Sorun Yaynlar

1. Bask: Austos 189

Yayn Hakk: Sorun Yaynlar
0 > Bilgi Dizgi
Bask: Gzlem Matbaaclk Koli. ti.
ISBN 975-431-004-1
TALAT TURHAN
DORUK OPERASYONU
4P Sorun Yaynlar
Babali Cad. No:6/2 K.1 Caalolu/STANBUL
Tlf: 527 45 38

NDEKLER
NSZ 5
SUNU 7
I.BLM
Milli stihbarat Tekilat ve Sivilleme 17
Yine Milli stihbarat Tekilat 24
Kstebekler 33
stihbarat rgtleri ve Ak Odalar 44
II. BLM
Askeri Darbeler Dnemi 59
12 Eyll Tartlyor 66
12 Eyll ncesinden Bir Kesit 78
III. BLM
Uluslararas Terrizm ve lm Mangalar 85
IV. BLM
Politik Durum Deerlendirmesi I. 97
Politik Durum Deerlendirmesi II. (Darbe Olasl) 113
V. BLM
Hayali hracata Bir rnek 130
VI. BLM
Sonuca Doru 138
EKLER 142
Yazarn Yaz ve Yaynlar Dizini 166
4
amz devletinin karmak bir yaps var. Ancak bu karmak yap
iinde bir de "devlet iindeki devletten ya da "gizli iktidar"6ar\ veya
"grnmeyen hkmet"\en sz alyor.
ou lkede denetim dnda kalan bu ikinci devletin, halkn gznden
uzakta bir mekanizma oluturduu biliniyor. stihbarat rgtlerinin,
ordudaki zel dairelerin, brokrasideki yeralt birimlerinin varl
"ak rejim" kavramyla badamyor. in ilgin yan en "ak re//m"e
sahip olduunu ileri sren ABD'de ClA'nn egemenliini kimse
yadsyamyor.
Amerika'ya bal lkelerde ise konu daha dramatiktir. nk bu kez

bal lkedeki "grnmeyen iktidar"\a Washington arasndaki "gizli

ilikiler" olaya gayrmilli bir nitelik vermektedir. "Devlet iindeki
devlet"
ulusal varl bir baka yabanc devletin gvencesinde grrse sonu
ne olur?
Bu kez "ak rejim"\n d ya da yanlsamadan baka bir ey olmad
grlecektir. "Kapal kaplar arkasnda" o lkeye ilikin kararlar
verilecek;
ve bir "silahl siyasal part/"ye dntrlen ordunun d destekli
darbeleriyle baml lkeye yn vermek kolaylaacaktr.
Bu sorun kukusuz yalnz Trkiye'ye zg deildir; ama, bizim zel
bir durumumuz var.
Trkiye, bamszln hibir lkeye borlu deildir. Tmyle ulusun
gerekletirdii bir ulusal kurtulu savandan sonra Cumhuriyet Devleti
kurulmutur.
Ne var ki kinci Dnya Savandan sonra ABD'nin Trkiye'deki etkinlii
ou eski smrgede ya da ikinci Dnya Savandan sonra Amerikan
ordusunun igalden kurtard lkelerde olduundan daha gl7
dr.
5

Nitekim bu gcn ls 12 Eyll darbesinde tam anlamnda

saptanabildi.
Artk belgelendii gibi; 1980'de dnya dengeleri ve Trkiye'deki
zel konum Ankara'da bir darbeye gereksinme gsteriyordu.
Washington'un
gzetim ve denetiminde 12 Eyll gerekletirildi. Bu olayn
lkemizdeki sol, sosyalist, devrimci ve demokratik halk gleri adna
ne demek olduu, ancak yaandktan sonra anlalabildi.
Talat Turhan, Trkiye'deki askeri darbeyi (27 Mays, 12 Mart, 12
Eyll) iinde ve yakndan yaadktan sonra deneyim ve birikimlerini kitaba

dntren bir yazardr. ileli hayatnda "gizli iktidara ok kez

yzyze gelmi ve ok kez atmaya girmi bir insann yalnz kitaplk
bilgisiyle yetinmesi kukusuz beklenemez. Bu alanda kiisel deneyim,
bilgi ve birikimin nemi sanldndan daha deerlidir.
Bugn Trkiye'nin ounluu demokrasiyi zlemektedir. Geri demokrasi
kavram, herkese gre biraz deiiyor; ama, "ak rejim" e
gemek yolunda Trkiye zorlanyor. imdiye dek demokrasi adna
yrtlen
"saa ak, sola kapal ok partili rejim"] amak iin lkemizde
"devlet iindeki devlet"\ tanmak gerekiyor.
Talat Turhan'n bu tantm yolundaki katks, belki bugnden nemi
llemeyecek
deerdedir.
Elinizde tuttuunuz kitap, ite bu yolda bilgiye dayal bilincin olumas
iin gerekli ierii tayor. Demokrasiyi halk kuracaksa, zgrlklere sras
geldiinde "dur" demek iin hazrlkl "grnmeyen iktidar"\, okur
gznde "grnr iktidar" yapmakta yarar var.
Talat Turhan'n da yapt budur.
lhan Se Iuk
6
SUNU
Okuduunuz yapt, 1987-1989 yllar arasnda yaynlanan yazlardan
olumaktadr. Bu yazlara, nceden hazrlanm fakat yaynlanmam
bir blmle, btnlk salamak amacyla gerekli deerlendirmeler
eklenmitir.
Aslnda balangta konular ilenirken ilerde bir yapta dntrlmesi
dnldnden, genellikle gncelliini yitirmeyecek sorunlar
seilmitir:
MLL STHBARAT TEKLATI, DARBELER, 12 EYLL, TERR,
CUMHURBAKANI SEM, DARBE OLASILII, HAYAL. HRACAT
vb. gibi...
I.Blm
lk yaz Milli stihbarat Tekiltna ilikin grleri iermektedir. "Milli
istihbarat Tekilt ve Sivilleme" balkl yazda, rgtn blmleri,
bunlarn grevleri yasaya dayanlarak aklanm, ta 1986'l yllarda

ne srdmz "sivilleme" kavram ile iktidarn benimsedii

"sivilleme"
anlay arasndaki yz seksen derecelik farkllk vurgulanmtr.
Bu arada, iktidarn tam desteiyle MT Mstearlna getirilmesi
dnlen Hiram Abas ile onun ekibinden Mehmet Eymr'n gerek
nitelikleri, sistemin mant iinde ve zet halinde gzler nne serilmee
allmtr.
Bu yaz yazldktan sonra, vakti zamannda istihbarat birimlerinde etkin
grevlerde bulunan baz dostlarn uyarlarna muhatap oldum. Onlara
gre "arnn kovanna omak sokuyordum, nk, Hiram Abas
Trkiye'nin en gl adamlar arasnda idi. Daha da etkin konuma
gelmesi
sz konusuydu. Bam derde girebilirdi...
Oysa eletirdiim kiiler, Faik Trn'n Ziverbey Kk'ndeki ikenceli
sorgulama yapan, antaj, kkrtma, tertip dzenleyen ekipte MT
temsilcisi olarak bulunuyorlard. Ta 1971'li yllardan beri becerileri (!)
malmdu...
Ziverbey Kk'nde dzenlenen tertiplerden biri de, Faruk Grler'in,
Cumhurbakan seilmesini nlemek iin senaryolatrlan "BOMBA
DAVASI" idi.
Hazrlanan senaryoya gre, stanbul'da bir iki yldan bu yana bombalar,
bir rgte Faruk Grler cuntasn iktidara getirmek iin patlatlyordu...
Grler cuntasnda Kemal Kayacan (Dz.K.K-Oramiral) ile Muhsin
Batur (Hv.KKOrgeneral) cunta yeleri olarak savclarca sulanyordu...
Bu sama savlarn gerek olmad mahkeme kararyla zaman
iinde aydnland...
O halde tertipilerin amac ne idi?
Ziverbey Kk'nn ikenceci ba patronuna daha sonraki
aklamalarndan
anlald zere, zamann iktidarnca Genel Kurmay Bakanl
vaad edilmiti. O halde, Gn. Kur. Bk.lna gelmesi olas olan, Grler'in
n tkanmal idi... Bu amala bir ikenceci general bakanlnda,
MT'iler, polisler, savclar etelemi bu tertibe hizmet ediyorlard...
Kukusuz Trn'e nasl ki Gn.Kur.Bk'l vaad edilmise, Trn de

ebekesindeki ikencecilerin herbirine gnlnde yatan aslana ulama

szn vermiti... Onlar da bu trden bir anlayla vatan hizmeti (!)
yapyorlard...
Ancak ilk aamada hesaplar tutmad. BOMBA DAVASI ile dzenlenen
tertibe karn Grler, Gn.Kur.Bk.lna gelince tertipiler geri ekildiler.
Bir yl sessiz ve derinden oyunlarna devam ettiler; Grler'in
Cumhurbakan
olmasn nlediler; hemen ardndan Cunta Ba olarak
"BOMBA DAVASI"na sank olarak getirilmesini denediler. Ama
baaramadlar...
Tm bunlar Grler'in avukatln yapmak iin yazmyorum. Gnmzn
en gncel ve siyasal bunalm istidad tayan Cumhurbakan
Seimlerinde
ne tr dolaplar dndn anmsatmak istiyorum.
Trn'n hesab tutmaynca AP'nin kanatlar altnda Cumhurbakan
aday olacak lde itibar grmesi bouna deildi. Zira t m tertiplerini,
siyasi iktidardan ald gle yapmt. Gn.Kur.Bk. olarak kendisini
dllendiremeyenler Cumhurbakan yapmak suretiyle vefa borlarn
demek istiyorlard...
Demirel "Grler'in Cumhurbakanln nledik" derken bir anlamda
Trn'le eski angajmanlarn da ele vermekte idi..
8
Vurgulamak istediimiz gerek, Cumhurbakanl seimlerinde tertip
dzenleyenler iinde (btnlkl olarak) o dnemin, siyasi iktidar
yetkilileri,
Skynetim Komutanlar, MT'iler, Emniyet Grevlileri, Askeri
Savclar, Adli Mavirler ve danman hukuk profesrlerinin
bulunmasdr...
,
Bunlar arasnda Hiram Abas ve Mehmet Eymr' de grdmzden
"MLL STHBARAT TEKLATI VE SVLLEME" balkl yazda
baz gerekler yaln izgilerle dile getirilmitir. Yani bile bile "Arlarn
kovanlarna omak sokulmutur."
kinci yaz "YNE MLL STHBARAT TEKLATI...." baln

tamaktadr. 1988 ylnda, "2000'e DORU" Dergisi'nde "eytan geni:

CIA-MOSSAD-MT ilikileri" ve "olaylarla Hiram Abas CIA-MOSSAD
ibirlii" kapak konusu yaplmt. 1977 ylnda (onbir yl nce) 7
GN Dergisi'nde yaymladm bir yaznn bal "ORTADOU'DA
EYTAN GENLER" baln tayordu. Balklardaki benzerlik ilgin
olduu gibi konular da benziyordu. Anlan yazda tank olduum
olaylardan rnekler vererek, CIA-MOSSAD-MT ilikilerini makro dzeyde
ele alyordum. 2000'e DORU Dergisi ayn ilikileri Arap ve hatt
srail basnna gnderme yaparak bu oluum iinde Hiram Abas'n
FK'ne kar tertiplere giritiini aklyor, gerei somutlatryordu.
Bu oluumda Hiram Abas'n (uluslararas tekelci sermayenin uzants)
masonluunun rolnn bulunup bulunmad aratrmaya deer... Yoksa
Hiram'n MOSSAD'la ibirlii iinde Filistinlilere kar sonu fiyaskoyla
sonulanan tertiplere girierek emperyalizme ve siyonizme hizmet
edii nasl aklanabilir?
Bu nedenle bu yazlarn karlatrlmas ve konunun daha iyi
deerlendirilmesi
iin, anlan yazlar yapta ek olarak konulmutur...
nc yaznn bal: "KSTEBEKLER..." dir. Bu dnemde "MT
RAPORU OLAYI" gndeme geldi. Konu aylarca kamuoyu nnde
tartld.
zal'n MT mstearl iin hazrlad gl adam (!) Hiram
Abas ve ekibinin nde gelen ismi Mehmet Eymr bir anda kendilerini
sokakta buldular. Yaz'da bu olay incelenmi, Amerikan casusluu
sulamasyla Hiram Abas tarafndan yakalanp mahkemeye verilerek
mahkum edilen Emekli Kur. Alb. Sabahattin Savaman olayyla, ayn
sulamayla yakalanan Emekli Kur. Alb. Turan alar'n yarglanrken
Mamak Cezaevinden lsnn ailesine teslim edilmesi olaynn aydnla
kavuturulmas gerektii vurgulanmtr.
I.Blmdeki drdnc yaz bu yapta konulmak zere kaleme alnm
olup; "KSTEBEKLER KONUUNCA..." baln tamaktadr. Anlan
yazda MT RAPORU nedeniyle emekliye sevkedilen Hiram Abas ile
9

Mehmet Eymr'n konumalarndan kan sonularn genel bir

deerlendirilmesi
yaplmaa allmaktadr.
II. Blm
ilk yaz "ASKER DARBELER DNEM"dir. Bu konuda daha nce
yaynlanan yazlara da gnderme yaplarak darbelerle ve D stihbarat
rgtleri arasnda ilikiler ksaca gzden geirilmitir. Konuya
ilikin ne srdmz savlar daha sonraki tarihlerde eitli kaynaklarca
dorulanm bulunmaktadr. Anlan yaz yaynlandktan yaklak bir
yl sonra, Cneyt Arcayrek'in "Darbeler ve Gizli Servisler" adl yapt
yaynlad. Kitap 1964 ylndan bu yana ne srdmz savlar
dorulayc
niteliktedir.
"12 EYLL TARTIILIYOR..." balkl yazda gerekte bu tr dncelerin
yaylmasndan holanmayan evrelerin balatt tartmalarn genel
bir deerlendirmesi yaplmaa allmtr. Bu arada gndeme getirilen
"darbe tartmalar" zerine ne srlen grlere topluca yer
verilmitir.
Bu blmn son yazs "12 EYLL NCESNDEN BR KEST..."
baln tamakta olup, bu yaptta ilk kez yaynlanmaktadr. Yazda 12
Eyll ncesinde Trkiye'deki CIA faaliyetleriyle Emperyalist lkenin hedef
setii Evsahibi lkeyi, istikrarsz hale getirmek (Dstabilisation)
iin kulland yntemler aklanmaktadr. Basnda yer alan konuya
ilikin tartmalar yeniden gzler nne serilerek 12 Eyll ncesi'nde
lkeyi terre iterek "Darbe Ortam" hazrlayanlarn amalar sergilenmeye
allmaktadr.
Orgeneral (E) Bedrettin Demirel, "12 Eyll Darbe kararnn" harekttan
ok nce alndn aklamtr. O halde neden beklenilmitir? Masum
insanlarn akan kanlarnn eer darbe iin gereke hazrlayaca
dnlmse byle bir sorumluluun altndan kolay kolay
kalklamayaca
bilinmelidir.
Sleyman Demirel, 12 Eyll ncesinde terr nlemekle grevli glerle
12 Eyll sonrasndakilerin ayn olduunu, iktidar dneminde terr

nleyemeyen glerin 12 Eyll'den sonra bunu nasl baardklarn

soruyor - mealen - Haksz da deil... (Blent Ecevit'de ayn soruyu
soruyor)*
Yoksa darbe gerekesini oluturmak iin daha ok kana m
gereksinme vard? "12 Eyll ncesine dnme" korkutmacasnn temelinde
bu vahim tutum mu yatmaktadr?
* Ecevit 12 Eyll' anlatyor, Milliyet, 2-4 Austos 1989
10

III. Blm
Bu blm "ULUSLARARASI TERRZM VE LM MANGALARI"
baln tamaktadr. Konu gemi ve gelecekte ok uzun sre Dnyada
gncelliini koruyacaa benzemektedir. Bir ok lkede AAA simgesi
ile tanmlanan, para-militer rgtler "LM MANGALARI" ad altnda
faaliyetlerini srdrmektedir. Genellikle "Antikomnist" bir beyin
ykama ierisine itilerek cinayet ileyen sac cinayet ebekeleri
gerektiinde
sahneye srlerek emperyalist glerin amalar dorultusunda
kullanlmaktadr. "LM MANGALARI" lkemizde pek kullanlan bir
tabir olmamakla birlikte; 12 Eyll ncesinde sa militan gler, onlarn
ilevlerini stlenmilerdir. Bu yolla sahneye srlen terr, solu nefis
mdafasna itmi, karde kan ile oluturulan bu ortam amalar
dorultusunda
kullanmak isteyen d ve i gerici gler arzuladklar dzeni
12 Eyllle getirmei baarmlardr.
Gnn birinde lkemizde hesap sorulabilecek bir dzen gelirse, 1982
Anayasas'nn geici 15'inci maddesinin ardna snarak mr boyu
dokunulmazlk zrh ardna gizlenmek isteyenlerin hesaplarnn bir anda
bozulduu grlecektir.
"LM MANGALARI"nn Dnya gndeminde olduunu aklamtm.
Nitekim daha sonra basnda yer alan yazlarda, dorulayc niteliktedir:

^."El Salvador'da 10 yldan beri faaliyet gsteren "lm

mangalarnn"
desteine sahip ar sac Arena Partisinin aday Alfredo Christiani'nin
bakanl kesinleti. Arena Partisi ile yakn ilikide bulanan
"lm mangalar" lkede ynetime kar glere ve kiilere kar ok
kanl bir yldrma, sindirme kampanyas srdryorlar. Konuyla yakndan
ilgilenen birok kimse ise "lm mangalan"nm lkede gizli polisin
vurucu gc olduunu iddia ediyorlar.*
2."Acaba Honduras'ta 1981'den 1984'e kadar srf siyasi dnceleri
nedeniyle 200' akn politikacnn ldrlmesi srasnda mehur
"lm mangalar" isimli gizli polise yardm ettii ortaya kan CIA
rgt,
ABD ynetiminin "/'nan/7a/(/ar/"na balln m kantlyordu?"**
3."RANGATE skandalinin kahraman ABD'li yarbay Oliver North'un,
Libya Lideri Muammer Kaddafi'yi ldrmek iin plan hazrlad, ancak
bunun uygulanmadn ngiliz gazetelerinde yaynlanmasndan sonra
aklama yapan Kaddafi, "Bize terrist diyen ABD, gerek ve irkin
* Milliyet, 22 Mart 1989
** Oktay Eki, Dinime Karan, Hrriyet 15 Nisan 1988 '
11
yzn gsteriyor. ABD'li gangsterler, hazrladklar planlarla, asl
terristin
kendileri olduunu ispat ediyorlar " dedi.
IV. Blm
Bu blm "POLTK DURUM DEERLENDRMES (I) ve (II) olmak
zere iki yazdan olumaktadr. Blmde Trkiye'nin uzun bir sreten
bu yana siyasal gndemini oluturan sorunlar, Cumhurbakanl seimi,
Askeri Darbeler, 12 Eyll tartmalar ve Askeri Darbe olasl
incelenmektedir,
ilk yaz Kasm 1988'de, ikinci yaz Ocak 1989'da yaynlanm
olmasna karn, sorunlarn gncelliini yitirmedii grlecektir.
O gnden bu yana ortaya kan gelimeler yazlanlar dorulayc
niteliktedir.
Aslnda sz konusu sorunlar daha uzun sre lkenin gndeminde
kalacaa benzemektedir.

1982 Anayasa'sn 58 yl geriye gtrmenin dn kuran kii, hakim

gerici snflar ittifaknn szcs olarak, sistemi ileteceini sanmaktadr.
Hayat bu mant aa vurmu ve amtr.
12 Eyll rejimi, Anayasas, yasalar, siyasi partileri ve kurumlaryla byk
lde ilevini yitirmitir. Toplum ilerici deiim ve dnmlere
gebedir.
Oysaki Mitterrand 14 Temmuz 1989 gn yapt konumasnda**1
"Bireysel haklarnn inendii izlenimine sahip olan herkesin
Anayasa
Mahkemesi'ne bavuru hakkna sahip oimas\" gerektiini
sylemitir.
ada kafal lider, tm vatandalarna Anayasa Mahkemesi'ne
bavurma yolunu ama hedeflerken ad anlay sergileyen
Anayasa deiiklii ile Anayasa Mahkemesi'ni kaldrmay
dlemektedirler...
zal'n 1987'h yllarda gndeme kard "Cumhurbakal seimi"
konusu o gnden bu yana artan boyutta tartlmakta, baz kiilerin,
evrelerin zlemleriyle niteliklerinin bu makama uygun bulunmayndan
kaynaklanan bunalm her geen gn bymektedir. Bu oluuma
kout olarak darbe olasl srekli gndeme gelmektedir. Bu konuya
ilikin incelemede "zayf bir olaslk" olarak deerlendirdiimiz koullar,
geen sre iinde demokrasi aleyhine bir geliim gstermektedir...
12 Mart muhtral askeri darbesi'nin imzaclarndan Muhsin Batur bir
* "Asl terrist ABD, Milliyet, 14 Haziran 1988
** Sebatay Varol'un haberi, Hukuk Sisteminde Devrim,
Cumhuriyet, 21 Temmuz 1989
12
gazetede yaynlanan yaz dizisinde : Bir bunalm annda "Silahl
Kuvvetlerin
hi bireyyapmayacan, klasnda oturacam" akladktan
sonra, kapy aralamakta ve "Fakat benim bu szlerimden mana
kararak..
."Ne yaparsam yapaym...""Ordu mdahale etmez" pervazl
iine girmemelerini de siyasilerimize tavsiye ederim" diye yazsn
srdrmektedir.
Geri Silahl Kuvvetler teorik olarak politikann stnde ve dndadr,

ama bu kural uygulamada byk bir farkllk gstermektedir. Osmanl

mparatorluu dneminde ttihat ve Terakki Frkas Orduyu siyasetin
iine ekmi, Cumhuriyetin kurulu yllarnda Osmanl miras u
gstermise
de alnan nlemlerle ordu genelde politika dnda tutulmutur.
Ancak smet nn'nn Cumhurbakan seiminde ordudan
baz giriimlerin sz konusu olduu da bir gerektir.
1960'dan nce "basiretsiz politikaclarn lke ynetiminde acze
dmeleri", Anayasa tanmamalar vb. gibi nedenlerle Slh.K.ler politikann
iine girmek zorunda kalmtr. 1961 Anayasas'nda yer alan Milli
Gvenlik Kuruluna tannan yotkiler bir anlamda Sivil-Asker iktidar
paylamn gstermektedir. Asker'ere st dzeyde Anayasal bir kurumla
iktidar sivillerle paylamak az gelmi olmal ki her darbeden
sonra Anayasalarda -1971,1982- Milli Gvenlik Kurulu'nun yetkileri
artrlm
bulunmaktadr.
".Demokratikleme, sivillemeden" sz edenlerin somut olgu ve
gerekleri
gz ard etmemeleri gerekir. Kald ki Dr.Hikmet zdemir "Rej
im ve Asker" adl yaptnda Osmanl mparatorluundan bu yana SivilAsker ilikilerinin geliimini incelemekte ve Cumhuriyet Dnemi'nde
Milli Savunma Bakanl-Genetkurmay Bakanl konumunu belgesel
olarak aklamakta ve bu oluum iinde Genel Kurmay Bakanl'nn
ayrcalkl konumunu gzler nne sermektedir. Bir anlamda Atatrk,
Devlet Kuruculuu hakkn kullanarak Genelkurmay'a kendine zg bir
stat getirmitir. Deien koullar iinde NATO ya da AT lkeleri rnek
alnarak yeni bir yaplanma sz konusu ise, bu sorun ayak st
demelerle,
ztlamalarla nlenemez. Konu protokol tesinde boyutlar
iermektedir. Siyasi iktidarlarn nitelikleri anlan boyutlar aan apa
ulatnda yeni bir dzenleme sz konusu olabilir.
Slh.K.ler faktrn gz ard eden politikaclar deerlendirmelerinde
hep yanlmlardr. zellikle az gelimi veya gelimekte olan lkelerde
bu yanlg daha da somutlamaktadr. Cumhurbakan seimlerinde

"Sivil kkenli" veya "Askeri kkenli" Cumhurbakan tartmas

. * Hava Orgeneral (E) Muhsin Batur, Bir Cumhurbakan
seiminin perde arkas, Milliyet,
17-20 Temmuz 1989
13
gndeme getirenler ve bunu da "demokratikleme ve sivilleme"nin
bir gstergesi gibi gstererek bir ztlama unsuru haline dntrenler
kanmzca byk yanlg ierisinde bulunmaktadrlar.
Emeki Halkmz Cumhurbakanna byk bir nem vermekte o
makamda
stn nitelikli kiileri grmek istemektedir.
TBMM'de iktidar partisi 26 Mart mahalli seim sonularna gre, gerekte
aznla dmtr. Bu olguyu gz ard ederek politika yaplmas
byk yanlglar beraberinde getirebilir.
Cumhurbakan makam ne baz kiilerin yedi yl daha g ve emniyet
iinde bulunmasnn garantisi iin kullanlabilir ne de "First Lady" olmak
isteyenlerin saltanat srme isteklerinin arac olabilir.
Politikada rakamsal gvencelerin ardna snmann her zaman gvenceli
saylan bir yol olduu sylenemez. Somut gerekler, bu konuda
inatlamay yelemei gze alacaklar ilk anda olmasa bile, zaman
ierisinde
hsrana uratacak istidatta grnmektedir.
Acaba bugne kadar yaplan Cumhurbakan seimleriyle Slh.K.ler,
dorudan doruya ya da dolayl olarak ilgilenmek gereksinimini neden
duymutur? Hi zerinde dnlm mdr?
Kanma gre konuya Slh.K.lerin ilgisi Anayasa'dan kaynaklanmaktadr.
Nitekim Cumhurbakannn "Grev ve yetkileri 104'nc madde de:
"Trkiye Byk Millet Meclisi adna Trk Silahl Kuvvetlerinin
Bakomutanln
temsil etmek, Trk Silahl Kuvvetlerinin kullanlmasna karar
vermek, Genelkurmay Bakann atamak" aklanmaktadr.
Grld gibi Cumhurbakannn grev ve yetkileri Trk Silahl
Kuvvetleri
asndan yaamsal konumdadr. Slh.K.lerin bu boyutta yetkili
bir makamda bulunacak kiide rnek nitelik bulunmasn istemeleri

doaldr. Bu istek aka belirtilmese bile ilgililerince gz ard

edilemeyecek
apta olduunu vurgulayarak belirtmek isterim.*
Srtnda bir sr kamburu olan kiiler bu makama soyunmaya kalkarlarsa
hassas dengeleri alt st edebilirler...
V. Blm
Bu blmde kamu vicdannda ve lke ekonomisinde derin yaralar
aan bir konuya yer verilmitir: "HAYAL HRACATA BR RNEK..."
Seilen irket RAM DI TCARET RKET'dir. nk bu irket 1988
ylnn Trkiye ihracat birincisidir. Buna karn Hayali hracata bu* Dr.Hikmet zdemir'in aratrmas, ankaya Krizleri,
Cumhuriyet, 23-29 Temmuz 1989
14
lastii iddia edilen irketler ierisinde RAM'n elde ettii iddia edilen
haksz kazan rakam en dk olandr. Bu elikiyi "KO GRUBU"
ndan sormak kamu oyunun hakkdr diye dnyorum.
Hayali hracat vurgununda kamu vicdann rahatsz eden en byk
eliki ihracatn patronlar, dev holdinglerin sahipleri yargd
braklmasna
karn, bir ka gstermelik dava ile kamu'nun yanltlmaya allmasdr.
"Yasa nnde Eitlik" ilkesini gz ard etmeye hi bir gcn
yetkisi olmamas gerekir.
Bu nedenle ismi Hayali ihracata karan irketlerin tmnn yarg
nne getirilmesinin yasal bir zorunluluk olduunu anmsatmak isterim.
Okuduunuz yaptn iinde yer alan konularn t m ynleriyle incelendii
savnda deiliz. Bir derginin bize ayrd sahife adediyle snrl kalp,
konular hakkndaki bildiklerimiz aklanmaya allmtr. Bunu yaparken
olabildiince gereki olmaa altm. Zaman zaman kiisellie
kama zorunda kaldm blmler ve dier noksanlar iin balanmam
rica ediyor, eletirel katklarnz bekliyorum.
Yapttaki baz konularn gncel olmasna karn, ounlukla ilenilen
blmler uzun sre lke gndeminden kmayacaa benzemektedir.
Bu nedenle ilgi duyanlarn daha ierikli ve kapsaml aratrma yapmasna
yardmc olmak amacyla 480 kaynaka ve aklamaya gnderme
yaplmtr. Kukusuz bunlardan da yararlanlmtr.

Sayglarmla...
, Kuzguncuk-lst.
Temmuz 1939
Talat Turhan
* ABD'de yaynlanan Forbes dergisi Dnyann En
Zenginleri listesine 1 milyar dolarlk servetle Ko
ailesinin
ilk kez listeye girdiini aklamtr. (Hrriyet, 20
Temmuz 1989)
15

MLL STHBARAT TEKLATI VE SVLLEME*

Ksaltlm ad MT olan Milli stihbarat Tekilat yasayla dzenlenen
bir kurumdur.1
Bilindii gibi yasalar kamuya ak belgelerdir. Bu genelleme ierisine
644 sayl MT yasas da girmektedir.
Ancak topluma mal olan baz kanlar sonucu, MT ve benzeri rgtler
bir giz perdesi ardna saklanlarak, demokratik ynetimlerle
badatrlmas
olanaksz tabularn da oluturulduu bir gerektir.
Anlan giz perdesini aralamak savnda olmakszn MT yasasndan
yararlanp,
bu rgt okuyuculara tantmak ve bu arada baz dncelerimizi
kamuoyuna aklamak iin, bu yaz kaleme alnmtr.
'_MT, Babakanla bal olarak kurulmu, MT mstear tarafndan
ynetilen ve Milli Emniyet Hizmetleri Bakanl (MAH), stihbarat
Bakanl (B), Psikolojik Savunma Bakanl (PSB), idari iler
Bakanl (B) Tefti Kurulu Bakanl ve. Hukuk Mavirlii ile dier
gerekli dairelerden kurulur."2
Yasasna gre dzenlenen MT'in kurulu emas ve Bakanlklarnn
grevleri izelgede gsterilmitir.3 (EK-1)
MT'nn kendisine verilen grevleri yerine getirebilmesi iin Milli stihbarat
Koordinasyon Kurulu (MKK) kurulmutur. Bu "Kurul MT
Mstearnn Bakanlnda Mili) Gvenlik Kurulu Genel Sekreteri veya"

yardmcs. MAH ve stihbarat Bakanlar, Genel Kurmay stihbarat

Bakan veya yardmcs, bakanlklarn istihbarat hizmetleriyle grev* SORUN Birlikte Kitap Dizisi'nin 1 Ekim '87 tarihli
saysnda yaynlanmtr.
"Gerekte, 644 sayl yasa, 1 Kasm 1983 tarih, 2937
sayl, "Devlet istihbarat Hizmetleri ve Milli istihbarat
kanunu ad ile deitirilmitir. Yeni yasada MT blmleri
ve onlarn grevleri belirtilmedii iin,
644 sayl yasadan yararlanlmtr,
~644 sayl kanun: 6 Temmuz 1965 gn kabul edilmi
olup Resmi Gazete'nin 12055 No'lu saysnda
22 Temmuz 1965 tarihinde yaynlanmtr.
2 a.g.e. Madde 1 ve 2
3 MT emas (EK-1)
17
lendirilmi daire ve benzeri kurumlar bakanlaryla MT mstearnn
araca kimselerden teekkl eder.'l (EK-2)
Katlan kiilerden anlalaca zere bu kurulda istihbaratn
koordinasyonunun
salanld sylenilebilir.
Demokrasilerde yrtmenin hi bir eylemi parlamenter denetim
mekanizmasnn
dnda tutulamaz. Teorideki bu kuraln uygulamada byk
lde zaman zaman gz ard edildii de bir gerektir. Bu arada,
zellikle MT'na yneltilen ve zerinde nemle durulup akla
kavuturulmas
gereken sulamalar, gizlilik ve ulusal gvenlik perdelerinin
ardna snlarak geitirilmekte ve rgtn "devlet zerinde devlet"
olma konumu srdrlmektedir.
Bu niteliiyle MT'nin bal bulunduu Babakanl bile ap,
demokrasid
giriimlere olanak salad da bilinen tarihi bir gerektir.
Nitekim, 27 Mays 1960 hareketi, 12 Mart 1971 muhtral askeri darbesi
ve 12 Eyll 1980 askeri darbesini Milli istihbarat Tekilat emrinde
bulunduu Babakanlara haber vermemilerdir.5
Demokrasinin kesintiye uramasnda en nde gelen etkenlerden biri
olan rgtn bu tarihsel suu bir daha ilemesini nlemenin nlemlerinin

alnmas demokrasinin yaatlmasnn nkoulu olduunu vurgulayarak

belirtmek isterim.
Dnyadaki en kurald istihbarat rgtlerinden biri olan ClA'nn zaman
zaman parlamenter denetim altna alnmasna gerek grlmtr,
inceleme sonucu sulu bulunan rgt zerinde dzenlemelerin yapld
da bilinen gerekler arasndadr
Bu durumda, Askeri Darbeleri nlemenin nkoulunun devlet iindeki
t m kurumlar demokratik ve. parlamenter denetim altna almak
olduunu
kesinlikle syleyebiliriz. Kukusuz parlamentolarn da bu denetimi
yapabilecek nitelikte olumas da yaamsal nemde dnlmelidir.
Bu zlemlerin gereklemesinin, bir anlamda MT'nin sivillemesi'ne
bal bulunduunu geen yl aklamtm7
Konuya ilikin grlerimi yineliyorum:
"ahap Balcolu: "...MT mi iktidar kavgasnda yan tutuyor, yoksa
kavga eden subaylardan bir blm m MT' ara olarak kullanyor?..."
4 a.g.e. Madde 8 MKK emas (EK-2)
5 Nokta, 5 Temmuz 1987 say 26, Sleyman Demlrel.
"MT Sivillemelidir."
6 Les Comlots de la CIA - Manipulations et Assasinats David Antonel, Alain Jaubert, Lucien Kovalson
7 Bomba Davasnda Talat Turhan'n savunmas -2. kitap
ikence- Altnc blm, s.381 -416,1. bask,
Temmuz-1986
18
Talat Turhan - MT konusundaki sorunuza gelince: Tm lkelerin
istihbarata
gereksinimi vardr. MT de bu amala kurulmu rgtlerden
biridir. Yasa snrlar iinde kald srece devlet ynetimi asndan
yaamsal ilevi bulunmaktadr. Ancak o rgtn yasa snrlar dna
tat, gerek Parlamentoda gerekse basnda sk sk eletirildi. Ayrca,
Dileri eski Bakanlarndan hsan Sabri alayangil MT ile CIA
ilikisinden
sz etti. Tm haberalme rgtlerinin kendilerini dzenin ve yasalarn
stnde grd ve bu anlay sonucu denetim dnda kalp
lkelerini g duruma soktuu da bir gerektir. Bu konuda en sabkal

rgtse ClA'dr. Buna karn Amerika'da o konuda demokratik

mekanizma
zaman zaman ilemitir. CIA hakknda aratrma komisyonlar
kurulmu, ordan gelen raporlara gre CIA yeni batan dzenlenmitir.
Yani en sabkal rgt olan CIA bile demokratik denetim iine, zaman
zaman da olsa alnabilmitir. Buna karn, tm eletirilere ramen
MT'in demokratik denetim altna alnd grlmemitir. Demirel baz
gazete8 ve dergilerle yapt syleide "Trkiye'de ne 27 Mays'da, ne
12 Mart'da, ne 12 Eyll'de bizim istihbarat tekilat bir darbe ve mdahale
olacana dair bir bilgi vermemitir. Devletin ilemesi lazmsa bu
fonksiyonun da grlmesi lzmdr" derken, bir anlamda, Babakan
olarak emrinde bulunmas gereken kurulua yani MT'e hakim
olamadn
itiraf etmektedir. Ayn kii bu konudaki gafn anlam olacak ki,
bir gazeteye yapt aklamada "Sivil Cuntaclar hakknda MT'den
bilgi aldn" fakat MT'nin "Trk Silahl Kuvvetleri iine girmemesi
nedeniyle
asker arasndaki cunta faaliyetlerine szamadk" diye gereklerle
badamayan bir tevile sapmak gereini hissetmitir. Bir gn
devlet arivlerindeki belgeler aklanrsa, bu konudaki gereklerin
Demirel'in
syledikleri dorultuda olmad grlecektir.
zetle, bir aklk rejimi olarak demokraside hibir kurum denetimdnda
kalmamas gerekirken, uygulamada babakanlar bile MT'
tam olarak kontrol altna alamamlardr. Yani, MT'nin yasad faaliyetleri
demokratik denetim mekanizmas dnda tutulduu iin, demokratik
hkmetler darbelerden bile habersiz braklmaktadr. Bu neden
byle oluyor?
MT'nin ynetim kadrolarnda asker kkenli olanlar ounlukta, siyil_
olanlar aznlktadr. MT bakanlar genellikle generallerden seilmektedir.
MT'nin idari ve teknik hizmetlerinde de grevli personel genellikle
kompartman usul almakta, rgtn tm zerinde etkili
olabilecek bir ilevleri bulunmamaktadr. Asker kiilerin egemen oldu8 Gne, 22 Mart 1986
9 Tercman, 21 Mart 1986

10 Muhsin Batur, Demirel'i bu konuda yadsmaktadr.

Tercman. 21 Mart 1936 u
t
19
u bir istihbarat rgt, zellikle az gelimi lkelerde, silahl
kuvvetlerinin
gcn ve onun iktidar zerindeki etkinliini en iyi deerlendirecek
durumda bulunduundan, iktidarlar yeteri kadar haberle idare ederken
, asl istihbarat Silahl Kuvvetler'e aktarrlar. Bu arada Silahl Kuvvetler
iinde gruplamalar olduunu saptad zaman da, rgt ya ikiye
blnmekte,
ya da gl gruba istihbarat vermeyi yelemektedir. Bu
oluumun sakncalarn nlemenin yolu, istihbarat toplama grevini
deiik kurululara vermek ve bunlarn kontroln koordine edecek
gte bir rgte ilerlik kazandrmaktr. 12 Mart ncesinde MT banda
bulunan kiiyle (Fuat Dou) 12 Mart'dan sonraki Bakann (Nurettin
Ersin)
Sunay - Tama'la simgelenen tutucu kanada hizmet verdii bilinen
bir gerektir. O halde MT'nn, kuruluuyla amalanan gerek grevini
tam olarak yerine getirebilmesi iin nkoul, rgtn sivilletirilmesidir.
Bunun iin de sivil istihbaratlarn yetitirilmesi gerekmektedir. Oysa
bugn
iin istihbarat yetitiren en nemli kaynak Trk Silahl Kuvvetleri'dir. Ama sz edilen sivilleri Amerika'da yetitirirseniz, CIA - MT ilikisini
daha da arttrmak sakncasyla karlalabilir.
12 Mart dneminde Trn'n Zihni Paa kence Kk'nde grevli
MT elemanlarndan Eyp zalku (Halen THY Sivil Savunma
Tekilatnda
alyor) askerlikten ayrlma olup Amerika'da eitilmi bir kiiydi.
Hiram Abas dededen mason olan bir aileden gelmekteydi. Amerika'da
zel eitimden geirilmiti. Ad bile masonikti. Mehmet Eymr'n babas
MT rgt iinde Baba Mazhar olarak anlan bir masondu. Kendisi
Amerika'da eitilmiti. Masonik ilkelere tamamen kart olan bir
ikencehanede bu kiilerin ne ii vard? Onlar tamamen Faik Trn
hiyerarisi iinde yasad bir tertibe girmilerdi. Faik Trn'n bir mason

olan SleymanDemirel'le ilikisini bilmeyen kalmad. Bugn Sleyman

Demirel 12 Martn rvann iki sene sonra aldk: Grler Cumhurbakan
olamad demektedir.1 1 Grler'in Cumhurbakanln nlemek iin
dzenlenen tertipler Trn'n kontrolundakl Zihni Paa kence
Kk'nde tezgahland.
Bu tertipler sonucu Bomba Davas denen senaryo hazrland.
Bylece Grler, 12 Mart'n rvann alnmak zere Cunta ba olarak
ilan edildi. Bu amala alnan ama mahkeme nne getirilemeyen,
dolaysyla
hukuki bir deerlendirme ve incelemeye tbi tutulamayan el yazs
ifadeler Tercman gazetesinde Nazl Ilcak tarafndan 12 Mart Cuntalar
diye yaynland.
Biraz nce adlarn verdiim ikenceci MT elemanlar uzun sre nemli
grevlerde bulunmaya devam ettiler. Hlen de ilerinde grevini
srdrenler
var. Bu karmak olaylarn iyz aydnlanmadan gerekler ortaya
kamaz ve Trkiye'de demokrasiye tam anlamyla ilerlik
kazandrlamaz.
11 Tercman, 21 Mart 1986
20

Ayrca Trn'n ikencecilerinden sz ederken, Trn - Demirel

ilikisini tm boyutlaryla saptamadan da salkl deer yarglar
oluturulamaz.
ilk kez tarafmzdan ne srldn sandmz MT'nn sivilletirilmesi
gncellemi bulunmaktadr.
ktidar, gbek balaryla dnya finans kurulular ve onlarn sahipleri
olan devletlere Serbest piyasa ekonomisi yutturmacasyla
balanmakta
ve lkenin tm kaynaklar yannda, ucuz i gcn emperyalistlere
peke ekerken ar bamllk bataklnda rpnmaktadr.

Prens Sabahattin'lerden bu yana zlenen bu ekonomik politikay

uygulamaya
koyanlar, bu yndeki dzenleme giriimlerini srdrmekte ve
bunlar reform ve hatt devrim diye halka yutturmakta, Atatrk diye diye
onun Devletilik ilkesi ve Tam Bamszlk iar tahrip edilmektedir.
Bu anlay sonucu lke ekonomisi IMF boys'larnn kontrolne terkedilmi
bulunmaktadr...
Byle bir iktidarn demokratikleme ve sivilleme anlayna uygun
hedeflerinden
biri de MT'nn sivilletirllmesidir.
Kukusuz bu sivilleme bizim anlaymzn tam kart olup ancak
iktidarn
politikasna hizmet etme amacna yneliktir.
Yaptmda da belirttiim gibi CIA - MT ilikisini daha da artrmak
tehlikesini iermektedir.
Somuta indirgersek: Bugnk iktidarn, MT mstear olan generali,
rgt bandan alp onun yerine, bugn iin ikinci konumda bulunan
Hiram Abas' atamakla sivillemede bir nemli adm daha atmak
umudunda olduuna ilikin savlar ne srlmektedir.
Baz evreler, Babakan'n Suriye gezisine MT mstear yardmcs
Hiram Abas' gtrmesini ve bu olayn basna aktarlmasn, bu niyetin
da vurulan bir yansmas olarak deerlendirdiler.
12 CIA - MT ilikisi hakknda 8 Eylt 1964 gn GEN
KEMALSTLER ORDUSU davas nedeniyle Genelkurmay
Askeri Mahkemesinde ve BOMBA DAVASI nedeniyle 1973
ve 1975 yllarnda yaptm aklamalar
daha sonra yetkili kiilerce dorulanm ve bu husus
basn ve yayn organlarnda yansmtr. Baknz:
a) alayangil, 12 Mart' aklyor, 12 Mart'ta byk
lde CIA vardr alayangil'in smail Cem ile yapt
sylei, Politika, 9 Mart 1976 - 21 Mart 1976
b) Kime Kar, Kim Yapt, lhan Seluk, Cumhuriyet, 19
Mart 1976

c) Kim Kimi Doruluyor, Uur Mumcu, Cumhuriyet, 26

Mart 1976
d) Bir Pulsuz Dileke, Uur Mumcu, s.195-198 Kim
Kimi Doruluyor
e) Ban Srtndaki Trkiye -CIA, MT ve Kontr GerillaSleyman Gen Vatan, 13 Kasm 1977, 14 ubat
1978,
ve ayn ad tayan yapt
f) 12 Mart -CIA - MT likileri, Orsan ymen Milliyet,
23 Mart 1976
21
Hiram Abas'n biyografisini yakndan bilenler olay deiik boyutlarda
yorumlamaktadrlar... Ancak bu kiinin, 12 Mart sonras Faik Trn
Dkalnca kurulan ve iletilen, kendilerini KONTR GERLLA
RGT olarak tanmlayan, teknik sorgulama yntemleriyle
KENCEYLE tertipler dzenleyen Erenky Zihni Paa Kk'ndeki^MT
grevlisi olduuna ilikin savlar, bugne kadar yadsnm deildir.
Bunun yannda, MT'nden emekli olan 1 4 Hiram Abas'n bir i adamnn
kiisel koruma grevini -body guard- stlendikten sonra, bu iktidar
dneminde tekrar rgte alnd savlar da ne srlmektedir.
Kukusuz bizim MT'nn sivilletirilmesi nerimiz, bir sivil kiinin MT
mstearlna atanmasyla gereklemeyecek kadar geni boyutlu,
kapsaml ve uzun srelidir. ktidar ve onun bal olduu glere hizmeti
amalayan yapay giriimler halkmza sivilleme ve demokratikleme
diye yutturulamaz.
lkemizde:
- Loochead rvet olay esrarn korumaktadr.
- nemli makamlarda bulunan kiiler hakknda ne srelen yolsuzluk
savlarn akla karma giriimlerinin n tkanmtr.
- Kocatepe Gemisi'nin batrlmas olay yarg nne getirilememitir.
- Gney Dou Anadolu'da cereyan eden olaylarn gnmzdeki boyutlara
ulamasndaki sorumluluklarn ortaya karlmas iktidar partisince
nlenmitir.

Sekiz yllk skynetimden sonra bugn istihbarat noksanlndan sz

edilmektedir. Oysa Meclis aratrlmas yaplabilseydi bu konuda varsa,
eksiklikler ve sorumlular saptanabilecekti.
- MT'nn Askeri Darbeler ncesi sorumluluunu aratrmaa uzun zaman
hi bir iktidarn gcnn yetmeyecei kansndaym.
- Holding patronlarnn ismi karan byk yolsuzluklar gzard edilmekte,
yanllkla yarg eline denlerin davalar rtbas edilmektedir. Daha
dn hakknda yurt dna k yasa bulunan bir byk i adam, bugn
zel kesimin AT ile ilikilerini dzenlemek iin yurt dna mekik
dokumaktadr.
13 Gne, 12 Mart 1986 Sadi Koa: Trn, sz
dinlemeyen dukalkt
* Baknz: "Ziverbey Kk, ilhan Seluk"
14 644 sayl MT yasas Madde 22: Baarl hizmet ifa
edip MT'te iliii kesilenlere de takdir edilecek miktarlar
zerinde tazminat verilebilir.
15ok narin olduu sylenilen ve her zaman n planda
grnen bu adamnn bu gnlerde bankalara
olan 800 milyon liralk borcu nedeniyle deme gl
iine dt basna yansd.
22
- Hayali ihracat olaylaryla devleti soyanlarn vurgunlar yanlarna kr
kalmakta, soygundan byk pay alan bykler, paravan isimlerin ardna
snarak gnlerini gn etmektedir.
rnekler oaltlabilir.
Gerek sivilleme ve demokratikleme t m devlet kurumlarnn
parlamentonun
denetimi altna alnd, sektrler aras dengelerin kurulduu,
sosyal adaletin saland, i ve d smrnn nlendii bir dzenle
gerekletirilebilir.
Oysaki emperyalizme baml hale getirilen lkelerde politik yelpazenin
sanda tahterevalli oynatlmas, halka demokrasi diye yutturulmaktadr
gnmzde...
7EylM987

23
YNE MLL STHBARAT TEKLATI...*
1960 -1962 yllar arasnda Milli Savunma Bakanl zel Kalem
Mdrlne
veklet ettim.1 1961 yl balarnda dnemin Milli Emniyet Hizmetleri
Bakan Tmgeneral Naci Akun ziyaretime geldi. Sohbet ederken
ok yalnz olduunu, bu nedenle bana gereksinimi bulunduunu eer
kabul
edersem bir sre Ankara'da altrdktan sonra, stanbul Blgesi
Daire Bakanl'na atayacan syledi ve fikrimi sordu. G bir durumda
kalmtm. nk 1958-1960 yllar arasnda Drtyol ve skenderun'
da birlikte almtk ve benim komutanm olmutu. -O, Kurmay Albay,
ben Kurmay Binba- Aramzdaki ba ksa dnemde hiyerarik ller
dna kmta Benzeri ok ender bulunan bir alma azmi, engin bir
genel kltr vard. ok uzun yllar istihbarat ilerinde alt iin
temkinli, dikkatli, irdeleyeci bir kiilii vard. Ad Demokrat Parti
dnemindeki
dokuz subay olayna katld iin de epeyce ekmiti. Devrim'e
inanyordu,fakat ekingendi. Bana sonsuz gveni vard. Srda olmutuk.
Mesai d iki arkada gibi saatlerce her konuda tartrdk. Bu durumda
teklifine nasl hayr diyebilirdim?
Zaman kazanmak iin, Tekilt bana tantr msnz dedim, kabul etti.
Gnlerce o dnemde Evkaf Apartman'ndaki odasnda stihbarat ve
rgtleri
hakknda fikir al veriinde bulunduk ve Milli Emniyetin dank binalarda
bulunan tesislerini Etlik'ten Florya'ya kadar dolatk. Btn abasyla
beni bu hizmete sndrmaya alyordu... Bu aamadan sonra
nerisini yineledi. Bu kez de Bakan'n izni olmadan grevimden
ayrlmamn
uygun olmayacan mazeretinin ardna sndm. Naci Akun kararlyd.
Benim haberim olmadan bu izn| alm ve MT'na atanmam iin
Bakanlktan istekte -inha- bulunmutu.** Bu kez Bakan'a -Muzaffer
Alanku grevden ayrlmak istemediimi syledim. Akun bana
gcenmiti;

ama dostluumuz sryordu. Bu durumu bilen subaylar, Milli Emniyet'e

atanmalarna yardmc olmam iin srekli istekte bulunuyorlard. Bazan
* SORUN Birlikte Sosyalist Dergi, Temmuz'88 tarihli
saysnda yaynlanmtr.
** Bu belgenin sicil dosyamda ve MT arivlerinde
bulunmas lzm.
1 MSB Kara Emir Subay kadrosunda dim.
24
rgte girmesine yardmc oldum. Fakat onlarn hi birine fatura
uzatmayacam
iin, bugn bile atanmalarnn i yzn bilmezler...
Herkesin ieri girmek iin kuyrua girdii* bir kuruluun en st dzeydeki
grevini neden kabul etmemitim? ncelikle grdklerim beni tatmin
etmemiti. rgt Akun'un elinde srekli kalamazd. Her ne kadar O,
yasa
hudutlar iinde kalmak iin kesin inan sahibi bir kii idiyse de, MT
yaps itibariyle Mstearn eilimleri dorultusunda hzla grev alan
dna kaydrlabilirdi. rgt iindeki kiilerin bir ounun istihbaratlk
megalomanisi iinde olduunu grmem de midemi bulandrmt.
Zamanla
ok isabetli karar verdiimi anladm...
Ankara'da 27 Mays sonras siyasal kargaas iinde ve olaylar rndan
kt, herkesin bir eyler bekledii bir gnde - 1 8 ubat 1962 - Naci
Akun gene ziyaretime geldi. Benimle gr al verii yapmak niyetinde
olduunu anladm ve arka odaya aldm. Koridorda dolaarak
konumamz
yeledi. Onun gibi deneyimli bir istihbarat bunu nasl yapmt.
Bugn dahi anlam deilim... Bana gre sorun yoktu. MSB' lndan
KKK'lnn koridoruna getik, O benim koluma girdi. Koridorda U izerek
tam bir saat mevcut durumu tarttk. ki asker gibi deil, iki dost
gibi nerilerimi syledim ve ayrldk. Ama t m Kara Kuvvetleri
Komutanl
Karargh subaylar dehet iinde idiler. Herkesin kara kara geleceini
dnd bir dnemde sivil elbiseli bir tmgeneral, resmi elbiseli bir
yarbayla kolkola bireyler tartyor. Acaba ne konuuluyor? Kaplar alp

kapanyor, dikkatli, ekingen ve kaamak baklar fiskos'lar izliyordu...

Ayrldk...
22 ubat patlad; ben Bakanlkta makam odasndaydm. Oda merakl
subaylarla dolup tayor. Saat 22.00 sralar Akun'dan bir telefon:
Memleket batyor kurtar! diye... ki arkada gibi ama serte
konumalar...
rnein ben yant veriyorum: S/z en nemli ve bulamala
kurulmu
bir rgtn basnz ve omuzu aprazl yarbaysnz** Ben ise
kadromda
iki sivil memur iki sekreter olan yarbaym are bulmak size
der. Akun yant veriyor. Odamda bulunan en az onbe subayn tank
olduu bu konuma en az on dakika sryor... Burada keselim; bu
an bir romana dnebilir.
Okuyucuya bir mesaj vermek istiyorum. Aslnda bir subay -kurmay subaygeni kapsaml istihbarat eitiminden geer. Bir de bu tr rastlantlar
istihbarat ve istihbarat rgtleri zerine srekli eilmeme neden oldu.
* O dnemde Slh. K.'ler ile Miiti Emniyet Hizmetleri
grevlileri arasnda ikincilerin lehine ok az olanak fark
vard.
** Tmgeneral yerine.kulianyorum.
25

Naci Akun'la grtkten biraz sonra da -18 ubat- Milli Emniyette

grevli
bir arkadam -Kurmay Yarbay- bana geldi.
Grevli olarak Telaviv'e gideceklerini, ama ortalk kartndan gidip,
gitmemek iin benim fikrime gereksinimi olduunu syledi. Gitmesinde
hi bir saknca olmadn syledim ve baka kimler var diye sordum.
Ekipteki dier iki kii Kurmay Albay Fuat Dou2 , Kurmay Albay Hayrettin
Hanaasr. Bu ekibin servenini de burada brakalm...
Benim iin nemli olan sonutu... Milli Emniyet ile MOSSAD ilikisini
saptamtm. Yl 1962...

22 ubat'tan sonra Naci Akun dnemin Gn.Kur.Bk. Cevdet Sunay'la

Silhl Kuvvetler - Milli Emniyet ilikisi konusunda ilke anlamazlna
derler. Hatt Akun bir ara yle ise: Sizi de takibe alrm. gibi szler
sarfeder ve rgtne dndnde bu olay ar bir slupla -kendisinden
beklenmeyen lde- kaleme alr yaynlar, ak kart oynamaktadr.
Tekilt birimlerinden neriler ister Gelibolu'ya Kolordu Komutanl'na
sus pay olarak atanr. Onurlu olduu iin gitmez. Emekliye ayrlr ve
stanbul'a yerleir.
MT'in komplosuyla oluturulan Gen Kemalistler Davasnda
yarglanarak 5 Mamak Cezaevi deneyinden getikten sonra emekli olup
ben de
stanbul'a yerletim.
Haftada bir gn evlerde ya da Park Oteli'nin Pastahane'sinde drt kii
buluuyorduk. Naci Akun, Necip San6 , Faruk Atedal7 ve Ben...
Emekli
dedikodusu yapmazdk. Daha ok Yurt ve Dnya sorunlarnn bugnn
ve yarnn tartrdk. Hepsinin nemli deneyimleri vard, d grevlerde
bulunmann birikimlerini iyi deerlendirmilerdi. Birbirimizden
ok ey reniyorduk. Ama u anda Akun'un dnemindeki CIA - MT
ilikisine dair kendini sulayc zeletirisini yaparken gsterdii
heyecan,
hl tylerim diken diken olarak anmsyorum. Bu arada kendinden
sonra gelen kiinin yaptklarndan bile sorumluluk duyuyor kahroluyor.
Namuslu bir.ynetimin gelmesini ve kendisinden hesap sormasn is
tiyordu.
* Daha sonra Orgeneral oldu ve emekli oldu. -ismi bende
sakl2 12 Mart dneminin MT Bakan - Korgeneral - Sunay
ve Tama'a yaknlyla bilinen kii. rgt gerek ite
ve gerekse d ilikilerinde yasad kulland iddia
ediliyor, daha sonra Lizbon'a Byk Eli oldu.
3 Benim akrabam olur, daha sonra CHP milletvekillii ve
Gmrk Muhafaza Genel Mdrl yapt.

4 Bu nereleri bana da okutturmutur. Florya'daki

evinde...
Y.N.: - Akun lmnden sonra yaynlanmak zere an
yazmtr. Onun hayattaki deerli varisleri vasiyetini
yerine getirmek zorundadrlar.
- Akun'la lnceye kadar dost kaldk. Son gnlerde
Hakk Suman adl bir eski MlTi iie Ziverbey kence
kk idarecisi Memduh nltrk bu ilikiyi glgelemek
istemilerse de, sonu alamamlardr.
5 Bir ara Tugeneral Faik Trn Mahkeme Bakanlm
yapt.
6 Kurmay Albay (E), stihbarat, As. Mze Mdr,
Emniyet Genel Mdr, Babakanlk Mstear.
7 Kurmay Albay (E), stihbarat, Harp Akademileri
retmeni, 27 Mays'n saygn isimlerinden.
26
Burada da CIA - MT ilikisini birinci elden saptamtm. Trk halknn
ulusal bilin ve onuru asndan konunun nemini alglamtm. kinci
kez de MT komplosuyla bir ay ikence grp Bomba Davas'na iki yl
Selimiye'de hapis yattktan sonra istihbarat rgtlerinin zerine daha da
eilmeyi grev saydm. Gerek 1964 ve gerekse 1975 ylnda yaptm
savunmalarda ve mahkemelerde, bu rgt amalan dnda kullananlar
sert bir slupta suladm. Amacm rgt ypratmak deil, O'na yararl
olmakt... Bunu yaparken kendimi de riske ettiimin bilincindeydim...
Gerekte istihbarat akla, sezie, ilme dayanan edilgen bir abadr. Amac
karar makamlarna dorular bulmada yardmc olmaktr.
Oysa ki 12 Mart'tan bu yana istihbarat ^rgtlerini -MT dndakilerini
de- her trl, antaj, komplo, provakasyon, sahte ve gerek operasyonda
kullanmak ve teknik sorgulama ad altnda ikence yapmalar moda
oldu. Bunun temel nedeni kurulan d ilikiler ve bu amala darda
yetitirilmi
kiilerin oradaki rnekleri lkemizde uyarlamaya kalkmalar oldu.
Amerikallarn ad zerinde dirty action dedikleri modelin lkemizde

sadk savunucular kt. Bunlar istihbarat aktif operasyon

anlamnda
anlyorlar ve rgt bu ynde,kullanmak istiyorlard. Eer u son
MT Raporu olay kmasayd ban Hiram Abas ve Mehmet Eymr'n ektii Mason biraderler ve yandalarnn marifetleri talyan P-2 Mason
Locas statlarndan Gelli'nin sonuna benzeyebilirdi. Ucuz kurtulduklarna
kretsinler... Adam yle ileri geri, yalan yanl konuturmazlar. Hem eski
rgt, hem onlarn ikencelerinden geen insanlar,
Men dakka dukka.. Devlete hizmet ettim derken insanlara
Grevlerini
srdrmeleri devlet asndan saknca yaratacak diye Emekli
Sandnn yolunu gsterirler... Ben ikenceci deilim diyen Hiram
Abas' ben Zihni paa ikence kknde grdm ve bu konuda yasal
bavurularda bulunduumu aklamak isterim. Ayrca yllardr basnda
bu dorultuda sulanan bir kiinin o gnlerde ne aklama, ne tekzip, ne
de yarg yoluna bavurmam olmas bugnk yadsmasn deersiz klar.
Gerekte biz, yaral kua kurun atmayz, ama Hiram Abas'larn,
Mehmet Eymr'lerin ahin olduklar dnemde de konutuumuz iin
bugn
bu hakk kendimizde buluyoruz... Eer 1960'l yllarda Milli Emniyette
ltfedip grev kabul etseydim. Bu adamlar emrimde sokak ajanl
yapacaklard.
Ama gn geldi devlete hizmet ediyoruz paravanas ardna
snan grevlilerin evirmedikleri dolap kalmad... Bu konuda ayrntl
* P-2 Mason Locas lideri Licio Gelli, darbe giriimine
hazrlk olmak zere terr olaylarn rgtlemekten
yarglanyor.
(Milliyet, 12 Nisan 1988).
" B u kiilerin bal bulunduu Mason Locas'nn bu
kadar ikence sav karsnda tavr almamas Masonlua
ikencecilik glgesi drmez mi?
27
eletiri hakkmz sakl tutarak yapt iten tiksindiini syleyenlerin ayn
yolu izleyeceklere rnek olmasn dileriz. (Bu konuda baknz:)

1 Mays 1977 gn hal giz perdesi aralanmayan bir toplumsal

provakasyon ve katliam tezghlanmt. Bu olayn da etkisiyle yazdm
bir dizi yaz -1977- iinde ara balk halinde Orta Dou'da eytan
genlerinden sz etmitim.1 8 Rastlantya baknz ki aradan onbir yl
getiktensonra benim yazdklarm hemen hemen ayn balkla 2000'e
Doru somutlatrdve bu olgu iinde Hiram Abas'n ilevini aklad.1 9
Gene ayn dergi ayn konuyu Hiram Abas'n Siyonist bir yaklam iinde
kahraman Filistin halknn Ulusal Kurtulu Savana kar tavr aldn
belgeleriyleaklad. genler zaman iinde yer deitirmitir ama, yeni
dzenlemelerle ABD blge halklarna tuzaklar kurarak, karlarnn
bekiliiniyaptrmaktadr.
imdi anlan yazy aynen aa karyorum.
20 Haziran 1988
8 AYDINLIK, 8 Austos 1978 -CIA okullarnda 4 yl
eitilen kontrgerilla efi- istanbul'da btn provakasyon
ve
tertiplerin ardndaki beyin: M. HRAM ABAS.
2.THKP-C sanklarndan Lale Snmez (Arkdal) Hiram
Abas' Erenky'deki ikence evinde grdm Hiram
Abas, bende insanlara ikence yapmak zel bir ura
haline geldi diyordu.
9 AYDINLIK, 24 Austos 1978 - istanbul
kontrgerillasnda ikence, provakasyon ve istihbarat
yneten BEL
ETEden Mehmet Eymr -Eymr MT iindeki MC yanls
cuntadan
10 Talat Turhan, BOMBA DAVASI, 'Savunma', 2 (ikence)
s.381 - 416 (H.Abas ve M.Eymr'den ismen sz ediliyor.)
.
11 KBN'E DORU - MT Mstear Aday -Mister KomploHiram Abas. (2-8 Austos 1987, say: 31) - Masonlar
MT'in kilit yerlerinde - ilhami Soysal.
12 SORUN, BRLKTE KTAP DZS, 1 Ekim'87, Talat
Turhan, Milli stihbarat Tekilt ve Sivilleme (H.
Abas ve M.Eymr'den ismen szediliyor.)

13 KBN'E DORU, 21 -27 ubat 1988, Say: 9. MT

RAPORUNDA ZAL PARMAI, GZL KIRIKKALE
TOPLANTISI
14 KBN'E DORU, 10 Nisan 1988, Say: 16. Mahir
Kaynak, Bir daha MlTci olmam.
15 Sabah Gazetesi, 8-11 Haziran 1988, Hiram Abas Gngr Mengi Syleisi
16 Gne Gazetesi, 11-12 Haziran 1988, Mehmet Eymr
- Hayri Birler Syleisi
17 Bulvar Gazetesi, 13-19 Haziran 1988, Mehmet Eymr
- Oktay Balamir Syleisi
18 Taiat Turhan, ORTADOUDA EYTAN GENLER 7
GN Dergisi, 15 Haziran 1977.
19 KBN'E DORU, 28 ubat - 5 Mart 1988, Say: 10.
eytan geni: CIA - MOSSAD - MT LKLER
(EK-3)
20 KBN'E DORU, Olaylarla HRAM ABAS - CIA MOSSAD BRL. 12 Haziran 1988, Say: 25. (EK-4)
Y.N. Bu konudaki yadsnmas olanaksz gerekleri tam
anlamyla kavramak isteyenlere Benim (18) deki yazmla,
(19) ve (20) deki yazlar karlatrmal olarak
okumalarn neriyorum.
28
ORTADOU'DA EYTAN GENLER *
7 GN DERGS: 15 Haziran 1977
Talat Turhan
A - Gemiin Miras ve Dzen Deiiklii
Ulusal Kurtulu Sava'mz anti-emperyalist, anti-kapitalist ve
tam bamszlk
ilkelerini iar edinerek baarya ulamt.

Dnyann ilk Kurtulu Sava'm veren Trkiye, o dnemde kendisi gibi

emperyalizm, kapitalizmve bamllk tuza iine drlerek,
smrlen
mazlum lkelere rnek olmutu...
Atatrk'ten sonraki iktidarlar, O'nun ilkelerine her geen gn srt
evirerek,
kendi karlarn emperyalizmce btnlemede grdkleri iin, yeniden
emperyalizmin ve kapitalizmin ana girmekte bir saknca grmediler.
Bu nedenle de, dn yar iinde kanla kazanlm tam
bamszlkMmm
dabamllka dntrdler...
Bu bamllk politikas'nn iflas bugn iin Amerikan ambargosu ile
somut bir gerek olarak nmzde durmaktadr.
Trkiye Atatrk'n anti-emperyalist, anti-kapitalist ve tart
bamszlk ilkelerini
temel alarak, kendi dzeninin model ve ideolojisini yaratmak
uras iine girseydi, bugnk ideolojik boluk meydana
gelmeyecei
gibi, i ve d dinamiklerimizin verdii g nedeniyle mazlum lkelerin
ideoloji ve d politikalar'na nderlik etmek olanan kazanm
olacakt... Doal olarak ulusu ve gereki byle bir seenek, lkemizi
hem bloksuz lkelerle btnletirecek, hem de Arap lem'nde, Devrim
ncl yapmamz mmkn klacakt. Dolaysyla da slm lemi
zerinde
de etken olmamz salayacakt...
Oysa ki, bugn iinde bulunduumuz i ve d durum, t m boyutlaryla
gemite yaplan hatalar gn yzne kard halde, bu oluumun
sorumlusu
olanlar, Atatrk olduklarn iddia ediyorlar ve hal Atatrk* Kaynaka ve aklamalar yaz SORUN Dergisi'nde
yeniden yaynlanrken eklenmitir.
1 Milli Savunma Bakan Ercan Vuralhan diyor ki: Milliyet,
10 Haziran 1988. TAM BAIMSIZLIK HBR ZAMAN
ARZU EDLEN DURUM OLMAMALIDIR.

Y.N.: Tam bamszlklar ve Heykel Atatrkleri

neredesiniz?
29
lk diye bir ideolojik modelden utanmadan sz edebiliyorlar.2
Anti-emperyalizm yerine Amerikan emperyalizm"m\
Anti-kapitalizmyer'mekapitalizm'
Tam bamszlk yerine bamll yeleyenler, Atatrk olamazlar
ve
O'nun modelinin ardna snamazlar...
Gaflet ve hyanet iinde bulunanlar, iine dtkleri umutsuzluk
bataklnda
saa da, sola da karyz diye barrken, gerekte hi bir ey
olmadklarn ifade etmektedirler...
deolojik boluka toplumlarn tahamml yoktur. Tpk hava
boluu gibi, kendiliinden dolar... Bu nedenle Atatrk modelini,
Trkiye'nin
ekonomik, sosyal, politik, kltrel ve tarihi oluumu, zerine bina
ederek kendimize zg bir ideolojik modele dntremeyenlerin
yarattklar
ideolojik boluu dier modellerin doldurulmasndan daha
doal bir sosyal oluum dnlemezdi...
Kanmzca, bugnk ideoloji tartmalar ve dzen deiiklii fikrini
gndeme getiren nedenler arasnda dn yaratlan bu bolukta
.bulunmaktadr...
Bu durumun sorumlular olan emperyalizme ve kapitalizme baml
ibirliki
g ve snflarla onlarn szcs iktidarlar, kokumu dzenlerini
yaatmak iin, ikence-terrizm, bireysel ve toplumsal siyasi
cinayetler
ve toplumsal provokasyonlar'dan medet umuyorlar...3
Doal olarak da, gerek ulusu, devrimci snf ve gler bu tavra kar
yasal kavga vereceklerdir. Bu kavga, ayn zamanda Trkiye'nin kendi
dzenini arama ve yaratma uras iinde bulunduunu da
simgelemektedir...
Emperyalist hyanet zincirlerinin kopartlp atlmas, kanmzca dzen
deiiklii gndeminde birinci ncelii almaldr...

e - Amerikan Emperyalizminin eytan genleri ve

Trkiye'nin Milli Politikas zerine
Amerikan emperyalizmi Ortadou ve Dou Akdeniz politikalarn,
oluturduu politik, ekonomik, askeri vb. balar koruma amacn gden
ve istihbarat alarndan kurulan eytan genleri ile yrtmektedir.
2 12 Eyll'den sonraki Atatrklk edebiyat yerini
Trk - slm sentezine brakt. Bugn iin ABD'ye
bamlln
ampiyonluunu yapan iktidarn teki ideolojisi budur...
eriat dost ve mttefik lkelere yenileri
katlyor bugnlerde -PAKSTAN, BANGLADE-... Acaba
ylesi emperyalist smrgenlerin daha m iine
geliyor?
3 Y.N.: Bugn de deien bir ey yok.
30

Ankara-Tahran-Tel Aviv geni bu amala oluturulmu genlerden

biridir. alayangil'in de kabul ettii gibi, MT-SAVAK-MOSSAD arasnda
organik balar kurulmu ve Trkiye-lran-srail istihbarat rgtleri CIA ile
ibirliine sokulmutur...
lke Ekibi ad verilen yaygn bir Amerikan stihbarat Ekibi tarafndan
CIA adna grev yapan ajanlar, bu ilikiyi dzenlemektedirler.4
MT-SAVAK-MOSSAD geninin Dou'da Pakistan ve Bat'da Bat Alman
istihbarat rgt BND ile blgedeki istihbarat ann yaygnlatrld
da bilinen bir gerektir.
Amerikan Emperyalizmi Ortadou, Dou Akdeniz ve dolaysyla Kbrs
politikas'n bu blgede oluturduu eytan genlerine
dayandrmaktadr.
Trkiye'nin Kbrs mdahalesi blgedeki dengeyi emperyalistler
aleyhine bozduu iin, bugn Trk ulusu silah ambargosu ile
cezalandrlm
bulunuyor... Bu cezadan kurtulmay amalayan MC iktidarnn

tm giriimlerinden olumlu sonu alamam olmas, bir baka adan da

O'nun d politikasnn iflsn kantlamaktadr...
Amerikan Emperyalizmi Ortadou'nun kuzey blgesinde MTSAVAKMOSSAD'dan
oluturduu eytan geninin SAVAK ucu ile gerici ve CIA
ibirlikisi Arap lkeleriyle de iliki iine girerek istihbarat ebekesini
Ortadou'nun
gney blgesine de yaym, ve bu amala da ran-rdnSuudi Arabistan'dan oluan bir dier gen oluturmutur.
Bu kadar ile de yetinmeksizin Arap lkeleri'nden Nasr'n tututurduu
devrim mealesin\ sndrmek iin bu blgede gerekletirilen
Emperyalist
eytan genlerinin de katks ile Enver Sedat'n politikasn kendisine
balam ve FK zerindeki basklar younlatrmtr. Lbnan i
harbe srklenerek, bir yandan Ortadou'daki Amerikan kprba olan
4 Amerikan FM 30-31 A resmi talimnamesi: (Bar, 24
Mart, 16,18 Nisan 1975)
~) ABD'nin konuk bulunduu lkelerde ibirlii yapt
statkocu -muhafazakar- iktidarlarla, gerektiinde
mtereken i sorunlarla ilgili harekt -operasyonyapmay ve bunun iin, dahilde kabilecek atmalarla
Amerikan Ordusu ile mdahale etmeyi ngrmektedir.
Baknz: KL ANLAMALAR, Haydar Tunkanl ~~
b) Operasyonlarn birincil merkezi, ABD'nin en byk
lke ii koordinasyon ve denetim organ olan L" htb EKlBldlr...
c) ABD ordusu, i savunma istihbarat sisteminde
tedricen milti dzeyden daha alt blgelere de kol
salablir...
ABD lke i askeri istihbaratnn inas, ayn zamanda
NIDCC* ve Blge Koordinasyon rverkezleri
(ACC)" dorudan destekleyen ev sahibi lkenin askeri
istihbarat rgtlerine danmanlar salad gibi.."

d) ABD ordusunun istihbarat konusundaki katlmasn da

ierir... ABD ve evsahibi lke arasndaki birleik ET
istihbarat toplama, alma ve retme programlarnn
planlanmas ve tefti edilmesi, ABD ve evsahibi
lkenin istihbara! gereklerini etkin bir ekilde
karlamak iin gereklidir.
_* National Intelligence Department Coordination Center
= NIDCC (Milli istihbarat Tekilt Koordinasyon
Merkezi)
** Area Coordination Center = ACC.
31
srail giendirjlirken, dier yandan Arap'lardan FK ile yanan devrim
afe/ni sndrme giriimleri younlatrlmtr...
Emperyalistlerin ana den lkelerin, uyduluktan baka seenekleri
kalmad iin d politikalar, ulusal karlar dorultusunda ak ve
samimi
olarak yrtlememektedir. Bu durum, doal olarak onlarn yalnz
kalmalaryla
sonulanmaktadr.
rnein: Kbrs sorunu'nda Arap lkeleri'nden bile destek grmeyiimiz,
oluumunda katkmz bulunan eytan genlerinin rol
kmsenemeyecei
gibi, bir baka adan da MC'nin d politikasnn tkenmiliini
yanstmaktadr.
D politika'da yalnzlktan kurtulmak iin, MC iktidar ile aa kan
Panislmist
akmlar'm da katks ile Arap lkeleri'yle ilikiler Siret konferans
dzenlemeye liklik ilkesine ters den bir dzeye getirilmeye allm
ve -Arap lkeleri'yle mmeti fikre dayanan balar kurulmak
istenmitir.
Bu amala, zellikle MC iktidar dneminde tantanal slm
konferanslar
dzenlenip d politikada yalnzlktan kurtulmak isteyenler, bu
giriimlerinde
bile samimi deillerdi. nk...

Amerikan Emperyalizmince oluturulan,

CIA-MT
CIA-MOSSAD
MT-MOSSAD
ilikileri iinde Trkiye ve israil stihbarat rgtleri arasnda kurulmu
bulunan gizli balar var olduka Trkiye slm lkeleri ilikilerini ulusal
karlarmza uygun ve samimiyet lleri iinde yrtmesi olanakszd...
Kaldi ki, slm lkeleri de homojen bir manzara gstermemekte,
ilerinde
ok ynl elikiler bulundurmaktadr...
O halde CIA-MT-MOSSAD ilikilerine kar kmadan, tantanal slm
konferanslar dzenleyenler, ne yapmak istiyorlard?...
Din'i politikaya alet ederek, bu sahtei grnm iinde gerici ve tutucu
evrelerin oyunu kazanmak...
Trkiye'nin smrgen emperyalist ve kapitalist ilikilerinden arndrlmas
ve ulusal karlarmza uygun, samimi, ak, haysiyetli, bir d politika
izlemesi ancak dzende7/W/'/'nebaldr.
Ve de, bu dzen deimelidir. 5
5 zal da dzeni deitirdiini iddia ediyor, geri vitese
takarak, bizim dzen deiiklii anlaymz farkldr:
Evet sahte milliyetilerin, dmenlerine baktklar bu
dzen mutlaka deiecektir. Dzen iki yolla deiir.
Oyla, zorla... Talat Turhan'n savunmas, Celil Grkan,
12 MARTA BE KALA, s.405-410 nanyoruz kl
Trk halk emperyalist ve kapitalist uydu ilikilerden
arndrlm gerek bamsz ve demokrat bir dzene
mutlaka eriecektir.
32
SORUN DERGS'nde yaynlanan yazlarmda Milli stihbarat
Tekiltndan
(MT) sz etmek gereksinimi duymutum'1 " 2
Milli stihbarat Tekilt ve Sivilleme baln tayan ilk yazda,
aslnda
1986 ylnda yaynlanan bir yaptma3 gnderme yapyor, nerinin ilk
sahibi olduumu vurgulamak istiyordum. 1986 ylndan sonra MT'in
sivilletirilmesi

 konusu gncellemi ve bu dorultuda iktidar kanadnda

somut giriimlere balanlmt.4 Ancak konuyla ilgilenen t m yayn
organlar
Amerika'y yeniden kefetme tavrn yeliyordu. Bir ok kiinin
gr ve deerlendirmesine yer veriliyor, fakat nerinin ilk sahibinin
kln
hakk gz ard ediliyordu. Buna karn anlan yazdaki uyarlar
dorultusunda
sivilleme her geen gn daha da gncelleiyordu. Konuya
ilgi duyan kii ve yayn organlar bize ba vurmak yle dursun,
yazdklarmzdan alnt yapmay bile gze alamadlar. Sorun Basn
ahlkna
tipik bir rnek oluturucu nitelikte idi... Gerekte bizim amzdan
olayn bu yan nem tamyordu... Ancak iktidarn sivilleme anlayyla
bizimkisi arasndaki yz seksen derecelik farkll vurgulamak
zorunluluunda
idim. Anlan yazmla1 bir lde de olsa bu grevi yerine getirmee
altm. Bu arada iktidar tarafndan MT Mstearlna getirilmek
istenilen Hiram Abas zerine dikkatleri ekmek ve bu durumun
yarataca
sakncalar kamuoyuna yanstmak istemitim. Doal olarak Abas
ekibinin ikinci adam konumundaki Mehmet Eymr'den de sz etmitim.
Gerekte anlan kiilerin, Faik Trn liderliinde 12 Mart ncesi ve
sonras,
btn antaj, komplo, provokasyon, sahte operasyon ve ikenceli
sorgulamalarda yer ald syleniyordu. Ama balangta bu kiilerin bir
* SORUN Birlikte Sosyalist Dergi EYLL'88 tarihli
saysnda yaynlanmtr.
1 Talat Turhan, Milli stihbarat Tekilt ve Sivilleme,
SORUN Birlikte Kitap Dizisi, 1 Ekim 1987
2 Talat Turhan, Yine Milli stihbarat Tekilt..., SORUN
Birlikte Sosyalist Dergi, Temmuz 1988.
3 Talat Turhan, Bomba Davas, Savunma, 2'nci kitap
(kence) s. 381-416, ahap Balcolu ile sylei.
4 Hiram Abas'n Halit Narin'i koruma grevinden (!) MT
mstear yardmclna atanmas gibi...(yn.)

33
ounun ismi bite kamuoyunca bilinmiyordu -Eyp zalku dnda-5,
1974 ylnda Selimiye Ceza ve Tutukevinden tahliye olduktan sonra iz
srp, kstebekleri saptadm. Listeyi zamann iktidarna ve basna
verdim.
Haklarnda geni bir yayn kampanyas balatld6
Bu tavr srdrrken amacm kiilerle uramak deildi. Hibir
demokratik
, siyasi, ahlki ve insancl ly temsil etmeyenlerin sergilenmesi
bir yurtseverlik ltyd. Ancak Hiram ekibinin MIT'na egemen olduklar
durumda, ulusal karlarmz asndan saylamayacak kadar sakncalar
beraberinde getireceine kesinlikle inanyordum. Onlar deifre etmek
ve kamuoyunda bu dorultuda bir tartma balatp ypranmalarn
salamak istiyordum. Ve de grld gibi bu dorultudaki giriimlerim
1970'li yllardan bu yana sregeliyordu...
Anlan ekibin Okyanus tesinde kurulmu ilikiler ve destekileri
bulunduu
ve oralarda yetitirilerek, Trkiye'de denendikleri iddia ediliyordu.
CIA, MOSSAD, BND, SAVAK (iran ah dnemi) vb. gibi... stihbarat
rgtleriyle
ibirlii boyutlar dn aan ilikiler iine girdikleri sylenip yazlyordu.
En nemlisi CIA ekoln benimsedikleri iin, istihbarat ve istihbarat
rgtlerini Amerika gibi oportnist, pragmatist ve Machiavelist bir
anlayla
kullanma yntemini uygulamay yeliyorlar ve yasa dna kmakta
hibir saknca grmyorlard.
Aslnda Amerikan FM 31-15 resmi talimnamesinden tercme edilen, ST
31-15 adl Gayri nizami kuvvetlere kar harekt adl Kara
Kuvvetleri
Komutanl sahra talimnamesinde lkemizde kontr gerilla adyla tannan
yeralt rgtnn emas verilmekte ve bu rgt elemanlarnn kanun
statyesahipdeillerdir denilmektedir.11
Byle bir yaklam kukusuz demokratik hukuk devleti ve Anayasal d
/ifc/o/ Haceti Sa/ird %Urtficirt).

5 Bu Kii ilk kez tarafmdan saptanlp, 1973 ylnda

Bomba Davas, Duruma tutanana Kel Eyp diye
geirilmitir,
(y.n)
6 Talat Turhan, Sadi Koa ve Memduh nltrk'e cevap
veriyor: Kontr-Gerilla Gerei Politika, 10-16 Mays
1978* nltrk'e hitaben: Grev esnasnda, MT'ten:
E.., HA,** 8.Y., A.., C.A., M.A., F.I., .K., H.T.,
O.O., Emniyet'ten M.., I.A., G.D., .B., M.D., K.K, le
nerede, ne zaman, hangi amala altnz? Bu kiilerle
ilikilerinizin yasa snrlar iinde olduunu iddia edebilir
misiniz?
* Bu yazmla Ziverbey ikence kk yneticisi
Tmgeneral (E.) Memduh nltrk' basn nnde ak
tartmaya
armtm. Tabii nerimi kabul etmedi; ama zmir'de
kiiliime ynelik kara alma giriimlerini
srdrd. Bu ona yakan bir tavrd aslnda...
** Hiram Abas.
7 Talat Turhan, Ortadou'da eytan genleri, 7 Gn
Dergisi, 15 Haziran 1977, (Yaz 2'de age'de yeniden
yaynland).
8 MT Mstear Aday - Mister Komplo, Hiram Abas
2000'e DORU, 2-8 Austos 1987, s.31.
9 eytan geni: CIA - MOSSAD - MT ilikileri, 2000'e
DORU, 28 ubat, 5 Mart 1988, s. 10. (EK-3)
10 Olaylarla Hiram Abas, CIA - MOSSAD birlii 2000'e
DORU, 12 Haziran 1988, s. 25 (EK-4)
11 Talat Turhan, Bomba Davas, Savunma, Vinci kitap.
34
zenle badatrmak olanakl deildir.
Ancak emperyalist devletlerin istihbarat rgtleri saldrgan, antaj ve
komplodan oluan istihbaratlk anlayn benimsemi, bu amala CIA
iinde rgtler kurulmu Dirty Action-Kirli Harekt denilen yntemlere
ba vurduklar da bilinen gerekler arasndadr.
Amerikan Senatosunca ClA'nn bu trl yntemleri aratrlm,
komisyonu
bakan Church adyla bir rapor yaynlanmtr. Bu rapordan
rendiimize gre:
- ili, Santiago'da General Schneider, 22 Ekim 1970 gn,

- Patrice Lumumba, Ellsabethville'de, 13 ubat 1961 gn,

- Vietnam'da Ng Dinh Diem, 1 Kasm 1963 gn,
- Dominik'te Rafael Trujillo, 30 Mays 1961 gn CIA yntemleriyle
ldrlmlerdir.
Ayn yaptta Massachutes temsilcisi Michael Harrington'un bir
mektubundan
ABD'nin ili'deki oyunlarna yer verilmektedir:
1962 ile 1973' kapsayan dnemde 40'lar komitesi (ClA'nn yasad
etkinliklerini gzeten ve yetkili klan Milli Gvenlik Bakan Yardmcs
tarafndan
idare edilen Bakanlklararas kurulu)1 3 Allende'nin seilmesini
engellemek ve M.Colby'nin deyimiyle onun dmesini abuklatrmak
iin 11 milyon dolar harcamt... Fonlar, Avrupa ve Latin Amerika'daki
eitli lkelerin araclyla kiilere ve partilere verilmiti. 1964'de 3 milyon
dolar seimlerde Allende'nin rakibi olan ili Hristiyan Demokrat Part
i s i ne gnderilmiti. 4
MT yasas gereince de rgtn eyleme ynelik bir grevi
bulunmarnTctclr.
Ama MTn CIA yntemleriyle kullanmaa kalkarsanz bu eylemler
emperyalist devlete yararl olaca iin ift ynl bir hiyanete dnebilir...
Kanmza gre, Hiram Abas ekibinin (ve destekilerinin) eh byk
yanlgs
bu anlaytan kaynaklanyordu. Amalar MT'ndaki asker kkenlileri
zaman iinde tasfiye ederek rgt kirli harekt arlkl kullanmak,
kendi bantlar ve snrl dnya grleri koutunda komnizmle
mcadele
etmekti.
Nitekim yasalarmzda yeri olmayan bu tr operasyonlara kartn bu
gn vnerek aklayan Hiram Abas, aklamalar ile kendisini ele
vermektedir.
12 Les complots de la CIA - Manipulations et
Assassinats.

13 lkemizde bu ilev Milli Gvenlik Konseyi ve Milli

stihbarat Koordinasyon Kurulu tarafndan yrtlyor
olabilir, (y.n.)
14 ClA'nn marifetleri saylmakla bitmez, bu amala
gerek dnyada ve gerekse lkemizde yzlerce cilt kitap
yazlmtr. Alnt yaptmz yapt, (12'de a.g.e.) resmi
belge niteliinde olup tercme edilip yaynlanmamtr,
(y.n.)
35

Oysa, istihbarat grevlilerinin rlde gelen nitelikleri arasnda, nyargsz

bulunmak ve tarafsz olmak saylabilir. Ama, Hiram Abas ilk kez MIT'ndan
ayrldktan sonra, bugn gerek nitelii t m aklyla ortaya kan
bir i adamnn emrine ve hizmetine girmitir. Yani yelemesinin
sermayenin
(!) yan olduunu gstermitir. Byle bir hizmeti kabul eden kii
nasl olur da yeniden MT'nn bana getirilebilirdi.1 7
Daha da nemlisi Hiram Abas ve Mehmet Eymr, babadan gelme mason
idiler. Yani bir baka rgtn - legal grnmde de olsa (!) - yesi
idiler.
Bu nitelikteki kiiler ve yandalar bizim anlaymza gre, istihbarat
rgtleri
ve lke karlar iin potansiyel bir tehlike oluturabilirlerdi. Bu nedenle
onlara kar kma bir yurtseverlik grevi sayyordum.
zal'n Suriye gezisinde bir gazetenin Hiram Abas' fl isim olarak
15 Emekli olan MT Mstear Yardmcs Hiram Abas,
Gngr Mengi'ye anlatt: Sabah, 8-11 Haziran 1988.
MENG: Boaznzda bir yara izi gryorum.
ABAS: Kendi ekibimle yaptm, kendi yetitirdiim
ekibimle yaptm 156-157 baskn vardr... Bir tanesinde
ben yaralandm... Ama benim alma azmim ve arzum
bitmedii iin 15 gn sonra omuzum bal olarak
ben yine ekibimin banda idim... 71-73 byie olmutur.

Y.N.: Hiram Abas 70'li yllarda Fndkzade'de Kzlelma

Operasyonu diye anlan atmada yaralanm o
dnemde gerek kimliini saklam ve basn olayda bir
Albay'n yaralandn yazmtr.
MT yasas, MT'i personeline bu tl bir'grev
vermemektedir. O halde Abas'n ekip kurarak yasad
eylemlere
kalkmasna niin gz yumulmutur? Bu kiiler
kimlerdir? Acaba bu eylemler iinde Sleyman
Demirel, Nihat Erim, Ferit Melen, Naim Tal iktidarlarnn
sorumluluu nedir? Ayn dnemde MT Mstearlar
Fuat Dou ve Nurettin Ersin ile Skynetim Komutan
Faik Trn bu yasad duruma neden gz
yummulardr? Su sorular ve benzerleri yantlanmadan
terr olaylarna gerek tanlar konulamaz. Bu tavr
kukusuz zal iktidar ve benzerlerinden beklemek gibi
bir hayale kaplmayacak kadar da gerekiyedir.
Ama bir gn bu hesap mutlaka sorulmaldr...
Hiram Abas, eylemci karakteriyle Emniyet rgt'nn
eitli alanlarnda alabilirdi. Ama MT'nda asla...
16 1'de age.:
ok narin olduu sylenilen ve her zaman n planda
grlen bu iadamnn bugnlerde bankalara olan
800 milyon liralk borcu nedeniyle deme gl iine
dt yansd. (Ekim/1987)
Y.N:Bugn Halit Narin borcunun 60-70milyar lira
olduunu kabul etmektedir.(Cumhuriyet, 7 Austos
1988)
17 Y.N. Kukusuz bu soru IMF patentli uydu kapitalist ve
liberal bir ekonomik modeli benimseyen baml
iktidarlar iin topiktir. Amacmz gerekleri
vurgulamaktr.
Byk bir blm UH* ve U"lerin ibirlikisi olan
lkemizdeki holding ve irketler, yllardan bu yana
kucaklarn emekli gvenlik ve istihbarat rgtleri
grevlilerine am olduu bilinmektedir. Sermaye, kendi
dzenlerine hizmet edenlere vefa gstermekte ve
yemlemektedir. Tpk iktidarlarn adamlarn Ynetim
Kurullarnda
arpaladklar gibi...

Hatt aktif grevde iken dahi hem kendi rgtnden

(Emniyet veya istihbarat) hem de zel sektr
kurulularndan
maa alan ajanlar bulunmaktadr.
Bu olguya karn, gvenlik ve istihbarat rgtleri ii
sendikalar ve demokratik derneklere ajanlarn gizlice
szdrmakta, onlara tuzaklar kurmaktadr, rnein
yllardan beri Amerika, AAFU (Asie & Africa Free Lobour
Institude) adl kurulula, ii hareketlerini aka
ynlendirmekte, eitimden, seminerine kadar finansman
salamaa devam etmektedir.
Baknz: Talat Turhan, i Snf ve Snf Gerei, 7 Gn
dergisi, 16 ubat, 9 Mart 1977
36
manete karmas anlaml idi... Aslnda zal kendisini etkileyen
evrelerin
nerileri dorultusunda Abas' MT Mstearlna atamak istiyordu.
Ancak ilgililerin tm niyetlerini MT raporu olay kursaklarnda brakt.
ve d ok ynl dinamik ve dengelerin zorlamasyla zal'a karn
Hiram
Abas, Mehmet Eymr ve ekibi MT'ndan dlandlar.
Ummadklar bir biimde kendilerini sokakta bulan bu kiiler, kzgnlk
iinde ilgin aklamalarda bulundular. ' '
Gerekte bu ekibin rgtten dlanmasyla her eyin gllk glstanlk
olacan beklemek safdillik olur. MT mutlaka Parlamento'nun denetimi
altna alnmal, yasad eylemlere bulatrlmamaldr.
MT'na ilikin ilk yazmzda1 sonu olarak: lkemizde Loochead rvet
olay, Kocatepe gemisinin batrlmas olay, nemli makamlarda bulunan
kiiler ve holding patronlar hakkndaki yolsuzluk olaylaryla hayali ihracat
olay vurguncularyla, Gney-Dou olaylarnda gelmi gemi iktidarlarn
sorumluluuyla MT'nn askeri darbelerdeki tutumuna aklk getirici
bir parlamenter denetim mekanizmas altrlmadan gerek demokrasi
kurulamayacan vurgulamtm (Ekim/1987). nerilerimin bir blm
bu tarihten sonra tartld. Ama o kadar...
18 Amerika'nn gelmi gemi tm Cumhurbakanlarnn.
- ikisi uyuyan mason - olduu iddia edilmektedir,
(y.n.) '

19 Mason'larn tm dnyada iktidara, kapitalizmin

uluslararas rgtlerine, finans kurulularna, Silhl
Kuvvetlere,
gvenlik ve istihbarat rgtlerine girdikleri ve bu
rgtleri kontrol altna alp ynlendirmee altklar
bilinmektedir, (y.n.)
20 a) llhaml Soysal, Masonlar MT'in Kilit Yerlerinde,
2000'e DORU, 2-8 Austos 1987, s. 31
b) Trkiye ve Dnya'da Masonluk ve Masonlar, lham
Soysal
21 talyan P-2 Mason Locas stad Lucio Gelli ve talyan
stihbarat rgt grevlilerinden bazlar, Italya'daki sa terr ynlendirdikleri iin geen ay iinde
mahkum oldular ve eitli hapis cezalarna arptrldlar.
22 15'te age; Hiram Abas: Demirel'in tebrik ve
teekkrlerine mazhar olduunu ve Demirel'le
defalarca temas
ettii, altn ve takdirini grdn aklamaktadr.
Y.N: Demirel, Abas'n yasad operasyonlarn m tebrik
etmitir. Ya da bu ilikide her ikisinin de Mason olmas
m etken unsurudur?
23 15'de age; Hiram Abas: zal'la gayet iyi
anlayordum ve istihbari ynden anlayordum.
Y.N: Bize gre bu itirafn ikinci blm zal-Abas
ilikisine k tutucu niteliktedir. stihbari ynden CIA
tr operasyonel tarz benimseyen Abas'la bu
aklamaya gre zal ayn anlaytadr. Tehlike ise bu
anlaytan
kaynaklanmaktadr. Akladm gibi, bu tr
istihbaratlkta adam ldrmeden, her trl antaj,
komplo, provokasyon vb. gibi... ba vurulmas doal
karlanmakta, yasalar gz ard edilebilmektedir.
Bu anlay MT'na egemen olsayd ve artlar da uygun
olsayd, solcularn nefeslerini dinlemek yerine
sosyal demokratlar dahil, tm ilerici demokrat aydnlarn
nefesleri kesilebilir, faili mehul cinayetler zincirine
yenileri eklenirdi...
24 Mehmet Eymr - Hayri Birler Syleisi, Gne,
11,12 Haziran 1988.
25 Mehmet Eymr - Oktay Balamlr Syleisi, Bulvar,
13,19 Haziran 1988.

Y.N: Bu aklamalar iinde bizim yirmi yldan beri ne

srdmz savlar dorultanlar vard. ktidarn
gszln belirleyici vurgulamalar vard. Devletin
ileyiindeki lakalklar sergileniyordu.
" ok Uluslu Holding.
** ok Uluslu irket. ,
37
Anlan yaz nedeniyle istihbaratla yakn ilikisi bulunan etken kiilerin
dosta uyarlarna muhatap oldum. Onlara gre: Arnn kovanna i
sokuyordum. Bu nedenle bam belaya girebilirdi. O dnemde Trkiye'
nin en gl adamlarndan biri olan Hiram Abas'n stne gitmek akll
bir t u t um deildi... Geen dnemde olaylar ne srdmz savlar d o
rultusunda
geliti. Seim ve referanduma karn, zellikle d glerin
zerinde nemle durduklar, siyasal istikrar salanamad iin, yeni
bir
referandumla Trk halknn dikkatleri temel sorunlardan uzaklatrlmak
istenmektedir. Bu ikinci referandum ve Cumhurbakan seimi
istikrarszlk
unsurlarn beraberinde getirebilir. ktidarn gelecei pek parlak
grnmemektedir.
MT raporu olaynda Parlamenter denetim yerine mfetti raporu'yla
yetinilmejTde iktidarn gszlnn belirgin bir kant olarak
grnmektedir.
2 7"2 8
Yine anlan yazmzda1 MT Yasasna gnderme yapm ve rgtn
blmleri
ve grevlerini okuyuculara tantmak istemitim.2 9"3 0 Yeni MT
Kanununda Kaaklk ve stihbarat Dairesi Bakanl diye bir birimin
kurulduu yaplan aklamalardan anlalmaktadr.
Bu durum MT'n polisin grevleri iine ektii iin, bilinen srtmelere
neden olmu ve MT'na eylemsel bir ilev yklemek gibi olumsuzluk get
i r m i 3 MT raporu olay'ndan da anlalaca zere, MT - Emniyet
rgt
srtmelerini younlatrm, elikiler stanbul - Ankara polisine

yansm ve bu konudaki tartmalar mahkemelere yansmtr.

Buna karn, MT Raporu ile sulananlarn tm - ru dnda suskunluklarn
korumu, iktidar yeni bir referandumun ardna snarak ra26 zal iktidarna bandan beri destek veren The Wall
Street Journal gazetesi bile, zal ekonomisini Elence
bitti diye eletirmektedir. (Cumhuriyet, 8 Austos 1988)
27 15'de age, Hiram Abas: MT kendisini hkmetlerin
dnda.... grmekle ftihar duyan insanlardan kuruludur.

Hiram Abas: MT mutlaka parlamento tarafndan

tannmal ve denetlenmelidir.
28 25'de age, Mehmet Eymr: Szde Babaknlk'a
balyz ama, bugn iin Tekilt kimin idare ettii belli
deil.
29 Milli stihbarat Tekilt Kanunu - 644 sayl kanun Kabul tarihi: 6 Temmuz 1965. (EK-1)
30 Devlet istihbarat Hizmetleri ve Milli stihbarat
Kanunu: (1 Kasm 1983 tarih ve 2937 sayl)
31 15'de age:
a. Hiram Abas: Benim grme gre de istihbarat
servisi aktif operasyonlar da yaparak Trkiye'ye ynelik
faaliyetlerin zerine gitmek mecburiyetindedir.
b. Hiram Abas: Ben devletime hizmet vermek in grev
yaparm, operasyonlar yaparm. Ben masada
almadm. Az altm.
Y.N.: stihbarat rgtlerinde yerleik kanya gre -CIA
hari- James Bond'luk ve Rambo'culukla istihbaratln
hibir ilgisi bulunmamaktadr. Abas'n amaz da bu
arpk mantktan kaynaklanmaktadr. Bay Abas
eer grev verirlerse Anti-terr rgtn
ynetebilirsiniz. Daha da olmazsa ayn ii profesyonel
olarak
yapp doyurulmam komplekslerinizi tatmin
edebilirsiniz. (Baknz: Erich Fromm'un Sevgi ve
iddetin
Kayna}.
38
pordaki ok nemli ve lke karlarn yakndan ilgilendiren gerekleri
peelemeyi yelemitir.
MT'na ilikin ikinci yazmzda d a 2 MT'ndaki grevlerine son verilen

Hiram Abas ve Mehmet Eymr'n CIA-MT, MOSSAD-MT ilikilerini

yadsyan grlerinin gerei yanstmadn 1962'li yllara kadar uzanan
olaylar ve olay tanklarn aklayarak kantlamaya altm.
Ancak gizini koruyan iki olay zerindeki rt bir gn kaldrabilirse bu
konudaki gerekler biraz daha aydnlanabilir.
Vinci Olay: Sabahattin Savaman Olay:*
Olay 25 ve 26 Aralk 1977 gnk basnda kamuoyuna akland.
Gnaydn'a
gre: (Mealen) MT stihbarat Daire Bakan Sabahattin Savaman,
Amerika ve ngiltere hesabna casusluk yapt bu amala her
iki lkeye: Amerikan sleri, Kbrs'taki Trk kuvvetleri, TrkAmerikan
ilikileri, Amerikan ambargosu'na ilikin konularda bilgi verdii
iin tutuklanmt.

Ancak duruma srerken davaya yayn yasa konulduu i i n 3 2

kamuoyu
gerekleri renemedi... Yaplan duruma sonunda -Genel Kurmay
Askeri Mahkemesi- Savaman 17 yl 6 ay hapis cezas alm ve
cezasn tamamlayp hapisten kmt. Ama suskunluunu korumay
yeliyordu...
Bu nemli durumadan Savaman'n ancak bir ka cmlesi basna
yansd
3 4 ve Amerikan casusluu olay unutuldu g i t t i .
Savaman karardan sonra yapt aklamada:
Bu MT'in mahkmiyetidir. Benim deil. Her gn yzlerce en
gizli bilgi
Amerika'ya Almanlara veriliyor, CIA, MT iinde dnen arkn
birdilisidir.
Bu dili sklp atlmadka MT gerek niteliine kavuamaz.
eklinde konumutur.
Yl 1979'da Savaman byle konuuyor. Ama bugn en azndan bildii
gerekler yannda, savunmasn kamuoyuna aklamak tarihi sorum* Bu yaznn yazld tarihten sonra yaynlanan Cneyt
rcayrek'in Darbeler ve Gizli Servisler adl yaptnda
Savaman olayna yer verilmitir.

32 Vatan, 25 ubat 1978.

33 Cumhuriyet, 26 Temmuz 1979.
* Btn sular kendisine ykletilen kii, gnah keisi
(Franszca-Trke Szlk- Tahsin Sara).
34 Cumhuriyet, 10 Nisan 1979.
39
luluu altndadr
Yl 1964, Eyll aynn sekizi, bu satrlarn yazar Genel Kurmay Bakanl
Askeri Mahkemesinde Gen Kemalistler davas ba san olarak
yapt
savunmada:
MT'in Silahl Kuvvetler mensuplarn takip ettiini ve bu yndeki
giriimlerinin
her geen gn artacan ve MT'in siyasal iktidarn aleti olmamas
gerektiini, MT'in iinde grevini ktye kullanan parazitlerden
temizlenmesi gerektiini belirttikten sonra, rgtn grevini ktye
kullandn ve Anayasa'y ihll ettiini sylemi, Gen Kemalistler
Ordusu
davas hazrlk soruturmasnn yasad yollarda MT'nda yapldn
aklamtm.
Yl 1973, Haziran aynn onalts, Bomba Davas ba san olarak
stanbul
Skynetim Askeri Mahkemesi'ndeki sorgumda:
Sunay ve Tama'la ahsi bir ilikim yoktur. Ancak bunlar, zellikle 22
ubat'tan (1962) sonra ynetimi fiilen ele geirmiler, MT'i e!e
geirmiler,
MT'i de Amerikallar ele geirmi ve bu ekilde memleket idare
edilmee balanmtr...
Belgesel aklamalarmdan kesinlikle anlalaca gibi Savaman'dan 6
yl nce CIA - MT ilikisini, idam istemiyle yarglanrken aklyordum.
Savlarm bilindii gibi 3-4 yl sonra da hsan Sabri alayangil tarafndan
doruland.3 8"4 c r

Tm bunlar neden aklyorum? Hiram Abas yznden... nk o,

kendisine
ynelik Amerikanofillik savlarn yadsmak iin Savaman olayn
rnek gstermek gereini zellikle vurgulamaktadr:
Geni apl bir operasyondu. Bu sayede de hakikaten Trkiye'nin iine
szm bir istihbarat rgtnn faaliyeti, Trk istihbarat rgt tarafndan
akamete uratlm ve 17 sene hapis yemitir Savaman.
Hiram Abas, Savaman operasyonunu yrtmekle nmektedir. Dava
gizini koruduu iin Savaman'n Le bouc missaire* olarak seilip,
Abas'n bir tala iki ku vurup vuramadn iddia edemiyoruz.
Acaba MT iinde bir kiinin mahkm edilmesiyle CIA-MT ilikisi
nlenmi
midir? Parlamenter denetim dnda olan bir rgtn yneltilen
35 Sabahattin Savaman, Harp Okulundan snf
arkadamdr (y.n.)
36 Bu blm,.Bomba Davas'ndakl Savunmasna da
aktarlmtr. (8'inci klasr: Giri, CIA, AID, Basndan
Semeler: 1974-1975) Yaynlanmad.
37 Bomba Davas, Duruma Tutana, s 16.
38 Politika, 9, 21 Mart 1976, alayangil'in smail
Cem'le Syleisi".
39 alayangil: 12 Martta CIA geni lde vardr,
Politika, 1 Ocak 1977.
40 a.Uur Mumcu, Kim Kimi Doruluyor... Cumhuriyet,
26 Mart 1977.
b. Uum Mumcu, Bir Pulsuz Dileke, s. 195-198.

40

sulamalardan arnmas olas deildir. Bugn Abas bile bu tr denetim

istemektedir.2 7 Ama mehur 12 Mart ncesi ve sonras eylemlerini

srdrrken
Senato Aratrma Komisyonu bakan Salih Tanyeri, iddet
olaylar konusunda Babakanlk ve MT'ndan bilgi alamamaktan
yaknyordu.
41
kinci Olay: Turan alar olay.
Turan alar, 27 Mays dneminde stanbul Radyoevi Mdrl
grevinde
bulunmu, daha sonra emekliye ayrlm bir kurmay albayd.
1965'li yllarda Tepeba'nda Tarhan hann byk bir dairesinde, geni
bir kadro ve snrsz parasal olanaklarla alan zel Sektr
Enformasyon
Brosu adl bir kuruluu ynetiyordu. Bu broda Trkiyedeki
sol akmlar .izleniyor, sermaye adna kart yntemler gelitiriliyordu.
alar, uzun sre bu grevini srdrdkten, broyu Fethi Gemuhluolu'na dev-rettikten sonra, Akbank Sosyal ler Mdr olmutu. Bu hizmeti
de yllarca srmt. alar'n grev ad gerekte bir maske idi. Bu
kez sermaye adna deil de Akbank adna zel istihbarat topluyor,
kendisine
salanan snrsz mali olanaklarla etkin kiileri, brokrasinin her iki
kanadn eantiyonlara (!) bouyordu. stihbarat - Sa brosu tahmin
edildii gibi piyasa istihbarat yapmyordu...
Bu evrede, stanbul ve Blgesi Milli Emniyet Daire Bakanl grevinde
bulunan Turan Deniz'le alar ok yakn iki arkadat. Aslnda alar'n
hizmetlerinden yararlanmak isteyenlerin, bu yaknlktan kendi karlar
dorultusunda geni lde yararlandklarn kabul etmek gerekir.
12 Mart'tan (1971) sonra Faik Trn, Zihnipaa kkn -Ziverbey
kk-4 2 bilinen ekiple ikencehaneye'dntrdnde Turan Deniz,
sorumlu olduu halde kullanlm, kk'te MT adna btn yetkiler Eyp
zalku'a verilmitir. 3 Bu durumdan tedirgin olan Turan Deniz, alar'n
basnla kurduu scak ilikilerden yararlanarak Trn'n ikencecilerini
afie etmeyi karna uygun grmt. Bu amala Nimet Arzk'a
ikence kk gezdiril mistir.
Ama Turan Deniz, stanbul'daki grevinden ayrldktan sonra, onun yerine

gelenler, Turan alar'la kyasya mcadeleye girmiti. Bir ka kez

MT'te misafir edildiine (!) ve bir defasnda da gece karlp Belgrat Or* Bugnlerde kendisinden Radyo'da ska sz edilen
Gemuhluolu daha sonra Trk Petrol Vakf Yneticisi
olmutur.
41 Cumhuriyet, Milliyet, 25 Aralk 1976.
42 ilhan Seluk, Ziverbey Kk.
43 Eyp zalku, 12 Mart dneminde her manada
birlikte alt Askeri Savclardan Sleyman
Takkeci'ninemrinde
bugn THY Sivil Savunma rgtnde vatani grevine
devam etmektedir...
41
man'nda terk edildiine dair sylentiler ortalkta dolayordu. Tabii bu
durumda alt kimseler ve kurulular onu yalnz brakmlard...
Daha sonra bir gn, alar' Amerikan casusu sulamasyla Mamak,
Askeri Ceza ve Tutukevine aldlar. Durumas devam ederken bir gece
hcresmde l bulundu... Yaplan otopside kalp krizinden ld
anlalmt...
Tam bir CIA senaryosu... Kk Amerika olma hayalleri gerek
olmutu... Her ey kitabna uyduruluyordu. Bilim ve teknik ilerlemiti...
Her ynden kullanlabilirdi vatan kurtarcs operasyoncular tarafndan...
Turan alar olayndaki giz perdesinin aralanmasnn zaman
kanmca gelmitir. Bu olayda:
- zel Sektr Enformasyon Brosunun t m ilevi ortaya karlmal,
finans
kaynaklar saptanlmaldr.
- Akbank'taki alma ayn ekilde irdelenmelidir.
- Turan Deniz bildiklerini aklamaldr.4 6
- Turan Deniz'den sonra stanbul MT rgtnde Turan alar' boy
hedefi
seenler kimlerdi? Bunlar arasnda 12 Mart ikencecileri var myd?
Amalar ne idi?
- Turan alar, hapishaneden ailesine ve baz deerli yazarlara mektup
ulatrmay baarmtr. Bu mektuplarn kamuoyuna aklanma zaman
gelmemi midir?

- alar ailesi babalarn' aklamak iin giriimde bulunmay

dnmemekte
midir?47"48
Sorular uzatlabilir...
MT Raporu olayna yeni bir aydnlk, yeni bir soluk, yeni bir ses getirmek
isteniyorsa Sabahattin Savaman ve Turan alar olaylar tm
boyut ve ayrntlaryla kamuoyunun nne getirilmelidir. Bu aamada
* Mon Dieu! Pour quai nous a-t-on confi cette
mission?
44 MT Mstear Emekli Koramiral Bahallin zlker,
egemen gler ve onlarn i ve d rgtlerini
karlannave
dnya grlerine lers den bir raporu ilgili makamlara
verdikten, ksa bir sre sonra Samsun'da.
bir otel odasnda l bulundu. Otopsi sonucunda kalp
krizinden ld anlalmtr... Yannda 12 Mart'
sonras ItonceOilgfltd^n bir emekli albay vard, (y.n.)
45-Spr zehirli bitkilerle cinayet nasl lenir? - Gizli
ajanlarn cinayet arac olan ve sonular laboratuvarlarda
kolay saptanlmayan zehirleri..., - eviri: zgn
Tademir/Murat Paker, Cumhuriyet. Bilim ve Teknik
eki, 26 Mart 1988, s. 56. ~~ ' "
46 Turan Deniz, eski paalardan Korgeneral Galip
Deniz'in oludur. Babas 1935-1940'l yllarda
Diyarbakr'da
snrsz yetkilerle Umumi Mfettilik yapm bir kiidir.
Halk arasnda 93 odal bir sarayda oturduu
sylenir, paann kz o dnemde ata binerdi. Yani umur
grm bir aileden geldii iin her halde hem
yat, hem katlar, hem de dnyal vardr. -1960'l
yllarda babasnn Etlik'teki kkn MT'e kiraya
vermitiHuzurunu bozmak istemez. Bu nedenle ne arkadalk ne
de erkeklik adna konuacan sanmam.
Amacm nerilerimin eksiksiz olmasdr. Gn ola,
harman ola... (y.n.)
47 Turan alarn damad ok tannm ve deerli bir ses
sanatsdr, (y.n.)
48 Turan alar' 1960'lardan beri yakn tanyan
kiilerden biri de benim (y.n.)
42

kukusuz bu grevi basn yklenmelidir.

Bunun gibi, 12 Mart dnemi ikencecileri arasnda bulunduu iddia edilen
MT grevlisi Blent ztrkmen4 9 , zal iktidar dneminde DPT
Mstear Yardmcs olarak hayali ihracatlara deme yaplmas iin
emir vermesinin ardndaki giz ortaya karlmaldr. " ktidarn hayali
ihracat rtbas etme iin giriimlerde bulunmasnn ardndaki nedenler
t m ayrntlaryla saptanmaldr.
Yaznn bal Kstebekler... idi. Onlara bu sfat dn hizmet verdikleri
yetkili kiiler yaktrmlard. Gerekte kstebekler pek makbul hayvanlar
saylmazlar ve yeraltnda yaarlar. stihbarat elemanlar da grevleri
gerei yeraltnda altklarndan dnyann her yerinde Kstebek diye
tanmlanrlar.
Ancak Mehmet E y m r 5 bu ekilde tanmlanmaktan honut
olmadn akladktan sonra, Biryerde yaptm iten
tiksiniyorumzaton...
diyerek gnah kartmaktadr. Tpk ili'deki CIA^efi gibi... ili
CIA grevlisi de: Tanrm neden bu grevi bize verdin? diye
yaknyordu.
Yapt iten utan duyanlarn, bu durumdan kurtulmalannn tek yolu
vardr. Jean Jacques Rousseau gibi itiraflarda bulunmak...
Bu konuda en uygun rnei Philip Agee oluturmaktadr.5 3 Eski bir CIA
ajan olan Agee de yapt iten utan duyduu iin katld tm
operasyonlar
aklamt. Bu yolla hem vicdan azabndan kurtulmu, hem
de insan olmann onurunun zevkini tatm, ama lkeden, lkeye de
kovulmutu.
Bay Eymr, Cumhurbakanna hesap sorulmasndan endie etmek,
ve ru'u illegal cemiyet toplantsna katlmakla sulamak size bir
ey kazandrmaz.
Biraderiniz ve dava arkadanz Hiram Abas'n (maaln) 156-157 baskn
1 5 -operasyonu- var. Eer riskine katlanabilirseniz, oturun anlarnz
yazn. Demokrasimize katk yapm olursunuz. Bu arada hem eitli
ve ok ynl karmak niyetlerle sansasyon ve reklam peinde olan
kimi basna yeni bir malzeme olursunuz, hem de keyi dnersiniz. Bu
arada, hem de vicdan azabndan kurtulmu olursunuz. Az ey midir?

Nasl olsa devr-i demokrasinin, yollarn yolunu ok iyi bilirsiniz...

11 Austos 1988
49 Blent ztrkmen 12 Mart'ta MT Ankara ubesinde
K masasnda alt. kenceyle yaplan sorgulamalar
ynetti... Aydnlk, 22 Austos 1978.
50 Rafet Ball, hracat Oyunu, Milliyet, 3 Temmuz 1988.
51 Mehmet Muhsinolu, 300 Dosya Meclis'te, Milliyet,
12 Temmuz 1988.
52 J. J. Rousseau, tiraflar Confession - adl yaptnda
asrlarca nce yaad sosyetenin tm irenlikleri
.yannda, homoseksel ilikide bulunduunu aklamada
bir saknca grmemiti. Ne dersiniz Bay Hiram
Abas?...
53 CIA Gnl, 2. Cilt, Philipe Agee.
43
STHBARAT RGTLER ve AK ODALARI*
Trkiye'deki demokratikleme savlarna karn baz kurumlar, Devlet
Tekilt iindeki yasal konumlarn gzard ederek "Devlet iinde devlet"
olabilmei her dnemde baarmlardr.
Bunlardan biri de Milli istihbarat Tekilt'dr.
Daha nce akladm gibi, 1961 ylnda bu tekiltta almak zere
inham
yaplmasna karn grev kabul etmemitim. 22 ubat 1962'den
sonra Afyon'a srgn edildim. Ancak peimi brakmamlard. Bizi safd
brakmak iin MT bir Jandarma stemeni ieri alm ve uzun sre
bask altnda sorgulayarak aleyhte bir tertip dzenlemeyi baarmt. Baz
evreler, varlm kendileri iin potansiyel bir tehlike olarak
grdklerinden
MT'n, kullanabiliyorlard. 19 Nisan "1963 gn , Memduh Tama'n
zel uakla gnderdii As. savc tarafndan gzaltna alndm. 20
Mays 1963 gn "soruturmaya mahal olmad" karar verildi. Bu karar
bana ulamadan 21 Mays olaylar patlak verdi. Cemal Tural ilk nce 21
Mays'la ilikili gsterilerek tasfiye edilmemi istiyordu. Bu baarlamaynca
"Gen Kemalistler Ordusu Davas"nda bir ka yl sreyle yarglandm
ve tabii bir srede nl Mamak Askeri Ceza ve Tutuk Evi'nin misafirleri
(!) arasna katldm. As. Savclar ve As. Yarglar MT'nn senaryolarnn

dna kp, mesleklerinin gereini yerine getirme yrekliliini

kendilerinde
bulamyorlard. Anlan davada Askeri Ceza Kanunu'nun 148'inci
maddesi uyarnca mahkum oldum.
"Politika yapmakla" sulanmtm. Sanki Slh.K.lerde politika yapan tek
kii bendim...
Tama'n uan savcs daha sonra general oldu. Emekliye ayrlp
avukatla
balad. MT raporu olay patlaynca bu kiiyi Necdet ru'un
avukat grnce dorusu ardk. Dn MT'yla alan As.Savc, bugn
MT'n dava ediyordu. Avukat, MT raporunu kaleme alan Mehmet Ey* Bu yaz ilk kez yaynlanmaktadr.
44
mr' "tekilatn yz karas" olmakla suluyordu1
Oysa biz 1964 ylnda Gn.Kur.As.Mah.'nde yaptmz savunmada:2
"MT'in Silahl Kuvvetler mensuplarn izlediini ve bu yndeki
giriimlerin
her geen gn artacan, MT'nn siyasi iktidarn aleti olmamas
gerektiini ve MT'nn iinde grevini ktye kullanan
parazitlerden temizlenmesi
gerektiini belirttikten sonra, rgtn grevini ktye kullandn
ve Anayasa'y ihll ettiini" aklamtk.
O dnemde gerekten MT tabu idi. As. Savc ve onun gibi dnenler
"MT'n ypratma amacn gden bir rejim dmaninn (!) samalar"
anlay
iinde di gcrdatarak beni dinlediler. Ne MT parazitlerden arnd,
ne de yasad faaliyetlerine son verdi. Oysaki nerilerim gz ard
edilmeseydi
Tekilat yasal ereve iindeki grevlerini srdrerek bu lde
ypranmazd.
Bizim kstebekleri "parazit" olarak sulamamzdan, tam yirmi be yl
sonra Eymr'n "MT'in yzkaras" olarak nitelenmesi ilgin deil mi?
Eski Askeri Savc, general emeklisi, avukat; eyrek asr sonra bizimle
ayn noktaya gelmiti. Gete olsa...
Amacmz, MT'na kara almak olmayp, kendisine eki dzen vermesini
salamakt. Bu nedenle eletiri hakkmz kullanrken kendimizi riske

ettiimizin bilincinde idik...

Nitekim emekli olduktan sonra MT stanbul Emniyet Mdrlne emir
vererek yllarca alt polisle beni zledi. Uygulamay bavurum zerine
zamann
leri Bakan Faruk Skan durdurttu.
"Devlet kin tutmaz" derlerse de inanmayn. Bir devlet rgt olan MT'
nn kin tuttuunu saysz olaylarla bilmekteyiz. rnein:
1972 ylnda stanbul Milli Emniyet Blgesi Bakan Turan Deniz,
stlerinin
ald emirle bir operasyon iin kullanlyor ve Orgeneral Faruk Grler
(o tarihte K.K.K) aleyhinde Ziverbey kknde ikenceli sorgulamalarla
Grler'in nce Gn. Kur. Bk, sonra Cumhurbakan olma niyetlerini
engellemek
iin dzenlenen tertiplerde yer alyordu. kenceli sorgulamalar
yrtenler iinde MT Raporu Olay'nda marifetleri gn yzne kan
kstebekler de vard... "Bomba Davas" tertibine katlan zamann stanbul
Emniyet Mdr yardmcs kr Balc'nn daha sonra Faruk Grler'in
yeeni olan Necdet ru'la dost olmalarn hal anlam deilim... Bunun
gibi, MT Raporu Olay'ndan nce Harbiye Ordu Evi'nde Hiram
Abas'n kznn dnnde nikah ahitlerinden biri Vehbi Ko idi. Bu ikili
arasndaki yaknl bugn bile yerine oturtmakta glk ekmekteyim.
1 Raporcu Eymr MtTn yzkaras, Hrriyet, 18 Ocak
1989
2 Gen Kemalistler Ordusu Davas, Talat Turhan'n
savunmas, 8 Eyll 1964
V 45

Byk patron - "Mister Komplo" dostluu ne ola ki?

Turan Deniz stanbul Skynetim Klna yazd bir yaz ile3 benirnde
iinde olduum alt kiinin "memleket iindeki anarik olaylarn
planlaycs
olduumuz ve bir cunta faaliyeti ierisinde bulunduumuz"
belirtiliyordu.

MT'i Turan Deniz bu yaz ile su iliyordu. lki, idari bir organ olmasna
karn "Tutuklama emri" veriyor, yasal olarak MT'te sorgulanmamamz
gerektii halde, orada sorgulandmz ortaya kyordu. Yazda birde
kstahlk vard: Turan Deniz, emrinde bulunduu Skynetim
Komutanlna
emir veriyordu, "Tutuklanacak ahslar" diye... Elindeki tek kant
ikenceli sorgulamalarda kiiden kiiye aktarlan itiraflardan oluan
dzmece
ifadelerdi...
MT'nn kini "Deve kini"nden stnd. kinci kez dzenlenen tertiplerle
yarg nne karlmtm. Hem de bu kez idamlk bir sank olarak...
nsanlk onurunun bir parasn oluturan kiisel onurumu kurtarmak
iin, Ziverbey Kk'nde ikenceyle tertip dzenleyenlerin pliini pazara
karmak zere tm yasal yollar denedim. Zamann Babakan Naim
Tal, Gn. Kur.Bk.Orgeneral Semih Sancar ve K.K.K. Orgeneral Eref
Aknc'ya bavurdum. Tm bavurularm hasr alt ederek tarih nnde
ikencelerin koruyucusu durumuna dtler.
Dzmece "Bomba Davas"nda yarglanrken de MT'nn iyzn oradaki
olanaklar iinde aklamaa altm.
"Sunay ve Tuma'la ahsi bir ilikim yoktur. Ancak bunlar zellikle, 22
ubat'tan (1962) sonra ynetimi fiilen ele geirmiler, MT'i ele
geirmiler,
MT'i de Amerikallar ele geirmi ve bu ekilde idare edilmee
balanmtr. Bu yzden de memleket bu hale gelmitir.5 "
Geri bugn o zaman ne srdmz savlar t m boyutlaryla
dorulanmtr
ama MT'nda olumlu bir deiim olmad anlalmaktadr.
Bomba Davas'nda yarglama srdrlrken "Yazl deliller"in okunma
evresinde Turan Deniz imzasn tayan MT yazs okundu.3 Sz alarak
MT'n savlarn kantlamaya ardm. Aksi durumda gerek Turan Deniz'i
ve gerekse Tekiltn ok ar dille sulayacam ifade ettim. Szlerimin
bir ksm Duruma Tutanana ve basna yansd. Ama kimseden ses
seda
kmad...

Dava devam ederken, bir gn Sadi Koas tank olarak mahkemeye

arlmt.
Sz alarak tann eski bir Babakan Yardmcs olarak MT hak3 Talat Turhan, 1'nci kitap, Bomba Davas, Savunma, s.
236
4 Yn: Bu kiilerden biri halen SHP milletvekilidir.
5 Bomba Davas Duruma Tutana s. 16, Haziran-1973.
46
kndaki bildiklerini aklamasn, nk skynetim nne getirilen t m
davalarn bu rgte hazrlandn, beyanlarnn mahkeme iin aydnlatc
ve karara yardmc olabilecek arlk tayabileceini bu hususun
kendisinden
sorulmasn istedim. Tank bildiklerinin tmn aklamaa hazrd.
Mahkeme heyeti istemim karsnda nce duralad. Sonra reddetti.
Bu kez MT'na ilikin istemimin tutanaa geirilmesinde srar ettim.
Gerei
yerine getirildi.
Gerekte Mahkeme heyeti olanlarn tmn biliyordu. Ama, "ar kovanna
omak sokmak"ta istemiyorlard. Hazr stanbul'a gelmiken, lojman,
tazminat, araba ve eitli yan olanaklardan yararlanrken onlar tepmek
ilerine gelmiyordu , Kaldki gemiteki olumsuz rnekleri de
anmsyorlard.
nk, Komutanlar Faik Trn, istei dorultusunda karar vermeyen
mahkemeyi bir haftada lav ettirmi, hakimlerinin stanbul dna
atanmalarn salamt.
Bu koullar altnda "Yarg Bamszl"ndan sz etmek kukusuz gln
olurdu. Yaadmz olaylarla MT'nn "Devlet iinde devlet olduunu"
alglamtk. Bu nedenle Ziverbey Kk'nn Parlamento Denetiminden
geirilmesini istedik. Doal olarak bu istek de yerine getirilmedi. Aslnda
MT kurulduundan bu yana byle bir denetimden gemi deildir.
Eer 1973 ylndaki isteklerimiz gz ard edilmeseydi Hiram Abas ve
Mehmet Eymr vb. gibi olanlarn marifetleri o zaman ortaya kacak ve
bu kiilerin on be yl sreyle Tekilat d kaynakl koullanmalar ve
ilikileri dorultusunda kullanmalarnn n alnm olacakt.
Denetim d babo kalan MT'nn i yznn ortaya kmas "MT

Raporu Olay"7yla gerekleti. zal tarafndan MT Mstearl iin

hazrlanan
Hiram Abas ve ekibi kendilerini sokakta buldular. Konu aylarca
gndemde kald ve rgtn marifetlerini, kamuoyu byk bir aknlk
iinde rendi... Ve de zal'n MT'i Sivilletirme hayali bir baka bahara
kald.
Gerekte duyarl devlet kurumlarnda grev alanlarn emekli olduktan
sonrada konumamalar kuraldr. Ancak bu kural ilk kez Mahir Kaynak
bozdu. nk Tekiltn bir kural da ajann aklamamaktr.
Oysa Madanolu Davas'nn alabilmesi iin Mahir Kaynak'n deifre
edilmesi gerekiyordu. "Balon Operasyonu"nda ajan harcand; ama dava
beraatla sonulannca kabak deilde "balon" Kaynak'n banda patlad.
Zor, ve skntl anlar yayan eski ajan kural bozan Tekilatn kural d
da olsa srekli eletirdi. Sade vatanda eski MT'inin sylediklerinin
6 Yn: o dnemde-12 Mart'1971 sonras-trafik kazasnda
ien bir Askeri Savcnn zerinde tam sekiz tl hviyet
kmtr...
7 MT Raporu Olay, Kaynak yaynlar
47
ok azn dile getirse oktan T.C.K. 141 ve 142'nci maddelerinin hmna
urard. Ajanl dneminde "sahte solculuk" yapan Mahir Kaynak bu kez
"gerek soicu" gibi dehetengiz aklamalar yapyor ve Devrimci kesimin
Trk-Amerikan ilikileri ve CIA-MT ilikileri hakknda sylediklerinin
adeta szcln stlenmi grnyordu. Bu kiinin demelerinin
eletirisi ancak yeni bir yapta konu edilebilir.
Bu yazda geen yl emekli edilen Hiram Abas ve Mehmet Eymr ikilisinin
aklamalarnda ne kan baz gerekleri anmsatmak istiyorum.8"1 0
MT Kime Bal
Eymr1 0 : "Szde Babakanlk'a balyz ama, bugn iin
tekilt kimin
idare ettii belli deil''
"Anlalan MT'in asl yneticisi bizzat Erkan Grvit"
Abas:8 ...esas amir gene Babakandr. Ama imdi ben size soruyorum.
Bu son olayda hakiki amir olarak zal gzkt m?
Bu sulamann gereklii iktidar yetkililerinin aklamalar ile de
dorulanm

bulunmaktadr. Bu olgunun iktidarn iktidarszln kantlamaya

yetecek byklkte olduu kansndaym. Yasa gerei kendisine bal
bulunan
bir rgt iddia edildii gibi, bakalar idare ediyorsa Babakan
kontrol karm demektir. Hele o bakas Cumhurbakannn damad
ise... Bilindii gibi Erkan Grvit'in MT'teki tm ariv bilgilerini ankaya'ya
aktararak tekilt uzaktan kumanda etme giriimleri bir lde
nlenmitir ama, hi bir dnemde ankaya bu lde MT'inin iine
girmek
gereksinimi duymamtr. Acaba olaand byle bir kontrol gereksinimi
nereden kaynaklanyor?
Hesap Sorma ve Parlamento Denetimi
Eymr;1 0 "Evren 12 Eyll'n hesabnn sorulmasndan endie
ediyor.
Bu yzden Cumhurbakanlnda kalmak istiyor."
Bu savn ne atld tarih, 13 Haziran 1988'dir. Evren'in Anayasa
Deiiklii yolu ile grev sresinin uzatlmasna ilikin grler, aa
yukar
ayn dneme rastlamaktadr.
Bomba Davas'nda yarglanrken 12 Haziran 1973 gn, Babakanlk,
8 Hiram Abas - Gngr Mengi Syleisi, Sabah, 8-11
Haziran 1988
9 Mehmet Eymr - Hayri Birler Syleisi, Gne, 11-12
Haziran 1988
10 Mehmet Eymr - Oktay Balamir Syleisi, Bulvar, 1319 Haziran 1988
48
Gn. Kur. Bk.l ve K.K.K.Ina bir dileke gnderdim1 1 . Ziverbey
Kk'nde Org. Faik Trn sorumluluunda ve Tmgeneral Memduh
nltrk denetiminde yaplan ikence ve tertiplerin "Parlamento
heyetince
tahkik edilmesini" istedim. Eer Babakan Naim T a l 1 2 grevini
yerine
getirseydi, ilerinde Hiram Abas ve Mehmet Eymr'n de bulunduu
bu kiilerin sorumluluu saptanlacak ve ikencenin nlenmesi iin
nlemler

alnabilecekti. Ama ikenceler iktidarlarca ynlendirildii iin, bu

tr istekler hep hasr alt edildi. Bugn aradan onbe yl getikten sonra
Abas'ta bize kout dnmektedir.
Abas8 : "MT mutlaka parlamento tarafndan tannmal ve
denetlenmesidir.
MT' iktidar partisinin bir ara gibi grmesi zararldr. Onun iin
parlamentoda bir komisyon kurulmal, muhalefetin de adam
olmal,
MT'in umumi gidii parlamentoda denetlenebilmelidir. Btn
Avrupa
devletlerinde olduu gibi... Neden kalr, neden bir perde
arkasna saklanlr;
sebep yok."
Bu aklama MT'nn bugne kadar Parlamentonun denetimi dnda
kaldnn ak bir itirafdr. Bu ne biim demokratik dzendir ki parlamento
baz kurulular hala denetim altna alamyor?
Darbeleri nceden renmek
Milli istihbarat Tekilat ve Sivilleme1 3 balkl yazda "MT'nn Askeri
Darbeler ncesi sorumluluunu aratrmaa uzun zaman hi bir
iktidarn
gcnn yetmeyecei kansndaym." diye yazyordum.
MT'iler dokuz ay sonra ayn konuda aklama yapma gereini duydular:
Eymr:1 0 "12 Eyll ihtillini MT niin hkmete bildirmedi,
banda bir
asker olduu iin mi?" eklindeki sorumuzu cevaplandrrken de
"Tabii"
dedi. "Bizim kadersizi i imiz de burada zaten. plerin ucu her
zaman Genelkurmay
Bakan'nda olmutur. Orgenerallik bekleyen bir adamn
Genelkurmaya
deil de Babakanlk'a daha yakn olmas beklenemez."
Balamir: Sen 1980'de MT'teydin deil mi?
Eymr: Tabii. Hatt 12 Eyll'den nce de Ankara'daydm.
Balamir: Peki, Trkiye'de bir ihtilal olacan MT niye bildirmedi
hkmete?
Hep bu sorular soruluyor kamuoyunda MT'le ilgili.
Eymr: Bildirmez.
11 Talat Turhan, Bomba Davas, Savunma, s. 342-346

12 Yn: Halen AKT3ANK Ynetim Kurulu Bakan...

13 Yn: Ekim 1987'de yaynlanmtr.
49
Balamir: MT'in banda asker olduu iin mi bu byle?
Eymr: Tabii, MT'in bandaki hep mevcut dengelere bakar.
Denge
nerededir? Genelkurmaydadr.
Balamir: Dolaysyle, MT mstear sivil de olsa, muhtemel bir
ihtilal
nlenemez. >
Eymr: Tabii, o da meselenin sakat bir yn Bir tel rg ekmi
askerler
kendi etraflarna "Bunun ine hi kimse giremez" diyorlar.
Byle
birey olmaz tabii Aslnda ille MT mstear askeri kesimden
olacak
diye de bir kanun yok.
Eymr zmszlk iinde grnyor. MT mstear askerde olsa sivilde
olsa ihtilaller nlenemiyor. O halde sormak lazm MT neye yarar
diye? Kukusuz gerek byle deil... Hiram Abas ve ekibi yllardan beri
Tekilt ele geirmeyi dlemektedir. Ama nleri askerler tarafndan
tkaldr.
Srf bu gereke bile onlar asker dmanlna itmi olabilir.
Gerekte MT homojen bir yapda deildir. Mstear asker ya da sivil
olsun, ihtillden haberdar olan MT'ilerden herhangi birisinin byle bir
bildirimi yapma zorunluluunda olmas gerekir. Doal olarak "Anayasal
Dzene" ve de iktidarn gcne inanyorsa... Byle bir haberi alan gl
bir iktidar annda darbecileri emekliye sevkedebilir ve hatt yarg nne
getirebilir. ktidarlar ihtilllerden habersiz brakmann sorumlusu sadece
MT mstear olmayp, ilgili birimlerde alan t m MT grevlileridir.
Ancak bu kiiler ne 27 Mays, ne 12 Mart ne de 12 Eyll'den nce gl
iktidar bulunmadndan, glden -Slh.K.lerden- yana olmay kiisel
emniyet ve karlarna daha uygun grmlerdir. Sorumluluk bireysel
deil kolektiftir bize gre...
MT'nn Sivilletirilmesi
Darbelerden haberdar etmeyle birlikte MT'nn sivillemesi de gndeme
geldi. Abas'a gre, MT'nn sivillemesi kendisinin MT mstearlna

getirilmesiyle eanlamldr. Nitekim:

Abas:8 benim sivillemeden kastm, dorudan doruya servisin
iinden,
seneler iinde kademelerle eitli grevleri yaptktan sonra
adamn
mstearla gelmesidir" derken kendisini tarif etmektedir...
Gngr Mengi:8 "Hiram Abas, MT'e Bat demokrasi/erindeki
ileyie
benzer bir kimlik kazandrmak, bana asker yerine, tekilt
kademelerinden
gelerek ykselmi bir istihbarat oturtmak fikrini besliyordu.
Babakan zal da ayn dnceyi paylat iin oradayd" diye
kansn
aklyor ve MT Raporu'nun szdrlmasyla varlan somut sonular sra50

lypr:
- MT'te Sivilleme fikrini savunan baarl bir ekip, kolaylkla
tasfiye
edildi.
- Bu ekibin tasfiyesi suretiyle ktidara da dolayl bir ihtar verildi.
Mengi, argodaki deyimiyle "Kstebeklere koltuk karken, bir anlamda
iktidarn aczini dile getirmektedir.
ktidara ihtar veren gler kimlerden olumaktadr?
Byle bir ihtara maruz kalan iktidar neden istifa etmemitir? Sorularn
yantlar boluktadr...
Mengi, ayn konudaki sorularn srdryor:
Mengi: 8 "Sivilleme olayna dnersek, nerilerimiz
dorultusunda
MT' ada bir yapya nasl oturturuz?"
Abas: "Bandaki adamn tekilatn eitli kademelerinde
alm, bu

meslei ailesiyle birlikte yaam biimi olarak kabul etmi biri

olmas gerekir.
Sivillemeden maksadm budur "
niforma Hastas MT'iler
ikencecilerin sivil olmasna karn, sorguladklar kiilerin kendilerine
uydurduklar, rtbelerle arlmasn istediklerini savunmamda uzun
uzadya
aklamtm.1 4 '
Zavall ve hasta ruhlu bu kiiler, bir yandan kiisel komplekslerini tatmin
etmee alrken dier yandan bilinli ya da bilinsiz olarak sorgulanan
kiiyi Slh.K.lerle kar karya getiriyorlard. Slh.K.lere yneltilen bu
"hiyanetin" hesab hi bir dnemde sorulmamtr. Kanmzca bu
hesaplama
ivedilikle sorulmaldr. Kant m istiyorsunuz? te samimi itiraflar:
Eymr1 0 ; " Bizim baz arkadalarmz kendilerini albay, yarbay,
binba
olarak tantmaya pek merakldrlar. Bazen asker pantolonlar
giyerler.
Bulutuklar grtkleri insanlara asker intiban vermek in
asker
diye tantrlar. Bir arkadam vard benim, ast subaylktan
ayrlma, evine
gittim birgn. Baktm karsyla albay niformas giymi olarak
fotoraf
ektirip evinin duvarna asm..."
Bazen, niformaya zenen garibanlar yakalanr. Basnda boy boy foto14 Talat Turhan, Bomba Davas, Savunma, 1 nci ve 2nci
kitap
15 Yn: Beni Ziverbey kk'nde sorgulayan Slh. .lerden
Binba rtbesinde iken ayrlmt. Sorguda kendisine
Albay diye hitap ettiriyordu. Eyp zalku adl bu kiinin
1970'li yllarda, birlikte alt o dnemin
Askeri Savclarndan Sleyman Takkeci'yle birlikte bugn
THY Sivil Savunma rgtnde birlikte almas
elbette rastlant olamaz.
51
raflar yaynlanyor. Oysaki hastaln kaynan sivil MT'iler tekil
ediyormu. Bu kompleksteki insanlara, 1971'den bu yana sorgulamak
iin yzlerce niformal subay teslim edildi. Byle bir av yakalayan bu

aalk ruhlu kiilerin ne kadar canavarlatn o deneyden geenlere

sormal ve Tekilt mutlaka bu tr insanlardan temizlenmelidir.
Byle bir temizlik sonucu, MT sivilleme yerine daha da askerleebilir...
MT'iler
Eymr'n bir dier itiraf daha da ilgin:
"Bir yerde yaptm iten tiksiniyorum zaten."
nsanlar tiksindii ileri yapmamal. Yoksa Eymr'n durumuna derler...
Nitekim bilindii gibi Eymr'n kaleme ald MT Raporu nedeniyle
idare ru'a krk milyon TL tazminat demek durumunda kald. Yasalara
gre idarenin Eymr aleyhinde dava ap, bu paray geri almas
gerekmektedir.
Bu zorunluluk yaplmad srece tiksindirici ilikiler, kokumuluk
kukular, kamu vicdanna takl kalacaktr.
Eymr'n kaynvalidesini Amerika'da ameliyat ettirip, eiyle birlikte orada
ziyaret edip geri dnecek kadar dnyaln yapm bir kii olduu
anlalyor.
1 Bay Abas ise olu ve arkadalaryla emekli olduundan bu yana
Avrupa'da seyahate kacak kadar mutlu bir emeklidir...
Eymr'n ei ve kaynvalidesinin ABD'ye gidi dn uak bilet creti
ve fon iin yapt harcama en az be milyon lira olmas gerekir.
Kaynvalidesinin
kanser ameliyat da yirmi milyondan aa deildir. Oradaki ikamet
masraflarn da katarsanz toplam harcamas krk milyonu tutar. Bir
solukta bu miktar harcayabilen kiinin portfynn kabark olmas
gerekir.
Kukusuz konunun o yn bizi ilgilendirmez. Vurgulamak istediim
gerek MT Raporu Olay'nn sorumlusu olan bu kii hakknda neden rc
davas almam olmasdr. Yoksa iktidar bu kiilerden korkuyor mu?
lke, genelinde mutlu aznlk, mutsuz ounluk motifi anlalan MT'na
da yansm, nitekim Mehmet Eymr ve Hiram Abas gibi emekli MT'iler
Amerika'da, Avrupa'da cirit atarken Ferdi Tamer adl eski MT'i, silahn
satmaya kalkyor, baaramaynca bir "baba"dan bor istiyor. Sonunda
manavlkta karar klyor. tiraf ilgin:1 7
"Bende baz MT'iler gibi holding patronlarnn yanna yaklar, imdi
16 Eymur Amerika'da Milliyet, 15 Ocak 1989

17 Dndar Kl'tan yardm isteyen MT eski sorgu ube

mdr Ferdi Tamer manavlk yapyor, MlTiye baba
destei, Milliyet, 12 Temmuz 1989
52
milyonluk maalar alabilirdim. Ancak piman deilim."
Gerekten de holding patronlaryla MT'iler arasndaki ilikiler
aydnlatlabilse
dzenin kokumuluu daha da belirgin ortaya kabilir. Nitekim,
"Horzum'un dostlar, iinde general rtbesinde MT'iler bile
bulunmaktadr...
18
Uur Mumcu yllardan beri usanmakszn bu karanlk ilikileri gzler
nne serer durur, ama birey deimez. nk dzene er ittifak
egemendir.
Bu nedenlerle de Horzum, ilk tutukluluundan salverilmesinden
sonra, Kzlay Horzum'a altn madalya takabilmitir.1 9
Yaptn "Hayali ihracata Bir rnek" balkl V.Blm'nde de madalyal
hayali ihracatlar aklanmaktadr. Madalya merakllarna Horzum'lamalarn neririm. Horzum deyip gemeyin, 12 Eyll partileme
srecinde
"Devlet Partisi" olarak sunulmaa allan Turgut Sunalp'n
MDP'si bile kurulu almalarna Horzum'un "Mavi Evi'nde - Safety
House - (!) balamtr...
MT'iler trl trl, ilerinde ne ararsan bulunuyor. Hayali ihracat san
bile...
Nitekim eski MT'i Mustafa Necati Ercan, Marmaris Hayali hracat
davasnda
yarglanmaktadr. 0
Ve nihayet eski MT'i Kemal Eker, eski gelini Sonia'y tabancas ile
vurarak
yaralyordu...2 1
Tm bunlar kukusuz MT'n ypratmak iin yazmyoruz. Bugn kesinlikle
grld gibi MT'n asl ypratanlar/Tekilat yasad yntemlerle
yatak odalarna kadar sokanlar ve bu oluuma gz yuman iktidarlardr...
stihbarat rgtleri ve Yatak Odalar

Gnmzde CIA - MT ilikisini bilmeyen kalmad. O halde denilebilir ki

CIA eer yatak odalarnza girerse MT'na da girer. Byle bir mantki
yaklama aslnda gerek bile yok. ClA'nn yatak odas serveninden ilgin
romanlar yazlabilir. "Kk Amerikac"lar MT Raporu'nda grld
gibi, belden aasn istihbaratlk saymaktadrlar. Tpk aababalar
gibi...
18 le, Horzum'un dostlarnn listesi, Uur Dndar'n
haberi, Hrriyet, 20 Temmuz 1989
19 19 Mays 1989 tarihli gazeteler.
20 MT'i alad... Diller zld. Hrriyet, 18 Ocak 1989
21 25 ve 26 Temmuz 1989 tarihli gazeteler
53
Transparan Aynalar
"Ajanlarn yatak odalarnda aynalar:2 2
Turner, 7976 ylnda ClA'nn bana getikten sonra, ClA'nn daha
nceki
ileriyle ilgili olarak "Soruturma Komisyonu'na arlr. Konu
ClA'
nn "baz ajanlarn yerletirdii aynalardr." Turner ile Senatr
Kennedy
arasnda u ilgin konumalar geer:
Kennedy- ClA'ye ait rgt evlerinde, kaytlarmza gre bir taraf
ayna,
dier taraf lodann iini gsteren camlar kullanlm. Bu doru
mu?
Turner- Evet efendim, elimizdeki belgeler, o evin ina edilirken
bu aynalar
yerletirilecek ekilde planlandn gsteriyor.
Kennedy- Ve bu aynalar yatak odalarna yerletirilmi. Burada
gerekletirilen
operasyonlara da, yine sizin kaytlarnza gre, "Geceyars ve
Doruk Operasyonu" denilirmi. ClA'ya ait rgt evlerindeki bu
aynal ya:
tak odalarnn nasl kullanldna ilikin bir fikriniz var m?
Turner- Hayr efendim. (Komisyon yelerinden kahkahalar!)
CIA eski Bakan Amiral Turner diyor k i : 2 2
"1977'de.... ahlakd ve tarafl baz olaylarn ortaya km olmas
nedeniyle
halkn desteini kaybetmek tehlikesi ile kar karyaydk milletin

ClA'ya alayc bak, CIA elemanlarn etkilemi, gnlsz almaya

itmiti."
"CIA ajanlar gece hanm arkadalar ile konaklarken farkettirmeden
uyuturucu verilmi ve zlp zlmedikleri denenmitir... Ancak
yaplan
ahlakd davrann sorumlularn tam olarak ortaya karmak
mmkn deildi. nk ClA'nn yaps ve rgtleni biimi buna
elvermiyordu."
Kukusuz Amiral Turner gerei aklyordu. O'nu dorulayc bilgiler
basn
arivlerinde bile bulunabilir.
lke iinde muhabbet tellall bile yapan CIA, kukusuz dost ve mttefik
lkelerde daha da fazlasn yapmakta ve yaptrmaktadr. rnein:
CIA, Amerikan ua ran ahnn yatak odasna kadar szmtr.26
22 CIA, Gizlilik ve Demokrasi, Eski CIA Bakan Stans
Field Turner'ln anlar, Cumhuriyet, 26-28 Ocak 1986
23 CIA Raporu, Hazrlayan: Orhan Duru, Milliyet, 5-9
Mart 1976 - ClA'nn rtl eylemleri arasnda muhabbet
tellall bile var.
24 ClA'nn yeni marifeti - 200 bin kii ehvet delisi
yaplm - Mavi ku - enginar harekat olarak tanmlanan
bu uygulama ile bir ok yabanc lke casusu tuzaa
drlp bilgi alnm - AK ODALARI - Hrriyet,
4 Aralk 1978
25 Yn: Host, Country - Ev Sahibi lke 26 ahn yatak odasndan CIA kt, Hrriyet, 19 ubat
1978
54
Amerika'da yatak odas olurda "Kk Amerika"da yatak odas olmaz
m?
Memhet Eymr - Oktay Balamir syleisine d n e l i m 1 0 :
"Balamir- Peki, raporda konu edilen ru Paa olmayp da, onun kadar
nl baka bir st dzey general olabilir mi? Emel Sayn'a hayran olan...
Eymr: Baz eyler tetkik edilirse tabii daha iyi sonulara varmak
mmkndr.
Mesela Sheraton Oteli'nde bir adam vard. Polisten ayrlma bir
kii.... orann gvenlik amiri oldu. Otelde zel bir odas vard. Kendisini

herkes MT eleman olarak biliyor ve oteldeki o oda, ona MT adna tahsis

edilmi. Bu ahs, btn bu Mehmet Aar'lar, nal Erkan'lar, kr
Balc, Tuncay Matarac gibilerle vck vck olmu bir adam. imdi stanbul
Belediyesi'nde alyor. Bunun odasnda kimler kalm acaba?
Aratrmak lazm. Bakmak lazm tabii. Mesela, Fahrettin Aslan orada
kendi adna odalar tutmu mu devaml olarak? Tutmusa niye?
Aratrlrsa
kar.
Milliyeti, muhafazakr ve de mukaddesat iktidarn gc acaba neden
byle bir aratrma yapmaya yetmiyor? Yukarda ad geenler
konumayacana
gre en iyisi Bilge Erol'a sormal...
Eymr'den rendiimize gre, lkemiz gerekten "a atlam" hem
kamu'nun hem de zel sektrn "AK ODALARI" varm. Byklerimiz
(!) bouna sz ederler mi hi? Gerekten her iki sektr arasndaki ibir-'
ligi kapsaml bir boyuta ulam...
Peki kimdir bu Sheraton Oteli'ndeki MT grevlisi: M.T. adndaki bu kii
yllarca" nce Adalet Partili bir bakann "mahremi esras" olarak ne kt.
O dnemde gerek Bakan'na ve bu arada doal olarak kendisine ynelik
"ke dnc" iler yapt kulaktan kulaa syleniliyordu. Daha sonra
otelde kendisine uygun bir i bulmu olmal ki vatana hizmetini (!) burada
uzun sre srdrd. Dalan Belediye Bakan olunca her halde onun
engin deneyimleri ve porno ariv bilgilerinden yararlanmak iin, yanna
alm olmal. Ancak benim bildiime gre, M.T. eski zenaatn da brakm
deil iini Aksaray'daki be yldzl bir otelde srdryor...
Mehmet Eymr samimi itiraflarnda:1 0
"Bu meslein tabii ki irkin yanlar var" diyor ve devam ediyor:
"Bir kokumuluk var" diye.
Evet gerekten bir kokumuluk var. Ancak bu kokumuluun sulusu
Devrimciler deildir. Asl sulular "Yeni Amerikan Mandacl" anlaynda
olan sac iktidarlar ve onlara destek veren brokrasi ve dier sac
glerdir.
Amerika'ya benzeyeceiz diye "Ak Odalar"nn iletilmesine gz yu-

55

manlar, kokumuluun gerek amilleridir.

Kukusuz ClA'nn ak odalar ile bizimkiler arasnda teknik benzerlikler
bulunmaktadr. Ancak kullan biimi ve yntemi farkl olduu
anlalmaktadr.
Onlar "Ak Odalarf'n yabanclara aarak tuzaa drmekte,
daha sonra antajla o kiilerden istihbarat amacyla yararlanmaktadr.
M.T.'nn Sheraton'daki odasnn ilevinden bana gre bir alaturkalk var:
M.T.'yi kullanan gler ve onun ebekesindeki kiiler, gerektiinde iktidar
veya brokrasinin sivil ve asker kanadndan setikleri etkin kiileri scak
yaklam yntemleriyle tuzaa drp, Sheraton'daki odaya misafir
etmekte ve orada zlemini duyduu, hayl ettii kadn kendisine
sunulmaktadr.
O andan itibaren tm gizli kameralar, ses alma cihazlar alarak
hedef kiinin zel pornografik filmi ekilmektedir. Bu filimi eline
geirenler artk zel karlarn korumak iin, her trl antaja
bavurmaktadr.
Hatt baz duyarl yerlere atanan kiilerin arzu ettikleri makamlar
bu yntemle elde ettikleri kulaktan kulaa sylenilmektedir.
"Ak Odalar Tuza" ulusal bnyemiz iinde kalsa bu "kokumuluk"a
katlanlabilinir belki. Ne yazk ki, sorunun bir de da baml yan var.
Aslnda
sanrz ki en tehlikeli yan da bu... Ak odalarndan geen kiiler
ClA'da pazarlanlmakta, hedef, seilen kiiler bu yntemle Amerikan
karlar
iin kullanlabilmektedir.
yleki: Bilindii gibi t m dnyadaki "Sheraton otelleri" ITT irketince
ina edilmitir. Bu irketin CIA ile ilikisini bilmeyen kalmad. Bir rnek
vermek gerekirse:2
"Fallac- 1970'de seimleri kazanan Ailende'nin devrilmesi iin
Nixon
emir vermiti.

Colby- 1970'teki giriimimiz baarszla urad, sonra da

mdahale etmedik.
Fallac- Gerekten mi? Peki Allende'yi zor duruma dren
grevler, ITT
irketinin rol.
Colby- Biraz para verdik. Sadece 10 milyon dolar kadar. Seim
diyorsunuz,
Hitler de, Mussolini'de seimle gelmediler mi?
Fallac- te kt niyet buna denir. Hitler'i iktidara getiren
seimlerle Allende'yi
iktidara getiren seimleri kyaslamaya hakknz yok. Ya General
Schneider'in ldrlmesi?
Colby- Schneider"i ldren, bizim para verdiimiz rgt deildir.
Bizim
iin alan kiiler de lkelerini savunan gerek yurtseverlerdir."
te ClA'nn i yz...
27 talyan gazeteci Fallaci, ClA'nn eski mdrn
terletti, Cumhuriyet, 6 Mays 1976
56
CIA, ITT kanalyla ili'de seimle gelen iktidar "Askeri Darbe" yaptrarak,
kanla iktidardan uzaklatryor. ine gelmeyen yurtseverleri sac
ibirlikilere ldrtyor... Sonra da Amerika, hr dnyann (!) liderliine
soyunuyor ve de utanmadan demokrasiden, insan haklarndan sz
edebiliyor.
Konuya yeniden dnersek, ABD, "gerek yurtsever" dedii yerli
ibirlikilerin
ilettii "Ak Odalarfndan geirttii kiilerle isterse darbe bile
yaptrabilir...
Kukusuz eer bu rapor orgeneral (E.) Necdet ru'u hedef almasayd,
kimseden ses seda kmayacakt. Yanl hedef seildii iin raporu
hazrlayanlar
harcanmtr. Oysa bu kiilerin hizmetleri aratrlabilire gemide
benzeri nice rapora rastlamak olas... nk bu adamlarn t m
istihbaratl
"Ramboculuk" ve "Kirli Harekf'la dayanyor.
Aslnda vazlanlara baklrsa "Ak Odasfndan geen bir general var:
Balamir : "Raporda konu edilen olmayp da, onun kadar nl baka bir

st dzey general olabilir mi? Emel Sayn'a hayran olan..."

Aslnda Oktay Balamir'in imas bo deildir. Ama aklamyor gerei,
nokta ile okuyucunun anlayna terk ediyor...
Devlet hiyerarisindeki lakalk bu olayla bir kez daha aa kmaktadr.
MT Babakan'a bal olduu halde, onun emrinde ve kontrolnde
deildir.
nk:
Balamir:1 0 "Aslnda Cumhurbakan Kenan Evren'in MT
Mstear
Hayr ndl' arp, "Bunlar emekliye evket" diye emir
vermesi ok
enteresan bir durum. Siz szde Babakanlk'a balsnz.
Eymr- Bu ilk deil ki. Benim ilk tayinim de Cumhurbakan'nn
emri ile
oldu.... Tekilt bugn kimin idare ettii belli deil."
Aklananlara baklrsa, MT Raporu Olay'nda Cumhurbakan Kenan
Evren ve damad Erkan Grvit konuyla yakndan ilgilenmi ve gerekli
giriimlerde
bulunmulardr...
idare rapor nedeniyle mahkeme kararyla tazminat demek zorurda
kalmtr. Hiram Abas ve ekibi temizlenmitir ve yeni bir MT mstear
atanmtr. Hepsi bu kadar... Olay tekiler gibi dalgalanmaya braklmtr.
Ayn raporla sulananlardan ne ses var ne de seda... Demekki
onlarn milyonluk tazminata gereksinimleri yok diye dnemeyiz. Bu bir
onur sorunudur. Eer insanlar gerekten ru gibi, haksz yere
sulanlmlarsa
onurlarn korumak zorundadr. Aksi durumda, raporda yazlanlarn
sulanan dier kiiler asndan doru olmas gerekir. Onlar susturan
nedenlerden birisi "Ak Odalarfndan gemeleri olmasn?
Hiram Abas ve ekibinin MT'ndan uzaklatrlmalar birinci raunttur. Ma
57
bitmi deildir.
Abas ve benzerleri yllarca MT'nda Amerikan ekolunun temsilcileri olarak
almlardr. Bunun yannda mason olmalar nedeniyle artlarnda
loca destei bulunmaktadr. Daha da nemlisi iktidarn "MT'n
Sivilletirmek"

anlaynn MT mstear aday, Hiram Abas'tr. Bu kiilerin

hal Amerika ve Avrupa'ya mekik dokumalarnn ardndaki giz nedir?
Bekleyelim grelim...
86 Temmuz 1989
58
II.BLM
ASKER DARBELER DNEM
Tarihilerin Trkiye'de 1960-1980 evresini balktaki deyimle
tanmlayacaklarn
sanrm. Gnmzde baz evreler askeri darbeyi de ayn
potaya koymay yeliyorlar. Byk bir ounluk ise daha gereki bir
yorumla
1960 olayna dierlerinden daha farkl bir bak asyla bakmaktadrlar.
Kanmzca 1961 Anayasasnn getirdii dzen; bata ii snf olmak
zere t m ezilen ve smrlen kesime o gnn koullarna gre
azmsanmayacak
lde haklar tanm, toplumun ilerici, demokrat kesimine
ve zellikle genlie rgtlenme olana salamtr. Bunun yannda kii
hak ve zgrlkleri basklardan arndrlm ve ilk kez legal bir sol parti
(TP) TBMM'de temsil olana bulmutur.
Kukusuz bu oluum emperyalist glerle onlarn yerli ibirlikilerini ve
doal mttefiklerini her geen gn tedirgin etmee balamtr. Bu
nedenle
de onlarca 27 Mays Anayasas boy hedefi seilmi ve Sermaye
sa + Dinsel sa + oven sa Anti-Komnizm potasnda kaynatlarak
12 Mart 1971'e gidiin koullar hazrlanmtr.
Bu anlamda 12 Mart ve 12 Eyll, 27 Mays'n t m getirdiklerini ortadan
kaldrma ilevini grdne rjre bu darbeyi ayn grupta sayamayz.
nk son ikisi ilkinin kartdr. O halde 27 Mays ilerici nitelikte bir
hareket
olmasna karn dierlerinin onun kart karakterinde ve yapsnda
olduunu syleyebil iriz.
Dilimizde turnay gznden vurma diye bir deyim vardr. Askerlerin
kulland hedef tahtasnda 12 rakam turnann gz ile e anlamldr.
12'li Darbelerin nedenini aratrrken tarihinin zme ulatraca ilk

soru darbecilerin gerekten 12'den vurduklarn sandklar halde karavana

m attklarn saptamalar, ikincisi ise seilen hedeflerin ulusal m yoksa
d glerin mi yararna bir oluum gsterdiini aratrmak olmaldr.
* SORUN Birlikte Sosyalist Dergi MART89 tarihli
saysnda yaynlanmtr.
59
12 Mart 1971'da balatlan terr, bask ve zulm dnemiyle
gerekletirmeye
allan Temizlik Harekt ya da ikencecilerin deyimi ile
Solun kkn kazma operasyonu t am olarak salanamad iin, lke
d gler tarafndan istikrarsz hale getirilmek iin terre itildi ve 12 Eyll
1980 darbesiyle bir yandan temizlik operasyonu srdrlrken, dier
yandan yasal yap, egemen d glerin istekleri dorultusunda ereve!
eridi.
1953'l yllarda ABD'de Mc Carty'cilik anlay iktidarca benimsendii bir
dnemde, Albert Einstein bir dostuna u ak mektubu gnderiyordu:1
Bu lke (Amerika) aydnlarnn kar karya bulunduu sorun son
derece
ciddidir. Gerici politikaclar, btn aydnlara kukuyla baklmasn
salamakta baarl olmulardr. Bu baardan sonra imdi kendilerine
boyun emeyenleri a brakma abalarna girieceklerdir. Buna kar ne
yapmaldr? Onlarla ibirlii yapmamak doru olur kansndaym.
Gerekirse
cezaevine girmeyi, parasz kalmay, lkenin karlar uruna kendi
karlarndan olmay gze almaldrlar.
Yeterli sayda kimse bunu yapabilirse baar kazanlr. Baar
kazanlmazsa,
bu ulus zaten kle olarak yaamay kabullenmi saylr.
imdi bu mektuptaki parantez iindeki (Amerika) yerine (Trkiye) koyup
yeniden okuyalm diye bir neride bulunamyorum. Yasalarn gazabna
uramamak iin...
Geri 27 Mays' ve 12'li darbeleri tarihiler enine boyuna
irdeleyeceklerdir.
Ama bu dnemlerin her trl bask zulm ve ikencesinin hedefi olmu
bizlerin bir grevi de bildiimiz gerekleri kamuoyuna yanstmaktr.

Bu anlayla Selimiye Askeri Ceza ve Tutuk Evinde Bomba Davas

san
olarak yarglandmz dnemde 8 Haziran 1973 gn yaplan sorgumda
duruma zaptna geen szlerimle: 12 Mart Atatrk bir hareket
olmamtr. Bunu Atatrk'n nutkunda aka grmek mmkndr.
Atatrk bu nutkunda TBMM'de ounluu temsil eden partinin iktidar
temsil edebileceini syler. 12 Mart'tan sonra ne olmutur? ounluk
partisi dururken iktidar aznlk partisine verilmi ve idare bu ekilde
yrtlmtr.
Sunay ve Tama'la ahsi bir ilikim yoktur. Ancak bunlar
zellikle 22 ubattan (1962) sonra ynetimi fiilen ele geirmiler MT'
ele geirmiler, MT'i de Amerikallar ele geirmi ve bu ekilde idare
edilmee balanlmtr. Bu yzden de memleket bu hale gelmee
balamtr.

Bu aklama ile 12 Mart ve Amerika arasnda iliki kurulmu ve bu gerek

o dnemde her trl bel gze alnarak ifade edilmitir. Kukusuz
1 Sadun Tanju, Einstein'in mektubu, Cumhuriyet, 8 Aralk
1975
2 Bomba Davas Duruma tutana, s. 16
60

bu nemli sav ne srerken tan olduum, bildiim ve kantlayacama

inandm gereklerden g almaktaydm. Nitekim bu savm 10
Klasrden
oluan 5000 sahifelik bir savunma ile 14 Kasm 1975'de bir hafta
sren aklamalarmla kantlamaa altm.3
Daha sonraki gnlerde bu savmz 12 Mart ncesi dnemin nemli
politikacs
ve D leri Bakan ihsan Sabri alayangil tarafndan doruland:
Trkiye'nin stihbarat Tekilat, Amerika'nn, iran'n, srail'in istihbarat
tekilatlaryla daima organik mnasebetler iindedir. Bunlar her sene

toplanrlar. Tahran'da, Telaviv'de, VVashington'da. Mbadele yaparlar,

kararlar alrlar...
...alayangil daha sonra da aklamalarn srdrd.5 12 MARTTA CIA
GEN LDE VARDIR
Uur Mumcu, bizim savmz dorulayan alayangil'in aklamalarn
Kim Kimi Doruluyor... balkl yazsyla irdeledi. Ve 12 Mart - CIA MT - KONTR-GERLLA ilikilerini ieren savlarmz da KONTRGERLLA
TAKTKLER adl makalesiyle kamu oyuna duyurdu.7
Bu olay o dnemde uzun sre basna yansd ve savmzn gereklii
gn yzne kt.
ihsan Sabri alayangil zaman iinde bu konudaki aklamalarn srd
rd.22'24
CIA hissedilir... CIA bir mobilyaya girer... Tahtay kemirdiini duyarsnz,
3 Savunmann ok kk bir blm: Bomba Davas
Savunma 1 ve 2 adl yaptlarda yaynlanmtr.
4 Politika, 10 Mart 1976
5 Politika, 1 Ocak 1977, Tercman, 1 Ocak 1977
6 Cumhuriyet, 26 Mart 1976
7 Cumhuriyet, 3 Nisan 1976
8 Sleyman Demirel, Baka lkeler kuvvetli bir Trkiye
istemez Politika, 24 Mart 1976
9 Sadun Aren, Amerikan Dostluu Politika, 22 Mart
1976
10 Hasan Ylmaer, alayangil'in demokrasiye hizmeti
Politika, 23 Mart 1976
11 CIA m, MT mi, simit mi? Vatan, 21 Mart 1976
12 Orsan ymen, Mart CIA MT ilikileri, Milliyet, 23
Mart 1976
13 Murat Belge, alayangil'e niin kzyorlar? Politika,
23 Mart 1976
14 Sevgi Soysal, yi dile gazetecilii Politika, 24 Mart
1976
15 Oktay Akbal, Fndk, fstk, lokum derken
Cumhuriyet, 25 Mart 1976
16 smail Cem, 12 Mart ve Gnmz, Politika, 25 Mart
1976
17 Mmtaz Soysal, Karanlk, Milliyet, 26 Mart 1976 .

18 Mustafa Ekmeki, Vay canna bu ne itir, Cumhuriyet,

29 Mart 1976
19 Uur Mumcu, Buyurun ispat edin..., Cumhuriyet, 16
Nisan 1976
20 Mmtaz Soysal, Solun Birlii, Milliyet, 28 Mays 1976
21 CHP'I Unsal, 12 Mart'ta CIA parma olduunu
alayangil'den rendim, Milliyet, 23 Ocak 1979
22 Politika, 1 Ocak 1977
23 Mobilya kurdunun byl sesi. Politika, 2 Ocak 1977
24 Uur Kkden, 12 Mart ve Mobilya kurdu, Politika, 14
Mart 1977,
61
sesi duyulur, fakat nerede olduu bilinmez.
Tartmalarn bylesine younlat bir dnemde Trkiye yeniden
destabilize
edilmi, bir yandan terr trmanrken dier yandan sahte oper
a s y o n l a r dzenlenilerek darbeye uygun bir ortam hazrlandn
gryor,
bu dorultudaki kukularm dile getiriyordum.2 5 " 2 9 .
Gerekte emperyalistler asndan 12 Mart darbesinin t am doyurucu
olmadn
daha 1975'li yllarda alglam bu konudaki kukularm daha o
dnemden itibaren dile getirerek yeni bir darbeye kar kamuoyunu
uyarma grevini yerine getirmee almtm. Nitekim 1975 yl Kasm
aynda stanbul Skynetim mahkemesinde yaptm savunmada gelecek
bir darbeden ve bu darbe sonucu varlmak istenilen hedeflerin bazOf}
larn dile getirmitim.
1. 27 Mayslarn t am tasfiyesi, 2. T. Slh. K.lerin radikal kesiminin tam tasfiyesi.
3. CHP'nin kapatlmas,
4. Atatrk ve Demokratik sol grn tasfiyesi,
5. Faist bir dzenin kurulmas.
Bu ngr 1975'lerden 1980'lerin grnm olarak gereklemi
bulunuyor.
Gene o dnemde ClA'nn Trkiye'de cinayetler dzenlediini iddia
ediyordum Bizden yllarca sonra 15 CHP'li Milletvekili ve Senatr ayn

sav yineledilerse de lkede siyasal cinayetler birbirini kovalad.3 2

Biroklarnn
da faili ne yazk ki hl bilinmiyor.
Geri konumuz ClA'nn iledii cinayetler deildir. Bu konuda devlet
adamlar bata olmak zere ClA'nn iledii cinayetler kapsaml bir yapta
konu olabilir. Ancak sras gelmiken ClA'nn hukuk danmannn bu
25 Talat Turhan, 12 Mart hukukunun ardndaki Amerika
m? Politika, 11-13 Ekim 1976
26 Talat Turhan, ii snf ve snf gerei, 7 Gn dergisi,
16 ubat 1977 - 9 Mart 1977
27 Talat Turhan, ikence, Terrizm, siyasal cinayetler ve
Gvenlik rgtleri, 7 Gn Dergisi, 11 Mays 1977 15 Haziran 1977
28 Talat Turhan, iktidarlarn etelemesi ve brokrasi, 7
Gn Dergisi 3 Austos 1977 - 14 Aralk 1977 (Yaz
disizi srerken dergi yayn faaliyetine son verdi ve dergi
sahibi saf deitirdi.)'
29 Talat Turhan, Kontr-Gerilla Gerei, Sadi Koa ve
Memduh nltrk'e cevap veriyor, Politika, 10-15 Mays
1978
30 Talat Turhan, Bomba Davas Savunma 1, s. 63
Mahkemeye verilen emada faist dzen yazldr.
Yapta
bu blm yeni bir dzen olarak gemitir.
31 Hrriyet, 4 Kasm 1975
32 DSK'in basn toplantsna katlan 15 CHP'li ClA'nn
Trkiye'de cinayet ilediini ddia etti: ismail H. ztorun
(Adana), Sleyman Gen (izmir), Erol Saraolu
(Ankara), Kemal Anadol (Zonguldak), Selahattin cal
(Ankara), N.elik Yazc (ankr), Faik ztrk (Elaz),
Metin Tzn (stanbul), Ferhat Aslanta (zmit),
Cemal Bor (Nide), Solmaz Bell (stanbul), Mustafa
Gazalc (Denizli), Temel Ate (Ordu), Cevat Atlgan
(Tokat), Altan Tuna (anakkale), Hrriyet, 30 Nisan 1978
konudaki grn anmsamamzda yarar var. ClA'nn hukuk
danmanlarndan
Mitchel Rogovin: ClA'nn cinayetlere karmasn yasaklayan
yasa yok diyerek ClA'nn bir cinayet rgt olduunu aklkla
itiraf etmektedir.
Bunun dnda CIA Sorgu uzmanlar, uyuturucu madde uzmanlar.

psikiyatrisler ve psikologlardan oluan ve adna Enginar Grubu

denilen
bir grubun nsanlar iradesi dnda cinayet iletmee altda
aklanmtr.0" ~
Bugne kadar ne srlen belgelere gre ABD'nin kontrol altna alnan
Askeri Darbelerin gerek hazrlanmas, gerek oluumu ve gerekse
darbe sonras gei dnemini dzenleyen koullarn, siyasal ve ekonomik
dzenin ABD'nin ve onun istihbarat rgtlerince ynlendirildii akla
km bulunmaktadr.
Ancak bu konuda gayri resmi bir y a p t 3 6 Trkiye'de ilk kez
savunmamla
Trk kamuoyuna mal edilmitir. Resmi olan ikincisi gerek savunmam ve
gerekse yazlarmla "FM 31 -16. Counterguerlla operatons" adl yapt3 7
kamuoyuna tantlmtr. Bu iki belge Askeri Darbelerde ABD'nin ve onun
istihbarat rgtlerinin roln kesinlikle ortaya koymaktadr.
zellikle yazdm bir yaz dizisinde2 8 "Amerikan FM 31 - 16
Counterguerilla
operations (kontrgerilla harektlar)"3 8 adl resmi Amerikan
Talimnamesinin,
33. sahifesinde yer alan emay yaynladm. Bu belgede
Askeri darbeler iinde ABD istihbarat rgtlerinin varl aka
grlmektedir.
(EK-5)
zetle: 27 Mays olayn yar kalm bir devrim olarak nitelendirebiliriz.
Yar kalmtr. nk, 27 Mays'a sahip kan kadronun, ideolojik ve
snfsal
konumu bir sosyal devrimi ynetip ynlendirebilecek nitelikte
deildi. Ayrca sosyal muhalefeti deerlendirebilecek, deiim ve
dnmleri
gerekletirebilecek ve de kitle taban olan bir parti gelenei
de yoktu. Bu nedenle de ok ksa bir srede iktidar zerindeki
kontrollerini
yitirerek T. Slh. K.lerindeki cuntalamalarn nedeni oldular. Tm bu
olumsuzlua karn, toplumu ilerici bir Anayasa'ya kavuturmann onuru

27 Mays' yceltmee yeter.

12 Mart, imzaclarnn yetenek ve nitelikleriyle simgelenen talihsiz yar
33 Milliyet, 11 Aralk 1975.
'34 Talat Turhan, Sorun Birlikte Kitap Dizisi: 2/Ocak 1988,
Uluslararas Terrizm ve lm Mangalar, s. 24-34
35 Politika, 13 ubat 1978
36 David Galula, Ayaklanmalan Bastrma Hareketleri,
(Amarika'da ClA'nn yaynevi olan PFtAGER tarafndan
baslan bu yapt Genelkurmay tarafndan tercme
edilerek T.SIh.KJerine yaynlanmtr.'
37 Department of the army field manuel, Headguarters,
Department of the army - March 1967
38 Bilindii gibi 12 Mart dneminin istanbul Skynetim
Komutan Faik Trn Kontr-gerillay nkr etmekteydi.
62 63
askeri bir darbe olup, bu darbeye boyun een TBMM'ne de yara
aldrmtr.
Bu darbeye boyun een dnemin politikaclar amalarnn
TBMM'ni ak tutma olduunu savunmasnn ardna snmlarsa da 12
Eyll 1980 darbesi bu gerekenin tutarszln kantlamtr.
Ancak 12 Mart'ta iktidardan olan kadrolar o dnemde bata Faik Trn
olmak zere Skynetim Komutanlarna makam ve imknlar vaad
ederek,
sahte davalar dzenleyerek, zellikle 12 Mart imzaclarndan Faruk
Grler ve Muhsin Batur'u Bomba Davas'yia sank sandalyesine oturtmay
denemi ve T.SIh.K.lerjnin bir kesimini tertiplerine alet etmeyi
baarmlarsa da bir yandan toplumdaki demokratik oluum, dier
yandan
Bomba Davas sank ve savunucularnn onurlu direnileri karsnda
geri ekilmilerdir.
Bir anlamda 12 Mart, 12 Eyll'n provasdr. Emperyalizm btn glerini
seferber ederek, 24 Ocak kararlarn kalc klmak iin nce askeri gten
yararlanm daha sonra bu gce dayanarak uzants bir sivil kadroya
iktidar yollarn am ve Prens Sabahattin'den beri hayal edilen bir
ekonomik
dzen- emperyalist smrye tam teslimiyet halinde yrtlmekte

ve d gler tarafndan pompalanarak yaatlmaa allmaktadr.

12 Eyll' salt bir askeri darbe sananlar yanlr. 12 Eyll darbesiyle
Trkiye
dnya kapitalizminin acmasz karanlna girdi. Zaten kapitalizme
baml idi iyice baml oldu... Gerici akmlar kimi srtlanyor, kimi de
dlanyor. Emeki kitleler iin cretler, maalar, kyller iin taban
fiyatlar
bask arac olarak kullanlyor. Acmasz vurgun dzeni smr,
rvet, aferizm destekleniyor. Belli bir vurguncu kesim yaratlyor...
Bu deerlendirmeye katlmamak mmkn deil.
Politika biliminde byle bir oluuma KARI DEVRM denilir. yle
olduu
iin 12 Martlardan bu yana DEVRM kelimesi dzenin egemenliince
yasaklanmtr.
Sosyal bilimlerden haberdar olanlar bilirler ki, toplumlarn dinamii
olumsuzluk boyutunda sonsuza dek tutulamaz. Kar Devrim tarihsel
sre iinde olumlu olan kartnn koullarn istese de istemese de
zaman
iinde hazrlayacak demokratik'koullar iinde lkemiz layk olduu
dzene mutlaka kavuacak, bu olumluluu daha iyiye gtrmek tarihsel
dinamiin kurallar iinde zorlamasz, bask, zulm ve ikencesiz devam
edecektir.
* Byle bir oluumun alt yaps, Uluslararas Flnans
Kurulularnn uzants olarak kurulan Sina Kalknma
Bankasnca ynlendirilmitir. birliki zel sektr
yaratma giriimlerini kavramak iin SKB'nn
kurulduundan
beri datt krediler ve bununla ulalan hedefler
ayrntlaryla incelenmelidir.
39 Mehmet Keml, Anayasadan Yana, Cumhuriyet, 1
ubat 1988
64
Kurtulu Savayla kurulan Atatrk'n Tam Bamsz Trkiye'sini
Amerikasz Trkiye Dnemiyorum diyen mandac anlay
sahiplerinin
karlarn kollayan baboluuna, ii ve emeki snf ve hareketler

bir gn mutlaka dur diyeceklerdir. Kimsenin kukusu olmasn...

2 ubat 1988
40 Yener Ssoy'un Erdal Kabatepe ile tatil sohbeti,
(Milliyet, 8 Kasm 1987) (Erdal Kabatepe, -Eisenhower
Mbadele Dostlar Vakfnn bursu ile Amerikada zel
eitimden gemi (1982 ylnda) 19.Trk'tr. (1
.Sleyman
Demirel). Bu kii Amerika dn kendi ifadesiyle
dnyann en byk Amerikan firmalarndan
birisinin mavirlii ile baka bir Amerikan firmasnn
temsilciliini almtr Halen de Trk - Amerikan
Dernekleri
Bakanln yapmaktadr.
65

12 EYLL TARTIILIYOR*..
Bundan nceki yazmzn bal ASKER DARBELER DNEM idi.1
Bu sayda 12 EYLL NCESNE DNELM M? ara bal ile konuyu
ilemee devam etmei dnyorduk. Ne varki arada geen dnemin
hemen hemen tm bu konuya ilikin ilgin tartmalara sahne
oldu. Btn bu gelimeler konumuzu gncelletirdi. Bu nedenle sorunun
bu ynn irdelemek gereksinimi duyulmutur.
Mart ay balarnda Cumhurbakannn yapm olduu konumann
tartmalar
srerken, ay sonuna doru Babakann Mdahale hevesliler
i n i n varlndan sz etmesi bu gelimeleri bir SHP milletvekili ile 22
arkadann
darbeleri nleme yasa tasars hazrlamalar kukular artrd.
Baz evreler zellikle, Mdahale olasln iktidarn bir propaganda
taktii olarak nitelerken, byk bir ounluk Ne oluyoruz?, nereye
gidiyoruz?,
Gerekten bir darbe olasl var m? sorularn yneltmee
balad. zellikle ban alm giden bir enflasyon, bor krizi, trilyonluk

bte a, dardan empoze edilen bu uydu ekonomik ve siyasal

dzenin
iflas iaretleri verdii bir dnemde, bu trden sorular yneltenler
haksz saylmazd.
1970 - 1980 dnemini ASKER DARBELER DNEM olarak nitelemitik.
Gerekte byle bir tanm grecelidir. nk 1980 bir darbenin
balang tarihidir. Buna ASKER REJM dnemi ve GDML
DEMOKRAS
dneminin de katlmas gerekir. Bir olaslk olarak da DARBELERN
ZNCRLEME REAKSYONU'ndan sz edilebilir. Bu durumda
sre uzayabilir.
1970'li yllardan bu yana yazdmz yazlarda Amerikan gdm altna
alnan lkelerde ASKER DARBELER, onlarn karlarna uyarl bir d* SORUN Birlikte Sosyalist Dergi, MAYIS'88 tarihli
saysnda yaynlanmtr.
1 SORUN Birlikte Sosyalist Dergi, MART88, s. 34-39
66
zenleme iinde dardan tezghlandn belgelerle aklam
bulunuyorum.
Emperyalist gler iin nemli olan, o lkelerdeki karlarnn
korunmasdr.
karlarn nde geleni ekonomik olmakla birlikte, kukusuz baka
etkenler de bulunmaktadr.
Bu nedenle bor veren lkeler, borlu lkelerin siyasal dzenlerine,
mdahale
etmekte kendilerini hakl grmektedirler. karlar tehlikede olmad
srece, onlarca dzen istikrardadr. Niteliinin nemi yoktur. Ancak,
lke dzeninin deitirilmesi karlarna daha uygun geliyorsa o lke
istikrarsz
hale -dstabilisation- getirilir; darbe ortam hazrlanr ve darbeciler
yreklendirilir. Bu amala kullanlan aralarn nde geleni terrdr.
Darbe sonrasn kriminolog yaklamyla deerlendirenler -sonutan
yararlanan
kim?- gereklere ulaabilir. Oysa ki, darbelere sahne olan lkelerde

dzen egerhenlerinin ve onlarn akl hocalarnn nerileri dorultusunda

tm devlet tekeli altnda bulunan yayn aralar ve kontrol alt,na alnan basn organlarnca yrtlen propaganda bombardmanyla
byk bir ounluk koullandrmaktadr. Darbe ncesi, terr, anari ve
kargaadan ylm bu kitle yaplan propagandadan etkilenmekte ve bu
ounluun destei darbecilerin gvencesini oluturmakta ve bu
gvenceden
yararlanlarak ara dnemin gdml partisine oy salanmaktadr.
Halk kitleleri nedenlerle deil, sonularla oyalatl makta, kendi z
karlarnn
tam kart partilere oy verebilmektedir. Kukusuz bu trden bir
demokrasicilik
oyunu sonuna kadar halka yutturulamyor...
rneimizdeki yaklam, oyun oynayan kedinin davranna
benzetebiliriz.
Bir iplie balanan makaray oynattnzda kedi makarann
kprdanndan
etkilenerek oynar. Oysa, hareketi yaratan g, ipi eken kiinin
elinden kaynaklanmaktadr. Kedi elle ilgilenmez. Makarann kprdamas
sonu, elin gc ise nedendir.
Darbelerde ise, terr sonu, terrn iplerini elinde tutan gler nedeni
olutururlar.
Darbelere sahne olan lkelerde byk ounluk nedenlerle deil,
sonularla
ilgilidir. nk propagandann ilevi budur. Bu anlayn bir sonucu
olarak da bizde, 12 Eyll ncesine mi dnmek istiyorsunuz? sloagn
oka kullanlmaktadr.
12 Eyll sonrasnn getirdii dzenden yararlanan evrelerin 12 Eyll'
savunmalar kendi karlar asndan ne kadar doal ise, 12 Eyll darbesi
ve onun sonucu olan ara rejimden zarar gren veya byle bir dzeni
emeki halkna ilke olarak yaktrmayan evrelerin kar klar da o
lde doaldr.
67
Aslnda hangi yolla gelirse gelsin iktidarda bulunanlar eletirilir ve zaman

iinde ypranrlar. Bu olguyu alglayamayan 12 Eyllcler, kartlarn

soyut sloganlarla sindirmek ve sulamalarn srdrmek istiyor:
- Terr ve anari kkrtcl,
- Atatrk dmanl,
- Sol amigoluk vb. gibi...
Kanmzca bu tartma bilimsel ilkelere dayanmamaktadr. Ayrca
yararsz
olup, 12 Eyllclerin sosyal yasalar gz ard etmeleri yannda, karlarn
elden karmak kukusundan kaynaklanmaktadr.
Bir gazetede yaymlanan yaz dizisi de bu olguya bilimsel adan
yaklamay
denemektedir:
Her toplumun bir egemen kltr vardr. Bir de, egemen kltrden
sapan
alt kltrleri. (...) 'Alt kltr', toplumda egemen olan 'genel kltr'den, yani genel dnce, tutum ve davan biimlerinden farkl ynleri
olan ve grup yelerince paylalan 'farkl' deerlerden oluur.
Trkiye'de de bir '12 Eyllzedeler' alt kltr olumutur. (...) '12
Eyllzedeler'
alt kltr, 12 Eyll'den sonra gzaltna alnan, tutuklanan,
mahkm olan, hapse atlan, srlen ve benzeri muameleye tutulan
kiiler ile bunlarn ailelerinden ve yaknlarndan oluur.
(...) 'Hakllk'*ya da 'hakszlk' yargs bu alt kltr oluturan kii, grup
ve olaylarn genel ak iindeki deerlendirilmesi sonunda, toplum ve
tarih
tarafndan verilecektir.
(...) 12 Eyll mdahalesi de '12 Eyllzedeler' rettii lde u ya da bu
biimde 12 Eyll'e destek veren baka bir grubu da yaratmtr. Bu kltr
de bir rnek (homojen-ecinsten) bir kltr deildir. lerinde 12 Eyll'den
dorudan menfaat salayan kiiler olduu, baka koullarda hibir
zaman ulaamad paraya, mevkie, ne ulaanlar bulunduu gibi,3
hibir menfaati olmad halde, hatt zarar grdkleri halde 12 Eyll'
destekleyenler de vardr.
Sonu

ster ierde olalm, ister darda, her siyasi darbe toplumu bler, etkiler.
Toplumsal aclar da, toplumsal mutluluklar da insanlar arasnda eit
dalmaz. (...)
Darbelere bilimsel yntemle yaklaldnda, ok ynl sylenecek eyler
vardr. 12 Eyllclerle 12 Eyllzedeler arasndaki tartma ve ztlama
2Adalet Aaolu, Duvarlarn Dnda, Milliyet, 12Mart
198S
3 Bte grmeleri srasnda baz milletvekilleri
tarafndan Cumhurbakanl Konseyi yeleri ar lde
eletirilmitir. (5 Nisan 1988 tarihli TBMM Tutanak
Dergisi ve 6 Nisan 1988 tarihli basn)
68
doal grlebilir. Bu ztlama bir alt kltrn dierini ait etmesiyle bir l
de
son bulabilir. Bu alt edi demokratik ynden olabilecei gibi, ayn
tr yntemlerle gerekleebilir. Sanyorum ki, her iki yntem de 12
Eyllclerin
karabasandr.
ANAP dnda bir partinin ya da partilerin koalisyon halinde iktidara
geldiini
veya t m darbelerin doasnda bulunan zincirleme etkileim sonu
cu yeni bir darbe - baz ervelerce sylendii gibi - olduunu varsayalm.
Al bir karabasan vur tekisine... 12 Eyllcler byle bir ryay dahi gr:
mek istemezler. Birinci olaslk onlar iin sakncal, ikincisi tehlikeli olabilir.
nk darbeciler vefa tanmazlar, ayn alt kltr grubundan gelmi
olsalar bile...5
12 Eyll tartmas Cumhurbakan Kenan Evren'in 12 Eyll'n hncn
tayanlar var eklindeki konumasyla yeniden gndeme geldi.6 Daha
sonra Sleyman Demirel partisinin meclis grubunda yapt konumada
hkmeti muhatap alp bu konudaki grlerir aklad.
Gelin Meclis krssnden bunlar syleyin, televizyonu da acn 12 Eyll
ncesinin ve sonrasnn bir hesabn yapalm. Biz yaia
peinde deiliz, ama her gn sizin '12 Eyll ncesine dnersiniz haa
korkusunu milletin stne koyup, vicdanlar ve zihinleri tek tarafl olarak
artlandrmaya bask altnda tutmaya ve 12 Eyll istismar yapmaa
hakknz

yoktur. (...) Bu byle devam edemez, ak sylyorum: Bu ipotein

altnda Trkiye kalamaz.
Tartma, Babakan Turgut zal'n 22 Mart 1988 gn Mdahale
heveslileri
var eklindeki aklamasyla yeni bir boyut kazand.
ANAP'nin propagandistleri geri 'MT Rapru', zal'n Nobel dlne
aday gsterilmesi giriimi, Zakkum olay ve ran-lrak savanda ate kes
salamak gibi olaylar gz ard edersek, genelde baarl saylabilir. Her
dnemde kamuoyunun dikkati, ustalkla baka alanlara ekme yntemine
ba vuruluyordu. Mdahale heveslilerinin varl bu trden bir
propagandann balang slogan myd? Yoksa, 12 Eyll ncesine
dnme, tehtidinin yeni bir tr myd? ANAP'ndaki olas zlmeleri
engellemeye ynelik yeni bir taktik gerei olarak m byle bir slogan
ortaya
atlyordu? Ya da gerekten demokrasi asndan ciddi bir tehlike
mi sz konusu idi?
' 4 Bu konuda 27 Mays ilgin bir istisna oluturmaktadr.
nk 27 Mays alt kltr ayn trden bir baka alt
kltrle ortadan kaldrlmtr.
5 Bu kanm MAMAlCdan SELMYE'ye uzanan
hapishanelerde geen dnemde dahil olmak zere
yaayarak
renmi bulunuyorum.
6 Cumhurbakannn Aydn li, Incirliova ilesinde 9 Mart
1988 gn yapt konuma (Basn ve Ajanslar)
.7 Sleyman Demirel, 12 Eyll stismar Yaplyor,
Milliyet, 16 Mart 1988
69
UurMumcu'ya gre: Bugn artk askeri ihtilaller 'laiklik elden gidiyor'
gerekesine dayanmyor. Temel neden, terrdr; terr ile getirilmek
istenen
yeni bir ynetim modelidir.
Bu model 'ekonomilerin militarizasyonu' olarak adlandrlyor.
Borlu lkelerin, bor veren lkelere daha da baml hale getirilmelerini
ngren bu model, lkede, ii, memur, kyl gibi emeki kesimlerin
rgtlenme

zgrlklerini kaldryor.
(...) Trkiye'de kimse kukulanmasn Atatrklkten, laiklikten, irticadan
sz edildi diye kimse ihtilal yapmaz. (...)
M. Ali Birand'a gre:9 (...) Askeri mdahaleye iten en nemli
etkenlerden
biri bizleriz. (...) ktidardaki politikacmz, etrefelli bir konu oldu mu,
topu hemen askerlere atar, onun arkasna gizlenir. Askerler itiraz etmez.
(...) Bundan sonra askeri mdahalelerin hi bir sorunu zemedii gibi,
yenilerini yaratacana, lkeyi daha da byk risklere srkleyebileceine
inananlardan biriyiz. (...)
Metin Toker'e g r e : 1 0 (...) Babakan 'yrd yolda durduracak
ve
itidale sevkedecek' btn baka kuvvetler etkisiz kaldlar veya brakldlar
m, 'bulunur elbet kurtaracak, baht kara maderini'. (...) Askeri mdahaleyi
istemek ne kadar bosa, onu veya 12 Eyll ncesini umac gibi
gsterip Trkiye'nin mstehak bulunmad bir 'hanedan ynetimi'ni
serazat
yrtebileceini sanmak o kadar byk gaflettir.
Ali Sirmen'e gre:1 1 (...) Trkiye'nin bir demokrasi dnemi yaad
sylenemez. (...) 12 Eyll'e oranla daha az kstlamann olmas yine de
bugnk ynetimin demokratik olmas anlamn tamyor. (...) Babakan
satr aralarnda, ara rejimden sz ederken bir askeri darbe olabileceini
ima etmek istiyor. (...) Bugn Trkiye'de rejimin kendi seeneklerini
oluturabilme ans hl vardr. Bu da darbe olasln daha da gsz
klmaktadr.
(...) zal ekonomik politikasnn iflas, artk ANAP'nin Trkiye'yi
ynetmesini
gletirmekte, giderek olanaksz klmaktadr.
ztin Akg'e g r e : 1 2 (...) Sayn zal'n prestij yitirmesi, ara rejim
tar8 Uur Mumcu, Yersiz Kukular, Cumhuriyet, 14 Mart
1988
9 M.Ali Birand, ite Askeri Darbe Byle Geliyor, Milliyet,
19 Mart 1988 Y.N.: Bu yaz Cumhurbakannn gazete
sahipleri ve genel yayn ynetmenleriyle yapt
konuma zerine yazlmtr. Evren bu konumasnda:

27 Mays (mdahalelerin) en hafifiydi, 1971 daha ar

oldu. 12 Eyll en aryd eklinde bir tanmlama
yaptktan sonra, Ancak dikkat edin, bir daha gelirse bu
defa 12 Eyll gibi gitmeyebilir de... eklinde
kansn aklamtr. zal'n Mdahale heveslileri var
eklindeki aklamas Evren'I izlemesi ilgin armlara
neden oldu.
10 Metin Toker, Askeri Mdahaleler Hakknda, Milliyet,
24 Mart 1988
11 Ali Sirmen, Ara Rejim Tartmas, Cumhuriyet, 1 Nisan
1988
12 ztin Akg, Ara Rejim Gelmemeli, Milliyet, 2 Nisan
1988
70

tmalarn gndeme getirdi. (...) Son otuz yldr Trkiye'nin kaderi bu,
her baarsz iktidar, sonunda ara rejimi gndeme, getiriyor. (...) % 36
oyla
iktidar olan ANAP oy taban daha da kaydka, bask nlemleri ile
iktidarda
kalmaya veya iktidar sresini uzatmaya abalayabilir. (...)
Trkiye'de, geni kitleler, ara rejimden yana deildir.
Alnt yaptmz yazarlarn kans sanyorum kamuoyunun dncesini
yanstmakta ve lkemizde bir askeri darbe ortam ve olasl
bulunmamaktadr.
Ancak sav ciddiye alp irdelemekte de yarar grmekteyiz:
1. Olay: Bu konuda ilk uyar Skynetim eski komuntanlarndan -12 Eyll
sonras - Emekli Korgeneral Nevzat Blgiray'dan geldi. Hani 10
ylda bir ihtilal oluyor deniliyor ya bunlar durup dururken olmaz. Byle
pis birikimler olur. Komutan deiiklii srasnda zal'n gaf olmutu.
Ordu
iinde, o zaman bu byk bir krgnlk yaratmtr. Orduyu eletirmek

baka, kabadaylk baka eydir. (...) ok ilgintir, sanki Ozal,

Menderes'in
yolunu ezberlemi ve ayn yolu izliyor gibidir. (...) Harbiye Orduevini
karargh yapp, papazna, partilisine, politikacsna kadar herkesi
sokar. Bu birikimler yllar iinde byr. Patlamalar, Ordunun el koymalar
byle oluyor.1 4
2. Olay: Ordu ile zal iktidar arasndaki elikileri belirten ngiltere'de
yaymlanan South dergisinin makalesi: Trkiye'den Endenozya'ya
kadar bir ok lkede Silahl Kuvvetlerin ekonomide zel ve kamu
sektrnden
sonra nc bir sektr durumuna geldiini aklamakta, askerlerin
klalarndan kp iadamlna soyunduklar belirtilmekte,
zal'n ynetimi altnda zel sektrn orduya meydan okuduunu, bu
durum karsnda ordunun, nc sektr konumunu savunmak zorunda
kaldn ne srmekte, Trkiye'de askerle sivil ynetim arasnda
kolay kolay olmayan bir iliki balatldna da dikkati ekerek, zal
ynetiminin Atatrk geleneklerden uzaklamakta olduunu, ekonomide
devlet sermayesinin ve askeri yatrmlarn arlnn giderek azaldna
iaret edilmektedir.
3. Olay: Gazetelerde yaymlanan1 6 The Economist dergisinin ru'un
dn balkl yazda: Babakan zal'a kar yaplan en ciddi
muhalefetin,
ordu kanalndan geldii yazlmakta. (...) ru kesine ekil* Bilindii gibi gnmzde bu oran % 21,80'dir.
13 MT eski yneticisi Emekli Korgeneral Blgiray ar
konutu- 'zal Menderes'in Yolunda' Milliyet,
25 ubat 1988
14 Blgiray'n bu syleisi zerine istanbul DGM'rce
soruturma aim ve sonuta takipsizlik varan
verilmitir.
15 Milliyet, 3 Mart 1988, 'South' dergisinin incelemesi,
'Ordu irketi'.
16 27 Mart 1988 tarihli gazeteler, The Economist ru'un
kesine ekilmediini yazdf zal'a ordudan ciddi
muhalefet, Milliyet, 27 Mart 1988
71

medi ve unutulmad ifadesi kullanldktan sonra zal politikaclar

devred
brakabilir, ama ayn eyi generallere yapmas zor grnyor
eklinde bir yoruma ulamakta ve Babakann Mdahale hevesleri var
eklindeki szlerine de dikkat ekilmektedir.
The Economist'in bu yorumu, bu konuda Emekli Orgeneral Turgut
Sunalp'n
daha nce yapt aklamay anmsatr niteliktedir.1 7
Sunalp: ktidarn bir sredir orduyu ypratma gayreti iinde bulunduunu
ne srmekte. Daha Genelkurmay Bakanyken bile ru'a
'Reisicumhur
olmas' iin bir hayli tazyik ettiler. imdi 1989 yaklayor
cumhurbakanlna
adayl yeniden gndeme geldi.
Soru: Operasyon, ru'a kar m yapld diyorsunuz?
Sunalp: Evet, olay ru'un cumhurbakanlna engel olmak iin
dzenlenmi
bir itir. (...) ru'u yeme"k iin ztorun'u yediler. Bu tamamen
ordunun gcn krmak iin hazrlanm ve sivil bir darbe' gibi
gsterilmi bir olayd. Genelkurmay olay byk bir komplolar tezgahdr,,.
18
4. Olay: DYP Antalya Milletvekili Zekeriya Baheci'nin ilgin aklamas:
1. Bu hkmetin ordusunun st kademesindeki komutanlara birer
ikier 'oiman, oullarna kzlarna hanmlarna ifter ifter araba tahsis etti.
2. Milli Gvenlik Kunseyi'ndeki st dzey komutana, 'alt kademedeki
subaylar ne yapyor"?' diye sorduumuzda, 'silahlarna kurun skm
bekliyorlar' yantn aldk. Ksaca Trkiye'de huzursuzluk had safhada.
Tm kesimler bunu tedirginlikle izliyor.
3. zal ailesi 80 milyar dolar servete sahip. Emirlerinde her an harekete
hazr uak var. (...) Bunlar her an kamaa hazr. (...)
5. Olay: ABD Savunma Bakan Carlucci'nin Temsilciler Meclisi Dileri
Komitesinde yapt konuma:2 0 Carlucci, Trkiye'nin muazzam
ekonomik

sorunu var eklinde ekonomimizin iine drld durumu

vurgulam
ve Trkiye'ye istikrar getirdik' diyerek aklamalarn srdrmtr.
17 MDP eski bakan 'MT Raporu'nu eletirdi.. Sunalp:
Hedef ru, Milliyet, 10 ubat 1988
18 Sunalp'n bu syleisi zerine stanbul DGM'ince
soruturma alm ve sonuta takipsizlik karar
verilmitir.
19 Bir Milletvekili ve Kehaneti, Cumhuriyet, 30 Mart
1988
20 ABD Savunma Bakan Carlucci: Trkiye'nin muazzam
ekonomik sorunu var. Ufuk Gldemir'in haberi,
Cumhuriyet, 11 Mart 1988 Y.N.: Carlucci bu konumasnda Trkiye, Yunanistan ve
Portekiz'den oluan NATO lkesini gney kuak
olarak nitelemektedir. Bilindii gibi bu lkede askeri
darbelere sahne olmulardr. Eer darbe onlarn
iine gelmiyorsa mdahale doktirinleri iletilmektedir.
Bu anlay iinde de Trkiye'ye istikrar getirdik
diyebilmektedir.
72
Mmtaz Soysal'a bir yazsnda: (...) Trkiye'nin manzaras, sefil ve
sefih olmakla kalmayp gitgide daha sefilleen ve sefihleen bir
manzaraysa,
onun btn bunlar ezelden ebede uzanan bir Buda kmldanmazlyla
seyretmesini nasl beklersiniz?
Ama bylesine tepkilerin baarl olabileceini sanmak, bugnk
Trkiye'nin
gereki dengelerini tanmamak olur. Bu eit tepkilerin kanlmaz
sonucu yine 'mdehale'dir. (...) Mdahaleye dayal, ama en inandrc
yoldan davetiye karan, bugnk modelin ta kendisidir.
6. Olay: Metris Askeri Ceza ve Tutukevi'nden tnel kazlarak kama
olay:2 2
zetle: Akladmz olaylarn bir iki ay iine sm olmas ilgintir.
Emekli Korgeneral Nevzat Blgiray ve Emekli Orgeneral Turgut
Sunalp'n
aklamalarna gre T.SIh.K.lerin iktidarn tutumundan rahatszdr.
2 3 Sunalp'n ne srd ru'un cumhurbakanl formlnn

bugnk parlamento yaps ve aritmetiine gre, nasl somutlatrlacan

ak-lamas beklenirdi... Olas grlmeyen bu forml bir evrenin niyetini
mi yanstmaktadr? Bu sorunun cevab boluktadr...
DYP Milletvekili Baheci'nin ne srd savlar iki emekli generalin
kanlarn
dorular nitelikte grnmektedir.
Kukusuz bu konuda zerinde en fazla durulmaya deer olan savlar,
ekonomik durum ve ekonomik modelin iflasna ilikin olanlardr.
12 Eyll (1980) ncesinde Trkiye, d gerici gler ve onlarn ibirlikisi
i gler araclyla stikrarsz hale -dstabilisation- getirilmiti. nk
bir anlamda o dnemin iktidar anlan d glere gven vermiyordu.
te byle bir durumda uluslararas finans evrelerinin ve onlarn bal
olduklar devletlerin istemleri dorultusunda 24 Ocak (1980) kararlar
alnd. Ancak o dnemin iktidar kontrol elden karm ve lke istikrarsz
hale drlmt. Amerikan Savunma Bakan Carlucci'nin Trkiye'ye
istikrar getirdik eklindeki konumas anlamldr.
Terr, anari, kargaa ile lke istikrarsz hale getirilmeliydi ki, "istikrar"
gndeme gelsin. Bu anlayla 12Eyll darbesine gereke "hazrland.
21 Mmtaz Soysal, Kazkl Senaryo, Milliyet, 5 Nisan
1988
22 26 Mart 1988 tarihli gazeteler
23 Bu tr savlar nitelikleri asndan ciddiyete alnacak
boyuttadr. Nitekim Adnan Menderes'e aftedilen
Gerekirse
orduyu yedek subaylarla dare ederim sz T.SIh.KJerin
27 Mays'a gidiinde etkili olduu sylenebilir.
24 Bugnk ekonomik modeMn temelini oluturan 24
Ocak kararlarn alanlarn, bu kararlarn uygulaycs
olan Askeri dare dnemi ve zal iktidarlarna ekonomik
adan syleyecekleri fazla szleri olmamas
gerekir.
25 M. Ali Birand, 12 Eyll 04.00
26 Yaln Doan, Dar Sokakta Siyaset
73
Bu noktada baz gereklerin saptanlmas yaamsal nemdedir. Yetkili
kiilerin aklamalarndan rendiimize gre 12 Eyll darbesinin karar
bu tarihten ok nce alnmtr. Bu sre kesin olarak ne kadardr? Bu

dnemde ka kii yaamn yitirmitir? 12 Eyll darbesiyle Amerika ne

den bu kadar ilgilidir? Sorular oaltlabilir. Aslnda Blent Habora,
yaymlad kitabnda bu grevi yerine getirmi bulunuyor.2 7 lgililere
soyut sulama yerine somut yant yntemini yelemelerini neririm. Bu
nedenle Oktay Akbal'n da belirttii gibi 12 Eyll ncesi tartlmaldr.
12 Eyll darbesi ve ondan sonraki gdmlenen ara dnemde,
uluslararas
finans glerinin rgtleri -IMF, Dnya Bankas, OECD, IFC vb. gibive
bunlarn bal bulunduu devletlerce empoze edilen ekonomik dzenin
ilkelerine byk bir sadakatla uyuldu. Ekonomik durum iyilemedi.
Toplumdaki maddi ve manevi rme aksine ktletike ktleti. Bu
iktidara destek veren glerin bile sesleri ykselmee balad. Enflasyon
ban alm gidiyor. Cak, cak'l demelerle enflasyonun aa
ekilemeyecei
yaanlarak renildi. Alktan, yoksulluktan ve isizlikten srekli
intihar olaylarnn tan olmamz* Trkiye iin nemli bir yeni olumsuzluk
boyutunu simgelemektedir. Byle bir dnemde Anavatanlarndan
ithal edilen, ifte pasaportlu IMF boy'slarn 9 kontroluna terk edilen
ekonominin gdm rayndan km bulunuyor. 4 ubat (1988) kararlar
bu amala alnd. Ancak daha bugnden ekonomik modelin iflasn btn
halk katmanlar -mutlu aznlk dnda- yaayarak alglam bulunuyorlar.
Byle bir tablo iinde ngiltere'de yaymlanan South dergisinde d e 1 5
vurguland gibi, ekonomide nc sektr haline dnen ordunun
ekonomik karlaryla IMF modeli gdml ekonomi arasnda bir kar
atmas olasl gz ard edilebilir mi?
Btn bu oluumlara ek olarak, zerinde ku bile uurtulmayan, iinde
uygulanan zulm ve baskya kar kmak iin lm orularyla direnilmi,
uygulamalar dnya literatrne gemi Metris Askeri Ceza ve
Tutukevi'nden
29 kiinin elini kolunu sallayarak kam bulunmas beraberinde
hakl olarak kukular getirmektedir. Bu olayda iktidarn sorumluluu
Genelkurmaya aktarmasnn ardnda yatan niyetlere doru tanlar
konulmaldr. ,
Hele daha nceki bu trden hapisten ka olaylarndan sonra baz

* DE verilerine gre, Trkiye'de intihar edenlerin

saysnda 1978-1986 dneminde yzde 69 art grld.
(Salkta Kara Tablo, Cumhuriyet, 7 Nisan 1988)
27 Blent Habora, 12 Eyllclere 1000 Soru
28 Oktay Akbal, 12 Eyll ncesi Tartlmal...
Cumhuriyet, 27 Mart 1988
29 Talat Turhan, Milli istihbarat Tekilat ve Sivilleme,
SORUN B.K.Dz: 1/Ekim'87
Y.N.: Basnmzda prensler, yupMer olarak nitelenen
bu kiileri biz, MF boy's olarak nitelemitik.
74
glerce SAHTE ve GEREK OPERASYONlara bavurulmas ve bu
tr provokasyonlar sonucu iktidarlardaki dnmleri anmsayanlarla
olaylar geni bir perspektif iinde ve sorumlulukla yorumlayanlarn
iyimser
olmalar glemektedir.
Bu koullarda bile umudumuzu yitirmemeliyiz. Halkmzn demokratik
bilinci, darbelerin baarszlnn, darbecilerin niyetlerini engelleyecei
umulur.
Grld gibi, Mart aynda younlaan 12 Eyll tartmalar ve
mdahale
heveslileri var sav zerinde durulmas iin kmsenilmeyecek
nedenler bulunmaktadr.
Btn bu gelimeler yannda geen yl yaymlanan bir haberi anmsatmak
istiyorum. 2 Uluslararas Demokratlar Birlii (IDU) Bakan, Avusturya
Babakan Yardmcs ve Dileri Bakan Dr. Alois Mock, Berlin'deki
3. Parti Bakanlar toplantsnda muhafazakr partiler arasnda askeri
darbelere kar bir dayanma fonu kurulacan aklam ve bu fona
muhafazakr partilerin kendi llerine gre, istedikleri yardmda
bulunacaklarn
sylemi ve fonun amacn: Bu fon, zellikle askeri darbeler
srasnda g duruma den karde partilerin yaamlarn
srdrmelerinde,
parti mensuplarnn gerektiinde yurtdna klarn ve konferans,
seminer gibi almalara katlmalarn salamak, demokrasinin yeniden
tesisi iin abalar finanse etmek gibi durumlarda kullanlacak

eklinde aklamtr.
Bilindii gibi ANAP ad geen kuruluun yesidir ve zal muhafazakr
30 Yaln Doan, IMF Kskacnda Trkiye
31 Prof. Dr. Emre Kongar, Askeri Darbelerve Seimler,
Cumhuriyet, 12 Aralk 1987 Kongar, bu yazsnda
Askeri darbelerin nedenlerini aklamaktadr:
Endstrileme, kentleme ve kapitalistleme sreleri,
her
zaman kendi aralarnda uyumlu olmuyor. rnein
Trkiye'de hi uyumlu deil.
Endstrilemeyle uyumlu olmas gereken kentleme
zaman zaman onun nne geiyor, ortaya gecekondu
sorunu kyor.
Endstrileme ve kentlemeyle ayn hzla gelimesi
gereken kapitalistleme sreci ise kimi sektrlerde ve
kimi corafyalarda ileri gidiyor, kimi sektrler ve corafi
blgelerde ise geri kalyor. Bu kez ortaya Dou ve
Gney Dou Sorunu kyor.
dinamik ile d dinamik, yani Trkiye ile d dnyann
ilikileri de btn bu oluumlar erevesinde ak syor: Kapitalist Batnn bir mttefiki ve bir paras
olan Trkiye, kimi zaman bu dnyaya ayak uyduramyor
ve hem onun karlaryla hem de onun hzyla ters
dyor. Ortaya Kbrs Sorunu, d demeler dengesi
sorunu gibi sorunlar kyor.
Btn bu oluumlar sonunda, adeta tek bireim (sentez)
olarak beliren demokrasi arzaya uruyor. Askeri
darbeler ortaya kyor.
32 Muhafazakr Partiler Tedbir Alyor-Askeri Darbelere
Kar Dayanma Fonu, Ali H. Yurtsever'in Viyana'dan verdii haber, Milliyet, 24 Eyll 1987 .
Uluslararas Demokratlar Birlii (IDU) Bakan Dr. Mock,
DYP'nin (Doru Yol Partisi) birlie bavurusu konusunda
kesin konuarak, bu partinin rgte kabul edilmesinin
sz konusu olmadn belirtmi ve Bu
arada IDU'nun icra sekreteri Prof. Andreas Kohl, bir gn
nce Demirel iin saffettii Trkiye'de demokrasinin
mezar kazcs eklindeki szlerini dorulam ve hibir
ekilde bu szlerini geri almayacan belirtmitir.

75

parti toplantlarna katlmaktadr. Hatt Dr. Mock 1986 ylnda Viyana'da

yaplan toplantda zal ile Miotakis'i bir araya getirdiini anlan yazda
aklamaktadr.
imdi zal'a sormak gerekiyor, askeri darbelere kar dayanma fonu'na ANAP olarak ne miktarda para yatrlmtr? Bu parann kayna
nerededir?
Yatrlmamsa bu konu IDU'a nasl aklanmtr? Bu durumda
darbe heveslilerinden sz eden zal elikiye dm olmuyor mu?
SHP el Milletvekili stemihan Talay ve 22 arkadann Darbeleri
nleme
yasa tasars hazrlamalar, bu konudaki kukular artrd.3 3 Yasa
nerisinde 211 sayl Trk Silahl Kuvvetleri i Hizmet Yasas'nn, 35.
Maddesinin u ekilde deitirilmesi istenilmektedir: Silahl Kuvvetlerin
vazifesi: Trk yurdunu ve anayasa ile tayin edilmi olan Trkiye
Cumhuriyeti'ni
parlamenter demokratik sistemin ilerlii erevesinde ve
anayasa ile bal olarak korumak ve kollamaktr.
Deiiklik gerekesinde: Tm kurumlar gibi, Trk Silahl Kuvvetleri de
Trkiye Cumhuriyeti'ni korumak ve kollamak grevlerini anayasa sistemi
iinde yrtmek durumundadr. Yaplmas gereken, baarlmas zor, fakat
zorunlu olan bu grevdir. Yoksa her 10 ylda bir anayasa dzenini
rafa kaldrp yeni bir anayasa sistemi getirerek sorunlarmza are
bulunamayaca
deneylerle ortaya km bulunmaktadr. (...) Artk herkes
bilmelidir ki kt alan bir parlamentonun alternatifi askeri bir ynetim
deildir ve plmayacaktr, sivil ynetim olacaktr.
Bu tasarnn dier partilerin de baz yetkililerince desteklendiini renmi
bulunuyoruz.3 5
Bu konudaki giriimi; toplumun demokratiklemesini isteyen bir iyi niyet
asndan takdir etmekle birlikte, darbelerin yasalarla nlenemeyeceinin

bilincinde olarak, gene de yasal dzenleme konusunda, teki nlemlerle

beraber, ok ge kalnm olduunu vurgulamakta kendimi hakl
grmekteyim.
yleki, sank olarak yarglandm Bomba Davasnda, 1975
ylnda yaptm savunmada3 6 12 Mart (1971) muhtrasna imza
koyanlarn
Trk Ceza Kanunu'nun 147. Maddesine3 gre cezalandrlmalar
gerektiini
istemitim. lkemizde TCK. 146. Maddesi yol geen hanna d33 SHP'den TSK Yasas'ndaki Deiiklik nerisi,
Cumhuriyet, 29 Mart 19S8 el Milletvekili stemihan
Talay
ve 22 arkada tarafndan hazrlanan yasa nerisinde,
Silahl Kuvvetler'in cumhuriyeti koruma ve kollama
grevinin anayasaya balanmas yer alyor.
34 TSK, 211 Sayl Hizmet Kanunu Madde 35: Silahl
Kuvvetler'in vazifesi: Trk Yurdunu ve Anayasa ile
tayin edilmi olan Trkiye Cumhuriyetini kollamak ve
korumaktr.
35 Darbeyi nleme yasa nerisine destek, Cumhuriyet,
30 Mart 1988
36 Talat Turhan, Bomba Davas - Savunma 1 ve 2 adl
kitaplar
37 TCK Madde: 147: Trkiye Cumhuriyeti icra Vekilleri
Heyetini cebren iskat veya vazife grmekten cebren
menedenlere bunlar tevik eyleyenlere idam cezas
hkmolunur. (Ar Ceza)
76
ntrld halde, TCK. 147. Maddesi, sanrm hi bir olayda
uygulanmamt.
Oysa 12 Mart darbesinde, muhtrann imzaclar asndan maddenin
btn unsunlar mevcuttu. Ancak ne varki, hukuki mekanizmalarn
iletilmesi iin dengeler uygun deildi... Oysa isteimizin yerine
getirilmesi
halinde, darbeciliin n, en azndan hukuk asndan byk bir yara
alm ve kesilmi olurdu... Ama maddi koullar elbette buna uygun
deildi...

Daha sonra, bir gazetede yaymlanan syleimde,3 8 konuya ilikin

grlerimi
aklamtm:
12 Mart'da suskun kalan organlar ve iktidar yetkilileri 12 Eylllere
davetiye
karacak lde aymazlk iinde olduklarn alglayamamlardr.
T.SIh.K.leri 211 sayl Hizmet Yasas'nn 35. Maddesi uyarnca
'Cumhuriyeti
koruma ve kollama' grevinin verildiinden hareket ederek, bu
grevin zaman geldiinde kendi komuta kademesinin inisiyatifi iinde
karar vermektedir. Oysa Anayasal dzen iinde Slh.KJer komuta katnn
byle bir yetkisi olup olmad da bilimsel olarak tartlm deildir.3 9
Bu konuda ilerde bulunmay dorusu istemezdim.
Darbecilerin iinden gelmi olmamza karn, o yolun, toplumun
demokratik
deiim ve dnm iin asla geerli olmadn, aksine kmaz
sokaklar ve bataklklarla son bulduunu hapishanelerde yatarak,
ikence grerek, snfsal ve ideolojik hastalklardan kaynaklanan, nice
kalleliklerin, namussuzluklarn, dnekliklerin tan ve bunu alglam bir
kii olarak; 1975 ylnda stanbul 2 No'lu Skynetim Askeri
Mahkemesinde
yapm olduum savunmamda dile getirmeye alm; ayrca ii
ve emeki halkmza kar zorunlu zeletirimi yapm bulunuyorum.
lerici ve devrimci herkes yanlglarn arasndan gelebilir: bu nedenle asla
yere baklmamaldr diye dnyorum. Namusluca yaplan zeletiriyi
insanmz anlamakta gecikmeyecektir. Ama kurt var diye diye lkemizi
gerekten kurtlara teslim edenlerin, yapabilseler bile zeletirilerinin
insanmz katnda kabul grmeyeceini dnyorum.
7 Nisan 1988
38 Talat Turhan'n Sorularmza Verdii Yantlar, Dn,
15 Ekim 1986
39 Looking after and protecting the repuplic: The
Legitimation of the Military's Authority In Turkey, Dr. Mn.
Nairn Turfan
Y.N.: Dr. Mn. N. Turfan'n konuya likin kapsaml
aratrmalar ingilizce olarak yazlmtr.

40 Talat Turhan'n Savunmas, Klasr: 3

Y.N.: Tamam yaymlanamad. Ancak zeletiriyi ieren
blm Cumhuriyet gazetesinde ve Celil Grkan'n 12 Mart'a Be Kala adl kitabnda yaymlanmtr, s.
397-410
77
12 EYLL NCESNDEN BR KEST...*
12 Eyll'cler ve onlarn uzants olan iktidar, 12 Eyll'n i yz ortaya
ktka, "12 Eyll ncesine Dnme" csn srekli olarak halkmzn
zerinde "Demoklesin Klc" gibi sallandrp durdular. 26 Mart (1989)
yerel
seimleriyle semen iktidara "ihtar" da bulunmam, tokat atmtr.
Yedii tokatn okundan kurtulmaya alan iktidar, erken seimden
kamaa
almakta, trl politik manevralarla siyasal bunalma elverili bir
ortama doru lkeyi'srklemekte ve grlmemi bir vurdumduymazlkla
mirasyedi tavr ile yangndan mal karrcasna saltanat srmee devam
etmekte, rvet, soygun, talan, hrszlk alm ban gitmektedir. Bu
gidiin sonu karanlk grnmektedir...
12 Eyll'den bir yl kadar nce, bir gazete1 kanmza gre gnmzde
de nemini koruyan bir sav manete kard.
"ANAR YETERL DELSE ZEL AJANLARIMIZLA BZ
DDETLENDRYORUZ"
(EK.5)
Bu nemli sav, 1973 ylndan bu yana Mahkemelerde, Savunmamda ve
yaynlanan yaz dizileriyle tarafmzdan da ne srlmt.
Ancak bu kez ayn sav, ClA'dan ayrlan eski ajanlarn Amerika'da
yaynladklar
"Covert Action Information Bulletin"in 1979 ylnda baslan 3'nc
saysnda yer alyordu. Yaynlanan yazda1 zetle:
"CIA eski grevlilerinin kard derginin Amerikan Silahl Kuvvetlerinin
kard "istikrar operasyonlar ve istihbaraf'konularn ieren FM2 3031 simgeli talimnamenin "Top Secret = ok Gizli" yabanclara gsteril* Bu yaz ilk kez yaynlanmaktadr.
1 Amerikan stihbarat rgtlerinin ilk defa aklanan gizli
raporundaki itiraf, Gnaydn, 1 Ekim 1979

2Yn:FM = Field Manuel, Trkeye ST = Sahra

Talimnamesi olarak tercme edilmektedir. Birok
Amerikan
talimnamesinde olduu gibi FM 30-31 talimnamesi de ST
30-31 olarak T.SIh.K.lerinde kullanlmaktadr.
FM'den sonra gelen 30 istihbarat konusunun
numarasdr. (rnein 6 = piyade, 7 = topu) 31 ise
istihbarat
talimnameleri iindeki sra numarasn gstermekledir.
78
meyen " B " eki hakknda bilgi veriliyor ve:
Amerika'nn dostu kalmas gereken lkelerde siyasal
istikrarszlk nedeni
olarak" AYAKLANMA'* deyimi altnda sregelen dzene kar
muhalefet gsteriliyor ve Amerika'nn karlar asndan bu
ayaklanan
glerin bastrlarak istikrarn salanmas iin izlenen yol ve
yntemler
aklanyor ve "Asi glerin" iddete ynelmemesi halinde
ibandakl
hkmeti kar nlemlere zorlamak iin ar sol gruplara zel
ajanlar
sokarak anari karma yntemlerinden sz ediliyor. Bu arada
hangi
durumlarda ortak operasyonlarla Amerikan karlarna elverili
hkmet
deiikliine uygun ortam oluturulaca aklanmakta ve
Amerikan destekli rejimlefde - pek aznn gerek anlamda
demokrasi
iin uygun ortama sahip olduu kabul ediliyor - demokratik yap
Komnizm
aleyhtar dzenin gerekleri karland srece ho karlanr. Bu
gerekler karlanmazsa remln yapsndaki muhtemel
deiikliklere
nem vermek gerekecektir.
Bu lkelerin nde gelen politik ahsiyetleri tecrbesiz, ikiyzl
ve yolsuzluklara
karm kiilerdir...6
zel Operasyonlarda Ajanlarn Grevi
Dost lke hkmetlerinin, komnist ya da komnist eilimli
ykc faaliyetler

karsnda kararszlk ve pasiflik gsterdikleri zamanlar olabilir.

Byle durumlarda... Amerikan istihbarat servislerinin ajanlar
hkmeti
ve kamuoyunu ayaklanma tehlikesi gerei konusunda baz
zel operasyonlar
yapabilirler.
Amerikan ajanlar zel eylem gruplar halinde rejim aleyhtarlar
arasna
szmaa alacaktr. Ajanlarn szma ilemi, asi glerin lider
kadrolarna
kadar ulamad takdirde hedefe ulamak iin ar solcu
rgtlerin
3 Yn: FM 30-31 talimnamesinin varl "Bar"
gazetesinde yaynlanan "Amerika dnyay nasl kontrol
ediyor?"
balkl yaz dizisiyle ilk kez aklanmt. 21 Mart - 7
Mays 1975
4 ClA'nn yaynevlerinden biri olan Frederick A. Praeger,
Inc. 1964 ylnda "COUNTER-INSURGENCY WARFAREby David Galula" adl yapt, 1965 ylnda Genelkurmay
Bakanl tarafndan "AYAKLANMALARI
BASTIRMA HAREKETLER" ad altnda yaynlanmtr.
1975 ylnda Skynetim Askeri Mahkemesinde
yaptm SAVUNMA le anlan yaptn varl ilk kez
kamuoyuna aklanm bulunmaktadr.
5 Yn: 12 Eyll ncesi anari senaryosunun gerek nedeni
bu aklama ile netletii gibi, darbe gerekesi ve
12 Eyll'den sonraki dzenlemelerin ardndaki gler
aydnla kavumaktadr.
6 Yn: Aslnda Amerika da bylelerini iktidarda grmek
istemektedir. nk "stisnai liderler ktnda onlarn
giriimlerinin brokrasi tarafndan hayal krklna
uratlaca" aklanmaktadr. Kokumu bir dzen,
smrlmee
daha uygun bir ortam oluturduu emperyalist lkelerce
iyi bilinmektedir.
Devlet eski Bakan Adnan Kahveci "Heryl 20-25 trilyon
lirann devlet kasasndan rvetinin cebine aktn"
aklamaktadr. (Milliyet, 28 Temmuz 1989)
79
kullanlmas yardmc olur."
1977 ylnda yaynlanan bir aratrmada:8

"Amerikan Emperyalizmi, iliki kurduu lkelerde oluturduu

kendi karlarndan
yana iktidarlar yaatmak iin "STKRARI KORUMA
YNTEMLER"
gelitirmi bulunmaktadr. (FM 30-31 A, Amerikan
Talimnamesine
baknz) Srf bu yntemleri gelitirmekle de yetinmemi "dolayl
saldr" anlamalar ile gerektiinde mdahelesine bUe
"Devletler Hukuku"
asndan yasal klf uydurmay da baarm bulunmaktadr" diye
gr aklamtm.
Baka bir yaz dizisinde ise,9 resmi bir baka Amerikan talimnamasine
gnderme yaparak,1 0 Amerika tarafndan kkrtlarak ynlendirilen
anarik ortamdan sonra gndeme getirilen "STKRARI KORUMA"
veya "AYAKLANMALARI BASTIRMA" veya "TEMZLK HAREKATI"
iinde Amerika ile hedef seilen evsahibi lkenin sivil ve asker t m
glerinin
egdm iinde altn ve bu birliktelik iinde "Amerikan stihbarat
Temsilcileri'nin de yer aldn zellikle vurgulamtm. (EK-6)
1971'li yllarda ise, zel Sava Dairesi eski Bakan Cihat Akyol
yaynlad
bir yazda1 1 "SAHTE OPERASYON"lardan sz edebilmektedir.
Demokratik
hukuk devleti olduu iddia edilen bir lkede bir general zulm
ve haksz muamele nermektedir kendi halkna kar...
Ayn gazete1 2 ertesi gn gene manette yaynn srdrd: (EK-7 )
"TRKYE AJANLARIN CRT ATTII LKE HALNE GELD" diye...
Yazda zetle: "eitli uluslara mensup ajanlarla onlarn
Trkiye'de bilerek
ya da bilmeyerek kuklalar haline gelen bir ok sayda yerli
ajann
etkinliklerini artrmak iin youn bir aba iinde olduklarn ileri
sryorlar."
denildikten sonra FM 30-31, Haberalma ve Gvenlik Operasyonlar
adl talimnameden daha nce hangi lkelerin basnnda sz edildii
aklanmakta
ve:

"1970 yl ortalarnda Trkiye ClA'nn balca haberleme

merkezlerinden
birisi olarak kalmyor NSA'nn btn grev dallarnda, askeri
haberalma
ilemlerinde ana karargah oluturuyordu" denildikten sonra "Co7 Yn: Art sac rgtlere szldnn liderlerince bile
kabul edildii yaznn ilerdeki blmnde grlecektir.
8 Talat Turhan, KENCE - TERRZM - SYAS CNAYETLER
ve GVENLK RGTLER, 7 Gn Dergisi
11 Mays -15 Haziran 1977 (Gnaydn'daki yazdan ki yl
nce)
9 Talat Turhan, KTDARLARIN ETELEMES ve
BROKRAS, 7 Gn Dergisi 3 Austos, 14 Aralk 1977
10 FM 31-16, COUNTER GUERILLA OPERATIONS Headquarters Department of the Army- March 1967
11 Tmgeneral Cihat Akyol, Gayri nizami kuvvetlere kar
harekt, Slh.K. dergisi "Halk mukavemetilerden
ayrmak iin, sanki ayaklanma kuvvetlerince
yaplyormu gibi, mdahale kuvvetlerince zulme kadar
varan
haksz muamele rnekleri ile sahte operasyonlara
bavurulmas tavsiye olunur.
12 Gnaydn, 2 Ekim 1979
80

vert Action" adl dergiye gnderme yaplarak:

Ortadou lkelerinde 10 bine yakn ajan bulunduu ve bunun
1500'e yaknnn
ise Trkiye'de faaliyet gsterdii, ajanlarn Trkiye'de btn
kurum
ve kurulularn iine szmak iin ok titiz yntemler kullandn
belirten
ilgili kaynaklar, zellikle:
- Ar sa ve sol rgtler,
- niversiteler,
- veren kurulular,
- Ajanslar,

- ifti ve esnaf teekklleri,

- i sendikalar,
Genlik rgtlerinde, faaliyet gsterdikleri belirtiliyor ve
ajanlarn yerli
destekileriyle birlikte niversitelerdeki eitimden, anariye;
ii iveren
ilikisinden siyasal hayata kadar, her konuda olay yaratma ve
ynlendirme
abas iinde olduklar ileri srlyordu.
zetini kardmz bu yayn zerine, o zamanki Gnaydn gazetesi
yetkililerinden
A.V. ile iliki kurdum:
Kendisine gazetenin ne srd bu savlar 1973'i yllardan bu yana
vurguladm, bu konuda yaynlanm 100'lerce sahifelik belgesel
yazlarmn
bulunduunu, konunun kamuoyuna t m boyutlaryla yanstlmasnda
ulusal yarar grdm bu nedenle; isterlerse syleide
bulunabileceimi,
eer bu konudaki yayn srdrmee kararl iseler, gerekli bilgi ve
belgeyi karlksz olarak vermee hazr olduumu, bu isteklerimin
hibirini
yerine getirmemeleri durumunda ise, "Covert Action" dergisinin
fotokopisini
vermeleri ricasnda bulundum. steklerim yantsz brakld...
Yayn zerine ABD Byk Elilii bir aklama y a p t : 1 4
"Birleik Amerika hkmetinin" Mttefik lkelere szma veya ykc
faaliyetlerde
bulunmak zere, hi bir plannn bulunmad" anlan belgenin
sahte olduunu ve ABD'nin K.K.Kur.Bk. Haberalme Yardmcsnn FM
30-31 adl yayn bulunmadn akladn..." ne srd.
Bu aklamadan sonra bir d e r g i 1 5 konuya aklk getirdi (EK-8) ve
ABD
13 Yn: Bu durumda 12 Eyll ncesi anarik ortamn
olumasna katkda bulunan iktidarlarn m, yoksa ierde
bulunan genlerimiz mi sulu olduu tartmaldr.
14 4 Ekim 1979 tarihli gazeteler ve Milliyet, 9 Ekim 1979.
Yrl: Aslnda ABD Byk Elisi, Gnaydn' deilde,

"Covert Action" dergisini tekzip etmesi gerekiyordu.

nk kaynak oras idi. Ancak bu yola bavurmas
durumunda gerek ortaya kacak ve ABD yetkililerinin
yalan syledii anlalacakt. Talimnamenin varl
karsnda bugn gene ayn duruma dlm
olunmaktadr.
15 Yank, Say: 448, 22-28 Ekim 1979
81
Byk Elisinin sahte olduunu aklad talimnamenin -FM 30-31- ok
Gizli, B ekini yaynlad. (EK-9)
Bu yaynla birlikte konunun uzman olarak tanna Ergun Gkdeniz ile
yaplan bir syleiye de yer v e r i l d i : 1 6
"YANKI: Buna benzer belgeler vard, aklanmt tabii!
Gkdemir: Talat Turhan'n 3 Numaral Skynetim Askeri
Mahkemesi'ne
sunduu 14 Kasm 1975 tarihli savunmasna ekli olarak FM 3116
Sahra Talimnamesi ile ilk kez kamuoyuna sunulmu ve bir ok
kitaplarda
yer almtr..."
Yank Dergisi'nin yayn da ABD Basn Ateesi Donald B.Cofman
tarafndan
Bykelisine benzer bir slupta yadsnd.1 6
Ancak gne balkla svanmaz. Amerika'nn devlet ve hkmet
bakanlarna cinayet dzenlemeye kadar varan kirli ilere bulatn t m
dnya yaayarak rendii gibi, benzeri kurallar ieren FM 30-15, FM
30-16 resmi Amerikan talimnamelerinin varl yadsnm deildir.
zellikle
FM 30-15, Sahra Talimnamesinde bir yeralt rgtnn emasna yer
verilmekte, bu rgtn sabotaj'larda dahil olmak zere her trl terr
olay yapabilecei belirtilmekte ve bunlar yaparkende "Yasalara bal
bulunmad" ifade edilmektedir. 7
Kald ki gerek Amerikan, gerek Dnya ve Trk Basnnda konuya ilikin
saysz kantlara yer verilmi bulunmaktadr.1 8 nn bile Amerikan
ajanlaryla
birlikte yaamak zorunluluunda bulunduumuzu dolayl da olsa
kabul etmektedir. Ta 1966'l yllarda...

CIA, Amerikan karlarn korumak iin yabanc lkelerde "Covert Act

i o n " adi altnda gerektiinde seimlere mdahale etmekte, iktidar
yetkililerini
satn almakta, lkeleri istikrarszla-destabilisation- itmek iin ajanlar
kullanmakta, darbeler dzenlemekte, darbe sonras dzenlemeleri
ynlendirmekte ve cinayet ilemektedir. ClA'nn giriimlerinin yetersiz
kald durumlarda ABD, yabanc lkelere mdahale etmekten
ekinmemektedir.
O halde gerekleri gizleme abalar bounadr.
Gnaydn gazetesinin yaynndan drt ay kadar nce bir gazetede1 9 yer
alan "100'e yakn CIA ajan Trkiye'ye gelmek iin Atina'da
bekliyor"
balkl haberi ABD Byk Elisi neden yadsmamtr?
16 Yank, Say: 449, 29 Ekim-11 Kasm 1979
17 Yn: Bu konudaki gerekler tm yazlarmzda
ayrtlanyla vurgulanmtr.
18 Devlet Tekilatmzdan Amerikan Ajanlar, smet
nn, Amerikallar kovmaa alrsak bamza neler
gelir kestiremem. dedi. Yn, Say: 172 15 Temmuz 1966
19 ran'da hezimete urayan CIA Trkiye'de ayn duruma
dmemek iin blgedeki adamlarn harekete geirdi.
- ClA'nn yeni operasyonlarnda grev alanlar ise Ermeni,
Rum, Yunan, Arap ve Yahudi asll Amerikallar
(Ajanlarn kimlikleri de aklanmaktadr), Cem Baar'n
haberi Hrriyet, 19 Mays 1979
Daha da nemlisi, 35 CHP'linin ABD istihbarat rgt'nn Trkiye'deki
varl konusunda genel grme almas isteminden,2 0 bir sonu
alnamamtr.
Bu arada bir gazetede yer alan, :
"Bozkurtlar demokrasiyi tehdit ediyor diyen Sddeutsche
Zeitung,
Trke'in ABD'den geni maddi yardm almasn mmkn
gryor" haberi
bir anlamda genel grme'ye yanstlm, ama o da akla
kavuturulamamtr
Daha sonraki bir tarihte bir gazetede yer alan bir haberde Trke:2 3
"Bu tr iddet olaylar ile MHP'nin st, yksek kadrosunun alakas yoktur.

Bir ok ajan alt kademe mensuplarmzn arasna szyor,

zellikle
gen ve toy kimseleri tahrike alyorlar... iddet hareketleriyle
ilgili olarak
yakalanan kiilerin yzde 50'si susuzdur. Su bu kimselere zorla
kabul ettiriliyor... kenceler yaplyor, zorla ifadeler imzalatlyor."
eklinde konumutur.
Bu aklamadan sonra Orsan ymen ile yapt syleide ie:2 4
Terr'n kayna dtadr, CIA hem saa, hem sola szyor.
diyerek gr
bildirmitir.
Bylelikle 12'li Darbelerin ncesinden yaln rnekler sunarak, zellikle
ABD'nin lkemizdeki terr iindeki roln bir boyutu ile ksaca gzler
nne sermee altk.
1980 yl sonrasnda itiraflarda bulunan lkc eydi Esenyel:2 5
"Katliamlar MT provokasyonuydu. MT ve ClA'nn provokasyonu
ile 12
Eyll'e zemin hazrland." eklinde aklamada bulunmu ve
"ABD
Bakonsolosluu ikinci katibinin orum, Amasya, Merzifon,
Sivas ve Erzincan'da
Alevi-Snni atmasn kkrttm" vurgulamtr.
12 Mart'tan sonra "Komnizm Edebiyatfna itibar eden san militan
kesimi,
12 Eyll silindiri zerinden geince, kullanldn anlam ve ABD
parman grmeye balamtr.
Ecevit ise:2 6 Trkiye'de kim kimin adam belli deil. KGB, CIA birbirine
karm" diye kansn aklam ve nihayet Richard Nixon diyor k i : 2 7
20 18 Mart 1976 tarihli gazeteler
21 Cumhuriyet, 13 ubat 1976
22 ClA'nn eylemleri konusunda genel grme istendi.
MHP'nin CIA tarafndan kurulduu ne srld,
Vatan, 18 Mart 1976
23 Gnaydn, 7 Ekim 1979
24 Milliyet, 8 Ekim 1979
25 Sevim Ertemr'n haberi, Gne, 3 Eyll 1987
26 Cneyt Arcayrek Demokrasinin Sonbahar 1977-1978
Cumhuriyet, 16 Ekim 1985

Cneyt Arcayrek aklyor - 7, Demokrasinin Sonbahar,

1977-1978, Bilgi Yaynevi
27 Cumhuriyet, 26 Mart 1989
83
2
'zellikle ran-Contra olaylarndan sonra ABD'nin rtl harektlarla
uramamas gerektiini syleyenler olmutur. Ancak ABD'nin bir d
politika arac olarak rtl harektlardan vazgemesi ciddi bir hata
olur..."
ok kapsaml olan bu konuya uzun bir sreci kapsayacak lde
(1966-1989) rnekleme yolu ile kaln izgilerle vurguland. ClA'nn
komplolarnn
kaynan bize gre GESTAPO oluturmaktadr. rgt emalar
karlatrldnda benzerlik grlecektir. Amerika grnrde Hr
Dnyann
Liderlii, Demokrasi ve insan Haklar Savunuculuu rol ardna
snarak her trl kirli ie bulamakta saknca grmemektedir. Tpk
GESTAPO gibi...
Nitekim GESTAPQ2 8'nun AMT2 9 IV, AMT V; AMT VI Servislerinde
bulunan;
"Kar sabotaj, siyasi polis, maddi manevi ve siyasal sabotajlar
dzenleme
ve yrtme blmleri" ClA'nn "Covert Action - rtl harek
a t " ^ servisinde olduu gibi yanstlmtr.
Amerika evsahibi lke diye tanmlad mttefik lkelerin btn istihbarat
rgtleri ve bu amala kurdurttuu militer ve para-militer yer alt
rgtlerine
her trl destei salayp, onlara karlarnn bekiliini yaptrmaktadr.
Kukusuz Amerika Evsahibi lkenin sadece istihbarat rgtlerine
szmakla
yetinmemektedir. Bu anlayla ad geen lkelerinin t m toplumsal
kesitlerinden kiilere burs salamakta, ilerinden elverili olanlar
ayartp kendi ajan gibi kullanmakta, en azndan setii kiilerin
"Amerikan
Hayran" olmalar iin byk aba gstermektedir. Bu hedefe

ulama iin depo sayd Evsahibi lkelerin KAPTALST

ENTERNASYONEL
rgtleriyle kiisel karlarn dzenle zdetirmi tm kiilere,
her trl destei vermektedir. '
Hiyanetin bylesine rgtlendii bir ortamda kolaylkla satlmlar,
yurtsever,
yurtseverler - vatan haini diye halka yutturulmakta, lkelerin dzenleri
kokumaktadr.
Kokumu dzenlerin pisliklerinden arnmalarnn nkoulu, ilk nce
halkn demokratik bilincinin emperyalistlerin tuzaklarna dmeyecek
lde
gelitirmek olduuna inanyorum. Kukusuz sorunun "DZEN" ve
"SINIF"a ilikin zn gz ard etmeksizin...
28 Temmuz 1989
28 Halt! Histoire de la Gestapu -Jacques DelarueLibrairie Fayard, 1962 (Gestapo ad ile Trkeye
evrilmitir)
_
29 AMT = Amter (oul) = Daire, bro, servis
30 Yn: Dirty Action - Kirli Harekt da denilmektedir..
84
III.BLM
ULUSLARARASI TERRZM* VE LM MANGALARI
Yllarca nce sinemalarmzda Akbabann Gn** adl bir film
gsterilmiti.
Filmde Gri propagandann tm yntemleri ustalkla kullanlmakta,
ClA'nn olaanst gl olduu ve bu rgtle baa klamayaca
izlenimi, izleyicilere verilmek istenmekteydi. Ynetmen kulland
propaganda taktiinin bir gerei olarak da, rgtn irkin yzn de
gzler nne seriyordu. Filmde CIA, kendi iinde bir hcre oluturan ve
grevi dnyada yaymlanan t m yaynlar deerlendirmekte olan,
Amerikan
Ktphanesi maskesi altnda alan bir ekibin lmle biten sonlar
gsteriliyordu.
CIA ekibi bir rastlant sonucu bilmemeleri gereken bir srr renmilerdi.

Bu srrn yaylmasn nlemenin en kestirme yolu, onlarn ortadan

kaldrlmasyd.
Bu ldrme eylemi de bir baka CIA ekibine verilmiti. Ancak
Ktphanecilerden biri balangta bu toplu kymdan kendini
kurtarmt.
Akbaba takma adyla tanmlanan bu kiinin birka gnlk yaam
iin lmden ka, dramatik bir ekilde senarize edilmi, film tek
dzelikten
kurtarlmt. Doal olarak Akbabann sonu da arkadalarnnkine
benzemiti.
Film, basnmzda uzun uzadya tartld ve eletirildi.1
Fakat dikkatimi eken nemli bir noktann gzlerden karlm olduunu
farkettim:
ClA'nn cinayetler iin kulland arkas kapal station wagon tipi ara
filmin bir yerinde CIA binasna girerken gsteriliyordu. Aracn zerinde
belirgin byklkte AAA yazlyd. Bu ksaltma yabancm deildi ve bende
ilgin armlar yapmt. ay youn alma yapp o gnlerde
gncel olan Siyasi Cinayetler ile AAA rgtleri arasnda, bu rgtlerle
btn dnyadaki Neo-faist ve Neo-nazist partiler ilikisini ve anlan par* SORUN Birlikte Sosyalist Dergi, Ocak,'88 tarihli saysnda
yaynlanmtr.
** Film, 1989 ylnda TVde gsterildi.
1 Sevil Kutlar, 'Akbaba'nn gn' ve Akbaba'nn 1 Mays gn,
Politika, 30 Mays 1977 *

85

tilerle ABD'nin bantsn gzler nne sermeye altm. Bu aratrmam

konularn yabancs olmayan bir arkadama incelemek iin verdim.

Arkadam
bir eletiri getirmemiti; ama, bunlar yaynlarsan seni bir hafta
iinde ldrrler demekle yetinmi ve de yaznn bir mddet daha
kendisinde
kalmasn rica etmiti. Ancak, ok hzl seyreden bir akcier kanseri
O'nu aramzdan ayrd ve szkonusu aratrma da bu arada kayboldu.
Ama konu gncelliini yitirmiyor, aksine terr yllardan beri lkelerin
gndeminde en nde gelen bir sorun olmak zelliini koruyordu. Bu
nedenle
o gnk uramn ancak yzde bir lsnde de olsa kamuoyuna
bu konuyu yanstmay uygun buldum.
Peki AAA ne demekti?
Aratrdm ksaltma lgatlarnda:
AAA = AntiAircraft Artillerie = Uaksavar topusu
AAA= American Automobile Association = Amerikan Otomobilciler
Dernei gibi konuya hi de aklk getirmeyen karlklar buluyordum.
Ancak basnmzda, zaman zaman AAA simgesinin lm mangalar
olduuna
dair haberler yer alyordu. O halde bu espri iinde AAA'nn anlam
neydi? Konunun uzman kiiler de doyurucu cevaplar veremiyorlard.
Bu kez Amnesty International Reports Uluslararas Af rgt'nn yllk
raporlarn ilk kt 1970 ylndan bu yana taradm, lm mangalarnn
btn marifetleri (!) bu raporlarda aklanyordu,
lk andaki gzlemim lm mangalarnn vatannn Latin Amerika lkeleri
olduunu saptamak oldu. O halde neden Latin Amerika?
20. yzyln balarnda ABD Cumhurbakan Monroe, Amerika
Amerikallarndr
demiti. Monroe Doktrini diye tanmlanan bu deyim ilk bakta
ok masum grnyordu; ama gerekte O'nun sylemek istedii,
Amerika kt'asnn Amerika Birleik Devletlerine ait olduu idi.
Monroe'den
bu yana zellikle iki byk dnya savandan byk kazanmlarla
kan ABD, bu gre dayanarak kar olan her blge ve her lke iin
mdahale yntemleri gelitirmi ve uygulamaya koymutur. Balangta

Kore ve Vietnam vb. gibi lkelere dorudan doruya mdahale yntemi

yeleyen ABD, daha sonralar genellikle dolayl mdahale yntemlerini
benimser olmutur. Bunun iin, ABD denetimi altna alnan lkelerde
ibirlikilere byk bir gereksinim duyulmaktadr. ok bilinli bir planla
her alanda kurulan rgtlerle lkeler, Amerikan karlarna uygun soyoekonomik, sosyo-kltrel, sosyo-politik konuma sokulmaktadr.
Vietnam Savanda, Phoenix Plan uyarnca 20 bin masum kiinin ac86
maszca ldrlmesinden sorumlu olan ABD2 ' n in bugnk Bakan
yardmcs
ve Bakan aday, ClA'nn eski bakan, Ermeni dostu George
Bush, 1975'li yllarda, Yabanc lkelerde gerektiinde darbe
dzenlemekten
yanaym4 demektedir. Rastlantya baknki, Trkiye b yllardan
sonra terrle istikrarsz hale -dstabilisation- getiriliyor; ve bu olgu 80'li
yllarda darbe ile noktalanyordu... Bir darbenin ABD'yle ilikisi btn
boyutlaryla aklanmtr.5
ABD'nin mdahele fikri yalnz CIA Bakannca da benimsenmi deildir.
Ynetimin tm st dzey kadrosu bu grte birlemekte ve yllardr
ABD politikas bu anlayn gerektirdii saldrganlk iinde bulunmaktadr.
Nitekim Kissinger Dileri Bakan olarak Amerikann Angola'daki
Antikomnist
gerilla rgtlerine yardmnn kesilmemesi in senatrlere bilgi
verirken: ABD Angola'ya mdahale hakkna sahiptir. Byk
Devletler
karlar olduu blgelere mdahale etmezlerse bylklerini
koruyamazlar
7 demektir. Kissinger ABD yannda dier byk devletlerin de
mdahalesine hakllk kazandran bu szyle belki diplomatik hayatnn
en byk gafn yapmaktayd.
Kukusuz konumuz ABD'nin mdahale anlay olmamakla birlikte bu
grn Terrist Devlet olgusuyla ok yakn ilikisi bulunmas
nedeniyle
bir rnekle bu blm bitirmek istiyorum.
ABD Savunma Bakan Harold Brown, 1979'lu yllarda, lkesinin Orta

Dou'daki karlarn korumak iin 'gerekirse' askeri mdahale

de dahil,
her trl giriimde bulunmaya hazr olduunu aklam
ABD'nin bir
Sovyet tehdidi karsnda Orta Dou'daki petrol karlarn
korumak iin
Silahl Kuvvetler dahil her areye bavuracan belirtmitir.8 Ve
de bugn
Amerikan Donanmas krfezde bulunmakta, bu amala kurulmu
evik Kuvvet in harekt iin sler ve kolaylklar aranmakta, Orta
Dou'da Amerikan karlarna uygun yeni dengeler kurulmas yolunda
CIA dolarlaryla tahtn srdren rdn Kral Hseyin
grevlendirilmektedir.
9"1 1
2 Time, ClA'nn eski bakan Colby le grt: Vietnam'da
giritiimiz Phoenix harektnda 20 bin kii ld,
Cumhuriyet, 21 Ocak 1976
3 Ermeniler iin belge aray: ABD Bakan yardmcs George
Bush, ABD'nin Ankara Bykelisi Hupe'ye
Ermeni soykrmnn olup olmadn belirleyebilecek Osmanl
arivlerinin almasn salamak iin talimat
verdii akland. Bush Ermeni Kilisesi Patrii'ne gnderdii
mektupta, Trkiye'nin Ermeni Soykrmn inkrna
kar mcadele veren Ermeni Cemaatinin abalarna sempati
duyduunu syledi, Ufuk Gldemir,
Cumhuriyet, 13 Kasm 1987
4 Cumhuriyet, 17 Aralk 1973 ,
5 M. Ali Birand, 12 Eyll 04.00
6 Yaln Doan, Dar Sokakta Siyaset
7 Politika, 18 Aralk 1975
8 Cumhuriyet, (Milliyet), 27 ubat 1979.
ClA'nn besledii devlet adamlar ve politikaclar saymakta bitmez; bir
ka rnek vermek gerekirse:
- Eski Meksika Bakan Lulz Echeverria.
- Venezuela Bakan Carlos Andreas Perez1 2
- Enver Sedat1 3

- ran ah Pehlevi1 4 vb...

Watergate sulusu blge efi Howard Hunt'a gre: ClA'nn yabanc
lkelere
para vermesi sayg deer bir gelenektir ve bu nedenle grev
yapt srada URUGUAY, MEKSKA ve JAPONYA hkmet yetkililerine
rgt fonlarndan gizli demelerde bulunduunu sylemitir. 5
Hal byleyken Trkiye'de hl Loochead rvet olay esrarn korurken,
gncel IRAN-CONTRA ilikisi iinde Trkiye ayandaki rvet olay
geitirilmitir.
Ve de Eisenhovver Mbadele Dostlar Vakfna son seilen
Trk, Erdal Kabatepe, Amerika'sz Trkiye'yi dnemiyorum
diyebilmektedir.
Dnyann en byk Amerikan firmalarndan birisinin mavirlii,
bir baka Amerikan firmasnn temsilciliinden... gelen papelleri
cebe indirdikten sonra...1 6
ATATRK'n nde gelen iarlar, anti-emperyalizm, anti-kapitalizm ve
tam bamszlktr. Oysa, gnmzdeki YEN AMERKAN
MANDACILARI,
t m bu kavramlar ineyerek ATATRKLK taslyorlar...
Sras gelmiken Eisenhovver Mbadele Dostlar Vakfna ilk seilen
Trk'n -Fellow- Sleyman Demirel olduunu hatrlatalm. Amerika
dn
Amerikan Morrison firmas temsilciliinden Babakanlk koltuuna
atlamasn da rastlant sayalm...
Peki ABD bu boyutta rvet, cinayet, mdahale vb. gibi giriimleriyle
neyi amalamaktadr? Amerika btn bunlar oltasna takt lkelerdeki
karlarn korumak ve anti-komnizmi rgtlemek iin yapmaktadr. Bu
tesbitin uluslararas terrle sk skya ilikisi olduunu vurgulamak isterim.
Grlyor ki, Monroe Doktrini'yle balayan Amerikan politikas, Latin
9 -Washington Post gazetesinde yeralan habere gre, Kral Hseyin
1957 ylnda Bakan Eisenhower dneminde
CIA bordrosuna geirildi ve geen yl ise Kraln tahsisat azaltlarak
750 bin dolara indirildi. CIA rdn
Kral Hseyin'e 20 yldr maa veriyor, Cumhuriyet, 19 ubat 1977.

10 ABD Bakan Carter, ClA'nn rdn Kral Hseyin'e deme

yaptn dorulad, Cumhuriyet,
27 ubat 1977.
11 Kral Hseyin: 20 yldan beri ClA'dan para aldm. Milliyet, Vatan,
1 Mart, 1977
12 Uur Kkden, ClA'nn besledii politikaclar, Politika, 2 Mart 1977
13 Sedat, ClA'dan ald parayla ngiliz turizm irketinin hisse
senetlerini ald. Cumhuriyet, 28 ubat 1977.
14 Iran ah Pehlevi, ClA'nn 1953'de kendisine 60 bin dolar
verdiini aklad. Cumhuriyet, 6 Mart 1977.
15 Politika, 26 ubat 1977
16 Yener Ssoy'un Erdal Kabatepe ile tatil Sohbeti, Milliyet, 8 Kasm
1977.
88
Amerika'yla snrl kalmam, btn, dnyay tehdit edici bir boyuta
ulam bulunmaktadr.
Amerika terr konusunda, srail stihbarat rgt'nn -MOSSADnclnyapt iddete iddetle mukabele yntemini benimsemitir.
1 7"1 8 Bu anlay sonucu Reagan, terrist devlet ilan ettii Nikaragua,
Kba, Libya, Iran ve Kuzey Kore gibi lkelere eitli yntemlerle
mdahale etmekte kendini hakl grmektedir.
Sayn Yarg Cell Karaveliolu bu davran biiminin tehlikesinden sz
etmektedir2 0
srail ve Amerika'nn terrizmle mcadele aralar arasnda kullanlmak
zere gelitirmekte olduklar ve Avrupal baz devletlerce de benimsendii
anlalan terrist gruplar koruyan lkelere kar askeri misilleme
(fiili operasyon) teorisi konusunda devletimizin dikkatli olmas
gerektiidir.
yleki, terrizmle mcadele edelim derken, kendimizi baz lkelerin
milli karlar uruna balatabilecekleri bir askeri misilleme hareketinin
ve dolaysylada bir scak savan ierisinde bulmayalm.
Reagan, ABD'ne kar giriilecek terr hareketlerini planlayanlar ve
bunlara maddi destek salayan lkelere kar yeni oluturulacak ekiplerin
ve harekta giriebilecekleri grnde olduunu aklamtr.

Reagan'n kargalardan oluduu olaylarla kantlanan danmanlarnn

grleri de farkl deildir. Nitekim Alman Stern Dergisinin, yazdna
gre, ABD'nde 100'den fazla terr okulu bulunmakta ve bu okullarda
binlerce paral askerin komnizme kar yetitirildiini yazmakta ve
Reagan'n danmanlarndan Robert Mc. Farlane'in Terristlere ve onlar
yetitiren lkelere kar askeri saldrlarda bulunmay dndklerini
aklamaktadr.2 2"2 4
Bu anlay sonucu 15 Nisan 1986 gn Libya bombalanmtr.2 5 Oysaki,
bu saldrnn hakszl, Birlemi Milletler rgt'nce kabul edilmi
bulunmaktadr.
Bunun gibi bugnlerde ABD'de yaynlanan IRAN-CONTRA AFFAIRE
adl ran'a gizli silah satndan elde edilen paralarn yetkili organlarn
17 Bu ynteme gizli servis dilinde Hornos Operasyonu
denilmektedir,^'/?^/<4 JtJJ??.< rn'uk'j -
18 Amerika'nn terre kar terr plan, Hrriyet, 1 Nisan 1986 ^
19 By Reginal Dale, Reagan hits out at 'confederation of terrorist
states' Us Editor in Washington Financial
Times, July, 9, 1985
20 Cell Karaveliolu, Dnya gndeminde terr, Kayseri dare
Mahkemesi Hakimi, Milliyet, 9 Ekim 1986
21 Reagan, uluslararas kar-terr ekipleri oluturuyor, Cumhuriyet,
14 Mart 1984
22 Terr Okulu, Gne, 11 Temmuz 1985
23 ABD'de zel terrist okullar, Nokta, 4 Austos 1985, say: 30 ,
24 Bilindii gibi, Robert Mc. Farlane Iran-Contra rezaletinin
mimarlarndan bisiridir.
25 Prof. Dr. Halk lman, Orman Kanunu, Hrriyet, 16 Nisan 1986
89
haberi olmakszn Nikaragua ynetimine kar mcadele eden CONTRA'lara aktarmadaki tutumu nedeniyle Reagan ar lde eletirilmektedir.
Bu durumda Reagan baka devletleri terrist olmakla sularken
Amerika'y
Terrist Devlet konumuna sokmu olmuyor mu? Orta Dou'daki

ABD'nin TRUVA ATI olan SRAL devletinin MOGADU, IRAK ve

TUNUS'da
gerekletirdii eylemler uluslararas hukuk kurallaryla nasl
badaabilir?
Devletlerce ynetilen bu trden haksz terr eylemleri kartlarna
davetiye
karmaz m?
Bugnk ABD-RAN atmas nasl aklanabilir?
imdi yeniden baa dnerek vatannn Latin Amerika olduunu
belirttiimiz
AAA'nn gerek anlamn aklayalm:
AAA = Allianza Anti-communista Argentina2 6
AAA = Allience Article Anti-comunisme2 7
AAA = Allianza Anti-communista Americana2 8
AAA = American Anti-comunist Alliance2 9
Grld gibi AAA simgesi karlarnda tanmlamalar aklanan
deyimlerin
ba harflerinden olumaktadr. '
Btn tanmlamalar belgesel olarak akland halde, kanma gre
geree
en yakn olan: ALLIANCE ARTICLE ANT-COMUNSME olmas gerekir.
Bu nedenle AAA simgesi gerekte komnizmle mcadele etmekte
kendilerini feda etmeyi gze alm insanlar topluluu olarak
tanmlanabilir.
Latin Amerika lkelerinde bu inanla yetitirilmi ve cepleri amerikan
dolarlaryla iirilmi topluluklar idam mangalar (Death squadEscadrons
de lamort) paramiliter rgtler olup Amerikan yanls iktidarlarn
denetimi ve korumas altnda komnizmle mcadele ederken her trl
terr yntemini -siyasi cinayet, adam karma, ikenceyle sorgulama,
sabotaj, soygun ve kundaklama, vb.- kullanmaktadr.
Bu noktada sa terr m, sol terr davet eder ya da sol terr m sa
terr kkrtr sorusunun cevab aranmaldr. Bu cevap aranrken
ULUSAL

KURTULU SAVALARI'nn DEVRMC DDET olgusu parantez

dnda tutulmaldr.
Amerika, balangta Latin Amerika'nn Bolivar'dan bu yana geleneksel
26 Amnesty International Rapport Annuel, 1975-1976, s. 84
27 Patrick Sharoff, Neo Nazisme
28 Amnesty International Rapport, 1981, s. 130
29 A.g.y.
90

hale gelen askeri darbeler -proninciamento- geleneini kulland.

Kendinden
yana diktatrleri ibana getirme yollarna bavurarak ABD smrsn
emniyete almay denedi. Ancak, II.Dnya Sava'ndan sonra
ABD ile SSCB'nin ayrlan yollar, Mc.Carty'ciliin balatlmas, in
Devrimi,
Kba olay, ili'de Sosyalist iktidarn seimle ibana gelmesi ve nihayet
ABD'nin arka bahesindeki Nikaragua'da Amerikan kuklas Somoza'nn
devrilmesi ile sosyalizme ak bir ynetimin kurulmas, dnyada
uyanan halklarn her geen gn Amerikan smrsne kar kmas;
ABD'ni kar tedbirler almaya itti; bu amala ite ve dta komnizme
kar mcadele iin koullandrlm Silahl Kuvvetler, Gvenlik rgtleri,
stihbarat rgtleri, Komando Birlikleri, Kontr-Gerilla yntemleri
uygulayan
kurulular, Anti-terr rgtleri, idam mangalar ve benzeri legal
veya illegal bir konumda dzenlendi ve finanse edildi. ~
Bu yntemlerin bir ksmna Gayr-nizami harp denilmektedir. Bu amala
kurulan ve komnizmle mcadeleyi ilke edinen rgtlerin hem f i
nansman,
hem de eitimi ABD tarafndan stlenilmektedir.
Bu tip eitim kurulularna Washington'dakiULUSLARARASI POLS
AKADEMSni rnek gsterebiliriz. Bu merkezde dier lkelerin seilen

polis eflerine kendi lkelerinin toplumsal sorunlar anlatlmakta,

komnistlerin saldrgnlfklar ve ykclklar konusunda konferanslar
verilmekte,patlayc maddelerle suikast dzenleme konusunda film
gsterilmekte,Meksika snrnda Matamaros yaknlarnda 'Yeil Bereliler
gzetimindepatlayc maddelerin kullanlmas denenmekte, sessizce
adam ldrme baklama, boma, vb. eitimleri retilmektedir.
Uzun sreli bir uratan sonra ABD, etki alan altndaki lkelerdeki militer
glere Antikomnizm = Milliyetilik formln benimsetti. zellikle
FM 31 seri numaral resm ABD talimnamelerinde 'Gayri-nizami
harp' veya 'Kontr-Gerilla' yntemleri aklanmakta, bu amala kurulan
yeralt rgtlerinin, komnizmle mcadele ederken, gerektiinde
ikencedenktrm hle getirmeye ve soygundan sabotaja kadar her
Turlu ynteme bavurac ilkesi getirilmektedir. Bu resmi ABD
belgelerivarolduka ABD'ni hem Terrist Devlet hem de 'Terr ihraEden
Devlet olarak nitelemekle gerei ifade etmekte olduumuzu sanyoruz.
30 Bomba Davas, Savunma, I. ve II. cilt.
Bu konuyu Savunmam'da eletirmi, Trk emniyet grevlileri
arasnda benzeri kurulularda eitim gren
olup olmadm aratrmann 1980 ncesi ortamnn aydnlanmasna
yardmc olacan belirtmitim.
Nitekim 1986 yl iinde 100'e yakn Trk polis efinin ABD'de FBI
tarafndan dzenlenen kurslarda Kontrterrizm,
sulularn analizi, havaclk, yneticilik, laboratuvar aratrmalar
vb. konularda eitim grecekleri
akland. Cumhuriyet, 18 Ocak 1986
Emniyet Genel Mdr Saffet Arkan Bedk'n aklamasna gre,
Terrle Mcadele Daire Bakanlnda
grev alacak 100 kadar polis efi terrle mcadele konusunda
eitilmek zere 1986 Mart, Austos aylar iinde
ABD'ne gnderildi. Milliyet, 22 Eyll 1986.
91
Nitekim, yukarda rneini verdiimiz VVashington'daki Polis Akademisi'nin benzerleri ABD'nin dier eyaletlerinde, Panama'da ve Bat Almanya'
da da vardr.

Yazmzn bu noktasnda en nemli sorulardan biri de, mcadele edilecek

komnistlerin nasl saptanacadr. Eer bu saptamada l karlrsa
-ki t m lkelerde karlmaktadr- lke halknn byk ounluu
komnistlikle
sulanmaktadr. Onun ardndan, szkonusu lkede yapay
bunalmlar yaratlarak askeri darbelerin, skynetimlerin gndeme
getirilmesi,
ve byle dnemlerde lider kadrolar ABD'de yetitirilmi paramiliter,
militer glerle ABD karlar dorultusunda rgtlenmi ve
koullandrlm
ibirliki sermaye, oven gruplar ve dinsel glere dayanlarak
Temizlik Operasyonlar dzenlenmesi, tm yurtseverlerin komnistlikle
sulanmas iten bile deildir.
FM 31-15 resm ABD talimnamesi byle kargaa dnemlerinde susuz
kiilerin 'adi sularla' sulanlarak yarglanmasn nerecek kadar ileri
gitmektedir. Byle bir ereve iinde, ikence, bask, zulm, terr, cinayet
ve adaletsizlikler bu dnemlerde birbirini kovalamaktadr.
1965 ylnda Komnist htilaller ve Subaylar bal altnda Yaln
Metiner
imzal bir bror Genel Kurmay Bakanl emriyle t m ordu
birliklerinedatlmt.
3 1^2"3 3"3 4
Bu brore gre zetle:
1- ...Kzl air Nazm Hikmet'i ve eserlerini gklere kartanlar
komnisttir.
35
2- ...Mlk sahiplerine hrsz, dindarlara yobaz ve gerici,
milliyetilere
sermayedar ua veya gnmze uyarak Amerikan ua,
demokratik
devlet mmessillerine satlm politikaclar, sanayicilere de
emek dmanlar gibi yalanlar, isnatlar ve iftiralar atanlar komnisttir.
3- ...Mehmet isminin Muhammetle ilgili olan h harfini atp onun
yerine

sadece MEMET adn kulland grlenler komnisttir.

4- ...Mlkiyet hakknn sonradan bsbtn kaldrlacan imdiden giz31 Prof. ismet Giritli, Komnist Darbeler ve Silahl Kuvvetler,
Tercman, 29 Mart 1967
32 lhan Seluk, Subaylarmza kim ders veriyor? Cumhuriyet, 31
Mart 1967. (Bu brorn I. Seluk'un yazsnda
Fahri Tanman adl bir toprak aas tarafndan kaleme alnd
aklanyor.)
33 Yaln Metiner ii kartrd, Cumhuriyet, 2 Nisan 1987. (Trkiye
Komnizmle Mcadele Dernei Bakan
lhan Darendeliolu'na gre ise ayn bror eski emniyet mensubu
Keml ztrkmen yazmtr)
34 Cneyt Arcayrek Aklyor - 5 -Demirel Dnemi- 12 Mart
Darbesi, s. 173.
35 a) LOrdu Komutanl Skynetim As.Svc.'nn Esas No: 1986/153,
20.11.1986 tarihli Bar Komitesi Davasnn
Esas Hakkndaki Mtalaas S.inci sayfasnda As.Svc. Nzm Hikmet
iin: Kabul etmek gerekir ki,
gerekten byk airdir diyerek kansn aklamtr.
b) Kltr Bakan N.Keml Zeybek: "Nazm Hikmet, Trkiye'nin en
byk airlerinden biridir." Hrriyet,
4 Austos 1989.
92
lemek iin onun kstlanacan, ve bunun da gya sosyal adaleti
(gerekte
sosyal sefaleti) temin iin yaplacan syleyenler komnisttir.
5: ...Seimle gelmi olan devlet ve hkmet mensuplarnn itibarn
drecek her trl tezvir ve propaganday yapanlar komnisttir.
6- ...Hr memleketimizde mevcut dzenin her tarafn ktleyenler
komnisttir.
7- ...Maksatl ABD dmanl yapanlar komnisttir. Ve bu grleri
savunan
partinin Komnist Partisi olduu, dolaysyla bunlar benimseyenlerin
komnist olduklar aklanmaktadr.

Eer bu gr yetkili ve sorumlu kiilerce benimsenmise -ki uygulamada

benimsendiini gryoruz- lkemizdeki politik dalgalanmalarn nedenleri
bir lde aydnla kavuabilir.
Bu anlay iktidarlara egemen olmasayd bugn yzbinlerce kii
sakncal
varsaylarak sulanabilir miydi?
Bu aklamalardan grld gibi Latin Amerika'ya zg gibi grlen
AAA simgeli lm mangalar, deiik isimler altnda legal ve illegal
kurulular
halinde ABD politikasna gre gdmlenen btn lkelerde kurulmu
ve amalar dorultusunda kullanlmtr ve kullanlmaktadr. Nitekim
pek yakn bir tarihte bir gazetede yer alan bir haberde El Salvador'
da l m mangalarnn sahnede bulunduunu reniyoruz.3 6
Amerika Sandinist ynetime kar Nikaragua'da ynetim kart
CONTRA'lara destek vermektedir. Oysa devrik Nikaragua lideri Somoz
a:37
ABD'deyken yaamn ikinci el araba satcl, kahve ileticilii,
Rockfeller
Vakf'nda tuvalet bekilii vb. iler yaparak kazanan I. Somoza,
1956'da 60 milyon dolarlk bir servet ile, 45 adet kahve plantasyonu ve
51 adet besi iftliinin sahibi idi. 1979'da ise Somoza ailesi 5-600 milyon
dolarn yan sra, tm lkedeki ekilebilir topraklarn 1/5'ini, en byk 26
sna kuruluunu, 8 eker kam plantasyonunu, birok rafineriyi vb.
elinde tutuyordu. Ayrca alkol tekeli, eitli besin endstrilerinin denetimi,
Avrupa otomobil firmalarnn acentelii, lkenin tek ulusal hava yolu
irketi, eitli deniz nakliyat irketleri, tekstil ve imento sanayiinde
nemli miktarda hisse, bir banka, bir tasarruf ve kredi sand ve eitli
ABD firmalaryla ortaklklar da servetinin unsurlar arasndayd.
te halkn byk ounluunun sefaleti pahasna edinilen servetin
Sandinist
ayaklanma ile tehlikeye girmesi, ABD destekli Milli Muhafzlarn
Nikaragua
halk zerinde tyler rpertici basklarna yol at. Bu basklar
36 Sz, 22 Kasm 1987.

37 Alain Rouguie, Latin Amarika'da Askeri Devlet, Alan Yaynclk,

Ekim 1986.
93
38
siviller, kentsel ve krsal alanlarda grevli olup, istedikleri kadar silahl
yardmc seme yetkisiyle donatlmlardr.
zellikle solcu gerillalarn etkinlik gsterdii alanlarda blge halk;
kanunsuz
tutuklamalarn, kayplarn ve cinayetlerin Silahl Kuvvetlerce
dzenlendiine
inanmaktadr.
Genellikle lm mangalar kurbanlarn ldrmeden nce karmakta
ikence yapmakta ve sorgulamaktadr. ounlukla tannmalar mmkn
olmayan ve kafalar, elleri, kol ve bacaklar vb. koparlm kurbanlarn
cesetleri
karldklar yerin yzlerce kilometre uzanda bulunmaktadr.4 3
dam mangalar, Latin Amerika'da ve benzerleri btn dnyada ABD
karlarn
korumak iin yllardan beri yzbinlerce masum insan cinayetlerine
kurban etmitir. zellikle diktatrlklerde ve cunta dnemlerinde bu
cinayet etelerinin faaliyetlerinin arttna tank olmaktayz. rnein,
Arjantin'de
cunta dneminde onbinlerce kii ortadan kaldrlm ve bir
ounun cesetleri denize atlmtr. Daha sonra Alfonsin ile balayan
demokrasi
dneminde sorumlu cuntac generaller hapse atlm; ama bu
sulara katlm glerin etkinlii karsnda soruturma durdurulmu,
baka yntemlerle Alfonsin'in gc krlmtr.
Guatemala'da 1976-77 dneminde 20 bin kii kaybolmu ve gizli
mezarlklara
gmlmtr.
israil ve Amerika'nn terre kar terr yntemini benimsediklerini
aklamtk.
Oysa ada, gerekten demokratik, insan haklarna ve kii

zgrlklerine saygl devletler kanmzca bu yntemlere ba vurmazlar.

Hukuka ve uluslararas genel hukuka saygl devletler, kendi yasalarn
ineyerek terr nlemee kalkarlarsa, DEVLET TERR suu
ilerler.
Ayn yntemi lkelerinin snrlar dna tarrlarsa TERRST DEVLET
e dnrler.
Kukusuz yzylmzn gerei,olan terr ok geni boyutlu ve kapsaml
bir olgudur. Biz bu yazda tm dnyada genellikle Amerika tarafndan
dzenlenen sa terr konu aldk. Terr olgusu gibi onunla mcadele
yntemleri de ok ynl ve eitlidir. Bunlardan kanmzca nde geleni
sosyo-ekonomik koullarn adaletli bir konuma getirilmesi ve sosyal
adaletsizliklerin giderilmesidir. Ayn gr dnya geneli iin de geerlidir.
Dnyada yeni bir ekonomik dzen anlay ile lkeler arasndaki gelir
dzeyinde denge salanmas hayal gibi grnmektedir. nk emperya42 Amerikan gdmndeki lkelerde, Kontr-Gerilla yntemleri
uygulayan Silahl Kuvvetlere bal yeralt rgtnn
elemanlar.
43 Arjantin'de cunta dneminde cesetlerin helikopterlerle denize
atld gnmzde aydnlanm bulunmaktadr.
44 Amnesty International Repport, 1979.
95
94

Uluslararas Af rgt raporlarndan izleyelim.

- Uluslararas Af rgt'nn 1976 raporunda Nikaragua'da Milli
Muhafzlarn
operasyonlar sonucu 300 kylnn yokolduu bildirilmektedir.
Dinsel gruplar ise 1974-78 aras 3000'i akn kylnn tutuklandktan
sonra kendilerinden haber alnamadn kaydediyorlar.
- Nikaragua'da yerli halkn Cephe'ye desteini nlemek amacyla youn

.basklar srdren CIA destekli Milli Muhafzlar, ok sayda yerel efin

ikenceyle ldrlmesinden sorumlu tutuluyor.
- Bu amala lkenin baz blgelerinde temerkz kamplar kurulduu,
buralarda
kitle halinde ldrmelerin gerekletii biliniyor.
- Milli Muhafzlar Sandinist Cephe iinde nemli bir rol oynadndan
kukulandklar kiileri soruturma brolar Oficina de Seguridad
Nacional'e
sevketmekte; burada kimseye haber verilmeksizin birka ay tutulan,
eitli ikence yntemleriyle sorgulanan sank, ardndan askeri
mahkemeye kartlmakta idi. Ancak ilk ifadelerinden sonradr ki
haklarnda
resmi tutuklama emri kartlp cezaevine gnderiliyorlard.3 9
zetle:
Gerek Latin Amerika'da gerekse ABD'nin etki alanndaki lkelerde legal
ve illegal olarak rgtlenmi gler, yllardan bu yana yz binlerce kiiyi
komnizmle mcadele maskesi altnda ortadan kaldrarak sa terrn
nedeni olmulardr. Bu glerden biri de Latin Amerika'da yuvalanm
dam mangalardr. Basnda yer alan bir habere gre AAA rgtnn
SPANYA'da da ayn isim altnda bulunduunu gryoruz.
idam mangalarn bir kez daha tanmlarsak:4 1
Guatemala: (...) Bu lm mangalar byk lde sivillerden olumu
olmakla birlikte ayn zamanda gvenlik gleri elemanlarn da ierirler.
(Policia Regional)'n sadece grevli polislerden olutuu sanlmaktadr.
Bunlarn dnda, krsal alanda etkinlik gsterenleri de gvenlik gleri
konumunda saylmakta ve byk tarmsal iletmelerden oluan ynetim
birimlerine baldrlar.
Silahl kuvvetler ajanlar (les comissionados militares) olarak tanmlanan
38 Amnesty International, Annual Repport, 1975-76.
39 FM 19-20 Department ot the Army Field Manual fCRIMINAL
INVESTIGATION) adl resm ABD talimnamesinde
sorgulama tekniine yer verilmektedir. Bu talimname poliste de ders
kitab olarak okutulmaktadr.
(Modern Sorgu Teknii, retmen Emniyet Md. Erturul Korhan). Bu
kitapta zellikle farmakolojik ikencede

kullanlan ilalar zerinde durulmaktadr. (1977'nin Mays ile

Temmuz aylar arasnda Ankara'da yaynl
a n a n 7 Gn dergisinde bu konuyu ayrntlaryla akladm halde,
o gnden beri ne iktidarlar ne de muhalefet
partileri polise ders olarak retilen ve Anayasa ve yasalarmzla
badamas mmkn olmayan
farmakolojik ikencenin zerine gidemediler.)
40 spanya'da sa ve sol ulardan 30 kii tutukland. Cumhuriyet, 11
Ekim 1977.
41 ' -nesty International Rapport, 1978, s. 129
list lkelerin yaamalar iin smrye ihtiyalar vardr. Yeni smrgecilik
yntemleriyle bu smrnn tm alt yaps ve rgtleri kurulmu ve
tkr tkr almaktadr.
Bir benzetme yaparsak sivrisineklerle mcadele iin her yl ilalama m
yapalm, yoksa sivrisineklerin hi olumamas iin batakl m kurutalm
diye dnrsek, kukusuz en radikal zmn ikincisi olduunu
grrz.
Terrle de mcadelede nemli olan batakln kurutulmas yani terre
uygun ortamn ortadan kaldrlmas en nde gelen zmdr. Oysa
terre
kar terr ilke olarak benimseyen Amerika'da daha bugnden
100 okul kurulmu, dnyann btn lkelerine diplomal caniler ihra
edilmektedir. Bir gn terrn kknn kurutulduunu varsayalm, ileri
cinayet ilemek olan bu insanlar ne yapacaklardr?
Hi kuku duyulmasn Neo-nazist ve Neo-faist partilerin militan gleri
olarak nlenilmesi olanaksz yeni bir terr kaosuna dnyay
boacaklardr.
Gelecein en byk kasrgasn nlemenin yntemleri bugnden
dnlmelidir.
*
Yukarda aktardmz olgu ve olaylarn benzerleri, son yirmi yln
alkantlar
iinde geiren lkemizde de yaanmtr, yaanmaktadr.
Toplumumuzun yerli ve yabanc eitli mihraklarn u ya da bu hesapla

kkrtt kr dvnden kurtularak salkl bir geliim izgisine

kavumas
kukusuz t m yurtseverlerin ortak isteidir. Bunun iin ilk koul,
kanmzca toplumsal muhalefetin dncelerini serbeste ifade edip
zgrce
rgtlenebildii ak bir ortamn oluturulmasdr. Bunun iin, gemite
olanlarn rtbas edilmesi deil, aksine cesaretle stne gidilmesi
gerekmektedir, ikencede lenler, kaybolanlar, faili hl bulunmam c i
nayetlerin
sorumluluu, yalnzca dnemlerinin iktidarlarna mal edilemez.
Can gvenliini salamakla ykml devletin sreklilii szkonusudur.
Bu olaylarn tm aydnlanncaya kadar gemi, mevcut ve gelecek
iktidarlar
sorumluluk altndadr. Bir bakma bu olaylarn aydnlanmasnn
demokrasinin
ilerlik kazanmasnn n koulu olduunu da vurgulamak isterim.
30 Kasm 1987
96
IV.BLM
POLTK DURUM DEERLENDRME*
t
I. BLM
Askeri Darbeler Dnemin bal altnda yayna giren dizi yazmza
12
Eyll Tartlyor2 ara balyla devam etmitik. Gerekte ilk yazdan
sonra aradan geen sre iinde konu gncelliinden, ikincisini kaleme
almak durumunda kalmtk. Bu kez de son yazmzda,2 zayf bir olaslk
olmasna karn, eletirme gereini duyduumuz askeridarbe
olasl,
Cumhurbakan Kenan Evren'in Trabzon, Rize ve Giresun konumalaryla
gncelleti; ve btn Mays-1988 ayn ieren bir boyutta, gerek yurt
iinde, gerek dnyada ve hatt uluslararas finans evrelerinde youn bir
ekilde tartld.3 Ate olmayan yerde duman kmaz. diye bir zdeyi
vardr. znde bu konudaki duyarllk ve sregelen 12 Eyll ncesine
dnme tehditleri, iflas eden uydu bir ekonomik model, ar bamlln

getirdii sorunlar, sabit gelirlilerin her geen gn yoksullamasna

karn, ibirliki sermayenin palazlanp dzene egemen olmas, sosyal,
kltrel ve etnik sorunlar vb. gibi darbe olaslna elverili bir ortam
oluturmaya devam ediyordu. Bu nedenle tartma byk lde ilgi
grd ve satr aralarnda da olsa baz gereklerin alglanmasna neden
oldu. Bu arada, baz kiilerin ileriye dnk politik zlemlerine ilikin
niyetleri akla kavutu. Cumhurbakan seimine ilikin tartma
1987'de sahneye srlm bu konuda baz evrelerin ne dnd
saptanlmaya allmt. Sregeldii iddia edilen Evren - zal uyumu o
gnden bu yana glgelenmeye yz tutmu, zal kendisine yaplan
telkinler
dorultusunda ikircikli aklamalar yapmak gereini duymu ve
Cumhurbakann halk m sesin? sorusu Anayasa deiiklii'ni
gn* SORUN Birlikte Sosyalist Dergi, Kasm'88 tarihli saysnda
yaynlanmtr.
1 SORUN Birlikte Sosyalist Dergi, 1/3 Mart'88
2 SORUN Birlikte Sosyalist Dergi, 2/4 Mays-88
3 Cumhurbakannn konumalar, 30 Nisan, 1-2 Mays 1988 gnleri
yapld
a) 1/3 Mays 1988 gnl gazeteler
b) Milliyet aktalite dergisi, Mays, 1988, Ayn dosyas, zel Blm,
Cilt: 3, Say: 1 "12 Eyll Uyars ve
* Demokrasi Savunmas".
97
deme getirmiti. Yar bakanlk, ya da bakanlk sistemi'nen sz
edilmee
baland....
Kapal kaplar ardndan srdrlen bu yarma, seime kadar srd.
ANAP, kendi eseri olan yapay bir seim yasasyla yzde 36'yla
TBMM'de ounluk olma becerisini gstermi, ancak bu oluum daha
banda politik istikrarszlk koullarn beraberinde getirmiti. Ekonomik,
sosyal, kltrel vb. gibi nedenler yannda zal Hanedannn
vurdumduymaz

savurganl ve yaam biimi, ANAP iktidarnn itibarn hzl bir

ekilde drd. Mahalli seimler bu konuda bir denekta olabilir.
ANAP iktidar daha da ypranabilir, bir erken seim gndeme gelebilirdi.
Byle bir durumda riske girmenin anlam yoktu.
Cumhurbakan Kenan Evren'in giriimlerinden tedirgin olan ANAP
iktidarnn
niyeti, Gn.Bsk. Yardmclarndan Gne Taner'in kiisel gr
(!) olarak akland Oysa, son dnemde bu konudaki zal'n tavr Taner'in
aklamalarna kouttu. Taner'in lider diktatoryas yaanan bir partide
bylesine yaamsal konuda kiisel aklama yapacak kadar cesur
olduuna ilikin rneklere siyasal gemiinde rastlanmyordu.6 zal bu
nemli sorunu hafife alyor ve Taner bir eyler sylemi, Evren de cevap
vermi mesele yok.7 Fikri Salar, Sleyman Demirel, Blent Ecevit
gn gnne tartmaya katlyorlard. Ayn konuda Evren de tepkisini
Kilis konumasnda gsteriyordu.1 1
Cumhurbakan seimine ilikin tartmay geen yl zal balatt.
nmzde
bu seim iin 16 ay sre var. Trkiye'nin gndemine bu konuyu
zamanndan nce srenlerin taktii dikkatleri baka alana kaydrmak ise
yanldklarn anladklarnda ok ge olabilir. Daha bugnden ANAP'l
Haydar zalp, Halil vgn, Mehmet Keeciler, Taner'in aklamasn tas4 Y,n: ANAP'nin lidere dayal diktatoryal yaps, onu referandum
riskine itti ama, byk bir pikinlikle %35
oran esas alnd, Referandum yenilgisi propaganda
bombardmanyla zafer diye iln edilerek iktidar srdrme
abas bal bana siyasi istikrarszlk nedeni olabilir...
5 Milliyet, 11 Haziran 1988, Gne Taner'in aklamas:
Evren 1989'daki Cumhurbakanl seimi iin yeniden adaylk iin
yatrm yapyor. Ama bouna, Anayasa'ya
gre bir daha adayln koymas mmkn deildir. Biz bu konuda
bir Anayasa deiiklii dnmyoruz.

6 Daha sonra Gne Taner'in bu konuda kendi inisiyatifiyle hareket

etmedii akland.

7 12 Haziran 1988 gnl gazeteler.

8 ankaya Yar, Milliyet, 12 Haziran 1988.
a) Salar. Cumhurbakan da, zal da koltua oturamaz.
b) Demirel: ankaya hevesleri kursaklarnda kalacak.
9 -Ecevit: Son derece yakksz" Cumhuriyet, 12 Haziran 1988.
Kamuoyunun kim Cumhurbakan olmal
veya olabilir tartmasn gndemden karp, ncelikle seim
sistemi konusu ile ilgilenmesini tavsiye
ederim.
10 Demirel: ankaya'ya yzde 36 ile kimse heveslenmesin.
11 Evren: Baz evreler benim konumamdan rahatszlk
duyuyorlar. 12 Haziran 1988 gnl gazeteler.
98
vip etmediklerini belirtmilerdir.1 2 Oysa bilindii gibi ANAP'ta Keeciler'inban ektii kanat zal'n Cumhurbakan olmasn ve seimi
TBMM'nin yapmasn istemesine karn; liberal kanat, Anayasa
deiikliine Cumhurbakan'nn halk tarafndan seilmesini istemekte
ve mevcut dengeleri korumak iin, Evren'in yeniden seilmesine olanak
salamay yelemektedir. Dinci, hareketi kanadn hesab zal'
Cumhurbakan
yaparak partiyi ele geirip Trk-lslm sentezini daha da iktidara
yaklatrmak olabilir. Byle bir oluum liberal kanadn tasfiyesiyle
sonulanabilir.
Byle bir olaslk ANAP'ta blnmelere neden olabilir. zal'n
gelecee ynelik tasarmlarn gerekletirmek iin transferler yolu ile
ANAP'ni glendirmek zere ilgililere talimat verdii basna yansd.
Demirel, byle bir gnden yararlanmak iin pusuda beklemektedir.
O'nun Cumhurbakan setirme ya da setirmemede ok az politikacya
nasip olan deneyimleri vardr. Geri bugn kendisine bu konuda yardmc
olacak Faik Trn gibi Skynetim Komutanlar yoktur,1 4 ama Dnya
Muhafazakr Partiler IDU cra Sekreteri Prof. Andreas Kohl Demirel'i
Trkiye'de demokrasinin mezar kazcs olarak tanmlamaktadr.1 5
Demirel'e
siyasal dalgalanmalardan yararlanp yeniden iktidar yolunun almas

saylamayacak kadar sakncalar beraberinde getirebilir. Daha imdiden

Mustafa Mulal kompleksinden1 6 sz ediinin ardndaki niyetlere
doru tanlar konulmaldr.
te Nakibendi ve Nurcu tarikatlarnn desteiyle yaad sylenen bu
iki sac partinin iktidar mcadelesi lkeyi arzu edilmeyen srtmelere
gtrebilir.
Grld gibi, darbe olasl bu koullar altnda gndeme gelebilir. Bu
nedenle siyasal istikrarszla neden olan bu koullarn bir ksmnn
oluumunu irdelemek istiyorum.
-12 Eyll tartlsn m, tartlmasn m?
- Askeri darbe olasl var m?
12 12 Haziran gnl. gazeteler.
13 Cneyt Arcayrek, Sylentinin ardndan, Cumhuriyet, 12
Haziran 1988
14 Y.n: Trn'n izniyle faaliyete geen nl Ziverbey ikence
kknde Temmuz/1972'de alnan ifadeler.
Balangta Mahkemeye getirilmemitir ama, AP. kulislerinde Faruk
Grler'in Cumhurbakan olmasn
engellemek iin kullanlm daha sonra intikam srecine geilerek
Bomba Davas'nda Grler yannda
Muhsin Batur ve Kemal Kayacan sank iln edilmi, sonra mevcut
dengeler elvermediinden dava rtbas
edilerek bu hesaplama nlenmitir.
Bu Cumhurbakan seimlerinde dnmesi olas entrikalar renip
ders atmak isteyenler, Bomba Davas'nn konuya ilikin blmn, Faik Trn'n aklamalarn
"Kore'den 12 Mart'a - Yazan: Ergun Gze, Tercman,
6-25 Aralk 1985 ve Nazl llcak'n 12 Mart Cuntalar, Tercman 12
Mart 13 Mays 1986 balkl yaz
dizisi -kitap halinde kt- 'ne bavurabilirler.
15 Askeri Darbelere Kar Dayanma Fonu Ali. H. Yurtsever'in
haberi, Milliyet, 24 Eyll 1987
16 Cumhuriyet, 4 Mays 1988
* YK Bakan vekili Uygur Tazebay, 500 yllk Nakibendi
geleneinden geliyor. Milliyet, 4 Austos *989

99
- Cumhurbakann TBMM mi, yoksa halk m sesin? Bu amala
Anayasa
deitirilsin mi?
lkemizin gelecekteki siyasal gndemini oluturmaa devam edecei
anlalan, anlan sorulara ilikin gzlemlerimizi dergi sayfalarnn kapsam
iinde aklamaa alacaz. Bu sorunlar 1989 Kasm ayna kadar
dzenin yapay dengelerini kknden sarsabilecei gibi, siyasal partilerde
yeni kaynama ve blnmelere neden olabilir. Siyasal partilerdeki
yeni transferlerin yarataca olumsuz ortama dier etkenler de eklenince
Ecevit'in de belirttii gibi darbe tiryakilerin\ yreklendirebilir.1 7
Evren zal dolaysyla ANAP arasnda sregeldii sylenilen balay, bugnlerde
ankaya rekabetine dnm, zarlar atlmtr. Evren'in Kbrs,
GAP projesine ilikin giriimleri ve hayali ihracat konusundaki kanunu
Kaaklar affediliyor1 8 diye veto etmesi geri dn olmayan
giriimler
olarak deerlendirilmelidir. Ama ilgililere sormak lzm: Daha nceleri
nerelerdeydiniz? iktidar ve U ve UH'larn ibirlikisi yerli holdingler
emme basma tulumba gibi birbirlerini desteklemelerinin doal
sonucu onlarn kaaklna gz yummaktadr. Konuyu soyuttan somuta
indirmek gerekirse, rnein byk ihracat irketleri olarak bilinen ENKA,
TEKFEN'e bal ihracat kurulular ve RAM1 9 D Ticaret vb. gibi
irketler
hakknda kaar dava almtr? Sz konusu davalarn mali portresi
nedir? Affedilecek bu miktarlar dargelirlinin srtna ne yolla yklenecek?
vb. gibi yzlerce soru... Olay bylesine aratrdmzda ihracat
devlerinin talan ve soygunlar ortaya kacaktr. Burada baka bir ilgin
durumla daha karlalacaktr. Yarglananlar byk patronlar deil, o
kuruluun
mdrleridir. nk iyi eitim grm birka dil bilen bu zavall
adamlar, kendilerine sunulan bol maa, yat, kat ve avanta karlnda
patronlarnn hrszlklarna paravanlk yapacak kadar aalamalardr.
Patronlar ise, yurt iinde ve dndan ibirlikilii orannda itibar
grmekte,

dllendirilmekte, devlet televizyonunda byk i adamlar diye

emeki halka yutturulmakta, Davos'da kayak, Acapulco, Rio, Kanarya
Adalarnda yaz tatili, Cenevre'de dinlenip, Kenya'da av partisine katlan
bu mirasyedi kuak zenginletike halkmz fakirlemektedir. Bu
parababalar,
zal iktidarnn destekisi olarak onun seyahatlarna katlmakta,
byk bir olaslkla tantanal seyahatlarnn masraflarn bile devlet
karlamaktadr. Ekonomik bunalmn doruundan, nemli bir ticaret
17 Ecevit: -Darbe tiryakileri vardr Cumhuriyet, 8 Mays 1988
18 Evren'den hayali ihracat yasas iin ar veto gerekesi,
'kaaklar affediliyor' Cumhuriyet,
13 Haziran 1988.
19 25 Austos 1988 tarihli Milliyet Gazetesi'nde mahkemeye verilen
33 hayali ihracat firmas aklanmtr.
13. srada Tam d ticaret denilmektedir. Baz evreler byle bir
firmann bulunmadn iddia etmekte,
gazetenin harf yanlln bilerek mi, yoksa bir bask hatas olarak
m yaptn tartmaktadr. RAM m?
TAM m? akla kavuturmak gerek... Bilindii gibi RAM Ko
Topluluu iinde yer almaktadr.
100

kuruluunun bana oturtulan bir kiinin ldrlmesinin esrar perdesine

karn baz gerekler su yzne kt. Ayn durumdaki Halit Narin de hl
bir kuruluun bakan, hl Ozal seyahatlarnn gedikli mdavimi...
Neden? Gerekte modas gemi Laissez-faire, Laissez-passer (Braknz
yapsnlar, braknz gesinler) slogan, kr ve sarlar diyaloguna
dnm;
kimin ne yapt, kimin kime ne geirdii tozdan dumandan grlmez
hale gelmitir... Bylesine kark bir ortamda toplumu bir de
ankaya bunalm ile dalgalandrrsanz ne olaca belli olmaz...

Bu koullarda Trkiye'nin nndeki siyasal gndemi: Rumba'dan Cumba'ya diye sloganize edebiliriz. Rumba'y kim baarl oynarsa
cumba'ya
o oturacaktr: Bu kii bugn sahnede grnenlerden bakas da
olabilir... Demokratik tm rgt ve kurulular demokrasiyi savunmaya,
kollama ve korumaya hazr olmaldrlar...
12 Eyll Tartmas:
Bu tartmay bata Cumhurbakan istememektedir. Nitekim Giresun
konumasnda: (2 Mays 1988)
12 Eyll'e satamalar oluyor. ok rica ettim. Bunu demeyin,
demeyelim, bu kapand. Bu yaray kanatmayalm dedim... Bunu tarih
deerlendirecek dedim. Bunun mnakaasnn yaplmas imdi doru
deildir. Bunu ilerde millet, tarih karar verecek, bu tartmalar ilerde
yaplacaktr
eklinde grlerini aklamtr.
za'n dolaysyla ANAP'n, 12 Eyll'n tartmas konusunda
Cumhurbakan
gibi dnd teden beri bilinmektedir.
Oysa, geriye kalan byk ounluk farkl dnmektedir. Aslnda toplumu
her ynyle etkilemi bir siyasal olayn tartmasn engellemee
kalkmak
olas deildir. Nitekim iddialamaya dntke, su duyurularna,
hesap Sormalara kadar istemler ne srlmekte, slup sertlemekte
ve byle bir durumda Kurumlar ypranmaktadr.
Kukusuz toplumda geriye doru byk dnmlere neden olan,
yzbinlerce
gen ve insanmzn ikenceden geirilip hapishanelerde srndrld,
d kaynakl bir ekonomik modelin uygulanmas sonucu
yaam dzeni dtke den ii, kyl ve sabit gelirlilerin ve onlarn
demokratik rgtlerinin susmalarn beklemek gdml demokrasi
iinde bile olas deildir. Tm nemli siyasal olaylarda olduu gibi, 12
Eyll'n
gerek deerlendirilmesini de tarih yapacaktr. Tarihi gerei
yakalayabilmek
iin o dneme ilikin belgeler yannda, olayda taraf olmu

kii ve kurumlarn da eletirisine gereksinme duyacaktr. Bu nedenle

yaplan
tespit, deerlendirme ve tartmalar tarihe hizmet edici niteliktedir.
101
Evren'den nceki Gn. Kur. Bakan'nn 27 Mays'a T. Slh. K.leri adna
sahip kan demeleri gazete kolleksiyonlar iinde durmaktadr. Buna
karn 12 Eyll'cler 27 Mays'a hnc olanlarn desteklerinden
yararlanmak
iin, 27 Mays'a kar bir tutum almay yelemilerdir. Bu nemli eliki
kiiler arasnda olsayd gzard edilebilirdi. Kukusuz 27 Mays ve
12 Eyll bu yn ile de tartlacaktr.
Bu konuda ynakta yanlgya dld kansndaym. 1982
Anayasasnn
yzde 92'ye yakn tasvip grmesinin kalc olduunu varsaymak
bize gre temel bir yanlgdr. Evren diyor ki:
12 Eyll zerinde halkn yzde 92'lik tasvibi vardr... Ayn hal zuhur
ederse Trk halk, kendini feraha karacak, Ordusuna yine ayn oranda
minnet duyacak ve bu hareketi tasvip edecektir... Trk milletinin yzde
92'sinin benimseyip tasvip ettii bir hareket mi demokrasiye uygundur;
yoksa anari ve terrn devamndan yana, yzde 8'lik bir kitlenin karar
m? Bu konumann basna yanl yansdn temenni ederiz.
27 Mays'n lideri 100 yl mrl, kimsenin ineyemiyecei bir Anayasa
yaplmas iin ilgililere talimat vermiti;2 1 ama bilindii gibi nitelii ve
yetenei
bugn herkes tarafndan iyi bilinen ve Grselin adam olarak tannan
Memduh Tama gibi bir kiinin zorlamasyla 1961 Anayasas 1971
ylnda halla pamuu gibi atlm ve te biri d glerin ve onlarn yerli
ibirlikilerinin nerileri dorultusunda deitirilmi; bu kadar yetmemi
1982 Anayasa's ile t m espirisi yok edilmitir. Grselin 100 yllk zlemi
1 0 - 2 0 yl srebilmitir. Trkiye gibi devingen bir toplumda zlemlerle
gereklerin birbirlerine uymadna ilikin daha saysz rnekler verilebilir.
Nitekim 1982 Anayasa'snn kefaletine karn 84'nc madde paspas
gibi inenilmi, bu konuda giriimlerin henz.ard kesilmi deildir.
Geici 4'nc madde halk oylamasyla deimi, yapclar tarafndan

bile deiiklik istekleri bugnlerin gndemi arasnda bulunmaktadr.2 3"2

4
1982 Anayasa'sndan gnmze kadar 6 yl gemitir. Bugn aynijko20 Yaln zer, Kim anlad, kim anlamad? Trkiye, 11 Mays 1988
21 Stk Ulay, Harbiye Silh Bana
22 Muhsin Batur, Anlar ve Grler
a) s. 275 Memduh Tama: Biz ekonomiden filn anlamayz, hepimiz
bozuk olduunu biliyoruz, ama nasl
dzeltileceini bilmeyiz. (ab.J,
b) Anayasa deiiklii iin s. 150-156, 165, 169, 179, 182. 185, 192, 197.
213, 259, 264, 265, 273, 275 284, 286, 287, 290, 292, 296 - 297, 315. 316, 318, -325, 337, 354. 368, 371. 384, 403, 404, 406, 435, 457,
504,529,570.571,574,580.
23 Y.n: Bilindii gibi gereksiz gibi grnen bir referandumla Anayasa'nn
nemsiz bir maddesinin deitirmee
kalklmas halka Demokratik Katlm diye yutturulmaya allmtr.
Halk bu zokay yutmamtr. Ama
kanmza gre referandumla d ve i gler ANAP'n itibarn lmek
gereini duymular ve bu arada zal'n
Cumhurbakanl hesab iin yeni taktikler saptamay amalamlardr.
24 Y.n: Bu yaznn yaynlanmasndan sekiz ay getikten sonra bugnlerde
zal, 1924 Anayasa'sna dnmekten
sz etmektedir.
102
nuda referandum yaplsa yzde 92 ve yzde 8 oranlarnn allak bullak
olduu
grlebilir. Byle olmasn doal saymak gerekir. Bunun dnda,
demokrasilerin 'onsuz olmaz' artlarndan biri de aznlk oyuna, ounluk
oyu kadar sayg gsterilmesidir. Aznlk oyu olan yzde 8'in bylesine
ar sulanabilmesi demokrasiyle nasl badatrabilir?
rnein bu satrlarn yazar, Cell Bayar hari Trkiye'nin t m asker
kkenli
Cumhurbakanlarna ayn kariyerden gelen, 12 Mart'ta Faik Trn'nemir

ve kontrolunda alan, Slh. K.ler mensuplar, MT elemanlar,

Emniyet grevlileri, askeri yarglar zel Sava Grubu elemanlar
sac militanlardan oluan ikenceli sorgulamalarla tertip dzenleyerek,
Faruk Grlerin Cumhurbakan olmasn engellemee alan bir etenin
bir ay sreyle ar ve alaka ikencelerine maruz kalm bir kiidir.
Hakkm aramak iin daha da nemlisi gelecekte devleti bylesine iren
tertiplere alet etmek isteyeceklerin cretini engellemek iin, yaptm t m
bavurular (yarg, Babakanlk) yantsz braklmtr. Bu tertipler iinde
grev alanlar 1974 affnn gvencesine snarak, entrikalarn
srdrmee
devam edegelmilerdir. Bunlarn bazlarnn MT soruturmas nedeniyle
bugnlerde iplikleri pazara kt; ama ok ge deil mi? Bu
koullarda bir askeri rejimi tasvip anlamnda 1982 Anayasa'sn
onaylamak,
gerek kendi ve gerekse insanlk onuruna saygszlk olurdu. 1961
Anayasa'sna olumlu oy vermi bir kiinin 1982 Anayasas'n onaylamas
eliki olmaz myd? Bu tavr ne Ordu tasvibi, ne de anarinin ve terrn
devamndan yana olmakla sulamak byk hakszlk deil midir? Bugn,
Anayasa'nn balang blmnde bir anlamda Trkiye halkna tuzak
kurulduu anlalyor, i Hizmet Yasasnn 351nci maddesinin koruma
ve kollamaya yeterli olmadn; nk Anayasa'nn buna olanak
salamadna
ilikin grlere karn, baz evrelerce Anayasa Balang blmndeki
milletin arsyla deyimi ne srlmektedir. yle anlalyor
ki bu deyim darbe zlemcileri iin byk bir ak kap olarak demokrasi
iin potansiyel bir tehlike tekil edecektir.
Bu nedenle, yzde 8'ler iinde bulunmakla hep vneceim. Nitekim
1986 ylnda yaymlanan yaptmda bu konudaki fikrimi aklamak frsatn
bulmutum.
Tm bunlara ek olarak 1975 ylnda istanbul 2 No.lu Askeri Mahkemede
yaptm savunmada faist bir dzenin geleceini ne sryordum '
25 Talt Turhan, Bomba Davas, Savunma, ikence, 2'nci kitap. s. 416:
1982 Anayasas'nn bugnden tartlr

duruma gelmesine kanmca bu yapay oluum neden oluyor. Tepki

anayasalarnn uzun mrl olmadn
biliyoruz. (...) 1982 Anayasasdaevet oran yzdeka olursa olsun,
dierleri gibi ksa s/ede demokratik
yoldan deitirilecektir" (Yaptn basm tarihi: 1986)
26 Talt Turhan, Bomba Davas, Savunma, Vinci kitap, s. 63
103
Daha sonra bir dergiye yazdm dizi yazlarda MC iktidarlarnn ABD
patentli faist bir askeri darbeye davetiye karacak kadar aymazlk
iinde olduunu belgelerle aklamtm. Gelecekteki bir askeri darbeye
1975'lerden 1977'lerden itibaren kar km birisi olarak2 8 1 980
mdahalesini
onaylama anlamnda 1982 Anayasasna nasl evet diyebilirdim?
Anariden terrden yana olmak sulamasn reddediyor, tarihin
yargsn bugnden grr gibi oluyor ve tebessm ediyorum.
Cumhurbakan konumakta srarl olduunu aklamtr2 9 . Kukusuz
bu O'nun en doal hakkdr. Aslnda bu suretle balayan tartma
ortamnda
kamuoyu kendisinden saklanlan baz gereklen renmektedir.
Bu yn ile yararl olmaktadr. Bu konuda farkl dnenlerin gerekeleri
deiiktir. Bir ka rnek vermek istiyorum:
30
Mmtaz Soysal: (...) herkesin her eyi serbeste konumasnn zararl
olduu dncesini bir kez ortaya attnz m iin sonunun nereye
varacan
kestiremiyorsunuz. (...) nce bir yere gitmeyi serbeste tartma
zgrl getirin ki bakalm Trkiye nereye doru gidiyor? Sizden
yana gitmeyince hep bellediiniz yere gideceini nereden biliyorsunuz?
Cokun Krca:3^ Bellidir ki bu tartmalar, milli birlik asndan da
demokratik
rejim asndan da zararldr. (...) Cumhurbakanlar, hi bir konuda
yeterli hazrl yapmadan konumamaldr. (...) Ve nihayet konumalar,
ancak hayati konularda yapmaldrlar.
Bnyamin Ate: (...) Silhl Kuvvetler drdnc defa darbe yaptklar

takdirde acaba Sayn Evren'e nasl bir muamele lyk greceklerdir? (...)
Demokratik cumhuriyetle idare edtfen bir lkenin Cumhurbakanl
gibi
bir makam igal eden zatn... yeni bir askeri mdahaleden
bahsetmemesi
gerekirdi...
Mustafa Ekmeki: Avrupa'dan Trkiye (...) ok kt grnyor. (...)
12 Mart'larda Meclislerin kapanmasn isteyen bir kii nasl demokrat
olabilirdi?
(...) Bir lkede demokrasi ya vardr ya yoktur. Az pilav der gibi
az demokrasi olmaz!...
Kenan bey konumasn m? Konusun elbet. Ama aba altndan sopa
gstermekten vazgesin. Grd o da, kimse rgalamyor (...)
27 Tait Turhan, ikence. Terrizm, Siyasi cinayetler ve Gvenlik
rgtleri 7 Gn Dergisi, 11 Mays,
15 Haziran 1977.
2S Talt Turhan, iktidarn etemesi ve Brokrasi 3 Austos - 14 Aralk
1977
29 Cumhurbakan Kenan Evren'in Nizip konumas (12 Haziran gnl
gzeteler): ... Baz evreler benim
konumamdan rahatsz oluyor... Benim grevim... doru bildiim,
inandm konular rahatlkla syleyebil' ' mektr. . J
Y.nvBu konuma Gne Taner'in (4'de a.y.y) aklamas zerine yapld
anlalmaktadr.
30 Mmtaz Soysal, Konumak Milliyet, 3 Mays 1988
31 Cokun Krca, 'Nasl Konumal', Hrriyet, 6 Mays 1988
32 Bnyamin Ate. 'Talihsiz Konuma', Yeni Nesil, 2 Mays 1988
33 Mustafa Ekmeki, 'Kenan Bey Konumasn m?', Cumhuriyet, fc Mays
1988
104
12 Eyll tartmasna baz kiilerin bak as farkl idi. Onlar su ve
sululuktan, Mulal kompleksi'nden sz ediyorlar ve istemleri hesap
sormaya kadar uzanyordu.

Teoman Ere/:34 (...) Bugnk Anayasayla demokrasiye varmak

mmkn
deildir. (...) Karadeniz konumasn hukuk iinde tasvip etmek
mmkn deildir (...)
Do. Dr. Nevzat Toroslu: Mdahaleyi meru gsteren bir Anayasann
olmas ve devletin en yetkili kiilerinin hemen her '12 Eyll ncesi'
tehdidini
ileri srerek mdahalenin savunuculuunu yapmalar(...)n byle bir
dnemde (...) ceza hukuku ynnden deerlendirmeye kalkmann bir
anlam olmad.(...)
Av. Emin Deer, mdahale szlerini TCK 311 ve 312. madde
kapsamnda
grrken Av. Nevzat Helvac: Anayasaya aka aykr olduunu ifade
ediyordu.3 4
Blent Ecevit:35 Cumhuriyet tarihimizde ilk kez bir Cumhurbakan
milleti
ve rejimi bu ekilde tehdit ediyor. Eer bir sade vatanda byle bir
konuma yapsayd, hakknda derhal soruturma alrd. (...) Trkiye'de
hukuk devleti bir lde olsun iliyorsa bunun hesab sorulmaldr.
Cumhuriyet gazetesi yorumu:3 6 Sayn Evren'in talihsizlii, artk
gemite
kalm eyleminin savunmasn yapmak isterken Trk Ceza
Kanunu
146. maddesiyle cezalandrlm bir suu, gelecekte de
yinelendii zaman
merulatrma abasna girimesidir.
Sleyman Demirel: 3 5 , 3 7 , 3 8 Trkiye'de ordu, be generalin
ordusu deil,
Cumhuriyet'in ordusudur. Sayn Evren'in 12 Eyll savunuculuunu
yapaym derken hem de 12 Eyll ncesinin Gn. Kur. Bk. olduunu
unutarak
(...) Trkiye Devleti Anayasas'nn 6 ve 11. maddelerini ihll durumuna
dtn belirtmeliyim.
34 2000'e Doru, 8 Mays 1988, s. 20
35 Nokta - 15 Mays 1988, Yl: 6, s.19

36 Olaylarn Ardndaki gerek stunu: Askeri Mdahale Kuram

Meclisle, Cumhuriyet, 3 Mays 1988
37 Demirel mdahaleler sorunlar azaltmyor dedi - Kurtarc istemiyoruz.
Cumhuriyet, 4 Mays 1988
(1943 ylnda 3'nc Ordu K.n olan Orgeneral Mustafa Mulal Van
blgesinde 33 vatandan kuruna
dizilmesine emir verme suu ile - zalp Olaylar - 1950'de yarglanp lm
cezasna mahkm edilmiti.
1951'de ldnden dava ortadan kalkmt) - Baknz:
a) Gneri Civaolu, Mustafa Mulal rnei Sabah, 11 Mays 1988,
b) Hikmel zdemir Rejim ve Asker S. 21-30
38 Cneyt Arcayrek, 'Safla Beliriyor', Cumhuriyet, 4 Mays 1988.
Baknz: Cneyt Arcayrek, 'Demokratik
Kprdanma', Cumhuriyet 7 Mays 1988.
. Demirel BBC'ye verdii demete....... ncesi skynetim
komutanlarnn baarsz kaldn vurgulam
ve Skynetim komutanlarnn baarsz kaldn tartma yerine,
mdahalelerin ne kadar makbul olduunu
syleyip alklamak neden? diye sormaktadr.
105

Cumhurbakan Kenan Evren'in tepkilerini Mulal kompleksi olarak

nitelendiren Demirel, 12 Eyll ncesinde i gvenlii salamaktan yalnz
siyasi iktidarn sorumlu olmadn belirterek Gvenlii sen
salayacaksn.
Adama derler ki: Sen ne yapyordun? Antalya'da tapu memuru muydun?
(...) Biz azmz amyorsak, zaman gelmedii iindir.
Yaln Bykdal: (SP. Gn. Sek.)3 9 Parlamenter bir cumhuriyette
Cumhurbakan 'Ordu gerekirse mdahale eder' diyemez. Derse
bulunduu
yerde duramaz. (...) Bu aklamayla Sayn Evren andn inemi ve
Anayasa suu ilemitir.

Av. Turhan zgner:40'4^ (...) Bu tr konumann orduyu yeni bir

darbe
giriimine ar nitelii tad, bunun TCY'nin 146/2. maddesi gereince
ar bir su oluturduu bir yana (...) Evren, saylan sz konusu
eylemlerine Anayasay ve Anayasal dzeni ihlle Trk ordusunu tevik
ve azmettirmek suunu ilemi ve bu suu kez yinelemitir. TCY'nin
146/2. ve 80. maddeleri gereince cezalandrlmas iin bu su
duyurusunun
ileme konulmasn rica ediyorum. - Mersin C. Savcl araclyla
Ankara C. Savclna gnderilmitir. Ayhan Frat (SHP Gn. Sek. Yard.):4 2 Eer bu szleri sradan bir
vatanda
sylemi olsayd, hakknda hemen soruturma alrd. (...) Bu
konumayla,
andn da inemi olmaktadr.
Uur Mumcu:43 Evet, kimse 12 Eyll ncesine dnmek istemez.
Dnlrse,
12 Eyll ncesinin babakanlar, partileri, yarg kurulular, niversiteleri
ve basn kadar; o dnemin genelkurmay bakanlar ile skynet
im komutanlar, MT mstearlar ve polis mdrlerinin de sorumluluklar
tartlr.
Kenan Snmez: (SHP stanbul Milletvekili)4 4 12 Eyll
sorumlularndan
hesap sorulmaldr dedi. Snmez, bir gazetecinin .Kenan Evren ve
Konsey yelerinden de hesap sorulmaldr? eklindeki sorusuna Evet,
evet yantn verdi.
Anayasa'ya g r e 4 5 Milli Gvenlik Konseyi, o dnemin hkmetlerinin
ve Danma Meclisinin her trl karar ve tasarruflar, ceza, mal ve huku39 SP Evren'e tepki gsterdi, Anayasa Suu, Yaln Bykdal,
Cumhuriyet: 2 Mays 1988
40 Evren iin su duyurusu, Cumhuriyet, 12 Mays 1988
41 Ahmet Tan, Evren ve zal'n davacs, Cumhuriyet, 20 Mays
1988. Avukat Turan zgner: Rejim asndan

hukukun stnl asndan, yasa d tutumlar: Eer hukuka

saldr st dzey yneticilerinden geliyorsa,
bunu sineye ekme gibi bir eilim gzleniyor. Bu tutum yrek
burkucudur.
42 Tepkiler, Ecevit, Meclis Evren'i uyarmaj. Frat: Rejime
mdahale askerin grevi deil. Milliyet,
1 Mays 1988
43 Uur Mumcu, Gerginlik, Cumhuriyet, 3 Mays 1988
44 12 Eyll'n Hesab Sorulsun, Milliyet, 2 Haziran 1988
45 TC Anayasas - 1982, 2707 numaral kanunla 7 Kasm 1982 gn
kabul edilmitir. Geici 15'inci madde.
106
k sorumluluk d braklmtr. Buna benzeyen bir hkm Arjantin
cuntaclar
da getirmilerdi. AmaFalkland yenilgisi hepsinin sonlarn hazrlam,
gelen ynetim hesap sormu ve cuntaclar cinayet, adam karma,
ikence, hrszlk sularndan mahkm olmulardr4 6 Ancak mevcut
dengeler elvermedii iin bu hesap sorma dnemin t m sorumlularn
kapsayamamtr.
imdi de gene 12 Eyll tartmas zerine bir ka rnek vermek
istiyorum:
lhan Seluk:47 nsanlar ve toplumlar bir kez kurtarlmasnlar,
kurtarclardan
kurtulmak, ok ama ok daha zordur.
Demirel de Kurtarc istemiyor. Kukusuz lhan Seluk'un bu soruna
bak as farkldr. Devrim yapp eski khne dzeni ykm yeni devlet
kurmu liderler Kurucu - Kurtarclardr. Buna karn uurum kenar
edebiyatyla emperyalist, kapitalist lkelerin istekleri dorultusunda
dzene
ekil veren darbecilerin kurtarclna farkl baklmaldr.
Sac, tutucu, banaz, tarikat, muhafazakr politikaclar iine gelen
darbelerden ve darbecilerden yana olup t m devrimlere ve Atatrk
Devrimlerine
kardrlar. Ancak Zaman gelmedii iin Atatrk kesilmilerdir.
Bu nedenle onlar Kurtarcya kar olurken Mustafa Kemal'e de

kar km oluyorlar.
Mustafa Kemal* 1906 ylnda Vatan ve Hrriyet Cemiyetiri\n
Selanik
ubesini kurarken arkadalarna yle sesleniyordu:4 8 (...) Bu bedbaht
memlekete kar mhim vazifelerimiz vardr. Onu kurtarmak yegne
hedefimizdir.
(...) Millet zulm ve istibdat altnda mahvoluyor. Hrriyet ol46 Y.n: Arjantin'in cuntac generalleri: (Tm ABD'de eitimden
gemi bir ksm Panama'daki Kontr-Gerilla
Okulu'nun kurslarndan gemitir.)
Devlet Bakanlar: Gn.Jorge Videla, Roberto Vioia, Leapoldu
Galtieri.
Deniz Kuvvetleri K.lan: Amiral Emilio Massera, Armando
Lambruschini, Jorge;'Anaya
Hava Kuvvetleri K.lan: Gn.Orlando Aoosti, Omar Graffigna, Basilio
Lami Dozo.
Polis mdrleri: Gn. Ramon Camps, Gn. Oviedo Riccheri.
47 lhan Seluk, 'Kurtarc', Cumhuriyet, 2 Ocak 1986.
Y.N: a) Bilindii gibi nemli, anlaml ve kapsaml (chef doevre) bu
yaz nedeniyle lhan Seluk ve Okay
Gnensin hakknda dava alm sonuta her ikisi de aklanmtr.
b) Demirel, 3 Mays 1988 gn TBMM Gn. Krl.nda yapt
konumada (37) Milletin himaye ve kurtarlmaya
muhta olmadn aklam ve szlerini Biz azmz ap
konumuyorsak zaman gelmedii iindir
diye bitirmitir. Ona gre, Faik Trn iyi skynetim K. dr. nk
her trl isteine uymutur. Ancak zerine
darbe eken sktnda apkay alp giden Demirel'den zaman
beklemeden bildikleri dorular syleyen
ve bu nedenle mahkemelere den lhan Seluk gibi yrekli,
vatanperver, gerek devrimci ve demokrat
bir kiiye Kurtulmaktan sz ederken gnderme yapmasn
beklemezdik.

c) Uur Mumcu Demirel iin diyor ki: 12 Eyll ncesinde yaplmas

gerekeni yapmayp, bugn krslerden
demokrasi dersi vermek ne kadar inandrc oluyor, bilmiyorum.
Askerin menzili dna ktktan sonra
yaplan kahramanlklar, biraz da hamamda ark sylemeye
benziyor. Cumhuriyet, 8 Mays 1988.
48 Atatrk'n Sylev ve Demeleri, 2. kitap 1906-1938 TTK
Basmevi, 1959 basm, s. 1 -2
* Kurmay Yzba.
107
mayan bir memlekette lm ve izmihlal vardr. (...) Kahhar bir istibdada
kar ancak ihtill ile cevap vermek ve khnelemi olan rk idareyi
ykmak, milleti hkim klmak, hulsa vatan kurtarmak iin sizi
vazifeye
davet ediyorum.
Arkada mer Naci, O'na yant veriyordu:
lmler, celltlar, ikenceler bile bizi bu azmimizden eviremeyecektir.
Hrriyet verilmez ancak alnr. Zulm ve istibdat altnda inleyen bu masum
ve biare milleti kurtaracaz, yaasn hrriyet ve ihtill!
Mustafa Kemal Paa, Kurtulu Savan baaryla sonulandrp amaca
ulatktan sonra 27 Ekim 1922 gn Bursa'da retmenlere hitap ederk
e n 4 9 kurtarc'nn niteliini aklamtr:
Memleket ve milleti kurtarmaa alanlarn ayn zamanda
mesleklerinde
birer namuskr mtehassz ve birer lim olmalar lzmdr.
imdi soruyorum, adna ne dersek diyelim -darbe, mdahale,
kurtarmalkemizde
baarl ya da baarl olmayan hareketlere damgasn vurmu
kiiler iinde lim var myd diye? Ben tanmyorum. Bilen ya da byle
bir savda bulunan varsa renelim...
Mustafa Kemal Paa, 28 Aralk 1920 gn Ankara ileri gelenlerine yapt
konumada ise:5 0
Her halde millet hkmetin nigehban (bekisi) olmak lzm gelir. nk
hkmetlerin icraat menfi olup ta, itiraz etmez ve iskat etmezse btn

kusur ve kabahatlere itirak etmi demektir eklinde grn

aklamtr.
Atatrk'n sevdii ihtill (devrim) kelimelerinden5 1 korkan Heykel
Atatrkleri
ne demek istediimi anlayamayacaklardr. Aslnda benim onlara
syleyecek szm de yok.
Yeniden lhan Seluk'un 12 Eylle ilikin grlerine dnyorum: (...)
12 Eyll hi bir soruna zm getiremedi, kurduu mekanizmalarn hi
biri ilemedii ve yrmedii iin Bir baka 12'nci gne doru yol mu
alyoruz kukusu younlayor. (...) ANAP iktidar, lik cumhuriyeti
rayndan karp, szde Trk-slm Sentezinin grnts altnda
Amerika'ya
bal i adamlar devletine dntrmee alyor.5 2
Yurdu koruma ve kollama grevindeki ordu adna ynetime el koyacak
paa tuzaa dmez mi?
49 age. s. 42-46.
50age. s. 4-15
51 Mahmut Esat Bozkurt, Atatrk htilli. ..
Y.N.: Atatrk'n Adalet Bakan olan ve tm hukuk devrimlerine
nclk yapan yazar yaptnda: Atatrk
ihtill terimini severdi diye yazyor.
52 lhan Seluk, 12'ye ka var? Cumhuriyet, 13 Mart 1987.
108
niversite ayaa kalkm, genler eyleme atlm, halk birbirlerine girmi,
gvenlik gleri yetmiyor; sonunda herkes Asker gelsin diye dua
ediyor.
Asker geliyor.
D bor 40 milyar dolar. nmzdeki yl denmesi gereken d bor 7
milyar dolar. Bu demeyi yapabilmek iin dardan 5 milyar dolar yeni
bor bulmak gerekiyor. bor 12 trilyon liray akn. Enflsyon yzde
70.
Ne yapsn paa?
Maa olarak kullanlmay reddetse o saat o lke birbirine girecek,
tepemizdeki

sper musluklar kapayacak, askeri ynetim bolukta kalacak.

Demek ki, maa gibi kullanlmak tehlikesini eit olarak paylamak
zorundayz.
Bu i niversiteli gence t vermekle bitmiyor.5 3
(...) Eer Sayn Evren'in mesajnda vurgulad gibi hainler seneler
getike azalacana oalma eilimi gsteriyorlarsa 12 Eyll ynetimi
bu alandaki sorumunu dnmelidir.5 4
Melih Cevdet Anday:55 (...) Sen yasalar inemeye mi kalkarsn,
ben
de siyasi partileri kapatrm anlaynn manta aykr den yan,
terrc
anlayn taklit edilmek istenmesidir. Bir an terrn Trkiye'deki
demokrasi
benzeri rejimi ykmak istemi olduunu dnsek, onunkinden
daha radikal bir yntemle ayn amac gerekletirmesinin nlem olarak
adlandrlmas cok yanltr. Bana Ama byle davranmakla terr
yok ettik denirse, ben de derim ki, Terrcnn isteini yaptnz da
ondan.
Prof. Dr. Hsn A. Gksel:56 Trkiye'nin iinde bulunduu
ekonomik,
kltrel, siyasal bunalmlar ve bunlarn doal sonucu olan kiilik erozyonu
bir diktatrn douuna gebedir. Bu gebeliin nasl sonlanacan ve
kimin doaca kestirilemez. Yazar bu gzlemini akladktan sonra
zal'n, konumalarnda ve davranlarnda kendisinin seeneksiz
olduuna,
hatt Tanr tarafndan grevlendirildiine itenlikle inand izlenimi
alyordu. Durup dururken ka yl sonra yaplacak Cumhurbakanl
seimini gndeme getirip, 'ipler kimin elinde ise o olurum' demesi
kendisinden
baka herkesi, hatt ilerde Cumhurbakanl makamna seilecek
kimseyi bile kukla olarak grmeye heveslendirdiinin belirtisidir...
53 lhan Seluk, 'Maa!' Cumhuriyet, 4 Mays 1988.
54 lhan Seluk, 'Evren'in Konumas', Cumhuriyet, 20 Mays 1987

55 Melih Cevdet Anday, 'htill Mitosu ve Otorite', Cumhuriyet, 9

Ekim 1987.
56 Prof. Dr. Hsn A. Gksel, 'Bunalmlar Diktatrlerin Douuna
Gebedir' Cumhuriyet, 13 Nisan 1988.
109
Bu ihtiyar dnya Sezar'dan Hitler'e dein ap ok (ama ok) byk nice
diktatrler grd geirdi...)
Talt Halman:57 D,politikada zal'n ifls gzler nnde:
Trkiyemizi
havsala almaz ABD ak ve Reagan hayranl yznden
Washington'a
teslim etti. AT'a girmek iin bunca rpndktan sonra, belli bal Avrupa
hkmetlerinden tokat yeyip duruyoruz...
zal ve Anavatan Partisi hizaya gelmek ve doru drst almaya
balamak zorundadr. Yoksa Cumhurbakan Evren'in Ordu mdahale
edebilir sz belki de geree dnebilir. (...) 1988, zal'n son
ansdr
denebilir.
Prof. Macit Gkberk:58 Atatrk'e darbe: te 12 Eyll bu
bakmdan
btn skntlar onadan kaldrm, bir btn olarak Atatrk Devrimleri'ne
kar kmak zeminini hazrlamtr. Ben Atatrk'n Dil Kurumu'nu ortadan
kaldrmay, Tarih Kurumu da var, bu anlay iinde deerlendiriyorum:
Atatrk Devrimleri'ni bir eit tasfiye iin atlm gl bir
admn
sonucu olarak anlamak istiyorum. Bu iki kurum Atatrk ideolojisinin
kaynaklaryd.
Askeri darbe ayn zamanda Atatrk Devrimleri'ne kar da
ldrc bir
darbe olmutur, anlayndaym. D grnteki btn patrtya,
trensel
Atatrkle karn gerekte 12 Eyll Atatrk Devrimlerine ok
ar
bir darbedir. Belki hi bir zaman Atatrk iin bu kadar bst dikilmedi, bu
kadar tren yaplmad. Ama hepsi gsteri, h3psi kamuflaj5 9 (...) 12
Eyll

(...) okullara zorunlu d in dersi koyuyor, ahlk dersini de din hocasna

okutuyor. Yani ahlk dine dayyor. Ahlk dine dayamak demek,
zgr
vicdan istememek demek.
Beer Baydar:60 (SHP Milletvekili) Demokratik ve Atatrk siyasal
yaamn hi bir zaman Turgut zal, Keeciler ve bu zihniyetteki kiileri
devletin bana geirmeyeceini vurgulayan Baydar, bu gelenei 1980
57 Talt Halman 'zal Bilanosu' Milliyet, 9 Mays 1988
58 80 yandaki Macit Gkberk bask olan yerde felsefe yoktur
diyor, Felsefenin Sisyphos'u, Cumhuriyet,
16 Mays 1988
59 Y.N: a) 12 Eyll'den sonra uyank bir vatanda Polonez kye
turistik (!) bir otel yapmt. Sylenildiine
gre otel kaakt, ama Beykoz Belediyesi yasal ilem yapamyordu.
nk mlk sahibi otelin bahesinde
kocaman bir Atatrk heykeli dikerek, Atatrk olduunu (!)
kantlamt. Belediye ne yapsn yksan bir trl,
ykmasan bir trl. Sonunda Atatrk otelci (I) ruhsatn ald.
Keyi dnd m, dnmedimi mi bilemiyorum.
Gene kendisini kutlamak gerek. 12 Eyll heykel Atatrklne
anlaml bir simge brakmt,
b) stanbul Barosuna kaytl bir avukat parann pul olmad
dnemde 5 milyona ald heykelini 12 Eyll'den
sonra bir askeri okula balamak ster. Okul Komutan general'dan
ald yant hal tyleri diken diken
olarak anmsamaktadr. Generalin yant: Bam belya sokmadr.
Avukat bu szn anlamn hal
anlam deildir. Ancak tepkisini heykelini satmamak suretiyle
srdrmektedir. Halen emekli Korgeneral olan
zat muhterem, kim bilir o dnemde ne Atatrk nutuklar ekmiti...
(isimleri bende sakl. Bu yaz yaynlandktan
sonra avukat trafik kazasnda vefat etti.)
60 Baydar'n konumas, Cumhuriyet, 11 Nisan 1988.
110

askeri ynetimi yani konseyin atn belirterek konumasn yle

srdrd:
Bu zihniyetteki zal ve Keeciler Konseyin rndr, Konseyin
eseridir. Bundandr ki, zal ve Keecileri o gnk Konseyin ba Kenan
Evren'e ve Evren'i de tarihe ikyet ediyorum eklinde konumu
ve
Atatrkln Atatrk adna nasl yklmak istendiini
aklamtr.
^ 14 Haziran 1988
zetle:
Cumhurbakan seimi sorununun 1987 ylnda aklanmas bu
konudaki
tartmalar her geen gn younlatrmakta ve olayn 1989 ylnn
politik gndeminde ilk sray alaca anlalmaktadr. zal bu konuyu
ortaya
atmakla eitli evrelerin niyetlerini saptamay amalyordu. Kendi
taktiini bu geliim iinde oluturmay tasarlyordu. Ama evdeki hesap
arya uymu grnmyor. Referandum fiyaskosu, yerel seim yasasnn
iptali ilk aamada tm hesaplar allak bullak etti. nmzde yerel
seim var. Bu seim byk bir olaslkla Erken seimi gndeme
getirebilir.
Tm bu oluumlar yannda gerek ANAP ve gerekse dier partiler
bu konuda ikircikli bir tavr iinde grnm, ANAP iinde bile bu konuda
gr birlii salanamamtr.
Nitekim balangta Cumhurbakann halk sesin6 1 diyen zal daha
sonraki gelimeler sonucu geri ekilmi grnmeyi yeliyordu.
Bir gazete tarafndan yaplan kamuoyu aratrmasnda halkn yzde
krkalt
onda Evren'i istedii, zal' isteyenlerin yzde alt olduu
aklanyordu.
62
Ayn gazete Evren'e destek veren kamuoyu aratrmasn srdrd. Bu

gelimeler iinde Evren, stanbul'da gazetelerin ileri gelenleriyle

konuuyor
ve baz telkinlerde bulunuyordu. Cumhurbakan basn danman
ise Evren'in Cumhurbakann halk sesin tezinin yeni
olmadnaklamak
6 3 suretiyle ankaya'nn niyetini ortaya koyuyordu. Buna
karn, iktidar kanadnda eliik aklamalar birbirini izlemeye devam
ediyordu. Keeciler, Evren'in sresi uzamayacak,6 zal,
Cumhurbakann
ounluk partisi seer. Ama ounluk partisi iinden kar m
bilemem. , Oltan Sungurlu, zal, ankaya'ya yakr.
Kukusuz Evren forml, Anayasa deiiklii gerektiriyordu. Balangta
* SORUN Birlikte Sosyalist Dergi, Ocak'89 tarihli saysnda
yaynlanmtr.
61 Milliyet, 8 Ocak 1988. Ayn gazetede yaynlanan ankette
Cumhurbakannn halk tarafndan seilmesini
isteyenlerin oran yzde yetmi onda drt olarak aklanyordu.
62 Hrriyet, 22 Mart 1988
63 Hrriyet, 13 Mays 1988
64 Hrriyet, 18 Nisan 1988
65 Hrriyet, 29 Nisan 1988
66 Cumhuriyet, 12 Temmuz 1988
111
bu gre yatkn grnen zal, zamanla bu yntemle Cumhurbakan
seilme ans bulunmadn anlaynca Anayasa ocuk oyunca deild
i r . 6 7 diyerek yzseksen derecelik dn yapmada saknca
grmyordu.
Aslnda bu tavr onun pragmatik felsefesine uygundu...
Ancak ANAP'n seimden sonra hzla ite ve dta itibar yitirmesi yannda
zal'n Cumhurbakanl tutkusu onu Anayasa deiiklii istemiyle
referandum kumarna i t t i . 6 8 za'n referandum yenilgisi onun ve
partisinin
t m hesaplarn alt st etti... imdi yeni taktikler aranyor.

Hesaplamann Cumhurbakan seimi tarihine kadar srecei

anlalmaktadr.
Basn uzun sreden beri sorunu tartmakta, eitli senaryolar
tretmekte ve grnen iki aday dnda yeni isimler ne srmektedir.
Kukusuz t m bu niyetler Mart/1989'da yaplacak yerel seim
sonularna
gre yeniden ekillenecektir. ANAP bir yandan Yerel Seim Yasas
n kendi karlarna gre ekillendirirken, dier yandan oy karl baz
ileleri il'e dntrmek gibi sakncal yollara ba vurma sevdasnda
grnyor. ve d evreler yerel seim sonularnn erken seimi
gndeme getireceini byk bir olaslk olarak benimsemi grnyorlar.
Kukusuz bu durumda haksz ve adaletsizlii aka grnen bugnk
seim yasasnn deiiklii gndeme gelebilecektir. Tm bu koullarn
olumasndan sonra seilecek yeni TBMM'nin Cumhurbakann
seebilecei
ve bu yolun salkl ve sakncasz olduu sylenebilir.
1980'den bu yana en ok kullanlan kelimelerin birinin de istikrar
olduunu
biliyoruz. Tm bu savlara karn, ksaca akladmz geliim lkemizde
Politik stikrarn salanamadn aka ortaya koymaktadr.
Kanmzca bu durumun temel nedeni, 1982 Anayasas ve onun getirdii
dzendir. Dier etkenlerin de katksyla i desteini yitirdiinin farkna
varan
ANAP, yapay bir seim yasas ile azflk oylaryla iktidarn srdrmeye
almas da dier bir istikrarszlk nedeni olarak grlmektedir. Bu
nedenle bata Cumhurbakan seimi olmak zere, iktidarn dier kar
hesaplar dzeni kknden sarsabilir... Kald ki, By-pass'l zal'n istikrar
unsuru saylmas bile tek bana demokrasi adna potansiyel bir tehlike
oluturabilir.
67 Cumhuriyet, 5 Mays 1988
68 Referandum sonularn yorumlayan yabanc gazeteler, zal'n
ANAP iinde hizipleri kontrolnn gleeceini
ne srdler. Hrriyet, 28 Eyll 1988
69 Necmettin Karaduman gibi... Cumhuriyet, 29 Kasm 1988

70 a) ANAP'nin seim yasasn deitirmemesi halinde bumerang

gibi kendi silahyla yaralanmas da sz
konusu olabilir.
b) Bu yaynlandktan sonra 26 Mart 1989'da yaplan yerel seimlerde
ANAP gerek bir hezimete uram
ve oy oran yzde 21.8'e dmtr. imdilik ne erken seime ne de
seim yasas deiikliine yanamadan
ANAP oylaryla Cumhurbakannn seilebilecei gibi sonulan
sakncal bir iddialama iinde grlmektedir.

112
Aslnda politik istikrar ile ekonomik istikrar skskya birbirine baldr.
lkemizde
uygulamaya konulan Prens Sabahattin'den bu yana emperyalist
zlemleri yanstan uydu ekonomik dzen ifls iaretleri vermektedir.
ktidar ekonomik politikay srdrmede bocalamakta, t o p l um sosyal
bunalm
ierisinde kvranmaktadr. Tuzu kuru katmanlar bile gelecek endiesine
dm grnyorlar. Tm bu geliim lkeyi beklenilmeyen
srprizlerle kar karya getirebilir. Bu nedenle askeri darbe olasl
n d a n sz edeceiz.
II. BLM
Askeri Darbe Olasl
12 Eyll Tartlyor...2 balkl yazmzda darbe olasln tartma
gereini
duymutuk. Daha sonra Cumhurbakannn Trabzon, Rize, Giresun
konumalarnda7 1 yeniden darbe olaslndan sz etmesi ve bu
konumalarn
ite, dta ve hatt uluslararas finans kurulularndaki yanklar
tm Mays aynn gndemini oluturdu. Ekonomik, sosyal, politik ve
kltrel bunalm ve zller; rvet, hrszlk, talan, sahtekrlk ve
satlmlk
yannda mirasyedi anlayyla devletin soyuluu, ankaya sorununun
imdiden ulat boyutlar ve baz etkili, tepkili, duyarl her dnemde

devlet iinde devlet olma konumunu srdrebilmi kurumlardaki

huzursuzluk
ve kprdanmalar, MT bunalm, laiklikten verilen dnler vb.
sorunlar kanmzca darbe olaslndan sz edilmesini gerekli klyor.73
Bu nedenle yeni gelimeler nda konuya ilikin gemii gzden
geirmekte
yarar grmekteyim.
nce Cumhurbakan'nn hangi psikoloji altnda Karadeniz
konumalar/'
n yaptn saptamak gerektii kansndaym. Bunlarn bazlarn madde
balaryla sralayalm:
- Konuma ncesinde ve devam esnasnda olaylar cereyan etmjstir.
Hele niversite rencilerinin eylemlerinin 28 Nisan'a rast gelmesinin
71 30 Nisan - 2 Mays 1988
72 Talat Turhan, Milli stihbarat Tekilat ve Sivilleme, SORUN
Birlikte Kitap Dizisi: 1/Ekim'87.
Y.n: 12 Mart'tan bu yana Memduh Tama, Faik Trn vb. gibi
kiilerin yreklendirmesiyle yasad ey, lemler ve ikence olaylarna ad geen baz MT grevlileri afie
olmu, Savunma (2'nci kitap) ve yukardaki
yazmzda kendilerinden sz edilmitir. Yllar sonra MT skandali ile
gerek nitelikleri ortaya km,
onlar tutan hyper gler (!) bile kendilerini kurtaramamlardr.
Oysa zamannda yasal bavurularmza
dayanarak haklarnda ilem yaplsayd nemli bir kuruluumuzda bu
kiilerin yllardan beri srdrdkleri
yasad faaliyetlerin n alnrd.
73 a) - Prof. Demir Demirgil, rktc konutu. Ekonomi darbe
sinyali veriyor. Hrriyet, 27 Kasm 1988.
b) - Tccar da 'ekonomi kt' diyor ve askeri darbe'den sz ediyor
Hrriyet, 3 Aralk 1988.
c) - ATO Bakan Gngr Yener: Devalasyon olursa asker kapya
dayanr. Sabah, 3 Aralk 1988.

74 Y.n: 28 Nisan 1960 niversite rencilerinin eylemleri 27 Mays

1960'a giden sreci ksaltm, bu nedenle
hareket Ordu - Genlik Elele eklinde sloganize edilmiti.
113
yapt arm, yetkilileri heyecanlandrmtr.
- Bu oluum ve irticai nedenlere kar duyarl baz kurumlarda ciddi
huzursuzluk
ve kprdanmalar olmutur. 5
-1 Mays'taki giriimlerin yetkilileri tedirgin etmesi.
- Cumhurbakan seimine ilikin niyetlerin aa vurulma zamannn
gelmesi.
- zellikle Demirel'in Konseye ynelik ar sulamalarn - 1 2 Eyll ncesi
Gn. Kur. Bk. ve Skynetim K.larna - yaratt tedirginlik.
Tm bu gerekelerden nde geleni konuma ncesi TSK'lerindeki
huzursuzluk
olarak kabul edilebilir.
12 Mays gn ankaya'da muhalefet liderleriyle yaplan zirvede DYP
Gn. Bk. Sleyman Demirel'in Karadeniz konumalarna ilikin bir
sorusuna
Cumhurbakan Kenan Evren Asker zlmesin istedik yantn
vermiti.7 6
Bu yantn anlam aktr. Cneyt Arcayrek bir yazsnda konuya daha
da aklk getirmektedir.7 7
... Evren bir baka kesimde yapt yine yksek dzey grmelerinin
birinde 'Yani ben bu konumay yapmasaydm da 'bakalar m'
syleseydi
daha iyi olurdu?' demiti. Bakalar nitelemesi herhalde Silahl
Kuvvetler olacakt. Demek ki, bir ara o kurumda da bir 'sknt'
sz konusuydu.
rnein Genel Kurmay Bakan bu tr irdeleme yapacana,
grevi
Cumhurbakan stlenmiti.
7D
Kaldki Cneyt Arcayrek daha nce yazd dier bir yazda soruna
bir baka bak asyla yaklayordu.
Evren'in Trabzon'da byle konumasndan, Genel Kurmay Bakan'nn

zal' 'birdenbire' ziyaret etmesinden sonra, ordu yine siyasal

tartmalarn
iine giriverdi... O gece bir mdahalenin 'ilk belirtisi saylacak' nitelikte
yeni bir 'uyarnn' yaplp yaplmadn soruyordu.
Yukardaki aklamalara gre Karadeniz konumalarnn yaplmasndaki
temel nedenin Slh. K.'lerdeki huzursuzluu pasifize etmek amacna
ynelik
olduunu syleyebiliriz.
75 M. Ali Birand, Evren'in Konumasna Harp Okulu'nun Tepkisi, Milliyet.
3 Mays 1988.
Y.n: M. Al Birand satr arasna deil de Harp Okulu'nu ke yazsnn
balna almakla yetinmi. Bizim
kanmza gre bu konuda verilmek istenilen asl mesai aklanamamtr.
75 Demire!, Evren'le 12 Eyll' Konutu Cumhuriyet, 14 Mays 1988.
77 Cneyt Acayrek. ankaya'da Olup Biten, Cumhuriyet, 14 Mays
1988,
Y.n: Arcayrek, bildii gerekleri bylesine dolayl aktarmak zorundayd.
nk baz: yaplarndaki yapt
aklamalar nedeniy'e yarglanyordu.'
78 Cneyt Arcayrek. Mdahale yks, Cumhuriyet, 2 Mays 1988.
114
Tartma srecinde darbe, mdahale, elkoyma, ara rejim deyimlerini
herkes kendi amac dorultusunda kullanrken ihtill ve devrim kelimeleri
unutulmutu. Hatt 12 Mart ve 12 Eyll'clerin 'inklp' deyimi bile pek
aza alnmyor, tam bir kavram kargaas srdrlyordu. Bu arada
basn
darbe olur mu, olmaz m? sorusunu gndeme getirip, ayak st
demelerle baz kiilerden yantlar almt. Olur, olmaz, belki olur,
zrva vb. gibi yzeysel yantlarla bu kiiler zlem ve temennilerini
aklarken
bir ksm falclk yapmay yeliyordu. Bu tavrn sorunun zmne
ilikin nemli bir yarar olabileceini sanmyorum.
Bu konuda Uur Mumcu diyor k i : 7 9 'Olur mu olmaz m?'
tartmas...

Bu tartma da samadr; ihtilller iin fal almaz. htillleri oluturan

neden ve koullar vardr. nemli olan bu koullarn yaratlmasn
engellemektir...
Bu koullar yaratld m, kimse ihtillleri nleyemez... htillleri
zgrlk dzen nler. zgr kamuoyu nler. Bu zgr kamuoyunda
bilinlenen toplum kesimleri nler ihtillleri... htill bir sonutur. Her
oluum gibi ihtilller de belli nedenlere baldr. O nedenler doarsa,
sonu
da kanlmaz olur...
ihtilller, 'darbe olur mu olmaz m?' diye fal amakla deil her
ihtillden
8 0 ders kararak, zgrlk demokrasiyi btn kurum ve ilkeleri
iletmekle ve savunmakla nlenir.
Aslnda 12 Eyll ncesine dnme sekiz yldr yeni bir darbe
olaslna
arm yapan ska kullanlan bir slogan olarak zaman zaman baz
evrelerin tepkisini ekmiti. Ancak Karadeniz konumalar ANAP dnda
bata muhalefet liderleri nn ve Demire! olmak zere toplumun her
kesiminde tepkilere neden oldu. Bu tepkiler bilindii gibi sonuca da
ulat. Ama bu derece konuulan bir sorunu kapanm varsaymak ban
kuma sokan devekuunun tutumuna benzeyebilir.
Darbe - ara rejim - olaslndan son bir yl iinde: Amerikallar, Mehmet
Keeciler, Turgut zal, Yldrm Akbulut, Kenan Evren sz ettiler.
Konuanlarn
konumlar gz nne alnnca konunun nemi anlalabilir.
Bu nedenle sorunu bu yn ile de topluca anmsamamzda yarar
grmekteyim:
Frost and Sullivan'n 1988 Trkiye Raporu:8^ Askerler, brokratlar ve
79 Uur Mumcu. Astro-Darbel. Cumhuriyet, 12 Mays 1988.
80 Y.n: Evren, 12 Eyil'n ihtilal olmadn, -uurumun kenarna gelen
lkenin kurtarlmas" eklinde nitelemektedir.
12 Mart'n bir yazar tarafndan ... gazi devrimi olarak nitelendirildiini
her halde Mumcu anm syordur. -

81 Dtan Yine Olumsuz Rapo, Cumhuriyet, 29 Mart 1988.

Frost and Sulhtan adl ABD irketi, yabanc lkelerde yatrm yapacak
olan Amerikan irketleri iin 'siyasi
risk analizleri hazrlayan' bir irket olup, iran'da ah dnemindeki CIA
analizleri olaylarladoruianmad
halde, anlan irketin tahminlerinin doru kmas irkete nandrclk
kazandrmtr.
115

kar olan i evreleri zal'n liberalizasyon abalarna kstek oluyor.

Evren - zal rejimi, zel sektr, zelletirme ve yabanc sermayeden
yana. Basn ksmen kontrol altnda.
Trkiye'nin nndeki be ylda hkmetdeiikliineilikin
tahminlerde
ise:
zal + asker rejimi olasl yzde 60,
DYP + asker rejimi olasl yzde 25,
Askeri rejim olasl yzde 15.
Bu olaslklara gre risk faktrleri ise:
zal + asker rejiminin devam halinde 'karklk orta dzeyde bir
risk'
dier iki olaslkta 'risk daha fazla' deerlendirme sryor.
zal + Asker rejimi i banda olduu srece 'yatrm ve ticaret
kstlamalar'
ile ilgili riskler giderek azalacak.
DYP'li veya DYP'siz bir askeri rejim olaslnda ise giderek artacak.
18 Aylk tahminlere gre de:
Evren - zal iktidar yzde 75,
Evren - TBMM iktidar yzde 15,
Evren - Ordu iktidar yzde 10 olaslk.
... Dikkat eken bir baka unsur Evren - zal iktidarnda ii
maliyetlerinin
az risk tamas yani emein ucuzluunu srdrecek olmas.

Buna karlk Evren + TBMM ya da Evren + Ordu seeneklerinde

risk fazla. Burada kapal bir dille anlatlan: Ordunun yeni bir ekonomik
bak asyla ya TBMM'yi feshederek ya da etmeden duruma el koymas.
Rapor Krt sorununa ve gelir gruplar ve blgeleraras
dengesizliin
potansiyel bir sosyal atma alan olduunu belirttikten sonra,
Eer zal hkmeti artan isizlie are bulamazsa hrsl
ekonomik
program ifls eder eklinde bir deerlendirmeye yer vermekte:
Askerler,
zal'n ekonomik program baarl olduu srece onu
desteklemeye
devam edecekler. Ancak bu ekonomik program siyasal karklklara
yol aarsa seslerini ykseltebilirler... Ancak askerlerin ne pahasna
olursa olsun kendi kendine yeterlilik arzusu hkmet
hedefleriyle atabilir
82
Muhalefet partileri ve bu konuda gr bildirenlerin bal olduu
kurulular
'lf salatas'* yapacaklarna Frost and Sullivan Raporu tr aratrmalara
ynelmek zahmetine katlanrlarsa olas tehlikelere kar demokratik
yntemler gelitirebilirler.
* 'Salade de mot' ya da 'diarr he de la bouche' - az ishali.
116
ABD Dileri Bakanl yetkilisi Frank Peres: Trkiye'de terrist
faaliyetlerin
ok ciddi boyutlara ulamas halinde ordunun mdahaleye hazr
durumda bulunduunu sylemiti. ABD'li yetkili, Trkiye'nin gelecekteki
durumunun byk lde zal'n ekonomik reformlarnn ne lde
baarl olacana bal bulunduunu da eklemiti.
Tesadfe baknz ki, zal'n ekonomik politikasnn kt kans
yaygnlatmda
'darbe' tartmalar da younlaverdi.
Teoman Erel anlan yazsnda:8 3 Bu tartmay gndeme ilk kez Evren
sokmu deildir. Ara rejimden ilk sz eden Mehmet Keeciler'd\\
diye

yazmaktadr.
Daha sonra Turgut zal yapt konumada8 4 mdahale heveslileri
var eklinde gr belirtmesi olaya yeni bir boyut getirdi. Darbe
sylentileri
younlaarak basnn gndemini oluturduu bir zamanda Meclis
Bakan Yldrm Akbulut'n 23 Nisan'daki bir grmesinde askeri
darbelerin
savunuculuunu stlenmesi kar tepkileri younlatrd. Bu tepkiler
srerken Cumhurbakan'nn Trabzon, Rize, Giresun'da3 yeni bir
mdahale
olaslndan sz etmesi: Arzu edilmemesine ramen bir zaman
gelir, Trkiye ayn durumlarla kar karya kalrsa, bundan
kurtaracak
kuvvet, Silhl Kuvvetlerdir. siyasal bunalma dnt. Muhalefet
liderleri
Evren'i sert bir slupta eletirirken, ANAP'llarve zal, Evren'in
savunuculuunu
y k l e n d i 8 Sonuta muhalefet liderleriyle (inn ve Demirel)
yaplan zirveden sonra; nn: Evren, askeri rejimlerin zm olmadn
sylediini aklam, Demirel ise: Evren'in darbe olmamas
fikrinden tatmin olduunu belirtmitir.
Dnmek gerek ki basna yansd kadaryla Amerika'da aylarca nce
82 Y.n Raporda grld gibi her olaslk iinde de asker vardr.
Yani bugn iin Trkiye'nin dzeni
Askersel Demokrasi olarak nitelendirilebilir. 1967 ylnda yaynlanan bir
yazmda diyordum ki: Silhl
Kuvvetler Birliini btn abalarna ramen, nlenememi ankaya
Protokol'ne (1961) politikaclar yannda
imza koymak halasna den komutanlar, orduyu politikann kucana
atm olduklarn idrak edemedikleri
gibi, politikac da bu vesika ile Kumandal Demokrasinin (Ab) temelini
attnn farkna varamamtr.
Talal Turhan, nfazlarla ilgili aklama, Dnya, 8 Mays 1976 (Menderes,
Polatkan, Zorlu'nun idamlar).

12 Eyll ncesi Ankara'daki ABD Bykelisi Spain'in Ufuk Gldemir'le

yapt syleide, yazdklarmdan
18 yl sonra, Kanmca Trkler'de ekonomik istikrar salanabildii ve
kademeli bir yumuama getirdii srece
bu disiplinli demokrasl'den (Ab) memnun olmay srdreceklerdir.
Cumhuriyet, 3 Ocak 1985.
Bilindii gibi ne askeri, ne kumandal, ne de disiplinli demokrasi olmaz.
Bunun tek aklamas mehur biz
bize benzeriz - Atatrk tanmlamaysla yaplabilir. 1967'de dzeni
Kumandal demokrasi olarak tanmlyordum.
Oysa ondan sonra ki darbe daha oldu, bu olgu Frost and Sullivan
raporu'nda olduu gibi kurumlat.
Gerek demokrasi iin nmezde daha ok yol olduu grlyor.
83 Teoman Erel, Ylmaz Polat'n Tercman, Nisan 1988'deki haberini
Darbede Perev Olur mu? balkl
yazsnda deerlendirmekledir. Milliyet, 5 Mays 1988.
84 23 Mart 1988 tarihli gazeteler
85 Teoman Erel, ANAP'n avukatlndan Evren memnun mu? Milliyet, 7
Mays 1988
86 13 Mays .1988.
87 Cumhuriyet, 14 Mays 1988
117
Trkiye'deki darbe olaslndan sz ediliyor. Devlet protokolnn ilk
srasndaki kiiler, ayn dorultuda srekli aklamalarda bulunuyorlar.
Sonra bir konumayla sorunun halledildii sanlyor. Balarmz kuma
sokmayalm...
Bu anlayla sorunu irdelemee devam ediyorum.
Darbe olasl tartmalarnn yurt iindeki oluumundan sz ettim. imdi
de d basn ve uluslararas finans kurulularndaki yanklarn gzden
geirelim:8 8
Reuter Ajans:89 Ajansn John Owen - Davies imzal Ankara kl dn
getii haberde, Babakan Turgut zal'n arkasndaki halk destei
artk
alt ay ncesindeki gibi deil. Ekonomik zorluklarla boumakta olan
halk, honutsuzluunu kamuoyu yoklamalarnda gsteriyor denildi.

Haberde zetle u grlere yer verildi: Trkiye'nin yzde 70'e varan

enflasyonu, 38,3 milyar dolarlk d borcu, halk skntya sokuyor. Baz
evreler, 10 ylda bir Trkiye'de darbe yapldn belirterek, son darbenin
1980 ylnda gerekletirildiini hatrlatyorlar. .
Financial Times:90 Hkmetin 1960 ylndan beri 10 yllk aralarla
gelen
askeri mdahalelere yol aan toplumsal kargaay nlemek iin
enflsyonu,
k aylarndan nce aa, nemli lde ekmesi gerekli.
Kolner - Stadt Anze/ger:9 1 Dnya Bankas gelir durumunun
bozulmasnn
sosyal patlamalara yol aabilecei eletirisinde bulunuyor. Reel
gelirleri
geen 10 yl iinde yar yarya dm olan alanlar, 1988
ylnda
gelirlerinin daha da azalacan hesaba katmak zorundalar.
Independent - Tim Kelsey:92 Cumhurbakan Kenan Evren'in
balatt
tartma, Trk Anayasas'na ne lde sadk olduu konusunda ciddi
kukulardourdu.
Guardian - Adnan Forzman:92 Cumhurbakannn gaf Trkiye'de
darbe
tartmasna dnt...
Financial Times - Jim Bodgener:93 Halktaki genel d krklyla
birleen dk yaam standardnn sada ve solda ar grleri
beslemesi
ve durumun terrizme yol vermesinden, bunun sonucu olarak da
yeni bir askeri mdahaleden korkuluyor...
88 Yavuz Gkmen'in haberi: IMF heyeti; ikisi ekonomik, biri siyasi,
endieyle gitti. Ykselen eflsyon...
Bte a... Darbe.,..- Hrriyet, 8 Mays 1988
89 Reuter dnyaya duyurdu: Halk zal'dan desteini ekti, Milliyet, 19
Nisan 1988.
Timuin Tzecan'n haberi: Ortadirek zal'dan desteini ekti. Milliyet. 22
Nisan 1988.

1 Trk ekonomisi krizin eiinde mi, Cumhuriyet ve Milliyet, 27 Nisan

1988.
: :dip. E.ymen. ngiliz basn: Trkiye'de mdahale korkusu artyor.
Cumhuriyet, 5 Mays 1988.
Mncia! Times'in zel eki: Trkiye huzursuz, Miliiyel, 21 Mays 1988.
118
Mehmet Ali Birand: D grnt ierdeki gibi kararszlk iinde. Bir
ka ay nceki 'istikrar ve 'gven' havas giderek sarslyor...
Darbe Olasln Arttran Nedenler zerine Grler:
Ekonomi ve Ekonomik Model:
Mmtaz Soysal:95 Trkiye'deki kronik darbe tartmalarnn tam u
srada
yeniden balamas rastlant deildir... Trkiye gibi toplum yaps zaten
salksz bir lkeye bsbtn dengesizlik, tepki ve eziklik getirmi
olan bir ekonomik model iflsa yz tutunca artk sinek usa olay
olur...
Ortaya kan.bu bunalmn provasnn temelinde modelin ifls yatyor...
Mmtaz Soysal:96 ... Ekonomik model ifls etmitir... Her gn
her alanda
yaplan zamlarla bile diki tutmayan bu mflis modelin uzun sre
ayakta kalabilmesi ve yaknmalara, protestolara, patlamalara
dayanabilmesi
ancak zor kullanarak olabilir. Model, skynetimleri, mdahaleleri
aran bir yola girmitir.
Ayn dorultuda yazlanlar buraya aktararak konuyu uzatmay gereksiz
.buluyoruz.
Geriye Dn zlemleri:
Mmtaz Soysal:98 Trkiye kark yerdir, kimin ne zaman ne yapaca
belli olmaz... Ortam, birikimler, gerilimler ortamdr ve byle ortamlardan
kimin nasl yararlanabilecei sorusu nem kazanr... ANAP'n hemen
hemen
btn il kongreleri Trk-slm sentezcileri'nin zaferiyle sonulanyor...
'Milli Hareket' gelimesini imdi slmi' grntnn gerisinde
srdrmeyi daha elverili bir taktik olarak benimsemitir... Bu alt yapnn

su yzne kp devlete egemen oluu, her eyi alt st edip herkesi

panie
kaptracak patlamalarn ve kargaalarn domasna baldr...
94 M. Ali Birand. Trkiye'deki durumun dardaki yanklar, Milliyet, S
Mays 1988.
95 Mmtaz Soysal, Trkiye'nin Gney Amerika Yolculuu, Milliyet, 4
Nisan 1988.
96 Mmtaz Soysal, Modelin Sonras, Milliyet, 19 Nisan 1988.
97 agm Baknz:
a) Taha Akyol. Model Deiiklii mi?, Tercman, 23 Ocak 1988.
b) ismail Cem, Ekonomi: Gidi Nereye?, Gne 6 ubat 1988
c) Ferhat Ko, Ekonominin ifls, Milli Gazete, 3 uba 1988.
d) A. Baer Kafaolu, zal Sfr Tketirken, Gr. s. 16 Mart 1988.
e) Hasan Cemal, Dnya Bankas'nn Raporu, Cumhuriyet, 24 Mart 1988.
f) ilhan Seluk, Model fls Etti, Cumhuriyet, 21 Nisan 1988.
g) Prof. Dt. Glten Kazgan, Sonumuz ekonomik tkeni olabilir" Milliyet,
22 Haziran 1988
h) Der Spiegel, Yanl ekonomi kriz geirdi. Milliyet, 29 Haziran 1938,
The Wall Street Journal, Suikast
gerekleseydi, askeri mdahale gelirdi. 1-111111/6!, 25 Haziran 1988.
98 Mmtaz Soysal, Sentez Mentez, Milliyet, 13 Nisan 1988.
119
Talat Halman. Trkiye'de bugn bir byk tarihi olay yaanmaktadr.
Bu, dine dayanan bir toplumsal eylemdir. Gelimeye devam ederse
- ki
devam etmekle kalmayp yaygnlaacaa benzer- 'halk ayaklanmas'
olarak patlak verebilir... Trkiye, tpk ran'daki gibi, batl ve atl bir din
anlaynn karanlk propagandasna sahne olmaktadr... 'rtica' szyle
kendimizi altadyoruz. lkemizde gelimekte, dev boyutlara ulamakta
olan hareket, 'irtica' dediimiz olaylarn ok tesindedir... slmiyetin
uzak olmayan bir gelecekte halkmzn 'tek' inanc, tek lks, tek
ideolojisi
olmas kuvvetle muhtemeldir. Atatrklk, liklik, milliyetilik, belki
de slmiyeti eylem karsnda etkisiz kalacak bugnk partilere egemen

olan ideolojiler, islm ideolojisinin basks altnda eriyecektir... Mrtecilerin

irkin eylemlerinin yan sra, ama onlarn ok tesinde, gibi
byyen, sel gibi yaylan bir 'islmiyetilik halk harekat' balamtr...
Trkiye'mizde bundan sonraki ihtill, belki de, hill uruna
olacak. Bu
ihtilale ya 'mukaddesatlar' rejimi deitirmek iin kalkacak
ya da 'askerbrokrat-aydn' zmresi onlar sindirmek iin...
Siyasal Nedenler: Bu blm yukardaki blmde yeteri kadar
tartlmt.
12 Eyll Tartlyor balkl yazmzda skynetim eski
komutanlarndan
Korgeneral (E) Nevzat Blgiray'n zal'n Menderes'e benzettiine
ilikin aklamasna yer vermitik2 . Ancak, Blgiray gibi ayn
benzetmelerin
oalmas olas bir darbenin - arzu etmememize karn - siyasal
nedenleri arasnda saylabilir.
Ali Ulvi - Karikatrist - 1 0 1 Karikatrde gece karanlnda ve zayf bir ay
nda gsterge oku yn deitirmi Menderes Bulvar yazl bir
levhaya Ozal endie ile bakmaktadr.
ztin Akg2 ... Sayn zal ve ANAP'n normal seim dnemini
tamamlayabileceine,
1992 ylna dein iktidarda kalabileceine inananlarn
says ok az... zal iktidarna biilen mr bir veya iki yl. Bu belirsizlik
eitli senaryolarn ortaya atlmasna neden oluyor eklinde kansn
aklyor ve olas senaryolar saylyor. Bunlar arasnda: Marcos - melda*
gerek hayatndan esinlenen senaryo ile Menderes'in dram
trnden
senaryolar da saylyor.
Sleyman Dem/re/:1 0 3 Allah, zal'n sonunu rahmetli Menderes gibi
yapmasn... Allah kimsenin sonunu yle yapmasn... Kamuoyunda bu
99 Talat Halman, Hill ve Ihtil, Milliyet, 15 Haziran 1987.
100 Y.n: Uur Mumcu, Yersiz Kukular... balkl yazsnda Talat
Halman'n ikinci olasl, Asker-brokrataydn'n
'irtica' nedeniyle ihtill yapacan kabul etmemektedir. Cumhuriyet,
14 Mart 1988.

101 Cumhuriyet, 13 Nisan 1988.

102 ztin Akg, Belirsizlik ve Senaryolar, Milliyet, 23 Nisan 1988.
103 Demiel, Denizli'de zal'a bol bol att. Sonlar Mende-es'e
benzemesin. Milliyet, 23 Nisan 1988.
120

trl sylentiler varsa, skntnn sonucudur.

Geceler sabaha gebedir.
Yurdakul Fincanc:4 ikinci genel seimden yaklak 5 ay sonra
imdi,
zal'n lkeyi gelecek seime kadar ynetebileceine kukuyla baklyor...
Menderes'in ypranma sreci sekiz yl iinde dorua trmand;
zal'nki 5 ksur yl srebildi.
Menderes'i de, zal' da iktidara getiren ey, halkn deiim
ihtiyac
ise ikisini de ypratan ey, o ihtiyaca cevap vermek iin iktidara
geldikleri
halde, bekleneni yapamamalardr.
Suphi Grsoytrak:5 zal, Menderes'in hatasn affettirdi.
Babakan zal Menderes'e fiziken benzemiyor. Ancak
uygulad politikalar
daha geni boyutlu olarak uyguluyor.
zal' dk liderlere benzetme giriimleri srekli gndemde tutuldu.
Hatta melde-Marcos ve XVI. Louis- Marie Antionette benzetmeleriyle
iftletirildi.106
Seim Kanunu: zal, partisinin.karlarna uygun bir seim kanunu
kartarak
yzde 36 oy oranyla TBMM'de yzde 65 temsil edilir duruma
getirmesi 'siyasal istikrarszln, nde gelen nedenlerinden biridir. Tm
kar koymalara karn, 1957 de Menderes'in ve DP'nin sonunu
hazrlayan
bir yolda direnmesinin olumsuz sonular ok ksa zamanda grlmtr.

Yerel seim sonunda erken seimin gndeme gelmesi byk

bir olaslk gibi grnmektedir. Bu seimlere sk skya bal olduu
anlalan
Cumhurbakan seimi 1989 sonlarna kadar ciddi bunalmlara
neden olabilecektir.
Darbe Olaslna likin Grler.7''*08 Tempo ve Nokta dergileri
ve
basnda eitli kurulularn ve kiilerin grleri akland. SHP, DYP,
DSP darbelere kar tavr alrken, 1990 da ihtill olur mu sorusunda
byk
ounluk ve eski komutanlar1 0 9 , genellikle 'olmaz' yantn verdiler.
IDP Gn. Bk. Aykut Ediba ... htill olur, nk artlar var. eklinde
grlerini aklarken, Mehmet Ali Klal, Ben falc deilim ki eklinde
yant veriyordu. Alparslan Trke, Trkiye'de yarn ne olaca belli olmaz
derken, Aziz Nesin i s e 1 1 0 , Trkiye'de askeri darbe beklendiini
104 Yurdakul Fincanc, Ypranmak, Milliyet, 24 Nisan 1988.
105 aban Sevin'in haberi: Mdahale are Deil, Milliyet, 28 Nisan
1988.
106 a) Ecevit: zal, Marcos gibi Turhan Narler ve Ersin uhac'nn
haberi. Hrriyet, 31 Mart 1988.
b) Erdal nn: nallah zal'n sonu Menderes'e benzemez
Milliyet, 12 Eyll 1988.
c) Metin Toker, Milliyet, Temmuz 1988
107 1990'da Askeri Darbe Olur mu?, Tempo, S. 23, s. 14-22, 8, 14
Mays 1988
108 Demokrasi Deklarasyonu, Nokta, S.19, 15 Mays 1988.
109 Komutanlardan Farkl Gr, Milliyet, 4 Mays 1988
110 Trkiye'de Darbe Bekleniyor, Cumhuriyet, 4 Mays 1988.
121
Atina da aklyor. Recep Ergun, mdahalenin olmadndan sz ediyord
u.111
Darbeler Nasl nlenir? Demokrasiye ilerlik kazandrmak ve gerek
demokrasiyi tm koullaryla ina etmekle nlenir diyebiliriz. Kukusuz
bu sorunun yant bu yaz kapsamn aar. Biz bu aratrmamzda ilke

olarak ncelikle varolan durumu toparlamaya alyoruz. Sorunlar ortaya

konulduka are arayanlar kaca umudundaym.
Bugne kadar yazlanlar iinde siyasal bunalmdan k iin gsterilen
arelerden zerinde durul maya deer grdmz:
- Yeni bir seim kanunu yaplarak erken seime gidilmesi ve
- Anayasa'nn balang blmnn deitirilmesidir.
Erken Seim: ztin Akg2: ... Bir erken seim, Trkiye'nin
gelecei
iin senaryo retimini durdurur, bir ara rejim olasln gndemden
karr...
Demokrasilerde de bunalmlar olabilir, ... byle durumlarda seim
sistemin gvencesidir.
Cneyt Arcayrek:u2 Kukusuz asl ilcn, demokratik rejimin
bunalmlarda
da ilerliini srdrebilmesini salayan son ve tek yolun hemen
seime gitmek olduu bilincine itenlikle sarlarak...
Teoman Erel:83 Erken seim iin plnlar yapanlar, hesaplarnda
darbeye
aralk brakmasnlar. Hele Anayasa'nn balangcndaki o uursuz
delik dururken.
Mmtaz Soysal:u3 imdi, on ikiye be kala, yerel seimlerin
ardndan
her an genel seimlere gidebilecek bir Trkiye'de...
Blent cev/f:1 1 4 " 1 1 5 Cumhurbakan seiminin bugnk Meclisle
yaplmasnn
da halk tarafndan seilmesinin de sakncal olacan ne srd
ve ncelikle seim yasasnn deitirilerek seimlerin
yenilenmesini
istedi.
Anayasa'nn Balang Blm ve Deitirme nerileri:
Cumhurbakan
Kenan Evren Trabzon konumasnda3 , 12 Eyll' savunurken: Eer
milletars olmasayd, millet bunu tasvip etmeseydi, Silhl Kuvvetlerin
bunu gerekletirmesi mmkn olabilir miydi? eklinde bir aklama
yapt.
1982 Anayasas'nn balang blmnde: Trk milletinin, ayrlmaz

paras olan Trk Silahl Kuyvetleri'nin milletin arsyla

gerekletirdii
111 Ergun: Mdahale Kesinlikle Yok, Milliyet, 13 Nisan 1988.
112 Cneyt Arcayrek, Bu Tartma Bitmez, Cumhuriyet, 3 Mays 1988.
113 Mmtaz Soysal, SHP Bir Cephedir, Milliyet 10 Haziran 1988.
114 Tepkiler, Cumhuriyet, 12 Haziran 1988.
115 Ecevit plan: nce seim sistemi deisin, sonra genel seime
gidilsin. Cumhuriyet, 5 Temmuz 1988.
122
12 Eyll 1980 harekt sonucunda... eklinde bir b l m vard.
Dikkatli gzlemciler milletin ars deyimi zerine eildiler. Bu
deyim
hem 12 Eyll' merulatryor, hem de olas darbelere yeil k
yakyordu.
Bir anlamda 1982 Anayasas'n tasvip edenler bilerek ya da bilmeyerek
tuzaa drlmt. Oysa, son zamanlarda Trk Silahl Kuvvetleri
Hizmet Yasas'nda yer alan Koruma ve kollama grevinin karl
Anayasa'da bulunmadndan ve hi bir yasa Anayasa zerinde
bulunamayaca
iin Slh. K.lerin mdahale yapamayaca tezi tartlyordu. "12
Eyll Tartlyor" balkl blmde akland gibi TBMM'de darbeyi
nleme
yasas giriimleri yaplmt... 16 Evren bir yandan milletars
deyimini anmsatrken dier yandan Slh. K.lerin gerektiinde bu grevini
yapabileceini anmsatyor ve bunun Anayasa'da yeri olduunu belirtmek
istiyordu.
Baz evreler bu konumalarda Ben gidersem darbe olur mesajn
vererek,
Anayasa'da Cumhurbakanl'nn halk tarafndan seilmesi,
Anayasa deiiklii yaplmas iin kamuoyu oluturmak eklinde
nitelendirdiler.
Bu yorumu yapanlar haksz saylmazlard. nk Evren, Rize
konumasnda
Bir Anayasa deiiklii geldiinde onu iyi inceleyin. Kimsenin etkisi

altnda kalmadan aklnz, fikrinizi kullanarak oy verin... Belki bundan

sonra baz maddeler zerinde deiiklik olacaktr. diyordu.
Daha sonra basn temsilcileriyle yapt grmelerde Cumhurbakan'nn halk tarafndan seilmesi tezine ilikin telkinlerde bulunmutu. Bu
arada Cumhurbakan Basn Danman Ali Baransel bir aklama yapma
gereini duymu,1 1 7 Evren'in yeniden seilmesi konusunda Sayn
Cumhurbakanmz stanbul'da gazetelerin st yneticileriyle ve
yazarlarla
yaptklar grmelerde bu konuya ilikin grlerini itenlikle ortaya
koymulardr... Zaten Sayn Cumhurbakanmz, eitli vesilelerle
yaptklar konumalarda Anayasa'nn temel lkeleri konusunda duyarl
olduklarn,
baz hkmlerin gelien ve deien artlara gre deitirilmesini
doal karlamak gerektiini vurgulamlardr. Bu gelimelerden sonra
yaplan ankaya zirvesinden (13 Mays 1988) sonra nn yapt
aklamada:
... Cumhurbakan'nn halk tarafndan seilmesinin iyi bir
yaklam olduu eklinde kendi fikri olduu 1982 Anayasas hazrlanrken
de savunmu olduunu... belirtmitir.
Yani Cumhurbakan, Anayasa'nn 101'inciU8 ve
Cumhurbakan'nn
116 htillleri nleme yasa nerisi ANAP'llarn oylaryla reddedildi.
htilller yasayla nlenemez.
Cumhuriyet, 10 Kasm 1988.
117 ankaya'da zirve, Milliyet, 13 Mays 1988.
118 Bir kimse iki defa cumhurbakan seilemez.
123
TBMM tarafndan seilmesine ilikin 102'nci maddesinin:
Cumhur bakan'nn halk tarafndan seilmesi eklinde deitirilmesini
istemektedir?
Bugne kadar bu konudaki balayc szlerine karn, bu yeni
karara varmasnda hangi evre ve kurumlar etken olmulardr? Bunun
bilinmesi gerek. Gerekte byle bir formlle yeniden seileceine inanlm
aktadr"9"120

Buna karn, zal bu tartmalar srerken yapt aklamada:

Anayasa
deiiklii ocuk oyunca deildir. demiti. Gerekte satr
aralarnda
sylenen bu szler Evren'in,niyetine kar gsterilmi bir tepkiydi.
Evren - zal uyumu son bulmu, Evren - zal'n ankaya maratonu
balamt... Bu durumda Evren'in Kbrs konusunda yapt aklamalar,
GAP nerisini ve hayali ihracat yasasn veto etmesini ankaya
rekabetine
ve dolaysyla zal' keye sktrmaya ynelik 1 davranlar olarak
niteleyen ANAP'l Gne Taner'in zal'n gerekte Anayasa ocuk
oyunca deildir cmlesiyle ortaya kan tavrna aklk getirmi
oluyordu.
Evet, ANAP'n aday Turgut zal'd. Bir kere Semra hanm First Lady
olmak istiyordu.1 2 3 zal'n sal bozulmutu. M. Ali Birand'a gre bu
hjsus o kadar nemliydi ki, zal'n sal sadece kendini, ailesini
veya ANAP' ni deil Trkiye'deki rejimin geleceine kadar ok
eyi etkileyecek
bir konudur. 1 Ve nihayet ANAP'a gre Cumhurbakan sivil
olmaldr. Gne Taner 11 Haziran 1988 gn yapt aklamada bunu
dile getirmitir. ... AET'ye bavuran bir Trkiye, artk sivil bir
Cumhurbakan
seme hazrlndadr. Eer Trkiye'de rejimin sal bir adama
balanm ise bu olgu bile rejim adna ok byk tehlike saylmaldr.
Bugne kadarki Cumhurbakan seimlerindeki bunalmlar dnlrse
ve bu seimlerde dierlerinde olduu gibi, Silhl Kuvvetler bir aday
zerinde
srar ederse ve, bu aday Kenan Evren veya asker kkenli bir baka
kii olursa, ztlama, siyasi bunalm ve patlamalara yataklk edecek bir
boyuta ulaabilir. Kaldki, 1982 Anayasas'na gre Cumhurbakannn
(Madde 104) TBMM seimlerinin yenilenmesine karar vermek ve
Anayasa deiikliklerine ilikin kanunlar gerekli grd takdirde halk
119 Son gnlerde bu Konuda bir tavr deiiklii gzlenmektedir.
120 ANAP Gnl. Bakan vekili Haydar zalp, Halkn yzde 80'i
Cumhurbakann ok seviyor eklinde gr

belirtmitir, 12 Haziran 1988.

121 Milliyet, 4 Mays 1988. Bu sz ngiliz Independent gazetesinde:
Anayasa ocuk oyunca delldirve deiiklik
gnde olmaz. eklinde yaynland. Cumhuriyet, 5 Mays 1988.
122 Teoman Erel, Evren zal' Sktrd, Milliyet, 8 Haziran 1988.
123 Yaln Doan, Bir ANAP Forml, Cumhuriyet, 10 Haziran 1988.
124 M. Ali Birand, zal'n Sal, Milliyet, 7 Haziran 1988.
125 Y.n: Nitekim, The Wall Street Journal: Suikast gerekleseydi
askeri mdahale gelirdi yargsn ne
sryor, Hrriyet, 25 Haziran 1988.
124
oyuna sunmak yetkisi de vardr.
Asl konumuz Anayasa'nm balang blm'nn deitirilmesi
istekleri
idi. Bu fikri ne srenler, TSK'lerinin mdahale olaslnn ortadan
kalkacana
inanyorlar.
zal ve ANAP'a gre Anayasa deiiklii ocuk oyunca deildir.1 2 6
Bu nedenle bugn iin bu yol tkaldr. Ama buras Trkiye, neyin ne
olaca
belli o l m a z . 1 2 7 - 1 2 8
imdi yeniden Anayasa'nn balang blmne dnyoruz: Anayasa
Mahkemesi eski Bakan Boyacolu Nokta'nn sorusunu Anayasa'nn
balang ksm deimelidir eklinde yantlamtr.1 2 9
Milletin ars sorusunu zetle Elbette kiiler kendi hareketleri
dorultusunda
Anayasaya baz hkmler getireceklerdir. Millet istemedi,
ben yaptm diyebilir mi? eklinde yant vermitir.
Nokta: Dnya Anayasalarnda bu tr ifadeler var m?
Boyacolu: Dnyadaki mdahaleler bizdeki gibi olmuyorlar. Gelen
geliyor
ve bir daha gitmiyor.
Nokta: Slh. Kler idareye Hizmet Kanunu'nun 35. maddesine
dayanarak
el koyuyorlar. Sizce bu madde mdahale hakk verir mi?

Boyacolu: Dnyadaki mdahaleler bizdeki gibi olmuyor ki. Bu demek

deildir ki, can istedii zaman Trkiye Cumhuriyeti'ni kolluyorum diye
mdahale yapar... Slh. K.lere emir verecek yer TBMM'dir. Bana gre bu
madde mdahale hakk vermiyor.
Nokta: Sizce i Hizmet Kanunu'nun 35. maddesi Anayasa'ya aykr m?
Boyacolu: Hayr, burada aksine bir hkm yok ki. Tehlikeye dme
hali olacak, ondan sonra Meclis Silhl Kuvvetlere bu grevi
verecek ki
byle bir durum gereklesin.
Nokta: imdiye kadar Meclis emir verip, Slh. K.lerin geldii grlmedi.,.
Boyacolu:... Meclis armad iin de bu hareketlere ihtill deniyor.
Nokta: Peki Cumhurbakan Evren'in Anayasa konusundaki konuma126 Y.n: zal, bu sz syledikten ok ksa bir sre sonra yerel
seimleri ne almak iin -Anayasa deiiklii
in- referanduma gitti. Bilindii gibi sonular iktidar ynnden tam
bir fiyasko idi.
127 Abdi peki, uzun sre Trkiye'de AP muhabirlii yapm
gazeteci Ludingston ile bir sylei yapmt.
Ludingston Trkiye yorumlarnda her gerei yakalamakla
tannyordu. peki, bu baarsnn srrn kendisine
sorduunda ald yant ilginti. O'na gre Trkiye'de siyasal
olaylarda olmas beklenenin tam kart
gerekleiyordu yargsn bu olgu zerine oturttuu iin baarl
oluyordu.
128 Y.n. zal ustasnn "dn dndr, bugn bugndr"
tekerlemesini benimsemi grnyor. Nitekim 1988
ylnda Anayasa deiiklii ocuk oyunca deildir diyen zal
1989'da 1924 Anayasas'na geri dnmek
iin Anayasa Deiikliinden sz edebilmektedir. O halde bizde
Menderes Marcos, Louis XVI benzetmelerine
ek olarak: zal'n sonunun Demirel gibi olmamasn dileyelim...
129 108'de a.g.e. S. 16-17 Anayasann balang ksm
deimelidir.
125

larn nasl deerlendiriyorsunuz?

Boyacolu: Bizim Cumhurbakanmz biraz fazla konumaya merakl...
Bir siyasi kadar hatasz konumas mmkn olmuyor... Kaldki elikili
de. Hem deiinceye kadar Anayasa'ya saygl olmaya mecburuz diyor,
te yandan mdahaleden sz ediyor.
Boyacolu ile ayn dndmz daha nce aklamtm.
Yldrm Akbulut. 23 Nisan 1988'de balatt talihsiz darbe
destekilii
tavrn daha sonra tevil ettii halde, yapt bir aklamada1 3 2 Trkiye
Cumhuriyeti'nin tekrar demokratik sisteme dn, anari devrinin
kapatl
herhalde 12 Eyll harekt ile olmutur... ve Yemin ettiiniz
Anayasa'nn balang ksmn okumanz tavsiye ederim diyerek
Evren'in
Rize konumasndaki Balang blmndeki 'Milletin ars'n
anmsatt ve O'nunla kout bir tavr iine girdi.
Bu aklama ile Anayasa'nn balang blmnn deimesi gerei
bir daha ortaya km oldu.
Bu konuya basnda da yer verildi:
Teoman Ere/:1 3 3 Silhl Kuvvetlerin darbe yapma hakk var m yok
mu?
Hayr yoktur.
Ya Anayasa'nn balang blm? Orada Slh. K.lerin milletin ars ile
12 Eyll' gerekletirdikleri yazl deil mi? Bu hkm darbeye aralk
vermiyor mu?
'Hayr' diyen ar lml nn, 'Anayasann balang blmnde
byle
bir hkm yoktur.
Teoman Erel: Peki Eyp bey Anayasann balangcndaki ordu
milletin istei ile mdahale yaptna dair bir ifade var. Bu tr hkmler
deimeyecek mi?
Evet deimesi iyi olur ama, o iler iin zaman lzm.

te bizdeki politika ve politikac ayn partide nemli konumda bulunan

kiiden, bir ay iinde farkl gr:
za/: Anayasadeiiklii ocuk oyuncadeildir.
Yldrm Akbulut: Anayasann balang ksmn savunup darbelere yeil
k yakan bir tavr sergiliyor ve bu yaps ile TBMM Bakanl grevini
srdryor.
130 Talat Turhan'n sorularmza verdii yantlar. Dn, 15 Ekim
1986.
131 Cumhurbakan adaylar arasnda isminden sz edilmektedir.
Milliyet, 8 Aralk 1988.
132 TBMM'de gndem d konuacaklar. Milliyet, 3 Mays 1988.
133 83'de age.
134 age. Eyp Ak
126
Eyp Ak: Anayasa'nn balang blmnn zaman iinde deimesi
gerektii kansnda...
Kanmzca bir tedbir olmasna karn, Anayasa'nn balang blmnn
deitirilmesinin tek bana yeterli saylmas, yaanan deneylerden
sonra ar iyimserlik olur.
NelerYaplmal, Nasl Yaplmal? *
Aklamalarmzdan anlalaca gibi bir darbe olasl koullar bugn
iin vardr. Cumhurbakanl seiminin yarataca siyasal gerilim bu
olasl
daha da arttrabilir.1 3 5
Ne yaplmaldr?
- fls eden ekonomik model deitirilmelidir.
- Enflsyon sratle aa ekilmelidir.
- Kiiler arasnda ve blgeler arasndaki gelir dengesizliini giderici
nlemler
ivedilikle alnmaldr.
- i emeinin ite ucuza kullanmak ve darya ucuza peke ekmek
anlay terkedilmelidir.
- Seim kanunu deitirilip, erken seime gidilmelidir.
- ktidar, politikaclar kendilerine eki dzen vermeli, bu gz kara gidie
son verilmelidir.

- Anayasa'nn balang ksm deil, tm Avrupa Parlamentosu, AT ve

NATO lkeleri standardnda deitirilmelidir.
- TSK.lerini tahrik edici - Tapu memuru mu idin? gibi.- ucuz
kahramanl
politika sayan anlaytan vazgeilmelidir.
- Partilerin su yzne kan Nakibendi, Nurcu, Ik, vb. gibi tarikatlarla
scak ilikilerine son verilmelidir.1
- Kapitalist enternasyonal rgtlerinin tm denetim altna alnmal, bu
rgtlerin Trkiye'yi ABD gdmne sokmak iin srdrdkleri abalar
engellenmeledir.
135 Y.n: Evren The Daily Telegraph gazetesine verdii demete
Trk ordusu darbeci deil demekte.
(Cumhuriyet, 11 Temmuz 1988), zal ise Reuter ajansna
Darbeler dnemi bitti. (Milliyet, 13 Temmuz
1988) eklinde deme vererek Cumhurbakann teyid etmektedir.
Ama bu tarihten drt ay sonra TBMM'de
baz milletvekilleri ihtilllere kar lojman tahkimat gibi ilgin
istekler ne srmektedir. (Sabah, 24
Kasm 1988) Quo Vadis?
136 a) Talat Turhan, Terazinin Kefesi ve DGM'ler, Politika, 28 Eyll3Ekim 1976. Bu dizi yazmda yle diyordum:
Nakibendilik Tarikatnn kkenini, boutlarn, niteliklerini ve bugn
ulat dzeyi alglamayanlarn
Trkiye'nin politik oyunlarn tehisle glk ekmeleri olasdr.
b) Atatrk diyor ki: Trkiye Cumhuriyeti eyhler, derviler, mritler,
mensuplar memleketi olamaz. En
doru, en hakiki tarikat, tarikat medeniyettir. Atatrk'n Sylev ve
Demeleri, 2.Kitap s.215
127
- Amerikan uyduluu anlay terkedllmelidlr.
- Atatrkl paravana yaparak, O'nun her trl ilkesini inemekten
vazgeilmelidir. 7
- Tek boyutlu adam yetitirme sevdasndan vazgeilmeli, niversiteler
bilim yuvalar haline dntrlmeli. YK kaldrlmaldr.

- stihbarat rgtlerinin tmne eki dzen verilmeli, yasad istihbarat

toplayan kurulularn faaliyetleri nlenmeli ve bu rgtlerin ABD ile
maddi,
manevi ilikileri kesilmelidir.
- Trk Silhl Kuvvetleri deien koullar altnda her anlamda reorganize
edilmelidir.
- Sivil, asker arasndaki eitimde kalite farklln giderici tedbirler alnmal
ve temel kavramlar arasnda anlay beraberlii salanmaldr.1 3 8
- Talan, vurgun, rvet ve soyguncularn anlarna ot tkayc nlemler
sratle alnmal, hayali ihracat holding patronlar yargya teslim
edilmelidir.
- Gerek demokrasi anlaynn toplumun her kesimince zmsenmesini
salayacak nlemler alnmaldr.
- insan haklarna sayg gsterilmelidir. kenceye kesinlikle son
verilmelidir.
- Cezaevlerindeki insanlk d uygulamalara son verilmeli canlarn
feda etmeyi gze alarak insanlk onurunu korumak isteyenlerin
eylemlerine
sahip klmaldr.
Sorunlar saylamayacak boyutlara ulatndan bu, kadaryla yetiniyoruz.
Bu durumun tek sorumlusu kapitalsiz kapitalist dzen kurmaya kalkan
szde liberal ekonomi ya da serbest piyasa ekonomisi ad altnda
Trkiye'yi emperyalist dnyaya peke eken iktidarlardr.
137 Atatrk: - Antiemperyalist,
- Antkapitalist,
- Tam bamszlktan yana bir kii olup, bu nitelikte kurduu
Cumhuriyetin elebed yaatlmas iin Trk
Genliine emanet etmitir. Bugnk iktidar tm bu temel ilkelere
srt evirmi grnmektedir.
Ercan Vuralhan'n bu ay katld SSAV toplantsnda Tam
bamszlk hi bir zaman arzu edilen durum
olmamaldr. eklinde bir cmle sarfetmitir. (Milliyet, 10 Haziran
1988.)

Byle bir kiinin Milli Savunma Bakan olmas dndrcdr. Ve

tek bana bu anlay Trkiye'nin gelecei
iin potansiyel bir tehlikedir. Bu konumann lepki grmemesi de
Atatrkln ne hale getirildiinin
kant deil mi?
Sorunun lgin yan Erdal nn'nn de benzer gr aklamasdr.
Bamszlamada tam bamszlk diye
bir slogan almamak lazm. AT'ye gireceiz. Hi bir lke de tam
bamsz deildir. Cumhuriyet, 23 Austos
1988. Ve 7 Aralk 1988 gnl Hrriyet gazetesi de Moskova 'tam
bamszlk" teorisini terk etti. diye
yazmaktadr. Yeni tez karlkl bamllk onlara gre... Peki biz bamlyz,
bizim baml olduumuz devletler bize ne
kadar baml? Sorunun z bu,..
138 M. Ali Birand, Emret Komutanm.
128
Onlar tarihsel sululuklaryla babaa brakarak diyoruz ki, demokrasi
iinde seenekler tkenmez. Kukusuz birincil seenek serbest piyasa
ekonomisinin kart olandr.
O gn geldiinde sorunlar zlebilir. Bu yazda belgelere dayanarak
mevcut durum ortaya konulmu, olas tehlikelere dikkat ekilmeye
allmtr.
Ekonomik ve sosyal bunalma ek olarak, yerel seimler sonucunda
ortaya kan tablo, Cumhurbakan seimi, siyasal bunalm ve
srtmeye neden olucu istidatta grnmektedir. Demokratik gler
olas tehlikeleri gslemenin nlemlerini almak greviyle kar karya
bulunmaktadr.
139 Avrupa Parlamentosunun 19 Mays 1988 gnk kararnda:
Evren'in mdhaleden sz etmesi hatrlatlm
ve aadaki gr karara balanmtr:
Avrupa Parlamentosu 1 Mays gsterilerinin yasaklanmasndan
dolay meydana gelen olaylarn, Trk

Hkmetinin nsan haklar ve temel zgrlklerin gelimesi

konusunda fazla aba gstermediinin ispat
olduunu tespit etmitir.
Avrupa Parlamentosu: bir lkenin (Trkiye) bylesine bariz bir
biimde demokratik haklar inemesini
tefin eder.
129
V. BLM
HAYAL HRACATA BR RNEK..
Bir gazetede mahkemeye verilen 33 "HAYAL HRACATI" irketin
adlar aklanyordu.1 Listenin 13. srasnda TAM DI TCARET diye bir
irket yer alyordu. Gerekte KO GRUBU'na bal RAM DI TCARET
RKET'ni gizlemek iin "R" harfi yerine "T" harfi konularak bu yanllk
bilinli bir ekilde yaplyordu. Dier baz basn organlar da ayn yolu
denemilerdi. Aslnda iktidarn srekli basklar altnda yaam sava
veren basn organlar KO GRUBU'nu karsna alp bir de reklamlarnn
kesilmesini gze alamadklar iin, bu yola bavuruyorlard.
Ancak anlan haberin yaynland tarihten bir yl nce bir gazetede yer
alan haberde2 "KO HOLDNG"e bal RAM D TCARET
yneticilerinden
Tuncel Glsoy ile Halil Cem Glcr'n 600 milyon liralk haksz
vergi iadesi olayndan yargland, mahkemenin davay ortadan kaldrd
ve savannda davay temyiz ettii" aklanyordu. "MLL STHBARAT
TEKLATI VE SVLLEME" ve "POLTK DURUM
DEERLENDRMES
- I.BLM"3 balkl yazlarda HAYAL HRACAT OLAYI'nn
zerine gidilmesi gerektii vurgulanm; ENKA, TEKFEN ve RAM DI
TCARET
vb. gibi byk ihracat irketleri hakknda kaar dava ald sorulmutu.
O zamanda belirttiim kanya gre, lkemizde gerek demokrasi
kurulmasnn n koullarndan birinin kat, madrabaz, bezirgan,
soyguncu, sahtekr ve kaak ibirliki hayali ihracatlarnn yarg
nne karlmasndan getiini aklamtm. Oysa, uygulamaya
bakldnda

iktidarn byk bir tela iinde, devleti ayakta tutan t m deerleri

hie sayarak olay kmsediini grmekteyiz. Bilindii gibi bu amala
kartlan yasa, Cumhurbakan tarafndan "Kaaklar affediliyor" diye
* Bu yaz SORUN Birlikle Sosyalist Dergisi'nin MART'89 saysnda
yaynlanmas iin kaleme alnmtr. Ancak
anlan sayda yer olmad iin yaynlanamamtr.
1 "Hayalci"nin kuyruu skt. Yavuz Gkmen'in haberi, Milliyet, 25
Austos 1988
2 Sz, 8 Kasm 1987
3 Bu yazlarn yaynland dnemde zellikle byk hracat
irketlerinin hayali ihracatla ilikileri tm boyutlaryla
kamuoyuna yanstlmamt.
130

ar ve uzun gerekeyle veto edilmitir.

Daha sonra TBMM eski bakan Necmettin Karaduman yapt
aklamada
5 "Para cezasnda srarl olursak " hayali ihracatlara arka ktmz
izlenimi kanlmaz hale gelir... Hayali ihracatlara hak ettikleri ceza
sratle verilmelidir... Bir yandan kaaklara hapis cezas verilirken hayali
ihracat kaaklarna para cezas ngrlmesi bir elikidir. Ekonomik
su kavram zerinde durulmaldr. Ceza hukukunda ekonomik su
kavram
yoktur." eklinde kansn belirterek zal'la gelimitir.
Bir bilim adammz ise yaynlad makalede6 ; batdaki lkelerin ceza
yasalarndan
rnekler verip, bizdeki yetkililerin ayn konudaki tutumunu
eletirmekte ve "zaman zaman resimleri gazetelerde kan manavdan
eftali alan kz kelepe ile adliye koridorlarna getirilebilirken,
milyarlarn
kimi toplayclar burnu kanamadan sonuta iten yakasn
syrabilmekte

ve ksa bir unutturma dnemi ertesinde hatta ayn cafcafla yine

sermaye piyasasnn "as"1ar arasna soyunabilmektedirler." eklinde
grn aklyordu.
Tm bu ve benzeri bilimsel grlere karn, ada ceza hukukunda
yeri bulunmayan "Ekonomik sua ekonomik ceza" doktrini ile (!)
payandalar
olan hayali ihracatlar yarglamaktan kurtarmaya alan zal,
bu tavryla kendisini ele vermektedir.
Bu konuda zamann babakan yardmcs Kaya Erdem'in tavr tek
kelimeyle
glntr.7 Ama Erdem'in aklamas ANAP iktidarnn oportnist,
pragmatik, da baml, ibirliki felsefesine zgn bir rnek
oluturmaktadr
8 "Hayali ihracat yaplmyor demiyorum yaplyor ama devletten
para almak iin deil, itibar salamak ve yurt dndaki kara
paralarn
aklamak iin yapyorlar. Kald ki bu da tevik edilmesi gereken
bir
ey. Olayn bytlecek abartlacak bir yan yok. Devlet soyuluyormu,
vatandan paras cebine gidiyormu, bunlar geerlilii olmayan iddialar...
Ben ihracatmz rktecek, thmet altnda brakacak, halkn gznde
dzenbaz havas verecek bu iddialar yanl buluyorum. Olay abartarak
byk ihracaty karalayarak speklasyondan kanmamz milli bir
politika
olmal... Biz aratrrsak kimbilir ka eroin kaakl dosyas kar?
4 13 Haziran 1988 tarihli gazeteler.
5 Karaduman: Hayali ihracat hapse atlsn, Cumhuriyet, 23 Kasm
1988
* zal'n fikri
6 Prof. Dr. Ali Sait Yksek, "Batda ekonomik sular para cezas ile
geltirilmiyor-Eskiyen yasalar yamamak
zm deil" Milliyet, 8 Haziran 1988
7 "Hkmetin zr, kabahatinden byk" Hrriyet, 28 Temmuz 1988,
Mehlika Trkmenolu'nun haberi

8 Yn: Kaya Erdem'e gre tm hayali ihracatlarn yurt dnda kara

paras var. Peki bu para nasl kazanlm?
Orasn kurcalamak iktidarn iine gelmiyor...
131
Bunlar grnce lkede herkes eroin kaaks diye mi dneceiz?
Hayali ihracat olay da ayn ite. Denizde kum misali. be kii
yapt
diye btn ihracaty karalamak olur mu?
ktidarn suu rtbas etme abasn bugn kamuoyu ok iyi bilmektedir.
Olaylar ve gerekler Kaya Erdem'e yadsyacak bir geliim gstermektedir.
nk, hayali ihracatnn " be kii"den olumad, buna
karn yzlerce ihracat irketi kapsad gerek basnda kan yazlard
a n 1 2 ve gerekse yarglamalardan anlalmtr. Hayali hracatlkla
sulanan
197 firmann her birinin onlarca hissedar ve yneticiden olutuunu
varsayarsak be kii deil, binlerce sahtekrn ekonomimizin kann
emdii aklkla grlmektedir.
Kaya Erdem, st kapal da olsa gmrklerin yzde 20 rvet
aldklarn
itiraf etmektedir.1 3 Onu teyiden bir DPT yetkilisi "gmrklerde zaten
sistem oturmu, dolar bana hesabyla iini hallediyorsun."
eklinde kansn belirterek Erdem'i dorulamaktadr.
Yabanc sigaray serbest brakmann bir gerekesi olarak "kaakln
nlenememesi" gsteriliyor. Bunun gibi hayali ihracat, "kara paray
aklama" diye halka yutturmaya allmaktadr. Gmrklerdeki rveti
nleyemiyorsanz iktidar koltuklarn hangi hakla igal ediyorsunuz?
Dnyadaki t m iktidarlarn grevleri arasnda kaaklk ve rveti
nlemek
ve de sulularn yarg nne kartmak da bulunmaktadr. Eer bu
vurdumduymazln hesab sorulmaz diye dnyorsanz, yanldnz
anladnzda i iten gemi olabilir. 5
"Devlet hergn yeni bir zam furyas altnda ezilen halkn deil,
milyarlarnn
bir kuruunun bile hesabn sormaya mecburdur. Devlet Denetleme

Kurulu'nun, devlet tokadn bu pervaszlarn yzne aklatmasn

bekliyoruz."
DPT uzman anlan aklamasnda1 4 "Hayali ihracatlardan bir
ikisinin
harcanaca ama asl byklerin yerinde kalacan" ve "Hayali
ihracatn
genel ihracattaki paynn yzde 40'n altnda olmadnn" ve "... o
yapm
bu yapm, o firma bu firma nemli deil, sistem nemli bu
sistem
9 Yn: ANAVATAN iktidarnn "Milli Politika" (!) anlayna tipik bir
rnek...
10 Uur Mumcu, Kaya Erdem'in demeciyle su ilediini iddia
etmektedir. "Su, sutur..." Cumhuriyet,
29 Temmuz 1988
11 Yn: Mahkemeye karlan hayali ihracat sanklarnn ou cezas
daha hafif olduu iin TOPLU KAAKILIK
yerine SAHTEKARLIK suunu kabul etmektedirler...
12 197 firma didik didik, Milliyet, 18 Kasm 1988 Cengiz
Kucuolu'nun haberi
13 12'de agy
14 "Adn aklamayan eski DPT uzmanna gre hayali ihracatlar
yrtacak. Bu iten bir ey kmaz" Milliyet,
16 Temmuz 1988 Zlfikar Doan'n haberi
15 "Hayalcilere devlet tokadn kim vuracak?" Prof. Dr. C. Tayyar
Sadklar, Hrriyet, 18 Temmuz 1988
132
iin pazarlk yapld, kuruldu, bu gne getirildi. imdi i aleni
olmaya
balad. Hkmet de rahatsz ama kesse, gelen dviz Trkiye'yi
idare
etmez, borca batmsn, gz yumacaksn. kme edecek baka
bir dviz
kaynan yok.
Bu konuda iktidarn gaflet ve vurdumduymazlna bir rnek vermek
gerekirse

Bursa'da DIBIRDIK HOLDNG yneticilerinden sz edebiliriz.1 8

Anlan holding 17 Aralk 1986 gn TV'nin birinci kanalnda Hayali
ihracat
olarak sulanm ve halen yarg nnde hesap vermelerine karn,
aradan 4 ay getikten sonra (13 Nisan 1987) Hazine ve D Ticaret
Mstear Yavuz Canevi imzasyla "hracat onur madalyas" almtr.
Hayali ihracat konusunda iktidarn "Dviz gelsin de nasl gelirse gelsin"
anlayn benimsemesine Cumhurbakan yasay veto ederek kar
km
ve yarg talan nleyici kararlar almtr.
Buna karn iktidar, babo tavrn brokrasinin kilit noktalarna
yerletirdii adamlarn kullanarak srdrm ve bu dorultudaki
dzenlemelere
bavurmutur. rnein hayali ihracat konusunda DPT
Mstear yardmclna atad Blent ztrkmen'i tam yetkili klmtr.
' Bu ekilde ihracatn patronluu resmen onaylanan ztrkmen,
hayali ihracatlarn sorunlarn zme kavuturabilmek iin Merkez
Bankasna bir yaz gndermitir. Bu yazda ihracat dahil tm tevik
tedbirlerinin kendileri tarafndan yrtlecei hatrlatlmtr.
ztrkmen, gmrn uyarmasna karn, Szer'lere ait TOP DI
TCARET
firmasnn kablo ihracatnda birim fiyat (metre) 3.32 centlik kabloya
1 D o % ? a t v e r e r e k firmaya aktan yaklak 30 kat kazan
salamtr.

Olay bireysel rnek saymak kanmza gre olanakszdr. Basnda uzun

sreden beri Blent ztrkmen hakknda kuku yaratacak dorultuda
16 Vural Arkan, "Hkmet, 'dviz gerek' dedi, gerisini bo verdi."
Cumhuriyet, 13 Temmuz 1988
17 Hayali ihracat san Anamur Gmrk Muhafaza memuru Nurbay
ahin mahkemede "Babakan zal verdii
emir ve demelerinde ihracatn engellenmemesi iin hereyin seri
yaplmasn istiyordu." eklindeki

aklamas. (Milliyet, 7 ubat 1989 - Blent Yalvac'n haberi) bir

bakma gerei yanstyordu.
18 "nce gzaltna aldlar, sonra baar dl verdiler - Zoraki
hayalci" Milliyet, 22 Ekim 1988, etin Yetkin'in haberi
19 "190 hayali ihracat dosyas beklemede, 'Hayali'cilerin umudu
DPT'de" Cumhuriyet-, 18 Haziran 1988
20 "zal'n ifahi emriyle balatlan 'Operasyonla' hayali
ihracatlar nasl kurtardlar. Hayali ihracatta kollama"
Cumhuriyet, 8 Temmuz 1988
21 Yn: Trk paras ile metresi 27 lira 22 kuru olan kabloya 822 TL
fiyat verilerek yaklak otuz misli haksz
kazan salanlmasna gz yumulmutur. Bu paralar kimin adna,
kimlerle bllmtr? Belli deildir...
22 Milliyet, 9 Temmuz 1988
23 Yn: SZER HOLDNG'e ait DI TCARET Firmasndan Merkez
Bankasnn 5 milyarlk vergi iadesi istemi
9 Temmuz 1988 gn Milliyet Gazetesinde aklanyordu. Oysa ki bu
tarihten 3 gn nce ayn gazetede
yer alan bir haberde, SZER'lerin irketine" 'Altn madalya' verildii
belirtiliyordu, ite iktidarn "ke dnclk",
"ibitiricilik" anlayna belirgin bir rnek daha...
133
haberler yeralm ve zellikle Uur Mumcu bir yazsnda bu kiinin
Amerika ve isvire bankalarnda bulunan hesabna (!) 1984 ylnda bir
gn arayla 20 bin dolar yatrldn hesap numaralarn da vererek
aklamtr.
Aka su oluturan bu durumun soruturulmas gerekirken
ztrkmen'in
brokrasideki etkinliinin arttrlmas dikkat ekici niteliktedir.
Sylentilerin dorua ktnda ise bu kii Babakanlk danmanlna
alnmtr. Doal olarak bu kukulu ilikiler iinde birbirlerine kar gebe
olanlar arasnda hesap sorulmas olanaksz hale gelmekte, bu nedenle
de baz kiiler TBMM dnda olmalarna karn, etkin bir dokunulmazlk

zrh ardnda dmenine bakmakta gnn gn etmektedirler...

ztrkmen'in eski bir MT grevlisi olmas kukular daha da
arttrmaktadr.
2 5 Kaldki bu kiinin 12 Mart sonras bu dnemde "ikenceci" olduu
hakknda basnda aklamalar yaplm2 6"2 7 ancak yazlanlara kar
ztrkmen suskunluunu korumutur.
12 Mart dneminde MT grevlisi olarak hakknda ikencecilik iddias
ne srlen bu kiinin .MHP'li bir bakann mstear yardmcs olmas,
12 Eyll sonrasnda ise DPT mstear yardmcs olarak hayali
ihracatya
destek vermesi, oradan Babakanlk Danmanlna atanmas,
Amerikan ve isvire bankalarnda hesaplar 12'li dnemler iin ilgin bir
biyografi oluturmakta, kokumu dzenin pisliklerini sergiler
grnmektedir.
imdi de hayali ihracat konusunda yargnn tutumundan ksaca sz
etmek
istiyorum:
izmir DGM, Antalya'da yakalanan afak gemisiyle ilgili davada sanklara
yz bin liralk para cezas yerine onar yl hapis cezas vermi ve bu
karar Yargtay 7. Ceza Dairesinin onayyla kesinlemitir. 8
Daha sonra bu tr sularda bir yllk zaman amndan yararlanp, paay
kurtaracan sanan hayali ihracatlar, yargtayn zaman amn 5
yla kartmas zerine panie kaplp iktidar sktrmaya baladlar.
nk gerekte bunlar Kaya Erdemin syledii gibi -be kii olmayp
binlerce para babasyd. Byk d ticaret irketleri yaklak olarak yap24 Uur Mumcu, Sorumlusu Yok, Cumhuriyet, 9 Temmuz 1989
25 Yn: Eski MT'i Blent ztrkmen'in ayrcalkl ve dokunulmaz
konumuna karn, eski MT'i Mustafa Necati
Ercan Marmaris hayali ihracat davasnda sank olarak yarglanmaktadr.
(MT'i alad... Diller zld,
Hrriyet, 18 Ocak 1989) Ne ilgin eliki deil mi?
26 Aydnlk, 22 Austos 1978
27 "MT ajan Blent ztrkmen, MHP'li bakan Agah Oktay Gner'in
mstear muavini idi." Aydnlk,

20 Eyll 1978
28 24'te agy.
134
lan ihracatn yzde 75'ini ellerinde bulundurmakta ve her anlamda iktidar
ynlendirmektedirler. Daha da nemlisi halka "Serbest Piyasa Ekono- misi" diye yutturulan uluslararas finans evrelerince ynlendirilen bu
uydu
ekonomik dzenin direklerini bu gn hayali ihracatlkla sulanlan
ibirliki patronlar oluturmaktadr. Onlarn sahtekr, hrsz ya da kaak
olduunun ortaya kartlmas ekonomik sistemin ve zal iktidarnn
balon gibi snmesi demektir. Sistemi aa vuran mcadelede koullar
hi belli olmaz, iktidardan hesap sorulacak bir dorultuda deiebilir.
Bu nedenle demokratik hak ve zgrlkler iin verilen kavgada
birinci
ncelik hayalcilerin tm ve onlarn destekisi iktidardan hesap
sorulmasndan
getiini altn izerek belirtmek isterim.
Ne yazk ki "muhalefet" bir ka kk giriim ve deme dnda olayn
zerine btn gcyle yklenmemektedir. 3 0 - 31
Oysa iktidarn yumuak karn hayali ihracattr. Seim taktiklerini buna
gre dzenlemeyi gze alabilen muhalefet partileri ancak parti olabilir
yoksa olas srprizlerle karlaabilirler.
Artk hayali ihracat olay kamuoyuna malolmutur. Kukusuz bu duyarl
konuda halkmzn beklentileri bulunmaktadr. "Muhalefetin" tavr
duyarllkla
izlenilecei hesaba katlmaldr. ktidar seilmi be kurban yarg
nne kartrken byk patronlar haksz kazanlarn uzun sreye
yaylan taksitlerle geri demek ya da hi dememek iin iktidarla
pazarla
girimilerdir...
Oysa daha nce DPT, 6183 sayl yasa gereince baz firmalardan haksz
kazanlarnn yaklak olarak 3 katn geri almaya alyordu.3 2"3 3
Baz basn organlarnn RAM'i gizlemek iin TAM diye bilerek yanllk
yaptklarn aklamtm. Bu konuda bir ok hayali ihracat firmas iinde
neden RAM' setiimi aklamak istiyorum.

-RAM DI TCARET RKET, 1987 ylnda 285.598.274 dolarlk ihracat

yapm ve TEKFEN'den sonra ikinci sray almtr. 1988 ylnda ise
ihracat
birincisi olmutur.3 5"3 6
29 "Hayali ihracata soru nergesi" DYP Hatay Milletvekili Murat
Skmenolu, Cumhuriyet,
29 Temmuz 1988.
30 "Narin iin nerge", SHP Adana Milletvekili Cneyt Canver, Milliyet, 29
Ocak 1989, Ayhan Aydernir'in
haberi.
31 "Hayalci 38 firma iin nerge verildi- 62,5 milyarlk devlet avantasSHP Milletvekili Kamer Gen" Milliyet,
2 Ubat 1989" Erhan Aydernir'in haberi.
32 " 'Hayalci' dosyalar zal'da", Milliyet, 24 Austos 1988, Yavuz
Gkmen'in haberi.
33 Yn: 76 firmann haksz kazancnn 72,4 milyar TL olduu akland.
Yasa uyarnca bu miktarn 200-250
milyar TL olarak geri alnmas gerekiyor. Anc'ak baka sorunlar ne
karlarak sorun geriye itildi.
34 Milliyet, 2 Eyll 1988, Celal Pir'in haberi.
35 "RAM hracatn liderliine ykseldi", Hrriyet, 10 Kasm 1988
135

- Listeye giren byk firmalarn ou hayali ihracat olarak

sulanlmaktadr.
3 7"3 8
Buna karn rnein ENKA, 18 milyar TL, Menteolu, 26 milyorTL
haksz
vergi iadesi aldklar halde, listede bu rakam RAM iin 600 milyon
TL'dir arpc bir rnek, ihracattan en byk kazan salayan RAM
d ticaret haksz vergi iadesi miktar KO Grubu apnda ok az
grnmektedir.

O halde bu rakama neden ve niin tenezzl edilmitir? Kamuoyunun

bunu renmek en doal hakkdr. nk:
- RAM DI TCARET RKET Ko Grubuna bal bir kurulutur. Baba
ve oul Kolar ve ailenin dier bireyleri basn ve yayn organlarnda zel
sektrcln simgesi olarak halka tantlmakta, ieride ve darda
dllendirilmekte
ve iktidarlarla scak ilikiler kurmaktadrlar. Kukusuz KO
GRUBU'nun etkinlii ROTARSYEN ilikilerde dahil olmak zere UH ve
U' larla kurduu ortaklklardan kaynaklanmaktadr.
- TRK DI TCARET DERNE, "Hayali ihracat izleme komitesi" ad
altnda
bir komite kurmu ve bu kuruluun bana RAM DI TCARET Genel
Mdr ibrahim Yazc'y getirmitir.4 1 Doal olarak anlan kuruluun
bu konuda hi bir etkinlii olmadan dalmtr. Onlarn amalarna
ulaamama gerekesi farkldr. Ama bir de akln yolu vardr. Hayali
ihracatlk
iddiasyla sulanan bir irketin genel mdr olan brahim Yazc
bu grevi nasl yapabilirdi?4 2 /
- Grnen ky klavuz istemez ama Genel Mdr Yazc, hakkn aramak
iin dava atn aklamaktadr.4 3 Oysa bir gazetede aklandna gre
"RAM haksz yere vergi iadelerinin byk blmn geri demitir."4 4
Eer bu haber doruysa irket iddialar kabul etmi demektir.
36 Yn: Rahmi Ko, Cumhuriyet, 1 Temmuz 1989, hedeflerini aklarken:
"D Ticaret irketimiz RAM, 492 milyon
dolar ihracat yaparak Trkiye'de ihracat birincisi olmutur." demektedir.
Ama irketin hayali ihracat olayyla
ilgisini gzard etmeyi yelemitir.
37 " 'Devler' de hayali oku", Cumhuriyet, 4 Ocak 1989, Bilal etin'in
haberi.
38 "Milyarlk cezalar sktrd, 'Develer'e hayali faturas", Cumhuriyet, 10
Ocak 1989, Bilal etin ve Enis Ber"* berol'nun haberi.
39 "ihracatya ceza listesi", Cumhuriyet, 19 Ocak 1989, Bilal etin'in
haberi

40 Gecikme faizleriyle birlikte RAM DI TCARET'n haksz kazanc olan

2 milyar 300 milyon TL geri istenilmektedir.
(Cumhuriyet, 9 ubat 1989) Yn. Bu parann geri denip denmediini
Rahmi KO, RAM DI
TCARET bata olmak zere dier byk ihracat irketlerinin neden yarg
nne getirilmediini de zal
aklamaktadr.
41 Hayal ihracat izleyemediler, Milliyet, 19 Eyll 1988
42 Yn: Bu yaz yazldktan sonra ibrahim Yazc grevinden uzaklatrld.
43 "Hayalinin faturas byk irketlere mi?", Sabah, 8 Ocak 1989 ule
Talu'nun haberi
44 41'de agy Yn: Geri denilen miktar tam belli olmad iin aklama
yaplmaldr.
* UH: ok Uluslu Holding
U: ok Uluslu irket
** Ko Grubu'nun Dnya genelinde 500 Byk irket iinde 143'nc
srada yer almaktadr. (19 Temmuz
1989 tarihli gazeteler)
136
Ceza hukukunun deimez kurallarndan biri de 'su olan yerde
cezannda
olaca' eklindedir. Bu nedenle haksz vergi iadesinin geri denmesi
irketin, genel mdrnn ve olaya karan blm mdrlerinin
sululuklarn yarg szgecinden gemeden ortadan kaldrmaz.
RAM DI TCARET irketi KO GRUBU'na "glge" drmtr. Bu
kukudan "arnmann" tek yolu neelikle bu kadronun temizlenmesinden
geer. Ne dersiniz Rahmi Ko, aksi durumda kukularn KO GRUBU
zerinde younlamasna gz yummak durumunda kalm olmayacak
msnz?
Baba diye anlan Necdet Ulucan hayali ihracat sulamasyla tutuklanm
ve birka ay sonra salverilmitir. Bu dnemde "asl sulularn holding
patronlar onlarn zerine gidilmesi gerektiini" srekli vurgulamtr.
46
Ulucan'n durumu bana bir zdeyi hatrlatt: "YASALAR RMCEK

AINA BENZERLER. SNEKLER TAKILIR, EEK ARILARI DELER

GEER"
diye... Yarglanan hayali ihracatlar aa yakalanmlardr. Bozuk
dzende EEK ARILARI'nn vzltlar kulaklarmz sar ediyor.
Basndan beri Blent ztrkmen'in yasad tutumuna kar kan
DPT mstear yardmcs Fahrettin Kunak "120 milyar geri alacaz."
demektedir.
Kunak'n baarl olmasn dileriz. Ancak bu kadar yetmez... Serbest
Piyasa Ekonomisi yutturmacasnn ipliinin pazara kartlmas tm
sulularn
yarg nne getirilmesine bal olduunu biliyoruz. Avantalar ve
yamalar lkesinde asla hesap sorulamayacan sananlar bir gn
yanldklarn
anladklarnda, onlar iin her ey tkenmi olacaktr." s
10 ubat 1989
45 "1300 sahife ifade veren Ulucan yorgun ve bitkin, holdinglerin zerine
gidin" Milliyet, 15 Kasm 1988
46 Milliyet, 5 ubat 1989 Ulucan: "Asl ihracat yapan bankalar,
holdinglerdir. Devlet tevik ediyor ama bu
pisliitemizlemelidir."
47 Milliyet, 1 ubat 1989, nver ekemolu'nun haberi.
48 Yn: Yazya baz dipnotlar yeni eklenilmitir.
137
VI.BLM
SONUCA DORU.
oka stihbarat rgtlerinden ve stihbaratlardan sz edildi. Amacmz
kendi aklamalarndan da yararlanarak bir durum saptamas yapmak
ve artk kamuoyundan saklanamaz boyuta ulaan bozukluklarn
giderilmesine
yardmc olmaktr. Bu dzenlemenin nasl yaplacann yant
bugn iin boluktadr.
Yasaya gre MT, Babakann emir ve kontrolunda olmas gerekirken,
byle bir denetimin bugne kadar salanamad anlalmaktadr.
Bunun gibi, MT gnmze dein Parlamento Denetimi dnda tutulduu

da ortaya km bulunmaktadr.
MT Raporu Olay'ndaki denetim, raporla snrl kalm, rgt
dokunulmazln
korumaktadr. Byk yanklara neden olan raporun szdrlmasnda
uzun zamandr bilinen baz rgt, kiiler ve hatt iller aras atmay
gn yzne karm, yaplan pazarlk sonucu bir yandan yeni
dengelere uygun atamalar yaplrken, baz MT'iler kk tarafndan
tasfiye
edilmilerdir.
Raporun soruturulmas ise, kanmza gre ru'un soruna onur
meselesi
olarak yaklama sonucunda, st dzeydeki bir pazarlk sonucu
balamtr. ru'a yneltilen sulamann gerek muhatab gz ard edilip,
sulama yanl adrese postalanmtr.
Aslnda MT arivlerinde binlerce benzeri rapor bulunduu kukusuzdur.
Bu tr raporlara dayanlarak on binlerce insan madur edilmitir.
Eymr bile sulanan kii Uru olmasayd durumunun farkl olacan
sylemektedir.
MT'iler rgtten uzaklatrlm, MT mstear deitirilmi ve ru'a
tazminat denmitir, ama her ey sonulanm deildir.
rgtn yasal hiyerarisi iine alnmas ve Parlamento denetiminden
geirilmesi, d ilikilerden arndrlmas, deien dnya koullarna gre
kendini yenilemesi, faaliyetlerini yasa snrlar iine almas ve A'dan Z'ye
138
yeniden dzenlenmesi kesin bir zorunluluk olarak grnmektedir.
zellikle 1971 ylndan bu yana ikence olaylaryla baz MT'iler
zdelemi bulunmaktadr. Bu kiilerin srekli etkin konumda
bulunmalar
rgte ynelik sulamalara hakllk kazandrmaktadr.
Ad kence olaylar iinde ska anlan Hiram Abas, Mehmet Eymr,
Blent ztkmen mutlu MT'iler arasnda saylabilir. lk ikisinin emekli
olmalarna karn yurtd seyahatlarna kabilecek bir ekonomik
konumda
olduu anlalyor.

Blent ztrkmen ise her tan altndan kmakta buna karn

brokrasideki
itibarl konumunu srdrmektedir. Savlara baklnca, bu kii, DPT
mstear yardmcs olarak Hayali hracatn olumasna katkda
bulunmutur.
Hayali hracatlar yarglanrken onun yalnz grev yerinin
deitirilmesinin ardndaki giz nedir bilinmemektedir. Horzum'un dostlar
arasnda ad geen, yabanc bankalardaki hesab bulunan ve bu hesaba
kukulu paralar yatrlan bu kii, nasl oluyorda Babakan
Danmanlnda
tutuluyor? Anlamak mmkn deil...
Bir eski MT'i Hayali ihracat'a brokrasiden destek verirken dierinin
- Mustafa Necati Ercan - Marmaris Hayali hracat davasnda yarglanmas
ilgin bir eliki oluturmaktadr.
Bunun gibi, Abas ile Eymr mutlu aznlk gibi yaarken eski MT'i Ferdi
Tamer'in manavlk yaparak geimini srdrmesi akl kartrmaktadr.
ru'a denen 40 milyonun, yasal olarak ruc edilerek Eymr'den geri
alnmas gerekmektedir. Rapor ile su iledii tazminat deme kararyla
anlalan Eymr hakknda grevini ktye kullanmaktan neden dava
alamamaktadr?
Yoksa bu kiinin bildiklerini aklamasndan m korkulmaktadr?
Eymr bir MT'inin Sheraton Oteli'nde "Ak Odas" ilettiini
aklamaktadr.
Bu odadan geenleri bildiini ima eden Eymr bir antaj kokusu
hissettirmektedir.
"Otelde zel bir odas vard. Kendisini herkes MT eleman olarak
biliyor
ve oteldeki o oda, ona MT adna tahsis edilmi. Bu ahs, btn
bu Mehmet Aarlar, nal Erkan'lar, kr Balc, Tuncay Matarac
gibilerle
vck vck olmu bir adam. imdi, stanbul Belediyesi'nde Sivil
savunma
uzman olarak alyor. Bunun odasnda kimler kalm acaba?
Aratrmak lzm. Bakmak lzm tabii..."
Kamuoyunun merakn gidermek iin bu kiinin M.T. olduunu akladk.
imdi ilgililerden sormak lazm:

- Vck, vck ilikiden ne kast ediliyor?

139
- M.T. nin "Ak Odas"ndan kimler geldi, kimler geti?
- Sulananlardan birisi eski bir bakan, birisi vali, biri emniyet mdr
dieri ise eski emniyet mdrdr. Bu kiiler neden Eymr hakknda dava
amyorlar?
- Raporda ad geen dier kiiler hazr nlerinde olumlu bir emsal varken,
neden dava aamyorlar? Paraya gereksinimleri mi yok, yoksa
ekindikleri
gerekler mi var?
- M.T.'nin Dalah'n Belediye Bakan olduu dnemde Sivil Savunma
rgtnde
nasl hizmet verdi?
- Halkna zulm ve hakszlk yaplmasn isteyen emekli general AP,
iktidarnca
Sivil Savunma Tekilatna bakan yaplyor,
Trn'n nam dnyaya yaylan mehur skynetim Savcs Sleyman
Takkeci ve 12 Mart ikencecileri iinde isminden en ok sz edilen
Eyp zalku halen THY Sivil Savunma rgtnde ne aryorlar? "Ak
Odas" ileticisi M.T.'nin Belediye Sivil Savunma rgtndeki grevi
devam
ediyor mu?
Ve de Eymr diyor ki: "Bir kokumuluk var..." Kendisine katlmamak
mmkn deil... Tabii bu oluum iinde onun payn parantez d tutma
kouluyla...
Gerekte "POLTK DURUM DEERLENDRME"lerini lemek gerekirdi.
Grld gibi olaylar t m hzyla sryor. Son perdesini yaayarak
greceiz.
Gemite istihbarat rgtlerine egemen olamayan Babakanlarn
Darbe ile iktidardan drldkleri gzard edilmemesi gereken bir
olgudur.
zal' Menderes, Marcos (melda), Mussolini, XVI.Louis (MarieAntonette)'
e benzetenlerin dillerinin altndaki bakla nedir?

zal'n uygulad ekonomik model iflas sinyalleri veriyor. Enflasyon'un

nlenemez ykselii l rakamlara doru kayyor...
Model'in altnda - Orjdirek - ezilirken, Trkiye'nin patron cennetine
dnt
aklanyor.
Dzenin vck vck ilikiler iinde kokutuunu, hal kendilerinden hesap
sorulamayan eski MT'iler sylyor...
Hayali ihracat ve ibirliki holding patronlar yarg nne getirilemiyor.
Birka gstermelik dava ile hrszlklar rtbas edilmeye allyor.
* Y.N: S. Takkeci Asil Nadirin de szcln yapan Yeni Bat
Trakya dergisinin genel yayn koordinatrln
yapmaktadr. 2000'e Doru Dergisi, 6 Austos 1989.
** Hrriyet, 10 Temmuz 1989
140

Bu koullar ierisinde zai'larn ANKAYA zlemini baz evreler,

snma
ve korunma igds olarak deeriendiriyorsa da KAM OY aratrmas
yzde 87.9'un zal'n Cumhurbakanlnn istenmediini gsteriyor.
Taban yitirmi bir iktidarn, TBMM'deki ounluuna dayanarak
Cumhurbakan
seiminde uzlama aramamas saylamayacak kadar tehlikeyi
beraberinde getirebilir...
Financial Times** yorumunda: "Hkmetin, frtnal bir sonbahar ile
kar karya kalacan," akladktan sonra "Babakan, ekonomi daha
da ktlemeden erken seime gidecektir" demektedir.
zal'n frtnadan ilk aamada kurtulmasnn yolu bize grede,
Cumhurbakan
olma sevdasndan vazgeip, bir an nce erken seime gitmesinden
gemektedir.
Doruklara hem kartallar hem de srngenler kabilir. Kartallar uarak,

tekiler srnerek. Rastlantlar sonucu doruklara ulaabilmi srngenler

bir gn orada kartallara yem olur.
Oysa ki GECE YARISI DORUK OPERASYONLARI1 hem zevkli hem de
sakncaszdr. yi doruklar, yi operasyonlar... Made in USA damgal olsun.
2
Yaptm okumak glne katlandnz iin teekkr ederken, yeni
almalarm
iin rehber olacak neri ve eletirilerinizi bekliyorum.
Sayglarla...
30 Temmuz 1989
Talat Turhan
Yenign Sok. No: 19
81200 Kuzguncuk STANBUL
* Milliyet, 23 Temmuz 1989
*" 20 Temmuz 1989
1 ngiliz The Daily Telegraph gazetesi, "zal seilirse darbe olur", .6
Austos 1989
2 "zal'n Cumhurbakan olmas iin CIA devrede - TRKYE'Y
KUCAA OTURTMA PLANI - ABD Merkezi
Haberalma grt'nn hazrlad plan Bakan Bush kabul etti."
Gazete, 9 Austos 1989
141
EK-1 Milli istihbarat Tekilt emas
EK-2 Milli istihbarat Koordinasyon Kurulu emas
EK-3 "EYTAN GEN: CIA - MOSSAD - MT LKLER" 2000'e
Doru Dergisi: 28 ubat - 5 Mart 1988, Yl: 2, Say: 10
EK-4 "Olaylarla Hiram Abas CIA - MOSSAD ibirlii" 2000'e Doru
Dergisi:
12 Haziran 1988, Yl: 2, Say: 25
EK-5 Gnaydn Gazetesi maneti: 1 Ekim 1979
EK-6 Blge Koordinasyon Merkezi ACC - Skynetim Egdm
Komutanl
- emas (FM 31-16 resmi Amerikan Talimnamesi: Sahife: 33)
EK-7 Gnaydn gazetesi maneti: 2 Ekim 1979

EK-8 Yabanc Servisler "Esrarengiz EK-B ve Ev sahibi lke" Yank, Say:

448, 22-28 Ekim 1979
EK-9 Kararllk Operasyonlar, stihbarpt-zel ajanlar FM 30-31 EK-B
Yank, say: 448, 22-28 Ekim 1979
142'
Ek1
Babakanlk
Mill stihbarat Tekilt
(MT)
MIHI stihbarat Tekilatnn Grevleri:
Devletin Milli Gvenlik politikas ile ilgili
planlarn hazrlanmasnda esas olacak
askeri, siyasi, iktisadi, ticarimali, snai,
ilmi, teknik, biyografik ve psikolojik
ve Milli Gvenlikle ilgili istihbarat Devlet
apnda istihsal etmek, bu istihbarat
Babakana, Milli Gvenlik Kurulu'na
(MGK) ve gerekli resmi makamlara ulatrmak,
yaymak, istihbaratla uraan btndaire
ve kurumlar arasnda koordinasyonu
salamak, psikolojik savunma icaplarn
yaymak ve istihbarata kar koymaktr.
MT'e bu grevler dnda hizmet
yklenemez ve bu tekilat Devletin gvenlii
milli politikas ile ilgili istihbarat
hizmetlerinden baka hizmet istikametlerine
yneltilemez.
(Kanun No: 644
MLL STHBARAT TEKLATI
KANUNU 6 TEMMUZ 1965
Resmi Gazete ile neir ve ilan:
22 TEMMUZ 1965 Say: 12055) ,
Mill Emniyet Hiz
metleri Bakanl
(MAH)
GREVLER:

Milli Gvenlik ile ilgili

istihbarata esas olacak
haberleri toplamak ve istihbarata
kar koymaktr.
stahbarat
Bakanl
(B) } GREVLER:
MAH ve PSB ile eitli
Devlet daireleri ve resm
kurumlar tarafndan derlenen
Mill Gvenlie ait
haber ve istihbarat almak,
Devlet apnda yorumlamak,
tasnif etmek,
yaymak ve MT iindeki
istihbarat faaliyetlerini
koordine etmektir.
Psikolojik Savunma
Bakanl
(PSB)
dari ler
Bakanl
(B) >
GREVLER:
Barta ve savata mill
bnyeyi iten ve dtan
gelecek psikolojik tesislere
ait ak haberler toplamak,
yorumlamak ve
kar koymaktr.
GREVLER:
Topyekn istihbaratn
salanmas iin gerekli
destek grevlerini yapmaktr.

} Tefti Kurulu
Bakanl.. > GREVLER:
MT'in tefti, denetim
ve soruturma ilerini,
yapmaktr.
Hukuk Mavirlii
GREVLER:
MT ile ilgili hukuk ileri
ynetmektir.
143
Dier
Gerekli Daireler ) GREVLE
!
Milli Gvenlik Kurulu Genel
Sekreteri veya Yardmcs 1
Mill Emniyet Hizmetleri L
(MAH)
MLL S T H B A R A T Bakan 1
KOORDNASYON
K U R U L U (MKK) stihbarat Bakan
Genel Kurmay stihbarat ! |
!
Bakan veya Yardmcs
/
Bakanlklarn stihbarat hiz- |
B a k a n metleriyle grevlendirilmi daire
MT M s t e a r
b MT Mstearnn
araca kimseler
Madde 8
stihbarat almalar ile ilgili koordinasyon salanmasnda ve bu
almalarn
ynetilmesinde temel grleri bildirmek zere Mill stihbarat
Koordinasyon Kurulu kurulmutur. (MKK) Kurul en az ayda bir
toplanr.

(Kanun No: 644

MLL STHBARAT TEKLTI
KANUNU)
6 TEMMUZ 1965
Resmi Gazete ile neir ve iln:
22 TEMMUZ 1965
Say: 12055
144
EK-3
KUVEYT GAZETES AIKLIYOR
KBN'E DORU DERGS, Yl:2, SayMO 28 ubat 5 Mart 1988
Seyran geni: CIA-MOSSAD-MT ilikisi
Kuveyt ve Arap leminin nde gelen gazetelerinden El Ray El Em
(Kamuoyu)
gazetesi eitli tarihlerde yaymlad haberlerde, Trkiye'nin
blgede srail'in koruyucu kalkan olduunu ve MT ile MOSSAD arasnda
eitli alanlarda sk bir ibirlii yapldn ileri srd. El Ray El Em
gazetesinin
nemli bir zellii de gvenilir diplomatik kaynaklara sahip Olmas
ve zaman zaman olay yaratan gizli ilikileri ortaya karmas. Gazetede
Trk-israil ibirlii manetten verilmi, MT-MOSSAD yardmlamasn
aklayan haber ise srail kaynakl.
"Sk birlii" Hem de Kimle?
13 Haziran 1987 tarihli El Ray El Em gazetesinin i sayfalarndaki
haberlerin
bal aynen yle: "Trkiye istihbarat tekilatyla, srail istihbarat
arasndaki sk ibirlii aa kt..."
srail'de ibranice yaymlanan gnlk "Ma'ariv" gazetesi srail istihbarat
tekilat olan MOSSAD ve IN BET ile Trk istihbarat Tekilat (MT)
arasnda uzun zamandan beri sk ibirlii ve gvenlik alannda karlkl
yardmlama ve ortaklaa alma yapldn ortaya koydu. Trk-Israil
diplomatik ilikilerindeki souklua ramen, Ma'ariv gazetesinin
MOSSAD
rgtnde grevli st rtbeli bir subaya dayanarak verdii haberde
unlar belirtiliyor: MOSSAD, Trkiye'deki sol rgt elemanlarn eiten
Filistin

rgtleri hakknda MT'e nemli bilgi ve belgeler sundu. Bu konuda

MT'e yardm etti.
Ayn subay MOSSAD ve N BET tekilatlarnn Yunanistan ve Trkiye'de
geni apl istihbarat ve casusluk faaliyetlerinde bulunduunu da
belirtti.
Atlantik tesinden Gelen lham
Bilindii zere, 2000'e Doru dergisinin 2-8 Austos 1987 tarihli 31.
saysnn
kapak konusu MT mstear aday Mister Komplo Hlram Abas idi.
Bu haberde, "Portre" bal altnda Hiram Abas hakknda u bilgiler
veriliyordu:
"1965'ten sonra baz MT grevlileri yurtdna gnderilerek, ClA'da
eitildiler.
Bunlar yurtdna Dileri Bakanl'nca 'siyasi atee' grn145

mnde yollanyorlard. Hiram Abas da Dileri siyasi memuru kimlii

altnda
defalarca yurtdna kt. CIA okullarnda drt yl eitim grd.
Sorgulama,
sabotaj ve provokasyon konularnda uzmanlat. Batum ve Atina'dan
sonra 30 Eyll 1968 - 1 Aralk 1970 tarihleri arasnda Beyrut'ta
grev yapt.
2000'e Doru dergisinin 14-20 ubat 1988 tarihli ve 8 sayl nshasnn
MT Raporu'nu hazrlayanlar kapak konulu yazsnda ise u saptamalar
yapld:
"1981 ylnda tekilattan kendi isteiyle emekli olmu, (Hiram Abas) ve
yllarca iadamlarnn "Bodyguard"ln yapm bir insan, nasl olmutu
da bu kadar etkili bir konuma srayabilmiti? Bu sorunun kritik
cevabnda
ABD ve CIA vard. MT'in kollarn Ortadou'ya uzatmak, Hiram Abas'n
ryasna giren eyh Edebali tarafndan sylenmemiti. Bu ilham,

Atlantik tesinden geliyordu. Byk mttefikin bir numaral

adamyd Hiram
Abas."
17 Mays 1985 tarihli manet yle: El Ray El Em, Trk-israil gizli ibir ligini aklyor... Trkiye'nin araplara dmanca tutumunu teyid eden 16
belge... Trkiye'nin ABD Bykelisi "Trkiye, israil'in koruyucu kalkann
oluturuyor" diyor.
Gazetemiz "El Ray El Em", Trk-israil gizli ibirliine ait dosyann baz
ayrntlarn aklyor. te yandan Trkiye'nin Araplarla olan ilikilerinden
kalknma amacyla yararlandna dikkat ekiyor ve ticari balantlarn 9
milyar dolar am olduunu.belirtiyor.
El Ray El Em, habere yle devam ediyor: "Trkiye'nin israil ile olan sk
ibirliini ortaya koyan 16 kant aklyoruz. Her ne kadar Trkiye Kuveyt
Bykelilii araclyla haberimizi yalanladysa da, verdiimiz haber
doruydu. Haber, bir Trk resmi heyetinin srail'i gizlice ziyaret etmesi
konusundayd. Biz haberi, 3 Nisan 1985 gn yaymladk. Ancak daha
sonra Trk Bykelilii'nin yalanlama haberini de yazdk. nk
amacmz
en byk islam lkelerinden biri olan Trkiye ile Arap lemi arasnda
200 yldan beri var olan ilikilerin korunmasyd.
"Ancak... Trkiye - israil dosyas hayli zengin ve kabark. Bir dizi nesnel
ve ayn zamanda zc anlamalar ieriyor. Sz konusu anlamalar
arasnda Trkiye'nin blgede srail'e koruyucu kalkan olmas da
bulunuyor.
Nitekim Trkiye'nin Washington Bykelisi "Trkiye, israil'in himayesi
iin koruyucu kalkan oluturuyor" diyor... Dahas var...
"Eitim alannda, ders kitaplarndan Filistin adnn silinmesi ve Filistin
haritasnn kaldrlmasyla baland. Kuds, srail'in bakenti olarak
gsteriliyor.
Bunu Araplara dman olanlar bile yapmadlar."
146
EK-4
HRAM ABAS -CIA-MOSSAD BRL
KBN'E DORU DERGS, Yl: 2, Say: 25, 12 Haziran 1988
"Elinizi Kefenle Yollarz"

(zet)
Yeilky Havalimanna, 1987 balarnda esrarengiz bir yolcu iniyor. (...)
Kimlii zenle gizlenmeye allan bu adam, srail stihbarat rgt
MOSSAD'n nde gelen eflerinden biriydi. Ad: Arie Levin. (...) Bu
ziyaretten
bir ka gn sonra Ankara'nn bir baka israil'li konuu daha olacakt,
Devid Kemhi. (...) Ankara'ya geldiindeki resmi sfat ise srail Milli
Savunma Bakanl Genel Mdr. Tam da Arap lkeleri ve Filistin
Kurtulu
rgtne kar MT operasyonlar dzenlendii o dnemde bu iki
ziyaret ilgili evrelerin gznden kamamt. Bu evrelerde Arie Levin
MT ile MOSSAD arasndaki ilikiyi yrten kii olarak tannyordu. Trk
tarafn ise bu ilikilerde Hiram Abas temsil ediyordu. Arie Levin'in
ziyaretinden
ksa bir sre sonra, 14 ubat gnl bir istanbul gazetesi (Ebu Firaz
gitti) baln atyordu.
Abas Orta Dou Sahnesinde
Hiram Abas ve MT btn bir 1986 sonbaharn Trkiye'deki Filistinliler
zerinde younlaan operasyonlara ayrmlard. te o sonbaharda,
siyonizme kar mcadelenin nnde yer alan bir Arap liderine Hiram
Abas'n birinci mesaj ulat. Hiram Abas yle diyordu: "Ankara'daki
diplomatnz ekerseniz size her trl kolayl salarz. (...)" Hiram'dan
Arap liderine ikinci mesaj ulat: Hiram Abas bu kez olduka pervaszd:
"Bu adam buradan aln, yoksa kefen iinde yollayacaz!" Diplomatn
karsna telefonlar geliyordu: "Dulmu kalmak istersin. Yoksa boanmak
m?" (...)
Ad stnde Mi ster Komplo
Hiram Abas diplomatla niin bu kadar uramt? 24 Temmuz 1985
gn
Ankara'da rdn Bykelilii birinci katibi Ziyad Sati ldrld.
Cinayetin
sorumluluunu Ebu Nidal rgt stlendi. Aradan bir yl geti,
Eyll 1986'da bir gurup Filistin'li Sati'nin katil san olarak gzaltna
alnd.

Trk polisi katilleri yakalamt. Ertesi gn sanklardan ikisi serbest

brakld.
Braklanlardan birinin ad Rafet aban'd. aban daha sonraki
gelimelerde nemli roller stlenecekti. Nitekim Rafet aban FK'nn
Ankara'daki temsilcisi Ebu Firaz' Ebu Nidal'n adam olarak gsteren ifa147
eteler vermiti. aban Firaz' Trkiye'ye kar eitli sabotaj planlaryla da
ilikili gsteriyordu. aban'a ifadelerini dikte ettiren kuvvetlerin Ebu Firaz
zerinde altklar anlalyordu. aban ierdeki Filistinli sanklara kar
vicdan azabna kaplarak FK temsilciliine de bavurup gerek kimliini
aklamt. Rafet aban ODT'de renci iken bir uyuturucu ii
kullanlarak
MT tarafndan elde edilmiti. Ebu Firaz, 16 Kasm 1986 tarihli Nokta
dergisine verdii uzun rportajda Filistinlilere ve FK'ye kar giriilen
komployu anlatyordu. Firaz, Nidal'n kendilerinin can dman olduunu
da vurguluyor. Rafet aban'n servenini anlatyor. (...)
Bu arada 80 kadar Filistinli snr d edildi.
Abas'n aban
2000'e Doru Rafet aban'n daha sonraki yaamn aratrd. Rafet
aban Trk pasaportuyla cebine dolarlar konarak Avustralya'ya
gnderildi.
rdn devleti vatanda aban'n yerini rendi. Avustralya'dan karlan
aban rdn'e getirildi. rdn Adalet Bakan ile birlikte televizyona
kt. aban gerek misyonunu aklamyordu televizyonda ama kendisini
kimin Avustralya'ya gnderdiini syledi: Hiram Abas! (:..)
Drt Filistinli gen hakknda Sati'yi ldrmekten alan dava, 7 Temmuz
1987 tarihinde sonuland. Karar: Beraat. (...) Ama beraatten de nemli
bir gerek dile geliyordu durumalarda. Avukatlar Veli Deveciolu ve
Gnfer Karadeniz savunmalarnda yle diyorlard: "Olay CIA, MOSSAD
ve MT'in bir senaryosudur. Amalar arasnda Trkiye'deki Filistin
Kurtulu
rgt temsilciliini kapatmak da vardr."
El Mecelle'ye Bile Geti
(...)
Londra'da Arapa yaymlanan Suudi yanls, haftalk El Mecelle dergisi

17-23 Aralk 1987 tarihli saysnda Bat'dan Araplara kar estirilen

olumsuz
havann ngiltere, Almanya ve talya zerinden Trkiye'ye de bulatn
yazyor. Dergi Sati olay dizisini "Bir polisiye filmi andrdn sylyor.
"Ama" diyor, "geleneksel Trk-Arap ilikilerinin koparlmasdr."
16 Aralk 1986 tarihinde ise Yaser Arafat deme veriyordu: "Karde
Trklerle bizim aramzdaki ilikileri bulandrmak isteyenler Rafet aban'
kullanmlardr." (...) Diplomatik aklamalar ve gazete yorumlar
arkasnda
parmaklar bir rgt ve bir kiiyi gsteriyor. rgt: MOSSAD, israil
stihbarat rgt. Kii: Hiram Abas.
Tehis zal'a Bildiriliyor
Hiram Abas'n Arap lkelerini, zellikle FK'y hedef alan abalar tabii
dikkatlerden kamyor. (...) Arap lkeleri Hiram Abas' tehis ediyorlar.
148
Tehis: MOSSAD ile ibirlii.
Arap lkelerinin diplomatlar Hiram Abas konusundaki
deerlendirmelerini
ve rahatszlklarn zal Hkmetine de yanstyorlar. (...) zal, ilgililere
Suriye ve FK konusundaki operasyon ve soruturmalardan rahatszlk
duyduunu sylyor.
Kaddumi'nin Gsterdii Odak
Hiram Abas Trk-Arap ilikilerinde nemli bir sorun haline gelmiti.
Abas bir yandan Suriye aleyhine operasyonlar yaparken, bir yandan da
Filistinliler hakknda Suriye'ye szde bilgiler uuruyordu. u son rapor
olay Abas'larn ilk ve son ii deil. Anti-siyonist mcadelenin nnde yer
alan bir Arap rgtnn Ankara'daki diplomat hakknda Babakan zal'a
verilmi bir rapor var.
Raporda, diplomatn diplomatik deil silah kaakl yapt ne
srlyor.
(...) Bu raporlarn da MOSSAD tarafndan verilen bilgilerle, gene
MOSSAD'n ynlendirilmesi sonucu hazrlandn 2000'eDoru
gvenilir
kaynaklardan ald bilgilerle dorulad. 26 Ocak 1987 tarihli
Cumhuriyet

gazetesi FK D likiler Daire Bakan Faruk Kaddumi ile bir grme

yaymlad. Kaddumi, Ebu Firaz'n Ankara temsilciliinde kalacan
belirttikten
sonra, "Bir istihbarat oda'nn Filistinlilere kar nyargl" davrandn
sylyor. (...)
Bir Arap, Bir srailli Tank
MT ile MOSSAD arasndaki ilikiler Arap dnyasnda teden beri
biliniyor.
Kuveyt'te yaymlanan El Ray El Em gazetesi 13 Haziran 1987 tarihinde
yle yazyor: "Trkiye istihbarat tekilatyla, srail istihbarat arasndaki
sk ibirlii aa kt." Hatta israil gazeteleri bile konuya yer veriyordu.
branice yaymlanan srail gazetesi Ma'ariv, MOSSAD ve N
BET (srail stihbarat rgt) ile MT arasndaki uzun zamandan beri
sk ibirlii ve gvenlik alannda karlkl yardmlama ve ortaklaa
alma
yapldn ortaya koyuyor. (...)
1985'te Trkiye'ye gelerek MT yetkilileriyle grt bildirilen CIA st
dzey yetkililerinden Harold Rood'un israil'i destekleyen planlar getirdii
anlatlyor. (...)
Hiram Abas, Sabah gazetesinde tam sayfa reklamlara balad. Dikkat
eken bir nokta Abas'n kendisini ClA'nn kart gibi gstermeye zen
gstermesi. Gngr Mengi (...) yle diyor: "Amerika hesabna alan
casuslar sust yakalad iin ClA'nn bile kara listesine giren Hiram
Abas".
(...)
149
Hiram Abas'n CIA konusunda ykl olduu iin byle syleyip yazdrt
t ok akt. (...) Abas'n, ClA'nn Trkiye'deki adamlar listesinin ban
da bulunduu artk sr deildi. (...)
Ama Abas artk bir emekli...

150

Ek-5
-Amerikanstihbaratrgtlerininilkdefa
aklanangizliraporundakiitiraf:
"Anari yeterli deilse
zel ajanlarmzla
Amerika'nn dostu olan lkelerdeki
faaliyetler raporunda "Ajanlarmz
ar sol rgtlerin lider kadrolarna
szarak onlar kullanyor" deniyor
fl) Baz eski CA grevlileri srafndan aklanan "ok gizli "raporda
Amerika'nn askeri
varlnn bulunduu lkelerde Siyasal istikrarn salanmas iin ne
gibi bir politika
zlenmesi gereklii geni bir biimde anlatlyor.
fl) Raporda Amerika'ya dost lkelerde asi glerin iddetten
kanmalar halinde Hkmetlerin
komnizme kars pasiflik ya da kararszlk,gsterdikleri bunu
nlemek ve
hem kamuoyunu hem de hkmell harekete geirmek iin zel
ajanlarn eitli terr
eylemlerine giritikleri belirtiliyor.
) Raporda "Demokrasi . gelimekte olan lkelerde komnizm
aleyhtar dzenin gerekmbfr
3 IB79 By S
Exclusive:
Top Secret l1.S. Army Memo on I n f i l t r a t i n g
und Subverting Allies.
CtovertActio
INFORMATIONBULLETIN
Gizli raporu yaynlayan dergi KClA'dan
lor urubunun ckardf) darrjlde yaynland. Amerikan
stihbarat rotlerlrln demokrasi
di|i gizil ful i yellerini belgelerle ortaya dkmoyi
amalayan dergi "Covcrl

Aclon InlormationBulletlnlOrlul eylem bilgi Ollon

ladm tasyor.Yukardazollklo
Ameri kan tlyall evreleri ndebliyk yank uyandran
darglnln kapa..
151
BLGE KOORDNASYON MERKEZ EMASI*
SVL
Devlet (Eyalet) Sivil Hkmet
Polis, yarg ve dierleri
stihbarat rgtleri
Kalknma rgtleri (Tarm,
Ticaret, Emekiler, Haberleme,
Endstri)
Danma Brosu
Amerikan AID rgt Temsilcileri
Amerikan stihbarat rgt
Temsilcileri
Dier Ev Sahibi lke, Amerika ve
Mttefik Sivil iler rgtleri1
Blge Koordinasyon Merkez: (ACC)
Temsilcilikleri
ASKER
Devlet (Eyalet) Askeri Personel
Sava
Sava destek
Sava hizmet destek
Devlet (Eyalet) Yar askeri
(Paramiliter) ve .Dzen d
(rregular) rgtler '
Evsahib lke Silahl Kuvvetleri
(Kara, Deniz, Hava, Jandarma)
Devlet (Eyalet) Srekli Grevlileri
Devlet (Eyalet) Geici Grevlileri
Amerikan Silahl Kuvvetleri
Sava

 Sava destek
Sava hizmet destek
Mttefik Silahl Kuvvetleri
- Sava destek
- Sava hizmet destek
Amerikan ve Mttefik Askeri
Danmanlar
^BfgeKoordinasyon Merkezi (ACC) Hkmetin yerini
alamaz.
s Blge Koordinasyon Merkezi (ACC) blgenin
koutlarna
gre dzenlenir. Ancak Blge Koordinasyon Merkezi
(ACC)
her trl ate destei ile istihbarat birimlerini
iermelidir.
TOBB Genel Bakan Ali Cokun "Bu uzman kuruluun
(AID) bilgi
birikiminden yararlanacaz." FM 31-16 Counter Guerilla Operation adh Amerikan
rasmi talimnamesinden evrilmitir.
152
>
Sitate (Province)
Civil Government
- Police, Lw A Order
- Intelligence Agencies
- Development Agencies
(Agriculture, Commerce,
Public Works, Coaawnic*
t ions, Industry)
- Inforaatloo Office
USAID ltepresentatlve(s)
US1 Representative(s)
Other Boat Country, US, &
tilled Civic Activity Agencies]
Representatives of County
District) ACC
UV* Allied Civilian Advisors
State- (Province)
M-i lCitoaoryb aStt aff

- Combat Support
- Coatbet Service Support
State (Province) Parsstlllt
1 Irregular Unit(s)
Host Country Rag lar Araad
Forcee UnjLt(e) (Arery, Ravy
Air Force)
- Feraanently aaslgned 1
State (Province)
- Tenporsrlly operatine
vithin Stata (Provinca)
US Araad Forces Unit(s)
- Ccab*t
- Coetbst Support
- Comb*t Service Support
Allied Araed Forces Uait(s)
- Combat
- Coabat Support
- Coabat Service Support .
OS and Allied Military Advli
<(12)) ACC DOBS MOT REPLACE STATE (PROVIMCB)
COVKRKMEOTS.
ACTUAL COMPOSITION OF ACC WILL BE DETERMINED BY
LOCAL
"SOURCES, BUT AS A WltDfJM. ACC SHOULD COMTADf
ELEMENTS
FOR CONTROL OF TACTICAL GROUND FOtCES, PIKE
SUPPORT, AIR
~ INTELLIGENCE, AMD InTERNAL DEVELOPMENT.
Fgurt . T***Mat* (trovine*) arta coordination etnttr. J
(ema IV)
153
Ek7
Trkiye ajanlarn
cirit att bir lke
haline geldi
lkemizde f a a l i y e t g s t e r e n yabanc ajanlarla onlarn
kulland
yerli ajanlarn saysnn 1500 civarnda olduu belirtiliyor
THE MYSTERIOUS SUPPLEMENT Bj

STICKING IT TO THE "HOST COUNTIfY"

"Amerika'
iddet lend
ye ile llgi'l
"Covert Adiorfn Trkiye ile ilgili blm
nn dostu olan lkelerdeki anaral yeterli deilse zel
alanlarmzla biz
rlyoruz" eklindeki tl'aln yer aldfl Covert Action adl
derginin TOrkibolmnn
kupr grlyor.. Dergide birok lgin aklama daha
var.
O Amerika, Sovyetler Birlii, srail,
Fransa, ingiltere ve Almanya hesabna
alan bu ajanlarn youn
bir aba iinde bulunduklar ve
bunlarn ou zaman yerli ibirlikilerden
faydalandklar belirtiliyor.
# "Amerika'nn dostu olan lkelerde
anari yeterli deilse,bzel ajanlarmzla
biz iddetlendiriyoruz" eklindeki
itirafn yer ald Covert
Action adl dergi Trkiye'deki ajan
faaliyetlerinin bir ara azaldn,
'fakat son zamanlarda art gsterdiini
yazyor.
(Yaz.,8! 4.sayfada)
154
1975 ylnn Nisan aynda Bar gazetesi FM 30-31, Karanlk
Operasyonlar
- stihbarat isimli bir Amerikan Ordu talimatnamesinin varlndan
sz etti. Makalede bu belgenin eki B ksm zerinde de durdu. O
gnden sonra ne talimatname ne de B eki konusunda baka tek bir
sz daha yaynlanmad.
1975 ylndan sonraki bir iki yl ierisinde B eki baz Kuzey Afrika
lkelerinin
bakentlerinde ve spanya'da da ortaya kt. Belgenin nasl olup
da Akdeniz turuna kt anlalamad. Belgeyi basna szdran kaynan
istanbul'da bulunmas akla yakn geliyordu. 1970'lerin ortasna doru

Trkiye CIA iin yalnzca nemli bir haberalma merkezi deil ayn
zamanda
Dou Avrupa'da yrtlen National Security Agency (Ulusal Gvenlik
rgt) faaliyetler iin de bir karargah durumundayd. Yunan cuntasnn
devrilmesi, Kbrs'n fiili olarak blnmesi ve Trkiye'ye uygulanan
silah ambargosundan sonra Yunanistan ve Trkiye'deki ABD stihbarat
faaliyetleri yavalatld, ancak durdurulmad. Eski istihbarat dzeninin
yeniden
kurulmas iin gsterilen abalar azalmad, u sralarda da bu faaliyetlerin
yeniden hz kazand anlalyordu.
1978 ylnn Eyll aynda Triunfo isimli Madrid gazetesi Ek Bnin tm
metnini yaynlad. ABD eliliinden bu ekin varln yadsyan tek szck
iitilmedi. Ksa sre sonra Ek Bden baz alntlar Milano dergisi olan
L'Eurepea'da ilk makale yaynlanmadan ksa sre nce gazetenin
olduka
iyi bir ne sahip olan Giovvanni Valentini isimli yaymcsna Roma'daki
ABD Bykeliliinde alan st dzeydeki bir yetkili telefon etti.
Belgenin
yaynlanmasn vakitsiz ve mnasebetsiz buluyordu. ABD yetkilileri
dizinin yaynlanmasna engel olamaynca gazeteye bir aklama
gndererek
belgenin uydurma olduunu, resmi olarak varl yalanlanan bir
belgeyi yaynlamakla gazetenin aknla neden olaca sylendi.
Mektuba
gre Triunfo gazetesinde ABD Ordusu FM 30-31 talimatnamesi
biiminde
yaynlanan belgenin eki yoktu Bu tr bir yalanlama ilginti. Ordu
Ek "B"nin varln yalanlyor ancak zmni olarak da Ek Ann varln
kabul ediyordu.
B ekinin zgn bir kopyesi Covert Action Information Bulletin dergisi
155

(ClA'dan emekli olan ya da atlan eski istihbaratlarn yayn organ)

tarafndan
ele geirilerek yaynland. Bu eki anlayabilmek iin FM 30-31
talimatnamesinin
biraz da olsa anlalmas gerekliydi. (Bu talimatname birok
askeri kitaplklarda bulunabilen ve emperyalist askeri operasyonlara
yol gsteren bir rehber Talimatnamede, HC olarak anlan evsahibi
lkelerin
entelijans servisleriyle lkede konaklayan ABD askeri birlikleri arasnda
nasl ilikiler kurulaca en ince ayrntlarna kadar anlatlyor. Belge
evsahibi lkelerin, ABD karlarna yaknlk duyduklarn ve bu gelime
izgisi iinde tutulmalar gerektiini anlatyor. Dostlua ynelen ABD ve
dier lke arasnda savatan bir nceki tehlike; lkede belirsizliin
egemen
olmas, Belirsizliin en byk nedeni de eitli i isyanlar ve
bakaldrmalar.
Talimatnamede; isyanlarn nasl balad, gelitii ve ne olduklar
tanmlanyor syanlarn zararlar, evsahibi lke gizli sevrisleriyle
ibirlii halinde ABD Ordusu istihbarat rgtnn bu isyanlar nasl
baarabilecekleri
kararllk ve dengeyi yeniden kurarak ABD karlar iin devaml
destein nasl salanabileceini aklyor
Bu rehberi yabanclar gremez (NO FORN) 132 sayfalk hizmet
talimatnamesinde:
FM 30-31-A ekiyle birlikte bu ABD ordusuna evsahibi lke
gvenlik ortam iinde kararllk ve denge operasyonlar iin gerekli dokt
r in taktikleri ve verebilecekleri istihbarat destei konusunda yol gsterir.
diyordu.
Talimatname'de isyan olaslklar verebilecei zararlar ve olaylar
karsnda gizli servislerin ne yapabilecekleri konusunda bilgiler var.
Evsahibi
lkenin gizli servisleriyle nasl allaca, operasyonlarn nasl
planlanaca istihbarat deeri olan belgelerin nasl toplanp
deerlendirilecei,

belirtiliyor. stihbarat eitiminin nasl yaplaca, rnekleri aklayc

notlar, istihbarat toplama teknikleri ve. rnek bir istihbarat kursu iin"
genel eitim plan veriliyor. Askerlere zg pratik zmlerin en iyi
rneklerinden
biri saylabilecek bir de baka ek var: syan halininn~belirtileri.
Bu konuda yaklak bin gstergelik bir liste verilmi. Gstergeler"
arasnda Hkmet grevlilerinin karlp ldrlmesi gibi ok ak,
olanlarndan baka radyo sat ve kullanmnda art gibi ilgin ve pek
de isyanla balants olmayan gstergeler de bulunuyor. Baka
gstergeler:
renim sisteminde tartmal doktrinlerin yer al ve banka
soygunlarndan
artlar.
Talimatnamenin byk blm olduka sama ve komik souk savatan
izlenimler tayor. Tipik Komnist isyan rgt tanm yanllarla
dolu. Parti yapsnn hcrelerden meydana geldii syleniyor. Parti
yelerinin eitli ilevlere sahip hcrelerde grev aldklar bu hcrelerin
-yedi kiilik gruplardan olutuu ve hcrenin banda da bir komutan
bulunduu verilen bilgiler arasnda. Belgeler akllar kartrc ar sac
156
rgtlerin yaynlarn andryor.
Talimatnamede uydurma bir masumiyet havas da seziliyor. ABD
gvenlik
politikasnn evsahibi lkeye yapsal bakmdan yardm etmek istedii
syleniyor. Bu gr B ekinde yalanlanyor. B ekine gere: ABD
istihbarat rgtlerinin birinci grevinin evsahibi lkelerinin arkasndan
almak, askeri ve istihbarat rgtlerine szmak onlar denetim altnda
tutmak olduu belirtiliyor. Bunun ABD'nin politikas olduu da belirtiliyor.
FM 30-31 talimatnamesindeki giri blmnde Ayaklanmaya kar
evsahibi
lke ile ABD'nin birlikte operasyonlar yapmas ve bylelikle kararll
yeniden kurmas gerektii aklanyor. Giri blm devam ediyor:
FM 30-31 B, eki evsahibi lke rgtlerinin ABD ordu istihbarat alan
iine girdii belirtiliyor.

Bu ok gizli belgenin en ilgin yn, hizmet talimatnamesinde lkede

rgtleriyle birlikte ABD rgtlerinin isyanlar bastrp nleme ynnde
ibirlii ngrlrken, ABD rgtlerinin evsahibi lkenin rgtleri iine
de szmalar gerektii anlatlyor. Bylece yardm gren rgtler bu
szmalarn
alan haline geliyor.
Belgenin tyleri rperten baka bir blmnde ABD ve yerel rgtlerin
isyana kar birlikte yrttkleri operasyonlar tercihen zgrlk, adalet
ve demokrasi adnadr, yine de ABD hkmeti, desteklenmesi gereken
rejimin yaps hakknda karar vermekte kendine en byk zgrl tanr.
ABD'nin uluslararas dzeydeki karlar bakmndan desteklenen
ynetimin
demokratik olmas arzulanr bireydir deniliyor.
3. blmde ABD istihbaratnn evsahibi lkenin askeri ve polis rgtlerine
nasl nem vermesi gerektii ve en son aamada lke hkmetine
bile nasl bask yaplabilecei ve bu konuda hazrlkl bulunulmas
gerektii
anlatlyor. Eer evsahibi lke hkmeti zarar verici bir grnm alrsa
bu tr bask gerekli oluyor. Ekte: Resmi giriimlerin bu belgenin
konusunu
oluturmad resmi olmayan yeralt faaliyetlerinde ise ABD ordusu
ve dier rgtlerin sorumluluu paylaacaklar belirtiliyor,
4. Blmde en olanakl szma ve elde etme hedeflerinin subaylar
olduklar
evsahibi lkelerin rgtlenmelerindeki tm elemanlar elde etmenin
ABD rgtlerinin bir grevi".olduu da belirtiliyor. CA'nn yardm
salamas
baka bir konu, dier lke rgtlerinin yelerinin elde edilmesi
baka bir konu. A ekinin varlnn belirtileri de.bu blmde. Bu ekin
ajanlarn elde edilmesinde genel bir doktrin ve rehberlik salad bu
konuda
genel bilgiler verdii sanlyor.
Szma ve elde etme harekat burada da bitmiyor. 2. ksmda zel
operasyonlardan

 sz ediliyor. Evsahibi lke isyana yeterince iddetle reaksiyon

gstermezse ABD ordu istihbarat hkmeti ve kamuoyunu
157
domakta olan tehlikeler karsnda ikna edecek ve bunu gerekli
nlemleri
almaya zorlayacak elde ettii ajanlar yoluyla iddet ya da iddet
gerektirmeyen
baz eylemlerle durumun gerektirdii lde yapacak.
Bakaldran kesime yeterince szlamamsa beklenen hedeflere
ulamak iin ar sol rgtlerden yararlanabilecek Bu eylemler FM 3031 talimatnamesinde aklanan isyann 2. ve 3. aamalarndaki tedhi ve
gerilla savan ieriyor.
Ajan provakatrlerin kullanld safhalarda gze arpan ac gerek bir
evsahibi lke hkmetinin yalan ve yanl provokasyonlarla
gereklerden
haberdar edilmesini salamas.
Son paragrafta ise evsahibi lkenin arivlerine eriilemedii takdirde bu
arivlerdeki bilgileri elde etmek iin operasyonlarn dzenlenmesi
gerektii
var.
Bu belgeden Trkiye'de sz edildiinde ispanya'da tm olarak
basldnda
ABD hkmetinden t kmad, italya'da baslaca zaman ABD
yetkilileri bunun vakitsiz ve mnasebetsiz olduunu sylediler.
Sonunda
Roma'daki ABD elilii FM 30-31 talimatnamesinin uydurma olduunu
aklad.
Belgenin uydurma olduunu dnmek zor, ebat, slup ve iaretler dier
ordu belgeleriyle ayn. Belge uydurmaysa neden 1975 ylnda ortaya
kt? Neden elilik yetkilileri yaynlanmasn vakitsiz buldular? Covert
Action dergisinin istei zerine belgeyi inceleyen askeri istihbarat
emeklileri
belgenin gerek olduuna inanyorlar. Belgenin doru olup olmad
konusundaki tartmalara girmeden dier lkelerdeki yaynclar gibi biz

de belgeyi okuyucularmza okuyup kendilerinin karar vermesi iin aynen

sunuyoruz.
158
EK-9
OK GZL
KARARLILIK OPERASYONLARI STHBARAT - ZEL AJANLAR
FM-30-31'e
EK:B
Karargah Kara Kuvvetleri Blm
Washington D.C 18 Mart 1970
l- GR
Bu OK GZL FM 30-31 B eki hassas olma zelliinden tr, Standard
FM serisinden yaynlanmtr.
FM 30-31'de yerel i savunma ortamlarnda ABD Ordusunun istikrar
operasyonlarna doktrin, taktik ve teknik adan istihbarat ynnden na" sil destek olunaca anlatld. GenTl^Tmde'datlaca ngrld
iin
iindekiler isyana kar ve bundan sonra E olarak anlacak evsahibi
lkeyle
birlikte yaplacak istikrar salamaya ynelik operasyonlarla kstlyd.
Dier yandan FM 30-31 B E (Evsahibi lke) rgtlerini de ABD
istihbarat
hedef olarak deerlendirir. Bu ekte FM 30-31 ve FM 30-31 A'da anla' titan genel istihbarat ilkeleri tekrar edilmeyecek. Belgenin amac E
rgtlerinin
istihbarat operasyonlar bakmndan zel bir alan olduunu ve
E hakknda istihbarat toplayarak isyana kar yaplmas gereken
ilemlerden
daha genel bir bilgi vermeyi ve ABD karlarnn korunmasn
amalar.
Bu zel alandaki operasyonlar ABD Ordusunun E'deki isyan ve isyana
kar birlikte alma alannn kstl olmas bakmndan kesinlikle gizli
olarak kalmaldr. ABD ordusunun neden ie kart hibir durumda
belirtilmemelidir.

E rgtleri terimi bu balant iinde ylece anlalmaldr:

a. E'nn i gvenlik rgt ,
b. E'nn silahl kuvvetleri,
o E'nn silahl kuvvetleri, polis rgt, sivil savunma rgtleri ulusal
ve yerel ynetim organlar, propaganda rgtlerinin dnda kalan dier
tm rgtleri.
Dier bir deyile ABD Ordu stihbarat E'nn isyana kar tm potan159
siyelini harekete geirmesinde" her ynyle ABD politikasna uygun
olarak
geni bir alanda faaliyet gsterir. Uzmanlk isteyen askeri grevlerini
yerine getirirken olanak kan her yerde ABD karlarn kollamak
zorundadr.
II NCES (Background)
FM 30-31'de belirtildii gibi yakn gemiteki ayaklanmalar, gecikmekte
olan ya da bamszlklarn yeni kazanm eski smrgelerde ortaya
kmtr.
Bakaldr tehdidi altnda bulunan az gelimi lkelerdeki ABD
mdahalesi
ABD'nin tm dnyada uygulad anti-komnist savan bir parasdr.
Bakaldr komnizm dndaki baka kaynaklardan da doabilir,
airet, rk ve mezhep kavgalar isyanlara neden olabilir. Kayna ne olursa
olsun bakaldrlar her zaman komnizm iin ve komnist szmalar
iin olanak salar, eer etkin kar nlemler alnmazsa komnistler
baarl bir biimde ynetimi ele geirebilirler. ABD'nin byle durumlarda
mdahalesi iin baklacak lt bir taraftan hkmetin komnizme kar
ald nlemlere dier yandan da E hkmetinin ABD karlarna
gsterdii
tutuma baldr.
II- SYASAL EMEKLLK GEREKSNMES
ABD Ordusu dier ABD rgtleriyle ayn biimde E'deki herhangi bir
hkmeti sonsuza dek desteklemek durumunda deildir. Bunun
nedenleri
vardr.

a. ABD desteinden yararlanmakta olan bir hkmet Komnist ya da

Komnist tahrikli bir isyan karsnda isteksizlikten ya da gszlkten
zayflayabilir.
b. lkedeki nemli kesimlerin karlarn yanstmakta yanllar yapabilir.
c. Ar milliyetilikle ABD karlaryla uyumayan hatta aykr davran
iinde olabilir.
Bu eler E'de hkmet deiikliini ve bylece de ABD yardmndan
ve rehberliinden E daha rahat yararlanmasn ABD karlar
bakmndan
gerektirebilir.
isyana kar birlikte operasyonlarn yaplmas genellikle zgrlk, adalet
ve demokrasi adnadr, bununla birlikte ABD hkmeti yardm edecei
hkmetin yapsn saptamakta kendine zgrlk tanr.
Azgelimi lkelerden pek aznda tam anlamnda demokrasinin
geliebilmesi
iin yeterli birikim vardr. Kat ya da yumuak ynetimi seimleri
engelleyebilir otoriter ynetim gelenekleri derindir, halk isteklerinin
ancak ok kk bir ksmn dile getirir.
160

Bununla birlikte ABD'nin destekledii lkenin demokratik sre ierisinde

veya en azndan demokratik bir grnm olan dnya kamuoyu
bakmndan daha iyidir. Bu yzden eer anti-komnist tutumu
srdrebiliyorsa
demokratik yap her zaman iin ABD tarafndan ho karlanr.
Eer bu gerekler yerine getirilmiyorsa yapnn ciddi biimde
deitirilmesine
azami zen gsterilmelidir.
III-E REJMLERNN KARAKTERSTK ZAAFLARI
ABD politikasn etkileyen yukardaki genellemelerden sonra az gelimi
lkelerin yapsndan kaynaklanan zayflklara azami dikkat harcanmaldr.

a. Geri kalmln, gemiin, veya her ikisinin etkisinde olarak isyanla

karlaan rejimler genellikle mzmin i huzursuzluklardan ve
kararszlktan
mzdariptirler. nde gelen siyaset adamlar ou zaman tecrbesiz,
elikilidirler, rvet alrlar. Olaanst liderler ortaya kt zaman,
abalar modern koullara uyamayan ynetim mekanizmas etkisiz ve az
cret alan personal tarafndan boa kartlr."
b. Bu zaafiyet hkmet rgtlerinin memurlaryla isyanclar arasnda
geni
iliki kurma olanaklar dourur. Rejimlerin mzmin dengesizliine ve
bataki ynetimlere kar balayan isyanlarn ksmi ya da tmden
baarsna kar garanti etmek isteyen kiiler vardr.
c. Azgelimi lkelerdeki i elikilerde taraflar milliyetiliin gerek
sahiplerinin
kendileri olduunu ileri srerler. ABD yardmnn byk miktarlarda
ve ak olarak verilmesi ba kaldran tarafa hkmeti kuklalkla
sulamak olana verir. Bunun genel sonucu da halk ve devlet memurlar
hatta ordu mensuplar arasnda anti-Amerikanc duygularn egemen
olmasdr. Silahl Kuvvetler rejime bal olabilir hatta egemen de olabilirler,
ancak o lkedeki zaafiyetten onlar da etkilenmektedirler.
ABD Ordusunun E ordusundan karlar yalnzca mesleki ibirliinden
ibaret deildir. ok daha geni olarak, siyaset ithal ederler. Silahl
kuvvetler
siyaset yaamnda nemli rol oynar, bu roln nemli askeri nlemleri
gerektiren durumlarda, isyan halinde daha da artar.
IV-ABD ORDU STHBARAT GREVLER
ABD Ordu istihbarat E hkmetinin eylemleri konusunda geni bilgi
toparlayacak durumdadr. Bununla birlikte ABD ordusunun zel karlar
bakmndan istihbaratn nemli blmn E'nin ordu birliklerinden ve
i gvenlik kuvvetlerinden elde edilen ksm oluturur.
E Ordusu iindeki zel istihbarat alanlar unlar olabilir:
a. ABD Ordu istihbaratnn ulusal ve yerel dzeyde karlkl ibirlii
yapt
E ordu birliklerindeki kiiler.

161
b. ABD ordusu istihbaratnn, alan ortam bakmndan ilikiler
kurabildii
ordu birliklerinden personelle olaan askeri ibirlii dndaki faaliyetleri.
c. ABD ordu istihbaratnn dorudan ya da dolayl olarak ilikide
bulunmad
ancak, isyanc gler tarafndan abuk etkileyebilecek durumda
olan yerel birlikler. Bunlar isyanclarn etkisine genellikle en ak
olanlardr.
d. Uzun menzilli keif birlikleri ya da zel grev birlikleri gibi seyyar
birlikler.
Bu tr birlikler isyanclarn kontrol altndaki blgelerde eylemler
yaptklar iin isyanclar tarafndan rahata etkilenebilirler.
E'nn ordusuna ek olarak lkenin i gvenlik rgtne ve polis
kuvvetine
de azami dikkatin gsterilmesi gereklidir,
Polis genel olarak mahalli sakinlere ordu birliklerinden daha yakndr.
Bu daha gvenli bir haber kayna olabildii gibi daha da risklidir. Bu risk
polis kuvveti askere alnp da yerlerine daha ok eitim gerektiren yeniler
geldii zaman daha da artar.
ABD ordusunun istihbarat operasyonlarnn aada belirtilen listedeki
belli bal hedeflere yneltilmesinin baz nedenleri vardr.
a. E ordu birliklerini szmalara ve bakaldrya sempati duyan unsurlarn
ya da ABD dman olan kiilerin etkilemesinden korumak.
b. E ordusu yelerinin geleceklerini garanti altna almak isteklerinden
tr bakaldran gruplarla iliki kurmalarn nlemek.
o E'nn ordusunda ABD'ye yaknlyla tannan subaylarn terfi
etmelerine
almak.
d. E ordusunun saflarndaki etkisizlii ve rvetilii mazur grlebilir
dzeye indirmek.
e. Ayn tr koruma grevini E'nin ABD istihbarat sahasna giren tm
rgtlerinde yrtmek.
Bu hedeflerin gerekletirilmesi, E rgtleri iindeki muzr gelimelerin

erken tehis edilebilmesi ABD istihbaratnn zamamnda tepki

gzetmesine
bal olduunu bilmek gerekir.
V-E'DEK ZARARLI GRMLERN TEHS
ABD Ordu istihbarat tarafndan E rgtleri iinde tahkikat ve tehisi
gerektiren zararl faaliyetler belirtileri unlardr:
a. 1. Siyasal gvensizlik, 2. rejime kar giderek souyan tavrlar, 3.
bakaldranlara sempati, 4. bakaldranlara ortaklk.
b. Bakaldran tarafn propagandasndan E memurlaryla ABD rgtle162
rinde alan kiiler arasnda doan atmalardan,'ya da Amerikal
yetkililerin
ok ak biimde buyurgan durumda bulunmalarndan doan
honutsuzluk ve anti-Amerikanc duygular.
c. E memurlarn bakaldran kimselerle akraba durumuna dren
kan balar. Baz ailelerin hem hkmet hem de bakaldran taraflar
arasnda
akrabalarnn bulunmas. Bylelikle bu aileler iki tarafta oynadklar
iin kendilerini kurtarabilirler. Kanbalar, zellikle kendi doum yerleri
yaknnda grev bu yzden de aile ve arkada basksna maruz kalabilen,
polis kuvvetleri iin nemlidir. *
d. Rvetilik, rvet alanlarn hem isyanclar tarafndan bask altnda
tutulabilmesi hem de yaygnlatnda halkn rejime olan gvenini
sarsmas
bakmndan bylelikle de isyann yaygnlamasn salama bakmndan
nemli olmaktadr.
e. Etkinsizlik ve bundan doan operasyonlarn ar ilerlemesi giderek
dmana dorudan bir destek salayabilir, idari lemlerin yavalamas
bakaldranlara sempati duyulmas yznden de olabilir. Bu ok bilinen
bir idari sabotaj trdr. Greceli olarak uygulamas kolay ve ortaya
karlmas
da zordur.
VI-ABD ORDU STHBARATI HAREKATI
ABD ordu istihbarat zaafiyet belirtileri grlp de uzun sre devam

ederek somut bir zarar ortaya kabilmesi durumunda uygun ilemleri

nerecek durumda olmaldr. Bu tr harekatlar, kiiler, veya daha genel
olarak gruplar zerinde bask yaratabilecek nlemler olabilir. Bunun da
tesinde E rgtleri ve en son olarak da hkmet zerinde
yaratlabilecek
basklardan sz edilebilir.
ABD Ordu istihbaratnn E'nin sorumlu rgtyle ibirlii yapmas
arzulanr
bir eydir. Ama baz durumlarda birlikte hareket ayrlan ya da elien
karlardan tr gerekleemeyebilir. ABD ordu istihbarat ABD
karlarn E'deki muhalif kuvvetlere ramen savunmak zorundadr.
Bu ayrlklarn ya da elikilerin yer ald durumlar genellikle baz
kadrolar
ve siyasal ya da brokratik ilemler tarafndan baz kiilerin korunduklar
durumlarda ortaya kabilir.
Harekat E rgtlerinin hatta hkmetinin etkilenmesi ya da bask altna
alnmas biiminde ABD karlar tehlikeye girdiinde gndeme gelebilir.
Alnacak nlemler resmi olabildii gibi gayri resmi de olabilir.
Resmi nlemler bu blgede tartlan hibir durumda gndeme gelmez.
Gayr resmi giriimler ise ABD ordu istihbarat ve dier ABD rgtlerinin
ortak sorumluluk sahasna girmektedir.
163
VII-STHBARATTA REHBERLK
ABD Ordu istihbarat ve E rgtleriyle birlikte yrtlen istikrar
harekatlarnn
baars ABD'li ve yerel personel arasndaki karlkl anlaya
baldr.
ABD personeli ve E'deki muhataplar arasndaki ilikilerin derecesi ne
olursa olsun bu sorunun kolay bir zm E rgtlerinden ABD Ordu
istihbaratyla ajanlk ilikisi iinde bulunabilecek kiilerin elde
edilmeleridir.
Bu yzden E rgtlerinin nde gelen yelerinin uzun dnemli ajanlar
olarak elde edilmesi nemlidir.
VIII-STHBARAT AMALI ELDE ETME

ABD ordusunun zel amalar iin en nemli elde etme hedefi E'nin
ordusundaki subaylardr. Azgelimi lkelerin birounda subaylar varlkl
ailelerden geliler. Aile gelenei olarak ve renim bakmndan
tutucudurlar.
Bu yzden de isyana kar eitli doktrinleri benimsemekte olduka
alcdrlar. Bunlar olduka nemlidir, nk lkelerinin gelimesinde
hi de azmsanmayacak lde nemli roller oynarlar.
Aadaki kategorilerde bulunanlar uzun dnemli elde etmeler iin azami
dikkat gerektirirler.
a.-ABD ile uzun dnemli kltr ve ekonomik ilikiler ierisinde bulunan
ailelerden gelen subaylar.
b. ABD askeri eitim programlarndan yararlananlar ile zellikle ABD'de
eitim grm bulunanlar. '
o E'nn istihbarat rgtne atanmak durumunda bulunan subaylar.
Bunlar zel dikkat gerektirirler ama bu dikkatin ar olmas da gerekli
deildir.
ABD eitim, kurumlarnda eitmenler alt paragraf 2 (b) de belirtildii
zere 1. siyasal sadakatleri 2. komnist idolojiye kar baklklar ve 3.
ABD'nin demokratik idealleri ballklar bakmndan kurslara katlan
subaylar
incelemekle ykmldrler. ABD eitim programna katlan her
subay hakknda eitim sonunda gizli bir rapor verilerek ABD Ordu
stihbarat
saflarnda uzun dnemli istihdam edilip edilemeyecekleri raporlarda
belirtilir.
Elde etme sorunlar FM 30-31 A'da geni ve detayl olarak ajanlar yoluyla
istihbarat (HUMINT) (Human ntelligence) genel doktrinine bal olarak
daha geni biimde belirtilmektedir. Bu ekte belirtilen direktifler E
rgtlerinden ajan devirme ilemlerinde de uygulanmaldr.
164
IX-LKE DIINDAK ABD YURTTALARINDAN YARARLANMA
ABD ordu istihbarat E'lerde yaayan ABD yurttalarndan dorudan
istihbarat kayna olarak ya da E yurttalarndan resmi ya da baka
grevlerde

bulunanlarnn bazlarnn uzun dnemli ajan olarak elde edilebilmesi

konusunda yol gsterici olarak yararlanlabilir. Bu tr ABD yurttalar
ABD ordu mensuplar ye iadamlar dnda dier ABD kurumlar
iin ve kitle iletiimi dalnda E'de alanlar olabilir.
X-BAKALDIRI HAREKETLERNE SIZMA
FM 30-31 talimatnamesinde E lkeleri rgtlerinin bakaldran tarafa
ajanlar yoluyla szmadaki nemleri kar harekatta bulunmak asndan
anlatlmt. syanc ajanlarn E'nn rgtlerine hkmet kurulularna,
polisine ve askeri istihbaratna szabilme tehlikeleri belirtilmiti. Bunlar
gizli istihbarat bilgiler toplayabilirler. E rgtlerinde isyan hareketi
konusunda
yeterli isyanc ajanlarn szd ve hkmet kararlarnn uygulanmasn
nledikleri sylenebilir.
Bu durumda ABD Ordu istihbarat iki ana harekat izgisi takip etmelidir.
a. E'nn i gvenlik rgtlerine szarak isyanclar lehinde alan
ajanlar
saptamak ve bu tr ajanlarn almalar zerinde gizli denetim kurmak
gerekmektedir. (Bu tr durumlardaki harekat yntemleri her lkeye
gredeiir).
b. syanclarn lider kadrosuna gvenilir ajanlar yerletirmelidir, bu ajanlar
isyanclarn E rgtlerine kar istihbarat yapan kademelerde grev
almaldrlar. E rgtleri hakknda isyanc kaynaklardan edinilen bilgilerin
ABD Ordu istihbaratnn doru hareket etmesi ve ABD karlar iin
gerekli nlemlerin alnmas konusunda ok nemli olduu aklda
tutulmaldr.
XI-ZEL HAREKATLARDAK AJANLAR
Zaman zaman E hkmetleri komnist ya da komnist kaynakl
ayaklanmalar
karsnda kararszlk ve etkisizlik gsterebilir, ABD rgtleri tarafndan
verilen istihbarata uygun iddetle kar harekata geemeyebilir.
Bu tr durumlar, isyan eden tarafn taktik nedenlerle iddet kullanmaktan
vazgetii zamanlarda ortaya kabilir, bu durumlarda E yetkilileri
aldatc bir gvenlik duygusuna kaplabilirler. Bu durumlarda ABD Ordu
istihbarat kaynaklar E hkmetlerini ve artan bakaldr tehlikesine ve

hemen kar harekete gemek gerekliliini zel operasyonlar yoluyla ikna

etmelidirler.
Bu nedenle ABD Ordu stihbarat zel grevli ajanlarla isyan harekat
iindeki en radikal gruplar arasna szabilen zel harekat timleri kurulma165

sna dikkat etmelidir. Yukarda ngrlene benzer durumlar doduu

zaman
bu timler ABD Ordu istihbaratnn kontrolunda iddet ieren veya
iermeyen duruma, zelliine bal harekatlara girmelidirler. Bu tr
harekatlar
FM 30-31'de ayaklanmann II. ve lll'nc safhalarnda tanmlananlara
uygun olmaldr.
isyanclar lider kadrosu ierisine bu tr ajanlar etkin biimde
yerletirilemezse
ayn amalarn gerekletirilmesinde ar sol rgtlerden yararlanlabilir.
XII-ABD ORDU STHBARATININ AVANTAJLARI
insan istihbarat alannda (HUMINT) ABD Ordusu personeli birok
dzeylerde
E'nn istihbarat yapsnda kendi muhataplaryla yakndan
iliki iinde olmak avantajna sahiptirler. Kendi renim stnlklerine
tecrbe ve uzmanlarna dayanarak bu tr ibirliinden doan her trl
durumda rtbe bakmndan kendilerinden stn durumda olan
muhataplar
karsnda bile ABD ordu mensuplar daima yararl karlar. Bu yakn
ibirlii ABD Ordu istihbaratnn, E istihbarat yaps hakknda
anlalabilirce
detayl bir aklamasnn yaplmasn salar.
FM 30-31'de Ulusal Savunma Egdm Merkezinin kurulmasnn ve
Blge Egdm Kontrol Merkezlerinin kurulmasnn arzlanabilirliini,
bylelikle istihbarat operasyonlar, ynetim ve lojistik hizmetlerini isyana

kar tek bir yaklam izgisine oturtmay salar.

Bu neri E'nn isyana kar gsterebilecei abalarn iyiletirilmesi
konusunda
yaplmtr. Ama bunun yannda ABD ordu istihbaratnn E ordusuna
btn olarak szabilmesini de kolaylatrabilir. Ulusal i Savunma
Egdm Merkezi ve Blge Egdm Kontrol Merkezlerinde alan
ABD personeli E'nin ordu rgt, operasyonlarn ynetimi lojistii ve
istihbarat konusunda yaygn bilgi edinebilirler.
Ulusal Savunma Egdm Merkezinde ortak arivler kurulmaldr.
E'nn ABD personeli tarafndan resmi olarak eriilemeyen arivlerin
bulunmasndan kukulanld veya bilindii hallerde bu arivlere
ulaabilmek iin zel operasyonlar dzenlenmelidir.
Savunma Bakannn Emriyle W. C. WESTMORELAND General, Birleik
Devletler Ordusu Genelkurmay Bakan Adna
Resmi:
KENNETH C. WICKHAM Tugeneral, Birleik Devletler Ordusu
166
YAZI VE YAYINLAR
(Talat Turhan)
1 Gen Kemalistler Savunmas (8 Eyll 1964 gn Genelkurmay
Mahkemesine
verilmitir) (61 sahife) (yaynlanmad)
2 Orgeneral Cemal Tural'a ak mektup (Akam, 6 Aralk 1965) (Emekli
Kurmay Albay Seluk Atakan'la mterek imzal)
3 Emekli Tmgeneral Fahrettin Soydaner'e verilen yant yazlar:
a. "Talat Aydemir'in hatratyla ilgili aklama" (Akam, 14 Aralk 1966)
b. "Talat Turhan'n emekli Tmgeneral Fahrettin Soydaner'e cevab"
(Akam, 20 ubat 1967)
c. "Talat Turhan'n Soydaner iin yapt aklama" (Akam, 4 Nisan
1967)
4 infazlarla ilgili aklama (Dnya, 8 Nisan 1967)
5 Bir Yldnmnn Dndrdkleri (Dnya, 22 Mays 1967)
6 22 ubat (Akam, 24 ubat 1969) (Emekli Kurmay Yarbay Osman
Deniz'le

mterek imzal)
7 Sayn Sunay'a ak mektup (Devrim, 20 Ocak 1970)
8 Bomba Davasnda Talat Turhan'n savunmas (1975) (10 klasr,
ekleriyle
5000 sahife) (Bir blm iki kitap halinde yaynland, byk blm
henz yaynlanmad.) (Madde: 15, 20, 23 ve 25'e baknz)
9Trn'den cevap bekliyorum (Cumhuriyet, 5 Ekim 1975)
10 Terazinin Kefesi ve Devlet Gvenlik Mahkemeleri (Politika, 28 Eyll - 4
Ekim 1976)
11 Devlet Gvenlik Mahkemesine neden hayr (Cumhuriyet, 29 Eyll
1976)
12 12 Mart hukukunun ardndaki Amerika m? (Politika, 11-13 Ekim
1976)
13 Demirelci devrimcilik ve AET (Politika, 19-21 Ekim 1976)
14 ii snf ve snf gerei (7 Gn Dergisi, 16 ubat-9 Mart 1977)
15 Savunmam (7 Gn Dergisi, 23 Mart - 6 Nisan 1977) (Giri blm)
167__