edhe mediumi
ajror i cili mundson komunikimin n mes kompjuterve ose LAN-ave prmes radio
valve (RF), valve laserike, valve infra t kuqe (IR) dhe valve satelitore
(mikrovalve). Sinjalet pa tela jan val elektromagnetike q udhtojn npr ajr. Nuk
ka nevoj pr lidhje fizike, prandaj jan shum t prshtatshm pr transmetim
Transmetimi ajror (wireless) prdoret bukur gjat pr transmetimin e informatave prmes
rrezeve infra te kuqe, mikrovalve ose radio valve. Si medium transmetues prdoret
ajri.
Transmetimi ajror sht popullarizuar shum sot, sidomos n prdorimin e tyre tek LANat. Sot jan tri standarde 12) n prdorim: 802.11a, 802.11b dhe 802.11g. Karakteristikat
e tyre jan t paraqitur n tabel:
802.11a
12
N eksploatim tash s voni sht edhe sandardi 802.11 n
802.11b
802.11g
Mediumet e rrjeteve
Sasia e t dhns
Frekuenca
Kompatibliteti
54 Mbps
5 GHz
Jo
11 Mbps
2.4 GHz
Me 802.11g
31
54 Mbps
2.4 Ghz
Me 802.11b
Nga tre standardet e paraqitura, m s shumti prdoret standardi 802.11b. Nj prparsi

e standardeve 802.11b dhe 802.11g sht se jan kompatibil mes veti (mund t punojn
bashk standardi b mund t migroj n standardin g), derisa standardi 802.11a nuk
mund t punojn me dy standardet tjer (frekuenca e puns tjetr !).
Sasia e informats maksimale q mund t transmetohet (bitlshimi bandwidth-i) nuk
mund t realizohet n praktik pr shkak se ajo varet nga: numri i paisjeve t
ndrlidhura, nga distanca q kan ato nga qendra si dhe nga pengesat ose
interferencat.
Nj nga problemet m t mdha t transmetimit ajror sht siguria e bartjes s
informats. Shum rrjete prdorin sistemin WEP (Wired Equivalenc Privacy) pr siguri.
Ky sht nj protokol pr enkriptim q prdor elsin 40 bitsh. Meq jan vrejtur
difekte, sht kaluar n elsin 128 bitsh si dhe jan shtuar masa shtes sigurie sikur
Autentikimi. Prandaj, para se me ju qasur ndonj rrjeti pa tela nevoitet edhe indentifikimi
(autentikimi) 13) .
Transmetimi dhe modulimi

Kompjuteri drgon sinjalin e t dhns n form elektronike. Radio transmetuesi antena konverton kt sinjal elektrik n radio val. Duke ndrruar sinjali elektrik ndrron
edhe vala q transmetohet nga antenna. Radio valt dobsohen duke u larguar nga
antenna dhe sa m larg antenes dobsimi sht m i madh. Dobsimi i sinjalit n
prgjithsi sht i madh. P.sh. vetm 10m nga antenna vala dobsohet pr 100 her (!),
pra sht 100 her m e vogl. Prandaj sht e nevojshme q edhe pranuesi ta ket nj
anten e cila do t prforcoj sinjalin dhe m tutje ta prcjell deri te paisjet elektronike
n fortsi t duhur. Radio valt, sikur edhe drita, absorbohet nga materiali n t cilin has
si edhe nga pikat e shiut n atmosfer.
Sinjali i dobishm, q prmban t dhnn nuk transmetohet i vetm por ai i
mbshtillet ( e alternon) nj sinjali tjetr m t fuqishm q sht bartsi. Procesi i
mbshtjelljes s sinjalit barts me sinjalin e dobishn quhet Modulim. Modulimi mund
t jet: Amplitudor (AM), Frkuencor(FM) ose Pulsor(PM), varsisht nga ajo se a
modulohet amplituda e sinjalit, frekuenca e tij ose impulset.
13
t dhnat pr t gjitha ata q kan drejt ti qasen rrjetit jan t ruajtura n ndonj server, dhe paraprakisht
bhet verifikimi i t dhnave !
Mediumet e rrjeteve
32
VI. Protokolet e rrjetit dhe Modelet e standardizimit

VI.1. OSI Modeli
Organizata Internacionale pr Standardizim (ISO) ka zbuluar Sistemin e Hapur pr
Ndrlidhje (OSI Open System Interconnection), si model referent pr t prshkruar si e
dhna (informata) bartet nga nj paisje n tjetrn, duke u nisur nga pika ku sht
gjeneruar (krijuar) e deri n cakun e vet ku ka arritur.
sht me rndsi t kuptohet se ky Model prshkruan konceptet dhe termat n mnyr
t prgjitshme, kshtuq Modeli OSI m shum prdoret pr t kuptuar procesin e
transmetimit t t dhnave si dhe pr gjetjen e gabimeve m leht. Kur t keni kuptuar
mir kt Model do ta keni leht q ta aplikoni n sisteme reale t komunikimit dhe me
lehtsi t identifikoni problemet eventuale n transmetim.
Tr procesi i udhtimit t informats nga burimi n cak, me kt model, sht
zbrthyer n shtat nivele (module ose shtresa Layer).
Pr secilin nivel ekzistojn protokolet e caktuar t cilt mundsojn nj prshtatje
(kompatibilitet) mes paisjeve t prodhuesve t ndryshm.
Gjithashtu edhe procesi i identifikimit t problemeve - pengesave (troubleshooting) i
ndar n nivele sht shum m i leht, sepse pr do nivel ekziston numri i caktuar i
gabimeve t mundshme dhe ata tashm dihen. Ekzistojn edhe metodat pr gjetjen e
gabimeve pr secilin nivel. Kjo sht me rndsi.
Pra, Osi Modeli prshkruan se si informacioni ose e dhna (fajlli) udhton prej
Kompjuterit (burimi - source), prmes mediumeve t rrjetit e deri te kompjuteri tjetr n
rrjet (caku - destination).
OSI Modeli referent, prbhet nga shtat nivele: Aplication, Presentation, Session,
Transport, Network, Data Link dhe Physical. Funksioni i tre niveleve t lart (Application,
Presentation, Session) jan pjes e aplikacioneve t shfrytzuesit, kurse katr nivelet e
poshtm (Transport, Network, Data Link, Physical) jan prgjegjs pr bartjen e
informats prej burimit n cak. Secili prej ktyre niveleve ka protokolet dhe funksionet
e veqanta.
Mos harroni, ky sht model didaktik, dhe jo t gjith modelet praktik prputhen
plotsisht me te. P.sh. modeli TCP/IP ka katr nivele, kshtuq disa nivele jan t
prfshir n nj t vetm.
far jan protokolet ?

Komunikimi n mes t niveleve koresponduese t OSI Modelit (burim destinacion),
mundsohet permes disa software-ve special q quhen protokole.
Protokoli sht sekuenc (pjes) e kontrolluar e mesazhit, q kmbehet n mes t dy
ose m shum sistemeve pr t realizuar nj veprim t caktuar. Detajet e protokolit e
definojn kt sekuenc si pr nga formati ashtu edhe pr nga pozita e saj n mesazhin
q transmetohet. N koordinimin e puns mes sistemeve, protokolet shfrytzojn
struktura kontrolluese n secilin prej sistemeve, duke operuar si vegla pr sinkronizimin,
kontrollimin dhe mundsimin e puns.
Mediumet e rrjeteve
33
Elementi koh sht krucial pr punn e rrjetit kompjuterik. Protokolet krkojn q

mesazhet t arrijn brenda intervaleve t caktuara kohore, kshtuq sistemet i
mirmbajn kontrollojn kto intervale kohore gjat ekzekutimit t protokoleve. Nse
nuk respektohen kto intervale kohore ather sistemet ndrmarin masa alternative
korrektuese.
Funksionet e protokoleve mund t prmblidhen n:
Identifikimin e gabimeve
Aplikimin e teknikave t ndryshme kompresusese
Ato marrin vendime pr:
Si ta paralajmrojn drgimin e t dhnave
Si ta lajmrojn pranimin e t dhnave
Si ti adresojn t dhnat
Si ti drgojn t dhnat, etj.
VI.1.1 Niveli Aplikativ ( Application)

Niveli m i lart i OSI Modelit sht niveli Application. Ky nivel ofron ndrlidhje
(interfejs) pr shfrytzuesin. Interfejsi mund t jet linjor (CLI) (interfejsi i Routerit,
Switch-it) ose grafik (interfejsi i kompjuterit, p.sh.Web browseri). N kt nivel
protokolet prkatse ofrojn shrbime pr programet aplikative t ndryshme (tabela
Exceli, dokumente Wordi, web faqe, e-mail, etj.).
Shembuj t aplikacioneve t TCP/IP modelit jan: FTP, Telnet, HTTP dhe SMPT.
VI.1.2. Niveli i Prezentimit ( Presentation)

Niveli Presentation sht prgjegjs pr formn e prezentimit t informats n interfejsin
e shfrytzuesit. Ky nivel prcakton se si duhet t duken format e ndryshme t tekstit,
grafiks, video/audio informatave tek shfrytzuesi.
Teksti p.sh. mund t paraqitet me kodin ASCII, grafika me formatet: BMP, GIF, JPEG,
TIFF etj. , audio me WAV dhe MIDI si dhe video me WMV, AVI etj.
Ky nivel ofron edhe shrbimet si: formatizimin, kompresimin ose kodimin (enkriptimin) e
t dhnave nga niveli Aplication tek burimi si dhe procesin e kundrt tek pranuesi i
informacionit (dekompresimin, dekodimin)
Mediumet e rrjeteve
34
VI.1.3. Niveli i Sesionit ( Session)

E vendos, udhheq dhe prfundon sesionin (kontaktin) n mes t dy paisjeve
kompjuterve hostave q komunikojn. I ofron shrbime Nivelit 6 duke sinkronizuar
dialogun n mes t kompjuterave q komunikojn dhe administron shkmbimin e t
dhnave mes tyre.
VI.1.4. Niveli i transportit ( Transport)

Bn segmentimin (coptimin) e t dhns q do t transmetohet pasi informata
komplete nuk mund t transmetohet pr njher. Secili prej segmeneve t krijuar ka
numrin e vet (sequence number) q mundson kompozimin korrekt t tyre tek Marrsi i
informats.
Nse rastsisisht ndonj nga segmentet nuk arrin n destinacion, ky nivel disponon me
mekanizmat pr t ritransmetuar at edhe nj her.
Prandaj niveli Transport siguron q segmentet e nisur do t arrijn n destinacion.
VI.1.5. Niveli i Rrjetit ( Network)

Segmentet e krijuar n nivelin Transport, kur t kalojn n kompentenca t nivelit
Network, pasurohen me disa veti shtes q t mund t transmetohen dhe me kt rast
nga segmentet krijohen paketet (packet).
sht nivel kompleks q siguron dy gjra themelore.
Arritjen e paketave n destinacionin e duhur (prmes IP protokolit)
Zgjedhje t shtegut (path) m t shpejt, deri te destinacioni (kt e arrin
prmes protokoleve shteg-zgjedhse routing protocol).
VI.1.6. Niveli i T dhnave ( Data link)

Bn kalimin e t dhns n lidhjen fizike n mnyr t besueshme. Gjithashtu ka t
bj me: adresat fizike (MAC) , topologjit e rrjetave. Prfshin protokole pr teknologji
t ndryshme si t LAN-it (IEEE 802.2. 802.3 dhe 802.5) ashtu edhe t WAN-it
(HDLC,PPP, Frame Relay, ATM etj.). Secili prej protokoleve ka formn e vet
karakterikstike t informats (frame); kalimi prej nj frame n frame-in tjetr
mundsohet nga Routeri.
Mediumet e rrjeteve
35
VI.1.7. Niveli Fizik (Physical)

Niveli i cili sht prgjegjs pr transmetimin e t dhnave npr mediumet
transmetuese (kabllat, ajror, fibra optik). Karakteristikat si: niveli i tensionit, distanca
maximale e trasmetimit, konektort, e tjer i takojn ktij niveli.
N tabel jan paraqitur emrtimet e niveleve, lloji i t dhnave q e bartin si dhe
funksioni i tyre.
VI.2. Transformimi i t dhns gjat transmetimit dhe enkapsulimi

Informata e dobishme (e dhna), n rrugn e saj deri n destinacion kalon npr disa
procese q kan pr qllim ruajten e saj gjat transmetimit dhe mbrritjen e saj t
sigurt n vendin e duhur(destinacion). E dhna e dobishme, n do nivel e merr nga
nj informat shtes(header) sipas marrveshtjes (protokolit) dhe n kt mnyr
mbshtillet me t dhna plotsuese t domosdoshme.
Varsisht se cilit nivel i takon, e dhna ka prmbajtje dhe emr tjetr. Emri i prbashkt i
tyre sht PDU(protocol data unit). Lloji i t dhns (PDU-s), ose forma e enkapsulimit
t informats mund t jet:
Data (E dhna) - E dhna e dobishme (informacioni) q transmetohet. I takon niveleve:
Aplication, Presentation dhe Session.
Segment (Segmenti) E dhna q do t transmeohet ndahet n pjes segmente
(segmentohet). Segmentit i bashkangjiten shtesat pr kontroll dhe siguri gjat
transmetimit. Pra secili segment ka numrin e vet.Segmentet kalojn n Nivelin e tret
(Network) pr transmetim. Niveli Transport sht prjgegjs.
Packet (Paketi) Paketet jan segmente t mbshtjelluara (enkapsuluara) me
informata pr adresn (IP) e dhnsit dhe marrsit (source and destination). Pra secili
paket posedon IP adresn e drguesit dhe IP adresn e marrsit. Kjo siguron lidhjen n
mes pikave fundore q komunikojn (end to end). Packet si form e t dhns i
takon nivelit Network.
Frame (Korniza) Prmban informacionet e nevojshme q e dhna t mbrrij n
destinacion. Ajo n fakt sht packet i pasuruar me t dhnat e nivelit dyt (Data Link),
siq sht MAC adresa, si dhe me kontrollin e gabimeve gjat transmetimit (FCS frame
check sequence).
Mediumet e rrjeteve
36
Bits (Bitat) Frame q prmban t gjitha t dhna e nevojshme - si pr adresim ashtu

edhe pr siguri t transmetimit, n mediumet e nivelit Physical , shndrrohet n bita pr
tu transmetuar deri tek destinacioni.
Niveli (Layer)
Njsia e t
dhns
(PDU)
Qllimi
Aplikativ (Application)
data
Ofron shrbime (e-mail, ftp, telnet

etj) pr aplikacionet e ndryshme.
I Prezentimit (Presentation)
data
Kujdeset q e dhna e arritur tek

marrsi t sht e lexueshme
I Seancs (Session)
data
Vendos, menxhon dhe prfundon

seancn mes aplikacioneve
I Transportit (Transport)
Segment
Ofron sigurim dhe kontrollim t

transmetimit t t dhnave
Mundson lidhjen mes pikave
fundore dhe zgjedh rrugt e
komunikimit mes tyre
I Rrjetit (Network)
Packet
I t dhnave (Data Link)
Frame
Ofron transfer t sigurt bazuar n

adresat fizike (MAC-adresat)
bits
Konsiston n : tensione, prues,

konektor etj.
Fizik (Physical)
VI.3. Enkapsulimi (encapsulation)

Mbshtjellja e t dhns s dobishme (data) me t dhna tjera t domosdoshme pr
arritjen e saj tek marrsi i informats, njihet si enkapsulim.
T shohim p.sh. se npr far transformimesh kalon nj e-mail deri sa t arrij n
destinacion.
Mediumet e rrjeteve
37
E-maili paraqet t dhnn q do t transmetohet (data) (APPLICATION 14) )

Data shndrrohet n segment njsi m t vogl (TRANSPORT).
Segment shndrrohen n packet q prmbajn adresat logjike (IP) t dhnsit
dhe marrsit (NETWORK).
Packet shndrrohet n frame, q mundson lidhjen me paisjen e radhs n
shteg me adresat fizike (MAC) t dhnsit dhe marrsit (DATA LINK)
frame shndrrohet n vargun e numrave binar (0 dhe 1) pr transmetim n
mediumet transmetuese (PHYSICAL).
Procesi i deenkapsulimit ndodh tek destinacioni. sht proces i kundrt i cili
mundson nxjerrjen (ekstraktimin) e informats s dobishme (data) nga e tr informata
q transmetohet .
Edhe paisjet q prdorn n rrjeta, i takojn niveleve t caktuara t OSI Modelit,
varsisht prej funksionit q kan. N tabeln m posht jan paraqitur nivelet e OSI
Modelit, njsit e t dhns pr secilin nivel si dhe paisjet prkatse15).
Nr
Emri i Nivelit
Nsia e t dhns
Paisja
Application
Data
Presentation
Data
Session
Data
Transport
Segment
Network
Packet
Router
Data Link
Frame
NIC, bridge, switchi,
Physical
Bit
Hub, repeater, konektort, kabllat
Protocole (software)
VI.4.TCP/IP Modeli
Derisa OSI Modeli shrben pr t kuptuar m mir se si bhet transmetimi i t dhnave
nga nj kompjuter n tjetrin prmes rrjetit t Internetit, Modeli TCP / IP sht model
teknik (praktik). sht zbuluar nga Departamenti i Mbrojtjes (DOD) s SHBA-ve si nj
mundsi komunikimi alternativ dhe i vetm n rast t ndonj lufte atomike.
Modeli TCP / IP ka katr nivele:
14
Ktu prfshihen tre nivelet: application, presentation dhe session secila me detyrat e veta t veqanta por
q si njsi t t dhns kan formn data
15
Pr paisjet e rrjetave do t flitet m von !
Mediumet e rrjeteve
38
Application (Aplikacioni)
Transport (Transporti)
Internet (Interneti)
Network access layer(Qasja e rrjetit )
VI.5. Krahasimi i OSI Modelit dhe TCP/IP Modelit.
OSI Modeli
Application
Presentation
Session
Transport
Network
Data Link
Physical
TCP/IP Modeli
Protokolet
Application
HTTP, FTP, SMTP, DNS

etj.
Transport
Internet
TCP, UDP
IP
Network Access
Ethernet
Niveli Application tek modeli TCP/IP prfshin tri nivelet e larta t Osi Modelit
(Application, Presentation dhe Session). Ky nivel merret me krijimin e aplikacioneve, me
shtjen e prezentimit, enkodimit dhe kontrollit t dialogut (detyra kto t ndara tek OSI
Modeli).
Niveli Transport n t dy Modelet, OSI dhe TCP/IP ka t njejtin funksion segmentimin
e t dhns dhe transmetimit e sigurt dhe t besueshm t saj .
Niveli Internet i TCP/IPs ka gjithashtu t njejtin funksion si edhe niveli Network i
Modelit OSI adresimin e t dhns dhe gjetjen e shtegut m t shpejt deri n
destinacion.
Niveli Network Access i Modelit TCP/IP sht ekuivalent me dy nivelet Data Link dhe
Physical t modelit OSI futja e informatave shtes n frame (si MAC adresa) pr
adresim t t dhns, kontrolli i gabimit (FCS) si dhe kodimi i frame-it pr transfer n
mediume (shndrrimi n bita).
VI.6. TCP/IP Protokolet

TCP/IP (Transmission Control Protocol / Internet Protocol) sht komplet protokolesh
(suit); sht standardi dominant pr komunikim n rrjetat kompjuterike dhe mes rrjetave
kompjuterike. Pr kt arsye n vazhdim do t prshkruajm protokolet e secilit prej
niveleve t modelit TCP/IP.
Mediumet e rrjeteve
39
VI.6.1. Protokolet e Nivelit Application

HTTP (Hypertext Transfer Protocol) mbikqyr shkmbimin e fajllave si tekst,
grafik, z dhe video n Internet ose n World Widw Web (www). HTTP sht
protocol i nivelit Aplikacioni. sht zbuluar nga IETF (Internet Engineerig Task
Force). Si tregon edhe emeri i tij, prdoret pr shkmbimin e hypertext fajllave.
Kta fajlla mund t ken lidhje (linka) me fajlla tjer. Web Browser-t jan
aplikacione tek klienti, q shfrytzojn protokolin HTTP pr t br krkes
(request) pr hapjen e ndonj Web faqeje. Edhe serveri, pr drgimin e Web
faqes s krkuar, shfrytzon protokolin e njejt16).
Telnet sht protocol q mundson qasje n sistemet n largsi. Prdoret pr
t mundsuar konfigurimin, kontrollimin dhe gjetjen e gabimeve n paisjet e
largta.
FTP (File Transfer Protocol) sht nj aplikacion q ofron shrbime pr transferin
dhe manipulimin e fajllave. FTP e shfrytzon nivelin Sesioni pr t mundsuar
lidhje t shumfishta simultane (paralele) n sisteme t largta.
SMPT(Simple Mail Transport Protocol) ofron shrbime pr mesazhe n TCP/IP,
si dhe mbshtet shumicn e e-mail aplikacioneve t Internetit.
DNS (Domain Name System) si protokol gjithashtu i takon ktij niveli. Mundson
qasje DNS serverave, t cilt bjn shndrrimin e emrave (domains) n adresa
(IP) pr drgim n destinacion t duhur. DNS-i shum e thjeshtson shfrytzimin
e rrjetit (Internetit) nga prdoruesit.
VI.6.2. Protokolet e nivelit Transport

TCP (Transmission Control Protocol) - sht protokoli primar i Internetit pr
transportimin e besueshm t t dhnave. Ky protokol njihet si connectionoriented dhe ofron siguri t madhe t transmetimit me mekanizmat q ka.
TCP protokoli mundson:
vendosjen e lidhjes n mes pikave fundore q komunikojn (end to end)
Bn detektimin (gjetjen) e gabimit gjat transmetimit dhe mundson
ritransmetimin (vetia e besueshmris - reliability)
Cakton madhsin (sasin) e t dhnave q mund t transmetohen (flow control)
Protokolet e nivelit Aplication si HTTP, SMPT, FTP, Telnet - shfrytzojn protokolin
TCP pr transmetim. TCP-ja identifkon protokolet e nivelit m t lart (application) n
baz t numrit t portit. Secili prej aplikacioneve (protokoleve) t nivelit Aplication ka
numrin e portit t vacant. Numri i portit vendoset n segment dhe n baz t tij dihet se
pr cilin protokol bhet fjal
16
HTML (Hyper Text Markup Language) sht gjuha me t ciln mund t prshkruhen Web faqet e tilla.
Mediumet e rrjeteve
40
UDP (User Datagram Protocol) sht protokol i tipit connection-less q d.m.th.

para se t filloj transmetimi i t dhnave nuk ka nevoj q t vendoset lidhja. sht
m pak i sigurt se protokoli TCP i cili paraprakisht e vendos lidhjen e pastaj fillon
transmetimin e t dhnave. Ktu mund t ndodh edhe ndonj humbje e t dhnave
sepse nuk ka kontroll. Kt protokoll e shfrytzojn TFTP (Trivial File Transfer
Protocol), SNMP (Simple Network Management Protocol), etj. Sikurse TCP edhe
UDP dallon aplikacionet ose protokolet e nivelit m t lart sipas numrit t portit q
kan.
VI.6.3. Protokolet e nivelit Network
Protokoli IP (Internet Protocol) sht protokol q mundson arritjen e paketit n
adresn e duhur. do paket n prbrje t vet ka adresn e burimit t informats
(source address) dhe t cakut (destination address). Kto informata t adresave ruhen
n paket gjat gjith kohs s udhtimit t saj pr n destinacion. Protokoli IP
mundson lidhjen n mes t dy paisjeve fundore q komunikojn (end to end). IP
s nuk i intereson shtegu q do t bj paketa deri n destinacion as q bn
przgjedhjen e tij.
Protokolet Routing (shteg-zgjedhs) jan protokole prgjegjs pr gjetjen e rrugs
m t shpejt pr arritjen e paketit deri n destinacion. Kto protokole mundsojn q
paisjet q i kan t konfiguruar ato (routerat) t shkmbejn informata mes vedi n lidhje
me gjendjen n rrjeta dhe n baz t atyre informatave t ndrtojn rrug virtuale pr
transmetimin e paketave. Ka shum protokole shteg-zgjedhs si RIP, OSPF, IGRP,
EIGRP etj.
Protokolet ICMP (Internet Control Message Protocol) Jan protokole kontrolluese q
shrbejn pr testime t lidhjeve dhe gjetje t gabimeve eventuale. Bjn gjetjen
(diagnostifikimin) e gabimeve n komunikim dhe emitojn mesazhe pr lajmrim. Pingu sht nj aplikim q shfrytzon eho mesazhet pr testimin se a sht paisja n
distanc e arritshme ose jo. Nse kthehet eho-ja lidhja me at paisje n distanc
ekziston, n t kundrtn ska lidhje (koneksion).
Protokoli ARP (Address Resolution Protocol) Ky protokol shfrytzohet pr t gjetur
adresn fizike (MAC adresn), t paisjes n rrjet nse dihet IP adresa e saj. Paisjet
fundore, si Routeri p.sh shfrytzon kt protokol pr t gjetur adresat lokale t paisjeve
n rrjet.
Paisjet e rrjetit
41
VII. Paisjet e rrjetit

VII.1 Fusha e ndeshjeve t paketave (collision domain)
Pr t br m t qart funksionin, prdorimin dhe dallimin mes paisjeve q prdorn n
rrjeta kompjuterike sht e nevojshme q t shpjegohet kuptimi i fushs ku ndodh
ndeshja mes paketave q transmetohen.
Etherneti si teknologji e rrjetave, prdor metodn CSMA/CD pr transmetim. Kjo
metod, lejon mundsin e ndeshjeve t paketeve, pasi ndodh q dy paisje n t njejten
rrjet t transmetojn njkohsisht. Sa m shum kompjuter ka n rrjet aq m e
madhe sht mundsia pr ndeshje mes paketave. Fusha ose domeni ku ndodhin kto
ndeshje mes paketave quhet fusha e ndeshjeve (collision domain). Kjo dukuri ndodh
pr shkak t vonesave (delay) q ndodhin n transmetim sepse paketit i nevojitet nj
koh pr t arritur n destinacion, si dhe pr shkak t llojit t paisjeve q prdorn n
rrjeta (ka paisje q e zvoglojn kt dukuri, por ka asi q e zgjrojn !). Q nj rrjet t
funksionoj mir sht e nevojshme q t bhet przgjedhja e duhur e paisjeve. Interesi
sht q t ket ndeshje mes paketave sa m pak n mnyr q shfrytzohet bitlshimi
(bandwith-i) m mir, pasi q ai kushton.
Metoda CSMA/CD lejon (nuk mund t ndaloj) q njkohsisht dy kompjutera brenda nj
rrjeti t transmetojn n t njejtn koh. Q t dy vlersojn se kanali sht i lir dhe
fillojn transmetimin. Ndodh ndeshja dhe informatat shkatrrohen. Gjenerohet lajmrimi
pr ndeshje (jam), dhe pas nj kohe t shkurtr fillon ritransmetimi. Nse prap ndodh
ndeshja, prap ndodh ritransmetimi, por jo deri n pakufi. Kt gj e prcakton Backof
Algoritmi.
VII.2 Repeater
sht paisje e cila prdort pr regjenerimin - prforcimin e sinjalit q transmetohet.
Meq sinjali dobsohet gjat transmetimit, ather pr drgimin e tij n distanca m t
mdha prdort kjo paisje. Repeater ka dy porte dhe nuk ka ndikim n zvoglimin e
fushs s ndeshjeve t paketave, prkundrazi ai e rrit fushn. Numri i vendosjes s
tyre n nj rrjet sht i kufizuar (m s shumti 4).
VII.3 Hub-i
Hubi sht paisje q prdort pr t mundsuar komunikimin e m shum
kompjuterve n mes veti. Me aplikimin e hub-it topologjia nga bus ku kompjutert
lidhen direkt n kabll, kalon n topologjin star. E dhna q arrin nga nj kompjuter
(nyje) n hub prcillet n t gjitha portet n t cilat jan t lidhur nyjet tjera, prve n
nyjen ku ka arritur ajo e dhn. Quhet edhe koncentrator pasi shrben si pik qndrore
pr nj LAN t teknologjis Ethernet. Prdorn n Ethernetet 10BASE T (mbshtet
Paisjet e rrjetit
42
shpejtsin 10Mbps) ose 100BASE-T (Mbshtet shpejtsin

100Mbps). Quhet ndryshe si repeater shumportsh (multiport
repeater).
Hub-at mund t jen tri llojesh:
Hubi pasiv ai i cili shrben vetm si pik lidhse e m shum nyjeve
(kompjuterve)
Hub-i aktiv i cili prveq q bn koncentrimin e lidhjeve bn edhe prforcimin e
sinjalit.
Hub-i intelegjent i cili ka t montuar nj procesor dhe kryen edhe pun
intelegjente; drejton
sinjalin n portin e duhur (pasi paraprakisht t jet
programuar se n cilin port cilin kompjuter e ka sipas MAC adresave!).
Hub-i si paisje koncetruese n rrjet nuk ka mundsi q ti ndal ose ti redukoj n
ndonj form ndeshjet e paketave. Pra hub-i nuk e zvoglon fushn e ndeshjeve por
prkundrazi e zgjron at. Si ? Vendosja e nj hub-i t ri n rrjet ka pr qllim zgjrimin
e saj e me kompjuter t ri e me kt vjen deri te rritja e fushs s ndeshjeve mes
paketeve.
VII.4 Bridg-i
sht paisje q bn lidhjen e sgmenteve t rrjetit ose m mire: paisje q ndan rrjetin
n dy segmente. Funksioni themelor i tij sht q t bj zgjedhje intelegjente se a ta
prcjell sinjalin n segmentin tjetr a jo. Kur t arrin informacioni n bridge, ai shiqon
adresn e destinacionit dhe vendos t bj me te: ta prcjell n segmentin tjetr ose ta
ndal duke u bazuar n tabelat t cilat i ndrton. Ka dy porte. Rrit shpejtsin e
transmetimit t paketave (edhe bitlshimin) pasi prgjysmon rrjetin n dy pjes dhe
zvoglon numrin e ndeshjeve mes paketave.
Bridg-i, si paisje m e avansuar, ka mundsi q nj rrjet ta ndaj n dy segmente, ose
ndryshe: ta ndaj fushn e ndeshjeve mes paketave n dy pjes. Me kt arrihet nj gj
m e mire pasi ruhet pak a shum brezi i transmetimit (bandwidth-i). Ai ndrton tabeln
n t ciln pr do port ka t regjistruar MAC adresat e kompjuterve t lidhur n portet
prkatse. Prandaj kur nj informacion arrin n bridge ai konsulton tabelen dhe n
baz informatave q i ka n tabel e ndal paketen (filtron) ose e drejton n segmentin
tjetr (forward).
VII.5 Switch-i
Ndryshe quhet edhe si bridg me shum porte. Derisa bridg-i ka
vetm dy porte, switchi ka m shum porte. Switch-i sikur bridg-i
ndrton tabela. N to do porti i shoqrohet MAC adresa e
nyjes q sht e lidhur n at port, prandaj ai e din se kend e ka
n secilin prej porteve. Kur ndonj informat (frame) arrin n
nj port t switch-it, ai nxjerr nga ajo MAC adresn e burimit
(source) dhe e regjistron n tabeln e vet (MAC tables). Kshtu e din kend e ka t lidhur
n at port. Lexon edhe MAC adresn e cakut (destination) nga informata e marrur
Paisjet e rrjetit
43
dhe n baz t saj e drejton at informat n portin e duhur. Pra roli i switch-it sht q
t bj prcjelljen e informats nga porti n port. Nse vjen ndonj frame q ka MAC
adresn e cakut, e cila adres nuk gjendet n MAC tabel ather e switch-i e prcjell
frame-in n t gjitha portet prve n portin ku arrin frame (ky process quhet vrshim
- flooding).
Prdorimi i switch-it, prkundr hub-it, rrit prformansat e rrjetit duke rritur bitlshimin
(bandwidth-in).
Switch-i bn ndarjen e fushs s ndeshjeve t paketeve n shum sish, me rast e
eleminon mundsin e ndeshjeve. Secili port i switch-it sht nj fush n vete. Thuhet
se Switch-i bn segmentimin e rrjetit (ndarjen n segmente), ku secili prej segmenteve
paraqet nj fush t ndeshjeve t veant prandaj edhe zvoglohet fusha e
ndeshjeve. Me kt bandwidth-i ruhet, ka sht edhe qllimi kryesor i administrimit t
rrjetave sepse ai kushton shum.
VII.6. Router i
Routerat jan paisjet m intelegjente t rrjetave. Ato n fakt
jan kompjuer special q kan pr detyr t prcjellin t
dhnat (paketat) prej nj rrjeti n rrjetin tjetr. T dhnat t
cilat shkojn prej burimit n destinacion kalojn npr shum
routera t cilt n baz t informatave q i kan e prcjellin t
dhnn n drejtimin e duhur. Routerat lidhin LAN-at mes veti.
N secilen piklidhje (interface) t routerit lidhet nj rrjet
tjetr. Kshtuq t paketat q vijn n nj piklidhje prcilln n ndonjrin prej
piklidhjeve tjera.
Konsiderohet si paisje e rrjetave lokale (LAN) por edhe e rrjetave t zgjruara (WAN).
Routerat mes veti shkmbejn informacione n lidhje me gjendjen n rrjet dhe nga ato
informacione ndrtojn t ashtuquajturat tabelat e rrugtimeve (routing tables). N
baz t t dhnave q figurojn n tabela, dhe informacioneve q lexohen nga paketat e
t dhnave q vijn n router, bhet zgjedhja e duhur e rrugtimit pr paketat n fjal.
Routert prbhen prej komponenteve si: Procesori, RAM memoria, NVRAM, Flash
memoria, ROM memoria, si dhe interface-at.
Routert si edhe kompjutert kan sistemit e vet operativ i cili mundson punn e tij.
Varsisht prej platforms (gjenerats) s routerit, bhet przgjedhja e sistemit operativ.
Ai vendoset n Flash memorie dhe nga aty aktivizohet.
Sistemi operativ mundson konfigurimin e routerit n mnyr q ai t mund t kryej
misionin q ka: bartjen e paketave nga interfejsi n interfejs si dhe gjetjen e shtegut pr
paketat deri n destinacion. Konfigurimi bhet duke i prdorur komandat e sistemit
operativ.
Konfigurimet e bra mund t ruhen n nj nj fajll dhe ai quhet: Fajlli konfigurues dhe
ruhet n memorien e qndrueshme NVRAM. Gjat puns s routerit i gjith fajlli
konfigurues bartet n RAM memorie (memorien operative); aty ruhen edhe tabelat e
rrugtimit.
Paisjet e rrjetit
44
Access Point-at. Llojet e tyre

Access Point-i 17) (Pika e qasjes) sht nj paisje e rrjeteve e cila zakonisht shrben pr
lidhjen e PC - n te prmes valve. Quhen wireless pa tela, sepse pr lidhje me ta
nuk ka nevoj pr tela (prues bakri ose optik). Ata mund t jen t llojeve t
ndryshme, dhe t posedojn interfejsa (piklidhje) t nduarduarshme.
Access Point- i si switch
N figur, Access Point-i pa tela shrben si nj switch i rrjetit. Ky Access Point bn
lidhjen ose mundson komunikimin n mes t paisjeve t lidhura me tela dhe atyre pa
tela (pra kryhet njfar urzimi ). Kompjutert n kt rrjet jan pr standardin 802.11b.
17
M gjrsisht n kapitullin e fundit
Paisjet e rrjetit
45
Access Point i si router

N figur sht paraqitur Access Point i q punon si router. Jo t gjith Access Point at
kan kt veti, q t punojn si routera.
Njlloj si routerat tjer, ky Access Point e mban komunikimin brenda rrjetit lokal (LAN)
t ndar nga WAN-i (Interneti) dhe njkohsisht shrben si form e mbrojtjes (firewall).
T gjith kompjutert n kt rrjet jan pr standardin 802.11b
Paisjet e rrjetit
46
VIII. Teknologjit e rrjetit

Teknologjia nnkupton mnyrn e lidhjes s paisjeve n
rrjet, sisemet e komunikimit t tyre, mundsit dhe
kufizimet e sistemit. T gjitha specifikat e arkitekturs s
caktuar prfshihen n standard. Secila prej arkitekturave t
LAN-it ka shifrn e vet q identifikohet me standard.
VIII.1. Arkitektura Ethernet
Ethernet-i si arkitektur e LAN-it sht m i prhapuri.
Standardi q e veon Ethernet-in sht IEEE 802.3. Kjo
arkitektur prdor topologjin logjike CSMA./CD pr kontroll t qasjes. CSMA/CD
(Carrier Sense Multiple Access with Collision Detection) sht metod e kontrollit t
qasjes n Ethernet e cila mund t prshkruhet kshtu: Fillo transmetimin nse nuk
transmeton dikush tjetr. E nse rastsisht dy nyje njkohsisht fillojn transmetimin vie
deri tek ndeshja e te dhnave (paketave). T dhnat shkatrrohen dhe nyjet fillojn
ritransmetimin pas intervaleve kohore t ndryshme. Kt e rregulon Algoritmi i caktuar
pr kt gj.
Mediumet q prdorn n Ethernet jan t ndryshme si: kablli koaksial, kabllat UTP, fijet
optike. Varsisht nga lloji i mediumit q prdort dhe nga shpejtsia e transferimit t t
dhnave dallojm standarde t ndryshme t Ethernetit.
VIII.1.1 Standardi 10BASE-T
sht standard mjaft i prhapur. Prdor topologjin star. Shpejtsia e transmetimit
sht 10Mbps (10). Mnyra e transmetimit t te dhnave sth digjital dhe ate npr nj
kanal (BASE) 18) Mediumet q prdorn jane kabllat UTP (T).
Prparsit e standardit 10BASE-T :
Relativisht jo i shtrenjt - kabllat UTP nuk jan t shtrejnjt por as kartelat e
rrjetit
Prdorim i leht - Kabllat UTP q prdorn jan t prshtatshm dhe fleksibil n
krahasim me kabllat koaksial q jan m t zorshm. Lidhset (Konektort) q
vendosen n kartelat e rrjetit jan: RJ-45.
Prmirsim i leht i performansave - Meqense shpejtsia e ktij standardi
sht 10Mbps, me disa ndrrime mund t kalohet n standard me performansa m
t mira 100Mbps :
me prdorimin e kabllave t kategoris 5 (Cat 5)e m lart;
t NIC-it me dy shpejtsi 10Mbps/100Mbps, si dhe
me zvendsimin e hub-ave me switch-a.
18
Broandband sht sistem tjetr i transmetimit ku definohet nj brez frekuencor brenda t cilit mund t
ket m shum kanale t transmetimit n frekuenca t ndryshme multiplex.
Paisjet e rrjetit
47
T metat e standardit 10BASE-T:

Dobsimi i sinjalit Gjatsia maksimale e bartjes s sinjalit pa dobsim sht
100m. Pas ksaj gjatsie duhet vendosur prforcuesin (repeater) i cili e regjeneron
sinjalin dhe mundson bartjen e mtutjeshme t tij (edhe pr 100 metra tjera !).
Ndjeshmria n zhurma Gjat kalimit t sinjalit npr kabllat UTP i
nnshtrohet ndikimeve t jashtme elektromagnetike q shkaktojn interferenc me
sinjalin e dobishm dhe zbehjen e forms origjinale t tij.
Prdorimi i Hub-it Pr dallim prej topologjis bus ku prdorn vetm
konektort pr lidhje n kabllin kryesor (kurrizor), ktu nevoitet prdorimi i hub-it i
cili e rrit pak koston (mimin).
VIII.1.2. Standardi 100BASE X

Krkesat pr bitlshim (bandwidth) jan n rritje. Sot prmes mediumeve nuk bhet
vetm transmetimi i tekstit t thjesht por edhe i muziks, animacioneve, organizohen
video konferenca etj, t cilat krkojn bitlshim t madhe. Pr kt arsye me nj
standard 10BASE-T nuk mund t plotsohen krkesat e prmendura. Standardi
100BASE X ofron mundsi t transmetimit t t dhnave me n shpejtsi m t madhe
(sasi m t mdha t t bitave n njsi t kohs). Shpejtsia sht 100Mbps (100);
mnyra e transmetimit sht digjital, njkanalsh (BASE). Quhet Fast Ethernet
(Ethernet i shpejt).
Varsisht prej mediumeve q prdorn standardi n fjal paraqitet n tri forma:
100BASE-T i cili prdor kabllat UTP; 100BASE-TX q prdor kabllat STP (Shieldet
twisted pair); 100BASE-FX q prdor fijet optike.
Prparsit :
Shpejtsia e madhe Krahasuar me standardin 10BASE-T(dhe me standardet
tashm t tejkaluara me kablla koaksial: 10BASE2 dhe 10BASE5) sasia e t
dhnave q mund t transmetohen sht 10 her m e madhe.
mimi i lir Prdorn kabllat UTP sikur n standardin paraprak, q nuk jan t
shjtrenjt.
Fleksibiliteti Kabllat UTP jan m t leht pr tu prdorur.
Zbatimi dhe zgjrimi Ky standard leht zbatohet (implementohet). Leht
bhet zgjrimi i rrjets.
T metat :
Ndjeshmria n zhumra dhe dobsimi Kabllat UTP dhe STP (m pak) jan
t ndjeshm n ndikime t jashtme elektromagnetike; Sinjali dobsohet gjat
udhtimit t tij dhe pr kt nevoiten prforcues. Dallim bn standardi me fije
optike t cilat jan t pandjeshme ndaj zhurmave si dhe dobsimin e kan m t
vogl.
Prdorimi i NIC-t dhe switch-it NIC-at q prdorn si dhe switch-at paraqesin
shpenzim tek ky standard.
Paisjet e rrjetit
48
Instaluesit e trajnuar Personat q mirmbajn rrjetat e ktij standardi duhet t

jen mir t trajnuar, sidomos t standardit me fije optike, q ka spicifikat e veta
sidomos n pikat lidhse konektort (paraqet shpenzim !)
VIII.1.3. Standardi 1000BASE-T
Ky standard i Ethernet-it njihet me emrin Gigabit Ethernet sht 10 her m i shpejt
19)
se standardi 100BASE-T e 100 her m i shpejt se ai 10BASE-T. Sasia e informats
q bartet n sekond sht Nj gigabit (1Gbps).
Ky standard lidh rrjetat e larguar gjeografikisht mes veti dhe zakonisht prdor fijet
optike si medium. Mund t prdort edhe kablli UTP n distanca m t vogla (pr shkak
t dobsimit t sinjalit dhe ndikimit t zhurmave interferenca) Kt e arrin duke i
shfrytzuar q t katr iftet pr transmetim n modin full-duplex.
19
Sasia e informats q bartet n njsi t kohs
Teknologjit e rrjetit
49
VIII.2. Arkitektura Token Ring

Standardet e arkitekturs Token Ring jan t definuara n IEEE 802.5. Ky sht
shembull i arkitekturs ku topologjit fizike dhe logjike ndryshojn. Nyjet (kompjutert)
n Token Ring jan t lidhur n yll fizikisht, n pikn qndrore MSAU (Multistation
Access Unit), q sht hub-i ose switch-i.
Topologjia logjike q nnkupton mnyrn se si rrjedhin t dhnat npr prues ka
form unazore (unaz logjike!).
Token Ring emrin e ka marr sipas topologjis logjike. sht zbuluar dhe prdoret nga
IBM.
Mnyra e kontrollit t asjes (shfrytzimit) t mediave sht token passing (dhnja e s
drejts) e ndryshme prej asaj t Ethernet-it (CSMA/CD). Mnyra token passing sht
kur sinjali q prfaqson lejen pr t transmetuar shetit n form unazore prej
kompjuterit n kompjuter duke iu ofruar t drejtn pr transmetim me rend t gjithve.
Kompjuteri q don me trasmetuar shfrytzon t drejtn eksluzive pr transmetim. Nuk ka
dy kompjuter t transmetojn n t njejtn koh, prandaj nuk ka ndeshje t t dhnave
dhe as shkatrrim t paketeve.
Shpejtsit q arrihen me kt arkitektur logjike, pr Token Ring sht 4Mbps ose
16Mbps pra jan m t vogla se ato me teknologjin Ethernet.
Token Ring sht arkitektur baseband sikur edhe Etherneti, q d.m.th. shfrytzon
sinjalin digjital pr transmetim.
Rrjetat Token Ring shfrytzojn nj sinjal t veant token pr kontrollimin e
shfrytzimit t mediumit. Ky sinjal inicohet kur kompjuteri i par sht aktiv. Ai shetit n
form unazore. Kompjuteri q don me transmetu duhet pritur t merr t drejtn pr kt.
Sinjali token udhton vetm n nj drejtim npr unaz.
VIII.3. Arkitektura FDDI

FDDI (Fiber Distributed Data Interface) sht arkitektur tjetr e LAN-it e cila prdort n
rastet kur duhet lidhur rrjetat e nj regjioni (rrjetat MAN Metropoliten Area Network), pra
n distanca relativisht t mdha (deri n 100 km).
Siq tregon edhe emri, mediumi q prdoret n kt arkitektur sht fija optike. FDDI
shfrytzon topologjin logjike Token Passing. Me kt sht arritur q t eleminohet
mundsia e ndeshjeve t t dhnave gjat transmetimit Me prdorimin e fijeve optike si
medium sht arritur shpejtsia m e madhe e transmetimit. Deri sa me TOKEN RING
arrihej shpejtsia maksimale 16 Mbps me FDDI arrihet 100Mbps.
Topologjia fizike e FDDi-s prbhet nga dy unaza. Koncentrike. Unaza e jashtme quhet
unaza primare kurse unaza e brendshme unaza sekondare.
Normalisht, qarkullimi i t dhnave ndodh n unazn primare. N rastet kur ka
probleme, qarkullimi vazhdon n unazn sekondare por n kahje t kundrt.
Kompjutert n rrjetat FDDI mund t jen:
Klas A kompjutert e lidhur n t dy unazat, dhe
Klas B kompjutert e lidhur n vetm nj unaz.
Rrjetat FDDI mund t prfshijn deri n 500 kompjuter pr unaz. Gjatsia maksimale
e nj unaz sht 100 km.
Teknologjit e rrjetit
50
Pr do 2 km, nevoiten prforcuesit e sinjalit (repeater) pr regjenerimin e tij..

Rrjeta t ktilla, mund t realizohen edhe me prues bakri (me UTP); ather quhen
CDDI (Copper Distributed Data Interface). Gjatsit q arihen me kto rrjeta jan shum
m t vogla se ato me fije optike, pr shkak t dobsimit t sinjalit dhe numrit t kufizuar
t prforcimit t tij.
Prparsit e FDDI-s jan:
Kombinimi i prparsive t topologjis logjike t TOKEN RING-ut dhe i
shpjejtsis t fijeve optike
Ekzistimi i shtegut rezerv (unaza sekondare) pr qarkullim t t dhnave kur ka
probleme.
Siguria e bartjes s t dhnave - Mosndieshmria e fijeve optike ndaj zhurmave
Bartja e t dhnave n distanca m t mdha se sa me rrjetat e arkitektuave
tjera.
T metat e FDDI-s jan:
mimi i lart i realizimit t rrjetave t tilla.
Mosaplikimi n rrjeta WAN pr shkak t nevojs pr prforcim t sinjalit do
2km e bn problematike prdorimin e tyre n rrjetat e zgjruara.
Teknologjia Wireless
51
IX. Teknologjit pa tela - ajrore (wireless)

Prpos rrjetave me tela (kabllo), ekzistojn teknologji t ndryshme t cilat mundsojn
transmetimin e informacioneve ndrmjet paisjeve t rrjetit pa kabllo (tela). Kto
teknologji njihen si teknologji ajrore (wireless).
Teknologjit ajror prdorin valt elektromagnetike pr bartjen e informacioneve n mes
t paisjeve. Kto val elektromagnetike jan t ngjashme me valt q bartin radio
sinjalet npr ajr.
Spektri elektromagnetik prfshin brezet valor pr transmetim t radio sinjaleve, TV
sinjaleve, rrezet X dhe rrezet gama, pastaj dritn e dukshme (q e shofim), etj. Secila
prej tyre q prmendm prdor brezin e veqant (specifik) t valve elektromagnetike.
Karakteristikat e valve elektromagnetike pr bartje t sinjaleve mund t prmblidhen n
vazhdim:
Disa tipe t valve elektromagnetike nuk jan t prshtatshme pr bartje t
sinjaleve.
Disa pjes tjera t spektrit t ktyre valve administrohen nga qeverit dhe u
ipen organizatave n ndryshme pr aplikime specifike.
Pjes t caktuara t ktij spektri jan ndar pr prdorim publik pa pasur nevoj
pr ndonj leje ose licenc.Pjesa m e madhe e ktyre valve publike ,
prfshijn valet Infra t kuqe dhe nj pjes t valve radio frekuencore.
52
Rrezet Infra t kuqe (IR Infra red)

Rrezet infra te kuqe (IR) kan relativisht energji t vogl dhe nuk mund ti depertojn
muret ose pengesat tjera. Ato zakonisht prdoren pr lidhje dhe bartje t t dhnave
ndrmjet paisjeve kompjuterike manuale (PDA Personal Digital Assistant) dhe
kompjuterve (PC). Zakonisht valt IR mundsojn lidhjen nj m nj (one - to one).
Rrezet IR, gjithashtu prdoren pr lidhje t njsive t ndryshme t PC-s me te, sikur
Mausi ajror, tastiera etj. Pra prgjithsisht rrezet IR prdoren pr distanca t vogla
komunikimi dhe kur paisjet shihen ndr veti. (sht e mundur q t rritet distanca, dhe
rrezet IR edhe t reflektohen nga objekete pr kt nevojiten frekueca m t larta t
valve elektromagnetike).
Valt Radio Frekuencore (RF)

Valt RF mund t depertojn npr mure dhe pengesa tjera, duke mundsuar shtrirje
m t madhe se sa rrezet IR.
Breze t caktuara t valve RF jan ln pr prdorim nga paisje t pa licensuara, sikur:
LAN-at ajror (wireless LAN), telefonat ajror (Cordless phones). Brezet q prdoren pr
kto qllime jan n frekuencat: 900 MHz, 2.4 GHz, dhe 5 GHz.
Bluetooth-i
sht teknologji q shfrytzon brezin n 2.4 GHz. Ai sht i kufizuar n shpejtsi t
vogla, n shtrirje (distanca) t shkurtra, por q ka prparsin e komunikimit me m
shum paisje n t njejtn koh. Ky komunikim nj-me-shum e ka br teknologjin
Bluetooth metod m t preferuar se sa ajo e lidhjes me rreze IR p.sh. pr lidhje t
mausit, tastiers dhe printerit n t njejtn koh !
Teknolgjit tjera t cilat shfrytzojn prdorimin e brezeve n frekuencat: 2.4GHz dhe
5GHz, jan rrjetat lokale ajror (wireless LAN) sipas standardeve t ndryshme 802.11 t
IEEE s. Pr dallim nga teknologjia Bluetooth, teknologjit e rrjetave LAN,
transmetojn sinjale t fuqis m t madhe dhe arrijn distanca m t mdha t
komunikimit.
53
IX.1 Prparsit dhe kufizimet e teknologjive ajrore

Prparsit
Krahasuar me rrjetat tradicionale me tela, teknologjia ajror ofron shum prparsi. Nj
nga prprsit m t mdha sht aftsia q t ofroj lidhje (qasje) n do koh dhe do
ku. Zbatimi i gjr i teknologjis ajrore n hapsirat publike, iu mundsojn njerzve q
shum leht dhe shpejt ti qasen Internetit, t marrin informata, t shkmbejn letra
elektronike dhe fajlla.
Teknologjia ajror sht m e leht dhe m e lir pr tu instalu. mimet pr paisjet ajror,
pr shtpi dhe biznese vazhdojn t bien. Prkundr rnjs s mimeve, mundsit dhe
kapacitetet e ktyre paisjeve po rriten, duke mundsuar lidhje m t shpejta dhe m t
realizueshme, ajror.
T metat (kufizimet)
Prkundr prparsive q kan teknologjit e rrjetave ajror, ato i kan edhe disa t
meta, ose probleme q paraqiten me aplikimin e tyre. M posht do t numerojm disa
nga ato:
E para, LAN-at ajror (WLAN Wireless Local Area Network) mundsojn q brenda nj
regjioni, shum operator t prdorin breze t radio frekuencave t palincecuara dhe n
kt mnyr t interferojn mes veti. Ksaj mund ti shtohen edhe interferencat me furrat
mikrovalore dhe telefonat ajror.
E dyta, breng e madhe e teknologjive ajror sht siguria. Kto teknologji mundsojn
qasje pr t gjith, dhe mund t shfrytzohet edhe prej atyre q realisht nuk iu
dedikohet.
54
Edhe t dhnat q transmetohen me kt teknologji ajror, nuk jan t sigurta prandaj

mund t bijn n duar t padshiruara. Pr t tejkaluar kt problem jan zbuluar
teknika pr siguri gjat transmetimit t t dhnava q jan enkriptimi dhe autentikimi.
Kufizimet (t metat) e teknologjive ajror mund t prmblidhen n:
Interferenca Teknologjia ajror sht e ndijshme n interferencn me paisjet

tjera q prodhojn energji elektromagnetike. Paisjet t cilat mund t pengojn n
rrjetat ajror jan: telefonat ajror (celular), mikrovalt, televizort, si dhe rrjetet
tjer ajror.
Siguria e t dhnave dhe e rrjeteve: Teknologjia e rrjetave ajror sht dizajnuar

pr t ofruar qasje n transmetimin e t dhnave e jo edhe n sigurin e tyre
gjat transmetimit. Gjithashtu rrjetet ajror ofrojn qasje pa mbrojtje n to.
Teknologjia Teknologjit e rrjetave ajror jan duke u zhvilluar vazhdimisht. Por

aktualisht ato nuk mund t ofrojn shpejtsit (bandwidth) ose sigurin q kan
rrjetat me tela.
IX-2 Tipet e rrjetave ajror

Rrjetet ajror jan t grupuara n tri kategori m t mdha:
WPAN (Wireless Personal Area Network) sht rrjeta m e vogl ajror, e cila
prdoret pr t lidhur njsit periferike t kompjuterit si mausi, tastiera, PDA. T
gjitha kto njsi i dedikohen nj hosti dhe kjo realizohet me rreze Infra t kuqe
ose me Bluetooth.
WLAN (Wireless Local Area Network) prdoret kryesisht pr t zgjruar kufijnt
e rrjetave lokale me tela (LAN). WLAN prdor teknologjin RF sipas standardeve
802.11. Shum shfrytzuesve iu mundsohet q prmes paisjes t njohur si
Access Point (AP), t lidhen n rrjeten me tela. Pra AP ofron lidhjen n mes t
kompjuterve n Ethernet dhe atyre ajror (wireless), dhe
WWAN (Wireless Wide Area Network) mbulon hapsira shum t gjra. Nj
shembull i mir i ktij tipi sht rrjeti i telefonis mobile. Kto rrjete jan t
rregulluara dhe t lejuara nga agjensit qeveritare.
Prkundr ksaj ndarjeje, sht
e vshtir t vehen kufinj t
implementimit t tyre, sepse pr
dallim nga rrjetat me tela, kto
rrjeta nuk kan kufinj preciz deri
ku mund t shtrihen. Kjo shtrirje
e transmetimit ajror ndrron si
rezultat i disa faktorve. Rrjetat
ajror jan t ndijshme n burime
t jashme t interferences,
qofshin ato natyrore ose t
ndruara nga njeriu.
55
Ndrrimet e temperaturs dhe lagshtis ndikojn n hapsirn e shtrirjes s rrjets.

Gjithashtu edhe pengesat objektet e ndrtuara mund t ndikojn n shtrirje.
IX.3 Standardet e WLAN-ave

Nj numt standardesh jan zhvilluar pr t mundsuar komunikimin n mes paisjeve
ajror. Kto standarde kan specifikat e veta q prfshijn: brezin radio frekuencor (RF),
shtrirjen (range), bitkalimin (data rate), si transmetohen t dhnat etj. Organizata
kryesore prgjegjse pr krijimin e standardeve teknike sht IEEE.
Organizata tjetr, e njohur si WI-FI Alliance, sht prgjegjse pr testimin e paisjeve t
rrjetave ajror prej prodhuesve t ndryshm. Shenja (logo) Wi-Fi n paisje ka kuptimin q
paisja i plotson standardet dhe mund t punoj me paisjet tjera ne at standard.
Standardet e teknologjive ajror jan t paraqitur n tabeln m posht:
IX.5 Paisjet e rrjeteve ajror

Pasi t zgjedhet standardi i cili do t prdoret, sht me rndsi q t gjitha
komponentet brenda WLAN-it ta prkrahin at standard, ose m s paku t jen
kompatibil (t prshtatshm) me te.
56
Komponentet q prdoren n WLAN-a jan:

Klienti ajror
sht do paisje ( host), e cila merr pjes n rrjetin ajror. Shum paisje q mund
t lidhen n rrjetin tradicional me tela, mund t lidhen edhe n WLAN nse jan
t paisur me NIC dhe software adekuat.
Mund t jet ose fiks (statik) ose mobil (i lvizshm).
Klient mund t jen laptopt, PDA-t, printert, projektort dhe memoriet.
Access Point-i,
Kontrollon qasjen n mes t rrjetit me tela dhe atij ajror. P.sh. mundson klientat
ajror t kan qasje n rrjetin me tela dhe e kundrta.
Sillet si konvertor i mediumit, duke pranuar frame-at e Ethernet-it nga rrjeti me
tela dhe duke i shndrruar ata n frame-a t standardit 802.11 para se me i
transmetur ata n WLAN. Ose: pranon frame-at 802.11 nga WLAN dhe i
konverton ata n frame-a t Ethernet-it para se me i vendos ata n rrjetin me
tela.
Mbshtet lidhjet ajrore brenda nj hapsire t limituar, t njohur si qelul (cell)
ose BSS (Basic Service Set).
57
Bridg-at ajror
Prdoren pr t lidhur dy rrjete me tela prmes linkut (lidhjes) ajror.
Mundsojn lidhje pik-pr-pik (point-to-point) n mes t rrjeteve, me bitkalim t

madh.
Duke shfrytzuar radio frekuenca (RF) t palicencuara, rrjetet n distanca prej 40
km (25 mila) mund t lidhen mes veti me lidhje ajrore.
Antenat
Karakterikstikat dhe prdorimi i antenave mund t prmblidhet si m posht:
Prdoren n Access Point-a (AP) dhe n Bridge-a ajror
E rrisin sinjalin e daljes tek paisjet ajror.
Pranojn sinjale ajror (wireless), nga paisjet tjera klientt
Rritja e fuqis s sinjalit n anten njihet si prforcim (gain)
Sa m i madh q sht prforcimi n anten, m e madhe sht distanca

e transmetimit.
Antenat jan t klasifkuara n baz t mnyrs q rrezatojn (emitojn)
sinjalin. Antenat direkcionale koncetrojn forcen e sinjalit n nj drejtim.
Antenat omni-direkcionale jan t dizajnuara t emitojn n t gjitha
drejtimet.
Duke e koncetruar tr sinjalin n nj drejtim, antenat direkcionale mund
t arrijn distanca t mdha transmetuese. Normalisht, antenat
direkcionale prdorn n bridg-a, derisa ato omni-direkcionale n AP
(Access Point).
58

Legjenda:: Përmbajtja 1

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

You might also like

Legjenda:: Përmbajtja 1

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Legjenda:: Përmbajtja 1

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Prmbajtja

I. Rrjetat kompjuterike. Disa koncepte

II. Llojet e rrjetave

III.Vendosja e kartels s rrjetit dhe konfigurimet e nevojshme

IV. Topologjit e rrjeteve

VI. Protokolet e rrjetit dhe Modelet e standardizimit

VII. Paisjet e rrjetit

VIII. Teknologjit e rrjetit

IX. Teknologjit pa tela - ajrore (wireless)

Rrjetet Kompjuterike. Disa koncepte

I. Rrjetat kompjuterike. Disa koncepte

OSI (Open System Interconection) (shif. Moduli-6).

Rrjetet Kompjuterike. Disa koncepte

I.2 Shrbimet me fajlla, printer, aplikacione

Rrjetet Kompjuterike. Disa koncepte

I.3 Shrbimet postare (mail services)

I.4 Emrtimet n rrjeta

Rrjetet Kompjuterike. Disa koncepte

Qarkullimi i informacioneve n Internet sht i ngjashm me qarkullimin e lngut n gyp

Rrjetet Kompjuterike. Disa koncepte

Sasia e lngut varet nga diametri i gypit !

Paisjet e rrjetit jan sikur: filtrat, valvulat, shprndarsit etj.

T dhnat jan sikur uji

Lidhja e rrjetave ndr veti, n tr botn, ndrton rrjetin gjithbotror INTERNETIN.

I.6. Bandwidthi dhe Throughputi

Transmition Control Protocol / Internet Protocol Komplet protokolesh q mundsojn komunikimin n

Rrjetet Kompjuterike. Disa koncepte

informats q transmetohet sht domosdo e madhe. Numri i nyjeve4 q marrin pjes n

I.6.1. Bandwidthi (Bitlshimi5 )

Krkesat pr bandwidth jan n rritje Aplikacionet e reja krkojn gjithmon

Kompjuter (ang. Host)

Rrjetet Kompjuterike. Disa koncepte

I.6.2. Njsia e Bandwidth-it

Rrjetet Kompjuterike. Disa koncepte

* throughputi sht matja momentale e sasis s informats q kalon npr medium.

I.8. Mnyrat e transmetimit

Rrjetet Kompjuterike. Disa koncepte

Llojet e rrjeteve kompjuterike

II. Llojet e rrjetave

Ang. Host (kompjuter, printer etj.) paisje fundore e rrjetit.

Llojet e rrjeteve kompjuterike

Me krkesat n rritje pr zgjrimin e rrjetave, funksionimi i ktyre rrjetave

Llojet e rrjeteve kompjuterike

II.3. Rrjeti Lokal (Local Area Network LAN)

Llojet e rrjeteve kompjuterike

II.4 Rrjetat e zgjruara (WAN Wide Area Network)

Llojet e rrjeteve kompjuterike

WAN-at jan t dizajnuar q:

Lidhja e bazuar n pakete (Packet switched) - ndryshon prej paraprakes. Lidhja n

Llojet e rrjeteve kompjuterike

(kompozohen) dhe t krijojn informacionin origjinal, t kuptueshm, i cili sht

Pr t sqaruar mtutje kto dy forma t bartjes s informacioneve shrben shembulli i

III.Kartela e rrjetit dhe IP adresa

III.2. Konfigurimi i IP adress

Pr IP adresn do t folet m von

3.4. Default gateway (porta dalse)

3.5. DNS (Domain Name System)

IV. Topologjit e rrjeteve