Punim

Seminarik
TEMA: Gjendjet agregate
LNDA: Fizik

Profesoresha e lnds:
Gylaj Shipkovica

Punoi:
Elif Selimko
Klasa XI5

Forcat e bashkveprimit molekulare

Gazrat zgjerohen vetvetiu dhe mbushin tr vllimin e ens ku ndodhen,kurse
trupat e ngurt dhe t lngt kan vllim dhe u kundrvihen njlloj,si forcave t
zgjerimit,ashtu edhe forcave t ngjeshjes.Kto fakte shpjegohen me ekzistimin e
forcave trheqse dhe refuzuese,te cilat veprojne njekohesisht ndermjet
molekulave te qdo trupi.Keto quhen forca molekulare.Analiza e te dhenave per
ngjeshmerine e lengjeve dhe te trupave te ngurte si dhe shume dukuri te tjera na
qojne ne perfundim se ndermjet molekulave veprojne forca molekulare. Kur ato
gjenden larg njera-tjetres,bashkveprimi molecular shfaqet ne forme te forcave
terheqse. Kur largesite ndermjet molekulave jane te vogla,mbizotrojne forcat
refuzuese.

Bymimi termik i trupave t ngurt

Molekulat e trupave t ngurt dhe t lngjeve qndrojn n largsi t caktuara nga
njra tjetra dhe njkohsisht ato lvizin rreth pozitave ekuilibruese t tyre. Kur
ngritet temperatura e nj trupi,rritet shpejtsia mesatare e molekulave,prandaj edhe
zmadhohet vllimi i trupit.Kur temperatura e nj trupi zbret,ather vllimi i tij
zvoglohet,sepse zvoglohet shpejtsia mesatare e molekulave.Pra,gjat
nxehjes,trupat bymehen,ndrsa gjat ftohjes,tkurren.Njsia e koeficientit linear
sht grad-1 dhe pr shumicn e trupave t ngurt e ka vlern 10-5 grad-1.

Bymimi termik i lngjeve

Lngjet sikurse gazrat nuk kan form t caktuar dhe gjithmon e marrin
formn e ens n t ciln gjenden.Prandaj,pr tam und t flasim vetm pr
bymim vllimor termik.Pr bymim t lngjeve me rritje t temperaturs
prafrsisht vlen shprehja:
V= V0(l + Yt)
Bymimi i lngjeve gjat nxehjes mund t tregohet me balonn e qelqit t
mbushur me lng npr mbyllsin e t cilit kalon gypi i holl i qelqit.Kur
balona nxehet diktohet ngritja e lngut n gypin e holl. Meq gjat
nxehjes krahas bymimit t lngut bymehet edhe balona, ather rol t
rndsishm luan ndryshimi i koeficientit t bymimit vllimor t lngut Y1
dhe lnds nga e cila sht ndrtuar balona Yb.

Kalimet fazore
Kalimet e lnds nga nj gjendje aggregate n tjetrn t cilat jan t
prcjella me ndrrimet e llojeve t paketimit t grimcave quhen kalime
fazore t rendit t par.Ekzistojn edhe kalimet fazore t rendit t dyt te
t cilat karakteri i paketimit te grimcave mbetet i pandryshueshm por
ndrrojn disa veti t tjera t lnds.Kalimet fazore jan t prcjella me
ndrrimin e rendit t paketimit t grimcave, prandaj paraqitet,jo vetm
rregullsia e largt dhe e afrt,por edhe parregullsia e plot e
grimcave.Renditja e rregullt e grimcave n nyjat e rrjetit kristalin quhet
rregullsi e largt.

Avullimi
Avullim quajm kalimin e trupit nga gjendja e lngt n gjendje t
gazt.Lngjet avullojn n qfardo temperature,por shpejtsia e avullimit
rritet me rritje t saj.Gjat avullimit,siprfaqen e lngut do ta lshojn
vetm molekulat m t shpejta t cilat kan energji kinetike t mjaftuar pr
zotrimin e forcave molekulare t tensionit siprfaqsor. Shtypja e avullit t
ngopur quhet tension i avullit ose shtypje e avullit t ngopur.

Valimi
Nse lngu nxehet deri n nj temperatur t lart,ather fillon procesi i
avullimit t shpejt,jo vetm n siprfaqe,porn tr vllimin e tij.Kjo
dukuri njihet si valim dhe fillon kur shtypja e avullit t pangopur
baraspeshohet me shtypjen atmosferike.Temperatura n t ciln valon
lngu quhet pik e valimit.Energjia e nxehtsis t ciln e merr lngu gajt
valimit shrben pr zotrimin e forcave bashkvepruese molekulare,sepse
ather lnda kalon nga rregullsia e afrt n gjendje t parregullsis.

Kondensimi
Avulli i ngopur shndrrohet n lng ose duk ia zvogluar vllimin ose
duke ia zbritur temperaturn.Kondensimi i avullit t pangopur kryhet duke
ia zvogluar temperaturn dhe duk e shndrruar s pari n avull t
ngopur.Temperatura an t ciln sasia e caktuar e avullit t pangopur n
en t mbyllur shndrrohet n avull t ngopur quhet pik e vess.

Shkrirja dhe ngurtsimi

Dukurin e transformimit t lnds duke e nxehur,prej gjendjes s ngurt
n gjendje t lngt e quajm shkrirje,kurse temperatura n t ciln trupi
shkrihet e quajm temperatur t shkrirjes.Kalimin e lnds me ftohje nga
gjendja e lngt n gjendje kristalore e quajm kristalizim ose
ngurtsim.Gjat kohs s shkrirjes,temperature e trupit mbetet
konstante,ashtu q nxehtsia e shkrirjes shpenzohet n zbrthimin e rrjets
hapsinore e kristalit,prandaj shpesh e quajm energji latente e
shkrirjes.Trupat gjat shkrirjes e zmadhojn vllimin e vet q do t thot
se ata n gjendje t lngt kan paketim m trrall t grimcave.Prjashtim
bn akulli,hekuri i but,antimoni dhe bismuti vllimi i t cilve zvoglohet
gjat shkrirjes,ashtu q n gjendje t lngt kan paketim m t dendur t
grimcave.

Sublimimi
Kalimi i drejtprdrejt i trupit kristalor duke u nxehur,n gjendje t gazt
dhe gazit duke u ftohur drejtprdrejt n gjendje t ngurt quhet
sublimim.Trupi q fitohet nga avulli me sublimim quhet sublimate dhe
zakonisht sht n form kristalore.Shpejtsia e sublimimit varet nga
temperatura, shtypja dhe vetit kimike t lnds.Gjat sublimimit t
kristalit, zmadhohet energjia e brendshme e tij, prandaj duhet ti japim
nxehtsi t kalimit fazor, nxehtsi t sublimimit.

E njjta substanc n temperatur dhe n shtypje t caktuar mund t ket

gjendje trefazore.Kjo do t thot n kusht t caktuara trupi munf t jet n
tri gjendje agregate: kristaline, t lngt dh t gazt kun figur jan
paraqitur tri lakore S, G dhe N t cilat kan t prbashkt pikn
.Pika si prerje e tri lakoreve tregon baraspeshimin e tri fazave n t
njejtn koh.Lakorja N sht vartsia e piks s shkrirjes nga
shtypja,kurse lakorja S vartsia e shtypjes s sublimimit nga temperatura.
Kjo pik quhet pik e trefisht.

Temperatura kritike
Gazrat jan avuj t pangopur ose t tejnxehur t cilt fitohen nga lngu
prkats m pik t valimit shum t ult,prandaj mund t kthehen n
gjendje t avullit t ngopur dhe t kondensohen duk i ftohur dhe duke i
rritur shtypjen.Gazrat te t cilt nuk u arrit lngzimi u quajtn gazra
permanent.N vitin 1869 Endrjusi shpjegoi se tentimi i pasuksesshm i
lngzimit t gazrave permanente nuk sht rrjedhoj e ndonj vetie
specifike t tyre,sepse edhe kta mund t kalojn n gjendje t lngt nse
ftohen nn ndonj temperatur dhe ather i nnshtrohen shtypjes s
dhn.Kt temperatur nn t ciln duhet ftohur qdo gaz q t lngzohet
Endrjusi e quajti temperatur kritike Tk kurse shtypjen e cila sht e
nevojshme t zbatohet pr lngzim t tij dhe vllimin prkats n
temperatur kritike e quajti shtypje kritike pk dhe vllim Vk .Mund t
prfundojm se ndryshimi ndrmjet avullit dhe gazit qndron n faktin se
avulli sht trup i gazt q mund t ekzistoj n qfardo temperature nn
temperaturn e vet kritike, kurse gazrat jan trupa t gazt t cilt gjenden
mbi temperaturn e vet kritike.

Lagshtia e ajrit
Avullimi i vazhdueshm nga siprfaqja e deteve,liqeneve,lumenjve dhe
objekteve t ndryshme t lagta n siprfaqe t Toks,gjithmon do t
krijoj n ajrin e atmosfers nj sasi avulli t ujit.Duke kaluar avulli n
atmosfer ajri e pranon sasin e avullit t ujit.Nse ajri prmban nj sasi t
avullit t ujit i cili sht i ngopur pr nj temperatur, ather gjat ftohjes
n temperatur m t ult do t arrihet gjendje kur me t njjtn sasi t
avullit do t jet i ngopur.Sasia e avullit t ujit t ciln e prmban njsia e
vllimit prej 1m3 t ajrit quhet lagshti absolute. Lagshti relative quhet
raporti i sasis s avullit t ujit q prmban ajri n nj moment dhe asaj
sasie q do t kishte sikur t ishte i ngopur. Instrumentet pr prcaktimin
e prqendrimit t avullit t ujit n ajr quhen higrometra dhe puna e tyre
mbshtetet n metoda t ndryshme.Pr regjistrim t pandrprer dhe
automatik t lagshtis s ajrit shfrytzohen veglrit q quhen hidrograf
me ndihmn e t cilave prcaktohet lagshtia gjat 24 orve apo edhe m
gjat.

Prmbajtja :

Forcat e bashkveprimit molekular

Bymimi termik i trupave t ngurt

Bymimi termik i lngjeve
Kalimet fazore
Avullimi
Valimi
Kondensimi
Shkrirja dhe ngurtsimi
Sublimimi
Temperatura kritike
Lagshtia e ajrit