Univerzitet u Istonom Sarajevu

Saobraajni fakultet
Doboj

SEMINARSKI RAD
iz predmeta

Transport putnika i robe

Tema: Izmjeritelji brzine vonje

Student :

Profesor :

Sead Beirovi

dr Slaven Tica, docent

Broj indeksa

Asistent:

47/11

Radenka Bjeloevi, dipl.in.saob.

Doboj, februar 2015.

Sadraj
UVOD...................................................................................................................................................3
SREDNJA SAOBRAAJNA BRZINA...............................................................................................3
Uticajni faktori na veliinu saobraajne brzine...............................................................................4
PREVOZNA TRANSPORTNA BRZINA.........................................................................................5
Uticajni faktori na veliinu prevozne brzine....................................................................................6
BRZINA OBRTA.................................................................................................................................7

Uticajni faktori na brzinu obrta........................................................................................................8

EKSPLOATACIONA BRZINA...........................................................................................................8
Uticajni faktori na eksploatacionu brzinu........................................................................................9
ODNOS EKSPLOATACIONE I SAOBRAAJNE BRZINE.............................................................9
OSTALE BRZINE KRETANJA VOZILA ........................................................................................10
ZAKLJUAK.....................................................................................................................................11
LITERATURA...................................................................................................................................12

UVOD
Radi odmjeravanja uslova u kojima se odvija eksploatacija vozila drumskog saobraaja neophodno
je utvrditi kolike su brzine kretanja vozila. Sve brzine koje su obraene u ovom radu su uslovljene
srednje brzine kretanja i izraavaju se u km/h. Takoe, ovo se primjenjuje u praksi pri organizaciji
eksploatacije vozila.
Za razliite proraune pri organizaciji eksploatacije vozila definisane su sljedee srednje uslovljene
brzine:
1.
2.
3.
4.

saobraajna brzina,
prevozna ili transportna brzina,
brzina obrta i
eksploataciona brzina.

Za potrebe prouavanja brzine kretanja vozila izmeu dvije take bitne su i naredne brzine:
1. maksimalna brzina
2. raunska brzina
3. dozvoljena brzina.
U radu su takoer izloeni i uticajni faktori pojedinih brzina, kao i odnosi eksploatacione i
saobraajne brzine, te povezivanje takvog odnosa sa drugim parametrima.
Takoer, ovaj rad uzima u obzir i neke parametre bitne za rad vozila u javnom gradskom prevozu
putnika, poto je i u JGGP u potrebno poznavanje brzine kretanja vozila.

SREDNJA SAOBRAAJNA BRZINA

Ova brzina se oznaava simbolom VS. Saobraajna brzina podrazumijeva uslovljenu srednju brzinu
kretanja vozila koja se dobije kada se ukupno preeni put u kilometrima podijeli sa vremenom
trajanja vonje u asovima.
asovi vonje obuhvataju i sva kratkotrajna zaustavljanjai stajanja vozila koja su prouzrokovana
uslovima saobraaja, kao na primjer ekanja na semaforu, zaustavljanje na neregulisanim
raskrsnicama, ekanje na prunom prelazu, ekanje na polazak kolone vozila pri velikoj gustini
saobraajnog toka, itd. Ovdje je oigledno da prevashodan uticaj na ovu brzinu imaju saobraajni
uslovi na koje se ne moe praktino uticati.
Posmatrano za jedinicu voznog parka srednja saobraajna brzina iznosi:

K - ukupno prereputu km jednicevoznog parka

Hw - asovi vonje vozila

Ukoliko

se

posmatra

homogeni

vozni

park

tada

srednja

saobraajna

brzina

je:

AK ukupno preeni put u km homogenog voznog parka,

AH w broj asova vonje voznog parka

Uticajni faktori na veliinu saobraajne brzine

Brzinska svojstva vozila u odreenim uslovima eksploatacije najbolje se odraavaju kroz postignuti
nivo srednje saobraajne brzine.
Saobraajna brzina je uslovljena srednja brzina za vrijeme kretanja vozila i njena veliina zavisna je
od mnogih faktora, kao na primjer od konstruktivnih karakteristika vozila, stepena obuenosti
vozakog osoblja, putnih uslova, elemenata organizacije transporta, intenziteta saobraaja i
organizacije regulisanja saobraaja, klimatskih uslova, itd.
Eksploataciona svojstva koja su od posebnog uticaja na vrijednost srednje saobraajne brzine su:
dinaminost, elastinost pri vonji, stabilnost, manevarske sposbnosti, prohodnost i opte tehniko
stanje vozila.
Od moguih uslova puta znaajan uticaj na saobraajnu brzinu imaju irina kolovoza, intentitet
saobraaja, vrsta i stanje kolovoznog zastora, veliina i duina uspona, radijusi krivina, osvjetljenost
puta i regulisanje saobraaja.
Elementi oraganizacije transporta utiu na saobraajnu brzinu duinom vonje, uestalou
zaustavljanja (autobusi), iskoritejem nosivosti i preenog puta, vrstom robe i njenim transportnim
osobinama, nainom uvrivanja tereta, itd.
Srednja saobraajna brzina se u praksi odreuje na osnovu probnih vonji sa uzimanjem u obzir
svih ogranienja brzine koja na putu postoje.
Na saobraajnu brzinu veliki uticaj imaju kvalitet i stanje kolovoza. Prema istraivanjima ako za
saobraajnu brzinu ostvarenu na putu sa ravnim asfaltno betonskim zastorom uzmemo indeks 100,
onda e saobraajna brzina na putevima od tucanika u dobrom stanju imati indeks 75 80, dok e
na putevima sa dotrajalim neravnim zastorom indeks biti 50, pa i manji.
U uslovima mokrog kolovoza saobraajna brzina se smanjuje. Takvo opadanje je a asfaltno
betonske zastore do 10%. Pri kretanju po putevima u uslovima snijega osnovni uticaj na veliinu
saobraajne brzine imaju prohodnost vozila i obuenost vozakog osoblja - vjetina upravljanja.
Saobraajna brzina pri kretanju vozila tokom noi se smanjuje 5 10 % od vrijednosti dnevne
brzine.
Velika razlika saobraajnih brzina se dobija pri radu vozila u gradu i otvorenim
putevima, a posebno autoputevima.

U sluaju intenzivnog saobraaja u velikim gradovima gdje je gustina saobraajnog toka velika,
ostvaruje se saobraajna brzina koja je uslovljena optom intenzivnou saobraajnog toka. U
takvim gradovima sva putniaka vozila u toku, kao i sva privredna vozila ostvaruju praktino istu
saobraajnu brzinu bez obzira na tehnike karakteristike vozila.
U uslovima gradske vonje sa manjim intenzitetom saobraaja na veliinu srednje saobraajne
brzine poseban uticaj imaju dinamika svojstva vozila mo ubrzanja jer pri estim zaustavljanjima
saobraajna brzina zavisi uglovnom od tog dinamikog svojstva.
Saobraajna brzina autoputevima na kojima nema ogranienja maksimalne brzine iznosi 70 80 %
maksimalne brzine vozila.
Razlika saobraajnih brzina teretnih vozila sa punim optereenjem i vonje bez tereta iznosi 10 15
%. Znaajnija razlika je pri kretanju vozila sa prikolicom u odnosu na vozilo bez prikolice.
Na osnovu probnih vonji i podataka o putnim uslovima moe se proraunati srednja saobraajna
brzina. Pri otme proraunava se maksimalna srednja saobraajna brzina pri kretanju sa punim
iskoritenjem snage motora. Ovako izraunatu brzinu neophodno je korigovati u zavisnosti od
realnih uslova. Korekcije su potrebne zbog oganienja brzine na pojedinim dionicama, promjena
gistine saobraaja, vremena vonje s obzorom na dan i no, meteorolokih uslova, itd.
Ako posmatramo relaciju za srednju saobraajnu brzinu koja se odnosi na jedinicu voznog parka
primjeujemo u nazivniku element jednaine Hw asovi vonje. asovi vonje se mogu ralaniti
na vrijeme kretanja konstantnom brzinom, vrijeme ubrzanja, vrijeme usporenja, vrijeme koenja i
vrijeme prinudnih zaustavljanja prouzrokvanih saobraajnim uslovima.
Saobraajna brzina, a time i brzina transportovanja putnika i roba je meu najvanijim
pokazateljima uslova rada vozila autotransportne organizacije. to je brzina kretanja vozila vea, to
je i proizvodnost vozila vea, a samim tim nia je cijena transporta.
Poveanje brzine kretanja vozila u direktnoj je zavisnosti od stanja saobraajnica, mjera poduzetih u
cilju bezbjednosti saobraaja, poveanja dinamikih svojstava vozila, tehnike ispravnosti vozila,
stepena kvalifikovanosti vozaa, kao i od primjene savremenih metoda organizacije transporta.
Poto saobraajna brzina zavisi od velikog broja faktora, nije konstantna veliina. Prema tome,
srednja saobraajna brzina je uslovljena sredna brzina kretanja koja se dobija odnosom preenog
puta vozila i vremena vonje u koje su ukljuena vremena kratkotrajnog stajanja prouzrokovanog
regulisanjem saobraaja.

PREVOZNA TRANSPORTNA BRZINA

Prevoznom transportnom brzinom naziva se uslovljena srednja brzina transportovanja putnika ili
robe. U praksi se ova brzina esto naziva i brzinom dostave, jer se dobija izraunavanjem odnosa
rastojanja prevoza putnika ili robe sa vremenom provedenim na putu. U vrijeme provedeno na putu
nisu ovdje ukljuena vremena ukrcavanja putnika utovara robe u polaznoj taki niti vrijeme
iskrcavanja putnika istovara robe u zavrnoj zaki relacije na kojoj je prevoz obavljen.
Prema ovome prevozna ili transportna brzina karakterie brzinu prevoza putnika ili transportovanja
robe od polazne do zavrne take relacije na kojoj je prevoz obavljen.

U sluaju autobuskih
brzina ima izraz:

prevoza

koji

se

izvravaju

na

odreenim

linijama

prevozna

Kl duina linije u kilometrima

Hw vrijeme vonje u asovima
Hui vrijeme stajanja za ukrcavanje iskrcavanje putnika na meustanicama linije.
Za jedinicu voznog parka prevozna brzina iznosi

K rastojanje u kilometrima izmeu polaznih i zavrnih taaka meu kojima se obavljaju prevozi
Hp asovi trajanja prevoza bez vremena utovara u polaznoj i vremena istovara u zavrnoj taki.
Ako je u pitanju homogeni vozni park tada je izraz sljedei

AK ukupni preeni put u kilometrima na izvrenju transporta

AH w autoasovi trajanja transporta prevoza.
Transportna brzina je obino manja od saobraajne brzine jer su u asove prevoza ukljuena
vremena usputnog stajanja vozila i vremena trajanja vonje.

Uticajni faktori na veliinu prevozne brzine

Veliina pevozne brzine zavisna je od mnogih faktora, kao na primjer od konstruktivnih
karakteristika vozila, stepena obuenosti vozakog osoblja, putnih uslova, elemenata organizacije
transporta, intenziteta saobraaja i organizacije regulisanja saobraaja, klimatskih uslova, itd.
Svojstva eksploatacije, koja su od posebnog uticaja na vrijednost transportne brzine: dinaminost,
elastinost pri vonji, stabilnost, manevarske sposbnosti, prohodnost i opte tehniko stanje vozila.
Od moguih uslova puta znaajan uticaj na transportnu brzinu imaju irina kolovoza, intentitet
saobraaja, vrsta i stanje kolovoznog zastora, veliina i duina uspona, radijusi krivina, osvjetljenost
puta i regulisanje saobraaja.

BRZINA OBRTA
Brzina obrta je uslovljena sredna brzina koju ostvararuje vozilo u linijskom transportu putnika ili
robe vrei obrte izmeu dva terminusa linije.
Dobija se odnosom dvostruke duine linije i vremena trajanja obrta. Vrijeme obrta pri tome
obuhvata: vrijeme vonje, vrijeme zadravanja na usputnim stanicama radi ukrcavanja iskrcavanja
putnika (utovara istovara robe), kao i vremena zadravanja vozila u terminusima linije zbog
ukrcavanja iskrcavanja putnika (utovara isovara robe), odmora osoblja, pregleda vozila, itd.
Prema

navedenom

bie

Polazei od izraza za tw dobija se sljedee

Brzina obrta po ovome iznosi

tw vrijeme vonje tokom obrta

tui ukrcaj iskrcaj, odnosno utovar istovar
tdt vrijeme zadravanja vozila u terminusima linje
TO vrijeme trajanja obrta.
Za jedinicu voznog parka

za

jedan

obrt:

Za homogeni vozni park

Uticajni faktori na brzinu obrta

Brzina obrtaja dobija se odnosom dvostruke duine linije i vremena trajanja obrta. Vrijeme obrta pri
tome obuhvata: vrijeme vonje, vrijeme zadravanja na usputnim stanicama radi ukrcavanja
iskrcavanja putnika (utovara istovara robe), kao i vremena zadravanja vozila u terminusima linije
zbog ukrcavanja iskrcavanja putnika (utovara isovara robe), odmora osoblja, pregleda vozila,
itd.
Uticajni faktori na brzinu obrta su:
ukrcaj iskrcaj putnika na meustanicama linije,
zadravanje vozila u terminusima linije

EKSPLOATACIONA BRZINA
Eksploatacionom brzinom naziva se uslovljena srednja brzina vozila za ukupno vrijeme koje vozilo
provede na radu ( prosjean put vozila u kilometrima za jedan as rada vozila).
Intenzivnost izvrenja transportnih procesa okarakterisana je eksploatacionom brzinom vozila.
Ovakva brzina dobija se odnosom ukupno preenog puta i vremena provedenog na radu.
Posmatrajui jedinicu voznog parka eksploataciona brzina ima izraz

K ukupan preeni put vozila u toku radnog vremena

Hr ukupno radno vrijeme u asovima.

Eksploataciona brzina za homogeni vozni parka

Uticajni faktori na eksploatacionu brzinu

Analizom izaraza za eksploatacionu brzinu moe se zakljuiti da eksploataciona brzina zavisi od
veliine saobraajne brzine i da je uvijek manja od saobraajne brzine. Na veliinu eksploatacione
brzine utie organizacija prevoznog procesa i rastojanje prijevoza.
to je krae vrijeme, dangube vozila na utovar i istovaru (ukrcavanje iskrcavanje putnika) i
dangube usljed tehnikih, organizacionih i drugih razloga (to zavisi od stepena mehanizovanosti
utovarno istovarnih radova, organizacije rada na utovaru istovaru i pouzdanosti vozila) to je
vrijednost ekploatacione brzine vea.
Sa porastom rastojanja prevoza raste i eksploataciona brzina i pribliava se vrijednosti saobraajne
brzine, jer se vrijeme dangube po asu rada vozila smanjuje.

ODNOS EKSPLOATACIONE I SAOBRAAJNE BRZINE

Saobraajna brzina je po definiciji

dok je eksploataciona brzina

Ukoliko se ove dvije brzine stave u odnos dobija se

Iz analize izmjeritelja poznato je

Prema ovome odnos eksploatacione i saobraajne brzine jednak

iskoritenja radnog vremena i odreuje stepen iskoritenja radnog vremena.

je

koeficijentu

OSTALE BRZINE KRETANJA VOZILA

Najvea brzina je brzina koju vozilo moe da postigne i odri na horizontalnoj stazi duine jednog
kilometra, poslije ega vozila mora da bude sposobno da nastavi vonju bez smetnji.
Ova brzina je odreena konstrukcijom vozila i njegovim karakteristikama, pa se moe dobiti
raunskim putem, ako su poznate odreene karakteristike vozila po formuli

nmax - maksimalni broj obrtaja motora (obrt/min)

rd dinamiki poluprenik toka (m)
ih stalni prenos u zadnjem mostu.
Utvrivanje najvee brzine vri se pod punim optereenjem vozila na ravnoj podlozi duine jednog
kilometra s tim da dozvoljeni usponi i padovi ne prelaze vie od 1,5 % i pri vremenu bez vjetra.
Atmosferski uslovi treba da su povoljni. Ispitivanje treba vriti u oba smjera.
Raunska brzina je brzina prema kojoj se izraunavaju i izvode tehniki elementi puta prilikom

graenja. Raunska brzina predstavlja najveu vrijednost koja se moe dozvoliti uz bezbjedno
kretanje vozila.
Dozvoljena brzina je najvea propisana brzina koja je doputena na putu ili u naseljenom mjestu.
Uslovljena je kako bezbjednou vozila u saobraaju tako i bezbjednou drugih uesnika u
saobraaju. Odreuje se na osnovu raunske brzine i uslova saobraaja, odnosno bezbjednosti
saobraaja, pa je stoga manja od raunske brzine.
Polazei od veoma razliitih uslova koji vladaju
naseljenim mjestima brzina se odreuje na osnovu iskustva.

na

pojedinim

saobraajnicama

ZAKLJUAK
Posmatranjem izraza obraenih brzina kretanja vozila za obavljanje prevoza robe i putnika uoljiva
je zavisnost od mnogobrojnih faktora. To je najbolje ilustrovano kod prorauna srednje saobraajne
brzine.
Gledajui te faktore mogue je doi do zakljuka da je nemogue uticati na pojedine od tih faktora.
Neki faktori poput organizacije transporta mogu biti popravljeni na neki nain ime se poboljala,
odnosno poveala srednja saobraajna brzina. Faktor organizacija transporta je prvenstveno zavisan
od slube za organizaciju i eksploataciju transportnih vozila, tj. od njihove sposobnosti za pravilnim
djelovanjem.
Faktor uslovi puta je po djelovanju na brzinu od velikog znaaja. Meutim, i ovdje se moe ostvariti
odreeno korigovanje uticaja faktora. Korigovanje se moe izvesti izborom prevoznih puteva bez
velikih uspona, malih poluprenika krivina, boljeg kvaliteta kolovozne konstrukcije. Sve je ovo pod
uslovom da transport nije ogranien na samo jedan put.
Kretanje transportnih vozila i vozila za prevoz putnika u gradovima je pod velikim uticajem gustine
saobraaja. Pravilnim odabirom vremena prolaza transportnih vozila kroz pojedine dijelove grada
(npr. nou), kao i dostavom u ranim jutarnjim satima mogue je izbjei opadanje saobraajne
brzine. Ovo je gotovo nemogue pri prevozu putnika vozilima javnog gradskog prevoza putnika
zbog zahtjeva putnika za prevozom tokom cijelog dana.
Naravno, potrebno je sagledati sve uticajne faktore i odrediti organizacijske i konstruktivne mjere
kojima e se bar donekle smanjiti uticaj navednih faktora, odnosno u odreenom stepenu poveati
brzina kretanja vozila na prevoznim putevima.

LITERATURA
1. Dr. R. Bankovi, Planiranje javnog gradskog putnikog prevoza, Beograd, 1984. godina
2. 2. Dr. Ivan upanovi, Tehnologija cestovnog prijevoza, Zagreb, 1994. godina
3. www.scribd.com