7.

Ch­¬ng VII
Dông cô ®iÖn tö vµ b¸n dÉn SCT
7.1 Giíi thiÖu chung
- ë d¶i Sãng SCT do thêi gian bay cña ®iªn tö gi÷a c¸c cùc
cña ®Ìn hoÆc trong kh«ng gian vïng chuyÓn tiÕp P-N chÊt
b¸n dÉn xÊp xØ hoÆc lín h¬n chu kú dao ®éng T cña tr­êng
SCT, nªn sinh ra hiÖu øng qu¸n tÝnh cña ®iÖn tö vµ ®iÖn
dung vµ ®iÖn c¶m ký sinh kh¸ lín lµm cho c¸c ®Ìn ®iÖn tö
ch©n kh«ng vµ b¸n dÉn th«ng th­êng kh«ng ho¹t ®éng ®­îc t¹i
d¶i sãng nµy. Nªn ta ph¶i t¹o ra c¸c dông cô ®iÖn tö vµ b¸n
dÉn ho¹t ®éng theo nguyªn lý míi trong d¶i sãng SCT.
- Ph©n lo¹i ph¹m vi lµm viÖc cña c¸c dông cô §T vµ BD SCT:
+T¹i d¶i sãng met vµ decimet : Dïng c¸c dông cô ®iÖn tö lo¹i
3 cùc Triod, 4 cùc Tetrod. Chóng lµm viÖc trªn nguyªn t¾c
®iÒu khiÓn tÜnh chïm dßng ®iÖn tö gièng nh­c¸c ®Ìn ®iÖn
tö th«ng th­êng ë tÇn sè thÊp. Tuy nhiªn cÊu tróc cã nhiÒu c¶i
tiÕn ®¶m b¶o gi¶m nhá tèi ®a ®iÖn dung vµ ®iÖn c¶m ký
sinh vµ thêi gian bay cña ®iÖn tö giòa c¸c cùc cña ®Ìn.
 Giíi thiÖu chung (tiÕp)
Dông cô b¸n dÉn sö dông lo¹i Transitor l­ìng cùc,
Transitor tr­êng FET vµ Diode c¸c lo¹i nh­Tunel, tham sè,
trén tÇn vµ t¸ch sãng. Chóng cã cÊu tróc ®Æc biÖt kh¸c víi
c¸c transitor th«ng th­êng.
+ T¹i d¶i sãng Centimet vµ milimet : dông cô ®iÖn tö dïng
c¸c lo¹i ®Ìn nh­: Klistron trùc x¹, Klitstron ph¶n x¹, sãng
ch¹y, sãng ng­îc, Manhetron, v.v…Chóng ho¹t ®éng dùa
trªn nguyªn lý míi lµ ®iÒu khiÓn ®éng chïm dßng ®iÖn tö.
Dông cô b¸n dÉn dïng c¸c lo¹i Diode cã ®é dÉn ©m nh­:
diode hiÖu øng Gun, diode hiÖu øng nh©n th¸c. Chóng
lµm
viÖc dùa trªn c¸c hiÖu øng vËt lý míi mang tªn kÓ trªn.
 Nguyªn lý ®iÒu khiÓn ®éng chïm dßng ®iÖn tö
§ã lµ qu¸ tr×nh ®iÒu khiÓn chïm dßng ®iÖn tö tõ mËt ®é ®Òu
sang mËt ®é kh«ng ®Òu dÉn ®Õn t¹o nhãm ®iÖn tö vµ sù trao
®æi n¨ng l­îng cña c¸c nhãm ®iÖn tö víi tr­êng SCT trong
qu¸ tr×nh bay trong vïng kh«ng gian gi÷a c¸c cùc cña ®Ìn d­íi
t¸c ®éng cña tr­êng SCT. Qu¸ tr×nh nµy bao gåm hai giai ®o¹n:
+ Sù t¹o nhãm ®iÖn tö : dùa trªn sù ®iÒu chÕ chïm ®iÖn tö tõ
mËt ®é ®Òu sang mËt ®é kh«ng ®Òu dùa trªn sù thay ®æi tèc ®é
cña c¸c ®iÖn tö trong qu¸ tr×nh bay trong vïng kh«ng gian gi÷a
c¸c cùc cña ®Ìn d­íi t¸c ®éng cña tr­êng SCT trong ®Ìn.
+ Sù trao ®æi n¨ng l­îng gi÷a c¸c nhãm ®iÖn tö víi tr­êng SCT
®Ó c¸c nhãm ®iÖn tö cung cÊp n¨ng l­îng cho tr­êng SCT
nh»m môc ®Ých duy tr× vµ t¨ng biªn ®é dao ®éng cña tr­êng
SCT trong ®Ìn vµ ghÐp ra t¶i bªn ngoµi sö dông.
 7.2 §Ìn ®iÖn tö Kliston trùc x¹ (bay)
a/ CÊu t¹o : §Ìn Klit stron trùc x¹ ®­îc dïng ®Ó khuyÕch ®¹i
c«ng suÊt, nh©n tÇn vµ t¹o dao ®éng SCT ë d¶i sãng dm vµ
cm.
Tuy nhiªn ®Ìn nµy ®­îc øng dông phæ biÕn lµm nhiÖm vô
khuyÕch ®¹i c«ng suÊt lín. §Ìn Klitstron trùc x¹ khuyÕch ®¹i
c«ng suÊt lín th­êng cã tõ hai ®Õn 6 hép céng h­ëng d¹ng
h×nh xuyÕn. §Ó cho ®¬n gi¶n ta chØ xÐt cÊu t¹o vµ nguyªn
t¾c
lµm viÖc cña ®Ìn nµy lµm
nhiÖm vô khuyÕch ®¹i
c«ng suÊt lín víi hai hép
céng h­ëng. Nã cã cÊu
t¹o vÒ nguyªn t¾c vËt lý
cho ë h×nh 7.1 bªn.
b/ T¹o nhãm ®iÖn tö trong kh«ng gian qu¸n tÝnh
Sù t¹o nhãm c¸c ®iÖn tö thùc hiÖn qua qu¸ tr×nh ®iÒu chÕ
tèc
®é dßng ®èi l­u ®iÖn tö trong ®Ìn thùc hiÖn qua tr­êng SCT
®Æt
t¹i khe hÑp cña hép céng h­ëng lèi vµo vµ sù bay theo qu¸n
tÝnh cña c¸c ®iÖn tö trong kh«ng gian qu¸n tÝnh. S¬ ®å
kh«ng
thêi gian cña sù t¹o nhãm cho trªn h×nh 7.2 d­íi.
 T¹o nhãm ®iÖn tö trong kh«ng gian qu¸n tÝnh
-TÝn hiÖu cÇn khuyÕch ®¹i ®­îc ®­a vµo hép céng h­ëng lèi
vµo, t¹o nªn trªn khe hÑp ®iÖn ¸p ®iÒu chÕ SCT d¹ng sin lµ
U1  U1m sin t1tÝn hiÖu ra lÊy ë hép céng h­ëng ra trªn khe
hÑp còng cã d¹ng sin lµ U , kho¶ng c¸ch gi÷a t©m hai khe
2
cña hai hép chän b»ng d1. Chïm ®iÖn tö bøc x¹ tõ katot ®­îc
t¨ng tèc bëi ®iÖn ¸p U0 cã mËt ®é ®Òu vµ chuyÓn ®éng víi vËn
tèc kh«ng ®æi lµ v  2e U ®i vµo khe 1 gi÷a hai l­íi cña
0 0
m
hép céng h­ëng lèi vµo. D­íi t¸c dông cña ®iÖn ¸p SCT
U1
c¸c ®iÖn tö bÞ ®iÒu chÕ tèc ®é. Nªn khi bay ra khái khe 1 cã
tèc ®é biÕn ®æi theo d¹ng cña ®iÖn ¸p ®iÒu chÕ lµ :

v  v0  v1 sin t1
ë ®©y :
1U1m sin   / 2  d
v1  v0 , 1  , 
2U 0  /2 v0
 T¹o nhãm ®iÖn tö trong kh«ng gian qu¸n tÝnh
Ta ph©n tÝch qu¸ tr×nh t¹o nhãm qua quan s¸t c¸c ®iÖn tö t¹i
c¸c
thêi ®iÓm ®Æc biÖt kh¸c nhau khi ®i vµo t©m khe 1 nh­sau :
§iÖn tö sè 1 vµ 5 bayU vµot©m
0 khe lóc tr­êng c¶n trªn khe lµ
1max
cùc ®¹i (quy ­íc lµ ) nªn chóng bÞ c¶n chuyÓnv ®éng,
1 v0
do ®ã bay khái khe 1 cã vËn tèc nhá h¬n vËn tèc v 0 ( )
§­êng th¼ng biÓu thÞ chuyÓn ®éng cña c¸c ®iÖn tö nµy trªn
gi¶n ®å cã ®é dèc nhá nhÊt. C¸c ®iÖn tö sè 2, 4, 6 øng víi U
thêi
 0
1
®iÓm bay vµo t©m khe 1 lóc tr­êng SCT trªn khe ®æi pha
v2  v0
nªn khi bay ra khái khe chóng cã tèc ®é b»ng tèc ®é v0
( ), ®­êng th¼ng chuyÓn ®éng cña chóng trªn gi¶n ®å
cã ®é dèc trung b×nh.
 T¹o nhãm ®iÖn tö trong kh«ng gian qu¸n tÝnh
C¸c ®iÖn tö sè 3, 7 øng víi thêi ®iÓm khi chóng bay vµo t©m
khe 1 lóc tr­êng SCT trªn khe lµ t¨ng tèc cùc ®¹i ( quy ­íc lµ
U1 max  0 ), nªn khi bay ra khái khe1 chóng cã tèc ®é lín
h¬n v0 ( v  v ), ®­êng th¼ng chuyÓn ®éng cña chóng trªn
3 0
gi¶n ®å cã ®é dèc lín nhÊt.
V× c¸c hép céng h­ëng vµo vµ ra ®Òu ®Æt ë cïng mét thÕ víi
®iÖn cùc t¨ng tèc , nªn c¸c ®iÖn tö sau khi bay khái khe 1 sÏ
chuyÓn ®éng theo qu¸n tÝnh trong kh«ng gian gi÷a hai khe 1 vµ
khe 2. V× chóng kh«ng chÞu t¸c ®éng cña mét lùc bÊt kú nµo.
Nh×n trªn gi¶n ®å ta thÊy c¸ch khe 1 mét kho¶ng d1 c¸c ®­êng
th¼ng chuyÓn ®éng cña ba lo¹i ®iÖn tö kÓ trªn giao nhau. Cã
nghÜa lµ t¹i tiÕt diÖn nµy h×nh thµnh c¸c vïng cã mËt ®é ®iÖn tö
lín gÊp nhiÒu lÇn so víi mËt ®é ®Òu ban ®Çu cña chïm ®iÖn tö.
 T¹o nhãm ®iÖn tö trong kh«ng gian qu¸n tÝnh
Ta gäi c¸c vïng cã mËt ®é ®iÖn tö rÊt lín ®ã lµ nhãm ®iÖn tö.
C¸c ®iÖn tö sè 2, 6 ®ãng vai trß trung t©m héi tô c¸c ®iÖn tö
nªn gäi lµ ®iÖn tö t©m nhãm. Chóng cã vËn tèc trung b×nh
kh«ng thay ®æi khi bay qua khe 1, øng víi thêi ®iÓm khi bay
vµo t©m khe 1 ®óng lóc tr­êng SCT trªn khe ®æi tõ pha c¶n
song pha t¨ng tèc.
Khi nhãm c¸c ®iÖn tö tõ kh«ng gian qu¸n tÝnh bay vµo khe 2
cña hép lèi ra ®­îc ®Æt ®óng t¹i tiÕt diÖn d1 sÏ lµm suÊt hiÖn
trong hép nµy d¹o ®éng SCT c¶m øng víi tr­êng trªn khe 2 lµ
U 2 . NÕu thùc hiªn ®­îc ®iÒu kiÖn vÒ pha lµ : khi c¸c nhãm
®iÖn tö bay vµo t©m khe 2 øng víi lóc tr­êng SCT trªn khe nµy
lµ pha c¶n cùc ®¹i ( quy ­íc lµ U 2max 0) th× nhãm ®iÖn tö bÞ
h·m chuyÓn ®éng vµ trao ®éng n¨ng thõa cho tr­êng SCT cña
hép. Ta gäi ®iÒu kiÖn pha trªn lµ ®iÒu kiÖn ®ång bé.
 c/ Nguyªn t¾c lµm viÖc cña ®Ìn Klitstron trùc x¹
Do ®­îc trao n¨ng l­îng nªn biªn ®é tr­êng SCT trong hép
céng h­ëng lèi ra t¨ng vù¬t tiªu hao trong hép vµ ®­îc ghÐp ra
t¶i bªn ngoµi. Hép céng h­ëng lèi vµo vµ lèi ra ®­îc ®iÒu chØnh
céng h­ëng t¹i tÇn sè cña tÝn hiÖu cÇn khuyÕch ®¹i. Nh­vËy
®Ìn Klitstron trùc x¹ ®· thùc hiÖn nhiÖm vô lµm bé khuyÕch
®¹i c«ng suÊt sãng siªu cao tÇn. C¸c ®iÖn tö sau khi trao n¨ng
l­îng cho tr­êng SCT tiÕp tôc bay vÒ cùc Colect¬ trë vÒ nguån.
V× c¸c khe 1 vµ 2 kh¸ hÑp, nªn thêi gian bay vµ t­¬ng t¸c cña
chïm ®iÖn tö víi tr­êng SCT kh¸ ng¾n so víi chu kú T cña
tr­êng, nªn ®Ìn lo¹i nµy gäi lµ ®Ìn t­¬ng t¸c ng¾n. V× ®iÖn ¸p
t¨ng tèc cho ®iÖn tö cña ®Ìn kh¸ lín (cì hµng chôc KV), nªn
®Ìn cho c«ng suÊt ra lín tõ hµng tr¨m W ®Õn chôc KW.
Colect¬ cña ®Ìn th­êng ph¶i lµm l¹nh b»ng kh«ng khÝ hoÆc
n­íc.
 d/ Tham sè kü thuËt cña ®Ìn Klitstron trùc x¹
+ Dßng ®èi l­u lµ dßng chïm ®iÖn tö cña ®Ìn bÞ ®iÒu chÕ. Nã
I0
cã d¹ng sau : I  t 
1  X cos 1
ë ®©y X  M 0   dv1 gäi lµ tham sè nhãm, 0   d / v0
v
lµ gãc bay cña ®iÖn0 tö t©m nhãm,    d / v lµ gãc bay cña
1 1
®iÖn tö bÞ ®iÒu chÕ trong nhãm.
D¹ng dßng ®èi l­u ®­îc vÏ trªn
h×nh 7.3 bªn, nã cã d¹ng kh¸c
nhau tuú thuéc gi¸ trÞ tham
sè nhãm X.
Tõ d¹ng cña dßng ®èi l­u ta
thÊy khi ®å thÞ
X  0,5
dßng cã tÝnh chu kú d¹ng m¹ch ®Ëp,
v× vËy dßng giµu tÝnh hµi.
 Tham sè kü thuËt cña ®Ìn klitstron trùc x¹ (tiÕp)
Biªn ®é hµi bËc n cña dßng ®èi l­u cã gi¸ trÞ b»ng : I 2 n  2 I 0 J n  nx 
ë ®©y I0 lµ dßng ®iÖn tö ban ®Çu, Jn(nx) lµ hµm Besell cÊp n.
+ C«ng suÊt vµ hiÖu suÊt ®iÖn tö :
C«ng suÊt ra cña hµi bËc n ®­îc tÝnh theo biÓu thøc :
1
Pra  U 2 n I 2 n M 2 n cos 
2
M2n lµ hÖ sè t­¬ng t¸c gi÷a chïm ®iÖn tö vµ tr­êng SCT trªn
khe lèi ra øng víi tÇn sè hµi thø n.  lµ gãc lÖch pha gi÷a
chóng. Víi ®Ìn lµm nhiÖm vô khuyÕch ®¹i c«ng suÊt ta sö dông
hµi bËc nhÊt n =1.
HiÖu suÊt ®iÖn tö cña ®Ìn lµ tû sè c«ng suÊt ra cña hµi bËc n
trªn
c«ng suÊt nguån cung cÊp cho ®Ìn. Nã cã d¹ng sau :
P M U
  nra  2 n 2n J n  nx  cos 
Po U0
 Tham sè kü thuËt cña ®Ìn Klitstron trùc x¹ (tiÕp)
+ HÖ sè khuyÕch ®¹i : ®­îc tÝnh b»ng tû sè c«ng suÊt ra vµ vµo
theo thang dB cã d¹ng sau : Pra
K  10 lg  dB 
Pv
+ D¶i th«ng cña ®Ìn lµ kho¶ng tÇn sè mµ trong ®ã hÖ sè
khuyÕch ®¹i cña ®Ìn gi¶m ®i 1/2 so víi gi¸ trÞ cùc ®¹i t¹i tÇn
sè céng h­ëng.
+ NÕu hép céng h­ëng lèi ra ®­îc ®iÒu chØnh céng h­ëng t¹i
tÇn sè hµi bËc n th× ®Ìn lµm nhiÖm vô bé nh©n tÇn n lÇn.
+ NÕu hép céng h­ëng ra cã m¹ch ph¶n håi d­¬ng vÒ hép
céng h­ëng vµo th× ®Ìn lµm nhiÖm vô bé t¹o dao ®éng.
+ Trong thùc tÕ ®Ó n©ng cao c«ng suÊt ra vµ hiÖu suÊt ®iÖn tö
c¸c ®Ìn klitstron khuyÕch ®¹i c«ng suÊt th­êng cã nhiÒu h¬n
hai hép céng h­ëng, phæ biÕn tõ ba ®Õn 6 hép.
e/ Mét sè mÉu ®Ìn klitstron trùc x¹
C¸c mÉu bé ®Ìn klitstron trùc x¹
vµ hÖ tõ tr­êng
 7.3 §Ìn ®iÖn tö klitstron ph¶n x¹
a/ CÊu t¹o : §Ìn klitstron ph¶n x¹ ®­îc dïng lµm bé t¹o dao
®éng SCT c«ng suÊt nhá ë d¶i sãng cm. Nã chØ cã mét hép
céng h­ëng d¹ng h×nh xuyÕn võa lµm nhiÖm vô ®iÒu chÕ
chïm dßng ®iÖn tö võa lµ kh«ng gian t­¬ng t¸c trao ®æi n¨ng
l­îng gi÷a nhãm ®iÖn tö víi tr­êng SCT. CÊu t¹o nguyªn lý
cña ®Ìn vÏ trªn h×nh 7.4 d­íi.
 b/ Nguyªn t¾c lµm viÖc
+ §iÖn tö ®ù¬c bøc x¹ tõ katot vµ ®­îc t¨ng tèc bëi ®iÖn ¸p U0
t¹o ra chïm cã mËt ®é ®Òu víi vËn tèc kh«ng ®æi 2e
v0  U0
bay vµo kh«ng gian khe cña hép céng h­ëng, lµm m
xuÊt hiÖn dao ®éng c¶m øng trong hép víi tÇn sè cho tr­íc  .
Tr­êng cña dao ®éng trªn hai l­íi cña hép sÏ ®iÒu chÕ tèc ®é
chïm ®iÖn tö lµm cho c¸c ®iÖn tö khi bay ra khái khe hép céng
h­ëng cã tèc ®é thay ®æi theo quy luËt cña tr­êng siªu cao
gièng nh­®· cho trong ®Ìn klitstron trùc x¹ v  t   v0  v1 sin t
Khi ra khái khe c¸c ®iÖn tö sÏ bay vµo kh«ng gian tr­êng ph¶n
x¹ lµ vïng gi÷a khe hép céng h­ëng vµ cùc ph¶n x¹ cã ®iÖn ¸p
©m so víi katot. Do chuyÓn ®éng trong tr­êng ph¶n x¹ nªn ban
®Çu c¸c ®iÖn tö chuyÓn ®éng chËm dÇn h­íng vÒ phÝa cùc
ph¶n
x¹ ®Õn khi ®¹t tèc ®é b»ng kh«ng th× ®æi chiÒu chuyÓn ®éng
quay ng­îc l¹i phÝa hép céng h­ëng. Chóng kh«ng ®Õn ®­îc
cùc ph¶n x¹.
 Nguyªn t¾c lµm viÖc (tiÕp)
Khi chuyÓn ®éng vÒ phÝa hép céng h­ëng do h­íng ng­îc víi
®iÖn tr­êng ph¶n x¹ nªn c¸c ®iÖn tö ®­îc tr­êng ph¶n x¹ t¨ng
tèc vµ chóng chuyÓn ®éng nhanh dÇn ®Òu cho ®Õn khi bay trë
l¹i kh«ng gian khe hép céng h­ëng. Quü ®¹o chuyÓn ®éng cña
c¸c ®iÖn tö trong kh«ng gian tr­êng ph¶n x¹ lµ c¸c ®­êng
parabol. Do bÞ ®iÒu chÕ vµ cã tèc ®é kh¸c nhau nªn trong qu¸
tr×nh bay trong kh«ng gian tr­êng ph¶n x¹ c¸c ®iÖn tö t¹o
thµnh c¸c nhãm ®iÖn tö. NÕu ta thùc hiÖn ®­îc ®iÒu kiÖn
®ång
bé lµ khi c¸c nhãm ®iÖn tö quay trë l¹i kh«ng gian khe cña
hép ®óng vµo pha c¶n cña tr­êng SCT trong hép th× nhãm ®iÖn
tö sÏ bÞ c¶n chuyÓn ®éng vµ chóng trao ®éng n¨ng cho tr­êng
SCT cña hép. NhËn ®­îc n¨ng l­îng tõ nhãm ®iÖn tö biªn ®é
tr­êng trong hép t¨ng rÊt lín v­ît khái tiªu hao vµ ®­îc ghÐp
ra t¶i bªn ngoµi.
 c/ T¹o nhãm ®iÖn tö trong tr­êng ph¶n x¹
Sù t¹o nhãm ®iÖn tö trong tr­êng ph¶n x¹ ®­îc biÓu thÞ qua
gi¶n ®å kh«ng thêi gian m« t¶ trªn h×nh 7.5 d­íi :
- §iÖn tö sè 1 ®i vµo
t©m khe ®óng lóc
tr­êng trªn khe lµ
pha t¨ng tèc cùc ®¹i
( U max  0 ) , nªn khi
bay ra khái khe cã vËn
tèc lín h¬n tèc ®é ban
®Çuv1  v0 §iÖn tö sè 2 ®i vµo t©m khe ®óng lóc tr­êng
trªn khe ®æi pha ( U  0 ), nªn khi bay ra khái khe cã vËn
tèc v2  v0
gi÷ nguyªn nh­vËn tèc ban ®Çu
 T¹o nhãm ®iÖn tö trong kh«ng gian
tr­êng ph¶n x¹ (tiÕp)
§iÖn tö sè 3 ®i vµo t©m khe ®óng lóc tr­êng trªn khe lµ pha
c¶n cùc ®¹i ( U ) nªn khi bay ra khái khe cã tèc ®é
max  0
nhá h¬n tèc ®é ban ®Çu v v . Quy luËt ®iÒu chÕ tèc ®é
3 0
c¸c ®iÖn tö trong kh«ng gian khe cña ®Ìn Klitstron ph¶n x¹
còng hoµn toµn gièng nh­trong ®Ìn Klitstron trùc x¹. Do bÞ
®iÒu tèc nªn c¸c ®iÖn tö tõ sè 1 ®Õn sè 3 khi bay trong tr­êng
ph¶n x¹ vµ khi quay trë l¹i phÝa khe hép céng h­ëng sÏ t¹o c¸c
thµnh nhãm ®iÖn tö t¹i c¸c ®iÓm A hoÆc B trªn gi¶n ®å kh«ng
thêi gian lµ n¬i c¸c ®­êng chuyÓn ®éng giao nhau. §iÖn tö
®ãng vai trß t©m nhãm lµ ®iÖn tö sè 2 øng víi khi ®i vµo t©m
khe lóc tr­êng SCT ®æi tõ pha t¨ng tèc sang c¶n.
 d/ C¸c tham sè kü thuËt
+ §iÒu kiÖn ®ång bé : Khi nhãm ®iÖn tö quay trë l¹i t©m khe
hép ®óng vµo pha c¶n cùc ®¹i cña tr­êng SCT trong hép. Tøc
lµ cã hÖ thøc : 2   2  2  3 / 4  n  , n  0,1, 2,...
Hay :  2  T  3 / 4  n, ë ®©y T lµ chu kú dao ®éng vµ
 2 lµ thêi gian bay cña ®iÖn tö t©m nhãm sè 2 tõ khi ®i vµo
khe tíi vïng kh«ng gian tr­êng ph¶n x¹ råi quay trë l¹i khe
hép céng h­ëng.
I0
+ Dßng ®èi l­u cã d¹ng : I  
t 
1  X cos 
ë ®©y tham sè nhãm vµ gãc bay cña ®iÖn tö t©m nhãm cã d¹ng

2 DMU m 2v0 mD

X 
v0  U 0  U PX  e  U 0  U PX 
m vµ e lµ khèi l­îng vµ ®iÖn tÝch cña ®iÖn tö.
 C¸c tham sè kü thuËt (tiÕp)
Trong ®Ìn Klitstron ph¶n x¹ sö dông chñ yÕu lµ hµi bËc
nhÊt I 2 m1  2 I 0 J1  x 
n=1nªn biªn ®é dßng ®èi l­u ®­îc tÝnh d¹ng :
+ Vïng dao ®éng : lµ vïng trong ®ã ®Ìn cßn tho¶ m·n ®iÒu
kiÖn ®ång bé vµ cßn tån t¹i dao ®éng SCT trong hép céng
h­ëng khi ®iÖn ¸p cùc ph¶n x¹ thay ®æi trong mét ph¹m vi
kh«ng lín xung quanh gi¸ trÞ tèi ­u nÕu ®iÖn ¸p t¨ng tèc
kh«ng ®æi. N gäi lµ chØ sè vïng dao ®éng cña ®Ìn. §iÖn ¸p
cùc ph¶n x¹ tèi ­u UPX0 cña c¸c vïng dao ®éng øng víi c«ng
suÊt lín nhÊt cña ®Ìn vµ tho¶ m·n ®iÒu kiÖn ®ång bé tèi ­u
øng víi n cã gi¸ trÞ nguyªn sau :
2 Df 2mU / e
n  3/ 4  0
, n  0,1, 2,...
U 0  U PX 0 
 C¸c tham sè kü thuËt (tiÕp)
§å thÞ c¸c vïng dao ®éng cña ®Ìn cho trªn h×nh 7.6 d­íi :

+ C«ng suÊt ra cña ®Ìn øng víi hµi bËc nhÊt tÝnh theo biÓu
thøc : Pra  I 0 MU m J1  x 
+ D¶i ®iÒu chØnh ®iÖn tö tÇn sè : mét ®Æc tÝnh quan träng
cña
®Ìn Klitstron ph¶n x¹ lµ tÇn sè dao ®éng cña nã phô thuéc vµo
®iÖn ¸p cùc ph¶n x¹ UPX vµ ®iÖn ¸p t¨ng tèc U0. Ta gäi tÝnh
chÊt trªn lµ sù ®iÒu chØnh ®iÖn tö tÇn sè cña ®Ìn.
 D¶i ®iÒu chØnh ®iÖn tö tÇn sè
V× trong m¹ch cùc ph¶n x¹ kh«ng cã dßng ®iÖn nªn ta th­êng
®iÒu chØnh tÇn sè dao ®éng cña ®Ìn nhê thay ®æi ®iÖn ¸p
trªn
cùc ph¶n x¹. TÝnh chÊt trªn cho phÐp ta thùc hiÖn ®iÒu tÇn
tÝn
hiÖu trªn ®Ìn Klitstron ph¶n x¹.
Gi¶i thÝch kh¶ n¨ng ®iÒu chØnh ®iÖn tö tÇn sè ®Ìn nh­sau :
- Khi chän UPX = UPX) vµ U0= const th× øng víi tr­êng hîp
nhãm ®iÖn tö quay trë vÒ khe hép ®óng khi ®iÖn ¸p SCT trªn
khe ®¹t pha c¶n cùc ®¹i. Hép céng h­ëng ®Ìn t­¬ng ®­¬ng
nh­mét m¹ch céng h­ëng tËp trung cã dßng nu«i vµ ®iÖn ¸p
®ång pha, nªn dÉn n¹p cña m¹ch lµ dÉn thuÇn. TÇn sè dao
®éng cña ®Ìn b»ng
 0tÇn sè céng h­ëng riªng cña hép,
Tøc cã : . Quü tÝch t©m nhãm ®iÖn tö øng víi
®­êng a trªn ®å thÞ trªn h×nh vÏ d­ãi.
 D¶i ®iÒu chØnh ®iÖn tö tÇn sè (tiÕp)
- Khi t¨ng gi¸ trÞ ®iÖn ¸p cùc ph¶n x¹ ©m h¬n gi¸ trÞ tèi ­u,
tøc lµ U PX  U PX 0 lµm cho tr­êng ph¶n x¹ lín h¬n. Do ®ã
nhãm ®iÖn tö ®i vµo kh«ng gian tr­êng ph¶n x¹ Ýt s©u h¬n
vµ quay trë vÒ hép sím h¬n tr­íc khi tr­êng c¶n SCT trªn khe
hép ®¹t cùc ®¹i. Quü tÝch t©m nhãm ®iÖn tö øng víi ®­êng b
trªn ®å thÞ. Tr­êng hîp nµy t­¬ng ®­¬ng víi dßng nu«i sím
pha h¬n ®iÖn ¸p cña m¹ch céng h­ëng, vµ dÉn n¹p m¹ch
mang tÝnh dung, nªn tÇn sè dao ®éng cña ®Ìn lín h¬n tÇn sè
céng h­ëng riªng cña hép, tøc lµ cã  0
- Khi gi¶m gi¸ trÞ ®iÖn ¸p cùc ph¶n nhá h¬n ®iÖn ¸p tèi ­u, tøc
lµ U PX  U PX 0 lµm gi¶m tr­êng ph¶n x¹, nªn nhãm ®iÖn tö
sÏ ®i s©u h¬n vµo kh«ng gian tr­êng ph¶n x¹ vµ quay trë vÒ
hép sau khi tr­êng SCT trªn khe ®¹t c¶n c­c ®¹i. Quü tÝch t©m
nhãm ®iÖn tö øng víi ®­êng c trªn ®å thÞ.
 D¶i ®iÒu chØnh ®iÖn tö tÇn sè (tiÕp)
Khi ®ã trong m¹ch céng h­ëng dßng nu«i sÏ chËm pha h¬n ¸p,
nªn dÉn n¹p m¹ch mang tÝnh c¶m vµ tÇn sè dao ®éng cña ®Ìn
nhá h¬n tÇn sè céng h­ëng riªng cña hép, tøc lµ :  0
Kho¶ng tÇn sè øng víi giíi h¹n thay ®æi ®iÖn ¸p cùc ph¶n x¹
mµ t¹i ®ã c«ng suÊt ra cña ®Ìn gi¶m ®i mét nöa so víi gi¸ trÞ
cùc ®¹i t¹i ®iÖn ¸p tèi ­u ®îc gäi lµ d¶i ®iÒu chØnh ®iÖn tö
tÇn 2
sè. Nã ®­îc ký hiÖu lµ vµ ®­îc cho trªn h×nh 7.7 d­íi.
 7.4 §Ìn ®iÖn tö sãng ch¹y
a/ CÊu t¹o : §Ìn ®iÖn tö sãng ch¹y ®­îc dïng ®Ó khuyÕch ®¹i
d¹o ®éng SCT tÝn hiÖu nhá vµ c«ng suÊt võa víi t¹p ©m nhá
vµ
d¶i tÇn réng. Nã thuéc lo¹i ®Ìn lµm viÖc trªn nguyªn lý ®iÒu
khiÓn ®éng chïm ®iÖn tö t­¬ng t¸c dµi víi hÖ lµm chËm
kh«ng
cã tÝnh céng h­ëng. CÊu t¹o nguyªn lý ®Ìn cho trªn h×nh 7.8
d­íi.
 b/ Nguyªn t¾c lµm viÖc
§Ìn lµm viÖc khuyÕch ®¹i dao ®éng SCT nh­sau :
-Chïm dßng ®iÖn tö ®­îc sóng phãng ®iÖn tö cho ra d­íi
d¹ng chïm m¶nh mËt ®é ®Òu víi vËn tèc ban ®Çu kh«ng ®æi
v0 chuyÓn ®éng däc trôc hÖ lµm chËm xo¾n lß xo. Dao ®éng
SCT cÇn khuyÕch ®¹i ®­îc dÉn vµo hÖ lµm chËm theo lèi vµo
5. T¹i hÖ lµm chËm nµy sãng truyÒn däc theo hÖ lµm chËm vµ
bÞ lµm chËm víi vËn tèc däc theo trôc hÖ lµ v ph < C. Ta thiÕt
kÕ hÖ lµm chËm cã kÝch th­íc sao cho ®¹t ®­îc hÖ sè gi÷ chËm
sãng cã gi¸ trÞ cì :
2
C  2 a 
K CH   1    2  50
v ph  S 
ë ®©y a lµ b¸n kÝnh vßng d©y xo¾n vµ S lµ chiÒu dµi b­íc xo¾n
cña hÖ lµm chËm, C vËn tèc ¸nh s¸ng trong ch©n kh«ng. §iÖn
¸p t¨ng tèc U0 chän ®Ó ®¹t ®­îc ®iÒu kiÖn ®ång bé
v0  v ph
 Nguyªn t¾c lµm viÖc (tiÕp)
-T¹i phÇn ®Çu hÖ lµm chËm, c¸c ®iÖn tö trong qu¸ tr×nh
chuyÓn
®éng däc trôc hÖ sÏ bÞ tr­êng SCT cña sãng chËm trªn hÖ ®iÒu
chÕ tèc ®é vµ mËt ®é dÉn ®Õn h×nh thµnh c¸c nhãm ®iÖn tö.
-TiÕp theo trong qu¸ tr×nh cïng sãng chËm truyÒn däc hÖ, nÕu
thùc hiÖn ®­îc ®iÒu kiÖn ®ång bé th× c¸c nhãm ®iÖn tö lu«n
r¬i vµo pha c¶n cña tr­êng sãng chËm ch¹y däc hÖ vµ trao
n¨ng l­îng cho tr­êng. Cuèi hÖ lµm chËm biªn ®é tr­êng SCT
t¨ng m¹nh vµ ®­îc ghÐp ra t¶i bªn ngoµi qua lèi ra 6. C¸c ®iÖn
tö hoµn thµnh nhiÖm vô tiÕp tôc chuyÓn ®éng tíi cùc Colect¬
råi vÒ nguån. Nh­vËy ®Ìn ®· lµm nhiÖm vô khuyÕch ®¹i sãng
SCT chay däc hÖ lµm chËm. Nªn ®Ìn cã tªn lµ sãng ch¹y.
-V× tõ tr­êng ®Æt däc trôc hÖ ®Ó héi tô chïm ®iÖn tö nªn ®Ìn
thuéc lo¹i O. Ta h·y xÐt qu¸ tr×nh t¹o nhãm ®iÖn tö trong
tr­êng sãng ch¹y.
 c/ CÊu tróc ®iÖn tr­êng däc sãng chËm
- CÊu tróc ®­êng søc ®iÖn tr­êng cña hÖ lµm chËm xo¾n cho
trªn h×nh vÏ d­íi. CÊu tróc tr­êng sãng chËm nµy t¹o ra thµnh
phÇn ®iÖn tr­êng däc E Z t¹i trôc hÖ sÏ ®ãng vai trß ®iÒu
chÕ
t¹o nhãm ®iÖn tö vµ trao ®æi n¨ng l­îng víi c¸c nhãm ®iÖn tö
nh­m« t¶ trªn h×nh 7.9 d­íi.
§iÖn tr­êng däc biÕn ®æi däc trôc z hÖ lµm chËm cã d¹ng sin.
Khi ®iÖn tö chuyÓn ®éng cïng chiÒu víi ®iÖn tr­êng däc sÏ
bÞ
c¶n, cßn khi chuyÓn ®éng ng­îc chiÒu sÏ ®­îc t¨ng tèc.
 d/ T¹o nhãm ®iÖn tö trong tr­êng sãng ch¹y
+ Tr­íc hÕt ta xÐt quü ®¹o chuyÓn ®éng cña c¸c ®iÖn tö kh«ng
chÞu t¸c ®éng cña tr­êng sãng chËm SCT khi ®i vµo hÖ lµm
chËm t¹i c¸c vÞ trÝ øng víi c¸c vËn tèc v0 kh¸c nhau. V× c¶
®iÖn tö vµ sãng chËm ®Òu chuyÓn ®éng däc hÖ nªn ®Ó dÔ
quan
s¸t ta chän hÖ to¹ ®é kh«ng thêi gian cã gèc chuyÓn ®éng
ch¹y däc trôc hÖ víi vËn tèc b»ng vËn tèc vph cña sãng chËm.
- §iÖn
v01 töv phsè 1 cã vËn tèc ban ®Çu
®i vµo hÖ lµm chËm
t¹i vÞ trÝ Z1 , trong qu¸ tr×nh
chuyÓn ®éng tiÕp däc hÖ lu«n gi÷
vÞ trÝ kh«ng ®æi so víi sãng chËm
E Z , nªn quü ®¹o cña nã lµ ®­êng
th¼ng 1 song song víi trôc t cã ®é
lÖch t­¬ng ®èi gi÷ nguyªn b»ng kh«ng Z  0 nh­m« t¶
trªn h×nh 7.10
 T¹o nhãm ®iÖn tö trong tr­êng sãng ch¹y (tiÕp)
-§iÖn tö sè 2 khi ®i vµo hÖ lµm chËm t¹i vÞ trÝ Z2 cã tèc ®é
ban ®Çu v02 v ph nªn trong qu¸ tr×nh ch¹y tiÕp däc hÖ sÏ bÞ
lïi l¹i sau sãng chËm E Zvµ kho¶ng c¸ch lÖch t­¬ng ®èi
gi¶m Z 0. Quü ®¹o cña ®iÖn tö sè 2 lµ ®­êng th¼ng 2 cã
®é dèc nhá nhÊt.
-§iÖn tö sè 3 ®i vµo hÖ lµm chËm t¹i vÞ trÝ Z3 cã vËn tèc ban
®Çu nªn trong qu¸ tr×nh ch¹y tiÕp däc hÖ sÏ v­ît
v03  v ph
lªn tr­íc sãng chËm vµ kho¶ng c¸ch lÖch t­¬ng ®èi
t¨ng E Z tö sè 3 lµ ®­êng th¼ng 3 cã ®é
. Quü ®¹o ®iÖn
dèc línnhÊt.
Z  0Do ba lo¹i ®iÖn tö trªn cã tèc ®é nhanh chËm
kh¸c nhau nªn khi chuyÓn ®éng däc hÖ lµm chËm chóng sÏ
t¹o thµnh c¸c nhãm ®iÖn tö. TiÕt diÖn t1 lµ giao ®iÓm cña ba
®­êng th¼ng 1, 2, 3 chØ vÞ trÝ nhãm ®iÖn tö.
 T¹o nhãm ®iÖn tö trong tr­êng sãng ch¹y (tiÕp)
- §iÖn tr­êng däc sãng chËm Elµm
Z
nhiÖm vô ®iÒu chÕ
c¸c ®iÖn tö g©y nªn tèc ®é kh¸c nhau cña chóng.
+ §iÖn tö sè 1 ®i vµo hÖ lµm chËm øng víi lóc tr­êng sãng
chËm ®æi pha 
EZ  0 nªn tr­êng kh«ng lµm thay ®æi tèc ®é
cña ®iÖn tö , do ®ã ®iÖn tö sè 1 gi÷ nguyªn tèc ®é nh­ban ®Çu.

v01  v0
§iÖn tö sè 2 ®i vµo hÖ lµm chËm øng víi lóc
E 0
tr­êng sãng chËm lµ pha c¶n Z nªn nã bÞ h·m chuyÓn
®éng vµ cã vËn tèc nhá h¬n gi¸ trÞ ban ®Çu v02 v0 . §iÖn
tö sè 3 ®i vµo hÖ lµm chËm øng víi lóc tr­êng sãng chËm lµ
pha t¨ng tèc E Z  0 nªn nã ®­îc gia tèc vµ cã tèc ®é lín
h¬n gi¸ trÞ ban ®Çu v03  v0
§iÖn tö ®ãng vai trß t©m nhãm lµ ®iÖn tö sè 1 ®i vµo hÖ øng
víi lóc tr­êng sãng chËm ®æi tõ pha t¨ng tèc sang pha c¶n.
 §iÒu kiÖn ®ång bé
- §iÒu kiÖn ®ång bé cña ®Ìn cÇn chän ®Ó ®¹t ®­îc lµ : c¸c
nhãm ®iÖn tö vµ tr­êng sãng chËm trong qu¸ tr×nh cïng ch¹y
däc trôc z cña hÖ lµm chËm th× nhãm ®iÖn tö lu«n r¬i vµo
pha E Z
c¶n cña tr­êng nªn bÞ c¶n chuyÓn ®éng vµ trao n¨ng
l­îng cho tr­êng SCT. Quü ®¹o cña c¸c ®iÖn tö cã t­¬ng t¸c
víi tr­êng SCT lµ c¸c ®­êng cong. Cã ba tr­êng hîp chän vËn
tèc pha cña sãng chËm nh­ trªn h×nh 7.11 d­íi sau :
 §iÒu kiÖn ®ång bé (tiÕp)
+ NÕu chän tr­êng hîp a/ víi vËn tèc ®iÖn tö t©m nhãm b»ng
vËn tèc pha cña sãng chËm v  v th× nhãm ®iÖn tö ®­îc
01 ph
h×nh thµnh vµ khi ch¹y däc hÖ lu«n r¬i vµo lóc tr­êng sãng
chËm ®æi pha, nªn chóng kh«ng trao vµ nhËn n¨ng l­îng cña
tr­êng SCT. Ta kh«ng sö dông ®iÒu kiÖn nµy.
+ NÕu chän ®iÒu kiÖn b/ víi vËn tèc ®iÖn tö t©m nhãm nhá
h¬n
vËn tèc pha cña sãng chËm
v01 v phth× nhãm ®iÖn tö ®­îc
h×nh thµnh vµ khi ch¹y däc hÖ lµm chËm sÏ r¬i vµo pha t¨ng
tèc cña tr­êng sãng chËm vµ chóng lÊy n¨ng l­îng cña tr­êng
SCT. Ta kh«ng sö dông tr­êng hîp nµy.
+ NÕu chän ®iÒu kiÖn c/ víi vËn tèc t©m nhãm ®iÖn tö lín h¬n
mét chót vËn tèc pha cña sãng chËm v01  v phth× nhãm ®iÖn
tö ®­îc h×nh thµnh vµ khi ch¹y däc hÖ lµm chËm sÏ r¬i vµo
pha c¶n cña tr­êng sãng chËm råi trao n¨ng l­îng cho tr­êng
SCT. Ta chän ®iÒu kiÖn ®éng bé nµy cho ®Ìn lµm viÖc.
 e/ C¸c tham sè kü thuËt
-VËy ®iÒu kiÖn ®ång bé lµm viÖc
cña ®Ìn sãng ch¹y kiÓu O lµ : E
K  20 lg zra  dB 
-HÖ sè khuyÕch ®¹i : E zv
ë ®©y E zra , E zv t­¬ng øng lµ ®iÖn tr­êng sãng chËm t¹i lèi ra
vµ lèi vµo hÖ lµm chËm cña ®Ìn. Trong chÕ ®é tuyÕn tÝnh
hÖ sè
khuyÕch ®¹i tÝnh theo biÓu thøc : K  9,54  47,3CN  L  dB 
I R
C lµ tham sè khuyÕch ®¹i cña ®Ìn : C  3 0 lk
4U 0
N lµ tû sè chiÒu dµi hÖ lµm chËm trªn
b­íc sãng chËm cña tr­êng, L lµ ®é suy gi¶m cña tÊm hÊp thô
®­a vµo trong ®Ìn nh»m chèng tù kÝch cña dao ®éng ký sinh.
K cã thÓ ®¹t cì 30 ®Õn 50 dB.
-D¶i tÇn lµm viÖc cña ®Ìn lµ kho¶ng tÇn sè øng víi giíi h¹n mµ
hÖ sè khuyÕch ®¹i K gi¶m ®i 1/2 so víi gi¸ trÞ cùc ®¹i. §Ìn
sãng ch¹y cã ­u viÖt lµ d¶i tÇn rÊt réng ®¹t cì 20% ®Õn 50%,
do hÖ lµm chËm xo¾n cã ®Æc tr­ng t¸n s¾c kh¸ b»ng ph¼ng.
 C¸c tham sè kü thuËt (tiÕp) 2
E
-C«ng suÊt ra cña ®Ìn ®­îc tÝnh theo biÓu thøc : Pra  mzl
2 Rlk
ë ®©y Emzl lµ biªn ®é tr­êng t¹i lèi ra hÖ lµm chËm.
C«ng suÊt ra cña ®Ìn còng ®­îc tÝnh trong chÕ ®é nhãm ®iÖn
tö d¹ng lý t­ëng lµ : P  2CI 0U, 0C lµ tham sè khuyÕch ®¹i.
P
-HiÖu suÊt ®iÖn tö cña ®Ìn tÝnh theo biÓu thøc: P  2C ra

Nªn ®Ó t¨ng hiÖu suÊt ®iÖn tö cña ®Ìn ta cè g¾ng t¨ng R lk vµ

dßng I0 vµ gi¶m U0 theo kh¶ n¨ng cho phÐp. HiÖu suÊt ®iÖn tö
cña ®Ìn sãng ch¹y cã thÓ ®¹t cì 20-30% trong d¶i dm vµ cm.
-T¹p ©m cña ®Ìn do hai hiÖu øng g©y nªn lµ : hiÖu øng h¹t vµ
ph©n phèi ®iÖn. §Ìn sãng ch¹y cã t¹p ©m kh¸ nhá cì 3-4 dB.
§ã lµ ­u viÖt thø hai cña ®Ìn, nªn nã ®­îc sö dông lµm bé
khuyÕch ®¹i t¹p ©m nhá d¶i réng trong c¸c m¸y thu cã ®é
nh¹y cao.
d/ MÉu thùc tÕ ®Ìn sãng ch¹y vµ hÖ tõ tr­êng däc
 7.7 Diode b¸n dÉn hiÖu øng Gan
a/ CÊu t¹o :
-Diode hiÖu øng Gan hay gäi t¾t lµ Diode Gan ®­îc dïng lµm
bé t¹o dao ®éng hay khuyÕch ®¹i c¸c dao ®éng SCT ë d¶i
sãng cm vµ mm cã c«ng suÊt nhá.
-Diode ®­îc cÊu t¹o tõ mét líp máng ®ång nhÊt cña chÊt b¸n
dÉn hîp chÊt cao «m nh­GaAs hoÆc InP, hai ®Çu b¶n b¸n dÉn
cã phñ hai líp kim lo¹i tiÕp xóc lµm cùc Anot vµ Katot cña
diode. Ta ®Æt gi÷a anot vµ katot mét ®iÖn ¸p kh«ng ®æi U 0
sÏ U
E 0
t¹o ra trong kh«ng gian cña diode mét ®iÖn tr­êng L,
L lµ chiÒu dÇy diode. Khi thay ®æi gi¸ trÞ ®iÖn ¸p U0
vµ quan s¸t vËn tèc chuyÓn ®éng cña c¸c h¹t mang ®iÖn trong
Vkt
diode theo gi¸ trÞ cña ®iÖn tr­êng E trong diode ta nhËn
®­îc ®­êng cong cã ®o¹n ®é dèc ©m nh­trªn h×nh 7.12 sau :
 b/ §é dèc vi ph©n ©m
§o¹n ®å thÞ øng víi ®iÖn tr­êng trong kho¶ng tõ Eng ®Õn Em cã
dI
®é dèc ©m øng víi ®¹o hµm 0 gäi lµ ®o¹n cã ®é dÉn
dE
vi
ph©n ©m.n0 LNång
1010®é
/ cmh¹t
3
dÉn n0 trong diode ph¶i ®¹t 10
®­î15c /®iÒu
cm3
kiÖn lµ : (øng víi nång ®é t¹p chÊt cì )
 §é dÉn vi ph©n ©m (tiÕp)
-§iÖn tr­êng Eng gäi lµ ®iÖn tr­êng ng­ìn. Nã øng víi vËn tèc
cña h¹t dÉn ®¹t gi¸ trÞ cùc ®¹i Vkt  Vkt max
vµ b¾t ®Çu gi¶m khi E > Eng
-Tõ lý thuyÕt dao ®éng chØ ra r»ng khi m¾c mét diode cã
®iÖn
trë ©m (hoÆc ®é dÉn ©m víi tÝn hiÖu xoay chiÒu) vµo m¹ch
céng h­ëng th× cã thÓ t¹o ra bé dao ®éng hay bé khuyÕch ®¹i
dao ®éng SCT. Vkt  f  E 
-Gi¶i thÝch vËt lý ®­êng ®Æc tr­ng cña h¹t dÉn
trong diode dùa trªn lý thuyÕt hai vïng dÉn nh­sau : trong
chÊt b¸n dÉn t¹o ra diode h×nh thµnh hai vïng dÉn gäi lµ c¸c
Dolin. Mçi dolin øng víi mét møc n¨ng l­îng x¸c ®Þnh cña
®iÖn tö vµ ®­îc ®Æc tr­ng bëi mËt ®é h¹t lµ n, khèi l­îng hiÖu
dông mhd vµ ®é linh ®éng  n kh¸c nhau.
 c/ Lý thuyÕt hai vïng dÉn
Møc n¨ng l­îng cña ®iÖn tö ë dolin 2 cao h¬n ë dolin 1 vµ cã
c¸c gi¸ trÞ t­¬ng øng sau : mhd 1  mhd 2 , n1  n 2
thÝ dô nh­: n1  5000  8000 cm 2 / Vs , n 2  100  200 cm2 / Vs
-Khi tr­êng yÕu E  E hÇu hÕt c¸c ®iÖn tö n»m ë dolin 1,
ng
nªn ta cã Vkt   n1 E
tøc lµ vËn tèc kÐo theo cña ®iÖn tö
t¨ng tuyÕn tÝnh theo ®iÖn tr­êng trong diode. VËn tèc ®iÖn tö
®¹t cùc ®¹i øng víi gi¸ trÞ ®iÖn tr­êng ng­ìng
Vkt  Vkt max
Eng  3.105 v / cm  6.105 v / cm
( víi chÊt GaAs vµ víi chÊt
InP). NÕu t¨ng tiÕp ®iÖn tr­êng ®Ó E  Eng th× c¸c ®iÖn tö
®­îc t¨ng tèc cã ®éng n¨ng lín h¬n sÏ nhÈy tõ dolin 1 lªn
dolin 2 ( qu¸ tr×nh diÔn ra cùc ng¾n cì t= 10-13s ). C¸c ®iÖn tö
n»m ë dolin 2 cã møc n¨ng l­îng cao h¬n n¨ng l­îng chuyÓn
®éng nhiÖt cña nã nªn ta gäi c¸c ®iÖn tö nµy lµ c¸c ®iÖn tö
nãng.
 Lý thuyÕt hai vïng dÉn (tiÕp)
C¸c ®iÖn tö “nãng” cã khèi l­îng hiÖu dông lín h¬n nhiÒu
lÇn so víi ®iÖn tö ë dolin 1 : mhd 2 mhdnªn
1
®é linh ®éng cña
chóng há h¬n nhiÒu so víi ®é linh ®éng ë dolin 1, tøc :
 n 2  n1 v× vËy vËn tèc kÐo theo cña chóng gi¶m, ta cã
®o¹n ®å thÞ Vkt gi¶m khi E t¨ng. §o¹n nµy cã quy luËt nh­sau
, ë ®©y n1, n2 lµ mËt ®é ®iÖn tö
Vkt   n1  n1  n2  n 2  E /  n1  n2 
n»m ë møc dolin 1 vµ 2 t­¬ng øng. VËn tèc kÐo theo cña ®iÖn
tö gi¶m ®Õn gi¸ trÞ cùc tiÓu Vmin khi E = Em.
- Khi t¨ng tiÕp E > Em th× vËn tèc kÐo theo cña ®iÖn tö l¹i
t¨ng theo ®iÖn tr­êng nh­ng kh¸ chËm, v× khi ®ã tÊt c¶ c¸c
®iÖn tö tù do tõ dolin 1 ®· nh¶y hÕt sang dolin 2. Quy luËt cña
vËn tèc kÐo theo cña ®iÖn tö l¹i theo quy luËt nh­tr­íc lµ :

Vkt   n 2 E
 Lý thuyÕt hai vïng dÉn (tiÕp)
- NÕu t¨ng tiÕp ®iÖn tr­êng ®Õn E = Ebh th× vËn tèc kÐo theo
cña ®iÖn tö ®¹t gi¸ trÞ b·o hoµ vµ gi÷ nguyªn Vkt = Vktbh , nÕu
®iÖn tr­êng t¨ng lín h¬n E > Ebh .
- Do tån t¹i do¹n ®Æc tr­ng cã ®é dÉn vi ph©n ©m nªn trong
diode xuÊt hiÖn sù ph©n bè mét vïng ®iÖn tÝch kh«ng gian
kh«ng æn ®Þnh cã ®iÖn tr­êng ®Þa ph­¬ng kh¸ lín dÞch chuyÓn
tõ katot vÒ anot gäi lµ domen. Domen dÞch chuyÓn víi vËn tèc
b»ng vËn tèc kÐo theo cña ®iÖn tö : Vdm = Vkt. Sù b·o hoµ, tøc
sù h×nh thµnh domen dõng l¹i khi vËn tèc Vdm b»ng vËn tèc
cña ®iÖn tö ë bªn ngoµi domen. Mét domen míi ®­îc
h×nh thµnh khi domen cò ®Õn anot vµ biÕn mÊt. Sù ph©n bè
c­êng ®é ®iÖn tr­êng trong vµ ngoµi domen ®­îc m« t¶ trªn
h×nh vÏ bªn.
 d/ Sù t¹o thµnh domen
Qu¸ tr×nh h×nh thµnh domen
trong diode ®­îc gi¶i thÝch
vÒ vËt lý nh­sau : MÉu diode
Gan ®Æt trong ®iÖn tr­êng kh«ng
®æi chän cã gi¸ trÞ E0 = Eng. NÕu
b¸n dÉn lµ ®ång nhÊt th× ®iÖn
tr­êng trong nã lµ ®Òu, nh­ng v×
b¸n dÉn lµ kh«ng tinh khiÕt vµ cã
t¹p chÊt, nªn gi¶ sö t¹i vïng nhá quanh t¹p chÊt t¹o nªn vïng
kh«ng ®ång nhÊt dÉn ®Õn lµm t¨ng ®iÖn tr­êng tøc : E0 > Eng
lµm cho vËn tèc kÐo theo cña ®iÖn tö Vkt gi¶m øng víi vïng
®Æc tr­ng cã ®é dèc ©m. Trong qu¸ tr×nh chuyÓn ®éng tõ katot
vÒ anot do cã vËn tèc kh¸c nhau nªn c¸c ®iÖn tö t¹o thµnh mét
vïng cã mËt ®é khèi ®iÖn tÝch kh«ng gian lín kh«ng æn ®Þnh
víi ®iÖn tr­êng cã c­êng ®é lín t¨ng vät so víi gi¸ trÞ bªn
ngoµi vïng ®­îc gäi lµ domen (m« t¶ trªn h×nh 7.13).
 e/ HiÖu øng Gan
- Trong qóa tr×nh domen h×nh thµnh vµ dÞch chuyÓn tõ katot
vÒ anot, th× trong diode cã dßng ®iÖn, cßn ë m¹ch ngoµi cã
dßng ®iÖn nhá kh«ng ®¸ng kÓ. Khi domen ch¹m ®Õn anot
th× ë
m¹ch ngoµi cã xung dßng ®iÖn kh¸ lín t¹o thµnh dßng ®iÖn
d¹ng m¹ch ®Ëp. HiÖn t­îng trªn cña diode gäi lµ hiÖu øng
Gan ®­îc mang tªn nhµ vËt lý Anh ph¸t hiÖn ra hiÖu øng nµy
n¨m 1963.
- NÕu Diode Gan ®­îc ®Æt trong hép céng h­ëng cã chiÒu dµi
L vµ ®­îc ®iÒu chØnh céng h­ëng t¹i hµi bËc nhÊt cña xung
dßng th× trong hép tån t¹i mét dao ®éng siªu cao tÇn víi tÇn sè
Vkt
gäi lµ tÇn sè Gan cã d¹ng : f g 
L
 g/ C¸c chÕ ®é c«ng t¸c cña diode Gan
Diode Gan lµm viÖc trong hai chÕ ®é chÝnh lµ : cã domen vµ
kh«ng cã domen. C¸c ®iÒu kiÖn ®Ó Domen h×nh thµnh vµ
dÞch
chuyÓn hoµn chØnh trong diode gåm :
U 0 U ng  E 0  E ng 
+
t d  d n0 L 1012 / cm 2
+ td 
L hay
Vdm
ë ®©y lµ thêi gian dÞch chuyÓn cña domen trong
diode tõ anot ®Õn katot, τd lµ thêi gian h×nh thµnh hoµn chØnh
mét domen, n0 = n1 + n2 lµ mËt ®é trung b×nh cña ®iÖn tö trong
vïng dÉn.
1/ ChÕ ®é cã domen : ph¶i thùc hiÖn ®­îc c¶ hai ®iÒu kiÖn nªu
trªn. Trong chÕ ®é nµy, ®Æc tr­ng vol-ampe cña diode Gan cã
d¹ng mét ®o¹n nh¶y bËc nh­m« t¶ trªn h×nh 7.14 sau :
 C¸c chÕ ®é c«ng t¸c cã domen
Tuú theo phÈm chÊt cña hÖ céng h­ëng mµ diode Gan trong
chÕ ®é cã domen cã thÓ lµm viÖc trong ba tr­êng hîp lµ : Gan
bay, gi÷ chËm domen vµ ®µn ¸p domen.
- Khi t¶i nhá, chÕ ®é c«ng t¸c lµ
Gan bay, tÇn sè dao ®éng f b»ng
tÇn sè Gan bay fg hiÖu suÊt nhá
cì vµi %, c«ng suÊt rÊt nhá.
- Khi t¶i víi phÈm chÊt lín, chÕ
®é c«ng t¸c lµ gi÷ chËm domen.
Trong chÕ ®é nµy trong kho¶ng thêi gian t2 = T - t1 (t1lµ kho¶ng
thêi gian ®Ó domen h×nh thµnh vµ truyÒn trong diode) domen
bÞ
gi÷ chËm kh«ng h×nh thµnh trong diode v× ~ ®iÖn ¸p tæng ®Æt
trªn U   U 0  U U ng
diode nhá h¬n gi¸ trÞ ng­ìng f g /®é
ë chÕ 2  nµy
f  fg
tÇn sè dao ®éng cña diode n»m trong kho¶ng :
hiÖu suÊt ®¹t 6-8%, c«ng suÊt lín h¬n so víi chÕ ®é Gan bay.
 C¸c chÕ ®é c«ng t¸c cã domen (tiÕp)
- Khi phÈm chÊt t¶i rÊt lín, diode lµm viÖc ë chÕ ®é ®µn ¸p
domen. Trong chÕ ®é nµy trong mét kho¶ng thêi gian t 2nhá
h¬n nhiÒu so víi chu kú dao ®éng siªu cao tÇn t 2 << T, domen
trong diode hoµn toµn biÕn mÊt v× ®iÖn ¸p tæng dÆt trªn diode
nhá h¬n gi¸ trÞ ®iÖn ¸p t¾t : U   U 0  U~ U t
ChÕ ®é c«ng t¸c nµy cho hiÖu suÊt thÊp h¬n chÕ ®é gi÷ chËm
domen, nh­ng tÇn sè lµm viÖc l¹i cã ph¹m vi réng h¬n trong
kho¶ng f / 2  f   2  3 f
g g
Nãi chung c¶ ba chÕ ®é lµm viÖc cã domen cña diode Gan ®Òu
cho hiÖu suÊt nhá, c«ng suÊt ra nhá, nªn Ýt ®­îc sö dông trong
thùc tÕ kü thuËt.
 2/ ChÕ ®é c«ng t¸c kh«ng cã domen
Trong chÕ ®é c«ng t¸c nµy, trong diode cã kh¶ n¨ng h×nh
thµnh domen, song kh«ng h×nh thµnh hoµn chØnh, v× mét trong
hai ®iÒu kiÖn ®· cho kh«ng thùc hiÖn ®­îc lµ chu kú dao ®éng
siªu cao tÇn nhá h¬n thêi gian h×nh thµnh lªn domen: T < τd .
Trong chÕ ®é nµy cã hai tr­êng hîp lµm viÖc lµ chÕ ®é tÝch luü
h¹n chÕ ®iÖn tÝch khèi vµ chÕ ®é ®é dÉn ©m.
a/ ChÕ ®é tÝch luü h¹n chÕ ®iÖn tÝch khèi:
Trong chÕ ®é nµy, trong mét kho¶ng thêi gian t 1 nhá cña chu
kú dao ®éng siªu cao tÇn T= t1 + t2, domen trong diode cã thÓ
h×nh thµnh v× ®iÖn ¸p tæng ®Æt trªn nã lín h¬n gi¸ trÞ ng­ìng,
nh­ng sau ®ã bÞ dõng l¹i vµ biÕn mÊt hoµn toµn trong kho¶ng
thêi gian t2 cßn l¹i cña chu kú khi ®iÖn ¸p tæng trªn diode gi¶m
nhá h¬n ®iÖn ¸p ng­ìng vµ ®iÖn ¸p t¾t. Do ®ã sau mét vµi chu
kú dao ®éng SCT, trong diode Gan cã tÝch luü mét l­îng ®iÖn
 ChÕ ®é c«ng t¸c kh«ng cã domen (tiÕp)
®iÖn tÝch kh«ng gian,h×nh thµnh vïng ph©n bè ®iÖn tÝch
kh«ng
gian æn ®Þnh. §Ó h¹n chÕ sù t¨ng qu¸ møc ®iÖn tÝch khèi lµm
t¨ng qu¸ møc c­êng ®é tr­êng dÉn ®Õn sù ®¸nh thñng diode
cÇn thùc hiÖn ®iÒu n0kiÖn 5h¹n chÕ sau :1 
4 3
2.10 s / cm   2.10 s / cm
3
 n0  3
, f  GHz 
f  cm 

V× vËy chÕ ®é nµy cã tªn lµ tÝch luü h¹n chÕ ®iÖn tÝch khèi.
Do lµm viÖc trong chÕ ®é kh«ng cã sù chuyÓn ®éng cña domen,
nªn tÇn sè cña dao ®éng kh«ng phô thuéc vµo ®é dÇy L cña
diode, nªn ta cã thÓ chÕ t¹o diode cã dé dÇy L lín h¬n vµ chÞu
®­îc ®iÖn ¸p U0 ®Æt trªn diode lín h¬n t¹o kh¶ n¨ng t¨ng c«ng
suÊt ra cña dao ®éng. §©y lµ ­u ®iÓm cña chÕ ®é c«ng t¸c nµy,
vµ th­êng ®­îc øng dông trong thùc tÕ kü thuËt.
 ChÕ ®é c«ng t¸c kh«ng cã domen (tiÕp)
§Æc tr­ng vol-ampe cïng gi¶n ®å ®iÖn ¸p vµ dßng ®iÖn dao
®éng siªu cao tÇn cña diode Gan trong chÕ ®é tÝch luü h¹n
chÕ
®iÖn tÝch khèi m« t¶ ë h×nh 7.15 d­íi .
 ChÕ ®é c«ng t¸c kh«ng cã domen (tiÕp)
b/ ChÕ ®é ®é dÉn ©m
Trong chÕ ®é c«ng t¸c nµy diode coi nh­mét m¹ng hai cùc cã
®é dÉn ©m, nã ®­îc m¾c vµo m¹ch céng h­ëng cã nhiÖm vô
khuyÕch ®¹i c¸c dao ®éng siªu cao tÇn. Khi chän ®iÒu kiÖn :
U0 > Ung vµ 1010/cm2 < n0L < 1012/cm2 ta cã bé khuyÕch ®¹i
d¶i hÑp, khi chän ®iÒu kiÖn : U0 > (3-4)Ung vµ n0L > 1012/cm2
ta cã bé khuyÕch ®¹i d¶i réng cho hÖ sè khuyÕch ®¹i cì 20 –
30 dB. Trong kü thuËt hay dïng ®iÒu kiÖn nµy.
c/ ChÕ ®é lai ghÐp
Diode Gan còng cã thÓ lµm viÖc ë chÕ ®é lai ghÐp lµ chÕ ®é
n»m gi÷a chÕ ®é tÝch luü giíi h¹n ®iÖn tÝch khèi vµ chÕ ®é
domen. Nã cã hiÖu suÊt vµ c«ng suÊt cì nh­chÕ ®é tÝch luü
h¹n chÕ ®iÖn tÝch khèi vµ còng ®­îc sö dông trong kü thuËt.
 Mét vµi tham sè cña Diode Gan
- Diode Gan chÕ t¹o tõ chÊt GaAs cã thÓ lµm m¸y ph¸t cho
c«ng suÊt ra ë chÕ ®é liªn tôc cì 1W ë d¶i tÇn ®Õn 10 GHz
vµ cì 220 mW ë d¶i 50-100 GHz. Khi lµm viÖc ë chÕ ®é xung
th× cho ra c«ng suÊt ®Õn 100 W ë tÇn sè 10 GHz.
- Diode Gan chÕ t¹o tõ chÊt InP, ë chÕ ®é liªn tôc cã c«ng suÊt
ra ®Õn 1,5 W ë tÇn sè 200 GHz.
- HiÖu suÊt cña diode Gan tõ chÊt InP cao h¬n so víi diode
Gan tõ chÊt GaAs cì 2-3 lÇn.
- §iÖn ¸p cÊp cho diode Gan cì 3-20 V
- C­êng ®é ®iÖn tr­êng trong domen ®¹t cì 40-200 KV/cm,
cßn ë bªn ngoµi domen chØ cì 1-2 KV/cm, kÝch th­íc cña
domen cì 1/10 ®Õn 1/30 ®é dÇy L cña diode.
- Nång ®é t¹p chÊt trong chÊt b¸n dÉn chÕ t¹o diode Gan cì
1015 /cm3.
7.8 Diode b¸n dÉn hiÖu øng th¸c