REALNA FUNKCIJA VIE

NEZAVISNO PROMJENLJIVIH
Opti oblik (eksplicitni) glasi:
y = f(x1,x2,...,xn), (x1,...,xn) D Rn.
Za n = 2, tj. za sluaj realne funkcije od dvije nezavisno
promjenljive, obino koristimo oznake x i y za nezavisno
promjenljive i z za odgovarajuu vrijednost funkcije i
piemo:
z = f(x,y).

PARCIJALNI IZVODI
Pretpostavimo da je argument y konstanta, funkciju z = f(x,y)
moemo smatrati funkcijom jednog argumenta - x - i ispitivati
postojanje granine vrijednosti

z
z
f ( x + x, y ) f ( x, y )
f x( x, y ) = z x =
= lim
= lim
x x 0 x x 0
x

z
f ( x, y + y ) f ( x, y )
f y ( x, y ) = z y =
= lim
y y 0
y
.


Primjer 1. Prvi parcijalni izvodi funkcije z = xey su:

z x = e y

z y = xe

Primjer 2. Prvi parcijalni izvodi funkcije z = y2, su

z x = 0

z y = 2 y

Npr. u taki, (2,3) su:

z x = 0

z y = 6
3


Primjer 3. Neka je p1 cijena proizvoda A, p2 - cijena

proizvoda B, x1 i x2 odgovarajue tranje i neka tranja
proizvoda A zavisi od cijene p2 proizvoda B i obrnuto, tj.
x1 = f1(p1,p2) i x2 = f2(p1,p2). Tada se elastinost tranje x1 u
odnosu na cijenu p1 zove parcijalna elastinost:
p 1 x 1
E 1 ( p1 ) =

x 1 p 1

Elastinost (ukrtena) tranje x1 u odnosu na cijenu p2 je

.

p 2 x 1
E1 (p 2 ) =

x 1 p 2
4

Analogno:

p 1 x 2
E 2 ( p1 ) =

x 2 p 1

p 2 x 2
E 2 (p 2 ) =

x 2 p 2

Parcijalna elastinost E1(p1) priblino predstavlja procenat

rasta (smanjenja) tranje proizvoda A, ako se njegova
cijena povea za 1%, a cijena p2 proizvoda B ostane ista.
Parcijalna elastinost E2(p1) predstavlja (priblino)
procenat rasta (smanjenja) tranje drugog proizvoda ako je
njegova cijena nepromijenjena, a cijena proizvoda A se
povea za 1%.
5

DRUGI PARCIJALNI IZVODI

U optem sluaju prvi parcijalni izvodi funkcije z = f(x,y)
su takoe funkcije istih argumenata, pa ima smisla
govoriti o eventualnom postojanju njihovih parcijalnih
izvoda. Ukoliko postoje, te izvode zovemo drugim
parcijalnim izvodima funkcije z = f(x,y) i oznaavamo
sa

2 z 2 z 2 z 2 z
,
,
, 2
2
x xy yx y
ili z xx ,z xy ,z yx ,z yy
6


Primjer 4. Prvi parcijalni izvodi funkcije z = x2 - 2y2 + 3xy

su

z x = 2 x + 3y

z y = 4 y + 3x

Drugi parcijalni izvodi date funkcije su prvi parcijalnih

izvodi prvih parcijalnih izvoda:

z xx = 2 z xy = 3 z yx = 3 z yy = 4

Drugi parcijalni izvodi z xy i z yx

zovu se mjeoviti.

Mjeoviti izvodi, ako su neprekidni, su jednaki

7

TOTALNI DIFERENCIJAL
Ako je z = f(x,y) funkcija sa neprekidnim parcijalnim
izvodima, definiemo njen totalni diferencijal dz kao izraz

z
z
dz =
dx + dy
x
y
gdje su dx i dy diferencijali argumenata x i y.
Drugi totalni diferencijal d2z je izraz
.
2

z 2 z 2
z
d z = d (dz) = 2 dx + 2 dy + 2
dxdy
xy
x
y
2

EKSTREMNE VRIJEDNOSTI
Za funkciju z = f(x,y) kaemo da u taki (a,b) ima
maksimum ako je f(x,y) < f(a,b) za svaku taku (x,y)(a,b)
iz neke okoline take (a,b).
Ako je, f(x,y) > f(a,b), kaemo da u taki (a,b) funkcija
z = f(x,y) ima minimum.
Ako u taki (a,b) funkcija z = f(x,y) ima maksimum
(minimum), onda se vrijednost f(a,b) zove maksimum
(minimum) funkcije. Minimum i maksimum se zovu i
ekstremne vrijednosti.

Neophodan uslov da diferencijabilna funkcija z = f(x,y) u

taki (a,b) ima ekstremnu vrijednost je

f x (a , b) = 0

f y (a , b) = 0

Take u kojima su parcijalni izvodi jednaki nuli zovu se

stacionarne (kritine) take diferencijabilne funkcije.
Primjer 1. Stacionarne take funkcije z = 2x + 8y - x2 - 2y2
su rjeenja sistema jednaina
2 - 2x = 0
8 - 4y = 0
tj. data funkcija ima jednu stacionarnu taku (1,2).
10

Dovoljan uslov (bez dokaza) da u stacionarnoj taki (a,b)

funkcija z = f(x,y) ima ekstremum da izraz

( )

W(a , b) = z xx z yy z xy

bude pozitivan. Ako je, pritom,

z xx < 0 (tada je i z yy < 0 ) funkcija ima maksimum, ako je

z xx > 0 (tada je i z yy > 0 ) - minimum.
Ako je W(a,b) < 0, funkcija nema ekstremum, a ako je
W(a,b) = 0 pitanje ostaje otvoreno.
Izraz W(x,y) zove se diskriminanta funkcije z = f(x,y).
11


Primjer 2. Odrediti ekstremne vrijednosti funkcije

z = x3 + y3 - 9xy.
Rjeenje: Stacionarne take date funkcije su take (3,3) i
(0,0) - rjeenja sistema jednaina

z x = 0
z y = 0

tj. sistema 3x2 - 9y = 0, 3y2 - 9x = 0. Drugi parcijalni izvodi su

z xx = 6x z xy = 9 z yy = 6y
Kako je W(3,3) = 1818 - 81 > 0, to u taki (3,3) funkcija
ima ekstremum. Jo je z xx = 18 > 0
pa je taj ekstremum minimum: zmin = z(3,3) = -27. U taki
(0,0) je W(0,0) = 00 - 81 < 0, tj. u taki (0,0) data funkcija
nema ekstremum.
12

Ako promjenljive x i y nijesu meusobno nezavisne nego su

vezane nekom relacijom g(x,y) = 0 onda ekstremnu
vrijednost funkcije z = f(x,y) zovemo uslovni (relativni)
ekstremum. Rjeavanjem jednaine g(x,y) = 0 po x ili po y,
ako je to mogue, odreivanje relativnog ekstremuma se
svodi na odreivanje ekstremuma funkcije jednog
argumenta. Ako, pak, iz jednaine g(x,y) = 0 ni jednu od
nepoznatih ne moemo izraziti u eksplicitnom obliku,
relativni ekstremum odreujemo kao ekstremum tzv.
Lagranove funkcije F(x,y) = f(x,y) + g(x,y),
gdje je parametar koji treba odrediti.

13

Potreban uslov: Stacionarne take odreujemo iz sistema

jednaina
Fx = 0
Fy = 0

g ( x, y ) = 0

Dovoljan uslov: Ako je drugi totalni diferencijal d2F u

stacionarnoj taki (a,b,), uz uslov g dx + g dy = 0
x

pozitivan, funkcija u toj taki dostie uslovni maksimum,

a ako je negativan uslovni minimum. Uslov
g
g
dx + dy = 0
x
y

dobija se diferenciranjem uslova g(x,y) = 0.

14


Primjer 3. Odrediti ekstremne vrijednosti funkcije

z = 6 - 4x - 3y, ako je x2 + y2 = 1.
Rjeenje: Lagranova funkcija u navedenom primjeru je
F(x,y) = 6 - 4x - 3y + (x2 + y2 - 1).
Stacionarne take se dobijaju iz sistema
-4 + 2x = 0
-3 + 2y = 0
x2 + y2 = 1
Rjeenja navedenog sistema jednaina su
5
4
3
1 =
x1 =
y1 =
2
5
5
5
4
3
2 =
x2 =
y2 =
2
5
5
15

Kako je d2F = 2dx2 + 2dy2, to je

4 3 5
d F , , = 5 dx 2 + dy 2 > 0
5 5 2
2

4 3 5
d F , , = 5 dx 2 + dy 2 < 0
5 5 2
2

(pretpostavljamo da dx i dy nijesu istovremeno jednaki nuli)

4 3
,
5 5
4 3
,
5 5

ima uslovni minimum, zmin = 1, a u taki

uslovni maksimum, zmax = 11.

Primjetimo da ovdje, u cilju odreivanja znaka d2F, nije bilo

potrebno diferencirati uslov.
16

11.6 Ekonomske primjene

Problem vieproizvodnog preduzea

Diskriminacija cijena

17

Problem vieproizvodnog
preduzea

Preduzee proizvodi 2 proizvoda

R = P10Q1 + P20Q2
Funkcija trokova C = 2Q12 + Q1Q2+2Q22
Profit: = R C = P10Q1 + P20Q2 (2Q12 +
Q1Q2+ 2Q22)

18

Problem vieproizvodnog
preduzea
= R C = P10Q1 + P20Q2 2Q12 Q1Q2
2Q22
1 = /Q1 = P10 4Q1 Q2= 0; 2 = /Q2
= P20 Q1 4Q2 = 0;
Dobijen je sistem koji ima jedinstveno reenje:
Q1=(4P10-P20)/15, Q2=(4P20-P10)/15

19

Diskriminacija cijena
Razlika elastinosti na razliitim tritima
Maksimizacija profita zahtijeva diskriminaciju cijena
R=R1(Q1)+R2(Q2)+R3(Q3)
C=C(Q)

Q=Q1+Q2+Q3

= R1(Q1)+R2(Q2)+R3(Q3) C(Q)
i = R'i(Qi)

Q
C'(Q) Qi

, i =1,2,3

Nakon izjednaavanja sa 0: C '(Q)= R'i(Qi), i=1,2,3

20

Diskriminacija cijena
MRi =

dRi
dQi
dP
= Pi
+ Qi i
dQi
dQi
dQi

= Pi (1 +

dPi Qi
1
) = Pi (1 + )
dQi Pi
di

MRi = Pi (1

di

MR1 = MR2 = MR3

P1 (1

d1

) = P2 (1

d 2

) = P3 (1

21

12.5 Maksimizacija korisnosti i

potroaeva tranja

12.5-1 Uslov prvog reda

12.5-2 Uslov drugog reda
12.5-3 Komparativnostatika analiza
12.5-4 Proporcionalne promjene cijena i
dohotka

22

12.5-1 Uslov prvog reda

U = U(x, y)
(Ux, Uy > 0)
B = xPx + yPy
Z = U (x, y) + (B - xPx - yPy)
Z = xPx yPy = 0

Z = U P = 0
x

Z y = U y Py = 0

Ux Uy
=
=
Px
Py
23