Professional Documents
Culture Documents
Mohinh 1
Mohinh 1
Mohinh 1
A : Anoát
K : catoát
G : Cöïc ñieàu khieån
J1, J3 : Maët tieáp giaùp phaùt ñieän tích
J2 : Maët tieáp giaùp trung gian
H.I.1a : Sô ñoà kyù hieäu cuûa SCR
H.I.1b : Sô ñoà caáu truùc boán lôùp cuûa SCR
H.I.1c : Sô ñoà moâ taû caáu taïo cuûa SCR
H.I.1d : Sô ñoà töông ñöông cuûa SCR
H.I.3
H.I.3 Ñaëc tuyeán Volt - Ampere cuûa Thyristor
Ith max : Giaù trò cöïc ñaïi doøng thuaän
Uth : Ñieän aùp thuaän
Ung : Ñieän aùp ngöôïc
Udt : Ñieän aùp ñaùnh thuûng
Ing : Doøng ngöôïc.
Io : Doøng roø qua Thyristor
Idt : Doøng duy trì.
u: Ñieän aùp rôi treân Thyristor
Ñeå giaûi thích ñöôïc yù nghóa vaät lyù cuûa ñöôøng ñaëc tuyeán Volt -
Ampere Thyristor, ngöôøi ta chia ra laøm boán ñoaïn ñaùnh soá la maõ nhö
H.I. 3b
- Ñoaïn ( I) öùng vôùi traïng thaùi ngaét cuûa Thyristor. Trong ñoaïn
naøy (1 + 2 ) < 1, coù doøng roø qua Thyristor I Io, vieäc taêng giaù trò U
ít coù aûnh höôûng ñeán giaù trò doøng I. Khi U taêng ñeán giaù trò U ch
(ñieän aùp chuyeån maïch) thì baét daàu quaù trình taêng tröôûng nhanh
choùng cuûa doøng ñieän,Thyristor chuyeån sang trang thaùi môû.
-Ñoaïn (II) öùng vôùi giai ñoaïn chuyeån dòch thuaän cuûa maët tieáp
giaùp J2 (Q1, Q2 chuyeån sang traïng thaùi baõo hoaø). ÔÛ giai ñoaïn naøy,
moãi moät löôïng taêng nhoû doøng ñieän öùng vôùi moät löôïng giaûm lôùn
cuûa ñieän aùp. Ñoaïn naøy ñöôïc goïi laø ñoaïn ñieän trôû aâm.
-Ñoaïn (III) öùng vôùi traïng thaùi môû cuûa Thyristor. Trong ñoaïn
naøy caû 3 maët tieáp giaùp J1, J2, J3 ñieàu ñaõ chuyeån dòch thuaän, moät
giaù trò ñieän aùp nhoû coù theå taïo ra moät doøng ñieän lôùn. Luùc naøy
doøng ñieän thuaän chæ coøn bò haïn cheá bôûi ñieän trôû maïch ngoaøi,
H.I.4
Ung Ung.max
(10-20)mA
Iñk=0
Iñk1=100mA
Iñk2=1A Ing
Iñk < Iñk1 < Iñk2
H.I.5
3. Ñieän aùp ñònh möùc (Uñm):
laø giaù trò ñieän aùp cho pheùp ñaëc leân treân Thyristor theo
chieàu thuaän vaø ngöôïc. Thoâng thöôøng U ñm = 2/3 Uth max
10. Toác ñoä taêng ñieän aùp thuaän cho pheùp (du/ dt):
Laø giaù trò lôùn nhaát cuûa toác ñoä taêng aùp treân Anod maø
Thyristor khoâng chuyeån töø traïng thaùi khoaù sang traïng thaùi môû.
11. Toác ñoä taêng doøng thuaän cho pheùp (di/ dt):
laø iaù trò lôùn nhaát cuûa toác ñoä taêng doøng trong quaù trình môû
Thyristor.
H.I.9
H. I.9 giôùi thieäu moät coâng taéc tô moät chieàu ñôn giaûn duøng ñeå
ñieàu khieån boùng ñeøn 12 Volt,100mmA. Neáu caàn thieát ta coù theå thay
taûi khaùc vaøo vò trí cuûa boùng ñeøn, nhöng trong tröôøng hôïp taûi caûm
khaùng thì caàn phaûi noái song song moät Diod D 1 ñeå traùnh cho maïch
khoûi söï coá do söùc ñieän ñoäng caûm öùng gaây ra. Khi ñoùng hoaëc caét
maïch Thyristor duøng trong maïch naøy coù theå chòu ñöôïc doøng ñieän
Anod ñeán 2A vaø coù theå ñöôïc ñoùng (thoâng maïch) bôûi doøng ñieän
ñieàu khieån beù côõ vaøi traêm miliAmpere. Doøng ñieän ñieàu khieån
ñöôïc caáp qua ñieän trôû baûo veä R1 vaø nuùt aán S1. Ñieän trôû R2 ñöôïc
noái giöõa cöïc khieån vaø Catot duøng ñeå naâng cao ñoä oån ñònh cuûa
maïch ñieän.
Khi nhaán S1 thì maïch seõ ñoùng ñieän, moät khi Thyristor ñaõ môû thì
duø cho nuùt S1 hôû maïch thì noù vaãn duy trì traïng thaùi môû ñoù. Muoán
cho Thyristor ngöng daãn ta nhanh choùng ñöa doøng ñieän Anod trôû veà
khoâng baèng caùch nhaán nuùt S2.
H.I.10 giôùi thieäu moät phöông phaùp ngaét Thyristor. Thöïc vaäy,
khi T ñang ôû trang thaùi môû, tuï C 1 ñöôïc naïp töø nguoàn qua ñieän trôû
R3. Khi ta aán S2 laïi, baûn cöïc döông cuûa tuï noái mass vaø aùp treân tuï
laøm cho Anod cuûa T trôû thaønh aâm, ñieàu naøy gaây ñaûo ngöôïc phaân
cöïc treân T vaø laøm cho noù ngaét. Tuï C 1 phoùng raát nhanh nhöng ñuû
ñeå giöõ cho anod aâm trong vaøi phaàn trieäu giaây, vaø do ñoù ñaûm baûo
cho T ngöng daãn. Caàn chuù yù raèng neáu S 2 vaãn giöõ traïng thaùi ñoùng
sau khi doøng taûi ñaõ ñöôïc ngaét, thì tuï seõ ñöôïc naïp ngöôïc thoâng qua
taûi, do ñoù caàn choïn tuï khoâng phaân cöïc nhö tuï Mylar hoaëc tuï
Polyester.
H.I.11
Moät phöông phaùp khaùc khoaù T baèng tuï nhö H.I.11. ÔÛ ñaây,
ngöôøi ta duøng T2 phuï ñeå thay theá cho nuùt aán trong H.I.10. Thyristor T 1
ñöôïc ngaét baèng caùch môû T2 trong khoaûng thôøi gian raát ngaén nhôø
moät xung ñieän ñieàu khieån raát nhoû chaûy qua nuùt aán S 2 vì doøng Anod
cuûa noù ñöôïc caáp qua R3 coù giaù trò nhoû hôn doøng duy trì.
H.I.12 giôùi thieäu moät sô ñoà Thyristor noái theo maïch dao ñoäng
duøng ñeå ñieàu khieån hai boùng ñeøn rieâng bieät LP 1 & LP2. Giaû söû T1
môû trong khi T2 ngaét tuï C1 (loaïi khoâng coù cöïc tính) ñöôïc naïp vôùi cöïc
tính döông phía LP2.
Khi aán S2, maïch seõ chuyeån traïng thaùi, T2 môû do taùc duïng cuûa
cöïc ñieàu khieån vaø T1 seõ bò chính T2 khoaù laïi döôùi taùc duïng cuûa tuï
C1. Ñoàng thôøi tuï naøy ñöôïc naïp theo chieàu ngöôïc laïi. Khi tuï ñöôïc
naïp ñaày, traïng thaùi cuûa maïch coù theå thay ñoåi neáu ta aán nuùt S 1. khi
GVHD Nguyeãn Xuaân Khai Trang 9
Luaän vaên toát ngieäp SVTH Nguyeãn Vaên Hieàn
ñoù T2 ngaét nhôø tuï C1. Traïng thaùi dao ñoâäng naøy coù theå laëp ñi laëp
laïi maõi.
H.I.12
Caùc maïch H.I.9,H.I.10, H.I.11,H.I.12 ñeàu duøng cho taûi coá ñònh
ñôn giaûn thuoäc loaïi maïch töï duy trì .
H.I.13a H.I.13b
H.I.13 giôùi thieäu moät heä thoáng baùo ñoäng ñôn giaûn duøng ñieän
moät chieàu, vôùi loaïi taûi khoâng lieân tuïc nhö chuoâng ñieän, boä rung
hoaëc coøi. Khi ñoùng nguoàn, moät doøng ñieän seõ chaûy qua cuoän daây
phaàn öùng boá trí trong maïch coù hai tieáp ñieåm, doøng ñieän ñoù caûm
öùng ra töø tröôøng trong cuoän daây neân laøm cho caùc tieáp ñieåm môû
ra. Khi tieáp ñieåm môû doøng ñieän bò ngaét vaø töø tröôøng cuõng bò maát
theo. Keát quaû laø caùc tieáp ñieåm laïi ñoùng laïi doøng ñieän chaûy qua
cuoän daây, hieän töôïng nhö treân cöù theá laëp ñi laëp laïi.
Moät taûi nhö vaäy ñöôïc xem nhö moät coâng taét tô ñoùng môû theo
chu kyø vôùi toác ñoä raát nhanh. Khi taûi treân ñöôïc noái vaøo maïch
H.I.13a tín hieäu baùo ñoäng chæ ñöôïc phaùt ra neáu S 1 ñoùng. Do taûi coù
ñieän caûm neân khi söû duïng vôùi maïch Thyristor ta caàn noái song song
vôùi moät diod D1 caûn dòu.
Khi caàn thieát ta coù theå laép sô ñoà treân theo kieåu maïch duy trì
baèng caùch noái song song vôùi duïng cuï caûnh baùo moät ñieän trôû R3 =
GVHD Nguyeãn Xuaân Khai Trang 10
Luaän vaên toát ngieäp SVTH Nguyeãn Vaên Hieàn
470 ( H.I.13b ). Trong tröôøng hôïp naøy, khi heä thoáng baùo ñoäng töï
ngaét do rung doøng Anod cuûa Thyristor khoâng bò trieät tieâu, maø chæ
giaûm ñeán moät giaù trò qui ñònh bôûi ñieän trôû R 3 vaø söùc ñieän ñoäng
cuûa nguoàn. Neáu giaù trò naøy lôùn hôn doøng duy trì cuûa Thyristor thì T
seõ töï duy trì. Nhaân ñieàu kieän ñoù doøng Anod seõ khoâng giaûm veà
khoâng khi tín hieäu baùo ñoäng chuyeån vaøo khoaûng khe hôû doøng ñieän
giöõa hai laàn rung, vaø do ñoù T seõ bò ngaét.
Maïch tín hieäu baùo ñoäng H.I.13 ñöôïc duøng nhieàu trong caùc duïng
cuï coù ñieän aùp thaáp (3 ñeán 12 volt) nhö chuoâng ñieän, boä rung coøi.
Ñoù laø nhöõng duïng cuï ñieän tieâu thuï doøng döôùi 2A. Boä nguoàn
phaûi ñaûm baûo caáp ñuû moät ñieän aùp treân 1.5V so vôùi ñieän aùp caàn
thieát ñeå duïng cuï caûnh baùo hoaït ñoäng bình thöôøng. Phaàn ñieän aùp
duøng ñeå buø vaøo ñieän aùp baõo hoaø cuûa Thyristor khi ñaõ thoâng.
H.I.14
H.I.14 trình baøy moät maïch ñieän töông ñöông nhö duøng khoaù
ñoùng caét theo nöûa chu kyø ñeå ñieàu khieån boùng ñeøn 100W noái vôi
nguoàn ñieän xoay chieàu 120V hoaëc 240V. Khi khoaù S1 môû cöïc ñieàu
khieån cuûa Thyristor T ngaét vaø ñeøn taét. Ngöôïc laïi, neáu S 1 ñoùng ôû
thôøi ñieåm khôûi ñaàu cuûa moãi nöõa chu kyø döông T ñang ngaét, do ñoù
toaøn boä ñieän aùp ñaët leân cöïc ñieàu khieån qua ñeøn, Diod D 1 & R1, khi
ñieän aùp ñuû ñeå moài thoâng T thì ñeøn saùng leân. Keå töø luùc T môû,
ñieän aùp treân noù giaûm xuoáng giaù trò xaáp xæ khoâng, do ñoù doøng
ñieàu khieån khoâng coøn nöõa. Luùc naøy doøng Anod coù giaù trò ñuû
lôùn neân T thöïc teá ñöôïc duy trì ôû traïng thaùi môû trong suoát nöõa chu
kyø döông. Noù seõ töï ñoäng ngaét vaøo cuoái nöõa chu kyø naøy khi giaù
trò doøng Anod giaûm xuoáng khoâng.
Quaù trình neâu treân seõ ñöôïc laëp ñi laëp laïi theo caùc nöõa chu kyø
neáu ta giöõ S1 ôû traïng thaùi ñoùng. Khi môû S1,T seõ ngaét vaø ñeøn taét,
vì nhö ñaõ trình baøy,T khoaù vaøo moãi chu kyø döông.
Diod D1 trong maïch naøy coù taùc duïng ngaên khoâng cho ñieän aùp
aâm ñaët leân cöïc khieån. Ñieän trôû R1 coù giaù trò ñuû nhoû ñeå cho pheùp
moài thoâng T vaøo ñaàu nöõa chu kyø döông, nhöng noù cuõng phaûi coù
GVHD Nguyeãn Xuaân Khai Trang 11
Luaän vaên toát ngieäp SVTH Nguyeãn Vaên Hieàn
giaù trò ñuû lôùn ñeå haïn cheá doøng ñieän ñænh nhoïn trong cöïc ñieàu
khieån ôû moät giaù trò thích öùng. Khi ta ñoùng S 1 vaøo thôøi ñieåm coù
ñieän aùp cöïc ñaïi treân ñöôøng daây, caàn chuù yù raèng ñænh nhoïn cuûa
aùp vaø doøng chæ ñaët leân ñieän trôû R1 trong vaøi phaàn trieäu giaây ñeå
moài thoâng T, neân coâng suaát tieâu taùn treân R1 raát beù.
H.I.15
Coù nhieàu caùch duøng Thyristor ñeå ñieàu khieån caû hai nöõa chu
kyø trong maïch xoay chieàu. Trong H.I.15 vaø H.I.16 ñieän aùp xoay chieàu
ñöôïc bieán ñoåi thaønh ñieän aùp chænh löu ( khoâng loïc ) nhôø caàu boán
Diod D1, D2, D3, D4. Ñieän aùp chænh löu ñoù ñöôïc ñaët leân Thyristor T.
Khi khoaù S1 môû, T ngaét neân khoâng coù doøng ñieän chaïy qua caàu vaø
taûi. Khi S1 ñoùng, T ñöôïc noái thoâng ngay töø ñaàu moãi nöûa chu kyø,
neân toaøn boä coâng suaát ñöôïc ñaët leân taûi. Trong khi T daãn, cöïc ñieàu
khieån maát taùc duïng moät caùch töï ñoäng, nhöng T vaãn giöõ ôû traïng
thaùi môû trong suoát caû nöaõ chu kyø nhö giaûi thích treân. T seõ töï ñoäng
ngaét vaøo cuoái moãi nöûa chu kyø khi doøng Anod giaûm xuoáng khoâng,
do ñoù sô ñoà naøy duøng ñeå caáp ñieän cho taûi moät chieàu. ÔÛ phía
xoay chieàu cuûa caàu chænh löu ngöôøi ta ñaët caàu chì baûo veä khi coù söï
coá.
H.I.16
Trong H.I.16 taûi ñöôïc noái ôû phía xoay chieàu cuûa caàu, do ñoù
maïch naøy ñöôïc duøng ñeå ñieàu khieån taûi xoay chieàu. Tröôøng hôïp
naøy khoâng caàn caàu chì baûo veä, vì chính taûi ñaõ coù taùc duïng haïn
cheá doøng ñieän giaù trò cho pheùp khi coù söï coá trong caùc phaàn töû.
Cuoái cuøng H.I.17 maéc hai Thyristor T 1 & T2 song song ngöôïc nhau
ñeå taïo ra moät soùng hoaøn chænh caáp cho taûi. Khi S 1 môû, cöïc khieån
H.I.17
Thyristor thöôøng ñöôïc duøng ñeå ñieàu khieån caùc thieát bò duøng
ñieän moät chieàu nhö caùc ñoäng cô ñieän moät chieàu, loø ñieän, caùc
maùy haøn ñieän vaø ñeøn chieáu saùng vôùi hieäu suaát cao. Ñeå môû ñöôïc
Thyristor caàn phaûi thoûa maõn hai ñieàu kieän:
- UAK > 0 vaø coù tín hieäu döông UGK
- Coù doøng IG taùc ñoäng vaøo cöïc ñieàu khieån G cuûa
Thyristor
Do ñoù Thyristor thöôøng môû chaäm hôn Diod moät goùc töông öùng
. Goùc naøy laø goùc môû chaäm (goùc kích) cuûa Thyristor.
Tacoù =
: Taàn soá goùc doøng ñieän xoay chieàu.
: Thôøi gian tính töø thôøi ñieåm môû Diod töông öùng (U AK baét
ñaàu döông) ñeán thôøi ñieåm môû Thyristor (coù tín hieäu ñieàu khieån IG)
Trong caùc maïch chænh löu duøng Thyristor, caùc Thyristor ñöôïc cung
caáp töø nguoàn ñieän xoay chieàu moät pha hoaëc ba pha. Ñieàu naøy coù
nghóa laø Thyristor seõ khoaù laïi khi doøng ñieän qua noù ñi qua trò soá
khoâng, hoaëc noù bò phaân cöïc ngòch moät caùch töï nhieân theo qui luaät
cuûa nguoàn ñieän xoay chieàu vaø tính chaát chaát cuûa phuï taûi.
I. Caùc cheá ñoä cung caáp ñieän cho moät phuï taûi qua maïch
chænh löu duøng Thyristor:
1. Cheá ñoä cung caáp giaùn ñoaïn: Cheá ñoä naøy doøng cung caáp
cho phuï taûi khoâng lieân tuïc.
Ñeå minh hoaï cho cheá ñoä naøy ta xeùt maïch chænh löu moät pha
moät nöûa chu kyø, coù sô ñoà nguyeân lyù (H.II.1a) vaø ñoà thò ñieän aùp
(H.II.1b).
H.II.1a
H.II.1b
(L)
2 2
Vôùi : Z R
L
arctg
R
A : laø haèng soá tích phaân ñöôïc xaùc ñònh töø ñieàu kieän ban ñaàu.
Döïa vaøo bieåu thöùc id ta coù ñöôøng cong id giaûm ñeán khoâng vaø
Thyristor töï ñoäng taét. Do ñoù goùc goïi laø goùc taét cuûa Thyristor,
Thyristor tieáp tuïc ngaét cho ñeán thôøi ñieåm xuaát hieän xung I G tieáp theo
ôû chu kyø sau cuûa ñieän aùp U.
Nhö vaäy trong moãi chu kyø cuûa U doøng ñieän qua phuï taûi id chæ
toàn taïi trong khoaûng töø ñeán , coøn töø ñeán 2 doøng id = 0, toùm
laïi doøng qua phuï taûi laø doøng giaùn ñoaïn.
2. Cheá ñoä cung caáp lieân tuïc
ÔÛ cheá ñoä naøy doøng ñieän qua phuï taûi laø moät doøng ñieän lieân
tuïc (luoân luoân lôùn hôn khoâng). Ñeå minh hoaï cheá ñoä naøy ta xeùt
maïch chænh löu moät pha hai nöûa chu kyø. Sô ñoà nguyeân lyù H.II.2a vaø
ñoà thò ñieän aùp, doøng ñieän .II.2b nhö sau:
H.II.2a
H.II.2b
Trong sô ñoà H.II.2a caùc Thyristor T1 & T2 ñöôïc ñieàu khieån baèng
caùc xung doøng ñieän IG1 vaø IG2, ôû moãi chu kyø xung ñieàu khieån I G1
ñöôïc cho treân cöïc ñieàu khieån cuûa T1 chaäm sau ñieän aùp u1 moät goùc
, coøn IG2 ñöôïc cho treân cöïc ñieàu khieån T2 chaäm sau IG1 moät goùc
nhö H.II.2b
- Taïi goùc coù IG1 vaø U1 > 0 neân T1 môû vaø giaù trò doøng ñieän
taûi trung bình laø:
Um R t
id iT 1 Sin(t ) A et
Z
vaø coù daïng ñöôøng cong IT1 ôû H.II.2b
Ta coù:
Um 2Um R
ido
Sin( ) Sin( ) /(1 e L )
Z Z
Um 2
Sin( )[1 R
]
Z
1 e L
R
L
Um 1 e
Sin( )[ ( R
)]
Z
1 e L
R
1 e L
Vì : ( R
0
1 e L
Um
Neân ñeå ido > 0 caàn coùù: Sin( ) 0
Z
suy ra ñieàu kieän ñeå id lieân tuïc ( ido > 0) laø Sin(- ) < 0 hoaëc <
trong ñoù = arctg L/R.
Nhö vaäy ñieàu kieän ñeå chænh löu moät pha hai nöûa chu kyø laøm
vieäc ôû cheá ñoä cung caáp lieân tuïc laø goùc môû chaäm Thyristor < .
H.II.3a H.II.3b
Caùc xung ñieàu khieån IG1, IG1',IG2, IG2' coù cuøng chu kyø vôùi U2
nhöng xuaát hieän khoâng ñoàng thôøi vôùi U2, caùc xung IG1, IG2 'xuaát
hieän sau U2 moät goùc laø
Coøn caùc xung IG2, IG1' xuaát hieän sau U2 moät goùc + (H.II.3b).
Trong nöûa chu kyø ñaàu: U2 (0 t < ), U2 döông, caùc Thyristor T1,
T2' ñöôïc phaân cöïc thuaän. Do ñoù t = (coù IG1 vaø IG'2) caùc Thyristor T1
vaø T'2 môû. Luùc ñoù doøng ñieän ñi töø ñieåm A qua T 1 ñeán M qua phuï
taûi R ñeán N qua T'2 veà B.
Caùc Thyristor naøy môû cho ñeán luùc t = , taïi t = thì U 2 = 0.
Doøng ñieän Thyristor cuõng baèng khoâng (ôû maïch thuaàn trôû doøng
ñieän cuøng pha ñieän aùp) vaø Thyristor taét moät caùch töï nhieân.
Trong thôøi gian Thyristor naøy môû ( =< =< ) ñieän aùp chænh
löu (ñieän aùp ôû hai ñaàu phuï taûi) laø:
ud = u 2 = u 2m Sin t,
Doøng qua phuï taûi vaø Thyristor
id = iT1 = ud /R = u 2m / R Sin t
Coøn ñieän aùp treân T1 laø uT1 = 0
Sang nöûa chu kyø hai cuûa u 2 ( =< t = < 2 ); u2= 0, caùc Thyristor
T1' vaø T2 phaân cöïc thuaän. Do ñoù taïi goùc + (coù iG1 vaø i'G1) caùc
T2, T'1 môû, doøng ñi töø B qua T2 ñeán M qua R ñeán N qua T'1 veà A. Caùc
Thyristor naøy môû cho ñeán t = 2 . Taïi = 2 , U2 = 0, doøng qua
- Giaù trò trung bình cuaû doøng ñieän qua phuï taûi:
Id u do u 2 m (1 Cos )
R R
- Trò soá cöïc ñaïi Imax, trò soá hieäu duïng I vaø trò soá trung bình i o cuûa
doøng ñieän qua moãi Thyristor:
imax = id max = u2m / R
d t u 2 m
1 sin cos
i
2
I
2
T1
2R
1 u 2m (1 cos ) Id
2 T 1
io i d t
2R 2
Trò soá hieäu duïng I2 cuûa doøng thöù caáp vaø coâng suaát S cuûa Maùy
bieán aùp. ÔÛ moãi nöûa chu kyø ñieän aùp u2, doøng ñieän qua cuoän daây
thöù caáp chính laø doøng ñieän qua caùc Thyristor môû. Do ñoù:
dt u 2 m
2 Sin cos
2
I2
2 i
2
T1
R
S u 21 I 2 u 2 m * u 2 m
Sin cos
2 R 2
2
u2m
2 Sin cos
2R 2
Heä soá coâng suaát cuûa maïch thöù caáp Maùy bieán aùp:
2
u (1Cos )
2m
2
R
2
Cos Pd u do I d 2
2 S S u 2 SinCos
2m
2R 2
2
2 (1Cos )
SinCos
2
2
2. Chænh löu caàu moät pha duøng Thyristor vôùi phuï taûi R, L:
Sô ñoà nguyeân lyù H.II.4a vaø ñoà thò aùp doøng H.II.4b.
a) Söï hoaït ñoäng cuûa maïch vaø söï bieán thieân cuûa ñieän aùp
vaø doøng ñieän chænh löu:
Ñieàu khieån môû Thyristor trong maïch naøy gioâùng nhö vôùi phuï taûi
thuaàn trôû, töùc laø chuùng ta duøng caùc xung doøng ñieàu khieån
iG1,I'G1,iG2,I'G2 coù cuøng chu kyø vôùi ñieän aùp u 2. Song IG1 vaø I'G2 chaäm
sau u2 moät goùc , coøn IG2 vaø I'G1 chaäm sau u2 moät goùc +
+ Trong nöûa chu kyø ñaàu cuûa ñieän aùp u2 ( 0 =< t =< ) ; u2 > 0 caùc
Thyristor T1 vaø T2' môû. Doøng ñieän ñi töø ñieåm A qua T1 ñeán M qua
phuï taûi ñeán N vaø qua T'2 veà ñieåm B.
H.II.4a H.II.4b
2
u u Cos
do
2m
Nhö vaäy khi thay ñoåi goùc cuûa Thyristor töø 0 ñeán /2 ta coù theå
ñieàu khieån Udo töø 2u2m/ ñeán 0.
- Ñieän aùp cöïc ñaïi treân moãi Thyristor:
GVHD Nguyeãn Xuaân Khai Trang 20
Luaän vaên toát ngieäp SVTH Nguyeãn Vaên Hieàn
ungmax =u 2m
- Heä soá nhaáp nhoâ cuûa ñieän aùp chænh löu:
K = ( udmax - udmin ) /2udo, maø umax = 2u 2m
udmin = u 2m Sin ( + )= -u 2msin
(1 sin )
K u2m
(sin 1)
2
2 u 2 m Cos 4 cos
- Giaù trò trung bình cuûa doøng ñieän qua phuï taûi:
1 2
Id
2 i d t
0 d
didt RId
1
ud .dt u do
Nhö vaäy ta coù: RId = udo hay Id = Udo / R = (2/R )u2m cos
Tröôøng hôïp phuï taûi coù ñieän caûm L raát lôùn thì i d coù giaù trò
khoâng ñoåi vaø baèng trò soá trung bình Id cuûa noù.
- Trò cöïc ñaïi Imax, trò soá hieäu duïng I vaø trò soá trung bình i o cuûa
doøng ñieän qua Thyristor.
Ñeå tính toaùn ta giaû söû id = Id = const
Luùc ñoù imax = Id
1 2 Id
I
2 i d
dt
2
1 Id
io 2 iddt 2
- Trò soá hieäu duïng cuûa doøng thöù caáp I 2 vaø coâng suaát S cuûa
maùy bieán aùp.
ÔÛ moãi chu kyø cuûa u2, doøng ñieän qua cuoän daây thöù caáp chính laø
doøng ñieän qua caùc Thyristor môû. Do ñoù:
u
2 2
S u2 I 2 Cos
I R u 2 m
2m
d
2
- Heä soá coâng suaát cuûa maïch thöù caáp Maùy Bieán AÙp:
Cos P u I d do d
Udo.Id
2
S S 2U Cos / R
- 2
2m
(2 / .U 2 m Cos ) / R 4 2 2
Cos Cos cos
2
2 U
2
Cos / R 2 .
2m
III. Maïch chænh löu caàu moât pha khoâng ñoái xöùng:
1. Sô ñoà maïch vaø nguyeân lyù hoaït ñoäng:
Trong sô ñoà H.II.5a söû duïng hai Thyristor T 1 vaø T2, hai diod D'1 vaø
D'2. Vieäc thay theá caùc Thyristor baèng caùc diod laø giaûm giaù thaønh
cuûa caùc maïch chænh löu maø vaãn ñieàu khieån ñöôïc U do. Caùc Thyristor
T1 vaø T2 ñöôïc ñieàu khieån baèng caùc xung doøng ñieän IG1, IG2 xuaát hieän
chaäm sau ñieän aùp u2 moät goùc vaø + nhö H.II.5b.
H.II.5a H.II.5b
Trong nöûa chu kyø ñaàu cuûa u2 (0 =< t =< ), u2 > 0, T1 vaø D'2
phaân cöïc thuaän. D'2 daãn ngay taïi goùc t = 0, song phaûi ñôïi ñeán goùc
pha t = (coù tín hieäu iG1) thì T1 môùi môû vaø maïch ñieän môùi thoâng
töø A qua T1 ñeán M qua phuï taûi ñeán N qua D' 2 veà B. Luùc naøy ñieän
aùp treân hai ñaàu phuï taûi M vaø N laø ud = u2
Ñieän aùp treân T1 vaø D'2 : uT1 = uD'2 = 0
Giaû thieát phuï taûi coù ñieän caûm L lôùn, doøng qua phuï taûi laø
khoâng ñoåi vaø baèng trò soá trung bình cuûa noù Id.
Trong nöûa chu kyø sau cuûa u2 ( =< t =< 2 ), u 2 < 0,T2 vaø D'1
phaân cöïc thuaän, D'1 daãn ngay taïi goùc t = , song phaûi ñôïi ñeán goùc
Khi 0 thì u do u 2 m 0
- Ñieän aùp ngöôïc lôùn nhaát treân moãi Thyristor vaø Diod.
ungmax = u 2m
- Heä soá nhaáp nhoâ ñieän aùp chænh löu.
K = ( udmax - udmin)/2udo
Theo ñöôøng cong H.II.5.b thì:
udmin= 0
udmax = u 2m khi =< /2
udmax = u 2m Sin , khi > /2
Sin
khi / 2thi K u 2 m
Sin
2 2(1 cos )
u (1 cos )
2m
Nhaân hai veá phöông trình cho , thay T = 2, ud = u2m Sin t;
Sintdt u 2 m (1 cos ) u do
1
Id
R u 2m
R R
- Doøng ñieän trung bình qua moãi Thyristor (IT)
Vì T1 daãn trong khoaûng =< t =<
T'1 daãn trong khoaûng + =< t =< 2
Khi Thyristor môû, doøng qua noù chính laø doøng qua phuï taûi.
id = Id = const
1
I T
2 I d
dt I d
( ) / 2
Trò soá hieäu duïng cuûa doøng ñieän thöù caáp Maùy Bieán AÙp ( MBA)
I2
Doøng ñieän chæ qua cuoän daây thöù caáp trong thôøi gian T 1 môû ( =<
t =< ) vaø T'1 môû ( =< t =< 2)
Trò soá doøng thöù caáp chính laø doøng qua phuï taûi id = Id = const.
1 2
I 2 2 I d dt I d ( ) / I d 1
u 1 u 2m (
1 cos
S u I
2
2 d
2 2
2m
I 2 R
) 1
Heä soá coâng suaát cuûa maïch thöù caáp:
u 2m
(1 Cos )
Cos P u I
2 1 Cos
d do d
( )
S u Id 1
2
2 2m u 2m
1
1
2 2
H.II.6a H.II.6b
Ñeå ñieàu khieån caùc Thyristor T1,T2,T3 ngöôøi ta ñöa ra caùc xung doøng
ñieàu khieån iG1, iG2, iG3,. Caùc xung ñieàu khieån naøy coù cuøng chu kyø
vôùi caùc ñieän aùp thöù caáp U1, U2, U3 cuûa maùy bieán aùp nguoàn ba
pha. Thöù töï phaùt caùc xung ñieàu khieån laø iG1ñeán iG2 ñeán iG3 caùch
nhau moät goùc pha 2/3.
Vaäy trong moãi chu kyø taïi goùc pha 1= + / 6, T1 môû vì iG1 vaø u1
lôùn nhaát.
Taïi goùc pha 2 = + /6 + 2/3, T2 môû vì iG2 vaø u2 lôùn nhaát.
Taïi goùc pha 3 = + /6 + 4/3, T3 môû vì iG3 vaø u 3 lôùn nhaát.
Khi moät Thyristor môû thì hai Thyristor khaùc laïi khoaù.
- Trong khoaûng 1 =< t =< 2 thì T1 môû, doøng ñieän ñi töø A qua T1
ñeán M qua phuï taûi ñeán N veà ñieåm 0. AÙp treân hai ñaàu phuï taûi laø:
ud = u1,
uT1 = 0 (aùp treân Thyristor T1
-Trong khoaûng 2 =< t =< 3 thì T2 môû, doøng ñieän ñi töø B qua T2
ñeán M qua phuï taûi ñeán N veà ñieåm 0. AÙp treân hai ñaàu phuï taûi:
ud = u 2
Söï môû cuûa T2 laøm cho uM = uB vaø aùp treân T1 laø:
uT1 = uA - uM = uA - uB = u 1 - u 2 = u 12
-Trong khoaûng thôøi gian 3 =< t =< 4 thì T3 môû, doøng ñieän ñi
töø ñieåm C qua T3 ñeán M qua phuï taûi ñeán N veà ñieåm O:
AÙp treân hai ñaàu phuï taûi laø: ud = u 3
Söï môû T3 laøm cho uM = u C vaø aùp treân T1 laø :
uT1 = uA - uM = uA - uC = u1 - u 3 = u13.
K u d max
u d min
2u do
-Khi < / 3 thì udmax = um
udmin = um sin2 = um Sin (5 /6 + ) = umCos( /3 + )
-Khi / 3 =< =< /2 thì:
udmax = umSin ( / 6+ ) = umCos( - /3)
udmin = um sin2 = umCos( /3 + )
Nhö vaäy vôùi 0 =< =< /3 thì:
u u cos( ) 1 cos( )
m m
3 3
K ( )
6 3 3 3 Cos
Cos
2 u m
Coøn vôùi /3 =< =< /2 thì:
u cos( ) cos( ) cos( ) cos( )
m
3 3 3 3
K ( ) tag
6 3 3 3 Cos 3
u Cos
2 m
3
2
9 u m Cos
3u I
3 2 3 3
S 2 I 2 2 3 2 u m 2R 3
3 u m d
Cos
2 2R
- Heä soá coâng suaát cuûa maïch thöù caáp:
3 3
P u do I d u m Cos 3 2
Cos d
2 Cos
2 S
3um I d u
3 m
2
6 6
H.II.7a
H.II.7b
Trong sô ñoà H.II.7a ngöôøi ta duøng saùu Thyristor T 1, T2, T3, T'1,T'2,T'3.
Ñeå ñieàu khieån môû caùc Thyristor naøy ngöôøi ta thöôøng duøng moät
maùy phaùt xung doøng ñieän ñieàu khieån iG. Caùc xung doøng ñieän iG
phaùt ra theo thöù töï iG1,I'G3, iG2, i'G1,iG3,i'G2 caùch nhau moät khoaûng = /3
nhö H.II.7.b. Ngoaøi ra iG1 chaäm pha hôn so u1 moät goùc 1 = / 6 + .
Cuõng gioáng nhö maïch chænh löu ba pha duøng diod, caùc Thyristor chia
laøm hai nhoùm:
- Nhoùm Catod chung T1,T2,T3 vaø nhoùm Anod chung laø T'1,T'2,T'3.
Moãi Thyristor trong nhoùm Catod chung seõ môû khi ñieän aùp pha cuûa
cuoän daây thöù caáp noái vôùi noù laø lôùn nhaát vaø noù coù tín hieäu
ñieàu khieån iG. Coøn moãi Thyristor trong nhoùm Anot chung seõ môû khi
ñieän aùp pha cuûa cuoän daây thöù caáp noái vôùi noù laø aâm nhaát vaø
noù coù tín hieäu ñieàu khieån iG. Khi moät trong ba Thyristor nhoùm môû
thì hai Thyristor coøn laïi cuûa nhoùm seõ khoaù. Giaû thieát raèng phuï taûi
cuûa maïch coù ñieän caûm L raát lôùn, neân maïch laøm vieäc trong cheá
ñoä lieân tuïc cuûa doøng ñieän phuï taûi vaø giaù trò doøng ñieän naøy
baèng trò soá trung bình cuûa noù Id.
GVHD Nguyeãn Xuaân Khai Trang 28
Luaän vaên toát ngieäp SVTH Nguyeãn Vaên Hieàn
Nhö vaäy taïi goùc pha 1, T1 môû (u1 laø lôùn nhaátvaø coù tín hieäu
iG1) T1 seõ môû cho ñeán 3 (taïi 3, T2 môû vaø T1 khoaù laïi)
Taïi 2 thì T'3 môû (u3 laø nhoû nhaát vaø coù tín hieäu I'G3) vaø T3 seõ
môû cho ñeán 4 (taïi 4, T'1 seõ môû vaø T'3 khoaù laïi).
Töông töï: T2 seõ môû trong khoaûng 3 =< =< 5
T3 môû trong khoaûng 5 =< =< 7
T'1 môû trong khoaûng 4 =< =< 6
T'2 môû trong khoaûng 6 =< =< 8
- Trong khoaûng 1 =< =< 2, T1, T'2 môû. Doøng ñieän ñi töø ñieåm
A qua T1 ñeán M qua phuï taûi ñeán N qua T'2 veà ñieåm B:
AÙp treân hai ñaàu phuï taûi laø ud = uA - uB = u 1 - u2 = u 12
AÙp treân T1 laø uT1 = 0
- Trong khoaûng 2 =< =< 3, T1, T'3 môû. Doøng ñieän ñi töø B qua
T1 qua phuï taûi, qua T'3 veà C:
AÙp treân hai ñaàu phuï taûi laø ud = uA - uC = u = - u= = u 13
AÙp treân T1 laø uT1 = 0
- Trong khoaûng 3 =< =< 4, T2, T'3 môû. Doøng ñieän ñi töø B qua T2
qua phuï taûi, qua T'3 veà C
AÙp treân hai ñaàu phuï taûi laø ud = uB - uC = u 2 - u3 = u23
AÙp treân T1 laø uT1 = 0
Khi T2 môû thì uM = uB = u 2
uT1 = uA - uM = uA - uB = u1 - u2 = u12
- Trong khoaûng 4 =< =< 5, T2, T'1 môû. Doøng ñieän ñi töø B qua T 2,
qua phuï taûi, qua T'1 veà A.
AÙp treân hai ñaàu phuï taûi laø ud = uB - uA = u 2 - u1 = u 2 1
AÙp treân T1 laø uT1 = uA -uM = uA -uB = u 1 - u2 = u 12
- Trong khoaûng 5 =< =< 6, T3, T'1 môû. Doøng ñieän ñi töø C qua T3,
qua phuï taûi, qua T'1 veà A.
AÙp treân hai ñaàu phuï taûi laø ud = uC - uA = u 3 - u1 = u31
AÙp treân T1 laø uT1 = uA -uM = uA - uC = u1 - u3 = u 13
- Trong khoaûng 6 =< =< 1, T3, T'2 môû. Doøng ñieän ñi töø C qua T3,
qua phuï taûi, qua T'2 veà B.
AÙp treân hai ñaàu phuï taûi laø ud = uC - uB = u 3 - u2 = u 32
AÙp treân T1 laø uT1 = uA -uM = uA - uC = u1 - u3 = u 13
6 / 2
0
u [ Sint Sin(t 120 )]dt
2 / 6 m
3 / 2
Khi thay ñoåi töø 0 ñeán /
/ 6 u mCos(t / 3)dt
3 3
u u Cos
do
m
2thì coù theå thay ñoåi giaù trò trung bình ñieän aùp chænh löu töø 3 .3 /
um ñeán 0.
Ñieän aùp ngöôïc cöïc ñaïi treân moãi Thyristor
ungmax = 3 um
- Giaù trò trung bình cuûa doøng ñieän qua phuï taûi:
Id u do
3 3
Cos
R R u m
- Trò soá cöïc ñaïi imax, giaù trò hieäu duïng I, giaù trò trung bình i o cuûa
doøng ñieän qua moãi Thyristor:
imax = Id
io = Id /3
Id
I
3
- Trò soá hieäu duïng cuûa doøng ñieän thöù caáp I2 vaø coâng suaát S
cuûa MBA
Töø H.II.7b thaáy raèng ôû moãi chu kyø trong khoaûng 1 =< t =< 3
thì T1 môû, doøng thöù caáp i 2 = Id. Coøn trong khoaûng 4 =< t =<
6 thì T'1 môû, doøng ñieän thöù caáp i2 = - Id neân ta coù:
1 3 2 6 2
I2 [ I ddt ( I d ) dt
2 1 4
Khi thay 3 - 1 = 6 - 4 = 2 /3 ta
3 1 6 4
I d
2
ñöôïc:
3
I 2 Id 0.816 Id
2
S 3u I 2 3 u m Id
3
2 2
Thay :
Um
3 3Cos
u do
Ta coù :
1.05
3Cos u I Cos u do I d
S do d
Cos P u do I do O.95Cos
d
2 S 1. 05
Cos u do I d
Vaäy neáu caøng lôùn thì cos caøng nhoû vaø cos2 caøng nhoû:
H.II.8a
H.II.8b H.II.8c
Trong sô ñoà H.II.8a söû duïng ba Thyristor T1,T2,T3 vaø caùc Diode
D'1,D'2, D'3. Caùc Thyristor T1,T2, T3ñöôïc ñieàu khieån baèng caùc xung
doøng ñieän ñieàu khieån iG1, iG2,iG3. Moãi Thyristor chæ môû khi coù tín
GVHD Nguyeãn Xuaân Khai Trang 31
Luaän vaên toát ngieäp SVTH Nguyeãn Vaên Hieàn
hieäu iG vaø ñieän aùp treân cuoän daây thöù caáp noái vôùi noù laø lôùn
nhaát trong soá ba ñieän aùp u1,u2, u3. Ngoaøi ra ta cuõng giaû thieát raèng
phuï taûi coù ñieän caûm L lôùn neân maïch laøm vieäc trong cheá ñoä lieân
tuïc cung caáp cho phuï taûi vôùi doøng ñieän phuï taûi coù trò soá khoâng
ñoåi vaø baèng giaù trò trung bình cuûa noù I d. Trong cheá ñoä naøy moãi
Thyristor seõ tieáp tuïc môû cho ñeán luùc moät Thyristor khaùc môû.
Coøn moãi Diode trong nhoùm ba diode D'1, D'2, D'3 seõ môû trong
khoaûng thôøi gian maø ñieän aùp treân cuoän daây thöù caáp noái vôùi noù
coù trò soá beù nhaát (aâm nhaát) trong soá u1,u2,u3.
Khi goùc môû cuûa Thyristor < / 3 ta coù ñoà thò bieán thieân cuûa
ñieän aùp vaø doøng ñieän chænh löu hình H.II.8b, coøn > /3, ta coù ñoà
thò bieán thieân cuûa ñieän aùp vaø doøng ñieän chænh löu H.II.8c.
Treân caùc ñoà thò naøy ngöôøi ta bieåu dieãn caùc khoaûng môû cuûa
Thyristor vaø Diode. Ta thaáy raèng khi > /3 (H.II.8c) treân ñoà thò toàn
taïi nhöõng khoaûng môû ñoàng thôøi Thyristor vaø Diode ñöôïc noái vôùi
cuøng moät daây quaán thöù caáp.
Ví duï trong khoaûng 3 =< =< 4, T1 vaø D1 ñöôïc môû ñoàng thôøi.
Trong khoaûng naøy phuï taûi bò noái taét bôûi T 1 vaø D1 vaø ñieän aùp ôû
hai ñaàu phuï taûi Ud = 0. Coøn khi < /3 (H.II.8b) treân ñoà thò khoâng
toàn taïi nhöõmg khoaûng môû ñoàng thôøi hai linh kieän Thyristor vaø
Diode ñöôïc noái vôùi cuøng moät pha cuûa nguoàn ñieän.
2.Caùc thoâng soá cuûa maïch:
Giaù trò trung bình cuûa ñieän aùp chænh löu:
1 2
u do
2 u
0 d
dt
maø ud = uM - uN
Trong khoaûng 1 =< =< 3, T1 môû, uM = u1
3 =< =< 5, T2 môû, uM = u2
5 =< =< 2, T3 môû, uM = u3
Do ñoù giaù trò trung bình cuûa uM laø:
3 3
u M
2 u
1
Sintdt
m
3 5 / 6 3 3
u M
2
6
u Sintdt
m
2 u m
cos
Vôùi : 1 = /6 +
2 = 1 + 2 /3
Töông töï 2 =< =< 4, D'3 môû, uN = u3
4 =< =< 6, D'1 môû, uN = u1
6 =< =< 2 D'2 môû, uN = u2
Vaø 0 = < =< 2
Do ñoù giaù trò trung bình cuûa uN laø :
11
3 6 3 3 3
u N
2 4 u m Sintdt 2 u
7
6
6
m
Sintdt
2
Um
I I d
3
-Trò soá hieäu duïng cuûa doøng ñieän thöù caáp I 2 vaø coâng suaát S
cuûa MBA.
Coù hai tröôøng hôïp ñeå tín I2 :
+ Khi < /3 ( H.II.8b) phuï taûi khoâng bò ngaén maïch bôûi söï môû
ñoàng thôøi cuûa Thyristor vaø diode ñöôïc noái cuøng moät pha cuûa
nguoàn.
Trong khoaûng 1 =< =< 3, T1 môû doøng thöù caáp i 2 = Id,
Trong khoaûng 4 =< =< =, D'1 môû doøng thöù caáp i 2 = -Id
1
( I d ) dt
3 6 2
I dt
2
I 2
2 1 d 3
1
Id ( 3 1 6 4)
2
thay.
Vaäy : 3 1 6 4 2
3
I2 I d
2 / 3.
S 3u I 2 3 u m
2 2,09
2
I d
3 (1 Cos )
Udo.Id
I dt
2
I 2
2 1 d 3
1
Id ( 4 1 6 3)
2
thay.
7
4 , 1
6 6
11 5
6 , 3 -Heä soá coâng suaát
6 6
I 2 I d 1 .
S 3u I 2 3 u m I d 1
2
2 u do 2.56
6 (1 Cos )
I d
1 S
(1 Cos ) u do I d
1
Khi
u I
Cos do d
1 Cos
0.48(1 Cos )
3 2.09
2 2.09
1 Cos u I do d
Khi Cos u I do d
1 Cos
0.39
1
(1 Cos )
3 2.56 2
1 Cos u I
1 2.56 1 1
do d
H.II.9a H.II.9b
Trong maïch naøy ngöôøi ta duøng khaâu leäch pha RC ñeå ñieàu khieån
goùc leäch pha giöõa ñieän aùp Anot cung caáp cho Thyristor vaø ñieän aùp
ñieàu khieån UGK. Thaät vaäy ñieän aùp Anot Ua ñöôïc ñöa vaøo cuoän daây
sô caáp maùy bieán aùp cuûa khaâu leäch pha RC. Coøn ñieän aùp ra cuûa
khaâu naøy ñöôïc ñöa ñeán hai cöïc G vaø K cuûa Thyristor qua ñieän trôû RG
vaø diot D. Do ñoù ôû nöõa chu kyø döông cuûa ñieän aùp ra U OD, doøng
ñieän ñieàu khieån IG cuøng pha vaø tæ leä vôùi UOD. Ñoà thò bieán thieân
ñieän aùp Uavaø doøng ñieän iG nhö hình H.II.9b. Ta bieát laø goùc leäch
pha giöõa Ua vaø iG coù theå ñöôïc thay ñoåi baèng caùch thay ñoåi ñieän trôû
R cuûa khaâu leäch pha RC.
- Öu ñieåm nhöôïc ñieåm cuûa maïch
- Öu ñieåm:
+ Maïch ñôn giaûn deã laép raùp
+ Linh kieän deã thay theá
- Nhöôïc ñieåm:
+ Maïch chæ laøm vieäc ôû caùc nöõa chu kyø döông
+ Khoâng laøm vieäc trong caùc nöõa chu kyø aâm
+ Khoù ñieàu chænh khaâu leäch pha RC
+ Ñieän aùp ñieàu khieån chæ thay ñoåi theo chieàu
ngang
2. Maïch ñieàu khieån Thyristor duøng ñieän aùp moät chieàu vaø
khaâu leäch pha RC:
H.II.10
Caùc ñieän trôû R1, R2, RG duøng ñeå haïn cheá doøng ñieàu khieån I G vaø
ñieän aùp ñieàu khieån UGK haàu nhö khoâng ñoåi. Trong maïch naøy
(H.II.10) ngöôøi ta duøng theâm moät nguoàn ñieän moät chieàu E maéc
giöõa ñieåm 0 cuûa khaâu leäch pha RC vaø cöïc K cuûa Thyristor. Do ñoù
ñieän aùp cung caáp cho maïch ñieàu khieån Thyristor laø:
UÑK = E + UDo
Ngoaøi ra khaâu leäch pha RC cuûa maïch ñieän naøy maùy bieán aùp
ñöôïc quaán sao cho ñieän aùp thöù caáp UAB ngöôïc pha vôùi ñieän aùp sô
caáp Ua vaø R = 1 / C khoâng ñoåi. Do ñoù ñieän aùp UDo coù pha chaäm
sau Ua moät goùc khoâng ñoåi. = arctg RC = 2 arctg1 = /2
Neáu Ua = Uam Sin t thì UDo = Urm Sin(t - /2 ) = -UrmCost
Vaø UÑk = E + UDo = E - Urm Cost, coøn doøng ñieän ñieàu khieån IG coù
pha truøng vôùi UÑK.
- Öu nhöôïc ñieåm cuûa maïch
+ Maïch ñôngiaûn deã laép raùp
+ Linh kieän deã thay theá
- Nhöôïc ñieåm:
+ Maïch chæ laøm vieäc ôû caùc nöõa chu kyø döông
+ Goùc môû chaäm chæ thay ñoåi töø 0 ñeán 1800
+ Khoù ñieàu chænh khaâu leäch pha RC
+ Ñieän aùp ñieàu khieån UÑK chæ thay ñoåi theo chieàu
truïc thaúng ñöùng.
2. Maïch ñieàu khieån Thyristor duøng Transistor moät maët gheùp
(UJT):
H.II.11a H.II.11b
Coù ba phöông phaùp loïc phaúng ñieän aùp vaø doøng ñieän chænh
löu:
I. Boä loïc duøng tuï ñieän:
Xeùt sô ñoà chænh löu moät pha hai nöõa chu kyø coù maïch loïc duøng
tuï ñieän C H.III.1a. Trong sô ñoà naøy tuï C maéc song song vôùi phuï taûi.
Do ñoù aùp treân hai ñaàu phuï taûi Ud = Uc
Ñeå deã khaûo saùt ta chæ xeùt tröôøng hôïp phuï taûi laø thuaàn trôû.
Ñieän aùp thöù caáp cuûa MBA ñöôïc chia laøm hai nöõa baèng nhau nhöng
ngöôïc pha nhau.
u1 = - u2 = um Sin t
vaø coù daïng ñöôøng cong u1, u2 ( H.III.1b).
Giaû söû goùc pha ban ñaàu (t = 0) tuï coù aùp laø Uc (0). Suy ra Uc(o) > u1
= u2 = 0.
H.III.1a H.III.1b
H.III.2a H.III.2b
Ta coù Ud= Udo + Unmax Cos3t
2 2
Vôùi : u n max 2
udo 2 u do
0.25 u do
n 1 3 1
- Ñoái vôùi thaønh phaàn khoâng ñoåi Udo, taàn soá goùc = 0, ñieän
khaùng XL = L = 0, Toång trôû maïch loïc vaø phuï taûi laø Z = R
- Do ñoù doøng qua L vaø R do Udo taïo ra laø: Id = Udo / R
- Ñoái vôùi thaønh phaàn dao ñoäng UnmaxCos3t taïo ra, ñieän khaùng
XL = 3L, toång trôû cuûa maïch loïc vaø phuï taûi laø:
R (3L)
2 2
Z
Do ñoù doøng qua L vaø R do UnmaxCos3t taïo ra laø:
u Cos(3t ), arctg
3L
i n
n max
R (3L)
2 2 R
R (3L)
2 2
Khi locï baèng ñieän caûm, thoâng thöôøng choïn L sao cho X L = 3L >>
R
R (3L)
2 2
Trong tröôøng hôïp ñoù : Z 3L
K nL
K nvao
f
K nra
R
Ta thaáy raèng R caøng nhoû vaø L caøng lôùn thì heä soá loïc K f caøng
lôùn vaø hieäu quaû loïc caøng toát. Do ñoù caùch locï duøng ñieän caûm L
thöôøng ñöôïc duøng khi phuï taûi coù ñieän trôû beù.
H.III.3a H.III.3b
Xeùt sô ñoà maïch chænh löu caàu moät pha coù maïch loïc duøng ñieän
caûm vaø tuï ñieän (H.III.3a). Trong sô ñoà naøy ñieän caûm L maéc noái
tieáp vôùi phuï taûi, coøn tuï C maéc song song phuï taûi. Ñeå ñôn giaûn ta
xeùt phuï taûi laø thuaàn trôû.
Ñoà thò ñieän aùp ñöôïc bieåu dieãn H.III.3b. Ñieän aùp naøy coù chæ soá
nhaáp nhoâ n =2, Ta coù:
GVHD Nguyeãn Xuaân Khai Trang 42
Luaän vaên toát ngieäp SVTH Nguyeãn Vaên Hieàn
Ud = Udo + UnmaxCos2t
2 2 2
Vôùi : u n max 2 1 u do 2 1 u do 3 u do
n 2
- Ñoái vôùi thaønh phaàn khoâng ñoåi Udo
XL = L = 0
XC = 1 / C =
Toång trôû maïch loïc vaø phuï taûi Z = R.
Doøng ñieän qua R vaø L do Udo taïo ra laø Id = Udo/R.
Ñoái thaønh phaàn dao ñoäng Unmax Cos2t, XL = 2 L, XC =1/2C. Toång
trôû phöùc cuûa maïch loïc vaø phuï taûi laø:
j XCR
Z j X L
R j XC
Choïn L vaø C sao cho XL = 2L > R >> XC = 1/ 2 C
j XCR
ta coù theå xem gaàn ñuùng j XC
R j XC
Z j XL - jXC jXL = j2L
Doøng ñieän qua L do Unmax Cos 2t taïo ra laø:
u n max Cos ( 2t 90 )
0
i n
2L
4
2
LC
K
2 2
Kf nvao
n LC
K nra
CHÖÔNG IV
THIEÁT KEÁ VAØ THI COÂNG MAÏCH ÑIEÀU KHIEÅN
THYRISTOR
1. Khoái nguoàn: coù nhieäm vuï cung caáp nguoàn naêng löôïng cho
khoái caùch ly ngoõ ra laáy töø löôùi ñieän xoay chieàu coù taàn soá f = 50
Hz.
2. Khoái caùch ly ngoõ vaøo vaø ra:
Hai khoái naøy laøm nhieäm vuï caùch ly maïch ñieàu khieån Thyristor
vôùi phaàn coâng suaát cuûa maïch chænh löu khoâng doøng töø phaàn coâng
suaát chaûy vaøo phaàn ñieàu khieån hay ngöôïc laïi. Caùc khoái naøy
thöôøng ñöôïc söû duïng MBA ñeå caùch ly.
3. Khoái ñoàng boä : Coù nhieäm vuï taïo ra ñoàng boä tín hieäu, coù hai
caùch ñoàng boä chính, ñoù laø:
Ñoàng boä Cosin.
Ñoàng boä raêng cöa.
+ Ñoàng boä Cosin:
Ñieän aùp ñöa vaøo maïch tích phaân, laøm cho daïng soùng leäch ñi moät
goùc 90o vaø laáy ñieän aùp naøy so saùnh vôùi ñieän aùp ñieàu khieån. Ta
coù sô ñoà doàng boä Cosin H.IV.1a vaø ñoà thò ñieän aùp H.IV.1b
H.IV.1a
H.IV.1b
Taïo ñoàng boä Cosin trong khoaûng töø 0 ñeán 180o,Uñk vaø Uñb ñôn trò
(chæ caét moät ñieåm). Yeâu caàu öùng vôùi moãi giaù trò cuûa t thì coù
moät giaù trò cuûa U.
Phöông phaùp naøy ñôn giaûn nhöng coù ñoä tin caäy khoâng cao.
+ Ñoàng boä raêng cöa:
Phöông phaùp ñoàng boä raêng cöa laø duøng caùc maïch chöùc naêng taïo
ra ñieän aùp raêng cöa ñeå so saùnh vôùi ñieän aùp ñieàu chænh ôû khoái so
saùnh phía sau. Phöông phaùp naøy ñöôïc duøng roäng raûi trong caùc maïch
ñieàu khieån Thyristor.
. Ñoàng boä duøng tuï vaø Diod:
Ta coù sô ñoà nguyeân lyù H.IV.2a vaø ñoà thò thôøi gian H. IV.2b
H.IV.2a H.IV.2b
. UAC : ñieän aùp xoay chieàu ñoàng pha vôùi ñieän aùp treân A-K cuûa
SCR.
. UDC : Nguoàn ñieän aùp moät chieàu.
. UC = Uñb : Ñieän aùp ñoàng boä laáy ra.
- Khi UAC > 0 thì D1, D2 phaân cöïc ngöôïc, tuï C ñöôïc naïp töø nguoàn
UAC qua R1.
- Khi UC = UAC (taïi t2) thì tuï C phoùng ñieän qua D2 vaø R2.
- Khi UAC < 0: D1 daãn, giaù trò aùp treân tuï C chính laø UAC cho ñeán
khi D1 khoaù.
Nhöôïc ñieåm: Deã bò sai leäch do khoù chænh ñònh haèng soá thôøi
gian naïp tuï chính xaùc. Caàn phaûi coù maïch xaùc ñònh ñieåm 0 ban ñaàu,
toån hao coâng suaát lôùn.
- Ñoàng boä duøng Tuï - Transistor:
Ta coù sô ñoà nguyeân lyù H.IV.3a vaø ñoà thò ñieän aùp H.IV.3b nhö
sau:
H.IV.3a H.IV.3b
- Khi UAC > 0 : Transistor T1 bò baûo hoaø
UC = U (U laø suït aùp treân T1 )
- Khi UAC < 0 T1 ngaét, tuï C ñöôïc naïp töø nguoàn UDC qua R1 vaø R3
- Ta coù tnaïp = (R1 + R2 ) CLn (1- UC / UDC)
= ( R1 + R3 ) CLn (1 - Uñk / UDC)
Choïn R1 >> R3 sao cho tnaïp >> t xaõ
Uñk : Ñieän aùp ñieàu khieån
Öu nhöôïc ñieåm:
+ Maïch ñôn giaûn ít linh kieän, goùc thay ñoåi ñuû roäng, toån hao
coâng suaát khoâng lôùn.
+ Phaûi chænh ñònh haèng soá thôøi gian cuûa tuï giöõa caùc keânh
khaù phöùc taïp. coù hieän töôïng troâi xung môû theo taàn soá.
4. Khoái so saùnh: Laøm nhieäm vuï so saùnh giöõa ñieän aùp ñoàng
boä (raêng cöa) vôùi ñieän aùp ñieàu khieån U ñk. Ñeå so saùnh khoái
naøy coù theå duøng maïch khueách ñaïi thuaät toaùn hoaëc Transistor.
Trong tröôøng hôïp transistor thì ñieän aùp raêng cöa ñöôïc ñöa vaøo
cöïc khieån ñeå so saùnh vôùi Uñk taïi cöïc phaùt. Coù caùc linh kieän
chuyeân duøng vaøo chöùc naêng naøy nhö Transistor moät tieáp giaùp
(UJT: the unijunction Transistor), hay transistor moät tieáp giaùp laäp
trình ñöôïc (PUT).
5.Khoái taïo daïng xung: Coù nhieäm vuï söûa daïng xung ñaàu ra cuûa boä
so saùnh sao cho coù ñoä roäng vaø bieân ñoä thích hôïp vôùi Thyristor caàn
H.IV.4a
H.IV.4b
- Goïi tx laø ñoä roäng xung : tx = = C ( R1 // R2 )
- Choïn C = 0.47 - 0.1 MF
- Choïn R1 vaø R2 seõ ñöôïc ñoä roäng xung tx thích hôïp.
3. Xaùc ñònh soá voøng daây cuûa cuoän sô caáp vaø thöù caáp MBA:
W1, W2
+ Soá voøng daây cuoän sô caáp
W1 = W* U1 = 5*220 =1100 voøng
+Soá voøng daây cuoän thöù caáp
W2 = W (U2 + u2)
u2 laø ñoä döï truø ñieän aùp tra theo baûng sau:
P(VA ) 100 200 300 500 750 1000 1200 1500 >1500
2
J(A/mm ) 4.5 4 3.9 3 2.5 2.5 2.5 2,5 2
Choïn u2 = 4.5%
Vaäy W2 = 5 * (15 + 4.5%) = 75.225 voøng.
Choïn W2 = 100 voøng.
S1 P (mm )
2 2
u J1
Choïn hieäu suaát MBA: = 0.85 0.9
Maät ñoä doøng J choïn theo baûn döôùi ñaây:
P ( VA ) 0 50 50 100 100 200 200 250 500 1000
2
J ( A /mm ) 4 3.5 3 2.5 2
2
Choïn J = 4 (A / mm )
Vaäy S1 = 15 / (0.9*220*4) = 0.019 mm2 0.02 (mm2)
+ Tieát dieän daây quaán thöù caáp:
S2 = I2/J = 1/4 = 0.25 ( mm2)
+ Ñöôøng kính daây sô caáp:
d 1
1.13 S1 1.13 0.02 0.16mm
+ Ñöôøng kính daây thöù caáp:
d 2
1.13 S 2 1.13 0.25
IV. Tính choïn nguoàn chænh löu DC cung caáp cho maïch ñieàu
khieån Thyristor:
H.IV.7a H.IV.7b
Maïch chænh löu toaøn kyø boán Diod D 1,D2,D3,D4,ñöôïc cung caáp
nguoàn xoay chieàu töø löôùi ñieän 220V coù taàn soá f = 50 Hz, haï aùp
xuoáng phía thöù caáp U2 nhö H.IV.7a.
+ Nguyeân lyù hoaït ñoäng cuûa maïch:
V. Tính choïn maùy bieán aùp xung cho maïch ñieàu khieån:
Bieán aùp xung trong maïch coù nhieäm vuï caùch ly ñieän theá cao vôùi cöïc
ñieàu khieån. Trình töï tính toaùn nhö sau:
- Choïn vaät lieäu saét töø 330 vôùi loõi coù daïng E,I laøm vieäc treân
moät phaàn ñaëc tính töø hoaù:
- Choïn B = 0.7 T ñeå traùnh loõi bieán aùp xung bò baõo hoaø
- Tra baûng choïn H = 50 A/m (coù khe hôû )
- Töø thaåm loõi saét töø
B 0.7 4
1.4 *10
H 0 4 107 .50
- Choïn sô boä : l = 0.1 m
lkh = 0.01 mm = 10-5m (chieàu daøi khe hôû )
-Töø thaåm trung bình cuûa saét töø
l 0.1
tb l
5 0.1
5.8 *10
3
lkh
10
1.4 *10
4
V Q *l
* * tx * S * E * I
tb 0
'
2
2
B
GVHD Nguyeãn Xuaân Khai Trang 52
Luaän vaên toát ngieäp SVTH Nguyeãn Vaên Hieàn
Q : tieát dieän loõi saét
tx = 500Ms : Ñoä roäng xung
S = 12% : Ñoä suït toác ñoä
E = 12v : Nguoàn cung caáp
I'2= 0.3 A : Doøng thöù caáp qui ñoåi veà sô caáp
3 7 6
5.8 *10 * 4 * 10 * 50010 0.15 *12 * 0.3
V 2
0.7
2
V 13,32 cm
Vaäy tieát dieän loõi saét Q = V / L = 13.32 / 0.1 = 1.332 cm2
Döïa vaøo baûng 5.5 saùch "Ñieän töû coâng suaát lôùn (Nguyeãn Bính)"
ta choïn loõi E,I (12 x 6)
Q = 1.63 cm2
a = 1.2 cm
c = 1.2 cm
b = 1.35 cm
h = 3 cm
H = 4.2 cm
B = 1.6 cm
C = 4.8 cm
H.IV.9
- Soá voøng daây cuoän sô caáp MBA
Etx
W 1 BKQ
K = 0.76 : Heä soá laép ñaày
6
12 * 500 *10
Suyra.....W 1 4
69
0.7 * 0.76 *1.63 *10
Choïn tæ leä 1:1 neân W2 = W1 = 69 voøng
- Ñöôøng kính daây quaán sô caáp baèng ñöôøng kính daây quaán thöù
caáp
'
d d 1.13 I 2
1 2
J
VI. Sô ñoà nguyeân lyù vaø tính toaùn linh kieän cho maïch ñieàu
khieån moät pha duøng Thyristor:
1. Sô ñoà nguyeân lyù:
Nhö chuùng em ñaõ giôùi thieäu trong chöông II, maïch ñieàu khieån
Thyristor coù nhieàu loaïi, moãi maïch ñeàu coù öu nhöôïc ñieåm khaùc
nhau. Vaäy em quyeát ñònh choïn maïch ñieàu khieån Thyristor baèng ñieän
aùp ñeå thi coâng bôûi vì:
+ Maïch ñôn giaûn, goïn nheï chæ caàn thay ñoåi bieán trôû V R ñeå thay
ñoåi goùc kích .
+ Maïch laøm vieäc oån ñònh, ít nguy hieåm.
+ Giaù thaønh töông ñoái reû, coù tính thöïc teá cao.
H.IV.10
2. Keát noái maïch ñieàu khieån vôùi caùc maïch chænh löu nhö sau:
a) Keát noái maïch moät pha:
H.IV.11 H.IV.12
H.IV.11 laø maïch chænh löu moät pha moät nöõa chu kì,
H.IV.12 laø maïch chænh löu moät pha hai nöûa chu kì.
H.IV.13
H.IV.14
H.IV.13 laø sô ñoà chænh löu caàu moät pha baát ñoái xöùng, H.IV.14
laø sô ñoà chænh löu caàu moät pha ñoái xöùng,
b) Keát noái maïch ba pha:
6. Tính toaùn caùc linh kieän cho maïch ñieàu khieån ( H.IV.10)
Choïn D1, D2 laø diode loaïi N4007
D2 = 15 V , I2 = 500mA
Choïn xung ngoõ ra treân G coù:
UG = 10 V
IG = 150 mA
R7 = UG / IG = 20 / 150*10-3+
R7 = 66
Do Q3,Q4 laøm vieäc ôû cheá ñoä baõo hoaø neân aùp taïi A laø VA = UG =
10V
Ta coù Vcc = VA ( R4 + R5) / R4
Choïn R4 = R5 = 10 K
Vcc = 10*2 =20 VDC
Vaäy ñieän aùp thöù caáp MBA
20V
u 2
2
15VAC
.... R3 V cc V c1
20 8.4
136()
I2 100 mA
Vôùi caùc giaù trò tính toaùn nhö treân maïch ñieàu khieån ñöôïc veõ laïi
nhö sau:
H.IV.10
7. Thieát keá maïch in cho maïch ñieàu khieån (H.IV.10)
Sô ñoà maïch in ñöôïc chuùng em thieát keá nhö sau:
VII.Sô ñoà nguyeân lyù maïch ñieàu khieån ba pha hình tia hay ba pha
baát ñoái xöùng duøng Thyristor:
Caùch tính choïn linh kieän cho maïch ñieàu khieån loaïi naøy cuõng töông
töï nhö ôû maïch ñieàu khieån moät pha, vaø ta coù sô ñoà nguyeân lyù nhö
(H.VII).
Nhö vaäy ñeå ñieàu khieån maïch chænh löu caàu moät pha baát ñoái xöùng
ta chæ duøng moät moâdul ñeå ñieàu khieån. Coøn ñoái vôùi maïch chænh
löu ba pha hình tia hay maïch chænh löu caàu ba pha baát ñoái xöùng ta phaûi
söû duïng caû ba modul ñeå ñieàu khieån.
TPHCM 3- 2000
Sinh Vieân Thöïc Hieän