Yüz Yil - Sayi-32-Son

21.
YZYIL
Bilim, Birlik, Bar
AUSTOS 2011 - SAYI 32
indekiler
Prof. Dr. Meltem CANKOLU
Yapay Gndeme Yapay Balk: Yeni Anayasa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1
Trkiyede ad Krt sorunu olarak konulan sorunun zm iin yeni devlet, yeni anayasa, yeni anayasa ile ina
edilecek yeni hukuk dzeni, bu hukuk dzeni iinde sorunu zmesi beklenen haklar ve zgrlkler reformu konuuluyor. Yani bir yurttalar toplumunun deil, bir yurttalar kesiminin dayatt gndem zerindeyiz. Bir anayasann
meru bir anayasal ynetimin rehberi saylabilmesi iin tamas gereken zellikler, 2007den beri duvarlar adm
adm rlen yeni anayasa hamlesinde bulunmamaktadr. Anayasa iin gereken toplumsal uzlamann dinamii de terr ve iddet olamaz.
Sadi SOMUNCUOLU
Yeni Anayasa Tartmalarnn ifreleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .11
Makalede anayasa kavram zerinde durulmu, TBMMde ounluu olan partinin yeni anayasa yapma yetkisi
olabilir mi sorusuna cevap aranmtr. Tartmalarn eksenini tekil eden, etnik bir referans olduu iddiasyla Trk
milleti kavramnn anayasadan karlmas ve yerine ok rkl ortaklk devleti kurulmasnn yolunu aacak olan
Trkiye vatandal ibaresini koyma gayretlerinin uluslararas hukuktaki yeri irdelenmi; bu balamda Renksiz,
deolojisiz ve Kimliksiz anayasa sylemine aklk getirilmitir. Emperyal gler ve blc terr rgt PKKnn
sfrdan anayasa ihtiyacnn hangi llerde rtt ele alnmtr.
skender KSZ
Trk Mill Egemenlii Sona Ererken: Onlar Millet, Biz Deiliz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .21
Fransa, Almanya, spanya, Yunanistan Anayasalarnda bu devletlerin Fransz, Alman, spanyol ve Elen devletleri
olduu belirtilmektedir. Buna karlk Trkiyede yeni bir anayasa ile devletin tarifinden Trk kelimesinin tamamen
karlmas talep edilmekte, Trkn Avrupa milletleri gibi bir millet deil, bir etnik grup olduu ve dikdrgen
Anadolu mozaiinde Trkten baka ve ona edeer dzinelerce etnisitenin yaad ileri srlmektedir. Bu heterojen etnik mozaik devletin snrlar da belirsizdir. Siyas adan bylesi bir corafya, bir imparatorlua tabi bir blge tarifine uygundur.
Yrd. Do. Dr. Yamur SAY

Kurtulu ve Kurulu Anayasalarnda Trk Kavram
.................................................................................
27
Sened-i ttifak ve Tanzimat Fermanlar ile ilk Osmanl-Trk anayasas diyebileceimiz Kanun-i Esasinin hazrlanmas Trk adalamasnn nemli ke talardr. 1921 Tekilat- Esasiye Kanununun en yeniliki ve en nemli ilkesi, Milli Egemenlik ilkesidir. 1924 Anayasas ile modern devletin temeli olan Mill Devlet anlayna geilmi,
Trkiye Cumhuriyetinin temelleri atlm ve deimez temel deerleri benimsenmitir. Bylelikle devrimsel bir nitelie sahip Trk modernlemesine ok nemli katklar yaplmtr. Makale, kurtulu ve kurulu dneminin anayasalarn ve "Trk" kimliinin anayasalara giriini incelemektedir.
Prof. Dr. Haydar AKMAK

Arap Bahar ve Bat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .35
Tunus ile balayp Msr, Yemen, Libya ve Suriye ile devam eden halk ayaklanmalar ile Arap lkeleri bir yldr kaynamaktadr. Ayaklanmalarn Arap halklarnn kendi organizasyonu ve hr iradesiyle balayp balamad sorunsal,
yaananlarn ynn belirleyecektir. Arap lkelerindeki rejim deiiklikleri, yeni bir emperyalizm ann balangc
gibi grnmektedir. ABD, ngiltere ve Fransa demokrasi getirme taktiine bavurunca karlarnda sadece Ruslar ve
inlileri deil bu oyunun dnda kalan Almanya, talya ve spanya gibi lkeleri ve ran buldular.
[i]
indekiler
Dr. Anar SOMUNCUOLU
Fukuima Sonras Orta Asya Uranyumu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .43
Orta Asya blgesi, son be yldr sadece petrol ve doal gaz enerji kaynaklaryla deil, uranyum rezervleri ile de dnyann gndemindedir. 2010 itibariyle Kazakistan dnyann birinci, zbekistan ise yedinci uranyum reticileri haline
gelmilerdir. Rusya, Orta Asya uranyum kaynaklarn kaptrmamak niyetindedir. Dier taraftan enerjiye a in, Japonya ve Hindistan da Orta Asya uranyumuna ilgi duyuyor. Fukuima felaketinin ardndan gelien baz ibirliklerinin gelecei belirsizlese de, gelien Asya lkelerindeki uranyum talebinin srecei tahmin edilmektedir.
Giray FDAN
inin ABD Stratejisi: Yeni Bir Souk Savaa Doru . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .49
Son dnemde her alanda hzla gelien in, ABDnin en nemli kresel rakibi olma yolunda ilerlemektedir. Uluslararas alanda gcyle paralel bir arla henz ulaamam olan inin gelecekte daha sert bir politika izlemeye balayabilecei ngrlmektedir. ABD ve in arasnda yeni bir Souk Savan balayaca yaplan tahminler arasndadr.
Zerrin Aye ZTRK

nsani Mdahalenin Koullar: Srada Suriye mi Var? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .57
Uluslararas toplum, Uluslararas Af rgtnn arsna ramen Suriyeye mdahale yaplp yaplmamas konusunda fikir ayrlna dmtr. Bunun balca sebebi, insani mdahalenin temel sosyal kurumu ieren karmak bir
kurumsal yap olmasdr: Hukuk, etik ve politika. Bunlar hem insani mdahale olgusunun temel yap talardr, hem
de mdahale bu kurumlar araclyla gerekleir. Suriyede ise politika ayanda blge devletleri ve BM Gvenlik
Konseyi daimi yeleri olan byk glerin karlar, hukuki aya yani BM Gvenlik Konseyi kararn engellemektedir.
Gzde KILI YAIN

Kbrsta Nkleer Seenek
................................................................................................................................
65
Trkiye Babakan Erdoann 19-20 Temmuz KKTC ziyareti ve buradaki aklamalar, beklenmedik ekilde Kbrs
tekrar Trkiyenin gndemine oturttu. Erdoann sert szleri, Trkiyenin d politikasnn baat konularndan biri
olan Kbrs siyasetinde, 10 yl sonra yeniden Denkta izgisine dnld izlenimi yaratt. Ne var ki, dnya kamuoyu aklamalar taktik olarak grd. Makalede aklamann zamanlamas, nedenleri, yaratt etkiler ve hedefleri deerlendirilmi; muhtemel senaryolar erevesinde Temmuz 2012 sonras iin zm nerileri sunulmutur.
Tue VAROL
Gney Akm Projesinde Sonuca Doru
............................................................................................................
73
Rusya, Trkiye zerinden gney Avrupaya ulaan AB ve ABD destekli Nabucco projesinin karsna, 2000li yllarn banda Karadenizden gemesi planlanan Gney Akm doal gaz boru hatt projesini gelitirmitir. Proje imzaland 2007den gnmze kadar pek ok aamadan geerek, Nabuccoyu ikinci plana indirgemeyi baarm gzkmektedir. Blgenin nemli bir enerji oyuncusu olan Trkiye de Gney Akm-Nabucco rekabetinde kendi enerji stratejisini oluturmaya almaktadr.
Yrd. Do. Dr. Sait YILMAZ

stihbarat Dnyasnda Neler Oluyor?
..............................................................................................................
79
Her yl ak kaynaklardan elde edilen bilgilerle yazar tarafndan dzenlenen istihbarat dnyasndaki gelimelerle ilgili nc rapor, Haziran 2010-Temmuz 2011 dnemini kapsamaktadr. Getiimiz dneme Wikileaks, El Kaide Lideri Bin Ladinin ldrlmesi gibi nemli istihbarat operasyonlar damgasn vururken, Arap Bahar ad verilen Orta
Dou ayaklanmalar ile savunma-istihbarat ibirlikleri bir kez daha ne kt.
Ali Aydn AKBA - kbal VURUCU

Dou Raporu erevesinde Genel Seimler
....................................................................................................
84
Gneydou Anadoluda 12 Haziran seimleri, PKK-KCK-BDP ve yan sivil kurulularnn basks atnda gereklemitir. Gzlemlenen bu olgu 21. Yzyl Trkiye Enstits adna hazrlanan Dou Raporundaki sonularla rtmektedir. Makalede bamsz vekillerin hangi ortamda bu sonucu aldklar, blgedeki bask ortam ve bask eitleri tartlmakta; seim sonularn belirleyen gelimeler ve Bamsz adaylarn baarsnn ardndaki gerekler incelenmitir.
Devletin yeterli gvenlii salayamad toplumsal-siyasal zeminde, PKK-KCK-BDP merkezli bask mekanizmasnn rn olan gelimeler Dou Raporu ekseninde aktarlmtr.
Prof. Dr. Cem KILI - Ar. Gr. Okan Gray BLBL

Kresel Krizde Trkiye gc Piyasas
..........................................................................................................
92
2008in ikinci yars ile balayan ve tm dnyada etkisini hzla hissettiren kresel kriz, sadece ekonomik deil siyasi ve toplumsal sonular da douracak ekilde srmektedir. ABnin geleceini tehlikeye atacak kadar siyasi, istihdamn kavramsal ieriini deitirecek kadar toplumsal sonular olan kresel kriz, bu etkilerini Trkiye igc piyasasnda da olanca hzyla hissettirmektedir. almada yaadmz krizin ikinci dip senaryolaryla etkilerinin artaca
korkusunun ok ak ekilde hissedildii bu gnlerde, kresel krizin Trkiye igc piyasasndaki temel gstergelere etkisi incelenmitir.
Enstit Faaliyetleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .98
[ii]
21.
YZYIL
AYLIK DNCE DERGS
Bilim, Birlik, Bar
Dr. Dursun DAAAN
Dr. Murat KYL
Gzde KILI YAIN
Hlya KOCAOLU
Hilal TURGUT
21. Yzyl Trkiye Enstits adna Sahibi

Yaz leri Mdr
Dergi Editr
Abone ve Sat Mdr
Reklam Mdr
DARE ADRES
zveren Sokak 16/6 Demirtepe/ANKARA
Telefon (+90) (312) 489 18 01 - 489 18 02
Belgegeer (+90) (312) 489 18 02
nternet Adresi www.21yyte.org
Elektronik Posta bilgi@21yyte.org
21. YZYIL TRKYE ENSTTS YNETM KURULU
Prof. Dr. mit ZDA, Prof. Dr. zcan YENER, Sadi SOMUNCUOLU, Prof. Dr. Haydar AKMAK, Prof. Dr. skender KSZ,
Bahadr Selim DLEK, Prof. Dr. Nuren MAZICI, Do. Dr. Merthan DNDAR, E. Mstear Yardmcs Erturul GVEN,
Dr. Dursun DAAAN, Reha ATAKAN, Av. Salih ELEN
21. YZYIL TRKYE ENSTTS DANIMA KURULU
Osman SEVML, Prof. Dr. Enis KSZ, E. Vali smet METN, E. Tmg. Yaar KARAGZ,
E. Tmg. Alaettin PARMAKSIZ, Yrd. Do. Dr. Sait YILMAZ, Prof. Dr. eref NAL
DERG TEMSLCLKLER
Ahlatlbel Mah. niversiteliler Sitesi 106. Sokak No: 60 ankaya - ANKARA
Osman ELK stanbul
Reha ATAKAN zmir
Ayhan ERALP Gaziantep
Prof. Dr. Yusuf AKSAR Trabzon
Ali Rza ZDEMR Balkesir
Salih MTKESMEZ Konya
lteri YILDIRIM Afyon
Dr. Nazm CAFERSOY Bak - Azerbaycan
Mrteza SLOCA Makedonya
Mehmet BT Kosova
Hseyin VAKIF Trkmeneli
Aygerim LBEKOVA Astana - Kazakistan
Do. Dr. Nedim YZBAIOLU Bikek - Krgzistan
ABONE CRET
60.- TL Yurtii
75.- Euro (Avrupa) 130.- Dolar (Dier lkeler) Yurtd
Trkiye ve Trk Dnyasnda Birlik Vakf
21. Yzyl Trkiye Enstits ktisadi letmesi
Vakf Bank Yldz ubesi
Hesap No: 00158007296950027
IBAN: TR510001500158007296950027
21. Yzyl Trkiye Enstits ktisadi letmesi PTT Hesab: 06106467
TASARIM - BASKI
Allme Tantm&Matbaaclk
Lale Sokak 7/12 Shhye/ANKARA
Tel: +90 312 230 19 74 - Belgegeer: +90 312 230 19 71
Bask Tarihi 5 Austos 2011
YAY I N K U R A L L A R I
1. Yaynlanacak yazlar 21. Yzyl Trkiye Enstitsnn aratrma dallar ile ilgili ve daha nce herhangi bir yerde yaynlanmam, aratrmaya
dayal zgn makaleler olmaldr.
2. Derginin yazm dili Trkiye Trkesidir.
3. Gnderilen almalar konu ile ilgili uzmanlk dalndaki hakemlere gnderilir. Dergi Yayn Kurulu, hakemlerin eletiri ve nerileri dorultusunda eserin yaynlanp yaynlanmayacana karar verir. Yaynlanmas uygun bulunmayan almalar iade edilmez.
4. Makaleler PC uyumlu Microsoft Word veya .doc uzantl belge oluturmaya elverili kelime ilem programnda yazlarak bir adet disket veya
CD kayd ve iki kopya kt ktsyla verilecektir. Metin iinde kullanlan resim, harita vb. materyallerin .jpg / .tiff uzantl kaytlar da ayrca
eklenmelidir. Bu tr belgelerin bask tekniine uygun znrlkte (en az 300 piksel) ve sayfa alann amayacak byklkte olmasna dikkat
edilmelidir.
5. Yazlar, Times New Roman karakterinde, 12 punto (dipnotlarda 10 punto) byklnde, tek satr aralnda, alt, st ve sa ve sol kenar boluklar 2.5 cm. olmaldr. Yazlar bu llerde 7 sayfay gemeyecektir. Yazarlar makale ile ilintili resim/fotoraf nerilerini ek dosya olarak yollayabilirler.
YAYIN KURULU
1. Milli Gvenlik Aratrmalar Merkezi
Prof. Dr. mit ZDA, Prof. Dr. zcan YENER, E. Tmg. Alaettin PARMAKSIZ,
Bahadr Selim DLEK, Yrd. Do. Dr. Sait YILMAZ, Prof. Dr. Yusuf AKSAR
2. Kafkasya Aratrmalar Merkezi
Dr. Ali ASKER, Elhan AHNOLU, Nazm CAFERSOY, Kamil AACAN, Do. Dr. Timuun KODAMAN
3. Trkistan Aratrmalar Merkezi
Dr. Anar SOMUNCUOLU, Yrd. Do. Dr. Mekre YILMAZ, Dr. Aygerim LBEKOVA,
Do. Dr. Hasan Ali KARASAR, Dr. Krat ZORLU, Do. Dr. Tmen SOMUNCUOLU, lteri YILDIRIM
4. Rusya-Avrasya Aratrmalar Merkezi
Dr. Ali ASKER, Dr. Asem Nauabayeva HEKMOLU
5. Amerika Aratrmalar Merkezi
anl Bahadr KO, Dr. zge EVK
6. Avrupa Birlii Aratrmalar Merkezi
Hakan ARIST, Aynur LAH
7. Ortadou Aratrmalar Merkezi
Arif KESKN, Aygl MURAN, Hasan Tevfik GZEL
8. Balkanlar ve Kbrs Aratrmalar Merkezi
Gzde KILI YAIN, Vedat YENERER
9. Asya-Pasifik Aratrmalar Merkezi
Do. Dr. Merthan DNDAR, Dr. Giray FDAN, Do. Dr. Konuralp ERCLASUN, Dr. Demirhan ERDEM
10. Dk Younluklu atma Aratrmalar Merkezi
Kenan ERTRK, Saim TEKN
11. Politik, Sosyal ve Kltrel Aratrmalar Merkezi
kbal VURUCU, Dr. idem ERDEM, Ali Aydn AKBA, Ali Rza ZDEMR,
Nuriye ATABEY, Melih YREN
12. Karadeniz Aratrmalar Merkezi
Hakan ARIST, Bahadr Bumin ZARSLAN, Yeliz KARADA
13. Anayasal Dzen, Hukuk, Adalet Aratrmalar Merkezi
E. Vali smet METN, Dr. Sava ZDA
14. Teostrateji Aratrmalar Merkezi
Prof. Dr. Mehmet BAYRAK
15. Enerji ve Enerji Gvenlii Aratrmalar Merkezi
Dr. S. UZMEN, Levent TORUNOLU
16. Ekonomik Aratrmalar Merkezi
Esin ODABAI, Aykut AZGUR
[iv]
Yapay Gndeme Yapay Balk:

Yeni Anayasa
Prof. Dr. Meltem CANKLOLU*

Trkiye AKPnin tazyik ve tahrik ettii sorunlar glgesinde, bu sorunlarn zm iin tek are olarak gsterilen yeni bir anayasay konuuyor. retilen yapay bir
gndem zerinde enerji tketiliyor.
levi devletin temel yapsn belirlemek, hak ve zgrlkleri gvence altna almak olan anayasalar, sava ve darbe gibi olaanst dnemler dnda yenisiyle
deitirilmek zere hedefe oturtuluyorsa akllara u soru gelir: Daha gvenceli bir
hukuk sistemi oluturabilmek ve demokratik parlamenter rejimi tahkim etmek iin
mi, yoksa farkl bir zihniyetin kuataca yeni bir rejimin hukukunu ve bu hukuka
gre rgtlenecek yeni bir devlet ve toplum modelini yaratmak iin mi yeni anayasa konuuluyor? Daha ok demokrasi, daha ok zgrlk, daha iyi ynetilen bir
siyasal sistem, daha fazla refah, iyi ileyen bir ekonomi ve bunlarn kurumsal gvenceleri, toplumlar iin meru ve makul taleplerdir. Ama bunlar, mkemmel bir
anayasa ile karlanabilecek talepler veya ulalacak hedefler deildir. Bunlar ancak siyasal toplumun hedefi, anayasalar da bu hedefin niyet belgesi olabilir. Bunun iin de ncelikle anayasaclk ilke ve hedeflerine uygun gler ve kurumlar
dengesinin bir anayasa ile nasl kurulabilecei konuulmal.
Trkiye iin ne isteniyor? Anayasaya ve yasalara ramen hapis tutulan milletvekili ile Anayasa ve yasalara ramen milletvekili yaplmak istenen bir kii zerinden yaratlp palazlandrlan bir sorunu zmek bahanesiyle, nce mevcut anayasal yap sklecek sonra yeni devlet ve toplum yapsna hukuksal ereve oluturacak yeni bir anayasa bu lkeye giydirilecektir. Ezamanl olarak bakanlk sisteminin ve szde Krt sorununun zm iin hazrlanan yeni raporun konuuluyor olmas tesadf deildir. Dnyada baka hibir rneini gremeyeceimiz ekilde, yarglanp mahkm olmu ve cezas infaz edilmekte olan bir terr rgt liderinin mesajlar zerinden siyasi gndem oluturulmaktadr. Yeni anayasa bu
gndemin ilk ve en temel konusudur. ktidar evreleri, mevcut hukukun yetersizlii, sistemi tkayan krizlerin alabilmesi iin Anayasadaki baz maddelerin ayklanmas gereini, Anayasann deimez hkmleri zerinden yaratlan ekime ve
*
zmir Kltr niversitesi Hukuk Fakltesi, 21. Yzyl Trkiye Enstits Anayasal Dzen, Hukuk, Adalet Aratrmalar Merkezi Bilimsel Danman
Austos 11 Say: 32
21. YZYIL
[1]
Prof. Dr. Meltem Canikliolu
anlamazlklarn acilen yeni bir anayasa yapmay zorunlu kldn iddia ediyorlar.
Bu iddialarn merulatrmak iin de toplumu gerecek her trl malzemeyi ustaca
kullanyor ve kullandrtyorlar.
Yeni Anayasa Tartmalarnda n Plana kartlan Konular
Son yllarda anayasa konusunda yaplan tm tartmalar ve hazrlanan tm taslaklarn dayand ana fikir u dnce unsurlarndan oluuyor:
a. Trkiye anayasas yolu ile demokratikletirilmelidir.
b. Trkiyede anayasann ruhu demokratiklemelidir.
c. Trkiyede sistem tkanklklarnn nn amak iin anayasa hkmlerini
yorum yoluyla deitiren ve siyasi iktidarn elini balayan anayasal kurumlarn grev ve yetki haritas, yaplacak bir anayasa ile yeniden dzenlenmelidir.
Sonuncusu ve mevcut anayasal rejimi esasl biimde sarsan deiiklik, Mays
[2]
21. YZYIL
Austos 11 Say: 32
Yapay Gndeme Yapay Balk: Yeni Anayasa

2010da gerekletirildi. Bu noktadan sonra verili anayasal erevede, anayasann
ruhunu nasl demokratikletireceimiz ve Trkiyeyi anayasa yoluyla nasl demokratikletireceimiz etrefilli, hatta zm imknsz bir sorundur. Zaten sorun da
Trkiyeyi demokratikletirmek deil, yeni devlet modeline uygun bir anayasa hazrlayarak, iktidarn politikalarna anayasal koidorlar amaktr.
Aslnda Trkiye 1982 Anayasasnn yrrle girdii tarihten bu yana, hi bu
kadar anayasann tmyle deitirilmesi gerektii noktasnda bir ihtiya iinde olmamt. Yaplan deiikliklerle Anayasann ald biim o kadar i karartcdr ki,
demokratik bir toplumun ihtiyac olan, ruhuna da demokrasi katacamz bir anayasa, zerine yeni yamalar ekleyeceimiz 1982 Anayasas deildir artk. Bu anayasa iinde yapacamz her yeni deiiklik, i tutarszl daha da artracaktr. Kald ki, yaplmak istenen anaEer bir anayasa iin
yasa ile hedeflenen, i tutarszlk sorununu zmek de
toplumsal uzlama
deildir. Yeni Anayasaclar, yeni rejim ve yeni devlet
aranacaksa, bu
modeline kalp aryorlar.
toplumsal uzlamann
dinamii terr ve
Anayasaclk teknikleri iinde retilmesi dnlen
iddet
olamaz. Trk
bu kalbn meru bir anayasal ynetimin rehberi saylatoplumunun iradesinin
bilmesi iin tamas gereken zellikler vardr. Trkiye
sakatland bir
iin istenen anayasal atnn duvarlar 2007den beri
ortamda
yaplacak
adm adm rlyor. u ana kadar yaplabilenler ve isbir anayasa
tenip de henz yaplamayanlara baktmzda yeni
zm deildir.
anayasa hamlesinin ardna sakl niyetleri okumak zor
olmamaktadr. Devlet adna yetki kullanacak olan kii
ve kurumlar iin anayasalarla izilen snrlara bakalm. Siyasal koullarn ve dengelerin anayasal yetkileri kullanan glere ne gibi roller yklediine bakalm. Anayasaya hangi hkmlerin konulup hangilerinin kartlmak istendiine dikkat ynelterek kurumsal dengelerde yaratlmak istenen deiikliklerle neyin amalandnn
ipularn tutmaya alalm. Halk iin daha fazla demokrasi isteyen bir siyasi iktidarn varln kantlayan herhangi bir delil gremiyoruz. Bir anayasa siyasi iktidarn elini glendirmek iin deil, siyasi iktidar snrlandrmak amacyla yaplmsa
anayasal bir devletin kurucu belgesi niteliini kazanr. Bu snrlamann ise eitli
yol ve yntemleri vardr. En ilevsel olanlar; yargnn, muhalefetin ve kamuoyunun aydnlanmasn salayacak her trl iletiim kanalnn grevlerini gerektii gibi yapmalarna frsat verir nitelikte hkmleri anayasaya koymak, bir baka deyile iktidar snrlayan glerin nn aarak hak ve zgrlkleri gvence altnda
tutmaktr.
Mevcut hukuku yok sayarak lkenin emniyet ve yargdaki kadrolar eliyle yaratlan hukuki gvensizlik ortam, su ve suluyu alglay ve takipte yaratlan ifte
standart, kii gvenlii ilkesine aykr uygulamalardaki cesaret ve keyfilik demokAustos 11 Say: 32
21. YZYIL
[3]
ratik bir hukuk devletinde yaadmz konusunda hakl pheler dourmaktadr.

Yaanan tm bu olumsuzluklara paralel olarak, bu lkede yzde 10luk seim barajnn her eye ramen muhafazas iin direnen ve bunu bir demokrasi sorunu
olarak grmediini iln eden AKPnin yeni bir anayasa yapma heyecann paylamak mmkn deildir. Bugn Trkiye demokrasisini tehdit eden krizin en nemli nedenlerinden biri siyasi temsil kanaln tkayan Seim Kanunundaki bu tek
maddenin deitirilmemi olmasdr. Bu madde deimedii, seim baraj makul
bir seviyeye inmedii srece ka kere anayasa yaparsak yapalm, anayasaya hangi
maddeleri koyarsak koyalm Trkiye kaynamaya devam edecektir.
Yaanan sorunlarn kaynana inmeden, gerek nedenler zerinde doru tespitlere ulamadan, yaplacak yeni bir anayasada hak ve zgrlkleri en geni ekilde tanmlayarak Trkiyeyi dze karmak dncesi, anayasa yolu ile Trkiyeye ekil verme niyet ve plannn Tanzimattan bu yana korunduunu gsteriyor.
Devleti andrarak toplumsal yapnn pekitirildii hi bir model nmzde olmamasna ramen Trkiye yanl yolda ilerlemeye devam ediyor. Oysa, bir anayasann hak ve zgrlkleri gvence altna almak kadar nemli ve ncelikli dier ilevi bir ynetim erevesi oluturmaktr. Anayasa, iinde demokratik srelerin ileyecei bir devletin organizasyon emasdr ayn zamanda.
O zaman sorun en gelimi, en kapsaml hak ve zgrlk katalogunu anayasaya yerletirmekten daha fazla bir sorundur.
[4]
21. YZYIL
Austos 11 Say: 32

zgrlk siyasi bir sorundur ve bir demokraside zgrlk talep etmek, ortak
yaam alanmzn tm bireyler asndan eit paylalacak zgrlkler dzeni olarak dizaynnda hukuku greve armak demektir.
Birey Odakl Anayasa ve zgrlkler
ok bilinen ve sylenen anayasa devlet odakl deil, birey ve insan odakl bir
felsefeyle kaleme alnmaldr sznn hibir anlam yoktur. Hukukla tahkim edilmi bir devlet ats altnda kurulacak ve tm bireyler
arasnda eit ve adil paylalacak bir zgrlkler dzeYurttalk, kimlik,
ninin manifestosu olan anayasann odanda devlet
kltrel hak, anadil
olamayaca gibi birey de olamaz. Anayasann odanzerinde srdrlen
da birey veya devlet deil, evrensel deerlerle zengintartmalar, demokratik
letirilmi birka yzyllk anayasaclk gelenei ve bu
hukuk devletini tahkim
gelenein paras olan Bir anayasa niin yaplr? soetmeye deil, grup
rusuna aranan cevaplar olmaldr. Birey zgr olmak
haklar ekseninde
ister ama ayn birey, zgrlklerini tehdit veya ihll
toplumu ve ona uygun
eden tehlikelere kar etkin ve duyarl bir siyasi otoritesiyasi modeli yeniden
nin salayaca gvenlii de talep eder. Otorite kabul
tanmlamaya ynelmi
etmeyen zgrlk, keyfi zgrlktr. Her bireyin veya
tartmalardr.
toplumsal kesimin zgrln en ar ularda talep
edebildii ve bunun demokrasi adna tevik edildii yerde demokratik siyasetin
oyun kurallar bozulmutur, bir anayasaya da ihtiya kalmamtr.
Felsefi bir zgrlk problemi deil; somut bir konu, yani demokratik hukuk
devletinin anayasasna hangi hak ve zgrlklerin koyulaca, bunlarn snrlarnn
nasl belirleneceidir konuulmas gereken. Hak ve zgrlkler konusunda yaplan tartmalar Trkiyede, zgrln felsefi kavran zerinden geliiyor. zgrlk bir yaam ve deerler alan olarak grlse dahi (ki yledir), yasalarla tanmlanan ve yasalarla korunan zgrlkler, demokratik bir hukuk dzeninin ilevsellii
iinde anlam kazanr. Bu dzen, ancak eitlik ve adalet deerleri erevesinde tm
bireylerin insan ve yurtta olmaktan doan hakl ve kabul edilebilir taleplerinin
karlk bulmasyla kurulabilir. Bu da zgrlk sorununun, sadece siyasi iktidarn
mdahalesi tehlikesi deil, bireylerin ve toplumsal gruplarn birbirlerinin hak ve
zgrlk alanlarna mdahalesi tehdit ve tehlikesi gerei de gz nnde bulundurularak dnlmesi gerektiini ortaya koyuyor.
Modern anayasalarn haklar ve zgrlkler konusundaki dzenlemeleri, hak ve
zgrln bireyin tasarrufundaki mutlak bir yetki olmadn gsterir. zgrlklerin tanmlanm ve koruma altna alnm birer hak olarak anayasalarda yerini ald demokratik bir toplumda, haklarn ktye kullanlma ihtimali her zaman var-
Austos 11 Say: 32
21. YZYIL
[5]

dr. Yasal bir dzenleme olmasa dahi zgrln doasnda snr vardr ve bir zgrlk doal snrlar iinde yaanr. Her zgrlk nitelii gerei kendisi iin farkl bir koruma alan gerektirir.
Trkiyedeki yeni anayasa sylemcileri, zgrlk talebini n plana kartarak
bunu liberal bir kurgu iinde sunuyorlar. Bu dnce iinde zgrlklerin verilmesi nihai bir amatr, zgrlkler bir kez tannrsa toplumdaki bir ok sorun kendiliinden zlecektir. Rasyonel ve kendini gelitirme yolunda nndeki engellerden kurtarlm birey, kendisi iin en doru olan bulacak, bireysel olarak ulalan
dorular ise toplumsal doruyu ve fayday kendiliinden gerekletirecektir. Bu
balamda rnein etnik gruplarn kltrel hak ve etnik aidiyete dayal taleplerini
birer zgrlk hakk olduundan bahisle tanmak, bu gruplar silaha bavurarak
ulamak istedikleri siyasi hedeflerden vazgeirecektir. ltlerini ve standardn
Bat dnyasnn belirledii zgrlklere sahip olmak
iileri demokrasi iin gerekli ve yeterlidir. Byle bir zSemen ounluu
grlk algs ve savunusunun gzden kard ya da
adna egemenliin
hesaba katmad baz nemli hususlar vardr. rnein
sahibi olduunu iddia
zgrlklere sahip olmakla zgrlkleri kullanabilir
eden bir siyasi ekibin
olmak arasndaki iliki kurulmamakta, zgrln anhazrlayaca anayasa,
cak bu iki boyutuyla var olabilecei hi dikkate alnkendi tercihleri
mamaktadr. Grup haklarna ilikin zgrlklerin kuldorultusunda yapmak
lanlmasnda toplumun tmnn ve siyasi yapnn sz
istedii eylerin zerine
hakk, hesaba hi katlmamaktadr. Liberal yaklam,
giydirilen klf olabilir.
zgrln var olabilmesi iin gerekli (sahip olma ve
tasarruf etmeden ibaret) iki boyutunu dikkate almad
gibi zgrl, talep amac ve kullanm ile ortaya kacak sonulardan da bamsz dnmektedirler. Oysa zgrlk taleplerinin arkasnda yatan amalardan, bu
zgrlklerin kullanlmas vastasyla gerekletirilmek istenen kar veya ulalmak istenen amalardan bamsz, soyut bir zgrlk talep ve savunusu olamaz.
Talep ettiimiz ve kazandmz zgrlklerle ne yapmak istediimiz ve nasl bir
yaam kurmay amaladmz bu taleplerin deerlendirilmesinde mutlaka dikkate
alnmaldr.
Anayasa, Krt Sorunu ve Terr
Bugn Trkiyede ad Krt sorunu olarak konulan sorunun zm iin yeni
devleti, yeni anayasay, yeni anayasa ile ina edilecek yeni hukuk dzenini, bu hukuk dzeni iinde sorunu zmesi beklenen haklar ve zgrlkler reformu konuuluyor. Bir yurttalar toplumunun deil, bir yurttalar kesiminin dayatt gndem
zerindeyiz. Bu yurttalar kesimi, cumhuriyetin eit yurttalar olarak kendilerine
anayasa ve yasalarla tannm olan hak ve zgrlkleri yetersiz buluyor ve liberal
[6]
21. YZYIL
Austos 11 Say: 32

emsiye altnda cumhuriyetten ayrcalk talep ediyorlar. Bu taleplerin anayasal olarak karlanabilmesi iin gerekli olan toplumsal mutabakatn demokrasi ayan da
siyasi iktidara dayandryorlar. Eer bir anayasa iin toplumsal uzlama aranacaksa, bu toplumsal uzlamann dinamii terr ve iddet olamaz. Toplum korkutulmutur, gelecei konusunda endie tamaktadr. krah ve gabin hukukta iradeyi
sakatlayan etkenlerdir. Trk toplumunun iradesinin sakatland ve bu ortamda yaplacak bir anayasann hibir ekilde toplumsal onay grmeyecei, bu anayasa ile
getirilen yeni dzenin de Trkiyenin demokrasi sorununu zemeyecei apak
bir gerekliktir.
Dier yandan, anayasalarn varlk sebebinden, anayasacln tarihsel geliiminden bamsz olarak, anayasann hangi hak ve zgrlkleri iermesi gerektii konusunda yaplacak bir neri temelsiz kalmaya mahkmdur. Ancak iktidarn kullanmnn devlet organlar arasnda bltrld, kurulu dzenin hukukla tanmland ve kontrol altnda tutulduu, uyumazlklarn hukuk aracl ile zme
kavuturulduu bir normatif yapda zgr ve hak sahibi bir birey olmak anlam kazanr. Bu balamda anayaParlamento
sann temel amac ileyen bir hukuk devletini tm kuounluunu elde
rum ve kurallaryla var etmek olmaldr.1
etmi bir siyasi iktidarn

Trkiye Cumhuriyeti Devleti bir hukuk devletidir.
kendi istek ve amalar
Aksini ileri srmek kendimizi inkr etmektir. Yaplan
dorultusunda anayasa
son deiikliklerle i yaps bozulmu olan 1982 Anayapma yetkisi olamaz.
yasas yerine yenisi yaplabilir. lk sorun, yeni anayasa
ihtiyacmzn nedenleri konusunda uzlaabilmektir. Terr desteinde beslenip bytlm Krtlk hareketini Krt sorunu olarak ambalajlayp yeni anayasa vastasyla zme kavuturmak gibi bir amac bu topluma hibir g benimsetemez.
Ama demokratik rejime ilevsellik kazandracak, toplumsal hafzay 12 Eyll Askeri Darbesinin yol at travmadan kurtaracak yeni bir anayasa istenebilir, dnlebilir ve zaman iinde yaratlacak bir uzlama ile de yaplabilir. Yaplmas gereken
yeni bir anayasa ile hukuk devleti kurmak deil, var olan hukuk devletindeki ileyi aksaklklarn gidererek yapy tahkim etmektir.
Anayasalar hukuki metinlerdir, ancak normatif ereve kazandrdklar alann
siyaset olmas nedeniyle hem hukukun hem de siyasetin ortak tartma ve ekime
konusudurlar. imdi siyasetin aktrleri yeni anayasa istiyorlar ve anayasa hukukularndan gr ve destek alyorlar.
Anayasa hukukularnn anayasaclk ve anayasal devlet geleneinin szcleri
olmak yannda, bu gelenee sadakat borlar da olmaldr. Dolaysyla anayasann
1
Tanm ve anayasann hukuk devleti ile ilikisi iin bkz. M.H.REDISH; The Constitution as Political Structure, New York-Oxford
University, 1995, pp.3-21.
Austos 11 Say: 32
21. YZYIL
[7]

hukuk devletinin garantr olmasn istemeleri ve bunu salamann abas iinde
olmalar doaldr ve onlardan zaten bu beklenir. Fakat siyasetin aktrlerinin kendi
alanlarndaki tartmalar hukukun stnl ve hukuk devleti zerinden yapmas ve anayasalarn hukuk devletini kurma ve koruma misyonu zerinden hakllk
argmanlar gelitirmeleri, hukuk kavramnn i tutarln ve gvenilirliini zedelemektedir. Her eyden nce egemen olmas istenen hukukun hangi hukuk olduu yolunda bir anlama salanmas gerekir. Tm eylem ve ilemlerin kendisine uygun olmas gereine iaret edilen hukuk, yrrlkteki pozitif hukuk normlar ile
yasama usulleri ise, bu halde hukukun stnl baka bir statkonun merulatrlmasndan baka bir anlam tamaz.
Yasa koyucunun kendi yapt anayasaya kendi koyduu usullerle rettii ve yine kendi yapt anayasayla mutlak stnlk kazandrd hukuk, egemen olmasn
istediimiz hukuk deildir, bu hukuka gre rgtlenen,
bu hukukla bal olan devlet de hukuk devleti deildir,
Trkiye Cumhuriyeti
sadece bir yasa devletidir. Ama eer hukukun stnlDevleti, lkesi ve
ile kastedilen evrensel deeri haiz bir st hukuk ise
milleti ile blnmez
bu hukuku kimin yapaca, siyasal iktidar aan bir g
btnln koruyacak
ve yetkinin varlna bal bir sorundur. Parlamento obir rgtlenme modeli
unluunu elde etmi bir siyasi iktidarn kendi istek ve
iinde demokrasisini
amalar dorultusunda anayasa yapma yetkisi olamaz,
gelitirmek ve
olmamaldr. Byle bir anayasa, hukuk devletinin statglendirmek, hukuk
s olmaz, ancak semen ounluu adna egemenliin
devleti yapsn
sahibi olduunu iddia eden bir siyasi ekibin kendi tersalamlatrmak
cihleri dorultusunda yapmak istedii eylerin zeminine
amacyla anayasa
denen kalp veya zerine giydirilen klf olabilir. Moyapmal veya
dern anayasaclk anlay, siyasal dzenin halktan kaydeitirmelidir.
naklandna ilikin bir n varsaym zerine bina edilmitir. Bu anlay, Trkiyede yeni anayasa tartmalar
etrafnda giderek byyen sylemin odakland bir algy ierir: Halka dayanan bir
sistemin halka ramen ilemeyecei ynndeki iyi niyetli ve dorusal manta dayal bu eksik ve hatal alg, halk kavramnn bulank yorumlar zerinden gelitirilen
tezlerle, anayasal sistemleri korumasz ve gvencesiz brakmak tehlikesini de beraberinde getirmitir.
Anayasann Meruiyeti ve Siyasi Sistemi Yaplandrmak
Bir anayasa, zgr bir demokratik dzenin hukuk erevesini oluturabildii lde merudur. Byle bir dzen ise ancak toplum iindeki tm bireylerin birbirlerinin eit hak ve ykmllklerine sayg gstermesi ve siyasal erkin de bu hak ve zgrlkler siperine uygun bir mesafede tutulmas kaydyla kurulabilir. Anayasa, ier[8]
21. YZYIL
Austos 11 Say: 32

dii hak ve zgrlk gvenceleri ve devlet erkinin kullanmna ilikin getirdii dzenlemelerle, siyasi iktidarn olas keyfi mdahalelerine kar rebildii koruma duvarlar ile demokratik toplum dzeninin inasnn aracdr.
En son anayasa deiiklii ile kat ettiimiz mesafe, anayasaclk adna hukuk
devletine yaklamak m, hukuk devletinden uzaklamak mdr? Eer hukuk devletinden uzaklalmsa, eer hak ve zgrlklerin en temel gvencesi olan yarg ile
ilgili her konuda, her geen gn endieleri hakl klacak somut rnekleri grlyorsa, eer basn zgrl, haberleme zgrl gibi en temel hak ve zgrlk alanlarnda bu zgrlklerin anayasal korunaklarna ramen her gn yeni eylere tank
olunuyorsa, bunlarn yerletikleri anayasa maddelerini biraz daha gzelletirerek
elde edebilecek hibir ey yoktur. Dier ynden yaanlan bu kadar derin ve kapsaml insan haklar sorunlar varken, insan haklarnn sylem ve kapsam alann daraltp yurttalk, kimlik, kltrel hak, anadil vb. konular zerinde srdrlen tartmalar demokratik hukuk devletini tahkim etmekten baka bir amaca, rnein grup
haklar ekseninde toplumu ve ona uygun siyasi modeli yeniden tanmlamaya ynelmi tartmalardr. Demokrasi aray deil, yeni bir toplum modelini mmknse demokratik ara ve yntemlerle ina etme aray sz konusudur. Sorunu dosdoru ortaya koymak salkl sonulara ulamak iin gereklidir.
Yeni bir toplum araynn yntemi siyasi, dili siyaset dilidir. Anayasa hukukularnn bu srece sunacaklar katk kendilerine sipari edilen toplum modellerine
en uygun anayasay dikmek olabilir ancak.
Tm toplumsal kesimleri anayasaclk ilke ve hedefleri konusunda ortak bir zeminde birletirecek bir dnsel ortak payda yaratmak iin abalanmal. Yeterince
aba gsterilirse, Trkiyede anayasa adna yaanan ve sylenenlerin Trk Milletini hedef alm bir devletsizletirme, kimliksizletirme, anayasaszlatrma operasyonunun gayri ahlki ve gayri insani mizanseni olduuna halk ikna edilebilir.
Anayasann ierii konusunda bir uzlama salanmas zayf bir ihtimaldir ya da
salanacak uzlama ok snrl olabilir. O zaman anayasaclk ilkeleri, anayasacln hedefleri ve anayasa teknikleri konusunda daha geni bir uzlama yaratlmaldr.
Konjonktrn ittii bir zeminde baz kesimleri tatmin edecek ekilde yeni bir
toplum modeli yaratmak zere anayasal rejimde revizyon yapmak deil, demokratik hukuk devletini hem iktidar hem de yurttalar asndan mmkn ve ilevsel klan ve bylece toplumsal btnlemeye katk sunabilecek anayasal formller retmek nerilmelidir. Bu formller salt anayasa metni iinde kalarak deil, anayasal
devletin tm hukuki zemininde retilmelidir. Bu formller retilirken anayasacln dn, bugn ve daima, siyasi iktidar snrlandrmak iin ihtiya duyulan bir meAustos 11 Say: 32
21. YZYIL
[9]

tin olduu hatrdan karlmamaldr. Snrl devleti kurmak ve siyasi iktidar kendi
snrlar iinde tutmak amacyla yaplm anayasalar iin bugn gndemde olan sorun, siyasi iktidar gerek anlamda snrlamann kural, kurum ve yntemlerini yeniden dnmek ve formle etmektir. Buna siyasi sistemi yeniden yaplandrmak
da diyebiliriz.
Anayasaya toplumsal btnlemeyi salama gibi bir ilevi atfediliyorsa, bunun
altndan kalkabilecei bir meruiyet temeli ile tutarl ve kapsaml bir ierik kazandrlmaldr. Tm toplumsal glerin mmkn olan en geni lde anayasa yapm
srecine katlmasnn salanmas n art ve ilk aamadr ve biz imdi buradayz.
TESEV, TOB, Barolar Birlii, TSAD gibi kurulular Trkiyeyi toplumsal uzlamann varlna inandrabilecek kadar geni bir toplumsal tabana dayanmyorlar, siyasi iktidar da toplumsal tabann deil ancak kendi destek tabannn sahibi ve sesi olabilir. Dolaysyla hali hazrda ortada uuan anayasa taslaklar kar gruplarnn kendi iinde ve kendi yeleri arasnda uzlalan ilke ve deerleri yanstabilir.
Anayasa hukukular tm toplumsal kesimleri anayasaclk ilke ve hedefleri konusunda ortak bir zeminde birletirecek bir dnsel ortak payda yaratmak iin abalamak zorundadr. Grevleri budur ve bu kadardr. Yaratlacak ortak payda ise
udur: Devletin dayand temel felsefe, devleti yaad corafyann tm koullarna kar tahkim eden rgtlenme modeli, toplumsal birliini yaslad yurttalk
stats ve siyasi iktidar karsnda birey hak ve zgrlklerinin gvence altda tutulmasna ilikin youn duyarllk ve buna dayal kurumsal nlemler hep birlikte
anayasann kapsam alanndadr. Ksacas, Trkiye Cumhuriyeti Devleti, lkesi ve
milleti ile blnmez btnln koruyacak bir rgtlenme modeli iinde demokrasisini gelitirmek ve glendirmek, hukuk devleti yapsn salamlatrmak ama21. YZYIL
cyla anayasa yapacak veya deitirecektir.
[10]
21. YZYIL
Austos 11 Say: 32
Yeni Anayasa Tartmalarnn

ifreleri
Sadi SOMUNCUOLU*
Anayasa devletin meruiyet kaynan, kimliini, kurulu esaslarn, temel ama
ve grevleri ile ynetim biimini belirleyen; bireylerin hak, zgrlk ve ykmllklerini gsteren, kiilerin birbirleriyle, toplumla ve devletle ilikilerini dzenleyen temel yasadr. Anayasa stn hukuk normudur. Demokratik hukuk devletinde ana yap, yasama, yrtme ve yarg organlarndan oluur. Yazl anayasalar olmasa da, uluslararas hukuka ve genel duruma tabi devletler daima bu zellikleri
tarlar. Kurulu artlar itibaryla istisna konumunda olan devletlerin anayasalar
ise farkllk arz edebilir ama hibir lkeye rnek tekil etmezler.
Trk Anayasalar
Bugne kadar 1876 Kanun-u Esasisi, 1921, 1924, 1961 ve 1982 olmak zere yazl 5 anayasamz olmutur. 108 ylda 5 ayr anayasamzn olmas, iinde bulunulan
artlarn sonucudur. Yklan Osmanlnn devam olarak kurulan Trkiye Cumhuriyeti Devletinin yeniden inas, 1960 ve 1980 darbeleri sonucu getirilen rejimlere ait
dzenlemeler sebebiyle yeni anayasalar ortaya kmtr.
Yerlemi, asrlar tesinden gelen kkl bir kltr ve medeniyet birikimine sahip olan Trkler iin anayasann bu kadar sklkla deimesi rahatszlk vericidir.
Ama sebepleri vardr. Alt asrlk Cihan Devleti Ali Osmann, Birinci Dnya Sava
sonras dalmasyla meydana gelen ve btn dnyay etkileyen muazzam anaforun etkilerinden kurtularak gvenlik ve istikrar salamak kolay bir i deildir. Halen de millet, devlet ve bireyler olarak bunun sanclarn yayoruz.
kinci nemli tespit daha yapmak gerekirse; hayatmza yn veren bu 5 anayasada da, 108 ylda hep ayn kalan bir husus vardr, o da devletin kimliidir. Kimlie ait deerler hi deimemitir. Bu kimlie, devletin ve onu kuran milletin ruhu
diyebiliriz. Baka bir anlatmla 1876 Kanun-u Esasisinde devletin kimlii nasl ifade edilmise, 1982 Anayasasna kadar da aynen devam ettirilmitir. Byle olmas
da ok tabiidir. Zira bir millet 100 defa devlet kursa, hepsinde de kendi kimliini
*
21. Yzyl Trkiye Enstits Ynetim Kurulu yesi
Austos 11 Say: 32
21. YZYIL
[11]
Sadi Somuncuolu
devlete yanstr ki, Benim
egemenliimi temsil eden benim devletimdir demi olur.
Kimlik meselesi ok nemli olduu, bugnlerin tartmalarna da k tutaca iin, daha somut deliller vermek isteriz. Bu adan, Sultan II. Abdlhamit zamannda yrrle giren 1876 Kanun-u Esasisine bakalm. (1908 deiiklikleri dhil)
- Madde 1. Osmanl Devleti lkesiyle bir btndr, hibir gerekeyle blnemez.
- Madde 2. Osmanl Devletinin baehri stanbuldur.
-Madde 8. Osmanl Devletinin uyruunda bulunanlara
Osmanl denir.
- Madde 17. Yasa nnde btn Osmanllar eittir. Kiilerin, din ve mezhebine
baklmakszn vatana kar ayn hak ve devleri vardr.
-Madde 18. Devlet memuru olabilmek iin devletin resmi dili Trkeyi bilmek
arttr.
-Madde 57. Mecliste mzakerelerin dili Trkedir.
-Madde 68. Trke bilmeyen milletvekili olamaz.
-Madde 71. Milletvekilleri, seim blgesinin ayrca vekili olmayp, Osmanl vekilidir.
Devletin kimliini gsteren bu temel kriterler 1876 Kanun-u Esasisinden nce
de aynen vard. Sarayda, orduda, devlet ilerinde, mahkemelerde, iirde, edebiyatta, kltrde, musikide, mimaride, sanatta, hasl her yerde ve her ite, Trk kltr ve Trke vard. Baka trl de olamazd, nk millet ayn milletti. Selukluda
da durum farkl deildi.1
1
[12]
Prof. Dr. Ercilasun Ahmet Bican, Trkiye Cumhuriyeti Bir Trk Devletidir, Yenia, 20.07.2011
21. YZYIL
Austos 11 Say: 32
Yeni Anayasa Tartmalarnn ifreleri

Kanun-u Esasideki devletin temel yapsyla ilgili bu ilkelere
1921,1924,1961,1982 anayasalarnda da aynen yer verilmitir. Yukarda 8inci maddede bahsi geen Osmanl kavram, Trk Milletini ifade etmektedir. Aynen 1921,
1924, 1961 ve 1982 Trkiye Cumhuriyeti Anayasalarndaki Trkiye kavramnn,
Trk Milleti anlamna geldii gibi. Bu anayasalarn hepsinde de Egemenlik kaytsz artsz Trk Milletine ait denilmekle, iki kavramn ayn anlamda kullanldna
aklk getirilmitir. Bugn Trkiye kavramnn, Trkten ayrym gibi istismara
kalklmasnn mant ve mesnedi yoktur.
Osmanl Devletinin mrn tamamlamas zerine yerine Trkiye Cumhuriyeti
Devleti gemitir. Bu dnemde btn dnyada imparatorluklarn daldn, egemenliin artk hanedan eliyle deil, dorudan doruya
millet eliyle temsil edildiini, demokratik-hukuk rejimTrk Milletini bin yldr
leri dnemine girildiini hatrlamalyz. Bu husus
bu lkede yaayan 80
TBMMnin 1922de 308 numaral kararyla yle ifade
milyon olarak deil,
edilmitir: Osmanl mparatorluunun kurucusu ve
aralarnda Trkn de
gerek sahibi olan Trk Milleti,dmanlarna kar
yer ald 36 etnik para
kyam etmibu gnk kurtulu gnne vasl olmuolarak gryorlar
tur.
an gerei gz nnde tutularak Trkiye Cumhuriyeti devleti milli ve niter/tekil olarak kurulmutur. Bunun iin 1921 geici Anayasas 1.md.Egemenlik
kaytsz artsz milletindir; 2.md. cra kuvveti ve yasama yetkisi milletin yegne
ve hakiki temsilcisi olan Byk Millet Meclisinde belirir ve toplanr demektedir.
Benzer hkmler 1924 Tekilat- Esasiye 2.md. Devletin resmi dili Trkedir,
3.md.Egemenlik kaytsz artsz milletindir, 4.md. Trk Milletini ancak Trkiye
Byk Millet Meclisi temsil eder; 1961 Anayasas 2.md, devlet milli, 3.md. resmi
dili Trkedir, 4.md. Egemenlik kaytsz artsz Trk Milletinindir,1982 Anayasas 3.md. Devletin dili Trkedir, 6.md. Egemenlik kaytsz artsz Trk Milletinindir eklinde belirlenmitir.
Grld gibi devletin kimlii,1876 Kanun-u Esasinden, 1982 Anayasasna
kadar hi deimemi Trk olarak kalmtr. Egemenlie ortak olarak baka bir
unsura yer verilmemitir.
Anayasalar ve Kanunlar Kullanldka Deer Kazanrlar
Yasalar, toplumlarn ihtiyalarn karlayacak ekilde gelitirilip deitirilerek,
mahkeme itihatlaryla zenginleiyor. Mkemmelleiyor. Dolaysyla anayasalar ve
kanunlar kullanldka deer kazanyor. Bu bakmdan yeni anayasa sz ok sorunlu ve dikkat isteyen bir konudur. Arlkla Afrika gibi yeni ve istikrar kazanmaAustos 11 Say: 32
21. YZYIL
[13]
Sadi Somuncuolu
m devletlerde sklkla anayasa ve yasalar deitiriliyor. ABD ise 250 yldr anayasasn deitirmemitir.
1961de ihtilalclar, sfrdan yeni anayasa yapmaya kalktklarnda, anayasa hukukunda otorite olan rahmetli Ord. Prof. Dr. Ali Fuat Bagil srarla u tavsiyede bulunmutu: Kanunlar kullanldka mkemmelleir. 1924 Anayasasn pe atmayn. Bnyemize ve ihtiyalarmza uyan maddelerini muhafaza edin, yetersiz veya
eksik olan ynlerini gelitirin. Eer siz yeni bir anayasa yaparsanz, ideal planda
ok iyi olabilir ama toplum hayatnda nelerle karlaacanz bilemezsiniz. ok
byk skntlara sebep olabilir.
Bu tavsiyeye uyulmad ve 1961 anayasas yapld. Trk siyaseti 1982ye kadar bu
anayasayla kavga etti. 1980 darbesini yapanlar da, ayn hataya derek 61 Anayasasn pe atp, tepki olarak 1982 Anayasasn yaptlar. Bu defa Trk siyaseti ve
aydnlar bu anayasa ile kavgaya dtler.
imdi de ayn hata yaplyor. Ancak hayati derece nemli bir farkla: 1876 Osmanl Anayasasndan gnmze kadar hizmete sokulan btn anayasalarda devletin milli kimlii, daha ak ifadesiyle kurulu esaslar hep ayn kald. Tarihimizde
ilk defa, devletin ve milletin kimlii deitirilmek isteniyor. Trkiyeyi dntrmek ad verilen bu srecin, lkede gerginlie ve ayrmaya zemin hazrlamas da
bundandr.
Renksiz, deolojisiz ve Kimliksiz anayasa olabilir mi?

nsanlar gibi milletler de sbjektif varlklardr. Hayata baklar, deerleri, alglamalar, ncelikleri, yorumlar farkldr. Bunun iin bu varlklar ayr renkleri, ideolojileri ve kimlikleri tarlar. Bylece, ortak deerleri ne kadar ok olursa olsun,
insanlk milletleerek sr olmaktan kurtulup, ahsiyetleiyor. Dnya dzeni de
bu yapya dayanyor. Bu ereveden baknca, madem devletleri milletler kuruyor,
o halde devlet hangi millete aitse, rengi, ideolojisi ve kimliinin de ona gre ekillenmesinden baka ne olabilir?
ktidar partisi adna anayasa almalar yapan Prof. Dr. Ergun zbudun Renksiz anayasa doru, bir ideolojiye bal anayasa yanl olur; Prof. Dr. Zafer skl
ise; Milliyetilik farkl anlald iin anayasaya girmemeli diyor. Dorudur, Trk
Milleti, milli kltr, milli-niter devlet, Atatrkn dnya gr, kurucu felsefe,
devletin kurulu esadiyor. Dorudur, Trk Milleti, milli kltr, milli-niter devlet,
Atatrkn dnya gr, kurucu felsefe, devletin kurulu esaslar gibi kelime ve
terkipler farkl yorumlanacaktr. Bu tabii deil mi? Hayat budur. ablonlar, tek tip
kavray yoktur.
[14]
21. YZYIL
Austos 11 Say: 32
inin Orta Asya Enerji Politikas

Asrmzn en byk medeniyet projesi dedikleri AB Anayasas bu konuya yle
yaklam: Avrupann kltrel, dini ve insani mirasndan...ilham alarak... Manevi
ve ahlaki mirasn bilincinde olarak... Avrupa halklarnn kltrlerindeki ve geleneklerindeki eitlilie ve ye devletlerin kimliklerine saygl olarak...kiliseyle srekli irtibatta bulunarak...
Evet, bakaca rnee ihtiya duymadan ksaca diyelim ki; eer siz dnya hukukunun bir paras ve bir millete mensupsanz, renginiz, ideolojiniz ve kimliiniz de
olacaktr.Baz evrelerin kafa kartrmaya ynelik gayretleri, elbette bouna deildir. Topluca bakldnda, bunlarn Trk Milletinin egemenliiyle sorunlar olduu
grlyor.
Niin sfrdan anayasa?
1982 Anayasasnda, 29 ylda 138 deiiklik yaplmtr. 1987den itibaren, her
meclis ve her iktidar dneminde deiiklikler olmutur. zellikle AB taleplerinin
byk ksm aynen benimsenerek, gerei yaplmtr. Bu gerekeyle AB 17 Aralk
2004 Zirve kararyla, Trkiyenin Kopenhag siyasi kriterlerini yerine getirdiini
aklayarak, Trkiyeye mzakere tarihi vermitir.
Dn TBMMde yaplan bu deiikliklere, ieriden ve dardan vg dzenler,
nedense bugn aalayc bir slupla itiraz ediyorlar. 138 deiiklie ramen bu
bir darbe anayasasdr, ok deiiklik yapld ama ruhu kald, diyorlar. Bir dier
itiraz ise deiiklikler anayasay yamal bohaya evirdi, btnl kalmad. Bunun iin demokratiklemeyi, zgrlemeyi ve insan haklarn btnyle ele
alan yeni bir anayasaya ihtiya vardr. tirazlar, belirsiz ve ok genel mahiyettedir.
Anayasann ruhu derken kastedilen nedir? Hangi deiiklikler btnl bozuyor ve yamal bohaya eviriyor? Bunlar drste, aka ve delilleriyle ortaya konmad iin, verimli bir tartma yaplamyor. 1987den beri anayasay deitiren
milli irade, (stelik son dnem hari deiiklikler uzlamayla yaplmtr) btnl neden bozsun? Neden yamal bohaya evirsin? Bu iddialar doruysa, demek ki
meclislerimiz yetersiz kalmlardr. yleyse imdiki meclisin yeterli olacann bir
delili var m? Hem de sfrdan anayasa yapma iddiasyla ortaya klyor. Bu meclise nasl ve neden gveneceiz?
Anayasann ruhu veya kimlii deimedii iin sfrdan anayasaya ihtiya
var iddias, gerek amac ifa ediyor. Anayasann ruhu dedikleri ise, devletin
Trk Milletine ait olmasdr. Sanki tarih boyunca baka trl olmu gibi...
Anayasann ruhunu gsteren ilkeler, Balang blmnde, devletin adnnTrk Devleti olduunu ve vatanda olan herkesin Trk sayldn tarif
eden 66. maddesi ve deitirilemez, deitirilmesi teklif dahi edilemez dedii ilk
Austos 11 Say: 32
21. YZYIL
[15]
Sadi Somuncuolu
3 maddesinde aka ifade edilmektedir. Sfrdan anayasa diyenlerin esas derdinin bu maddelerle ilgili olduu anlalyor. Babakann 66. maddedeki Trk st
kimlii etnik bir arm yapt gerekesiyle Trkiye vatandal olarak deitirmeyi dnmesi, bunun en ak delili niteliindedir.
Bu zihniyetin kendilerine has yle bir izahlar var: Osmanl sadece Trk Milletinin deil, herkesin devletiydi. Ama Atatrk ve arkadalar, Trkiye Cumhuriyeti Devletini sadece Trklere gre kurdu, dier etnik gruplar dlad. Trkiyenin temel meselesi budur. Biz Trk ile dier etnisiteleri eitleyerek, demokratikleme ve
zgrlemeyi salayp, her grubun siyasi egemenlie dhil olmasn temin edeceiz. Bylece kardelik ve birlik tesis edilmi olacaktr. Bu durumda anayasa da, ya
hibir etnik grubun ad gemeyecek veya her etnik grup ayn konumda olacak.
Bylece sorun olan milli/ulusal devletten kurtulacaz. ok ortakl etnik devlete
geeceiz.
Meselenin z bu aklamadadr. Kavramlar hi ekinmeden ve kurnazca arptrlyor, sonra da icat edilen yeni kavramlar zerine, dnyada benzeri olmayan,
akl d bir rejimin inasna allyor.
arptrlan kavramlar ele alalm. Osmanlda olduu gibi, Trkiye Cumhuriyetinde de devlet, herkesindir. Bireyler asndan doru bir kabuldr. Ancak egemenlik sz konusu olunca yanltr. Zira egemenlik kavram milletle ilgilidir. Egemen olan millettir. Bu durumda doru cmle Osmanl da, Trkiye Cumhuriyeti de
Trk Milletinin devletidir eklinde olmalyd.
kincisi ise Demokrasi, zgrlk ve eitlik gibi deerler, btn dnyada
olduu gibi bireyler/vatandalar iin geerlidir ve onlar iin kullanlr. Etnik/rk,
din veya dier toplum gruplar iin kullanlmaz. nk bunlarn eitliini bireylerin eitlii salar. Onun iin hr, eit veya demokrat birey denmesi, bir hayat
gr olarak ifadesi dorudur. Siyasi bakmdan ise, bireylerin seme ve seilme
hakk varsademokratik rejim de var demektir.
Atatrk ve arkadalarnn, Osmanlnn devam olan Trkiye Cumhuriyetini,
Trk Milletinin zerine kurmas, son derece isabetli olmutur. an gerei de budur. Dland denilen soy, boy, airet gibi gruplar, sosyolojik, hukuki ve siyasi adan Trk Milletinin birer paralar, unsurlardrlar.
Uluslararas hukuk ve dnyadaki genel durum da aynen byledir. Egemenlikler bir millet, bir devlet ve eit birey esasna gredir. Bireylerin eitlii, lkedeki btn sosyal gruplarn da eitliini salad iin, temel insan haklarnn, en adil ekilde kullanlmas da bu sayede mmkn olmaktadr. Dnya hukukunda, insanln her sorunuyla ilgili szlemeler mevcuttur ancak etnik gruplarla ilgili herhangi
bir szleme ve anlama yoktur. nk etnik gruplar milletten saylmaktadr. o[16]
21. YZYIL
Austos 11 Say: 32

unlua mensupturlar. Ayrlk gtmeleri ve imtiyaz talep etmeleri mmkn deildir. Akas itirazclar hakl ve samimi deildirler.
Parti ktidarlar veya TBMM sfrdan anayasa yapabilir mi?
TBMM veya parti iktidarlar anayasann, deitirilemez denilen, devletin kimlii
ve niteliklerini belirleyen maddeleri hari dierlerini deitirebilirler. Ama sfrdan yeni bir anayasa yapamaya yetkileri yoktur.
Prof. Dr. etin Yetkin konuya aklk getiren makalesinde2 yle diyor: Yeni bir anayasa yaplp yrrle girinceye kadar, eskisi yrrlkte kalacaktr. O
halde, yaplacak tm ilemler yrrlkteki anayasaya uygun olmaldr. Bu adan 1982 Anayasasna bakarsak, her eyden nce, 11/1.madde hkmnn yle olduunu grrz: Anayasa hkmleri, yasama, yrtme ve yarg organlarn, idare makamlarn ve dier kurulu ve kiileri balayan temel hukuk kurallardr.
6. maddenin 2. fkrasnda ise denilmektedir ki, Hibir kimse veya organ kaynan Anayasadan almayan bir devlet yetkisi kullanamaz.
Anayasa Yapmak hi kukusuz, bir devlet yetkisinin kullanlmasdr.
u halde, yeni bir anayasa yapmak, ancak yrrlkteki anayasa olanak tanrsa
dnlebilir.
O nedenle, ilk olarak TBMMNN GREV VE YETKLER baln tayan 87. ve
sonraki maddelere baktmzda Meclisin tm yetkileri tek tek sayld halde byle bir yetkinin tannmadn gryoruz. DARE ile ilgili 123. ve sonraki maddelerde de byle bir yetki sz konusu deildir.
1982 Anayasasnn 175.maddesi Anayasa maddelerinin nasl deitirilebileceini hkme balamtr. Baka bir deyile, Anayasada yaplacak herhangi bir deiiklik, yine Anayasann belirledii biimde yaplabilecektir. Nitekim u ana dein hep byle yaplmtr. Ancak, burada sz konusu olan maddelerde deiikliktir. Sfrdan yeni bir anayasa deildir.
1982 Anayasasnn 4nc maddesi, ilk 3 madde hkm deitirilemez ve deitirilmesi teklif edilemez dediine, 2inci maddesi Balangta belirtilen temel
ilkelere dayandna, bu ilkelerde egemenliin kaytsz artsz Trk Milletine ait
olduu kaydedildiine gre, devletin kurulu esaslar asla deitirilemez.
Bu hukuki aklamadan sonra diyebiliriz ki; anayasann ruhu deitirilemez.
2
Prof. Dr. Yetkin etin, mudafaaihukuk@superonline.com
Austos 11 Say: 32
21. YZYIL
[17]
Sadi Somuncuolu
Trk Devletinin asrlar tesinden gelen kimliini, 27 Mays ve 12 Eyll ihtilal anayasalar da, deitirmeyip aynen korumutur.
Emperyal Gler ve Blc Terr rgt PKKnn sfrdan Anayasa htiyac
Artk herkes ok iyi biliyor ki, ABD, AB ve PKK, yeni bir anayasa istiyor. stemekle de kalmyor, terr dhil her ynden bastryorlar. Devletimizin mili (bir
millet) ve niter/ (merkezden ynetim) yaps bozulmad srece, lkenin blnmesi mmkn deildir. Bunu amann rtl yolu da ok ortakl etnik rejimden geiyor. Buna federasyon demek doru deildir. nk Almanya ve
ABD rneinde olduu gibi ayn milletin federe devletlerinden olumuyor. Dnyada bir benzeri olmayan, bir milletten olmay reddeden, ayr ayr etnik unsurlardan meydana gelen acayip bir inadan bahsediliyor. Dalan Yugoslavya benzeri bir rejim.
Bu hedefe ulalrsa, daha sonraki bir vadede devam da gelecek. O da, ranIrak-Suriye-Trkiyeden koparlacak paralar zerine Byk Krdistann kurulmasdr. Tarih uuruna sahip olanlar meselenin burada da bitmeyeceini, bin yldan beri devam eden Hal zihniyetinin gerei olarak, Trkn Anadoluya hapsedilmesi ve eritilmesiyle, bu topraklarda Byk Ermenistan-srail-Yunanistan gibi
egemenliklerin kurulacan bilirler. Bu son safha da 50-60 yl veya daha uzun srebilir.
Bu bir hal projesidir. Byle olduuna dair baz deliller sunalm:
- Byk Ortadou ve Geniletilmi Afrika Projesi(BOP)nin resmi haritasna
bakldnda her ey ayan beyan grlebilir. steyenler Osmanl Devletine kabul
ettirilenSevr haritasn ve Sevr Antlamasn da hatrlayabilirler. Barzaninin makam odasndaki haritayla ayn olduunu da bilmelidirler.
- 1998de toplanan AB Konseyi u karar ald: Krt sorunu siyasallatrlarak,
uluslararaslatrlarak ve halklarn hukukuna gre zlecektir. Btn bunlar aradan geen 13 yl iinde AB sreciyle aynen gerekletirilmitir.
- PKKnn yan kuruluu gibi alan nsan Haklar Dernei(HD)nin imzasn tayan, 2000 ylnda da basm yaplan 320 sayfalk Kopenhag Siyasi Kriterleri ve
Trkiye isimli kitap 1998de AB Komisyonu Genilemeden Sorumlu Komiseri Verheugena elden verilmitir. Trkiyenin ok ortakl etnik devlete geii iin, Anayasann hangi maddelerinin ne ekilde deitirilecei,3 genel af,4 66.md.den Trk
[18]
Kopenhag Siyasi Kriterleri ve Trkiye (Mevzuat Taramas), nsan Haklar Dernei Yayn, s.13,53,78 ,103
a.g.e, s.14
21. YZYIL
Austos 11 Say: 32

kavramnn neden ve nasl karlaca,5 anadillerde
yayn, retim ve eitim6 gibi pek ok dzenleme, ad
ister AB sreci olsun, ister PKK alm olsun hepsi bu
kitapta mevcuttur.
Milli ve niter/merkezi
devlet yapsndan,
ok ortakl etnik
bir devlet yapsna
geilmesi ngrlyor.
- AB Trkiyeye adaylk statsn Aralk 1999da

verdi. 2000 ylndan itibaren nmze konan siyasi
artlarn hepsi de, inanlr gibi deil ama ad geen kitaptan alnmtr.
- Akan kan dursun aldatmasyla, ABD-AB-PKK siyasi-demokratik zm dayatyor. Kan aktanlar, kan durdurmak iin devleti, vatan ve milleti blmeyi zm olarak gsteriyorlar.
Btn bunlar sfrdan anayasa talebinin, hatta dayatmasnn kaynanda hangi mihraklarn olduunu gstermeye yetmiyor mu?
Daha fazla uzatmadan soralm acaba AKP, Trkiyenin dntrlmesi denilen
bu projenin neresinde duruyor? Aslnda bu sorunun cevab da ak. BOPta bize ebakanlk grevi verildi diyen Babakan, bu srete nemli bir yere sahiptir. Hareket noktas ylece zetlenebilir. Trk Milletini bin yldr bu lkede yaayan 80
milyon olarak deil, aralarnda Trkn de yer ald 36 etnik para olarak gryor. Bilime, tarihe, inanlarmza tamamen aykr olan bu bakn gerei olarak da,
milli ve niter/merkezi devlet yapsndan, ok ortakl etnik bir devlet yapsna
geilmesi kanlmaz oluyor. 2002den beri yaplan dzenlemeler de, buna gre olmutur.
Szn burasnda yine soralm: Acaba Babakan, BOP ve PKK ile ayn grte
diyebilir miyiz? Hayr. Anlald kadaryla Babakann projesi ok ortakl etnik
yapya geile tamamlanyor, devam etmiyor. Byle bir benzerlikten bahsedebiliriz.
SONU
Anayasay toptan deitirmek, anayasaya gre mmkn deildir. Hukuk hibir
iktidar partisine byle bir yetki verilmiyor.
Eer bu deiiklik bir de, devletin Trk Milletine ait olduunu gsteren kimliini yok etmek suretiyle, asrlar tesinden gelen egemenlii ortadan kaldryorsa, buna silahsz darbe deniyor. nk devletin TBMM dahil btn kurumlarnn birinci
grevi, Trk Milletinin birliini, vatann btnln ve devletin bamszln ko5
a.g.e, s.31
a.g.e, s.96
Austos 11 Say: 32
21. YZYIL
[19]
Sadi Somuncuolu
rumak ve yaatmaktr. Ykmak deildir. Byle bir durumda, anayasa hukukularnn syledii milletin direnme hakknn doduudur. Nitekim 1982 Anayasasnn Balang blmnn son cmlesinde, bu anayasa Trk Milleti tarafndan,
demokrasiye ak Trk evlatlarnn vatan ve millet sevgisine emanet ve tevdi olunur denilmektedir.
Eer maksat anayasay daha demokratik, daha zgrlk ve insan haklarna daha fazla nem verecek hale getirmek ise, devletin kurulu esaslarna (kimliine) halel getirmeden, uzlamayla gerekli dzenlemeler yaplabilir. Saylan bu
stn deerleri uluslararas hukukun anlad gibi Anayasamza kazandrmak iin
uzlamaya almak gerekmez mi? Tabii bunun iin 1982 Anayasasnn hangi maddelerinin, hangi ekilde deitirilmek istendiinin milletin bilgisine drst ve aka sunulmas gerekir. Yine emperyal glere ve blc unsurlara aikr, Trk Milletinden gizli almalar ve kamuoyunu yanltacak taktiklerle, yuvarlak ve genel
sylem ve sloganlarla, anayasa gibi hayati bir meseleyi oldubittiye getirmekten
uzak durulmaldr. Aksi takdirde altndan kalklamayacak sorunlar yumann iine dlr.
Umulur ve temenni edilir ki, bu tehlikeli yanllardan vazgeilir, milletimizin
gerek ihtiyalaryla uralr. lkemiz kt niyetlilere kar hakkyla savunulur.
21. YZYIL
[20]
21. YZYIL
Austos 11 Say: 32
Trk Mill Egemenlii Sona Ererken:

Onlar Millet, Biz Deiliz
skender KSZ*
Trk Milletinin egemenliine son verecek yeni anayasa almalar balad. Aslnda almalar yllar ncesine dayanyor ama bu ameliyatn 12 Haziran 2011 seimlerinden sonra teekkl edecek meclis tarafndan yaplmas planlanmt. Dolaysyla bu sefer balad sz ile hazrlk safhasnn sona erdii, eylem zamannn
geldii kastedilmektedir. Yeni anayasann Trk kavram ile ilgili ana izgileri bir
TESEV raporunda u aklamalarla belirmekteydi:
Anayasann Balang blm dhil olmak zere btnnde, Trk etnik kimliine vurgu hkimdir. Bu vurgu, metin boyunca ska tekrarlanan Trk vatan ve
milleti, yce Trk devleti, Trk milleti, Trk toplumu, her Trk, Trk vatanda, Trk dili, Trk kltr, Trk tarihi gibi ifadelerle kendisini gstermektedir. Bu dil, farkl etnik kkene mensup insanlardan oluan Trkiye toplumunun
oulcu yapsyla badamamaktadr. Bu nedenle, hazrlanacak yeni Anayasada
herhangi bir etnik kimlie bu ve benzeri gndermeler yaplmamaldr. Gerek Anayasann birok maddesinde, gerekse eitli yasalarda yer alan Trk milleti ifadesi Trkiye Cumhuriyeti vatandalar ifadesiyle deitirilmelidir. Baz hukukulara
gre ise, kolayl nedeniyle sadece millet szcnn kullanlmas yeterli olacaktr.
Bu dzenlemeler nda, 6, 7 ve 9. maddeler bata olmak zere, Anayasada
yer alan Trk milleti ifadeleri, Trkiye vatandalar ibaresiyle deitirilmelidir.
Benzer bir dzenleme, yasalar, ynetmelikler, genelgeler ve tzklerde, yani mevzuatn genelinde de yaplmaldr.1
Dikdrtgen Etnik Mozaik
TESEVin daha sonra yaynlanan yeni anayasa ereve almasnda da, bugn*
21. Yzyl Trkiye Enstits Ynetim Kurulu yesi
Krt Sorununun zmne Doru: Anayasal ve Yasal neriler, Dilek Kurban, Ylmaz Ensarolu, TESEV Yaynlar, 2010. Tam metin iin:
http://www.tesev.org.tr/UD_OBJS/PDF/DEMP/kurbanensaroglu-yasal%20oneriler%202010.pdf
Raporun hazrlanmasnda arlkl olarak BDPli ve HDli bir hukuk panelinden yararlanlmtr.
Austos 11 Say: 32
21. YZYIL
[21]
skender ksz
k TBMMnin meruiyet
kayna olarak benimsenen
Hkimiyet Milletindir veya
Egemenlik Ulusundur gibi
ifadelerin artk reddinin gerektii syleniyordu. Yeni
anayasada hibir etnik unsura ncelik verilmemeli,
hatta egemenlik kelimesi
bile kullanlmamalyd.2 Bu
yazlanlar doru kavrayabilmek iin TESEV ideolojisinde Trk kelimesinin bizim milletimizin deil, dikdrtgen Anadolu etnik mozaiindeki dzinelerce etnik gruptan sadece birinin
ismi olarak kullanldn
bilmeliyiz.
Dikdrtgen Anadolu etnik mozaii, TESEV anlayn veciz bir tarzda zetleyen bir ifadedir. Buna ilk kez, TESEV Anayasa Komisyonu yesi mit Cizrenin
Trkiyenin Krt Problemi: Snrlar, Kimlik ve Egemenlik makalesinde rastlanmtr. Makale, Irak Krdistan Anayasasnn mimarlarndan Brendan OLearynin
birinci editrln yapt, 2001 tarihli, Devleti Doru Boya Getirme: Snrlar
Deitirmenin Politikas kitabnda yer almaktadr.3
TESEVin Anayasa Raporu, iktidarn dnd anayasaya dair esasl ipular
vermektedir, nk iktidar partisinin Anayasa Hazrlama Komisyonu Bakan Ergun zbudun ve ayn komisyondaki mesai arkada Serap Atlgan son raporu hazrlayan komisyonun da yesidir. Raporun yazarlar olarak Mustafa Erdoan ve Serap Atlgan, mill devletin kararl birer muhalifi, hatta devlet kavramna toptan kar kma noktasndaki radikaller olarak tannyor.
Aslnda Trkiyede siyasi iktidarn nasl bir anayasa dndn kefetmek
2
[22]
TESEV Anayasa Komisyonu Raporu: Trkiyenin Yeni Anayasasna Doru, Mustafa Erdoan, Serap Yazc, TESEV Yaynlar 2011. Tam metin iin:
http://www.tesev.org.tr/UD_OBJS/Turkiyenin%20Yeni%20Anayasasina%20Dogru.pdf
mit Cizre, Turkeys Kurdish Problem: Borders, Identity, and Hegemony, Right-sizing the State: the Politics of
Moving Borders, editrler: Brendan OLeary, Ian S. Lustick ve Thomas Callaghy, Oxford University Press, Oxford 2001; sayfa: 222.
21. YZYIL
Austos 11 Say: 32
Trk Mill Egemenlii Sona Ererken: Onlar Millet, Biz Deiliz

iin ipucu peinde komaya da gerek yok. Babakann 16 Haziran 2012 tarihinde,
seim zaferi zerine yapt balkon konumasnda yeni anayasa yle anlatlyor:
Bu anayasa, Trkn, Krtn, Zazann, Arapn, erkesin, Lazn, Grcnn, Romann, Trkmenin, Alevinin, Snninin, aznlklarn yani 74 milyonun anayasas
olsun. Muhakkak ki buradaki Trk anlay TESEV raporundaki gibidir; bir milletin deil, birok etnik gruptan birinin ismidir. Buna benzer ifadeler defalarca tekrarlanm, anayasadan Trk kelimesinin tamamen kaca iktidar partisi yetkililerince de aklanmt.4
Bu arada, Hkimiyet Milletindir ile meruiyet kazanm ve milletin kaytsz ve artsz egemenliini koruyacama byk Trk Milleti nnde namusum ve
erefim zerine ant ierim diye yemin etmi milletvekillerinin namus ve ereflerine halel gelmeden anayasadan Trk Milletini ve onun egemenliini nasl ortadan kaldraca ayrca incelenmee deer cidd bir hukuk ve ahlk problemi olabilir. Herhalde kurucu irade, kurucu meclis gibi hukuk kavramlar bu durumda devreye girmektedir.
Trksz bir Trkiyeye doru
Trkiye Cumhuriyetinde Trk egemenliine son
vermeye kalkanlarn postmodernist stsylemi
(grand narrative) yledir:
Bugnn dnyasnda millet ve mill devlet yok olmutur.
Trkiye bir fikir sava,

bir fikir saldrs
karsndadr. Saldrganlar, on yllara yaylan bir
sabr ve dikkatle saldrnn
kelime mermilerini zenle
semektedirler: Alman,
Fransz, spanyol, Elen
birer millettir. Trk, bir
etnisitedir. Millet deildir,
hibir zaman millet
olmamtr. Bu terim
maniplasyonu, siyas
mmetilerin milleti
kavim (slale) olarak
alglayan dnya gr
ile de kolaylkla
badamaktadr.
Bizim de dnyaya ve ABye uymak iin Trk, Trk Milleti gibi kavram ve inatlardan vazgememiz gerekir. Zaten tarihte Trk diye bir millet yoktu; Trk Milleti
Kemalistler tarafndan icat ve ina edilmeye allmtr.
Egemenliin-hkimiyetin kayna millet deildir. Halktr. Halk ise dzinelerce
farkl etnisiteden oluur.
Hatta bugnn dnyasnda egemenlikten bahsetmek bile yanltr.
Bu sylemin sahipleri, kamuoyunu dnyann bu standartlarda fikir birliine
4
Mesel baknz, Nee Dzelin Ayenur Bahekapl ile rportaj, Taraf Gazetesi, 30.11.2009. http://www.taraf.com.tr/nese-duzel/makale-aysenur-bahcekapili-basbakan-hayatini-riske.htm Taraf sitesinde rportajn tamamn
okumak iin abone olmak gerekiyor. Ancak baka siteler tam metin vermi:http://www.islahhaber.com/lookmk.php?No=1389 Ayenur Bahekapl rportajn yapld dnemde AKP Grup Bakan Vekilidir.
Austos 11 Say: 32
21. YZYIL
[23]
skender ksz
vardna ikna etmek istiyorlar. Bu iddialar yeni deildir. Mesel kurucularnn,
PKKnn cephe organizasyonu haline geldiini iddia ettii, nsan Haklar Derneinin Kopenhag Siyasi Kriterleri ve Trkiye Mevzuat Taramas raporu onbir yl
ncesine, Snrlarn Deitirilmesi Politikasyla kabaca ayn dneme aittir. TESEV
raporlarnda Trklkle ilgili pasajlarn bu eski HD raporundan aktarld grlmektedir: Trkiye Cumhuriyeti, reel olarak tek bir etnik kkene dayal insan topluluundan meydana gelmemi olmasna karn, Trkiye Cumhuriyeti yurttalar,
yurttalk haklar sz konusu edildiinde de, Trk etnik kimliine bal olarak
Trk vatanda olarak nitelenmektedirler. Etnik kkene vurgu yaplan yerlerde de
grld gibi, Trk, Trk evlad, Trklk, Trk soyu, soyda, Trk olmann erefi gibi nitelemelerle anlmaktadrlar.5
Otto Schillye gre

imizdeki Trkler,
bizim kltr uzaymzda
gelimelidir. Herkesin
ana dili Almanca olmal
veya Almanca haline
gelmelidir; en iyi
entegrasyon ekli
asimilasyondur. Ancak
Trkler tarafndan
entegrasyon yaplma
ihtimali varsa bu bir
insanlk suudur.
Bu iddialar gerek midir? Dnyada millet ve mill

devlet son bulmu mudur? ABye girmek, Kopenhag
Kriterlerine uymak, iinde Trkn gemedii bir
anayasaya m art komaktadr? AB yesi birka lkenin anayasalarna gz atarak bu sorular cevaplandrmaya alalm:
Trk Milleti, Fransz, Alman, spanyol, Yunan mille ti gibi deil ki
Fransz Anayasas balangc: Fransz halk vakarla
ilan eder ki (Fransa halk deil!) Metinde Fransa
iki defa, Fransz 5 defa geiyor.
Alman Temel Kanunu balangc: Tanr ve insann

huzurunda Alman Halk, kurucu iktidarlarn kullanarak (Almanya halk deil!) Temel kanunda 45 defa Alman, 17 defa Almanya denmektedir. Almancada metinde kelime ilemciyle bu ayrm yapmak kolay.
Alman: Deutsch. Almanya: Deutschland.
Yunan Anayasas ise tamamen Elenler iin kaleme alnm. Mesel vatandalarn kanun nnde eitliinden deil, Elenlerin kanun nnde eitliini ngryor!
spanya Anayasasnda spanyol 20 defa geiyor; spanya 26 defa.
Bu rnekler, Trk kamuoyunu hedef alan sylemle gerein badamadn
gsteriyor. Belli ki hukuk, globalleme, insan haklar ve hatta bilim gibi kavramlar as5
[24]
Kopenhag Siyas Kriterleri ve Trkiye (Mevzuat Taramas), nsan Haklar Dernei, stanbul, 2000, sayfa 33.
http://www.ihd.org.tr/images/pdf/kopenhag_siyasi_kriterleri_ve_turkiye_mevzuat_taramasi.pdf
21. YZYIL
Austos 11 Say: 32
Trk Mill Egemenlii Sona Ererken: Onlar Millet, Biz Deiliz

lnda snr deitirme politikas iin kullanlmaktadr. Bizi daha gzel bir gelecee
tamaya kararl insanlar, bunu baarabilmek iin gerektiinde yalan da mubah grmektedirler.
yle bir izah da gelitirebiliriz: Trkiye bir fikir sava, bir fikir saldrs karsndadr. Saldrganlar, on yllara yaylan bir sabr ve dikkatle saldrnn kelime mermilerini zenle semektedirler: Alman, Fransz, spanyol, Elen birer millettir. Trk,
bir etnisitedir. Millet deildir, hibir zaman millet olmamtr. Bu terim maniplasyonu, siyas mmetilerin milleti kavim (slale) olarak alglayan dnya gr ile
de kolaylkla badamaktadr.
Denilebilir ki, Avrupa mill devletlerinin snrlar saf
ve bir tek etnik grubu kapsar. O yzden TESEVin,
BDPnin, PKKnn ve HDnin iddialar onlar iin deil
ama bizim iin geerlidir. Bu savunma bile, millet ve
milliyet muhalifi sylemin genel olamayacan kabul
demektir. Fakat bu mdafaa da yanltr. En yakn
komumuz Yunanistann Elen Mslmanlar dedii
Bat Trakya Trklerinden balayabiliriz.
Bat, kendisi dndaki

milli devletleri yok ederek
yeniden imparatorluk
tesis etmek istemektedir.
Bu da snr deitirme
operasyonlarn
dourmaktadr.
Fransada etnik gruplarn nfus saym yasaktr. Ancak bugn Fransada yaayan nfusun yaklak te birinin yabanc kkenli olduunu bildirilmektedir.6
Almanyada yaayan Alman vatandalarnn yzde 9u etnik Alman deildir. Federal Cumhuriyette yaayp da vatanda ve Alman olmayanlarn nfusa oran da
yzde 8dir. Toplam yzde 17 etmektedir.7
Bu yzdeler Trkiye iin verilenlerden ok farkl deildir, ounda da daha byktr.8 Ancak Batl lkelerin halk, hangi etnik kkenden gelirse gelsin, o devleti kuran milletin adyla anlmaktadr. Kimse Yunanistan iin gen etnik mozaik,
Fransa iin Altgen etnik mozaik ve Almanya iin Oval etnik mozaik dememektedir. Niin? Bunun tek cevab, o milletlerin ve mill devletlerin birinci snf ve iyi;
Trklerin ve onlarn devletinin ise ikinci snf ve kt olmasdr.
Burada arpc bir ifte standartla kar karyayz. Grlmektedir ki post-mo6
7
8
The French Melting Pot: Immigration, Citizenship, and National Identity (Fransz Eritme Kazan: G, Vatandalk ve Mill Kimlik), Grard Noiriel, Geoffroy de Laforcade tercmesi. (Orijinal ismi: Le Creuset Franais), University of Minnesota Press, 1996. 000, p.160
Alman Federal ileri Bakanl statistik Ofisinden Wikipediann derledii istatistikler: http://en.wikipedia.org/wiki/Demographics_of_Germany#cite_note-2005_Microcensus-1
Mesel, Ak Toplum Vakf ve Boazii niversitesinin destekledii bir anketin sonularna gre, Trkiyede
Trk dili ve kltr ile bir ilikim yoktur diyenler yzde 2, Trk dili ve kltrnn kendisi iin ikinci srada geldiini ifade edenler yzde 8dir: Hakan Ylmaz, Bizlik, tekilik, tekiletirme ve Ayrmclk: Kamuoyundaki
Alglar ve Eilimler, 2010: http://hakanyilmaz.info/yahoo_site_admin/assets/docs/HYilmaz-Otekilestirme-02-erikselRapor.188160919.pd
Austos 11 Say: 32
21. YZYIL
[25]
skender ksz
dern jargonla Trkler, kesinlikle tekidir. Millet-etnisite anlaynn dnda da
benzer ifte standartlar bulmak kolaydr. Mesel asimilasyon srecinin Trkler
tarafndan yaplma ihtimali varsa bu bir insanlk suudur. Fakat eski Alman ileri Bakan Otto Schillye gre, eer Almanlar tarafndan uygulanacaksa, farkldr:
ift dilli sokak levhalar grmek istemiyorum ana dili Trke olan homojen bir
aznln gelimesini istemiyorum. imizdeki Trkler, bizim kltr uzaymzda gelimelidir. Herkesin ana dili Almanca olmal veya Almanca haline gelmelidir; en iyi
entegrasyon ekli asimilasyondur.9
Snrlar Deitirmenin Politikas: Egemenlik Olmasn
Peki, hkimiyet veya egemenlik millete dayanmaynca ne olur? Geri TESEVin
anayasa raporu hkimiyet ve egemenlik tabirlerine de kardr. Onlarn yerine iktidar kelimesini teklif etmektedir. Peki, iktidar diyelim, millete dayanmyorsa ne
olur? Halka dayanacaktr. Halk ise dzinelerce farkl etnik kkenden gelme heterojen bir gruptur. Anayasada hibir ideolojinin yer almamas gerektiini syleyenler aslnda kendileri bir ideolojinin savunuculardr. Bu radikal ideoloji, Trk toplumunu mesela Dubai Havaalan transit yolcu salonu ahalisi gibi alglamaktadr. Bu
halkn onu dierlerinden ayrt eden hibir ortak nitelii yoktur. O halde bu lkenin, bu devletin snrlarn ne belirleyecektir? Irakta, Suriyede daha nce ngilizlerin yapt gibi birileri ellerine cetvel alp da snr m izecektir? Hkimiyet milletin
deilse bunun nnde hibir engel yoktur. Snr uradan da geebilir, buradan
da Din de snr izmek iin bir kriter deildir. Bizim birok etnisitemiz arasnda din birlii bulunduu dorudur ama ayn etnisitelerin ranla, Irakla, Suriye ile
de din birlikleri vardr. Bu dncelerin sonunda gelip Snr deitirme politikasna dayanmas ok mmkndr ve muhtemeldir.
Hkimiyet milletin deilse ne olur? sorusunun bir baka cevab da tarihte aranabilir. Mill devletlerden nce hkimiyet prensliklerde ve imparatorluklardayd.
Mill devleti Bat dnda yok etmenin bir sonucu da Batnn yeniden imparatorluk tesis etmesi olacaktr. mparatorluk iin imparatorluun toplam hkimiyet
sahas ve snrlar nemlidir, tabi lkelerin birbiriyle snrlar veya toplam sahann
ka siyas birime blnecei deil. Bunlar ihtiyaca gre kolayca kaydrlabilir. Devletler doru boya budanr ve snrlar politikalar dorultusunda deiir.
Milletsiz devlette snr sorusu, nereden bakarsanz bakn ayn cevaba kar gibi.
21. YZYIL
[26]
Sddeutche Zeitung, 27.06.2002. Bkz. http://www.hindu.com/lr/2004/07/04/stories/2004070400280200.htm
21. YZYIL
Austos 11 Say: 32
Kurtulu ve Kurulu Anayasalarnda

Trk Kavram
Yrd. Do. Dr. Yamur SAY*

Siyasal sistemin etkinlii ve kapasitesi, devletin gcn ve bamszln saptayan en nemli elerden biridir. Siyasal sistemin etkinlii ise mill deerleri ve
mill hareket noktalarn temel alarak devletin adalam olmas orannda salanacaktr. adalamaya en byk engeller siyasal sistemin atalet iinde bulunmas, mill deerlerden kopuk, milli unsurlara yabanclam ve bnyesine uygun bir adalamay gerekletirecek hareket noktalarna ve enstrmanlara sahip olunamamasdr. Siyasal sistemin esas elerinden biri olan anayasa ve o
anayasann temel felsefesinin ortaya konulmas adalama asndan nemli
bir adm oluturacaktr. Sened-i ittifak ile balayan Osmanl anayasaclk hareketleri Osmanl-Trk adalamasnda nemli bir rol oynar ama milli temelden
uzak ynetim biimleri onu hareketsiz brakacak, gelimeler yeterince hissedilemeyecektir. Islahat Ferman, Sened-i ttifak ile balayan, Tanzimat Ferman ile
devam eden Osmanl anayasaclk hareketleri iinde sreci devam ettiren ve gelitiren nemli bir adm olmakla birlikte Mill bir nitelik tamaz. Bu anayasal
metinlerde milletlere ve rk olgulara atf grlmemektedir. Bunlarda temel ideoloji Osmanlclk deolojisidir. Her eye ramen, Osmanl Trk adalamasnda nemli rol oynayan Sened-i ttifak ve Tanzimat Fermanlar ile ilk OsmanlTrk anayasas diyebileceimiz Kanun-i Esasinin hazrlanmas da nemli ke
talar olmutur.
Kanun-i Esasinin sistemli bir dnce akmnn, bir doktriner almann rn
olduu sylenemez. Bu anayasa Tanzimat ortamnda yetien ancak Tanzimatn
getirdii yenilikleri ve uygulamalar yeterli bulmayan ve lkenin kurtuluunu mert bir sistemin getirilmesinde gren bir avu aydnn rn olduu sylenebilir.
Merutiyeti daha zgr bir sistem olarak gren ve bu yolla imparatorluu kurtarabileceklerine inananlarn rn olarak ortaya kan 1876 Kanun-i Esasi ve 1909 deiiklikleri de milli uyan ve milli kkleme iin yeterli olmaz. Milli uyan 1921
Tekilat Esasiye Kanunu ile olmutur.
21. Yzyl Trkiye Enstits Anayasal Dzen, Hukuk, Adalet Aratrmalar Merkezi Bilimsel Danman
Austos 11 Say: 32
21. YZYIL
[27]
Yrd. Do. Dr. Yamur Say

1921 Tekilat-
Esasiye Kanunu
1918 sonlarnda karmza siyasal ve anayasal ynden kntye
uram bir devlet kmaktadr. Bu k 1922
sonlarnda hem siyasal
hem de anayasal kurumlaryla yepyeni bir devletin doumuyla son bulacaktr. te bu yllar arasnda kabul edilen 1921
Anayasas bir gei dnemi Anayasas niteliindedir. Mondros Mtarekesinden hemen sonra balayan dman igalleri Osmanlclk, Panislamizm, Amerikan
mandacl gibi akmlar
temelden rtmeye yetmitir. Artk halk milli ve bamsz bir devletin kurulmas
gerektii zorunluluunu anlamtr. Olumsuz koullar yle bir zemin hazrlamtr
ki, Anadoluda Mdafaa-i Hukuk hareketleri balam ve Anadoluya geen Mustafa Kemalin nderliinde Erzurum ve Sivas Kongrelerinin yaplmasyla mill direni belli bir aamaya ulamtr. Bu koullarda doal olarak birtakm anayasal tezler de ortaya kmtr. Bunlarn banda milli devlet, anavatan, millet egemenlii gibi temel dnceler gelmektedir. Tm gelimeler ve milli dnceler, Mustafa Kemal nderliinde oluan fiili-demokratik bir iktidara yol amtr. Buna karlk 21 Aralk 1918de Vahideddin tarafndan Meclis-i Mebusann feshedilmesi sonucu Osmanl Devletinde bir iktidar boluu olumu, ayrca var olan siyasi g
stanbul dnda sz geiremez duruma gelmitir. Aralk 1919da yaplan genel
Meclis-i Mebusan seimlerinde Mdafaa-i Hukukular byk ounluu elde etmi ve son Osmanl Meclis-i Mebusan yurdun blnmezliini ilan eden Misak-
Milliyi kabul etmitir.
Ksa bir sre sonra bu Meclisin stanbul Hkmeti tarafndan feshedilmesi zerine, Mustafa Kemal, illere gnderdii bir tamimle Ankarada olaanst yetkilere
sahip bir meclisin toplanacan bildirerek yeni seimler yaplmasn istemitir. Yaplan seimlerle belirlenen yeni yeler stanbuldan gelen yelerin katlmasyla 23
[28]
21. YZYIL
Austos 11 Say: 32

Nisan 1920 tarihinde, Trkiye Byk Millet Meclisi almtr. Bu Meclis, bir kurucu meclis nitelii tamaktadr. Olaanst yetkilerle donatlmas, bu meclisi kurucu meclis yapmaktadr. Tam olarak yeni devletin kurulmad ve Osmanl Devletinin de son bulmad bir dnemde alan ve grevlendirilen bu meclisin meruluk sorununun olduu da bilinmektedir. te bu konudaki karkl gidermek iin
Meclis birtakm giriimlerde bulunmutur. Bunlardan ilki 2 sayl ve 29 Nisan 1920
tarihli Hyanet-i Vataniye Kanunudur. stanbul ile her trl resmi haberlemenin
kesilmesi ve en nemlisi de stanbulun igalinden sonra Trkiye Byk Millet Meclisi onay olmakszn stanbul tarafndan yaplan ve yaplacak tm anlama ve szlemelerin geersiz saylmas yani meclisi balamamas
meruluk konusunda yaplan dier giriimlerdir.
Sened-i ittifak ile

balayan Osmanl
anayasaclk hareketleri
Osmanl-Trk
adalamasnda
nemli bir rol oynar
ama milli temelden uzak
ynetim biimleri onu
hareketsiz brakacak,
gelimeler yeterince
hissedilemeyecektir.
1921 Tekilt- Esasye Kanunu, Trk Devletinden

deil, Trkiye Devletinden bahsetmektedir. Trkiye
Devletinden kast; elbette ki Trk Devletidir. Kanunun 3. maddesine gre Trkiye Devleti, Byk Milleti Meclisi tarafndan idare olunur ve hkmeti "Byk
Millet Meclisi Hkmeti" unvann tar. Trkiye Devleti ibaresi, etnik kkeni, dili, dini ve kltr ne olursa olsun, belli bir siyasal corafya (ki bu corafya Misak- Mill snrlarn ifade etmektedir) iinde yaayan
insanlarn siyasal birlemesinin en st noktas olan
devleti ifade etmektedir. Trkiye Devleti sz genel
corafi anlamda devletin snrlar ile varolduu siyasal hakimiyet alann belirlerken bir taraftan da Trk Devletine atf yapmaktadr. Yani Trkiye Devleti demek
siyasal ve bireysel anlamda Trk Devleti demektir.
Osmanl Devletinin varolduu tarihte, ayn topraklar zerinde bir baka devlet
kurulduunu ilan etmek Tekilat- Esasiye Kanununun en inklap zelliklerinden biridir. Devletin isminin Trkiye Devleti olmasnda etkili olan kii de Rza
Nurdur.
1921 Tekilat- Esasiye Kanununun en yeniliki ve en nemli ilkesi, Milli Egemenlik ilkesidir. Anayasa ilk karldnda saltanatn kaldrlaca ynnde bir
hkm tamamaktadr. Ama u da aktr ki, milli egemenlik ilkesi monarik bir
ynetim sistemiyle de badamaz. Buradan hareketle milli egemenlii yaratacak
olan topluluk da kukusuz Trk halk, Trk Milleti olacaktr. Hakimiyet, bil kaydu art (kaytsz artsz) milletindir. dare usul, halkn mukadderatan bizzat ve bilfiil idare etmesi esasna mstenittir. ilkesi 1. maddede yerini almtr. Hakimiyetin,
millete bila kayd art yani kaytsz ve artsz millete verilmesiyle Osmanl-Trk
anayasal tarihinde bir dnm noktas yaanmtr. Bu tarihten gnmze kadar
milli egemenlik ilkesi anayasalarmzn en temel ta olmutur.
Austos 11 Say: 32
21. YZYIL
[29]

1921 Tekilat- Esasiye Kanununda deiiklie yol aan nedenlere de bakmamz gerekmektedir; bu dnemde Trk Anayasa Dzeninde deiiklikler getiren
baz siyasal atlmlar meydana gelmitir. Bu tr deiikliklerin nedeni, Milli egemenlii tm ynleri ile harekete geirmek suretiyle Kemalizmin izdii modern
medeniyete ulamak azim ve iradesidir. 1 Kasm 1922 tarihinde Saltanatn kaldrlmasna ilikin parlamento kararyla yeni Trk Devleti tam anlam ile kendini kabul ettirmitir. Her ne kadar saltanatn kaldrlmas merkezi bir devletin iki ball
reddetmesinin ve TBMM hkmetinin 1921 Anayasas ile doal olarak devlet haline geldiinin sonucu ise de, bu aamann tamamlanmas kanlmazdr.
Lozan Antlamas ile

kendisini dier devletlere
bamszlk mcadeleleri
ile tantm ve zafere
ulam Trkiye
Cumhuriyeti Devletinin
sosyal ve uluslararas
ilikilerde de istiklali
tam bir devlet olarak
tannmln salamak
iin 1924 Anayasas bir
zorunluluktu.
Cumhuriyetin lk Anayasas: 1924 Anayasas
Cumhuriyet, ilan edilmi ve organlarnn oluturulmu olmasna ramen, olaanst bir dnemde karlm olan 1921 Anayasas ve deiikliklerinin, devlet
gereksinimlerine cevap verebilmesi olduka gt.
Osmanl Devleti ve Saltanat da ortadan kaldrldna
gre, devletin gereksinimlerini karlayacak ve toplumu ynlendirecek yeni bir anayasann yaplmas, bir
zorunluluk haline dnmtr. 1921 Anayasasnn
eksik olan hususlar iin 1876 Kanun-i Esasi artk uygulanamayacana gre, yeni bir anayasa yapm zorunluluu kendisini gstermekteydi. Nitekim Lozan Antlamas ile kendisini dier devletlere bamszlk mcadeleleri ile tantm ve zafere ulam Trkiye Cumhuriyeti Devletinin sosyal ve uluslararas ilikilerde de istiklali tam bir devlet olarak tannml iin de bu Anayasa
bir zorunluluktu. Bylece oluturulan yeni Anayasa ile Trkiye Cumhuriyeti Devletinin ada dnyada yerini almak istediine dair en nemli mesaj verilecekti.
kinci Trkiye Byk Millet Meclisi Kurucu Meclis zellii tamyordu. Nitekim bu sfatla seilmi ve toplanm bulunmuyordu. Ancak buna ramen kinci
Trkiye Byk Millet Meclisinin ulusun tek ve yegane temsilcisi olduu tartmasz bir gerekti. kinci Trkiye Byk Millet Meclisinin yeni bir Anayasa yapabileceine dair herhangi bir kuku yoktu. Millet adna egemenlik hakkn kullanmaya
yetkili olan kinci TBMM yasama dneminin ikinci ylnda bu hazrla giriti. lk
almalar Kanun- Esasiyi hazrlayan encmen tarafndan balatld.
1924 Anayasas 20 Nisan 1924 ylnda kinci Trkiye Byk Millet Meclisi tarafndan Tekilat- Esasiye adyla kabul edilmitir. 1924 Anayasas olan Tekilat-
Esasiye Kanununun 1. maddesine gre, Trkiye Devleti bir Cumhuriyettir denilmi bununla birlikte devlet eklinin Cumhuriyet olduu hkmnn deitirilme-
[30]
21. YZYIL
Austos 11 Say: 32

si 102. madde gereince yasaklanmtr. 1924 Anayasas olan Tekilat- Esasiye Kanununun 3. maddesine gre, hkimiyet bil kayd--art milletindir . Egemenlik
konusundaki bu hkm 1921 Tekilt- Esasye Kanununun 1. maddesindeki hkmn birebir aynsdr. Anayasaya gre egemenliin sahibi, Millettir. Ancak, bu
egemenlii kullanma hakk dorudan millete ait deil, 1924 Anayasas olan Tekilat- Esasiye Kanununun 4. maddesi gereine onun temsilcisi olan Trkiye Byk
Millet Meclisine aittir.
Yasama yetkisini Trkiye Byk Millet Meclisi kullanmaktadr. Trkiye Byk
Millet Meclisi tek meclisten oluan bir parlamentodur. Trkiye Byk Millet Meclisi millet tarafndan seilen vekillerden olumaktadr.
Milletvekili seilebilmek iin otuz yan bitirmi olmak
Bir devleti vreden
gerekir. 1934 ylnda yaplan deiiklikle kadnlara da
corafi snrlarn, siyasal
seilme hakk tannmtr. Seme hakk ise on sekiz yaegemenliin yaand
n bitiren her erkek Trk vatandana aittir. 1934te on
milli snrlarn oluumusekiz ya snr yirmi ikiye karlm, kadnlara da senun da altn izmek
me hakk tannmtr.
adna yaratlm
Trkiye Devleti olgusu

1924 Anayasas olan Tekilat- Esasiye Kanunu, temel hak ve hrriyetlerin kkeni ve snrlar hususunda
ile Trk Devleti
tabii hak anlayn benimsemitir. 1924 Anayasakavramlar hemen
snn 68. maddesine gre Her Trk hr doar, hr yahemen ayn temel anlam
ar. Hrriyet, bakasna zarar vermeyecek her eyi yatamaktadr.
pabilmektir. Tabii haklardan olan hrriyetin herkes
iin snr, bakalarnn hrriyetinin snrdr. Bu snr ancak kanun izer. 1924
Anayasas, yapld zaman diliminde Bat anayasalarnda da tam olarak grlmeyen sosyal haklar dndaki kii hak ve hrriyetlerini genel olarak dzenlemekle
birlikte, meclis tarafndan yaplacak snrlamalarn lsn dzenlememitir. Bu
durum meclis ounluunu elinde bulunduranlarn hak ve hrriyetleri ar ekilde snrlamasn mmkn hale getirmekte idi.
1924 Anayasasnn en nemli zellii, oluturduu hkmet sistemidir. Bu
Anayasa, meclis hkmeti sistemi ile parlamenter sistem arasnda karma bir sistem
benimsemitir. Anayasann meclis hkmeti sistemine yaklaan niteliklerinden
bahsedersek: Trk Milletini ancak TBMM temsil eder ve millet adna egemenlik
hakkn sadece o kullanabilir.
Baz aratrmaclara gre, 1924 anayasasnn 88. maddesinde Trk Vatanda
olma ile Trk Olma arasnda derin bir ayrm yaplm ve yaplan ayrm bu dnemde karlan hemen hemen tm kanunlarda gzetilmitir. Nitekim bu anayasann 92. maddesi devlet memuru olabilmeyi siyasi haklara sahip olan her Trke
(iddiaya gre Trk vatandana deil) vermi, dolaysyla Trk vatanda olup
Austos 11 Say: 32
21. YZYIL
[31]

Trk olmayan aznlklar devlet memuru olma haklarn yitirmilerdir. Bu gre
katlmann hemen hemen hibir bilimsel temeli ve tarihsel manada ilmi bir arka
plan yoktur. Bu anakronik dnce herhalde tarihsel perspektifte yaratlan suni
arptmalar nedeniyle ortaya kmaktadr. 24 anayasas da dahil olmak zere
Trk kavram etnik bir kavram olmaktan uzaktr. Irk ve etnisist bir eilim iermez. Hatta bir devleti vreden corafi snrlarn, siyasal egemenliin yaand milli snrlarn oluumunun da altn izmek adna yaratlm Trkiye Devleti olgusu
ile Trk Devleti kavramlar hemen hemen ayn temel anlam tamaktadr. Dier
maddelerde Trkln tanmnn ve anlamnn zaten Vatandalka balanyor olmas dier karsamalar darda braklsa bile Trk olgusunun bir rk, etnisiteyi
anlatmad ok aktr.
Trk vatanda ile Trk olma arasnda hibir ayrm olmad gibi tam tersine
Trk olma, Trk vatanda olma esasna balanmaktadr. Bir dier kartrlan unsur da Aznlklar meselesidir. Aznlk hukuku ve aznlk anlay Osmanldan bu
yana gelen ok ciddi bir alandr. Bununla Trk olmay ve Trk vatandalk ilkelerini kartrmak bizi doru sonulara gtrmez. Yaplan yorumlarn aksine, vatandal kabul ederek Trk etiketi iinde, etnik temeli ne olursa olsun her Trk vatanda 24 anayasas veya ondan sonrakilerle de her trl haklara sahip olmaktadr. Kavramlar ve ilkelerle uygulamalardaki eksikleri ve aksaklklar da kartrmamak gerekir.
Tek Parti dneminde gayr- mslimlerin fiili olarak devlet brokrasisine alnmalar ortadan kalkm iddiasnn hukuki bir temeli olmayp bu dnemin eletirisinde
uygulama ile hukuki sylemin farkl biimlerde tartlmas gereklilii ortadadr.
Tabii bu yaplrken meselenin tahlilinde tarihsel bak alarna, toplumsal ve sosyolojik deerlendirmelere de ihtiya vardr. Ancak baz aratrmaclar bu arka plana bakmadan kesin yarglarla baz nazik dnemleri tek ynl eletirebilmektedirler. rnein 1925 tarihli memurin kanununun 24. maddesi Trk olmay kamu
grevlisi olmak iin bir n art kabul etmitir. 1924 anayasas gayr- mslimlerin etnik anlamda Trkletirilemeyecei rtk olarak kabulden kaynaklanan bu durum,
liyakati deil doutan gelen nitelikleri ne alan, bu niteliiyle de aka dlayc
bir yaklama sahiptir. eletirisi yaplmaktadr. Hlbuki 25 tarihli memurin kanununun 24. maddesi ok aktr. Burada rk deil vatandalk temeline dayandrlan
Trk terimi ve Trk Vatanda birlikteliinin hallinden sonra Trk vatanda olma zorunluluunun getiriliyor olmas, kurumlarn gayr- Mslimlere kapatldn
gstermez. Burada bir sorun varsa veya bir sorun tartlacaksa o da Irksal deil,
Dinsel bir sorundur. Gayr- Mslim snflamas aznlklar anlay ve hukuku iinde devam eden dinsel ve uluslararas bir olgunun mevcudiyetinde sakldr. Burada
zorlama bir grle devleti rksal bir oligari biiminde veya askeri sekinci bir yar demokrasi biiminde zikretmek ok da doru olmasa gerek.
Dier bir yanl saptama da gayr- Mslimlerin etnik olarak Trkletirilemeyece[32]
21. YZYIL
Austos 11 Say: 32

inin anlalmas gibi bir olgu ortaya atlmaktadr ki byle bir dncenin tahlili zaten mmkn deildir. nk bu iddia bilimsel bir tahlili imkansz klar; Gayr-
Mslimlik, dinsel bir snflama iinde dinsel ve hukuki enstrmanlarla deerlendirilir. Aznlklar, Osmanl da da zaten byle bir alan oluturur. Etniklik ve etnikite
ise tamamen farkl enstrmanlar gerektirir. nk Trk anayasalarnda ilenen
Trklk olgusu vatandalk bayla yani hukuksal olarak bu genel etiketi kabul
edenlerin hepsine birden verilen genel ad ifade eder ki, iki ayr hukuksal alann
birbiriyle mukayesesi bilimsel manada anlamszdr. Bir dinsel topluluun farkllatrlmas, dier dini topluluklatrma ile olabilir. Bir dini topluluun baka bir etnik
biime dntrlmesi gibi bir paradigma gerekten
ok anlaml olmasa gerek. Artk gnmz aratrclarTrk anayasalarnda
nn bu temel dorulardan hareketle eletirilerini yapilenen Trklk olgusu
malar, etnik yaplanmalarla dinsel yaplanmalarn tarvatandalk bayla yani
tmasnda farkl hareket noktalarnn kullanlmasnn
hukuksal olarak bu
gerekliliini anlamalar onlar daha doru tahlillere ggenel etiketi kabul
trecektir.
edenlerin hepsine
birden verilen genel

1924 Anayasas olan Tekilat- Esasiye Kanunu kaad ifade eder.
bul edildii tarihten itibaren yedi defa deitirilmi, daha doru bir ifade ile be defa muhtelif maddeleri iki
defa da dil bakmndan deitirilmitir. 5 ubat 1937 tarihli deiiklikle Anayasaya
Cumhuriyetin nitelikleri eklenmitir. Bu ilkeler, Cumhuriyetilik, Milliyetilik,
Halklk, Devletilik, Laiklik ve nklplktr. Buna gre, Anayasann 2. maddesi
hkm, Trkiye Devleti Cumhuriyeti, Milliyeti, Halk, Devleti, Laik ve nklapdr denilerek devletin nitelikleri saylmtr. 1924 Anayasasnda dil bakmndan yapna deiiklikler ise, 1945 ylnda, dnemin z Trkecilik ynelimine uyularak, 10 Ocak 1945 tarih ve 4695 sayl Kanunla 1924 Anayasas mana ve kavramda bir deiiklik yaplmakszn Trkeletirilmesi ve Demokrat Parti iktidar dneminde ise, 1952 ylnda, 24 Aralk 1952 tarih ve 5997 sayl Kanunla 1945te Trkeletirilen metin yrrlkten kaldrlarak, 24 Nisan 1924 tarih ve 491 sayl Tekilt- Esasye Kanunu yani 1924 Anayasasnn ilk hali tekrar yrrle konmutur.
1924 Anayasasndaki deiiklikler, devrim niteliinde olsa da 1924 Anayasasndaki ounluku demokrasi anlaynn devam etmesi buna kar herhangi bir
dzenlemenin yaplmam olmas bu anayasann nemli bir eksikliidir. Tm bu
deiikliklere ramen baka bir Anayasaya gereksinim duyulmasnn sebebi 1924
Anayasasnn aslnda demokratik bir ruha sahip olmakla beraber demokratik geleneklerin henz salam bir ekilde yerlememi olduu bir lkede ok partili hayatn aksamadan ilemesini salayacak hukuki gvencelerden yoksun olmasyd.
Ayrca kanunlarn Anayasaya uygunluunu denetleyecek bamsz bir yarg mekanizmasna sahip bir Anayasa deildi. Nitekim bu sakncalar, zellikle 1954- 1960
dneminde aka ortaya km, meclis ounluunca kabul edilen eitli demokAustos 11 Say: 32
21. YZYIL
[33]
Yazar ad
ratik olmayan kanunlar, iktidar muhalefet ilikilerini kopma noktasna getirmi ve
27 Mays mdahalesinin ortamn hazrlamtr.
Sonu
Anayasal belgeleri izleyen 1876 Kanun-i Esasi ve 1909 deiiklikleri OsmanlTrk anayasal gelimelerine nemli katklar salamtr. zellikle temel hak ve zgrlklerin Trk anayasalarna girmesi ile birlikte gvenceye kavumasnda ilk
anayasal gelimelerin katksnn olduu da nemli bir tespittir. 1924 Anayasas,
Atatrk lke ve nklaplarn gerekletirmi, laikleme asndan en ileri admlardan biri olmutur. Yine 1924 Anayasas ile modern devletin temeli olan Mill Devlet anlayna geilmitir. yle ki 1924 Anayasas ile Trkiye Cumhuriyetinin temelleri atlm ve deimez temel deerleri benimsenmitir. Bylelikle devrimsel
bir nitelie sahip Trk modernlemesine ok nemli katklar yaplmtr. Bundan
sonraki gelimeler hukuki manada, milli devleti, Trklk ile Trk vatandaln
belli kurallara oturtma almalarn da yanstmaktadr. Ne var ki, uygulamadaki
eksiklikler milli durua, milli egemenlikte nemli yaralar am ve gnmzde de
21. YZYIL
amaya devam etmektedir.
[34]
21. YZYIL
Austos 11 Say: 32
Arap Bahar ve Bat
Prof. Dr. Haydar AKMAK*

Yirmi iki yesi bulunan Arap Birlii, 1945de kurulmutur. 13.868.171 Km2
yzlmne 350.000.000 nfusla yaylan Arap Birliinin milli hslas
1.150.000.000.000 Dolardr. Asya ve Afrika ktasnn nemli stratejik noktalarna hkim olan Arap Birlii, dnya petrol ve gaz rezervinin yaklak yarsna sahiptir. ye lkelerin ortak noktalar, hi birisinde demokrasinin olmamas ve tamamnda ciddi manada politik, ekonomik ve toplumsal sorunlarn bulunmasdr. nsan haklar, hukukun stnl, lke kaynaklarnn eit paylam, adalet,
eitlik gibi evrensel ada deerlerlerle ciddi sorunlar vardr. Emperyalist lkelerin tercihleri arasnda yer alm, smrye maruz kalmlardr. Stratejik konumlar ve nemli doal zenginliklerine ramen kendi blgelerinin dnda politik ve ekonomik arlklar yoktur. Sanayileri kstl, alt yaplar geridir. Tarmda byk ounluu halkn besleyecek oranda rn yetitirememektedir. Ksacas baarsz devletler kategorisinde yer almaktadrlar. Dolaysyla halklarn
ayaklanmas meru ve gereklidir.
Yaklak bir yldan bu tarafa Arap lkeleri kaynamaktadr. Tunus ile balayp Msr, Yemen, Libya ve Suriye ile devam eden bir alkant ve halk ayaklanmalar dizisi grmekteyiz. Baka lkelerin de srada olduu dnlmektedir.
Souk Sava dneminin Prag Bahar ile kyaslanan Arap lkelerindeki bu
ayaklanmalar, Arap Bahar olarak adlandrlmaktadr. Arap Bahar ismini takan ise ya ironi ya da iki olay zdeletirerek emperyalist bir gnderme yapmak istemi olmaldr. Zira Prag Bahar, sadece bir tek ynyle Arap Bahar ile
benzemektedir. ekoslovakyada 5 Ocak 1968de iktidara gelen Aleksander
Dubek, lkesindeki Komnist ynetime ramen lke ekonomisini ve siyasetini halk da arkasna alarak liberalletirme almalarna balamtr. ekoslovakyann Bat blouna kaydn gren Sovyetler Birlii ynetimi 200.000 kiilik orduyla ekoslovakyaya girerek Dubek ynetimini devirmi ve Komnist
ynetimi tekrar ibana getirmitir. Arap lkelerindeki halk ayaklanmalarn
Batl ordularn buralara girmesiyle benzemeyi vurgulamak iin Arap Bahar
ad verilmise isabetli bir karar olduu tarihi rnekle teyit edilmitir. Aksi tak*
Gazi niversitesi BF Uluslararas likiler Blm Bakan, 21. Yzyl Trkiye Enstits Ynetim Kurulu yesi
Austos 11 Say: 32
21. YZYIL
[35]
Prof. Dr. Haydar akmak
dirde Arap lkelerinde ki olaylarla Prag Baharnn ok benzetiini sylemek

ok doru deildir.
Prag Baharndan Arap Baharna

Arap Baharn iyi anlamak iin iki sorunun cevabn bulmamz gerekir. 1Arap halklar kendi organizasyonu ve hr iradesiyle mi bu olaylar balatt yoksa d glerin mi rol var? 2-Gerekten bir demokratik yaplanma salanabilecek mi?
Birinci soruyu bazlar, olaylarn tamamen Arap halklarnn hr iradeleriyle
gerekletii eklinde cevaplamaktadr. Ancak yakndan bakldnda, buna ilikin ciddi pheler ortaya kmaktadr. Dikta rejimlerle ynetilen bu lkelerde
devlet organlarnn ve istihbarat rgtlerinin haberi olmadan binlerce hatta on
binlerce kiinin ve onlarca rgtn bir araya gelerek belli bir yerde gsteri dzenlemesi mmkn deildir. Binlerce sandvi ve su hazrlanacak, barnacak adrlar kurulacak, sloganlar hazrlanp bezlere yazlacak, ayn paralelde afiler
hazrlanp aslacak ve meydanlarda baracaklar ama o lkenin istihbarat rgt fark etmeyecek. Haydi, bunlar oldu patlatlan silahlar nereden buldular, bunca mermi ve mhimmat kullanlyor bunlar bu dikta rejimlerde nasl ve nereden
aldlar ve nasl sakladlar? nternet ve telefonla haberleme belli bir noktaya ka[36]
21. YZYIL
Austos 11 Say: 32
Arap Bahar ve Bat

dar rahat iletiim salar ancak devletler de basit bir teknolojiyle lkede neler
olup bittiini takip edebiliyorlar. Dolaysyla bu tr byk muhalefet organizasyonlar, dikta rejimlerinde kolay deildir. Kanmzca bu rgtlenmeler, yabanc
istihbarat servislerinin haberleme imknlaryla parasal destek ve gelecekte yardm etme sz ile balatlm ve halk zaten bu rejimlerden bkt iin oluan kalabala katlmtr. Zaten Batl lkeler gsterilerden hemen sonra desteklerini
ilan etmilerdir. Bu olaylarn grnen nedenlerini ksaca u ekilde zetlemek
mmkndr:
1- Arap lkelerinden ok sayda Arap, Batl lkelerde eitim alm ve ada lke zlemiyle
isyanlarn hazrlanmasnda ve sahnelenmesinde yardmc olmulardr.
2- Halklarn bkknl ve nefreti bir tarafa pislie iyice bulaan bu yorgun dikta rejimleri taraftarlarnn bile desteini kaybetmitir.
3- Sadece zgrlk ihtiyac deil petrol zengini
lkeler de dahil olmak zere Arap lkelerinde
adaletsizlik, yoksulluk ve gelir dalm dengesizlii hat safhaya ulamtr.
srail, 1948de
kurulduundan bu
tarafa gvenliini
salayamamtr. Arap
dnyasndaki radikal
slamclarn lkelerindeki iktidarn bir paras
yaplmas, srail iin
Batyla ibirlii ierisindeki ynetimler yerine
bu kez onlarla anlama
yapma ve bu sayede
kalc bar salama
imkan douracaktr.
Yine de u nokta ihmal edilmemelidir: srail,

1948de kurulduundan bu tarafa sper g ABD,
Batl lkeler ve dnyann drt bir tarafna yerlemi
gl Yahudi lobisine ramen gvenliini salayamamtr. Bunun en nemli nedeni, radikal slami rgt, grup ve glerin srailin ABD denetimindeki
Arap diktatrlerle yapt antlamalar ve bu erevedeki Filistin politikalarn
reddetmesi ve tanmadklarn ilan etmeleridir. Dolaysyla srail kalc bir bar
iin anlamay, kendi denetimindeki iktidarlarla deil asl bu radikal slamclarla yapmak zorunda olduunu anlamtr. Arap dnyasnda radikal slamclar, iktidarn bir paras yaplarak halk nezdinde onlar itibarl yapan drstlkleri, iktidarn nimetlerinden yararlanma abasyla kirletilip birer ikier kasetlerle de
sslenince srail ile anlama yapmaya hazr hale getirileceklerdir. Dolaysyla birinci sorunun cevab olarak u sylenebilir: Hi kimse Arap lkelerinde ki bu
deiim hakknda, Arap halklarnn sadece diktatrlerden bktklar iin kendiliinden rgtlendiini ve sabahleyin erkenden meydanlar doldurduunu, yz
binlerce kiiyi bu rejimlerin sk denetimine ramen harekete geirdiini, bedava sandvi ve iecek datmay da planlayabildiini iddia edemez.
kinci sradaki Gerekten bir demokratik yaplanma salanabilecek mi? soAustos 11 Say: 32
21. YZYIL
[37]
rusuna Irak ve Afganistan iyi bir cevaptr. 2001de Afganistana, 2003te Iraka girildiinde, demokrasi ve bar getirilecei sylenmiti. Bu lkelere neyin geldii herkesin malumudur. Ksmen farkllklar olsa da rejimleri devrilen lkelerde,
Batl lkeler ile komu lkelerin etkili olduunu belirtmek durumundayz. Msr sadece srail ve ABD iin deil Suudi Arabistan iin de ok nemli bir lkedir. Bu lkeler Msrn bana kimin geleceine halkn karar vermesine izin vermeyeceklerdir. Yeni ynetim, srailin gvenliini tehdit edecek ve Suudi Arabistann Arap politikasn ve Bat yanls tavrn sorgulayacak bir iktidar olmayacaktr. Muhtemelen srail, ABD ve Suudi Arabistan, Msr halknn arzularn da
dikkate alarak kimseyi rahatsz etmeyecek bir iktidar Msrn bana getireceklerdir.
Yeni Emperyal a
Arap lkelerinde meydana gelen rejim deiiklikleri, aslnda yeni bir emperyalizm ann balangc olarak da adlandrlabilir. Zira dikta rejimleri sadece
Arap lkelerinde deil; Latin Amerikada, Orta Asyada, Kafkaslarda ve Afrikada da bulunuyor. ABD, ngiltere ve Fransa niin sadece Arap lkelerine demokrasi getirmek istiyor? 19. yzylda bu lkeler Afrikaya smrye gittiklerin[38]
21. YZYIL
Austos 11 Say: 32
Arap Bahar ve Bat

de size medeniyet getireceiz diyorlard, bu gn ise sylem demokrasi oldu.
Arap Bahar, Bat Baharna dnecek, demokrasi getirme bahanesiyle smr
dzenlerini yerletireceklerdir.
ABD, ngiltere ve Fransann demokrasi getirme taktiini sadece Ruslar ve
inliler deil bu oyunun dnda kalan Almanya, talya ve spanya gibi lkeler
de endieyle izlemekteler ve destek vermeye de yanamamaktalar. Alman Dileri Bakan Guido Westerwellein 30 Haziran 2011deki Ankara ziyareti de bu
konuyla ilgilidir. Ziyaretin asl nedeni Almanyann
Arap Baharnn ABD-ngiliz ve Fransz Baharna
Hi kimse Arap
dnmekte olduunu grmesidir. Berlin, bu llkelerinde ki bu
nn yeni bir Emperyalist-Smrgeci cephe oluturdeiim hakknda,
duklarnn farkna vard, aynen 19. yzylda olduu
Arap halklarnn
gibi bir smrge paylam yaanmakta olduunu ve
kendiliinden rgtlenAlmanlarn yine bu oyunun dnda kalacan fark
etti. Libyann Amerikan-Fransz ve ngiliz kskacna
diini ve sabahleyin
dmesinin ardndan srann Suriyeye geldiini gerkenden meydanlar
ren Almanlar, elini abuk tutarak Trkiye-Rusya ve
doldurduunu, yz
rann destekledii Esad rejimini demokratikletirebinlerce kiiyi bu
rek ayakta tutma abasna destek vermeye geldi. Asrejimlerin sk denelnda bu ibirliinin Esad rejimini kurtarmayla ilgisi
timine ramen harekete
yoktur, amalar Amerikan-ngiliz ve Fransz lsnn Suriyeye girmesini engellemektir.
geirdiini, bedava
sandvi ve iecek
Sarkosynin Libya politikas ok kaba emperyalist

datmay da planlayaizgiler tamaktadr. Emperyalist bir ama tad
bildiini iddia edemez.
aka grlmektedir ve Paris, bunu saklama ihtiyac
da hissetmemektedir. Fransa yeni politikasyla belki
Libyann zenginliinin paylamndan yararlanacaktr ancak Fransz-Arap ilikilerini de bozacaktr. ngilizlerin Arap blgesinde sicili temiz deil; Arap halk ve
eitimli yurtsever Araplar ngilizlere hep pheyle bakmtr. Gnmzde ngiliz Arap ilikileri aslnda ngilterenin Basra Krfezi zengin Arap liderlerinin
paralarnn sakland ve ocuklarnn eitim ald bir lke olmasndan ibarettir. Yani ngiltere ile sekin Arap yneticileri ve Arap burjuvalar arasndaki bir
ilikiden sz etmek daha dorudur. Arap lkelerindeki zgrlk hareketleri
gerek zgrle dnrse bundan en fazla zarar grecek lkeler de yine ngiltere, Fransa ve ABDdir.
Libya Sonras Paylam
Libyada muhalif gler iktidara gelecek gzkyor ancak Kaddafi muhalif-
Austos 11 Say: 32
21. YZYIL
[39]

leri, imdiden ngiliz-Fransz ve ABD emperyalizmine teslim olmutur. Arap Birlii ve hibir Arap lkesi de sesini kartmyor. Kaddafi diktatrdr ama lkesini hibir emperyalist lkeye smrtmemitir. Petrol ve gaz zenginlii tamamen
millidir. Trkiyede ki szde dindar gazeteci ve yazarlar, ABD-ngiliz emperyalizmine kar olan geleneksel tavrlarn, bu konuda ne hikmetse gstermiyorlar.
ktidarda Demirel veya Ecevit olsayd ideolojilerine sahip ktklarn grrdk
ama AKP iktidarnda adeta dillerini yutmu gibiler.
Arap Bahar, uluslararas ilikilerin ve Batllar arasndaki dengenin yeniden
olumasnda nemli bir faktr olabilir. Libyadaki in yatrmlarn bombalayarak nemli zarar ve gzda da veren Batllar, Suriyedeki Rus ve Trk karlarn da tehlikeye sokmu; Suriyeyi igal planlar da
Alman, Rus, ran ve Trkiye ibirliine neden olmuArap lkelerinde
tur. ABD-ngiliz-Fransz ibirliinin baarsz bir someydana gelen rejim
nu verdii ve bu lkelerin yarattklar kar bloktan
ok rahatsz olduklar muhakkaktr. Trkiye, Almandeiiklikleri, aslnda
ya, Rusya ve rana ramen ABD-ngiliz ve Fransz
yeni bir emperyalizm
lsnn Suriyeye girmesi imknszdr. Belki de en
ann balangcdr.
kts istemedikleri halde Trk-Alman-Rus aks ya19. yzylda bu lkeler
ratacaklardr. Zira bu lnn Orta Douda hatta diAfrikaya smrye
er blgelerde daha fazla itibar grecekleri muhakgittiklerinde medeniyet
kaktr. En azndan bunlarn sicilleri dierlerinden dagetiriyorlard; imdi ise
ha temizdir.
demokrasi getirmek
smrnn bahanesi
oldu.
Almanya birliini yani bugnk Almanyay

1871de Otto Von Bismarckn olaan st beceri ve
gayreti ile saladnda 19. yzylda paylalan smrge devletlerinden payn alamad, zira ge kalmt. Berlin, bugn ge kalmak istememektedir. Bundan dolay Almanya, 1990
sonrasnda Balkan lkelerinin paylalmasna kar kt ve hepsini Avrupa Birlii yesi yaparak smrgelemeyi nledi. 2009da Fransann kendine zg bir
imtiyaz alan yaratma giriimi olan Akdeniz Birlii fikrine Almanya iddetle kar km ve bu projenin l domasna neden olmutur. imdi ise yine kendisini dlayan benzer bir olaya kar ktn grmekteyiz. ABD-ngiliz-Fransz lsnn Almanyay dlayarak yeni emperyalist planlar yapmas zordur. Aksi
taktirde Almanya, Rusya, in ve Trkiye gibi lkelerle ibirlii yapmaktan kanmayacaktr. Suriye olay bunun bir gstergesidir.
Libyadaki tehlikeli durum ve Trkiyenin Libya politikas da ilgin boyut kazanmtr. Libyada olaylar baladnda Trkiye, Kaddafi rejimi yanls bir politika takip ediyordu. Dolaysyla in, Rusya ve ran ile ayn tarafta bulunuyordu.
Bata ABD ve ngiltere olmak zere Batl mttefikler kendi saflarnda yer alma-
[40]
21. YZYIL
Austos 11 Say: 32
Arap Bahar ve Bat

s iin AKP iktidar zerinde bask yapmaktayd. ktidar basklara fazla dayanamad; nce Kaddafiye biraz sre verelim ve reformlar yaptralm makul bir sre sonrada Kaddafi iktidar yeni bir ynetime terk etsin eklindeki bir plan ne srd. Plan, in, Rusya
ve ran dan destek buldu ama Kaddafi ve Batl lkeler Ankarann plann reddetti. ABDnin basksna
fazla dayanamayan AKP iktidar, 4 Temmuz 2011de
Dileri Bakan Davutolunu ynetim kart glerin kalesi olan Bingaziye gndererek Batnn destekledii muhaliflere Trkiyenin de yanlarnda olduunu uluslararas kamuoyu nnde ilan etmitir.
Libya Temas Grubu
Ankara, Libyada yeni

kurulacak ynetimin
icraatlarnn
denetlenmesi iin
BMye birlikte alma
teklifinde bulunmutur.
Teklifin kabul edilmesi,
Libya zenginliinin
Batllar tarafndan
smrlmesinin
derecesinde, mtevaz de
olsa Libya halknn
lehine bir durum
yaratlabilecektir.
Dileri Bakannn Bingazi ziyaretinden iki hafta

sonra 15 Temmuz 2011 tarihinde, Libya sorununa
uluslararas zm bulmak iin oluturulan Libya Temas Grubunun drdnc
toplants 32 lkenin katlm ile stanbul da yaplmtr. Bata ABD, ngiltere ve
Fransa dileri bakanlar olmak zere otuz be lke ve ok sayda uluslararas
rgt temsilcisi de toplantda hazr bulunmutur. Burada alnan kararlar, katlmc 32 lkeyi balamaktadr. Bu kadar kalabalk bir toplantnn yaplmasnn
manas nedir? Niin dier sorunlu lkeler iin deil de Libya iin yaplmtr? Birinci nedeni ABD, ngiltere ve Fransa lsnn yeni bir emperyalizm a balatmalar ve bunun da bata Batl lkeler olmak zere dier lkeler tarafndan
okunmasdr. Bu nedenle 32 lkeyi toplayarak amalarn saklamaya almaktadrlar, soruna uluslararas bir olay ss vermeye almaktadrlar. 32 lkeyi
bir araya toplayarak kart lkelere ve Libyaya gzda vermek, zelikle mesafeli duran kendi mttefikleri talya, spanya ve Almanya gibi lkelerle, in ve
Rusyaya kar gvde gsterisi yapmak istemektedirler. kinci ve en nemli nedeni ise Libya devletinin dnyann eitli lkelerinde bulunan 30 milyar dolar
akn mal varlna el koyma karardr. Nitekim mevcut 32 lke, Libya Geici
Ulusal Konseyini Libya halknn meru ve yasal temsilcisi olarak kabul etti. Bunun anlam Libya iinde ve dnda Libya adna karar bu geici konsey alacaktr. Amerikada, ngilterede, Fransada veya dier lkelerdeki bankalarda bulunan Libya devletinin paralarn Kaddafi deil, bunlar ekebilecek. ABD, ngiltere ve Fransa bundan byle Kaddafiye attklar her bombann parasn bu geici
konseyden alacaklardr. Libya da nemli arlklar olan airet, cemaat ve tarikatlara muhalefeti desteklemeleri iin fiyatlar neyse denecektir. Trkiye ve
talya gibi kerhen de olsa destekleyen lkelerin Libyadaki yatrmlarndan do-
Austos 11 Say: 32
21. YZYIL
[41]
Yazar ad
lay yaadklar kayplar da sus pay olarak denecektir. Velhasl Libya halknn yllardr biriktirdii paralar emperyalistler tarafndan paylalacaktr.
Trkiye, stanbul toplantsnda Birlemi Milletler rgt ile birlikte Amerikann bilgisi dahilin de nc yol ad altnda bir plan sunmu ve bu plan kabul edilmitir. Bu plan Libyada ki sava sreci ve sonrasnda ki rejim deiiklii ile ilgili ngrleri ve yaplmas gerekenleri iermektedir. Plan, Kaddafi iin
gvenlikli bir blge bulunmas, (Yarglanmayacak, ceza almayacak ve mrnn
sonuna kadar rahat edecek bir yer anlamnda) sua karmam devlet yneticileriyle muhalefetten oluan geici bir ynetim kurulmas gibi detaylar iermektedir. Trk kamuoyunun dikkatinden kaan nemli bir husus da Libyada yeni
kurulacak ynetimin icraatlarnn denetlenmesi iin Trkiyenin Birlemi Milletlere birlikte alma teklifinde bulunmasdr. Bu teklif kabul edilirse eer lke zenginliinin Batllar tarafndan smrlmesinin derecesinde mtevaz de
olsa karde Libya halknn lehine bir durum yaratlabilecektir; umarz hkmet
bu isteini kabul ettirir. Ortadouda bu petrol ve gaz bulunduu mddete,
ad yneticiler ve rejimler hkm srdrdkleri mddete Batnn emperyalist numaralar bitmeyecektir. Petrol ve gaz, Rusya, ABD, svete de var ama
oralarda emperyalizm yok zira bu bir insan ve rejim kalitesi sorunudur.
21. YZYIL
[42]
21. YZYIL
Austos 11 Say: 32
Fukuima Sonras Orta Asya

Uranyumu
Dr. Anar SOMUNCUOLU*

Japonyay Mart 2011de vuran deprem ve tsunami felaketinin, ernobilden
sonraki en byk nkleer kazaya sebep olmas, nkleer enerji etrafndaki tartmalar alevlendirdi. Kazann ardndan Almanya ve svire gibi lkeler nkleer
enerjiden vazgeme yolunu benimsediler. Dier birok lke nkleer santral gelitirme planlarn askya alrken, mevcut santrallerini ise devam ettirme eilimindedir.
2000li yllarda dnya enerji tketiminin ve petrol ile doal gaz fiyatlarnn artmas, alternatif enerji kaynaklarnn gelitirilmesine yol at. Gne ve rzgar
enerjisi gibi alternatif enerji retiminin yan sra nkleer enerji retimine yatrmda da art yaand. stelik ekolojik alternatif enerji kaynaklarndan farkl olarak
nkleer enerjinin gelitirilmesi greceli olarak daha ucuzdu. Bu yzden nkleer
kaza ihtimali konusundaki endielere ramen birok enerji kaynaklar ithalats
lke, toplam enerji tketiminin ierisinde nkleer enerjinin payn artrmaya yneldi. Bugne kadar zellikle ekonomileri hzla gelien ve kullandklar enerji
kaynaklarnn byk blmn dardan ithal eden Hindistan ve in gibi lkelerin gndeminden nkleer enerji dmyor. Nkleer sektr gelitirmeye ynelen bu iki lke, hammadde arayndadr. Fukuima felaketinden nce sadece
in ve Hindistan deil, Gney Kore ve Japonya gibi dier nde gelen Asya lkeleri de nkleer enerjinin kayna olan uranyum arayndayd. Rusya ve ran gibi
enerji kaynaklar ihracats lkeler dahi nkleer sektr gelitirme abasndayd.
Orta Asya Uranyumu
zellikle 2004den itibaren Orta Asya uranyum reticilerine ilgi had safhadadr. Nkleer enerjinin elde edildii uranyumun dnyadaki dengesiz dalm, bu
konuda da Orta Asyann nemini arttrmtr. Bugn dnya uranyum retiminin
yzde 62si sadece lke tarafndan gerekletiriliyor. Bunlar srasyla Kazakis-
21. Yzyl Trkiye Enstits Orta Asya Aratrmalar Merkezi Bilimsel Danman
Austos 11 Say: 32
21. YZYIL
[43]
Dr. Anar Somuncuolu
tan, Kanada ve Avustralyadr. Dnya uranyum retiminin yzde 33n salayan

Kazakistan, 2009 itibariyle dnyann birinci uranyum reticisi haline gelmitir.1
Kazakistan gibi zbekistan da uranyum kaynaklarna byk mit balamtr.
Bugn dnyann en byk on ikinci uranyum rezervlerine sahip olan zbekistan, retim asndan yedinci sradadr.2
Orta Asya uranyumu, gelimi ve hzla gelimekte olan Asya lkelerinin enerji gvenliinin salanmasnda nemli bir role sahiptir. Birok lke, Orta Dou
enerji kaynaklarna alternatif olarak Orta Asyann uranyum kaynaklarna da gvenerek nkleer sektrn gelitirmeye ynelmiti. Dier taraftan uzun yllardr
nkleer enerjiden faydalanan Japonya gibi lkeler asndan, uranyum ticareti
yaptklar lkelerin eitlendirilmesi de nem tayordu. Orta Asya lkeleri asndan baktmzda ise uranyum yataklarnn gelitirilmesi konusunda yeterli
kaynaklara sahip olmayan bu lkeler yabanc yatrmlara ihtiya duyuyor. Ayrca
petrol ve doal gaz retim ve ticaretinde olduu gibi uranyum retim ve ticareti
1
2
[44]
Dnya Nkleer Birliinin (DNB) verileri, http://www.world-nuclear.org/info/default.aspx?id=436&terms=uraniumyzde20production, eriim tarihi 1 Temmuz 2011.
DNB verileri, http://www.world-nuclear.org/info/default.aspx?id=436&terms=uraniumyzde20production,
http://www.world-nuclear.org/info/inf75.html, eriim tarihi 1 Temmuz 2011.
21. YZYIL
Austos 11 Say: 32
Fukuima Sonras Orta Asya Uranyumu

konusundaki eitlendirme de bir gvenlik meselesidir. Orta Asya lkeleri, petrol ve doal gazn ulatrlmas konusunda Rusyaya bamllklarn amak amacyla oklu boru hatlar stratejisi uyguluyorlar. Bu balamda in, ran ve Hazar
zerinden Bat ynnde yeni ulatrma yollarn deneyen Orta Asya lkeleri,
uranyum retimi konusunda da istekli lkelerle anlama arayndadr.
Ortak retim
2004den balayarak Kazakistan, zbekistan ve daha
uranyum kaynaklarnn aratrlmas, retilmesi ve ilenmesi konusunda in, Gney Kore ve Japonya ile
bir dizi anlama yapt. Yaplan anlamalar da sonu
vermeye balad. Nisan 2009da Japonya ve inin yatrm yaptklar Kazak uranyum yataklarnda retim
balad. Bu yataklar byklklerinden dolay uluslararas nem tayor. Bu yataklardan retilen uranyum,
yatrm yapan lkelere gidiyor.
Bununla da yetinmeyen Kazakistan, Hindistann
uranyum ihtiyacn da karlamaya hazrlanyor.
2009un banda Kazakistan Devlet Bakan Nursultan
Nazarbayevin Hindistan ziyareti srasnda uranyum
ibirliinde ilk admlar atld. Hindistanda imzalanan
niyet deklarasyonunun ardndan Nisan 2011de Hindistan Babakan Manmohan Singhin Kazakistan ziyareti srasnda da nkleer ibirlii anlamas imzaland.3
az lde Krgzistan,
Bugn dnya uranyum

retiminin yzde 62si
sadece lke tarafndan
gerekletiriliyor. Bunlar
srasyla Kazakistan,
Kanada ve Avustralyadr.
Dnya uranyum
retiminin yzde 33n
salayan Kazakistan,
2009 itibariyle dnyann
birinci uranyum reticisi
haline gelmitir.
Orta Asyann ikinci uranyum reticisi zbekistan da, geleneksel ortak Rusyadan ziyade Avrupa ve Asya lkeleriyle aktif ibirlii ierisindedir. Mays
2008de Gney Kore ile 2600 ton uranyum sat anlamasn imzalayan zbekistan, Austos 2009da in ile uranyum retimi konusunda ortak bir irket kurdu.
Asya-Orta Asya uranyum ibirliindeki en son byk anlama, ubat 2011de zbekistan ve Japonya irketleri arasnda imzalanan 10 yllk uranyum sat anlamas olmutur.4
Meena Singh Roy, Prime Minister Manmohan Singhs Visit to Kazakhstan, 21 Nisan 2011, Institute for Defence Studies and Analysis, http://www.idsa.in/idsacomments/PrimeMinisterManmohanSinghsVisittoKazakhstan_msroy_270411, eriim tarihi 2 Temmuz 2011.
DNB, Uranium in Central Asia, Mays 2011, http://www.world-nuclear.org/info/default.aspx?id=11492&terms=uzbekistan, eriim tarihi 1 Temmuz 2011; Aleksandr Davydov, Uzbekistan Reaches
Agreement with South Korea on Uranium Deliveries, 7 Temmuz 2008, http://centralasiaonline.com/cocoon/caii/xhtml/en_GB/features/caii/features/2008/07/07/feature-04, eriim tarihi 2 Temmuz 2011.
Austos 11 Say: 32
21. YZYIL
[45]
Dr. Anar Somuncuolu

Orta Asya reticileri asndan kayda deer bir gelime, Westinghouse Electric
irketinin yzde 10unun Kazakistan devlet nkleer irketi Kazatomprom tarafndan Toshibadan satn alnmas olmutur. 2006da Westinghouse hisselerinin
yzde 77sini satn alan Japon Toshiba irketinin bu ortaklk sonucunda pay yzde 67ye inse de, karlnda Kazak uranyumuna ulama garantisini elde etmitir.5 Kazakistan ile Kazakistann nkleer teknoloji alannda dnyann lider irketine ortak olmas, Kazakistann sadece ham uranyum salaycs deil, gelimi
uranyum rnlerinin salaycs olmak istediini de gstermitir.
Uranyum ve Jeopolitik
2004den balayarak
Kazakistan, zbekistan ve
daha az lde
Krgzistan, uranyum
kaynaklarnn
aratrlmas, retilmesi ve
ilenmesi konusunda in,
Gney Kore, Japonya ve
Hindistan ile bir dizi
anlama yapt. Ayrca
Kazakistan, dnyann lider
nkleer teknoloji irketi
Westinhouseun yzde
10unu satn ald.
Asyann byk devletlerinin enerji gvenlii asndan nem kazand bu ortamda Rusya, uranyum
alannda da Orta Asya zerindeki hammadde tekelini
kaybetme tehlikesiyle kar karya kald. Yeni usullerle i yapma zaman gelmiti. 2006da Rusya, yeni
nkleer reaktrlerin yapm, uranyum retimi ve zenginletirilmesi alanlarnda Kazakistan ile ortak irket kurulmas iin anlat.6 Rusya ayrca zbekistan
uranyum kaynaklarna ulamak iin grmelerini
srdryor.
Rusyann Orta Asya uranyumuna ilgisi iki sebepten kaynaklanyor. Rusyann uranyum retimi giderek azalyor ve Rus nkleer santrallerinin altrlmas iin Orta Asya uranyumuna ihtiya bulunuyor. Ayrca Rusya, ran krizinin zm olarak uluslararas
nkleer yakt merkezleri projesini gelitirmiti. Bu
projenin uluslararas meruiyeti asndan da Orta Asya lkeleriyle ibirlii istenir bir gelime olarak grnyordu. Nitekim bu projeye Kazakistann da katlmyla 2006da balanld.7
Enerjiye a Asya lkelerinin Orta Asya uranyumuna gsterdikleri ilgi, ABDnin

iine de yaryor. Zira ABD, blgede artan Rusya ve in nfuzuna kar mttefiklere ihtiya duyuyor. ABD, 1990lardan beri Japonya ve Gney Kore gibi devletlerin Orta Asyadaki faaliyetlerini destekliyordu. 2005de zbekistandaki askeri
5
6
7
[46]
Togzhan Kassenova, Masako Toki, Japan and Kazakhstan: Nuclear Energy Cooperation, 13 Mart 2009,
http://www.nti.org/e_research/e3_japan_nuclear_cooperation.html, eriim tarihi 4 Temmuz 2011.
DNB, Uranium and Nuclear Power in Kazakhstan, Nisan 2011, http://www.world-nuclear.org/info/default.aspx?id=346&terms=uzbekistan, eriim tarihi 3 Temmuz 2011.
DNB, Russias Nuclear Fuel Cycle, Temmuz 2011, http://www.world-nuclear.org/info/default.aspx?id=28646&terms=uzbekistan, eriim tarihi 24 Temmuz 2011.
21. YZYIL
Austos 11 Say: 32
Fukuima Sonras Orta Asya Uranyumu
ssn kaybeden ABD, o dnemden bu yana Hindistann da blgeye giriini

tevik ediyor. ABD asndan Hindistan ile ibirliinin gelitirilmesi, gelecekte
dnya gvenliinin salanmas asndan da byk nem tayor. Bu adan Hindistann artan enerji ihtiyac, ABD asndan yeni frsatlar ortaya kartyor. Hindistann enerji ihtiyacn karlamak iin ABD, Orta Asyadan Gney Asyaya
elektrik enerjisini aktarma projesini gelitirdi. Bu projeyle ABD bir taraftan Hindistann enerji ihtiyacn nemsediini gsterirken dier taraftan Orta Asya zerindeki Rus nfuzunu krmaya alyor.
Bamszlklarndan itibaren her anlamda Rusyaya bamllklarn azaltmalar, hem Orta Asya lkeleri asndan hem de ABD blge politikas asndan
nemli bir hedefti. 2000li yllara gelindiinde ise blgede Rusyadan sonra en
byk nfuza sahip olan ikinci lkenin inin ne ktn gryoruz. Orta Asya enerji kaynaklarnn alternatif ihra yollarnn gelitirilmesi konusunda
ABDnin imdiye kadar nemli bir adm atamad gzlemlenirken, in sessiz sedasz Rus enerji tekelini krmtr.
Fukuima felaketi sonras Japonya bata olmak zere Orta Asya uranyumunun yeni alclarnn nkleer sektr planlarn gzden geirmeye ynelmesi,8
uranyum ticareti konusunda Rusyann arlnn artabileceini gstermektedir.
8
Japonyann enerji ihtiyac ve evre gvenlii arasnda tezat oluturan bu konu halen ok tartmaldr. Bkz. mesela Takuya Hattori, Japonya Atom Endstri Forumu Bakan, Regarding the Formulation of a Future Energy
Policy, 15 Temmuz 2011, http://www.jaif.or.jp/english/news/2011/110719hattoricomment.pdf, eriim tarihi 24
Temmuz 2011.
Austos 11 Say: 32
21. YZYIL
[47]
Dr. Anar Somuncuolu

in ise nkleer enerji gelitirme planlar konusunda tereddt yaasa da, enerjiye
olan ihtiyac ve ithal hidrokarbon enerji kaynaklarna bamllnn artmas nedeniyle nkleer enerjiye yneliini srdrecektir. Fukuima felaketi karsndaki
Rusya ve inin tavrlar daha zengin ve nkleer enerji konusunda daha temkinli olan Bat lkelerinin tavrndan ok farkl geliecektir. Bu srete Orta Asya asndan mesele, hidrokarbonlar konusunda olduu gibi bu iki lkeye mecbur kalmamalardr. Dolaysyla piyasada mmkn olduunca eitliliin korunmas,
baka lkelerle ve zellikle Hindistan gibi potansiyel byk alclarla nkleer ibirliinin gelitirilmesi nemini koruyacaktr. Almanya bata olmak zere baz
Avrupa lkelerinin nkleer enerjiden vazgemelerinin bu lkelerin Rus doal gazna bamllklarn artracandan endie ediliyor. Dier taraftan bu yneliin
ortaya kmas, Orta Asya hidrokarbon enerji kaynaklarna olan ilgiyi artracak ve
Dou-Bat enerji koridorunun nihayet harekete geirilmesi iin yeni bir tevik
unsuru olabilecektir.
21. YZYIL
[48]
21. YZYIL
Austos 11 Say: 32
inin ABD Stratejisi:

Yeni Bir Souk Savaa Doru
Giray FDAN*
Da alma ve reform politikalaryla ekonomik alanda 1980den sonra hzla gelien in, dnyann ikinci byk ekonomisi haline gelmitir. Ekonomik bymesine
paralel olarak birok alanda da baar kazanan in, ABD iin potansiyel en byk
rakip olma yolunda hzla ilerlemektedir. ABD de inin orta vadede en byk rakibi
olacan ngrmekte ve ini kontrol altna almak iin abalamaktadr. Son dnemde askeri harcamalar her yl art gsteren in, bir taraftan da yerli askeri teknolojisini gelitirmekte Hayalet Uak Jian 201den, uak gemisi Shi Lang2a bir dizi askeri projeyi devam ettirmektedir. Son bir yl ierisindeyse inin zellikle blgesel konularda daha sert bir politika izledii grlmektedir. zellikle Gney in Denizinde
Filipinler ve Vietnam ile yaanan gerginlik inin daha aktif bir d politika izleyeceinin sinyallerini vermektedir. Dier taraftan ABD de ini evrelemeye almakta,
inin toprak ve snr sorunu yaad komularna askeri yardm yapmakta ve ortak
tatbikatlar dzenlemektedir.
inin gelecek yllarda nasl bir d politika izleyecei konusu, son aylarda daha
fazla ne kmaktadr. in Komnist Partisinin 90. kurulu yldnm nedeniyle
inde bir tr eskiye zlem hareketi gzlenmektedir. in ynetimi ve inli dnrler arasnda da inin gelecekte nasl bir politika izleyecei konusunda farkl dnceler ortaya kmaktadr. inin uluslararas sistem ile entegre olarak yoluna devam
etmesini savunan liberallerin yannda son dnemde inin daha aktif bir d siyaset izlemesi gerektii ve askeri adan daha da glenmesi gerektii fikri inin Neo-Conlar saylan isimlerce daha yksek sesle dile getirilmektedir. Gerekten de
glenen inin ABDyi nasl alglad ve ABD ile olan ilikileri 21. yzyln en nemli meselesi olacaktr. in ABD ilikileri btn dnyay etkileyecek derecede nemlidir. Bu noktada inin yumuak g politikasn devam ettirmesi de son derece
*
1
2
21. Yzyl Trkiye Enstits Asya-Pasifik Aratrmalar Merkezi, Bilimsel Danman

Giray Fidan, inin Hayalet Ua Jian - 20, http://21yyte.org/tr/yazi6055-Cinin_Hayalet_Ucagi_Jian_20.html,
(Eriim 11 Temmuz 2011).
Shi Lang: inin Ukraynadan satn ald uak gemisi stanbul Boaz?ndan geirilerek ine gtrlmtr. Uak
gemisinin 2011 Temmuz ay iinde denize indirilecei haberleri basnda yer almtr. Bkz. Stratfor, Another Step
in Chinas Aircraft Carrier Development (inin Uak Gemisi Gelimesinde Yeni Bir Adm): Bkz.
http://www.stratfor.com/analysis/20110630-another-step-chinas-aircraft-carrier-development (Eriim: 10 Temmuz
2011
Austos 11 Say: 32
21. YZYIL
[49]
Giray Fidan
nemlidir. inin ABD ile scak bir atma yaamamas ancak iki ekilde olabilir:
inin yumuak g ve bar iinde ykselme politikalarn devam ettirerek dk profilli bir d politika izlemesi ya da inin askeri adan daha da glenerek
ABDnin in ile herhangi bir scak atmay gze alamayacak bir gce ulamas gerekir. Her durumda nmzdeki yllarda dnya politikasn belirleyecek iki g in
ve ABD olacaktr.
inin ABDye Bak
inde son dnemde iki ayr gr g kazanmaktadr. Birinci grup daha liberal
saylabilecek ve bar iinde ykselme ve gelime doktrinini devam ettirmekten yana olanlardr. kinci grup ise inin daha aktif bir politika izlemesi gerektiini ve kklerini Mao dnemi ve in tarihinden alan yeni politikalar gelitirilmesi gerektiini savunanlardr. Daha aktif i ve d politikann savunucular arasnda zellikle iki isim
ne kmaktadr. Chong Qing (Si Chuan) parti sekreteri olan Bo Xi Lai ve in Harp Akademileri komutan Liu Yuan yabanc basnda da sk sk yer almakta ve indeki Neo-Conlarn adeta temsilcileri olarak grlmektedirler.3 inin Neo-Conlar olarak da anlan bu izgi son dnemde yaynlanan ve byk sat rakamlarna ulaan baz yazarlar ile de ete kemie brnmektedir.
ABDnin ine olan ilgisi 19. yzyln bandan itibaren artm; 2. Dnya Sava
ncesinde inde Guo Min Dang ile ok sk ilikiler kurulmutur. in Komnist Par3
[50]
Baknz: http://www.ft.com/cms/s/0/eb239472-8d48-11e0-bf23-00144feab49a.html#axzz1S0xWGyTJ. (Eriim 11

Temmuz 2011).
21. YZYIL
Austos 11 Say: 32
inin ABD Stratejisi: Yeni Bir Souk Savaa Doru

tisinin 1949da Taiwan hari btn ini kontrol altna almasnn ardndan ABDde
byk bir ok yaanmtr. Her ne kadar ABD, 2. Dnya Sava srasnda Japonlara
kar zaman zaman KPyi desteklemise de bu, ortak dmana kar giriilmi bir
mcadelenin doal sonucudur. Ancak 1949da KPnin in Halk Cumhuriyetini ilan
etmesi ABD bata btn Bat blou iin byk bir hayal krkl olmutur. inin Komnistlerin ynetimine gemesi Batnn planlarn alt st etmitir. in Sovyet anlamazlklarnn su yzne kt 1960larn sonuna kadar ABD ine kar son derece hasmane bir tutum izlemi; Kore ve Vietnam savalar inin gney Asyadaki etkisini dengelemek iin kullanlmtr.4 1960larn sonunda in Sovyet anlamazlnn patlak vermesinin ardndan in ABD ilikileri dzelmeye balam; ABD Sovyetlere kar in ile ibirlii
in, Bar inde Gelime
yapmtr.5 Bu sre 1980lerde balayan da alma ve
ve Ykselme stratejisini
reform politikasnn da baarya ulamasnda nemli bir
devam ettirirken buna
rol oynamtr. 80lerden itibaren pazar ekonomisinin
paralel olarak ABD ile
kurallarn uygulamaya balayan in yksek bir ekonoBar inde Rekabet ve
mik kalknma hz yakalamtr. Souk Savan sona ermesinin ve Sovyetlerin dalmasnn ardndan Yeni
Mcadele stratejisini
Dnya dzeninde de ABD ve inin karlkl ekonobenimsemektedir.
mik bamll gn getike artmtr. 2011 ylna gelindiinde ABD ve in birbirlerinin en byk ekonomik orta haline gelmi bulunmaktadr. in dnyada elinde en fazla ABD hazine kd bulunan lke durumundadr6 ve in Merkez Bankasnn elinde 3 trilyon Dolar rezerv bulunmaktadr.7 Uzun
bir dnem karlkl karlarn devam ettii bu ilikinin artk zellikle in tarafnca
eletirilmeye baland grlmektedir. Hlihazrda ABD byk lde dnya kaynaklarn kontrol etmekte ve byk askeri gce sahip bulunmaktadr. in zellikle
d politikada ABD ile kar karya gelmekten uzak durmu ve ekonomik gelimeyi
n planda tutan bir izgiyi srdrmtr. Ancak in, sadece ekonomik g deil siyasi ve askeri bir g olma niyetinde olduunu da gstermektedir. in, birok adan ABDnin dorudan ya da dolayl kontrol altnda bulunduunu grmekte ve bunu azaltmak iin hamleler yapmaktadr. Bu nedenle ordusunu ve donanmasn hzla
modernletirmekte ve dnyada ihtiyac olan hammaddelerin bulunduu blgelerde
daha aktif politika yrtmekte; ABD ve Batnn karlar ile atmaya balayan bir
izgi izlemektedir.
4
5
6
7
ABDde ine kar taknlan bu tavr eletiren nemli isimlerden biri nl Sinolog John K. Fairbankdir. Fairbank
ada inin Temelleri adl kitabnda inin modernleme abalarndan bahsetmekte ve Komnizmin in iin
bir modernleme arac olduunu dile getirmektedir. Baknz: Fairbank, John King, (eviren: nsal Oskay)ada
inin Temelleri 1840 - 1950, Doan Yaynevi, 1969.

(Yakn Dnem in D Politikas), s. 232.
ABD Hazine Bakanl verileri iin baknz: http://www.treasury.gov/resource-center/data-chartcenter/tic/Documents/mfh.txt (Eriim 11 Temmuz 2011)
in Merkez Bankas verileri iin baknz: http://www.pbc.gov.cn/publish/html/2011s09.htm. (Eriim 11 Temmuz
2011
Austos 11 Say: 32
21. YZYIL
[51]
Giray Fidan
Bir dnya gc haline gelmekte olan inin Afrika, Orta Dou, Gney Amerika
ve Asyada ABDnin karlarna ters den politikalar izleme potansiyeli ABDyi endielendirmektedir.8 ABD Dileri Bakan Hillary Clintonun Afrika lkelerini ine
ve Yeni Smrgecilie kar uyarmas ABDnin inin blgedeki etkinliinden duyduu rahatszl gstermektedir.9 Son dnemde Arap Bahar olarak adlandrlan
halk hareketlerinin yaand lke ve blgeler dikkatle incelendiinde tamamnn
in ile son derece iyi ilikilere sahip olduu grlebilir. Sz konusu lkelerin birounda ya rejim deimi ya da istikrarszlk kronik hale gelmitir. inin dev sanayisinin en byk ihtiyac olan enerji ve hammadde Afrika ve Orta Douda bulunan
Angola, Msr, Sudan gibi lkelerden gelmektedir.
inde son dnemde daha fazla ne kan dnceler, geen yllarda ne kan
ve ABD ve Baty rnek alan dncelerden ayrlmaktadr. 1980lerde zellikle ABD
bir gelime rnei ve ulalmas gereken bir hedef olarak grlrken artk inin
ABD rneini taklit edemeyecei ve kendine has yeni bir yol izleyecei geni kabul
grmektedir. Daha nce ABDnin baarlar n plana karlrken inliler artk daha
8
[52]
Giray Fidan, in Arap Dnyas likileri: Eski Kye Yeni Adet, 21. Yzyl Trkiye Dergisi, Mart 2011 Say
27. Ayrca Bkz. Afrika neden kaynyor?, http://21yyte.org/tr/yazi6076-Afrika_Neden_Kayniyor.html, in Arap
Dnyas ilikileri: Herey yolundayken bu devrim nereden kt?,http://21yyte.org/tr/yazi6096Cin_Arap_Dunyasi_Iliskileri_Hersey_Yolundayken_Bu_Devrim_Nereden_Cikti.html (Eriim 11 Temmuz 2011)
Reuters, 11 Haziran 2011, Clinton Warns against new colonialism in Africa (Clinton Afrikadaki yeni
smrgecilik
ile
ilgili
uyard),
http://www.reuters.com/article/2011/06/11/us-clinton-africaidUSTRE75A0RI20110611 (Eriim 10 Temmuz 2011
21. YZYIL
Austos 11 Say: 32

ok kendi yollarn izlemeye balayacaklarn gstermektedirler.10 Gerekten de
inin binlerce yldr devam eden devlet gelenei ve kurduu byk medeniyet dnldnde inin kendi modelini ortaya koymas son derece doal olarak grlmelidir. in imdilik merkezsiz ya da hegemonsuz bir dnya hedefini ortaya koymaktadr. Ancak gelecekte yeterli gc elde ettiinde ne yapaca henz belirsizliini koruyan bir sorudur. Bu konuda inli bilim adam, yazar ve tarihilerin ortak fikirleri bir kara ve tarm imparatorluu olan inin tarihte dnyann en byk glerinden biri olduu dnemde de hibir zaman baka lkeleri igal etmediini ve gelecekte ayn gce ulatktan sonra da bu tarihten gelen gelenei devam ettireceini savunmaktadr.
ine gre ABD in ilikilerindeki en byk sorun
ABDnin Hegemon lke tavrn srdrmesidir. in
ABD ile ilikilerinde karlkllk ve eitlik dzleminde
iliki kurmak istemektedir. Bir baka deyile in gerek
ABD ile olan ilikilerinde gerekse dnya ynetiminde
gcyle orantl bir rol almak istemektedir.
Yeni Bir (Yar) Souk Sava
in Tarihinde askeri
baarszlklar ve yenilgiler
bulunmaktadr. Ancak
in, kltrel olarak hi
yenilgiye uramamamtr.
in, tarihi boyunca
fatihlerini fetheden
bir lke olmutur.
ABD ve in arasnda yaanmaya balanan bu yeni tr Souk Sava, ABD ve

Sovyetler Birlii arasnda yaanandan birok adan farkllk gstermektedir:
1. ABD ve in arasnda yaanan Souk Savata Sovyetler Birlii ile yaanld
gibi toplumlarn birbirleri ile mcadelesi ve iki ayr ekonomik sistem ve deyim
yerindeyse iki ayr dnya bulunmamaktadr. in, ABDye kar ve ona bir alternatif sistem getirmemekte; kurulu uluslararas sisteme adapte olmak, bu sistem iinde sz sahibi olmak istemektedir.
2. Yeni Souk Savata inin devam ettirdii Kendine Has Sosyalizmin
ABDye olumsuz bir etkisi bulunmamaktadr. Pazar ekonomisi ve kapitalizme
uyum salam bir Sosyalist ekonomi olan in, bu anlamda ABDnin karlar ile elimemektedir.
3. Yeni Souk Savata ABD ve inin etraflarnda oluturduklar bir blok bulunmamaktadr.
4. in sistemini ihra etmeye almamakta ve devam ettirmekte olduu sistemin kendine has olduunu kabul etmektedir. Rejim ihrac veya dnyaya kendi sistemini kabul ettirme iddias yoktur.
10 . 54 (in ABDyi Taklit Edemez), !+ Mays 2011.
Austos 11 Say: 32
21. YZYIL
[53]
Giray Fidan
5. Yeni Souk Savata taraflarn savama ihtimalleri zayftr. Gemite Sovyetler

ve ABD birok kez savan eiine gelmiler ve muhtemel sava btn insanln felaketi olma potansiyelini tamtr. Yeni Souk Savata nkleer de dhil bir sava ihtimali olduka uzaktr.
6. Yeni Souk Savan taraflar olan in ve ABD birbirlerini yok etmek deil
kontrol altnda tutmak ve karlkl karlarn gelitirmek amacndadrlar. ki
tarafn da kazanabildii bir mcadele olumaktadr.
7. in-ABD arasndaki yeni Souk Sava ve rekabet neticesinde ekonomik, sosyal ve askeri alanda btn insanln fayda salayaca yeni bir yenilenme a yaanmaktadr. Sz konusu rekabet ve mcadele dnyann daha dengeli,
medeni ve adil hale gelmesine katk sunmaya adaydr.
8. ABD ve in birbirinden ayrlmaz iki ekonomi haline gelmitir. ABDnin zenginlemesi ine; inin zenginlemesi ABDye baldr.11
11 5$
%)23* (in Ryas: ABD Sonras Dnemde Byk lke
Dncesi ve Stratejisi), 510 & 2010, s. 61 63.
[54]
21. YZYIL
Austos 11 Say: 32

Btn bunlarn yannda inin ABD ile olan ilikilerinde gemiteki rakiplerinden
farkl olarak yapamayacaklar da yle zetlenebilir:
1. inliler 1945 ncesi Japonlar gibi deildir. in ve ABD arasnda bir Pearl Harbour yaanmas mmkn deildir.
2. inliler iki dnya savandaki Almanlara da benzememektedir. inliler askeri
gleriyle dnyay ele geirmeye almayacaklardr ve bir sava olacaksa da bu sava balatan
in medeniyeti ve
taraf in olmayacaktr.
3. inliler 1991 ncesi Ruslara da benzememektedir.
ABDye kar bir Souk Savaa ihtiyalar yoktur.
4. in askeri adan ABDden geridir. Konvansiyonel olmayan yollara da bavurarak ABDyi vurmaya almamtr ve almayacaktr.
ulusunun en nemli
zelliklerinden biri sabrdr.
in ABDyi yakalamak ve
gemek iin yzyllar
boyunca sabrla bekleyebilir.
5. in, ABDnin ulusal gvenliini tehdit etmemektedir.

6. in, ABDnin ayrlklarna destek olmayacak onlar ile iliki kurmaya almayacaktr.
7. in, ABD gibi Batllama, demokratikleme gibi dayatmalarda bulunmayacaktr.
8. in, ABDnin btnlne kast edecek hibir kurum ve kurulua ev sahiplii
yapmamaktadr.12
Sz konusu yeni Souk Sava ekli, kklerini inin nl dnr Sun Zinn
Sava Sanatndan13 almaktadr.14 in bu yeni mcadelede tarihinden ilham almakta
ve ABD ile giriilecek mcadelede inin kendi tarihinden yola karak baarl olabileceini dnmektedir.
Dier taraftan inde son yllarda ABDye olan hayranln ve yknmenin yerini
yava yava eitlik ve denklik hissinin aldn sylemek de yanl olmayacaktr. Ortalama inli iin artk ABD, ulalmas imknsz bir hedef olmaktan km durumdadr. Bu balamda inlilerin zgvenlerinin tarihlerindeki en st seviyeye km olduu tespitini yapmak yerinde olacaktr.
12 5$
%)23* (in Ryas: ABD Sonras Dnemde Byk lke
Dncesi ve Stratejisi), 510 & 2010, s. 116.
13 '6
14 A.G.E. s. 125.
Austos 11 Say: 32
21. YZYIL
[55]
Giray Fidan
Sonu
in, yeni yzylda, zellikle de Bin Ladinin ldrlmesi ve Arap Baharnn ardndan kendisinin ABDnin rakibi haline geldiinin bilincindedir. inli dnrler
ABDnin ini rakibi olarak grdn ve inin bu durumu kabul etmekten baka
aresi olmadn dnmektedirler.15 Bunun yannda inin dnyay ynlendirecek
tarihsel altyaps ve dnsel derinliinin olduunu dnmekte ve dnyay tamamen ABDnin eline brakmamay da bir hedef olarak benimsemektedirler. nmzdeki yllarda dnyay ekillendirecek en nemli mcadele ve ibirlii in ve ABD
arasnda olacaktr. Bu yeni mcadelenin son bir yl iinde daha fazla grnr hale
geldii ve tartld grlmektedir. Bu yeni Souk Sava gemite dnyann yaadndan farkl bir mcadele eklinde geliecektir. ki tarafn da kazanabildii ve birbirlerini ortadan kaldrmak hedefinden farkl amalarn gdld, zaman zaman ibirliklerinin de yapld insanlk tarihinin nemli ve ilgin dnemlerinden birine girmek zere olduumuz grlmektedir. Ufuktaki ABD in mcadelesi, her eyi yeniden dnmemize ve insanln deerler sistemine byk katklar salayabilecek
yeni bir sentezin ortaya kmasna giden yolu am gzkmektedir.
21. YZYIL
15 A.G.E. s.179.
[56]
21. YZYIL
Austos 11 Say: 32
nsani Mdahalenin Koullar:

Srada Suriye mi Var?
Zerrin Aye ZTRK*

Uluslararas ilikilerde insani mdahaleyi hem kuramsal erevede hem de
uygulamada zorlu bir tartmann merkezine oturtan balca sebeplerden belki
de en nemlisi, insani mdahalenin temel sosyal kurumu ieren karmak bir
kurumsal yap arz etmesidir. Bu temel sosyal kurum hukuk, etik ve politika
hem insani mdahale olgusunun temel yap talardr, hem de mdahale bu kurumlar araclyla gerekleir. Bu erevede insani mdahale, uluslararas hukukun, uluslararas politikann ve uluslararas ilikileri dzenleyen temel deerlerin
birbirleriyle zaman zaman atan ve hatta Souk Sava sonras dnemde uluslararas dzenin yeniden yaplandrlmasnda sorunlar kartan birtakm deer ikilemleri iermektedir. Bir tarafta devlet egemenliine sayg ile insan haklar ve
halklarn gvenlii tartmas; dier tarafta mdahalenin etik, hukuki, sosyal ve
siyasi sonularnn yaratt ikilemler yer almaktadr. nsani mdahale gerektiren
durumlarda mdahale yapp yapmama kararnn devletlerin karlar temelinde
alnd bir uluslararas dzeninin varl da bu tartma ve ikilemlere katkda bulunmaktadr.1
nsani mdahale rneklerinin Souk Sava sonrasnda art gstermesiyle insani mdahalenin koullarn ve eklini belirleme gerei sonucunda, 2001 ylnda, insani mdahaleye yepyeni bir yaklam olarak sunulan Koruma Sorumluluu Raporu akland. almada bu raporun ierii ve sonrasndaki gelimelerle,
insani mdahale yaplmas olasl zerinde tartlan Suriye rneini incelenmitir.
nsani Mdahalede Koruma Sorumluluu
Souk Sava sonras dnemde giderek art gsteren ve askeri g kullanm
da ieren ok-tarafl ya da tek-tarafl insani mdahale rnekleri, insani mdaha*
1
Yard. Do Dr., Ege niversitesi, ktisadi ve dari Bilimler Fakltesi, Uluslararas likiler Blm, zmir. E-posta:
zerrinayseozturk@gmail.com
nsani mdahalenin temel kuramsal erevesi ve Souk Sava sonras mdahale rnekleri tartmas iin baknz:
Zerrin Aye ztrk, nsani Mdahale Ne Kadar nsani, Ne Kadar Siyasi?, 21. Yzyl, Say: 30, Haziran 2011, ss.
23-28.
Austos 11 Say: 32
21. YZYIL
[57]
Zerrin Aye ztrk
leyi uluslararas platformda oka tartlan bir konu haline getirmitir. Gerek
uluslararas medyann, gerekse siyaset evrelerinin dnya corafyasnn ok
uzak kelerinde ba gsteren insani krizlere dikkatlerini evirmesiyle, uluslararas toplumun bu insani sorunlara hukuki, siyasi ve etik erevede nasl tepki
vermesi ya da gerektiinde mcadele etmesi gerektii tartmas uluslararas gndeme oturmutur.
nsani mdahalenin altn a olarak nitelendirilen 1990l yllarn sonunda
ve 11 Eyll 2001 terr saldrlarnn akabinde, insani mdahale konusunu ok
boyutlu bir ekilde ele alan bir rapor hazrlanmtr.
Mdahale ve Devlet Egemenlii Uluslararas Komisnsani mdahale, devlet
yonu (International Commission on Intervention and
egemenliine sayg ile insan
State Sovereignty-ICISS) tarafndan hazrlanan 2001
haklar gibi uluslararas
Aralk tarihli Koruma Sorumluluu Raporu, insani
hukukun, uluslararas
mdahaleye yeni bir yaklamla yepyeni bir boyut kapolitikann ve uluslararas
zandrmtr. nsani mdahale kavram yerine koruilikileri dzenleyen temel
ma sorumluluu kavramn kullanmay yeleyen Kodeerlerin birbirleriyle
misyon, egemen devletlerin kendi vatandalarn nlenebilir felaketlerden yani kitlesel lmler, tecazaman zaman atan ve
vzler ve ktlk nedeniyle yaanan kitlesel lmlerhatta Souk Sava sonras
den koruma sorumluluklar olduu temel dncednemde uluslararas
sinden hareket etmektedir. Ancak devletler, vatandzenin yeniden
dalarn korumakta isteksiz olurlar ya da aciz kalrlaryaplandrlmasnda
sa, koruma sorumluu uluslararas topluma dmeksorunlar kartan
tedir. Uluslararas toplumun koruma sorumluluunun
birtakm deer ikilemleri
doas ve boyutlar derin bir tartmann konusuyken,
asl acil cevap bekleyen sorular ise unlardr: Kim,
iermektedir.
[58]
21. YZYIL
Austos 11 Say: 32
nsani Mdahalenin Koullar: Srada Suriye mi Var?

hangi otoriteye dayanarak, ne zaman, nerede ve nasl bu koruma sorumluluunu yerine getirmelidir?2
Koruma Sorumluluu Raporunda alt izilen en nemli konulardan biri, insani krizlerde gerekli olan korumann gerekletirilmesinde zelikle de askeri
mdahale gerektiren hallerde sadece son derece srad ve u noktalardaki
olaylara mdahale edilebilecei ilkesidir. Bu erevede Komisyon, askeri mdahaleyi her ne kadar savunmasa da, ok ciddi ve srad koullarda yani sivillerin
katliam, soykrm ve etnik temizlik gibi tehditlerle
kar karya kalabildikleri i sava ya da benzeri halDevlet eliyle gerekletirilerde askeri mdahalenin gerekli olduunu da kabul
len ya da devlet tarafndan
etmektedir.3
te yandan Raporda askeri mdahalenin yaplabilmesi iin alt temel lt belirlenmitir: Doru otorite, hakl sebep, doru ama, son are, orantllk ve
olumlu gelime beklentisi:
Doru otorite, askeri mdahaleye kimin ya da
hangi kurumun karar vereceini ifade eder. Komisyona gre doru otorite, Birlemi Milletler Gvenlik
Konseyidir. Gvenlik Konseyinin bloke olmas durumunda Birlemi Milletler Genel Kurulunun acil
zel oturum dzenleyip bar iin birleme mekanizmasn ileterek karar almas mmkndr.
ihmal edilen veya

nlenemeyen fiili soykrm
ya da gereklemesinden
endie duyulan soykrm
sonuncunda ortaya kan
kitlesel lmlerin
nlenmesi ya da
durdurulmas amac,
uluslararas askeri
mdahale iin hakl sebep
oluturmaktadr.
Hakl sebep konusunda Rapor olduka aktr. Koruma sorumluluunun gerekletirilmesinde askeri g kullanm ancak iki koul altnda hakl olabilir: Birincisi,
devlet eliyle gerekletirilen ya da devlet tarafndan ihmal edilen veya nlenemeyen fiili soykrm ya da gereklemesinden endie duyulan soykrm sonuncunda
ortaya kan kitlesel lmlerin nlenmesi ya da durdurulmas; ikincisi ise, fiili ya da
gereklemesinden endie duyulan etnik temizlik erevesinde gelien katliam, zorunlu srgn, terr ya da tecavz olaylarnn nlenmesi ya da durdurulmas.
Doru ama, g kullanmn temel olarak sadece insani krizi sonlandrmak
amac tamas gerektii anlamna gelmektedir.
Son are, askeri mdahalenin tm diplomatik aralar, siyasi ve ekonomik
yaptrmlar denendikten sonra en son are olarak bavurulmas gerektiini ifade
etmektedir.
2
3
International Commission on Intervention and State Sovereignty-ICISS, The Responsibility to Protect, Ottawa-Kanada: International Development Research Centre, Aralk 2001, s. VIII.
The Responsibility to Protect, s. 31.
Austos 11 Say: 32
21. YZYIL
[59]
Zerrin Aye ztrk
Orantllk, askeri mdahalenin kapsam, younluu ve sresi bakmndan

amalara erimek iin gerekli olan, asgari lde yaplmas gerekendir.
Olumlu gelime beklentisi, mdahalenin mevcut insani krizin sonlandrlmas
ve insani durumun iyilemesini salamas gerekir.4
Ekim 2005te Birlemi Milletler (BM) reformu iin yaplan Dnya Zirvesinde
kabul edilen sonu bildirgesinde, Koruma Sorumluluu nemli lde gzden
geirilmitir. Hukuki adan olduka nemli olan Dnya Zirvesi Sonu Bildirgesi, koruma sorumluluu yaklamnn ierik ve yaklam olarak eksiklikleri olduunun altn izmi ve baz temel noktalar aklk getirmitir. Sonu bildirgesinin
138, 139 ve 140. maddeleri soykrm, sava sular, etnik temizlik ve insanla
kar ilenmi sular erevesinde koruma sorumluluunun nasl anlalmas ve
ilemesi gerektiini ak bir ekilde dzenlemitir. Buna gre, tm egemen devletlerin vatandalarn soykrm, sava sular, etnik temizlik ve insanla kar ilenmi sulardan koruma sorumluluu tamaktadr. Ayrca uluslararas toplum,
ancak BM araclyla ve BM Gvenlik Konseyi tarafndan verilen kararla diplomatik, insani ve tm dier barl yntemleri denedikten sonra kolektif olarak
g kullanma meruiyetine sahiptir.5
4
5
[60]
The Responsibility to Protect, ss. 32-37.

United Nations General Assembly, 2005 World Summit Outcome, A/60/L.1, 15 September 2005, ss. 31-32.
21. YZYIL
Austos 11 Say: 32

Koruma Sorumluluu ve Suriyenin Durumu
BM Gvenlik Konseyi, 17 Mart 2011 tarih ve 1973 sayl karar ile Libyadaki
Kaddafi rejiminin sivillere uygulad insanlk suu olarak nitelendirilen silahl
saldrlara son verilmesi iin askeri mdahale karar almt.6 nsani mdahalenin
son rneklerinden biri de, 30 Mart 2011 tarihli ve 1975 sayl BM Gvenlik Konseyi karar ile Fransa ve BMye bal askeri glerce 4-11 Nisan tarihleri arasnda
Fildii Sahilinde geekletirilen askeri mdahaledir. Yakn zamanda alnan bu
iki mdahale kararnn ardndan insani mdahale yaplmas olasl zerinde
tartlan Suriye iin henz bir BM Gvenlik Konseyi
kararnn kmam olmas, insani mdahale kararUluslararas Af
nn hukuki, etik ve politik kurumsal karmaklnn
rgtnn arsna ve
gzel bir rneidir.
ABDnin istekliliine
Hkmet glerinin ortaya kan ayaklanmalar

ramen Rusya, in,
bastrmak iin 1300den fazla sivili katlettii, binlerBrezilya, Hindistan,
cesini tutuklad, sivilleri bombalad, 7000den
Almanya, Gney Afrika ve
fazla Suriyeli mltecinin Trkiyeye snmak zorunda kald Suriye rneinde, Koruma Sorumluluu
Arap Birlii Suriyeye
ya da devletlerin siyasi karlar Suriyeye yaplacak
askeri mdahaleye destek
bir askeri mdahale kararnn kmasn salayamavermemektedir.
mtr.7 Koruma Sorumluluu Kresel Merkezi, 9 Haziran 2011de BM Gvenlik Konseyine ak bir mektup yollayarak, Konseye koruma sorumluluunu ayn Libya ve Fildii Sahili rneklerinde olduu gibi yerine
getirmesi ve Suriyeye mdahale iin acilen bir karar almas iin arda bulunmutur.8 Ayn ekilde Uluslararas Af rgt de 6 Haziranda yapt bir aklama
ile BMyi Suriye hkmetinin kendi halkna uygulad iddete son vermesi iin
harekete geilmesi konusunda uyarmtr.9
Uluslararas kamuoyunun dikkatini fazlasyla stnde toplayan Suriyedeki insani krizin mdahale koullarn yerine getirip getirmedii konusunda, Suriyeye
bir askeri mdahale yaplabilmesi iin gerekli olan hukuki (BM Gvenlik Konseyi karar) ve politik (blge devletleri ve BM Gvenlik Konseyi daimi yeleri olan
6
BM Gvenlik Konseyi, Security Council Approves No-Fly Zone over Libya, Authorizing All Necessary Measures to Protect Civilians, by Vote of 10 in Favour with 5 Abstentions, 17 Mart 2011,
http://www.un.org/News/Press/docs/2011/sc10200.doc.htm, Eriim tarihi: 21/05/2011.
Syria: Violence continues as NGOs call for UNSC action, 17 Haziran 2011, http://www.responsibilitytoprotect.org/index.php/component/content/article/35-r2pcs-topics/3532-mass-violations-continue-in-sudan-syria-andlibya-post-conflict-in-kyrgyzstan-and-cote-divoire-uneps-sign-on-letter-event-and-call-for-papers#syria, Eriim tarihi: 19/07/2011.
Global Centre for the Responsibility to Protect, Open Letter to the Security Council on the Situation in Syria, 9
Haziran 2011, http://globalr2p.org/media/pdf/Syria_Open_Letter_to_the_Security_Council_June_9.pdf, Eriim tarihi: 19/07/2011.
UN urged to act following deadly weekend in Syria, http://www.amnesty.org/en/news-and-updates/un-urged-actfollowing-deadliest-weekend-yet-syria-2011-06-06, 6 Haziran 2011, Eriim tarihi: 19/07/2011.
Austos 11 Say: 32
21. YZYIL
[61]
Zerrin Aye ztrk
byk glerin karlar) kurumsal altyapnn nasl ve ne zaman oluabilecei sorusu sorulmaldr. Bir yanda, Libyaya yaplan askeri mdahaleyi destekleyen fakat Suriye konusunda sessizliini koruyan Arap Birlii, br yanda Dileri Bakan Lavrov araclyla Libya Senaryosunun tekrarndan kanlmas gerektiini
dile getiren Rusyay grmek mmkn. Daha nce Libya iin BM Gvenlik Konseyinde yaplan oylamada ekimser kalan Rusyann nemli ekonomik ve askeri ilikileri olan Suriyeye kar bir askeri mdahale kararn kabul etmesi sz konusu deil.10 Benzer bir durum BM Gvenlik Konseyinin geici yesi olan Almanya iin de geerli. Alman Savunma Bakan, Libyada olduu gibi Suriyede de
Almanyann askeri mdahaleye destek vermeyeceini aklad.11 in, Brezilya,
Hindistan ve Gney Afrika gibi lkeler de Suriyeye kar bir askeri mdahale
planna scak bakmyorlar.12 Son olarak da NATO Genel Sekreteri Rasmussen,
Libyadaki iddet olaylarna benzer bir durumda olmasna ramen Suriyeye kar herhangi bir askeri mdahalenin sz konusu olmadn aklad.13
10 Russia warns against foreign intervention in Syria, 13 Mays 2011, http://www.france24.com/en/20110513-russia-warns-against-foreign-intervention-syria, Eriim tarihi: 18/07/2011.
11 Berlin Rules out ntervention in Syria, 20 Haziran 2011, http://www.thelocal.de/article.php?ID=35763&print=true, Eriim tarihi: 17/07/2011.
12 Why foreign intervention is not welcome in Syria, 14 Haziran 2011, http://www.guardian.co.uk/commentisfree/2011/jun/14/syria-intervention-west, Eriim tarihi: 18/07/2011.
13 NATO SecGen Rules Out Military ntervention in Syria, 2 Temmuz 2011, http://www.acus.org/natosource/natosecogen-rules-out-military-intervention-syria, Eriim tarihi: 17/07/2011.
[62]
21. YZYIL
Austos 11 Say: 32

Tm bu mdahale kartlna ramen, BM Genel Sekreteri Ban Ki-moon, Suriyenin iddet yanls tutumunun knanmas ve gereken yaptrmlarn uygulanabilmesi iin BM Gvenlik Konseyinin biran nce karar almas gerektiini aklad. te yandan Avrupa Birlii ye devletleri, Suriyeye uygulanan ekonomik ve
siyasi yaptrmlarn arlatrlmas konusunda bir prensip karar ald.14
ABDnin Suriye konusundaki tutumu ise olduka kararl bir ekilde ilerlemekte: ABD Bakan Obama, Nisan 2011de yapt bir konumada, Suriyenin mmkn olan en ar ekilde knanmas gerektiini, Suriye hkmetinin kendi halknn isteklerini dikkate almak yerine, ran gibi devletlerden ald yardmlarla sivil halka ve direniilere
BM Genel Sekreteri Ban
kar ar iddet uyguladn belirtmitir.15 Suriye
Ki-moon, Suriyenin iddet
hkmetinin ok tehlikeli bir yolda yrmeye devam
ettiini belirten Beyaz Saray, BM Gvenlik Konseyanls tutumunun
yinin Suriyedeki iddetin ve insan haklar ihlallerinin
knanmas ve gereken
durdurulmas iin alaca karar sonuna kadar destekyaptrmlarn uygulanaleyeceklerini aklad.16 Ayrca ABD, Suriyenin ulusbilmesi iin BM Gvenlik
lararas nkleer silahlarn yaylmasn nleme ykmKonseyinin biran nce
llklerini de ihlal ettiini belirtti. Suriyenin Kuzey
karar almas gerektiini
Koreden ald yardm sayesinde nkleer silah yapaklad.
mnda kullanlabilecek ok byk miktarda pltonyum retimi yaptnn Uluslararas Atom Enerjisi Kurumu tarafndan tespit edildiini ve bu nedenle de, konunun grlmek zere
BM Gvenlik Konseyine aktarldnn altn izen ABD yetkilileri, nkleer silahlarn yaylmasnn nlenmesinde kararl olduklarn aklad.17 te yandan ABD
Senatosundan senatr Graham ise, Libyadaki halk korumak iin yaplan mdahalenin bir benzerinin yaknda Suriyede de yaplmas gerektiini savundu.18
ABDnin 2010 Ulusal Gvenlik Stratejisinde uluslararas bar ve gvenlii salamak iin NATO ve BM Gvenlik Konseyi kararlarnn desteklenecei, ancak ulusal gvenlik gerektirdii takdirde ABD hkmetinin tek-tarafl askeri g kullanmndan kanmayaca belirtilmitir. ABD hkmeti, Koruma Sorumluluu
yaklamn kabul ederek soykrm ve kitlesel iddet olaylarn nleme ya da
mevcut olanlar durdurma yolunda mttefikleri ve BM ile birlikte hareket edece14 Ban Ki-moon: Syrias Assad running low on credibility, 22 Haziran 2011, http://www.jpost.com/International/Article.aspx?ID=226132&R=R1, Eriim tarihi: 17/07/2011.
15 A Statement by President Obama on Syria, 22 Nisan 2011, http://www.whitehouse.gov/blog/2011/04/22/statement-president-obama-syria, Eriim tarihi: 17/07/2011.
16 Statement by the Press Secretary on Continued Violence in Syria, 10 Haziran 2011, http://www.whitehouse.gov/the-press-office/2011/06/10/statement-press-secretary-continued-violence-syria, Eriim tarihi: 17/07/2011.
17 Statement by the Press Secretary on the IAEA Board of Governors Resolution on Syria, 9 Haziran 2011,
http://www.whitehouse.gov/the-press-office/2011/06/09/statement-press-secretary-iaea-board-governors-resolution-syria, Eriim tarihi: 17/07/2011.
18 Graham: Now is the time to take action in Syria, 12 Haziran 2011, http://www.cbsnews.com/2102-3460_16220070698.html?tag=contentMain;contentBody, Eriim tarihi: 18/07/2011.
Austos 11 Say: 32
21. YZYIL
[63]
Zerrin Aye ztrk
BM Gvenlik Konseyinin
de bir taraftan daimi
yelerinin ekimser
oylaryla ald mdahale
etme kararlar, dier
taraftan da grme
masasna bile
getiremedikleri Suriye
konusundaki derin fikir
ayrlklar, BMnin de
acilen reforma ihtiya
duyduunu gstermektedir.
inin, gerek ok-tarafl gerekse tek-tarafl diplomatik,

ekonomik ve askeri aralarla soykrm vb. sularla
mcadele edeceinin altn izmitir.19
Yaplan aklamalara ve sahip olunan yaklamlarna bakarak, uluslararas toplumun hem insani mdahalede Koruma Sorumluluu yaklam konusunda, hem de Suriyeye mdahale yaplp yaplmamas
konusunda fikir ayrlna dtn grmek mmkndr. BM Gvenlik Konseyinin de bir taraftan daimi yelerinin ekimser oylaryla ald mdahale etme kararlar, dier taraftan da grme masasna bile
getiremedikleri Suriye konusundaki derin fikir ayrlklar, BMnin de acilen reforma ihtiya duyduunu
gstermektedir. te yandan, 2010 Ulusal Gvenlik
Stratejisi temelinde Bakan Obama ve Beyaz Sarayn
kararl aklamalar ve arkasna almaya alt nkleer silahlanma tehdidi ve insan haklar argmanlaryla ABD, gereinde tek-tarafl olarak uygulad siyasetinden vazgemeyeceinin sinyallerini vermektedir. Ancak, Suriye de dahil olmak zere tm taraflar iin siyasi kazanm ve maliyet hesab yapmann gereklili21. YZYIL
i tartlmaz.
19 White House, National Security Strategy, Mays 2010.
[64]
21. YZYIL
Austos 11 Say: 32
Gzde KILI YAIN*

Trkiye Babakan Erdoann 19-20 Temmuz KKTC ziyareti ve buradaki aklamalar, Trkiyenin d politikasnn baat konularndan biri olan Kbrs siyasetinde
deiim srecinin baladnn emarelerini tayordu. 2002-2011 srecinde Kbrsta
zmszlk zm deildir politikas iletilmi ve bir adm nde olma mantyla hareket edilmitir. Babakan Erdoann 2012ye eyrek kala verdii mesajlar ise
bu politikadan tamamen vazgeildii ve Denkta izgisine dnld imajn vermektedir.
Suriye, Lbnan ve Msr Bu genin merkezinde yer alan Kbrs, kelerinde
paylam mcadelesi srerken mzakere srecine terk edilmi dinginliini srdremezdi. Trkiye Babakan Erdoann Kbrsa ilikin aklamalarnn 20 Temmuz Bar ve zgrlk Bayramna denk gelmesi nemlidir ancak Alman Dileri Bakan
Guido Westerwellenin ve zellikle ABD Dileri Bakan Hillary Clinton ile CIA yeni Bakan David Petraeusun ziyaretlerinin hemen sonrasnda gereklemesi de dndrcdr.
Aklamalarn Etkileri
Trkiye Babakan Erdoann zamanlamas da olduka isabetli olan aklamalarnn olumlu yndeki en nemli etkisi, kukusuz ki Kbrs Trklerinin anavatan algsnn yeniden tazelenmesidir. Kbrs Trklerinde 2002den bu yana artarak ykselen ve en son besleme krizi ile yerleen gven bunalmnn telafi yoluna girdii dnlebilir. Belirtmeli ki Ankarann zellikle besleme krizini yumuatmaya dnk
giriimlerde de bulunmamas, Kbrsta kendilerini tarih, kltr ve gelecek tasavvuru
anlamnda anavatann ayrlmaz paras olarak gren milliyeti kesimi byk hayal
krklna uratmt. nk Kbrs Trklerinin yaklak yzde 80ini oluturan bu
kesim, kendilerini sadece Rumlar karsnda deil ayn zamanda Rumlarla birlemek
hedefindeki ve krizin knn sorumlusu provokatr gruplar karsnda da bir kez
daha terk edilmi hissetmilerdir. Erdoann 20 Temmuzdaki k ise zlenen
*
21 Yzyl Trkiye Enstits Kbrs Balkan Aratrmalar Merkezi Bakan, gkyasin@gmail.com
Austos 11 Say: 32
21. YZYIL
[65]
Gzde Kl Yan
Trkiye tavr ve korumaclyd. Buna ramen 2002den bu yana Kbrs topraklarnda baka, Trkiye topraklarnda baka mesajlar verildii inanc ve 2002den itibaren
Kbrs politikasnda yaanan sert dnmden bir gnde vazgeilmesini inandrc
bulmayanlarn pheleri yerini korumaktadr. Erdoann aklamalarnn yaratt etki Kbrsl Trkler iin Artk Kbrsl Trklerin kaybedecei admlara izin verilmeyecek ile Sznden her an dnebilir, hatta bunun arkasndan Kbrsl Trkler iin
anavatan elinden gl ve kertici bir hamle gelebilir sarkacnda salnyor. Bunlara Anlama zaten hazr, gvenimizi bir kez daha kazanp bizi yeni bir atee itmeye
hazrlanlyor grn de eklemek gerekir. Dolaysyla aklamalar, gven bunalmnn telafisi asndan olumlu bir etki yaratm ancak pheler de tam anlamyla giderilememitir. phenin bu denli yerlemi, iz brakm olmas Trkiye-KKTC ilikilerinde yaanan gven bunalmnn da derinliini gstermektedir.
Erdoann sert knn bir dier nemli olumlu etkisi ise dnya kamuoyunda
Kbrsn tekrar gndeme gelmesi noktasnda olmutur. Gndeme geliinde genel
anlamda olumsuz tepkilerin pay daha yksekse de esasen Kbrs iin yeni bir ihtimal perspektifi iin zemin yoklamas ans da vermektedir. Nitekim baz Batl yayn
organlar, Trkiyenin yeliinin Kbrsa balanmasnn yanllna deinirken
Rum-Yunan lobisinin etkisini gsterdii gibi yayn organlar da kstahlk olarak yorumlad. Erdoann szlerine gelen tepkiler beklenildii ya da olmas gerektii denli de sert deildi. rnein 27 Temmuz 2011de Parisde bir araya gelen Nicolas Sarkozy ve Hristofyasn Erdoann aklamalarn da grtkleri ve birlikte bu aklamalar anlalmaz ve knanas bulduklar, Hristofyasn aktarm ile Rum basnndan duyurulmutur. Byk Britanya Babakan David Camerona Hristofyasla grmesinin tavsiye edildii ve Trkiyeye olumlu katkda bulunmas iin bask uygulanmas gerektii mesajn ieren mektubun sahibi Avam Kamaras yesi 12 parla[66]
21. YZYIL
Austos 11 Say: 32

menter, ngilterede gl olan Rum lobisinin harekete getiini gstermekten ibarettir. Britanya D leri Bakannn aklamas da Ankaradan Kbrs sorununda
olumlu bir rol oynamasn istemekten ibaretti. Yine BMde bu aklamalarn ba ars yaratt ynndeki eletiri de Rum diplomatik kaynaklar zerinden duyurulmutur.1 En ciddi ve kendi aklamas ile duyurulan tek tepki de Rusya Dileri Bakanl szcs Alexandr Lukasevicden geldi. Lukasevic BM kararlarn, zm zemininin BM olduunu hatrlatmak ve Trkiyenin aklamasn sert olarak deerlendirmekle yetindi. Rum Ynetiminin tepkileri ise elbette ak ve sertti ancak unutulmamal ki, Erdoan hibir aklama yapmasayd dahi sadece igal topraklarn
ziyaret ettii iin de bu eletiriler yaplacakt, gemite
byle oldu. Dnya liderlerinin tepkisizlie yakn tutumu
Erdoann Kbrs k,
elbette KKTC iin bir B planna scak baktklar anlamABD Dileri Bakan
na gelmez. Akas tepkilerin ok ciddi ve sert olmamaHillary Clinton ile CIA
s, dnya kamuoyunda bu aklamalarn taktik olarak
yeni Bakan David
deerlendirildiini gstermektedir. zellikle de AnkaPetraeusun ziyaretlerinin
rann anlama iin tarih verdii bir dnemde, 2002de
balatlan yeni durutan iki gn ierisinde ani bir dn
hemen sonrasnda ve
yaplaca ihtimal dhilinde deerlendirilmiyor olsa geArap Baharnn
rek. Ancak elbette ki ABye rest, Rum Ynetimine basortasnda gereklemitir.
k niyeti grlmtr.
Erdoann 19 ve 20 Temmuzdaki knn AB yeleri ve kurumlar asndan da
bir etkisi oldu. Trkiyenin donmu mzakere sreci de yelik ilikilerinin Kbrsa
balanmas ile birlikte yeniden gndeme tand. Rum Ynetiminin Annan Planna
hayr demesi, balangta Trkiyenin AB ile ilikilerinde elini glendirmiti ancak
ksa sre sonra bu koz ilevsiz kald. nk yelik yryndeki balklarn almas, Trkiyenin Rum bandral uak ve gemilere limanlarn amasna ve aslnda
Rum Ynetimini tm Adann egemen gc ve devleti olarak tanmasna baland.
stelik mzakere srecinin tkanmasnn sorumlusunun Trkiye olduu algs da
yerleti. imdi eer AB ierisinde gl bir lobi faaliyeti yrtlyorsa bu algda Trkiye lehine deiiklik yaratlmasnn mmkn olaca yeni bir tartma ortam da
domu oldu. te yandan ABnin Kbrs mzakerelerini sonusuzluunu da kabul
ederek oluruna brakma eilimi de hem Kbrstaki hem de Trkiyenin yelik mzakerelerindeki hareketsizlii destekliyordu. Rum Ynetiminin Temmuz 2012deki
dnem bakanl srecinin Trkiye iin esasl bir sknt yarataca dikkate alnnca
her iki yndeki hareketsizliin de bu tarihten nce krlmas gerektii anlalyor. Erdoann aklamalar, Ankarann bundan sonraki tutumu da ok nemli olmakla
birlikte bu krlmay yaratabilecek bir hamleydi. Avrupa Komisyonu Bakan Jose
Manuel Barrosonun 20 Temmuzda srpriz bir ekilde BM yi Niyet Misyonu erevesinde grev yapan Kbrs temsilcisi Leopold Maurerin yerine Portekizli Jorge Csar
1
(Rum) Simerini Gazetesi, 21 Temmuz 2011
Austos 11 Say: 32
21. YZYIL
[67]
Gzde Kl Yan
das Nevesi atamas da bu anlamda bir hareket saylabilir. Karada mzakerelerini de

izleyen Maurerin yerine sadece Kbrsta alacak bir temsilcinin atanmas, Trkiyenin Temmuz 2012den nce olarak belirledii takvime uygun bir hzlanmay
ABnin de ciddiye aldn gstermektedir.
Kbrs Politikasnda Deiim mi?
Trkiye Babakan Erdoann nce Trkiyede ardndan KKTCde yapt aklamalar, Trkiyenin Kbrs politikasnn kkl ekilde deiecei sinyalini vermektedir. Sadece Hi bir yerde taviz vermemiz sz konusu deildir. Bizden bunu kimse
beklemesin demekle ya da Ancak iki kesimli, eit statde ve iki devletli bir yap kabul edilebilir szlerini sylemekle yetinmi olsayd, ok anlaml olmayabilirdi. nk bunlar zaten 2002den bu yana taviz kelimesi farkl yorumlanyor; anlamann
iki kesimli, iki devletli, eit statl yan da zaten mzakere masasnda farkl bir ekil alyor. Ancak Karpaz, Gzelyurt ve Maran Rumlara verilmesinin artk sz konusu olamayaca Kuzey Kbrsn kalaca szleri, gerekten de net bir mesaj. Bu
anlamda CHPnin de Erdoann aklamalarn hemen olumlamas ve destek vermesi de AKPyi bu szlerle balamak noktasnda nemlidir. Ancak Neden imdi? sorusu ve Sznden dnebilir, bu bir taktik endiesi Trkiyede de varln koruyor.
Rumlarla anlama yapmann imknszln anlad ve tm giriimlerinin karlk
grmemesi kendisini Denkta izgisine getirdi aklamas, hibir ekilde tatmin edici deil. stelik devlet adam mantna da uygun deil. Hi bir lke yoktur ki, iktidara gelen lideri o lkenin yllarca korunmu temel politikalarn test etmek gibi bir
lkse sahip olsun, devlet politikasnn yerindeliini onaylamak iin iki iktidar dnemi geirsin. Rum Ynetimi, bundan 10 yl, hatta 60 yl nce de ayn politikay takip
[68]
21. YZYIL
Austos 11 Say: 32

ediyordu. stelik Komnist Hristofyas dahi mevcut Makarios/devlet Politikasn deitirmek bir tarafa buna yan bir yol amak giriiminde dahi bulunmad. Denktan
izgisine gelinmesi ok olumlu bir gelime olmasna ramen bir anlamda Amerikann yeniden kefi gibi olan yan yol denemesine gerek yoktu. Neden imdi? Trkiyenin AB kapsndan ieri sokulmayaca ve ABnin de zaten dalmak zere olduu net bir ekilde anlald ve tm politikalarda deiime giriildi aklamas da
tatmin edici deil nk Trkiye-AB ilikilerindeki tm ihtimaller zaten 10 yl nce
de biliniyordu. stelik ilk deneme saylabilecek olan Annan Plannda yapc rol
oynamann getirileri olaca dnlen kolaylatrmalarn hi birinin gereklemedii ve gerekleemeyecei de 2004-2006 yllar arasnda
net biimde anlalmt. Trkiyenin Annan Plannda
Erdoann KKTCdeki
yapc rol oynama misyonunun tesine geerek Trkszleri, Kbrsl Trklerde
lerin evet demesini salamas, ne Trklere dnk izoAnkaraya kar artan
lasyonlar kaldracak hamleleri balatabildi ne de Kbrs
gven bunalmnn
meselesinin Trkiyenin AB yelii iin koul haline getelafisi asndan olumlu
tirilmesini engelleyebildi. Buna ramen 2008de mzabir etki yaratm ancak
kerelerin yeniden balamas iin Trkiye tekrar youn
Babakann samimiyeti
aba gstermi, bu erevede KKTCde yenilenen cumhurbakanl seimlerine mdahale anlamna gelmesikonusundaki pheler de
ne ramen mzakerelerdeki tutumunu Trk tarafna
tam anlamyla
dikte etmi, 2008-2012 mzakerelerinde de birka adm
giderilememitir.
nce olan alm politikasn srdrmtr. Dolaysyla bugn bir gerein farkna varld durumu sz konusu deildir.
Erdoann aklamalar, zellikle Gzelyurt, Karpaz ve Maran statsnn masadaki halinden farkl bir ekilde ve kesin bir ifadeyle anlmas sebebiyle yeni bir yol
haritas olarak deerlendirilebilir. Ne var ki, mzakereler 7 Temmuz 2011deki Cenevre Zirvesinde varlan mutabakata uygun olarak younlatrlm biimde devam ediyor. Trkiye Babakan Yardmcs Beir Atalayn 28 Temmuzdaki BM kararlarna uygun bir ekilde, Kbrs sorununu yl sonuna kadar zmeyi hedefliyoruz.
Olmad, Rum ynetimi iin farkl dnceler ve farkl kararlar alabiliriz. aklamas
da bunu ortaya koymaktadr. Hedef hala, Ocak ayna dek bir anlama metninin hazrlanmas, 2012nin ilk gnlerinde uluslararas konferansn toplanmas ve Haziran
2012den nce referanduma sunulabilecek bir anlamann ortaya konulmasdr. stelik bu hedefi bizzat Trkiye ortaya koymu, BMden destek istemitir. Yine Cenevre Zirvesinde KKTC Cumhurbakan Erolu, -zirve ncesindeki Ankara ziyaretinde
zerinde uzlald zere- masaya toprak konusu da konuabiliriz nerisini koymutur. Karpaz, Gzelyurt ve Maran stats ise nce toprak balnn elbette sonunda da harita balnn konusudur. 2012 Temmuzuna dek birlemenin salanmasnn Rumlarn tutumu nedeniyle imknsz olmas ise mzakerelerin devam ettii
gereini deitirmiyor. Nitekim mzakereler 2008den yana zaten ayn koullarda
Austos 11 Say: 32
21. YZYIL
[69]
Gzde Kl Yan
yani Rumlarn uzlamaz tutumu ve sadece sreci uzatmak niyetiyle masada oturduu bilindii halde devam etmektedir. 2008den bu yana Hristofyas her trl neriye
kar kyor, ayak diriyor ancak tek devlet, tek kimlik, tek egemenlik gibi KKTC
aleyhine tezleri anlama zemini yapmay da ihmal etmiyor.
Sert kn Hedefi
Temmuz 2012 hedefi, iler vaziyette Kbrs mzakerelerinin gndemindeyse aslnda Mara, Karpaz ve Gzelyurtun Annan Planndan farkl bir ekilde anlmasnn
ok da nemi kalmyor. Nitekim 6 ay sonra, Ben vermem dedim, duydunuz ama Erolu vermi; sonuta bu
Trkiyenin Kbrstaki
Kbrsllarn zm aklamasn duymak da mmhedefi bugn de, Cenevre
kndr. Bu durumda yaplan aklamann en nemli heZirvesinde varlan
defi, Rum Ynetimine gzda vermek, bir anlama
mutabakata uygun
oluturmak iin aba sarf etmezse u anda masada buluolarak mzakerelerin
nann da bir daha teklif edilmeyecei yeni bir dnemin
balayaca tehdidiyle mzakereleri hzlandrmaktr. Niyounlatrlm
tekim benzer bir dnem 2006-2008 srecinde yaanm,
biimde devam etmesi ve
hatta Trkiyenin giriimleri Hristofyasa devlet bakanHaziran 2012den
l koltuunu da kazandrmt. Bu dnemde Rumlar
nce referanduma
KKTCnin statsnn ykseltilmekte olduu ynndeki
sunulabilecek bir
endieye sevk eden kimi gelimeler hz kazanmt. Suanlamann ortaya
riye-KKTC arasnda feribot seferlerinin balamas; srail,
konulmasdr. stelik bu
Kuveyt, Katar, talyada ticaret brosu ismi altnda
KKTC temsilciliklerinin almas; Krgzistan ve Azerbayhedefi bizzat Trkiye
can bata olmak zere nc lkeler ile KKTC arasnortaya koymutur.
da ilikilerin eitli boyutlarda gelitirilmesi phesiz ki
Trkiyenin aktif biimde almas ile gereklemiti. Sonuta Suriye-KKTC arasnda
balayan feribot seferleri, KKTCnin nc lkelerle gelitirdii ticar, kltrel ilikiler Rum tarafnda blnmlk kesinleecek endiesi olarak piirilmi; Trk tarafna da frsat olarak servis edilmiti. Bakanlk seimleri propagandasn, bu tr geblnmlk
limelerden Papadopulosu sulu tutarak, mzakereler balamazsa b
kesinleecek sylemi zerine oturtan Hristofyas 17 ubat 2008de bakanlk koltuuna oturmutu. Nitekim hemen ardndan da 21 Mart 2008deki Hristofyas - Talat grmesiyle resmiyet kazanan sre bildiimiz Birleik Kbrs senaryosunun yeni bir
blm olmutu. Trkiyenin o dnemde att admlarn temel amacnn Rum Ynetimini masaya oturtmak olduu kesindir. Nitekim grmelerin srd sonraki
aylar ve yllarda KKTCnin statsn ykseltilmesi olarak adlandrlan admlar ilerletilmemitir. Dolaysyla da aslnda olan, blnmln kesinlemesinin engellenmesi idi.
[70]
21. YZYIL
Austos 11 Say: 32

bir ihtimal daha var. KKTCdeki bata UBPden
Tm bu gelimelere ramen b
kopmular olmak zere kimi siyasetiler Ankarann esasen farkl bir strateji izlediine inanyor ya da inanmak istiyorlar. Ne var ki, Rumlarn ne srd her trl art kabul etmemize ramen Rumlarn yine de grmeleri terk edecei konusunda
dnya kamuoyunu ikna edip ardndan alternatif politikay yni KKTCnin tannmasn gndeme getireceiz eklinde politik bir oyunun yrtld iddias, zellikle
2008 dnemi gelimeleri nedeniyle inandrclktan uzaktr. Bylesi bir iddia zaten
gneydeki idarenin meru hkmet olarak tannmadErdoann sert
n gstermek iin 2004 ylndaki referandumun neden
frsat olarak deerlendirilmedii ve neden Kbrs Traklamasnn en nemli
knn vaatler ve en ok da tehditlerle Annan Planna
hedefi, Rum Ynetimine
evet demeye ynlendirildiini aklamaya yetmiyor.
gzda vermek, bir
Rumlarn en iyi plan bile kabul etmeyecei ve uzlaanlama oluturmak iin
maz olduunun anlalmas gerektii verisini zaten Anaba sarf etmezse u anda
nan Plan referandumu, Ankaraya vermiti. Ancak bu
masada bulunann da bir
veri zerinden politika gelitirilmek yerine 2008de mdaha teklif edilmeyecei
zakerelerin yeniden balamasn salayacak politikalarn gelitirildii gzlemlendi. Her ne kadar hukuken soyeni bir dnemin
nuta ayn noktada duruyormuuz gibi grnyorsa da
balayaca tehdidiyle
siyaseten verilen mesajlar Kbrs politikasna zarar vermzakereleri
mitir. zellikle zmszlk zm deildir manthzlandrmaktr.
nn hkim olmasndan bu yana Trk tezlerinin Rum taleplerine uyumlatrlabilecei mesaj veriliyordu. Nihayet Trklerin olmazsa olmazlar bir nevi olmasa da olurlar hline geldi. 2003ten bu yana eitli dnemlerde, eitli byklkte atlan admlar, Rum perspektifiyle hareket etmek ve Rumlarn zm iin ileri srd artlar karlamay kabul etmek anlamyla yorumland.
Uzlamazln sorumlusu gsterilmemek ok nemlidir ancak bu politika ayn zamanda dnya kamuoyuna Trkler Rumlarla tek devlet ats altnda birleebilmek
iin her trl koulu kabule hazrlar mesaj olarak yanstlmaktadr. Nitekim Annan
Plan Referandumunun sonu bildirgesi saylabilecek rapora Trklerin ayr bir devlet kurma niyetinden vazgetikleri yorumu eklenmiti. Bu da zellikle bir B plan
yaratlmak istendiinde yine karlalacak sorunlardan biri olacaktr.
Nkleer Seenek
Sonu itibariyle Ankara, bir zm plannn Kbrstan kacana zaten inanmamaktadr. zellikle Mehmet Ali Talat-Hristofyas dnemi bu inanc kesinletirmitir.
Bundan sonras iin plan gelitirilmesi de bir zarurettir. Gerekten de sonsuza dek
srecek mzakereler Ankarada da kabul edilebilir grlmemektedir. Uluslararas
konferansla ortaya kacak bir oldu-bitti plannn referanduma sunulaca dnemde,
Austos 11 Say: 32
21. YZYIL
[71]
Gzde Kl Yan
AKPnin Kbrs Trklerine bir kez daha kabul etmeleri
ynnde bask yapp yapmayaca belirsizliini koruyor. Referandum kararnn tamamen kendilerine braklmas durumunda Kbrs Trklerinin yzde 75 orannda
hayr diyeceini bugnden sylemek mmkndr.
Babakan Erdoann aklamalar esasen bundan sonraki sre bakmndan nemlidir. Trklerin evet demesi durumunda dahi Rumlarn yine reddedeceini tahmin
etmek g deil. Ancak bu kez Trklerin de hayr demesi, dnya kamuoyuna birlikte yaamak istemiyoruz
mesajnn iki tarafa da daha net verilmesi anlamna gelecektir. Bu ise kalc zm getirebilecek yegane seenektir. Bu noktada, Erdoann iaret ettii su projesi ve devreye sokma sz verdii elektrik tanmas, mmkn olursa enerji nakil hatlarnn KKTCye ulamasnn
salanmas gibi gelimeler KKTCnin varln garantiye ald gibi zm arklarn
da kendiliinden iletecektir. Son bir kez denedikten sonra yeni bir mzakere srecinin gndeme getirilmesini nlemek adna Erdoann aklamalar nemlidir ancak
bu tutumun srdrlmesi de arttr. zellikle Erdoann bu knn ABD Dileri
Bakan Hillary Clintonla grmesi ardndan gereklemesi nedeniyle bir Amerikan
projesi olmakla birlikte yine de Abromowitzin nerisini hatrlamakta fayda var.
Yeni bir referandumda bu

kez Trklerin de hayr
demesi, birlikte yaam
istememe iradesinin
netlemesi nedeniyle
Kbrs iin kalc zmn
balangc olacaktr.
Annan Plan dneminde
olmas gereken de buydu.
Eski ABD Bykelisi Morton Abramowitzin, Lehigh niversitesinden Profesr

Henri J. Barkey ile birlikte Wall Street Journal gazetesinde yaynladklar K
Kbrs Sabotaj balkl makalesinde bir zm nerisi bulunmaktadr. Trkiyenin limanlarn Rum gemi ve uaklarna amama kararn destekleyen makalede,2 KKTCye uygulanan ambargolar kaldrlmadka bu tutumun devam ettirilmesi neriliyor. Makalede, Rumlarn ve ABnin gerek mzakereler iin hazr olmamas halinde Trkiyenin
Kuzey Kbrs ciddi bir ekonomik kalknma program ile glendirerek tannmas
Nkleer seenek
almalarn balatmas nemli bir seenek olarak sunuluyor. N
vurgusuyla da Kuzey Kbrsn gelecek stats konusunda bamszlk ve Trkiyeye ilhak alternatiflerini de ieren bir referandum dzenlenmesi ve BMnin resmi
yollardan sonular hakknda bilgilendirilmesi neriliyor. Mutlaka belirtilmeli ki, bu
makale de 2008de mzakerelerin yeniden balamasndaki etkenlerdendir. Ancak
Kbrs Trknn Ya Trkiyeye balayn ya da illa yle yapacaksanz Ruma brakn
artk szleri de dikkate alnarak Kbrs Trknn daha fazla belirsizlik sarmalnda
bocalamasnn nne geilmelidir. Temmuz 2012den itibaren geerli olacaksa da bir
gelecek projeksiyonunun yaratlmas ve Kbrs Trkne anlatlmas elzemdir.
21. YZYIL
[72]
Cyprus Sabotage, http://online.wsj.com, 9 Ekim 2007
21. YZYIL
Austos 11 Say: 32
Gney Akm Projesinde

Sonuca Doru
Tue VAROL*
Gney Akm ve Nabucco Rekabeti
Uzunluunun yaklak 3.300 km. olmas planlanan Nabucco boru hattnn Trkiyenin dousundan balayarak batsna kadar ina edilmesi, oradan da Bulgaristan,
Romanya, Macaristan zerinden Avusturyann Baumgartern ehrine ulamas ngrlmektedir.1 Nabucco, tamay hedefledii 30 bcm (milyar metre kp) doal gaz
Trkiyenin komular olan Azerbaycan, Trkmenistan, ran2 ya da Iraktan elde etmeyi planlamaktadr. Yaplan almalar hibir lkenin tek bana Nabucconun arz
ihtiyacn karlayamayacan gsterdiinden, proje mecburen gaz birden farkl
noktadan toplamak zorunda kalacaktr. Nabucco projesi zel irketler tarafndan gelitirildiinden, projenin kr getirmesi ncelikli meselelerdendir. Blgedeki rakip iki
projeden Nabucco doal gaz boru hatt projesi, 30 bcm olarak planlanmakla birlikte, Gney Akm projesi de ilk nceleri 37 bcm olarak duyurulmu, fakat ksa bir sre sonra bizzat Rusya Babakan Putin tarafndan boru hattnn kapasitesinin 67
bcme ykseltildii ilan edilmitir. Gney Akm projesi 2015 ylnda tamamland zaman tek bana Rusyann Avrupaya gaz ihracatnn yzde 35ini salayabilecektir.3
ki projenin en nemli ortak noktas, ayn gaz retici lkeler ile ayn pazarlar hedeflemeleridir. Bunun yan sra en nemli farkllklar da Nabucconun zel irketler tarafndan, Gney Akmn ise Rus devlet irketleri tarafndan oluturulmasdr. Dolaysyla Nabucco finansrlerinin yalnzca kr-zarar hesaplar yapt bir noktada, Kremlin kr-zarar hesaplarnn yannda baka stratejik politikalar da hedeflemektedir.
ki proje arasndaki en nemli rekabet meselesi, gaz tedarikini nce hangisinin
garantileyecei ynndedir. Rusyann kendi doal gaz kaynaklar ve satn alp tekrar satt Orta Asya gaz kaynaklar olsa da, Gney Akm iin fazladan gaz arz projeksiyonuna ihtiyac olduu gibi olas tamamlanm Nabucco hattnn da stratejik pozisyon kaybna urataca kesindir. Kremlinin Azerbaycan veya Trkmenistann veya ikisinin beraber Nabucconun ihtiyac olan doal gaz tedarik etmeleri durumun*
1
2
3
21. Yzyl Trkiye Enstits evre, Enerji ve Enerji Gvenlii Aratrmalar Merkezi, Bilimsel Danman
http://www.nabucco-pipeline.com/portal/page/portal/en/pipeline/route
ran seenei BM yaptrmlar ve ABD basks nedeniyle mevcut durumda geersiz bulunmaktadr.
Europe to Get 35yzde of Russian Gas Via South Stream by 2015, RIA Novosti, 26 Haziran 2009, http://en.rian.ru/russia/20090626/155359581.html
Austos 11 Say: 32
21. YZYIL
[73]
Tue Varol
Kaynak: http://www.gazprom.com/production/projects/pipelines/blue-stream/
da Bak-Tiflis-Ceyhandan (BTC) sonra ikinci bir yenilgi yaayaca dnlebilir.

SSCBnin dalmasnn hemen ardndan ABD tarafndan Avrasya corafyasna ve
enerji kaynaklarna nemli bir giri yolu olarak gerekletirilen BTC petrol boru hatt, Rusyann boru hatt monopol stratejisini bypass eden tek hat olma zelliini tamaktadr.4 Azerbaycan petrolleri, Trkiye topraklarndan geerek Ceyhan limanna
ulamakta, buradan da dnya pazarlarna almaktadr. Hattn gerekletirilmesi,
Trkmen ve Kazak hidrokarbon rezervlerinin Hazarn altndan ina edilecek boru
hatlaryla, Azerbaycan ve ardndan Trkiye zerinden dnya pazarlarna ulatrlabilir mi sorusunu gndeme getirmitir. Rusya, ayn senaryonun bu kez de Nabucco ile
tekrarlanmasndan ekinmektedir. Sahip olduu boru hatlar tekeli stnlnde gedik almas Avrupa ktasnda nemli bir pazar kaybetmesine yol aabilecektir. Bununla birlikte Avrupa devletlerinin doal gaz pazarlklarnda Rusya aleyhine elleri
glenecektir. Daha da nemlisi Moskova, Orta Asya gazn da daha pahal almak
zorunda kalacaktr. Bu nedenle Gney Akm projesi Rusya iin son derece stratejik
bir projedir. Trkiyenin bu proje karsndaki tutumu da yine Rusya ile ilikilerinin
ynn belirlemekte temel parametre durumunda gzkmektedir.
Gney Akm Projesinde Trkiyenin Beklentileri
Gney Akm projesinde nihai bir mesele olarak grlen Trk karasularnda gerekli aratrma izinlerini Trkiye Nisan 2011de vermitir.5 Trkiye ilk olarak Gney
Akma olan desteini 2009da Putinin Ankara ziyareti srasnda Samsun-Ceyhan pet4
5
[74]
pek, Pnar The Aftermath of Baku-Tbilisi-Ceyhan Pipeline: Challenges ahead For Turkey, Perception, Spring
2006, ss.1-17.
RIA Novosti Turkey Gives Offshore Prospecting Permit to Gazprom For South Stream Project, 8 Nisan 2011,
http://en.rian.ru/business/20110408/163436356.html
21. YZYIL
Austos 11 Say: 32

rol boru hatt ve nkleer santral projeleri karlnda
Nabucco projesi iin byk
vermi fakat 2011 banda Rusyann srarl talebine rahayal krkll olan bu
men projenin ihtiyac olan son izinleri vermekte acele
gelimenin en nemli
etmemitir. Bunun en nemli sebeplerinden biri, Trkiyenin Rusyadan ald doal gaz fiyatnda indirim beknedenlerinden biri, Trkiye ve
lentisinin olmasdr. Btesinin en nemli giderlerinden
Ermenistan arasnda 1 Eyll
birini oluturan doal gaz giderlerinde indirim bekleyen
2009da imzalanan TrkiyeTrkiye, ayn zamanda 31 Aralkta sresi dolacak olan
Ermenistan Protokoldr.
ve 1 Temmuzda yenilenmesi beklenen BOTA ve Gazmzalanan protokol sonrasnda
prom arasndaki 5 yllk gaz szlemesinde Trkiye lehiAzerbaycan byk hayal
ne bir adm beklemitir. Zaten daha nce BTC nedeniykrkll yaadn
le zarar ettiini aklayan BOTA,6 Rusyayla 1986 ylnbelirtmekten ekinmemitir.
da yaplm olan anlamadaki al ya da de maddesi
Buna ilave olarak, Azerbaycan
nedeniyle de bugne kadar kullanmad gaz iin yaklasadece Trkiyeye kar olan
k 3 milyar Dolar demek zorunda kalmtr.7 Bunun
deil, bata ABD olmak zere
dnda Samsun-Ceyhan petrol boru hattnn gei cretBat devletlerine kar gvenini
leri rejiminde de istedii fiyat almaya alan Trkiyeyi
yitirmi, Dalk Karaba
Transneft CEOsu Nikolay Takarev, Burgas-Alexandrosorununda yllardr izledii
upolis petrol boru hatt projesi bizim iin daha karl
szleriyle mzakerelerin hi de kolay gemedii mesajenerji kartnn ie yaramad
8
n vererek uyarmtr. Fakat ayn gnlerde Putin, Erdokararn vermitir.
ana sz verdim, Samsun-Ceyhan gerekleecek szleriyle hem Samsun-Ceyhana destek vermi hem de Trkiyenin Rusya iin ne kadar
nemli olduunun altn izmitir.9 Trk tarafnn Gney Akm projesi iin gerekli
resmi izni geciktirdii srada Mart 2011de Putin, Rusyann Karadeniz kysna LNG
terminali kurulmasnn aratrlmas emrini verdi. O tarihe kadar hi konuulmayan
LNG seeneinin Trkiyeye kibarca daha fazla geciktirmeyin mesaj verdii de dnlebilir. nk LNG seeneinin gndeme gelmesinin ardndan Rus basnnda
pek ok enerji uzman LNG seeneinin gereklemesi halinde Gney Akm projesinin ertelenebileceini dile getirmitir.10 Mevcut durumda ksmi enerji stratejisini
Rusyann Gney Akm projesinde Trkiyeye olan ihtiyac zerine kuran Trkiyenin
bu ayrcaln kaybetmesi, pek ok dengenin aleyhine deimesine yol aabilir. En
nemlisi de Samsun-Ceyhan petrol boru hatt projesi olmazsa olmaz bir proje noktasndan uzaklar ve pazarlk gcn yitirir. Dolaysyla, aslnda Gney Akm projesi6
Hrriyet Bota: Bu Gidile BTCden 2 Milyar Dolar Zarar Ederiz, 12 Nisan 2011, http://www.hurriyet.com.tr/ekonomi/17523195.asp
7 Samanyolu Haber Kullanmadmz Gaza Para demeye Son, 1 Temmuz 2011, http://finans.samanyoluhaber.com/h_598786_Ekonomi-kullanmadigimiz-gaza-para-odemeye-son.html
8 RIA Novosti Russias Transneft Says Unhappy With Turkeys position on Samsun-Ceyhan Pipeline, 3 Eyll
2010, http://en.rian.ru/business/20100903/160458605.html
9 NTVMSNBC Putin: Erdoana Sz Verdim, Varz, 8 Eyll 2010, http://www.ntvmsnbc.com/id/25129886/
10 Reuters Putin Floats LNG Alternative to South Stream Link, 9 Mart 2011, http://uk.reuters.com/article/2011/03/09/russia-lng-idUKLDE7282F620110309
Austos 11 Say: 32
21. YZYIL
[75]
Tue Varol
nin Trkiyeye ihtiyac olduu kadar Trkiyenin de Gney Akma ihtiyac vardr.
Muhtemeldir ki Kremlinde bu durumun son derece farkndadr.
Gney Akm Projesi ve Jeopolitik Dengeler
Unutulmamaldr ki, Gney Akm-Nabucco rekabetini blgedeki jeopolitik atmalar ve karlarn gerektirdii hamleleri en iyi planlayan kazanacaktr. Rusyann att admlara baktmzda, 2007 ylnda Trkmenistan ve Kazakistanla imzalad
Pre-Caspian gaz boru hatt neticesinde Trkmenistandan 30 bcm ve Kazakistandan
10 bcm olmak zere, Gney Akmn ihtiyac olan 67 bcmden 40 bcm oranndaki gaz temin etme yolunda olduunu grmekteyiz.11 Pre-Caspian projesi sadece Rusyann ihtiyac olan gaz arzn salamakla kalmayp, ayn zamanda Nabucco gibi olas alternatif projeleri de gaz problemiyle ba baa brakmtr. Gney Akm iin gaz
arz arayn srdren Rusya, son olarak yakn bir tarihte Gazpromun Ukraynann
Naftogaz irketiyle, Karadenizde gaz aramak ve retmek amacyla ortak bir irket
kurma giriimini ilan etmitir.12 Bunun yan sra Mays sonunda Alman anslyesi
Angela Merkelin basklara daha fazla dayanamayarak Almanyann elektrik ihtiyacnn drtte birini karlayan nkleer santrallerin 10 yl iinde kapanacan ilan etmesi de muhtemeldir ki, Kremlindeki gaz bulma stratejilerinin ve yatrmlarnn hzlanmasna yol amtr. Bu balamda Almanyann temiz enerjiye gei aamasnda doal gaz ihtiyacnn artmas da kanlmaz olacaktr.13 Kuzey Akm projesiyle Rusyaya
olan gaz bamll nmzdeki dnemde artacak olan Almanyann, Gney Akm
projesine de dhil olmak iin imzalad n anlama bamllk orannn daha da artacan gstermektedir.14
Nabucconun nemli bir gaz arz aya olmas beklenen Azerbaycann durumu
henz tam olarak akla kavuamamsa da Azerbaycan, Rusyaya az miktarda gaz
satna balamtr. Eyll 2009da Rusyaya gaz satna balayan Azerbaycan, 2010
Eyllnde imzalad yeni gaz anlamasyla Rusyaya gaz ihracatn iki katna kartmtr. Son olarak Haziran 2011de Rusyann Bak Bykelisi Vladimir Dorokhin;
Azerbaycann Rusyaya 2011 yl sonuna kadar 2 bcm gaz satmas beklenmektedir
demitir.15 Szlerine Rusyann komusu [Azerbaycan] ne kadar gaz satarsa satsn almaya hazr olduunu da eklemitir. Burada nemli olan Azerbaycann satt doal
gaz miktar ya da ald gaz creti deildir, nemli olan, iki lkenin ulusal ve ekono11 http://www.gazprom.com/production/projects/pipelines/pg/
12 UPI Kiev, Moscow Eye Black Sea Development, 22 Haziran 2011, http://www.upi.com/Business_News/EnergyResources/2011/06/22/Kiev-Moscow-eye-Black-Sea-development/UPI-98661308737823/
13 Hrriyet Almanya Nkleer Santralleri 2022de Kapatacak, 30 Mays 2011, http://www.hurriyet.com.tr/ekonomi/17910720.asp
14 RIA Novosti Germanys BASF Enter South Stream, 21 Mart 2011, http://en.rian.ru/russia/20110321/163132849.html
15 Azeri Gas Exports to Russia Could Double in 2011-Ambassador, Azerinews.az, 09 Haziran 2011,
http://www.azernews.az/en/Oil_and_Gas/33594-Azeri_gas_exports_to_Russia_could_double_in_2011_-_ambassador
[76]
21. YZYIL
Austos 11 Say: 32

mik karlarnn st ste rtmesinden dolay gelitirdikleri enerji ve jeopolitik ibirliidir. ok yakn bir tarihe kadar Rusyadan gaz alan Azerbaycan, artk Rusyaya gaz
tedarik eden lke statsne ykselmitir. Rusyaya satlan gaz sembolik bir miktar olsa da ileride Azerbaycann doal gaz retiminin artmas beklendiinden, sz konusu gaz ncelikli olarak Rusyaya sataca mesaj verdii dnlebilir. Azerbaycann
doal gazn satmak iin Rusya yolunu semesi nedeniyle gerek AB gerekse Trkiyenin Rusyaya olan doal gaz bamllnda bir eksilme beklenemez. Rusyann
Gney Akmn gelecei iin stratejik bir avantaj elde ettii de aktr.
Nabucco projesi iin byk hayal krkll olan bu
gelimenin en nemli nedenlerinden biri, Trkiye ve ErGney Akm projesi 2015
menistan arasnda 1 Eyll 2009da imzalanan Trkiyeylnda tamamland zaman
Ermenistan Protokoldr. mzalanan protokol sonratek bana Rusyann
snda Azerbaycan byk hayal krkll yaadn beAvrupaya gaz ihracatnn
lirtmekten ekinmemitir. Buna ilave olarak, Azerbayyzde 35ini salyor
can sadece Trkiyeye kar olan deil, bata ABD oldurumda olacaktr.
mak zere Bat devletlerine kar gvenini yitirmi, Dalk Karaba sorununda yllardr izledii enerji kartnn
ie yaramad kararn vermitir. Trkiye ve Azerbaycan halklar arasndaki yakn
iliki nedeniyle siyasi ilikilerde de ksmi tamirat gereklemi olsa da, blgede doan boluu Rusyann hzla doldurduu grlmektedir. Gelinen son noktada Dalk Karaba sorununda en nemli arabulucu devletin Rusya olduu grlmektedir.
Haziran 2011de Rusya Devlet Bakan Medvedevin ev sahipliinde Kazanda Azerbaycan ve Ermenistan devlet bakanlarnn bir araya gelmesi bunun en nemli gstergesidir.16 Blgedeki dengelerin kontroln kimseye brakmak istemeyen Rusyann bu noktada da baarl olduu dnlebilir nk Rusya sorunlu iki lkeyi
bir araya getirmeyi baard gibi bir yandan Ermenistan ile askeri s anlamalarn
yenilerken Azerbaycan ile de enerji anlamalar yapmay baarmaktadr.
Gney Akm ve Nabucconun Gaz Araylar ve Sonu
Gelinen son noktada Rusya, Trkmenistan ve Kazakistandan 40 bcm gaz garantilemi, Azerbaycan ile ilikilerini gelitirerek Azeri gazn da sembolik de olsa almaya balam, Almanyay da Gney Akm projesinde katm, Ukrayna ile gaz arama
almalarn balatma noktasna gelmi, izole edilmi ran ile ilikilerini gelitirmi ve
son olarak Trkiyeden de hattn inas iin gerekli olan karasular iznini almtr. Rekabetin Nabucco tarafna baktmzda ise projenin hala rafta olduunu ve taraflarn
eitli giriimlerde bulunduunu grmekteyiz. Fakat Azerbaycan, Trkmenistan,
ran ve Irak seeneklerinin hibirisi ile u ana kadar gaz tedarik anlamas gerek altyap gerekse de uluslararas konjonktr sebebiyle yaplamamtr. Uzmanlar her ey
16 RIA Novosti Kazan Meeting May Help Resolve Karabagh Conflict - Says OSCE Chief, 22 Haziran 2011,
http://en.rian.ru/world/20110622/164769112.html
Austos 11 Say: 32
21. YZYIL
[77]
Tue Varol
Kaynak: http://bg.wikipedia.org/wiki/yzde D0yzde A4yzde D0yzde B0yzde D0yzde B9yzde D0yzde

BB:2010Nabucco_and_South_Stream.jpg
yolunda gitse dahi teknik ve altyap almalarnn Nabucconun ihtiyac olan gaz
miktarn karlamasnn en az 10 yl bulacan tahmin ederken, Gney Akm projesinin Nabuccodan nce tamamlanmas halinde Nabucconun finans sorunlar yaayabilecei tahminleri de vardr.17 Btn bunlara ramen 12 Haziran Genel Seimlerine drt gn kala Enerji Bakan Taner Yldzn da seim blgesi olan Kayseride
Nabucco Projesi Destek Anlamas imzalandn grmekteyiz.18 Anlama Nabucco irketlerinin yan sra Avusturya, Bulgaristan, Macaristan, Romanya ve Trkiye tarafndan imzaland. Grld zere bir kez daha Nabucco ile ilgili bir anlama transit ve tedariki lkeler tarafndan imzalanmtr. mza yeri i siyasete ynelik olarak
seilen bu anlamada hibir tedariki lkenin imzas bulunmamaktadr. Bu nedenle
hat belli, alc da belli fakat gaz nerede? durumu Nabucco iin bir kez daha deimemitir.
Sonu olarak Rusyann Gney Akm doal gaz boru hatt projesinin Bat destekli Nabucco projesinden nde olduu gzkmektedir. Trkiyenin de kendi enerji
strateji ve projeleri nedeniyle Gney Akm projesinin Nabuccodan nce gereklemesi politikas izledii gzlemlenmektedir. Gney Akm projesi kartnn, Trkiyeye
Samsun-Ceyhan petrol boru hatt, nkleer enerji santrali ve dk doal gaz faturas
getirebilecei gibi, ilk kez Rusya ile karlkl bamllk noktasnda bir strateji gelitirmi olacaktr. Samsun-Ceyhan boru hattnn Rus ve Kazak petroln Trkiye zerinden pazarlara karmas, hi phesiz Trkiye ile Rusya arasndaki karlkl bamll arttracak, Trkiyenin jeopolitik konumunu daha da glendirecektir.
21. YZYIL
17 Zeyno Baran, Security Aspects of the South Stream Project, European Parliament, 2008, Ekim, s.9.
18 Nabucconun Yasal erevesi Belirlendi Proje Destek Anlamalar Transit lkeler Trafndan mzaland, 8
Haziran 2011,
http://www.nabucco-pipeline.com/portal/page/portal/tr/press/NewsText?p_item_id=A531AA90352E8A84E040A8C002012DF1
[78]
21. YZYIL
Austos 11 Say: 32
stihbarat Dnyasnda
Neler Oluyor?
Yrd. Do. Dr. Sait YILMAZ*

Dier devlet kurumlar gibi Trk istihbarat da tarihinin en skntl dnemini yaamakta, ideolojik gndem peindeki iktidar partisinin ieride ve darda dntrme operasyonlarnn sanclar iinde kvranmaktadr. Dnyada istihbaratn gvenlik,
d politika, savunma, zel irketler ve teknoloji ile dans her gn yeni rnekler ile
ba dndrc hzdadr. rnein, Afganistandaki ABD Kuvvetlerinin Komutan General David Petraeus CIA direktr olurken, nceki CIA direktr Leon Panetta Savunma Bakan oldu. Getiimiz dneme Wikileaks, El Kaide Lideri Bin Ladinin ldrlmesi gibi nemli istihbarat operasyonlar damgasn vururken, Arap Bahar ad
verilen Orta Dou ayaklanmalar ile savunma-istihbarat ibirlikleri bir kez daha ne
kt. Siber alanda her gn yeni bir teknolojik geliimeyle karlalyor.
Son bir yln ana istihbarat olaylar
phesiz geen dnemin en ilgici gelimesi Wikileaks belgeleri idi. Wikileaks, dier lkelerdeki Amerikan imajnn dzeltilmesi grevini edinen ABD Kamuoyu Diplomasi Bakanlnn yeni bir projesi gibi duruyor. Wikileaks tarafndan ortaya karlan belgelerde yaplan deerlendirmelerin analitik dzeyinin olmamas, yzeysel
ve acele yazlm ngrlere dayanmas bizce dileri istihbaratnn zayflndan ziyade bu bilgilerin kurgu olduuna iaret ediyor. Belgelerde ABDdeki dier politika
uygulayc kurumlar ve istihbarat unsurlarnn olaylara katlmnn gzden karlm
olmas ve hep belirli temalarn ilenmi olmas bu tezi doruluyor. Sonuta sadece
Amerikann cici bir lke olduu mesajn alyoruz. Szde ABD ve mttefiklerini zor
durumda brakacak bilgiler var rts altnda ABD tm dnyada demokrasileri destekliyor, sandnz gibi kt bir lke deil, istihbarat zayf temas ileniyor. Trkiye ile ilgili szde ifa edilen bilgiler pek etliye-stlye dokunmayan cinsten ve bu
belgeleri okuyunca u sonuca varlyor: Trkiyede hatr saylr bir Amerikan istihbarat a var, pek ok akademisyen, devlet grevlisi bu aa bir ekilde ortak olmu, hatta analizci olmu, pek ok devlet grevlisinin ise enesi dk.
Bin Ladine ynelik operasyon ABD Bakan Obamann dediine gre Pakistann bilgisi dnda ve yardm olmadan yapld. Bin Ladinin yerinin tespit edilmesi
*
Beykent niversitesi Stratejik Aratrmalar Merkezi Mdr, saityilmaz@beykent.edu.tr
Austos 11 Say: 32
21. YZYIL
[79]
Yrd. Do. Dr. Sait Ylmaz
kendisine kuryelik yapan kiilerin belirlenmesi ile balad. Irakn kuzeyinde 2004de
yakalanan Hassan Ghuln ardndan dier kuryeler tespit edildi ve izleri srld.
Bunlarn Bin Ladinin bulunduu Pakistann bakenti slamabadn 50 km. kuzeyindeki Abbottabad kamp yaknlarnda telefonlarnn bataryalarn kard anlald.
Ladinin lmesi ile El Kaide, Afganistanda hzn kaybetti ama yenilmedi. El Kaidenin yeni yaynlad kaset, yelerini Afganistana gelmeye deil, bamsz eylem
yapmaya aryor. Taliban ise ylece duruyor. ABD, Taliban ile anlasa bile Afganistan dost ellere braklmayacak, baka bir lkenin (Talibann kadim dostu Pakistann) etkisi altna girecektir. Bin Ladinin ldrlmesi
El Kaidenin Afganistandaki konumunu etkilerken, bu
ABD Silahl Kuvvetleri,
terr rgtnn dnyaya yaylm olmas bu etkiyi snrmesafe ve arazi zellikleri
l tutmaktadr.
yannda hava ile ilgili

nemli bilgilere de
ulalabilecek drt boyutlu
haritalar iin almalar
yapmaktadr.
27 Haziran 2010da ABDde yakalanan 11 Rus ajanyla ilgili detaylar ilgi ekici ve ders verici zellikler iermektedir. Bu kiiler 1990-2009 arasndaki dnemde
ABDye girdiler, pek ou Kanada zerinden sahte belgeler ile geldi, ABD vatandalar ile evlendi ve sk sk
ABD dna ktlar. Ajanlardan yedisi BM Rusya misyonu ile irtibatl idi. Byk lde birbirlerini tanmayan ajanlar, nc kiiler araclyla Moskova ile temas halinde idiler. lgin olan bu kiiler casuslukla sulanamad
nk alnan bir bilgi veya edinilen gizli bir bilgi yoktu. Yapmaya altklar, nemli bilgilere ulaabilecek st dzey insanlar ile tanmak veya bu potansiyele sahip
olan kiilerin olduu yerlerde eleman edinmekti. Rusya, bu kiilere sahte belgeler
yannda ev, araba, finans gibi kolaylklar salad. Muhtemelen Rus SVR, bu kiilerin
takip edildiini biliyordu. 10 yllk bir takip sonucu bu kiiler ABD iinde ve dnda
[80]
21. YZYIL
Austos 11 Say: 32

eitli yerlere yerletirilen gizli kameralar, dinlemeler, ev ve i yerlerinin aranmas,
elektronik haberlemelerinin izlenmesi ve zel ajanlar ile takip edildi. Kilit ajan
Christopher Metsos, Kbrs Rum Kesiminde 29 Haziranda yakaland ve kefaletle kurtuldu. Tutuklamalarn 25 Haziran 2010daki Obama-Medvedev bulumas sonrasna
gelmesi nemli bir nokta ancak tutuklamalarn ardndaki siyasi beklenti henz sr
olarak durmaktadr.
stihbarat dnyas yeni teknolojiler peinde
CIA ve Pentagonun
paramiliter gruplar
Pakistan, Yemen ve
Libyada olduka aktif
konumdalar.
ABDde Akll nsansz Hava Aralarnn sivil sektre

satna balanyor. ABD askeri aratrma kurumu DARPA ve askeri istihbarat Drone kullanmn gittike eitlendirmektedir. -Phone ile de uabilen Dronelar; grnt alma yannda, keif, dnyann eitli blgelerinde (rnein deniz korsanlarna
kar) devriye gezilmesi, TV yayn, elektronik korumal blgelerde gvenlik duvarnn krlmas gibi pek ok yeni alanda kullanlmaya baland. Dronelar ve robotlar
kullanabilmek iin cep telefonlarn akll telefona dntren ve bylece otomatik
pilot ile temas eden yeni bir teknoloji gelitirildi. Blackberry telefonlarn (dinlenememesi nedeni ile) zellikle terristler iin ok cazip bir telefon haline gelmesinden
sonra, bu tr telefonlara ne kadar msamaha gsterilebilecei istihbarat servisleri tarafndan tartlan bir konudur. Kasm 2008de Mumbaide yaplan bombal saldrlar
Blackberry ile koordine edilmiti. ngilterede gelitirilen bir mini GSM anteni ile
(Femtocell) mobil telefonlarn takibi ve dinlenmesi engellenebilir hale geldi. Propaganda amal Amerikann Sesi Radyosu (VOA) da sansr ve engellemelere kar
akll telefonlar kullanmaya balad.
Msr ve Tunustaki ayaklanmaclar tarafndan kullanlan Facebook ve benzeri
sosyal paylam siteleri nemli bir istihbarat kayna haline geldi. Ancak, bu bilgilerin nasl kullanlaca zerine almalar devam ediyor. ngiliz Senato stihbarat Komitesi tarafndan da konu gndeme alnd. te yandan ABD Silahl Kuvvetleri hedef
lkelerdeki sosyal paylam sistemlerine szmak iin niversiteler ile birka yldr eitli modellemeler ve szma yntemleri zerine almaktadr. Sosyal paylam sistemleri ve psikolojik sava unsurlarnn ayaklanma hareketlerinde kullanm ile ilgili
alan dier bir kurum ise DARPA. zel irketler facebook ve twitter da kendi alanlarnn bilgi sznts yapmamas iin tedbirler zerinde almaktadr. Gmail, Yahoo ve Skypenin kimlik denetim sertifikalarnn yakn zaman nce alnd da ortaya kt. Bu sertifikalar, siber savan omurgasn oluturuyor. ngiliz Silahl Kuvvetleri iinde siber sava kabiliyetlerini planlayacak yeni bir karargh birimi kuruldu.
Obama iktidara geldiinde askeri operasyonlar esnasnda istihbarat servislerinin
rollerini snrlamaya alsa da geen zaman iinde durum tam tersi oldu. CIA ve Pen-
Austos 11 Say: 32
21. YZYIL
[81]
Yrd. Do. Dr. Sait Ylmaz
tagonun paramiliter gruplar Pakistan, Yemen ve Libyada olduka aktif konumdalar. in istihbarat, Arap Bahar ayaklanmalarn yakndan izliyor. ABD Silahl Kuvvetleri, drt boyutlu haritalar iin almalar yaplmaktadr. Bylece mesafe ve arazi
zellikleri yannda hava ile ilgili nemli bilgiler de haritada okunabilecektir. ABD ordusunun yeni aratrma alan, milyonlarca dolarlk bir proje olan bilgisayarla bulut
hesaplamadr. Bylece dman tarafndan ele geirilen bir bilgisayarn teknik analizi imknsz hale gelecektir. 2009 ylnda yaanan krizden sonra ABnin Torejondaki uydu merkezi kapsaml bir reform srecine tutulmaktadr. ABnin D Faaliyetler
Servisine (EEAS-European External Action Service) bal stihbarat Tekilat 1 Ocak
2011de faaliyete geti.
dnyas ve casusluklar
Fransada Renault firmasnda yaanan casusluk skandalndan sonra firma gvenlik sistemini gzden geiriyor. Renault iinde st dzey yneticinin yabanc bir lkeye istihbarat verdii konusunda soruturma balatld. Sarkozy, Control Risks ve
Xe gibi ngiliz ve ABD gvenlik irketlerinin yerine Fransz zel gvenlik irketleri-
[82]
21. YZYIL
Austos 11 Say: 32

nin sava blgelerinde daha ok rol almas iin aba gsteriyor. Fransz Dileri Bakan La Mer, gvenlik irketlerine deniz gvenlii ve korsanlarla mcadele grevleri de vermeyi planlamaktadr. Fransz eliliklerinin gvenlik sistemleri de zelletiriliyor. Fransa istihbarat tekilat DGSE, Libyadaki isyanclar ile birlikte almaktadr.
te yandan sava alanlarnda Fransz zel gvenlik irketlerinin faaliyetleri Parlamentoda yeni soruturmalara neden oldu. Libya operasyonunda ba eken Fransada irketler, operasyon sonras Libyada i almak iin projeler zerinde alyorlar. Bu kapsamda, 40 Fransz irketi sorunlu blgeler zerinde almakta, ncelikle
Kaddafinin petrol kuyularn atee vermesi halinde gvenlik iini almak iin srada
beklemektedir.
HSBC Bankasnn sviredeki ubesinden alnan
mteri bilgileri sonras Avrupa, srail ve Belikada elmas ticareti yapanlar ile ilgili soruturmalar balatld.
Msr ve Tunus yetkilileri ise lkeden karlan paralarn
nereye gittii ile ilgili zel gvenlik ve danmanlk irketlerine (Risk Advisory Group gibi) bavurdular. Msr
ve Suriyedeki tek organize muhalif grup olan Mslman Kardeler, Arap ile Batl stihbarat servisleri arasnda aktarc konumda kullanlmaktadr.
Msr ve Suriyedeki tek

organize muhalif grup olan
Mslman Kardeler, Arap
ile Batl stihbarat servisleri
arasnda aktarc konumda
kullanlmaktadr.
ran da lke iinde ABD ajan avna ncelik verdi. ran muhalif gruplarnn iinde
byk bir ajan ann ortaya karld yakn zamanda ran TV haberlerinde yer ald. Irakn kuzeyinde Krt gruplar kendi ordularn ve istihbarat tekilatlarn kurmak
iin ABD Bakan Obama ile grtkten sonra Kanadal danmanlk irketi Vast
Exploration ile ibirlii yapmaya baladlar. Blackwater, adn Xe olarak deitirdikten sonra yeni yaplan yatrmlarla yeniden canlanmakta ve eski imajn temizlemeye
almaktadr.
Sonu yerine; Trkiye blnmeye gidiyor
ABDde 16 istihbarat tekilatnn 12si askerlere aittir ve toplam istihbaratn yzde
80ini askerler kullanr. Trkiyede ise askerlere ait bir istihbarat toplama tekilat olmad gibi, son yllarda kendisine kar yrtlen operasyonlar ile brakn istihbarat yapmay, kendi bilgilerini koruyamaz hale getirildi. Demokrasi grnts altnda
lke polis devletine dnrken, lke karlar bir yana konarak lml slamc gndem Bat ile koordineli olarak yakn corafyaya ve Byk Orta Douya uygulanyor.
Irakn kuzeyinde Krt devletinin fiilen kurulmas, Gneydou Anadoluda ban
kemie dayanmas iktidarn umurunda deil gibi grnyor. Batnn da desteiyle
ieride slam devleti, darda da slam dnyas liderlii hayali peindeki iktidar, Tr21. YZYIL
kiyeyi blnmeye gtryor.
Austos 11 Say: 32
21. YZYIL
[83]
Dou Raporu erevesinde

Genel Seimler
Ali Aydn AKBA*

kbal VURUCU**
12 Haziran Milletvekili Genel Seimleri, ortaya koyduu sonular ve balatt
tartmalar asndan Cumhuriyet tarihinin zerinde en ok konuulan ve tartlan
seimi olmutur. Makalede Gneydou Anadolu Blgesinde seim ortamnn gvenilirlii ve buna bal olarak vekillerin milletin temsilcisi olabilme ltleri deerlendirilecektir.
24. Dnem Milletvekili Seimi Sonular (12 Haziran 2011)
Parti
Ald Oy Oran
Milletvekili
Adalet ve Kalknma Partisi
21.399.082
49,83
327
Cumhuriyet Halk Partisi
11.155.972
25,98
135
Milliyeti Hareket Partisi
5.585.513
13,01
53
Bamszlar
2.819.917
6,57
35
543.454
1,27
Saadet Partisi
Kitle iletiim aralarnn seim srecinde ve sonrasnda yapt yaynlar, Trkiyeden haberdar olmayan biri gznde, Dou ve Gneydounun tamamen Krt
kkenli Trk yurttalarndan ve Bamsz vekillerden mteekkil olduu algs yaratmaktadr. Grsel ve yazl basnda yer alan Gneydou konulu yaynlarda, btn blgeyi temsil ediyormu gibi PKK ile aralarna mesafe koyamayan, bazen ak
ak PKK sylemini kullanan kiilerin ve grup temsilcilerine yer verildii grlmektedir. Bu sahte gerekliin nne gemek iin 25 Temmuz-8 Austos 2010 tarihleri arasnda drt sosyal bilimcinin yrtt ve 105 denekle gerekletirilen grmeler sonucunda ortaya kan Dou Raporu1 ekseninde, seim sreci deerlendirilecektir. Aratrma, niteliksel bilgiye ulamay hedefleyen bir dnce yoklamas amacyla derinlemesine ve ak ulu grmeler vastasyla gerekletirilmitir.
* 21. Yzyl Trkiye Enstits Politik, Siyasal, Kltrel Aratrmalar Merkezi, Bilimsel Danman
** 21. Yzyl Trkiye Enstits Politik, Siyasal, Kltrel Aratrmalar Merkezi, Aratrmac
1 mit zda-kbal Vuruc-Ali Aydn Akba, Dou Raporu: Blgede Trk Kimlii ve Trklk Algs, Kripto Basn
Yayn, Ankara, 2011.
[84]
21. YZYIL
Austos 11 Say: 32
Dou Raporu ve Seimler

Dou Raporunun hazrland sahada PKK-KCK ve BDP gibi rgtlerin basks
ak ekilde tespit edilmitir. Blgedeki vatandalarn, PKK terr rgtnn ak ve
dolayl bask ve potansiyel iddet uygulamasna her an maruz kalabileceklerinin
bilincinde olduklar gzlemlenmitir. Basklar ve bask biimleri gz nnde tutulmadan seim sonular salkl deerlendirilemez.
Dou Raporu almalarnda, blgedeki PKK-KCK-BDP basksnn Adyamanda dip noktasn; Hakkaride ise zirve noktasn oluturduu gzlemlenmitir.
Adyamanda sfr noktasnda olan PKK basks, anlurfada biraz belirginlemekte ve nihayet Diyarbakrda gzle grlr hale gelmektedir. rgt basks, rnakta
biraz daha iddetlenmekte ve nihayet Hakkride zirve yapmaktadr. Bilhassa Suriye snrndan balayarak Irak ve ran snrna doru PKK, KCK ve BDP basks aamal ekilde artmaktadr.
Blge insannn bask olgusu karsndaki algs net deildir. Baskdan fiziki ve
kaba iddet alglanmaktadr. Ancak terr rgt ve yanda basksnn kademede kendini gstermektedir:
1- PKK terr rgtnn blge halknn can ve mal gvenliine ynelik tehdidi,
Austos 11 Say: 32
21. YZYIL
[85]
Ali Aydn Akba - kbal Vurucu

2- KCK tarafndan sokak aralarna kadar inen mahalle basks,
3- BDP ve belediyeler tarafndan temsil edilen ekonomik bask.2
Gneydouda bask aralarnn sahiplerini PKK, KCK ve BDP olarak sabitleyebiliriz. Her rgt de farklym gibi grnse de gerek ideolojik ve gerekse emirkomuta yaps bakmndan btncl bir karakterdedir. lev ve grev asndan yapsal bir yn kazanmlardr. Bu kiilerin organik ilikileri, bask unsurlarnn ve
aralarnn kullanmn karmak klmaktadr.
Dou Raporunun
hazrland sahada
PKK-KCK ve BDP gibi
rgtlerin basks ak
ekilde tespit edilmitir.
12 Haziran Milletvekili Seimleri ve Bask Mekaniz mas
12 Haziran seimleri, Dou ve Gneydouya ynelik nemli sonular ortaya karmtr. Bunlardan birincisi PKK/KCK/BDP hareketinin buralarda yaayan
vatandalardan bir ksmn sadece bir iaret ile sokaa
dkecek derecede avucunun ierisine aldnn ak
bir ekilde grlmesidir. kincisi, dne kadar PKK/KCK/BDP tabann nefret ettii
ve her frsatta taarruzda bulunduu siyasi bir kiilii yani erafettin Eliyi yine ayn tabana milletvekili setirmesi bir baka gstergedir. Kurduu partilerle blgede
hibir varlk gsteremeyen erafettin Elinin arkasn PKKya yasladktan sonra
milletvekili seilmesi blgede hkim gcn PKK/KCK olduunu ortaya karmtr. Anlalyor ki blgede siyasi olarak belirleyici g PKK/KCK olmutur.
PKK/KCK/BDP hareketinin siyasi yaplanma olarak geldii nokta, terr rgtnn kurulduu gnden itibaren izledii stratejik savunma, denge ve saldr aamalarnn benzeri bir yntemin uygulandn gstermektedir. Krt siyaset asndan stratejik savunma dnemi PKKnn balatt silahl propaganda ile balam;
HEPin kurulmas ve DEPin TBMMye girmesi, dnemin Babakan Demirelin
Krt realitesini tanyoruz aklamas ile zirveye ulamtr. DEPlilerin karga tulumba Meclisten atlmas, 1995 seimlerinde HADEPin 4.17 gibi bir yenilgi ile baraj alt kalmas ve calann yakalanarak mralya hapsedilmesi, Krt siyasetin
stratejik aamalarn kesintiye uratan noktalardr.
1999 yerel seimleri ile ka geen Krt siyaset, 2004 yerel seim sonular
ile Gneydouda birok belediyeyi kazanarak zgven kazanmtr. 2005 ylnda
Babakan Tayip Erdoann Krt sorunu vardr ve Krt sorunu benim sorunumdur aklamalar zirveye ulaan Krt siyaset asndan denge dnemi olarak
adlandrlabilir.
[86]
Age., s. 23-39
21. YZYIL
Austos 11 Say: 32
Bu dnemin en nemli sonularndan birisi de Krt almnn balatlmas,

DTPnin Meclise girerek grup kuracak sayya erimesidir. Siyasi Krtlk asndan saldr dnemi olarak adlandrlabilecek dnem, KCK tutuklamalarna gsterilen tepki ile balam; PKKl cenazelerinin kitlesel bir biimde sahiplenilii, kepenk kapatma olaylarnn yeniden faaliyete sokulmas, demokratik zerkliin
gndeme getirilmesi ile srdrlmtr. Saldr dnemini kesinletiren ise 12 Haziran 2011 seimlerinin hemen ncesinde balatlan sivil itaatsizlik, sivil Cuma,
YSK kararlarnn protestosu olmutur. 12 Haziran seim sonular ise bunun meyvelerinin yenilmesi olarak yorumlanabilir.
Seim propagandas dneminde AKP, Gneydouda sahaya inmekte olduka
zorlanmtr. Krt siyaset asndan tek rakip olarak grlen AKP, KCK unsurlarnca oluturulan bask ortamndan dolay deyim yerindeyse kafasn darya karamamtr. Diyarbakrl Tarm Bakan Mehdi Eker (AKP) Gerekten de ate
kuyusundan ellerimizle tek tek oy topladk. Eldiven olmayan ellerimizle. Hani ok
deerli bir eyiniz atee der ve elinizle onu alrsnz; yle. Maa kullanmadan.
Cumhuriyet tarihi boyunca hibir zaman, hibir partiye yaplmayan saldrlar bu
kez bize yapld. Elimde listesi var. Diyarbakrda tam 36 ayr saldr gerekletirildi. Yneticilerimizin olunu karmaktan, tekilatlarmzn yamalanmasna, molotoflu saldrdan, halka AK Parti mitingine katlmama tehdidine kadar her trl bask uyguland. Seimi terrize ettiler. YSKnn BDPli bamsz adaylarla ilgili kararnn verildii gn balad, KCK davasyla srd, PKK cenazeleriyle zirveye kt.
Hepsini bahane edip kampanyay bask ve iddetle ynlendirmek istediler.3 derken bu gerei en bariz ekilde ifade etmitir.
3
Ate Kuyusundan Oy Topladk , Akam, 18 Haziran 2011
Austos 11 Say: 32
21. YZYIL
[87]

Yine Maliye Bakan Batman milletvekili Mehmet imekin Bamsz milletvekili adaylar hibir proje sunmadlar. Halkmzn nnde en kk yatrmdan, yenilikten bahsetmediler. Kimlik iin oy aradlar, istediler. Kimlik iin oy topladlar.
Bizim aldmz oy hizmete karlktr..4 eklindeki aklamalar da Gneydouda
yaananlar ortaya koymaktadr.
Tarm Bakan Mehdi Ekerin, gazetecilerin Peki devlet niye gereini yapmad
Niin nlem almadnz? eklindeki sorusuna Bunu ok uzun anlataym, bir baka
sefere... O ayr bir tartma konusu demesi de dndrcyd.
Seim srecinde BDPli bamsz adaylar, Milli Grn
yllarca baar ile uygulad kap kap dolama
Kurduu partilerle blgede
siyasetini, Gneydouda daha da gelitirerek ve arkahibir varlk gsteremeyen
sna KCK gcn de alarak uygulamtr. Ev ev dolaaerafettin Elinin arkasn
rak bamsz adaylarn tantm yaplrken ayn zamanPKKya yasladktan sonra
da psikolojik bask da uygulamaya konulmutur. yle
milletvekili seilmesi blgede ki kapya gelen bamsz adayn propagandaclar bir
hkim gcn PKK/KCK
kadn bir erkekten olumaktadr. Sandk fileri semenlerin ellerine henz gememesine ramen sz koolduunu ortaya karmtr.
nusu propagandaclarn ellerinde kimin hangi sandkta
oy kullanacan gsteren ktlar bulunmaktadr. Kapya gelen kiiler semenlere
oyunu hangi partiye vereceini de sormaktadr. Bunlarn yannda en can alc nokta, kapya gelenlerin semenin oy kullanaca sandkta sandk mahidi olarak grev yapacak olmasdr. Kapya gelenler, ziyarete gidilen semenlere sizin oy kullanacanz sandkta biz grevli olarak bulunacaz, her hangi bir sorununuz olursa bizler size yardmc oluruz eklinde konumalar yapmaktadrlar. Semen, Ben
sandkta bunlarn dnda bir adaya oy verirsem, bunlar benim evimi de grdler,
bana zarar verebilirler diye dnebilmektedir. Bu da oluturulan psikolojik basksnn bir baka eklidir.
Blgede seimlerde grev alan sandk bakan ya da yardmclar ile yaptmz
bir takm grmelerden elde ettiimiz sonulara gre:
-Sandk kurullarndaki MHP ve AKP dndaki partilerin yelerinin tamamna
yakn aslnda bamsz adaylardan yana orada bulunmulardr.
- Dier partilerin sandk mahitleri de bamsz adaylardan yana grev yapmtr.
-Sandkta mahit ya da ye olarak grev yapanlarn nemli bir ksm, aslnda
KCK unsurlar ile organik ba olanlardan olumutur. Mesela Batmanda grt4
[88]
Gneydouda Seimin Dier Yz, Akam, 17 Haziran 2011
21. YZYIL
Austos 11 Say: 32
mz bir sandk bakan, mahallede meydan gelen gsterileri, molotoflama eylemlerini organize edenlerin bir ksmnn kendi bulunduu sandkta ye ve mahit olarak grev yaptn ifade etmektedir.
-Yine Diyarbakrda Balar ilesinde sandk bakanl yapan bir baka grevlinin, kendi bulunduu sandkta daha nceden tand BDPli birisinin CHP yesi
olarak grev yaptn ve sandk sonularnda CHPye bir oy bile kmadn ifade
etmesi ilgintir. Grlen kiiler buna benzer birok olay aktarmtr.
-Sandk bakan ve yardmcs olarak grev yapanlarn yzde 70ine yaknnn
blgede BDP ile kol kola hareket eden KESK yelerinden olumas da ilgintir.
nk BDP yanllarndan oluan sandk yelii ve mahitliinin yannda bakan
veya yardmclarnn da benzer siyasi gre mensup olmalar, sandkta her trl
hilenin yaplmasna uygun bir zemin oluturmaktadr.
PKK/KCK unsurlarnn zellikle krsal kesimlerde, da kylerinde sandktan
bamsz adaylarn kmamas halinde sonunu siz dnn eklinde yrttkleri
propaganda da dikkat edilmesi gereken bir durumdur. Somut olarak AKPli Hazro
Belediye Bakannn olunun PKKl terristlerce karlmas ve belediye bakannn partisinden istifa etmesi sonrasnda serbest braklmas; yine Gneydouda
MHP dhil birok partinin ile bakan ya da yelerinin partilerinden istifa ederek
BDPye gemesi bunun rnekleridir.
PKKllarn 2009 yerel seimleri ncesinde AKPnin rnak belediye bakan adaynn yaknlarndan 4 kiiyi daa kararak seim sonularna gre bunlar ldreceini ya da serbest brakacan duyurmas da sandklarda oluturulan terr basAustos 11 Say: 32
21. YZYIL
[89]

ksnn somut rneklerindendir. Hatrlanrsa AKP rnakta belediye seimlerini
ok az bir farkla kaybetmitir. Sz konusu olayn sandk sonucuna ne kadar etki ettiini, grtmz rnakl bir vatandan Bu 4 kiinin yaamas iin inallah
AKP seimi kazanmaz diye dua ettik szleri ortaya koymaktadr.
Yine Vanda seimlerden nce grtmz bir vatandan Bizim kyden AK
Partiye 20 oy ancak kar, 124 oy da bamszlara kar. Aslnda kardeimin AK
Partinin milletvekili adaylarndan birisinin i orta olmas dolaysyla benim de AK
Partiye oy vereceimi dnerek 24 AK Parti, 120 BaSeim srecinde BDPli
msz diye hesap ediyorlar ama ben oyumu Bamszlara vereceim. Yarn ne olaca, belli olmaz; bakn
bamsz adaylar, Milli
adamlar ehirleri bir birine kattlar. zerklik ilan ediGrn yllarca baar ile
yoruz diyorlar. Yarn, bir gn buralar onlarn kontrouygulad kap kap
lne geerse bunun hesabn bizden sorarlar, ben AK
dolama siyasetini
Parti iin kendimi ve ailemi tehlikeye atamam.. demeGneydouda daha da
si de olduka dndrcdr.
gelitirerek ve arkasna
KCK gcn de alarak
uygulamtr.
Hakkride konuan Babakan Recep Tayyip Erdoann nsanlar tehdit ederek, belediye eliyle dehet
saarak buna kepenk kapatma diyemezsin. Bu ak
ve net kepenk kapattrma eylemidir. Bu insanlarn ticaret hrriyetine engel olmaktr. szleri, PKK/KCK/BDP basksnn Hkmete de bilindiinin ama bu konuda aresiz kalndnn ifadesidir. Ayrca, Gneydouda birok il ve ilede federatif yapya hazrlk amacyla ky, mahalle ve ehir meclisleri alt yaps oluturulmutur. Buralarda kendi yasa ve uygulamalarn ikame etmeye alan rgt, mahkemeler kurup, yarglama yapar hale gelmitir.
Bamszlarn Baarsnn Ardndaki Dier Gerekler
Bamszlarn seim baarsnn ardnda kadnn youn bir ekilde siyasetin
ierisine dhil edilmesinin de rol bulunmaktadr. Milletvekili adaylar ierisinde
azmsanmayacak sayda kadn bulunmas alnan sonularda etkili olmutur.
AKPnin yllardr blgede hkim olan bir takm siyasileri tasfiye etmesi ile birlikte blgenin BDPye brakld algs ve BDPlilerin bu yndeki beyanlar da vatandalarda bir takm phelere yer amtr. Ancak AKPnin tasfiye ettii vekiller, bir
takm feodal balara sahipti ve olduka ypranmlard. AKP bu konuda olduka
radikal bir karar alarak blgede feodalitenin etkisinin azaltlmasna nemli bir katkda bulunmutur. Nitekim alnan sonular, feodallerin tasfiyesinin AKPye ok
fazla oy kaybettirmediini gstermitir.
Seim ncesinde PKK/KCK/BDP yandalarnca balatlan sivil itaatsizlik kam-
[90]
21. YZYIL
Austos 11 Say: 32

panyas, bamszlarn seime hazrlkl girmelerini
salamtr. YSKnn veto kararnn ardndan balayan gsteriler sonucunda geri adm atmas da siyasi
Krtlerde zgven patlamas yaratmtr. Bunun
oluturduu rzgrla sokaklar BDPli bamszlara kalmtr.
Kuzey Afrikada ve
Ortadouda devam eden
Arap Baharndan olduka
etkilendii grlen Krt
siyaset, alaca uluslararas
destee bal olarak
lkemizde bunu uygulamay
deneyecektir. imdiden
zerklik ilan edilmitir.
BDPli bamszlarn baarl olmalarnda etkili olan

faktrlerden birisi de dini sylemlerin n plana karlmasdr. PKK/KCK/BDPnin bunun iin emekli
imamlara dernek kurdurmas, mitinglerinde bunlar
n plana karmas, atmalarda ldrlen PKKllar
iin Mevlit verdirilmesi, taziye evlerine Krteden baka bir dil konumayan dini
kisveli kiilerin gnderilerek buralarda Krt sylemlerde bulunmasna zemin
hazrlanmas, sivil Cuma namaz bu alanda atlan admlardan bazlardr. Dini sylemleri ile n plana kan Altan Tann Diyarbakrdan milletvekili aday gsterilmesi de kazanlan baarda etkili olmutur.
Barzanici siyaset yapan erafettin Eli ve HAK-PAR ile ibirlii yaplmas da baarda etkili olmutur.
Seim srecinde terrist cenazelerinin siyasi istismar ve idarecilerin buna izin
vermesi halk Bamszlara yneltmitir. rnein Diyarbakrda dzenlenen terrist cenazelerinin ehir merkezinde, zellikle Balar sokaklarnda dolatrlmas
burada yaayan insanlar zerinde madur psikoloji olumasna neden olmutur.
YSKnn veto karar da maduriyet psikolojisini tetiklemitir.
Sonu Olarak
12 Haziran seimleri Trkiye asndan son derece sancl bir dnemin balangc olmutur. Kuzey Afrikada ve Ortadouda devam eden Arap Baharndan olduka etkilendii grlen Krt siyaset, alaca uluslararas destee bal olarak
lkemizde bunu uygulamay deneyecektir. imdiden zerklik ilan edilmitir.
zerkliin 13 askerin ehit edildii gn ilan edilmesi lkede etnik fitne olgusunu besleyen bir durum yaratmtr. Trk Sorunu bu balamda somut olarak tezahr etmeye balamtr. Gzlemlenen olgu, toplumdan yani tabandan gelen bir deiim talebi deil PKK-KCK-BDP merkezli bask mekanizmasnn rn bir gelimenin yaanddr. Devletin yeterli gvenlii salayamad bu toplumsal-siyasal
21. YZYIL
zeminde farkl bir sonucun kmas da beklenmemelidir.
Austos 11 Say: 32
21. YZYIL
[91]
Kresel Krizde
Trkiye gc Piyasas
Prof. Dr. Cem KILI*
Ar. Gr. Okan Gray BLBL**
Kresel ekonomik kriz, birok iktisat tarafndan 1929 krizinden sonra yaanm
en iddetli kriz olarak ifade edilmektedir. Kresel ekonomik krizi tanmlamakta Son
yzyl iinde 1929 krizinden 80 yl sonra ortaya km ikinci kriz1 ifadesinin sklkla kullanld grlmektedir. ki krizin birbirine benzerliklerine ilikin nemli bir literatr olumu ve bu benzerlikten hareketle byk buhrana paralel olarak kresel
ekonomik kriz, great recession-byk durgunluk olarak adlandrlmtr.2
Byk durgunluk, ABDde banka krizi olarak balam, daha sonra tm dnyaya srayan mali bir krize ve yzyln en byk ve en derin istihdam krizine dnmtr.3 Bu kriz gelimi veya gelimekte olan lke fark gzeterek derinlemekte, ancak ncelikle gelimi lkelerde etkilerini hissettirmektedir. Gelimekte olan
lkeler ise da ak ekonomilerinin en byk alclar olan baz lkelerin byk
durgunluktan etkilenmesi sonucu ekonomik hedeflerini deitirmek zorunda kalmakta ancak yine de krizden etkilenmektedir.
2001 krizinde bankaclk sistemini yeniden ve kresel ekonominin parametreleri ve kuralszlama eilimleri dnda salam temellere oturtan Trkiye ise krizi
bankaclk sektr zerinden deil, dorudan reel sektr zerinden karlam ve
nlemlerini bu noktaya ynlendirmitir. Ancak bymenin ihracata dayal olmas;
ihracatmzn nemli bir blmnn ynlendii Avrupa pazarnn durgunluu; siyasi otoritenin destei ve medya gc ile i tketimin arttrlmas ve i tketime ynelik rnlerin ithalata bamll dolaysyla byyen bir cari akla karlalmas, bu a finanse edecek yabanc veya kayna belli olmayan sermayenin Trkiyeye ynlenmesinin n koulu yksek faiz dk kur ikilemi, lkemizin nlemlerinin de finans piyasalarna ynelik olmas sonucunu dourmutur. Bu nlemlerin etkinlii siyasi otorite ve akademik evrelerce tartlmaktadr. Ancak ilk etapta
*
Gazi niversitesi, ktisadi ve dari Bilimler Fakltesi, alma Ekonomisi ve Endstri likileri Blm, retim
yesi.
** Gazi niversitesi, ktisadi ve dari Bilimler Fakltesi, alma Ekonomisi ve Endstri likileri Blm, Aratrma
Grevlisi.
1 zzettin nder, Kresel Kriz ve Trkiye Ekonomisi, Muhasebe ve Finansman Dergisi, 2009 42, s. 12.
2 Erin Yeldan, Byk Durgunluk Srerken, Cumhuriyet Gazetesi, 29.06.2011.
3 Seyhan Erdodu, Kresel Krizin stihdama Etkileri ve Kriz Kart gc Piyasas nlemleri, Memleket Siyaset
Ynetim, 2010 12, s. 144.
[92]
21. YZYIL
Austos 11 Say: 32
bankaclk sisteminin salaml dolaysyla dorudan etkilerine maruz kalnmayan

byk durgunluk, reel sektre yansd andan itibaren igc piyasalar asndan
da olumsuz etkilerini oluturmutur.
Kresel Kriz ve gc Piyasasndaki Temel Gstergeler
Byk durgunluun Trkiye igc piyasasna etkileri, i kayplarnn yaanmas, azalan ihracat ve sipariler dolaysyla daralan retim hacmi ve bu dorultuda
azaltlan istihdam veya bu daralma dolaysyla yksek kdemli igcnn yerini daha az cretle almaya raz, daha gen ve dinamik igcne brakmas olmutur.
Kriz ncesi gerekleen yksek byme oranlar ise, btn dnyada kresel kriz
ncesi dnemde sregelen istihdamsz byme ile paralellik gsterir ekilde istihdam lehine sonular vermemitir. Kriz ncesi dnemde tm dnyada kresel istihdam oran yksek byme oranlarna karn art gstermiyordu.4 Trkiyede de
byme ile istihdam arasndaki ilikinin olduka zayflamas sonucu kriz sresince de yksek byme rakamlar yakalanmasna ramen, igc piyasasnda temel
gstergeler bakmndan kriz ncesi dneme ulalamamtr.
Byk durgunluun Trkiye igc piyasasna etkileri ve igc piyasasndaki
son istatistiklerin bu erevede deerlendirilmesi iki nemli gsterge zerinden
yaplacaktr. gcne katlma oran, alma ekonomisi literatrnde kriz ile dorudan ilikilendirilen bir gstergedir. sizlik oran ise sadece igc piyasas asndan deil, lkenin ekonomik performans asndan da nemli bir gstergedir.
4
ILO, The Global Crises:Causes, Responses and Challenges, International Labor Office Geneva, 2011, s. 129.
Austos 11 Say: 32
21. YZYIL
[93]

Tablo 1. 2008 kinci Dnem 2011 Birinci Dnem Sresince gc Piyasasndaki Temel Gstergeler (Binkii) (Q= eyrek)
gc
2008 - Q2 24.045
Yllar
stihdam
edilenler
21.842
ssiz
2.203
gcne
sizlik
katlma
oran
oran
%
%
47,4
9,2
2008 - Q3 24.570 0,02 102,18
22.068
0,01 101,03 2.502 0,14 113,57
48,3
10,2
2008 - Q4 24.036 -0,02 99,96
20.999
-0,05 96,14 3.037 0,21 137,86
47,0
12,6
2009 - Q1 23.582 -0,02 98,07
19.779
-0,06 90,55 3.802 0,25 172,58
45,9
16,1
2009 - Q2 24.837 0,05 103,29
21.455
0,08
98,23 3.382 -0,11 153,52
48,2
13,6
2009 - Q3 25.537 0,03 106,21
22.108.
0,03 101,22 3.429 0,01 155,65
49,3
13,4
2009 - Q4 25.011 -0,02 104,02
21.741
-0,02 99,54 3.270 -0,05 148,43
48,1
13,1
2010 - Q1 24.831 -0,01 103,27
21.267
-0,02 97,37 3.564 0,09 161,78
47,5
14,4
2010 - Q2 25.901 0,04 107,72
23.055
0,08 105,55 2.846 -0,20 129,19
49,4
11
2010 - Q3 26.166 0,01 108,82
23.195
0,01 106,19 2.971 0,04 134,86
49,7
11,4
2010 - Q4 25.665 -0,02 106,74
22.854
-0,01 104,63 2.811 -0,05 127,60
48,6
11
2011 - Q1 25.766 0,00 107,16
22.802
0,00 104,40 2.964 0,05 134,54
48,5
11,5
Kaynak: Trkiye statistik Kurumu Hane halk gc statistikleri Dinamik Sorgulamadan Elde Edilmitir.
http://www.tuik.gov.tr/isgucuapp/isgucu.zul. Eriim: 23.07.2011.
A= Bir nceki dneme gre % deiim B= 2008 Q2 Referans Alndnda % deiim
Byk durgunluun etkisini hissettirmeye balad 2008in ikinci yars ile birlikte igc piyasasndaki deiimlere temel gstergeler erevesinde bakldnda, igcnn 2008 Q2den 2011 Q1e %7,16 artt grlmektedir. Ayn dnemde istihdam yalnzca %4,4, isizler ise sayca %34,5 art gstermitir. sizlik
orannn tek haneli bir rakamdan %11,5e kt ve istihdam orannn da kk bir
lde azald grlmektedir.
Bu dnemde igcnn art gstermesi, bireylerin eitim srecini tamamlayarak veya tamamlamadan ya i bularak, ya da i aramaya balayarak igcne katlmas ile gereklemektedir. Bu dnemde, 2005 2007 ve 2007 2009 sreleri incelendiinde srasyla %5 ve %10luk art gereklemitir. Yani bu srete igcndeki art dier dnemlerden ok farkl bir karakter gstermemektedir.
Bu srete istihdamdaki deiim, igcndeki deiimden daha dk kalmtr.
gc piyasasnda igc srekli bir art gsterirken ve bu art karsnda hem istihdamn nemli daralmalar gstermesi ve hem de igcndeki arta paralel bir byme gstermemesi isizlik orannn 2009un birinci eyreinde %16,1 gibi bir orana sramasna neden olmutur. zlenilen dnem ierisinde igc 1.700.000 kii artarken,
istihdam edilenler yalnzca 1.000.000 art gstermitir. Bu da isizlik orannn %9lar
platosundan %12ler platosuna sramas sonucunu dourmutur.
[94]
21. YZYIL
Austos 11 Say: 32

Tablo 2. 2008 kinci Dnem 2011 Birinci Dnem Sresince
stihdamn Sektrel Dalm (Binkii) (Q= eyrek)
2008 - Q2
21.842
Tarm
% Sanayi % naat % Hizmetler %
D
5.353 24,51 16.490 75,50 4.463 20,43 1.355 6,20 10.672 48,86
2008 - Q3
22.068
5.622 25,48 16.446 74,52
4.532
20,54 1.337 6,06
10.577
47,93
2008 - Q4
20.999
4.929 23,47 16.071 76,53
4.351
20,72 1.237 5,89
10.483
49,92
2009 - Q1
19.779
4.378 22,13 15.403 77,88
4.016
20,30 1.023 5,17
10.364
52,40
2009 - Q2
21.455
5.408 25,21 16.048 74,80
3.935
18,34 1.350 6,29
10.763
50,17
2009 - Q3
22.108
5.839 26,41 16.270 73,59
4.096
18,53 1.435 6,49
10.739
48,58
2009 - Q4
21.741
5.328 24,51 16.416 75,51
4.264
19,61 1.413 6,50
10.739
49,40
2010 - Q1
21.267
5.040 23,70 16.228 76,31
4.308
20,26 1.133 5,33
10.787
50,72
2010 - Q2
23.055
5.831 25,29 17.224 74,71
4.470
19,39 1.517 6,58
11.237
48,74
2010 - Q3
23.195
6.178 26,64 17.017 73,36
4.525
19,51 1.542 6,65
10.950
47,21
2010 - Q4
22.854
5.682 24,86 17.171 75,13
4.667
20,42 1.536 6,72
10.968
47,99
2011 - Q1
22.802
5.573 24,44 17.230 75,56
4.652
20,40 1.338 5,87
11.240
49,29
Toplam Tarm
Kaynak: Trkiye statistik Kurumu Hanehalk gc statistikleri.

http://www.tuik.gov.tr/VeriBilgi.do?tb_id=25&ust_id=8. Eriim: 23.07.2011.
Bu srete istihdamn sektrel dalmnda nemli deiiklikler gzlenmemitir.

Tablo 2den izlenebilecei zere tarm istihdam ok dk bir oranda azalm ancak
ekonomilerin gelimilik dzeyini ifade eden sanayi istihdamnda veya hizmetler sektr istihdamnda ciddi bir art gzlenmemitir. Tarm istihdamnn lkemizdeki toplam istihdam ierisindeki pay hala %25e yakndr.
Byk durgunluk sresince inaat ve sanayi sektrndeki istihdam nemli bir deiim gstermezken, hizmetler sektrndeki istihdam artmtr. Bununla birlikte tarm
istihdamndaki 200.000 kiilik art, tarm sektrndeki istihdam biimlerinin kty
arttracak nitelikte olmamas, cretsiz aile iiliinin yaygnl ve tarm sektrnn
genel verimsizlii ile birlikte deerlendirildiinde g dinamiklerinin tersine ileyip ilemediinin ve kentte krizden etkilenen kesimlerin tarm istihdamna veya yeniden
kra dnmesinin yaanp yaanmadnn incelenmesini gerekli klmaktadr.
Byk durgunluk sresince isiz saysnda 700.000 kiiye yakn bir art yaanmtr. Bu art %34lk bir art ifade etmektedir. gc %7,1 artarken isiz says bunun
yaklak be kat artmtr. Kresel dzeyde yaanan bir krizin zellikle 2011 Haziran
itibaryla ihracatmzn %48,5ini ieren Avrupay etkilemesi, hem de yine 2011 Haziran itibaryla ihracatmzn %17,5ini5 ieren Ortadou lkelerini etkisi altna alan siyasi bunalmlar isizliin bu seviyeye kmasna neden olmutur.
Byk durgunluk sresince teorik olarak da igc piyasasnda baz gelimelerin
yaanmas beklenmektedir. Kriz dnemlerinde igcne katlm orannn nasl deiecei sorusu, igc piyasasnda ilave igc etkisi ve gcenmi ii etkisi tarafndan
belirlenmektedir. Bu etkileri lmlemek amal bir inceleme yaplmam olmasna
Austos 11 Say: 32
21. YZYIL
[95]

karn igcne katlm orannn kriz sresince art gsterdii ve bu artn ok nemli bir ksmnn kadnlarn igcne katlm oranndaki arttan kaynakland sylenebilir.
Ayrntl rakamlara bakldnda 2008in ikinci dneminden 2011in birinci dnemine kadar geen srete kadnlarn igcne katlma orannn %25,3den %27,2ye artt grlmektedir. Bu art, bu srete yaanan i kayplar ve cret azallar ile birlikte eskiden igcne dahil olmayan kadnlarn hanehalknn gelirini devam ettirebilmek adna igcne dahil olmalar eklindeki ilave igc etkisi ile aklanabilecei
gibi, bu ynde yaplan proje ve almalarn bir sonucu olarak da deerlendirilebilir.
Ancak ayn dnemde kadnlarn isizlik oranlarnda da d gzlenmektedir. Bu d krizden ilk etkilenen kitlenin kadnlar olduunu ancak daha sonra iini kaybetmi
kadnlarn igcne katlma orann deitirmeyerek i aramaya devam ettiklerini ve
igcne dahil olmayan kadnlarn da i aramaya balayarak igcne katlma orann arttrdn gstermektedir. Bu srete kadnlarn kendi aralarndaki isizlik oran
%15,8 dzeyine ykselmi ancak 2011 Nisannda %10,9 oranna gerilemitir.
Tablo 3. 2009 Birinci Dnem 2011 Birinci Dnem Kadnlarn Ya Gruplarna Gre
gcne Katlm Oranlar (Binkii) (Q= eyrek)
15-19
20-24
25-29
30-34
35-39
40-44
2009 Q1 2011 Q1 2011 Q1 - 2009 Q1

2009 Q1 2011 Q1 2011 Q1 - 2009 Q1
GCNE
GCNE
gcne gcne
gcne gcne
KATILMA
KATILMA
katlma katlma
katlma katlma
ORANI
ORANI
oran % oran %
oran % oran %
15,4
15,2
-0,2
45-49
23,6
31
7,4
32
35
3
50-54
18,4
22,1
3,7
32,8
37,1
4,3
55-59
14,4
16,9
2,5
33,1
36
2,9
60-64
11,5
13,6
2,1
30,7
38,1
7,4
65+
4,6
6
1,4
29,1
36
6,9
Toplam
23,5
27,2
3,7
Kaynak: Trkiye statistik Kurumu Hanehalk gc statistikleri.

http://www.tuik.gov.tr/VeriBilgi.do?tb_id=25&ust_id=8. Eriim: 23.07.2011
Kadnlarn ya gruplarna gre igcne katlma oranlar, en byk farklln %7,4

art ile 45 49 ya ve 35 39 ya arasnda gerekletiini gstermektedir. Bu durum,
igc piyasasna yeni giren kadnlarn deil, igc piyasas ierisinde igcne dahil olmayan kadnlarn i aramaya balayarak igc piyasasndaki statlerini deitirmelerinden kaynaklanmaktadr. Bu tabloda 2009 birinci dnem ile 2011 birinci dnemin temel alnmasnn sebebi dnemsel benzerlik dolaysyla mevsimsel etkilerin
nemini minimumda tutmaktr.
Byk durgunluk sresince isizlik oranlarna bakldnda 2009un birinci eyreinde tavan yapan (%16,1) isizlik orannn 2010un birinci eyrei ile birlikte nemli
bir d gsterdii fakat kriz ncesi dneme halen dnemedii grlmektedir. siz5
[96]
Trkiye hracatlar Meclisi statistikleri, http://www.tim.org.tr/tr/ihracat-ihracat-rakamlari-tablolar.html, Eriim:

24.07.2011
21. YZYIL
Austos 11 Say: 32

liin konjonktrel daralma dnemlerinden sonraki toparlanma aamasnda azald
ancak eski seviyesine dnemeyecei, isizliin histeri etkisi olarak bilinen ve Avrupadaki konjonktrel isizlii aklayan nemli bir olgudur.6 Bu olgunun ileyiine gre krizin etkileri silinse dahi isizlik oranlarnda nemli bir gerileme olmayacak ve isizliin %10 zerindeki bir platoya yerlemesiyle dnemlik olarak %10un altna inmesi iin yapsal baz tedbirlerin alnmas gerekecektir.
Sonu
Yzyln en byk krizi olarak tanmlanan ve tm dnyada istihdam krizine dnen byk durgunluk olanca hzyla etkisini srdrmektedir. Krizin ikinci dip yapma
olasl, krizi bugne kadar baz nlemlerle geitirebileceini dnenleri bile kayglandrmaktadr. Krizin igc piyasasna etkileri sanldndan daha derin olabilecek
seviyededir. Kriz sresince ekonomi ve igc piyasasna ilikin alnan nlemler ilevsel olarak grnmektedir ancak aylk istatistiklerde mevsimsel etkilerden dolay
iyilemeler gzlense de, dnemlik istatistiklerde hala kriz ncesine dnlemedii grlmektedir.
Krizin atlatlmasnda lokomotif rol stlenen i tketimde frene baslmas ve cari
an srdrlemez noktaya gelmesi, zaten aksak ileyen igc piyasas iin tehlike
anlarnn daha yakndan duyulmasn salamaktadr. Krizin %10un stne tad
ve bu platoya yerletirdii isizlik oran, toparlanma gsterse de bu toparlanmann nitelii de sorgulanmaktadr.7 Bu dnemde salanlan istihdam artnn snrl bir ksmnn tarm d sektrlerde olmas ve yaratlan istihdamda da tarm istihdamna has
olumsuz zelliklerin ska gzlenmesi toparlanmann etkilerinin snrl olacan gstermektedir.
Kriz sresince kadnlarn igcne katlma orannn nemli lde artmas ise gzlenen olumlu neticelerdendir ve igc piyasasndaki gelimelerin takip edilerek ilave ii etkisinin ne kadar sre ve hangi iddette sreceini merak ettirmektedir.
Kresel krizin igc piyasasndaki etkilerine ynelik alnan nlemler ok daha
kt sonularn ortaya kmasn engelleyici niteliktedir ancak ortaya kan sonular
ve kresel krizin rotas endie etmeyi gerektirecek niteliktedir. Bu anlamda igc piyasasna ilikin yapsal nlemlerin alnmas ve pasif karakterli krizin sonularn nlemeye ynelik tedbirler yerine i yaratmaya ve istihdam odakl bymeye ynelik ekonomik politikalara ve istihdam arttrc aktif nitelikli politikalara bavurmak gerekmektedir. Unutulmamaldr ki, istihdam ve igc piyasasndaki olumsuz gelimeler sade21. YZYIL
ce ekonomik deil sosyal sorunlarn da ateleyicisi olabilmektedir.
6
7
Olivier J. Blanchard Lawrance H. Summers, Hystereses and The European Unemployment Problem, Nber
Working Paper Series No: 1950, June 1986, s. 5.
Sarp Kalkan, Toparlanmann te biri tamam ama bir problemimiz var,Tepav Politika Notu 2011 Ocak, s.2.
Austos 11 Say: 32
21. YZYIL
[97]
ENSTT FAALYETLER
Temmuz
04 Temmuz 2011
Kenan ERTRK, ART'de terr konularnda deerlendirmelerde bulunmutur.
Kenan ERTRK, Trkiye'nin Sesi Radyosu'nda terr deerlendirmitir.
08 Temmuz 2011
Gzde KILI YAIN, KKTC-BRT'de
Cenevre'de 7 Temmuz'da gerekletirilen
Kbrs konulu Zirve toplantsn ve sonularn deerlendirmitir.
Gzde KILI YAIN, TRT-TSR'de Frat
Gazel'in hazrlayp sunduu "Bu Hafta"
programnda, Cenevre'de Kbrs konusunda
gerekletirilen l Zirve'nin sonularn,
Trk tarafnn nerilerinin etkilerini ve
nmzdeki dnemin muhtemel takvimini
deerlendirecek, Yunanistan'daki ekonomik buhran konusundaki gncel gelimeleri yorumlamtr.
11 Temmuz 2011
Gzde KILI YAIN, TRT Haber'de
Srebrenica Soykrm'nn 16. ylnda dzenlenen anma etkinliklerini deerlendirmitir.
Gzde KILI YAIN, TRT Trkiye Sesi Radyosunun Bosna-Hersekin Srebrenica ehrinden yapt yaynda 16. ylnda Srebrenica Soykrm'n deerlendirmitir.
Gzde KILI YAIN, TRT Avazda
Srebrenica Soykrm'nn 16. ylnda dzenlenen ve gn boyu cenaze trenleri eliinde Bosna-Hersekte 92-95 dneminde yaananlar canl yaynda deerlendiren zel
program Mavi Kelebein zindeye elik
[98]
21. YZYIL
Austos 11 Say: 32
edip, sava dnemi ve gncel gelimeleri

deerlendirmitir.
13 Temmuz 2011
Dr. Ali ASKER'in "Yakn Dnemde Azerbaycan ve Ermenistan ile likiler Konusunda Trk D Politikas" konulu syleisi
Azerbaycan'in day.az haber portalnda yaynlanmtr.
14 Temmuz 2011
Gzde KILI YAIN, yaynn Saraybosna Radyo Televizyon binasndan gerekletiren TRT Trkiye'nin Sesi Radyosu'nun
Metin Canbaz'n sunduu Yeni Gn programnda Bosna-Hersek'in siyasi durumunu,
gncel sorunlarn ve bunlarn gndelik yaama yansyan ynlerini deerlendirmitir.
14 Temmuz 2011
Prof. Dr. mit ZDA, Kanal B'de "Krt
Alm Srecinin Son Deerlendirmesi"
konulu programa katlmtr.
15 Temmuz 2011
Gzde KILI YAINn Balkan Siyaseti
Sil Batan: Sancakta Uyanan Bonaklar
isimli makalesi ve Srbistan Yarn Bizimle
birlii Yapmak Zorunda Kalacak bal
ile verilen Srbistan Bamfts Muammer
Zukorlile gerekletirdii rportaj 2023n
Temmuz 2011 saysnda yaynlanmtr.
kbal VURUCUnun Bir Yaz, Bir Zihniyet: ok Kltrclk, Terr ve zgnlk
balkl makalesi 2023n Temmuz 2011
saysnda yaynlanmtr.
Enstit Faaliyetleri
17 Temmuz 2011
Gzde KILI YAIN, Tek Rumeli
Tvde yaynlanan Aybalann Dilek Aac isimli programda soykrmn BosnaHersekte sona ermi saylamamasnn nedenlerini, toplumlar arasndaki gncel hayata sirayet eden nefret snrlarn, Bonaklarn kayplarn ve lkenin toprak btnl sorunsaln deerlendirmitir.
18 Temmuz 2011
Prof. Dr. mit ZDA, Ulusal Kanal'da
Sabahattin nkibar'n da katld programda PKK'nn son saldrsn deerlendirmitir.
19 Temmuz 2011
Gzde KILI YAIN, ART'de Trkiye
Babakan Erdoan'n KKTC ziyaretini
deerlendirmitir.
Gzde KILI YAIN, TRT-TSR'de Trkiye Babakan Erdoan'n KKTC ziyaretinin nemini ve buradaki aklamalarn
deerlendirmitir.
20 Temmuz 2011
Gzde KILI YAIN, Bayrak Radyo
Televizyonunda 12:30da Trkiye Babakan Erdoann Kbrs ziyaretini deerlendirmitir.
Gzde KILI YAIN, Avrasya TV'de 20
Temmuz Bar ve zgrlk Bayram kutlamalar erevesinde KKTC'deki siyasi,
ekonomik, kltrel gelimeleri yorumlayarak Trkiye Babakan Erdoan'n ziyaretinin etkilerini deerlendirmitir.
Gzde KILI YAIN, TRT Haber'de yaynlanan Dnya Turu'nda 20 Temmuz Ba-
r ve zgrlk Bayram kutlamalar erevesinde KKTC'deki siyasi, ekonomik,

kltrel gelimeleri deerlendirerek Trkiye Babakan Erdoan'n ziyaretinin etkilerini yorumlamtr.
Gzde KILI YAIN, Hilal TV'de 20
Temmuz Bar ve zgrlk Bayram kutlamalarn, 1974 karmasn, KKTC'deki
siyasi, ekonomik, kltrel gelimeleri deerlendirecek Trkiye Babakan Erdoan'n ziyaretinin etkilerini yorumlamtr.
Gzde KILI YAIN, Bakent Tv'de
(Kanal B) Mithat Sirmen'in hazrlayp
sunduu Hariciye Klinii isimli programda, Kbrs mzakerelerindeki son gelimeleri ve Babakan Erdoann aklamalar
ile deitii gzlemlenen Trkiyenin
Kbrs politikasn deerlendirmitir.
Gzde KILI YAIN, TRT Trk'de Trkiye'de Geceyars isimli programda
KKTC'de afak Nbeti ile beklenen 20
Temmuz Bar ve zgrlk Bayram'n ve
kutlamalara katlan Trkiye Babakan
Erdoan'n ziyaretini deerlendirmitir.
21 Temmuz 2011
Gzde KILI YAIN, Flash TVde yaynlanan ve Ylmaz Tuncann sunduu
Gerek Gndem programnda Kbrstaki mzakere srecinde gelinen aamay,
uluslararas konferans ihtimalini, Babakan Erdoann ziyaretinin ve aklamalarnn yaratt tartmalar ve alternatif zm ihtimallerini deerlendirmitir.
Gzde KILI YAIN, Ulusal Kanal'da
Erdoan'n Kbrs kn ve hkmetin
Kbrs politikasnn deitii izlenimi yaratan aklamalarn etkilerini deerlendirmitir.
Austos 11 Say: 32
21. YZYIL
[99]
21.
YZYIL
ABONE FORMU
Tarih: ...../...../20.....
Ad Soyad
...............................................................................................................................................................
Adres
...............................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................
Telefon
: ...............................................................................................................................................................
Aboneliin balayaca say
: ...............................................................................................................................................................
deme ekli:
Kredi Kart Banka Havalesi Posta eki Nakit
VISA
MASTERCARD
Kart Tr
Kart No
: ..../..../..../..../ ..../..../..../..../ ..../..../..../..../ ..../..../..../..../
Son Kullanma Tarihi : ..../..../ ..../..../
EUROCARD
Gvenlik No (*): ..../..../ ..../
Bir yllk (12 say) abone bedeli olarak 70 TL / 105 Euro / 155 U.S Dolar kredi kart hesabma alacak kaydediniz.
mza:
Bir yllk (12 say) abone bedeli olarak 70 TL / 105 Euro / 155 U.S Dolar Banka Havalesi / Posta eki Havalesi olarak
hesabnza gnderilmistir.
mza:
Bir yllk (12 say) abone bedeli olarak 70 TL / 105 Euro / 155 U.S Dolar Abone Formunu tanzim edene nakit olarak
denmistir.
mza:
Formu Tanzim Eden :
...........................................................................................................................
mza:
Adres: zveren Sokak 16/6 Demirtepe/ANKARA

Telefon (+90) (312) 489 18 01 - 489 18 02 Belgegeer: (+90) (312) 489 18 02
Abone Bedelini Yatrabileceiniz Hesap Numaralar:
Trkiye ve Trk Dnyasnda Birlik Vakf
21. Yzyl Trkiye Enstits ktisadi letmesi - Vakf Bank Yldz ubesi
Hesap No: 00158007296950027
IBAN: TR510001500158007296950027
21. Yzyl Trkiye Enstits ktisadi letmesi
PTT Hesab: 06106467
(*) Kredi Kartnn arka yzndeki rakamlarn son .

Yüz Yil - Sayi-32-Son

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Yüz Yil - Sayi-32-Son

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

21.

AUSTOS 2011 - SAYI 32

Yrd. Do. Dr. Yamur SAY

Prof. Dr. Haydar AKMAK

Zerrin Aye ZTRK

Gzde KILI YAIN

Yrd. Do. Dr. Sait YILMAZ

Ali Aydn AKBA - kbal VURUCU

Prof. Dr. Cem KILI - Ar. Gr. Okan Gray BLBL

21. Yzyl Trkiye Enstits adna Sahibi

Yapay Gndeme Yapay Balk:

Prof. Dr. Meltem CANKLOLU*

Prof. Dr. Meltem Canikliolu

Yapay Gndeme Yapay Balk: Yeni Anayasa

Prof. Dr. Meltem Canikliolu

ratik bir hukuk devletinde yaadmz konusunda hakl pheler dourmaktadr.

Yapay Gndeme Yapay Balk: Yeni Anayasa

Prof. Dr. Meltem Canikliolu

Yapay Gndeme Yapay Balk: Yeni Anayasa

etmi bir siyasi iktidarn

Prof. Dr. Meltem Canikliolu

Yapay Gndeme Yapay Balk: Yeni Anayasa

Prof. Dr. Meltem Canikliolu

Yeni Anayasa Tartmalarnn

21. Yzyl Trkiye Enstits Ynetim Kurulu yesi

Yeni Anayasa Tartmalarnn ifreleri

Renksiz, deolojisiz ve Kimliksiz anayasa olabilir mi?

inin Orta Asya Enerji Politikas

Yeni Anayasa Tartmalarnn ifreleri

Prof. Dr. Yetkin etin, mudafaaihukuk@superonline.com

Yeni Anayasa Tartmalarnn ifreleri

- AB Trkiyeye adaylk statsn Aralk 1999da

Trk Mill Egemenlii Sona Ererken:

21. Yzyl Trkiye Enstits Ynetim Kurulu yesi

Trk Mill Egemenlii Sona Ererken: Onlar Millet, Biz Deiliz

Trkiye bir fikir sava,

Otto Schillye gre

Bu iddialar gerek midir? Dnyada millet ve mill

Alman Temel Kanunu balangc: Tanr ve insann

Trk Mill Egemenlii Sona Ererken: Onlar Millet, Biz Deiliz

Bat, kendisi dndaki

Sddeutche Zeitung, 27.06.2002. Bkz. http://www.hindu.com/lr/2004/07/04/stories/2004070400280200.htm

Kurtulu ve Kurulu Anayasalarnda

Yrd. Do. Dr. Yamur SAY*

Yrd. Do. Dr. Yamur Say

Kurtulu ve Kurulu Anayasalarnda Trk Kavram

Sened-i ittifak ile

1921 Tekilt- Esasye Kanunu, Trk Devletinden

Yrd. Do. Dr. Yamur Say

Lozan Antlamas ile

Cumhuriyetin lk Anayasas: 1924 Anayasas

Kurtulu ve Kurulu Anayasalarnda Trk Kavram

Trkiye Devleti olgusu

Yrd. Do. Dr. Yamur Say

Kurtulu ve Kurulu Anayasalarnda Trk Kavram

birden verilen genel

Arap Bahar ve Bat

Prof. Dr. Haydar AKMAK*

Prof. Dr. Haydar akmak

dirde Arap lkelerinde ki olaylarla Prag Baharnn ok benzetiini sylemek

Prag Baharndan Arap Baharna

Arap Bahar ve Bat

Yine de u nokta ihmal edilmemelidir: srail,