1

2
KA SHT SISTEMI OPERATIV (SO)
Sistem operativ eshte nje softwer kompjuterik i cili i menaxhon
mnyrn n t ciln programe t ndryshme e prdorin hardwerin e
kompjuterit dhe rregullon mnyrn si prdoruesi e kontrollon
kompjuterin.
Sistemi operativ eshte programi me i rendesishem ne nje kompjuter.
Permes tij ekzekutohet cdo program tjeter aplikativ. Sistemi operativ
kujdeset per funksionet baze te kompjuterit siq jane njohja e hyrjeve
prej tastieres.daljet ne pajisjet dalese, mbajtja e shenimeve per
ndryshimet ne fajlla dhe direktoriume dhe kontrollimi i pajisjeve
periferike si disqet dhe shtypesit. Ekzistojne sisteme operative te
ndryshme, por i pari qe eshte shfrytezuar ka qene DOS-i (Disk
Operating System) i paraqitur nga firma "IBM" ne vitin 1981. Pasi qe
per te punuar me te eshte dashur qe shfrytezuesit te jene te
avancuara ne njohurite e kompjuterit, firma Microsoft paraqiti
Windows 3.11 si sistem operativ shume me te persosur se DOS-i.
Me vone paraqiten edhe sisteme operative nga Microsoft si:
Windows 95, Windows NT, Windows 98, Windows ME, Windows
2000, Windows XP, Windows 2003, Windows Vista (2007) dhe
Windows Seven(7) ne vitin 2009,Windows(8) 2012. Gjithashtu ka
edhe sisteme operative te tjera,si UNIX,LINUX etj.
Programet kompjuterike mund t ndahen n dy kategori kryesore:
programet e sistemit qe drejtojne operacionet e sistemit te
perpunimit

programet zbatuese qe zgjidhin problemet e perdoruesve te

tyre;

PRBRJA
Sistemi operativ prbhet nga nj sistem m vete i
quajtur kernel (brthama) dhe nga nj numr programesh t
sistemit.

KA D.M.TH KERNEL?
N informatik, kernel sht nj program kompjuterik q
menaxhon krkesat input / output nga software dhe i prkthen ato
n udhzimet e prpunimit t t dhnave pr njsin prpunuese
qendrore dhe komponente t tjera elektronike t nj
kompjuteri.Kernel sht nj pjes themelore e sistemit operativ t
kompjuterit modern.
Kur nj program kompjuterik (n kt rast quhet nj proces) bn
krkesat e kernel, krkesa quhet nj telefonat sistem. Dizajne t
ndryshme kernel ndryshojn n mnyrn se si ata e drejtojn
thirrjet e sistemit (pr ndarjen e kohs) dhe burimeve. Pr
shembull, nj kernel monolit ekzekuton t gjitha udhzimet e
sistemit operativ n t njjtn hapsir t adress pr t
prmirsuar performancn e sistemit. Nj microkernel shkon
shumica e procesit sfond e sistemit operativ n hapsir e
prdoruesit, pr t br sistemi operativ m modulare dhe, pr
kt arsye, m t leht pr t ruajtur.
Pr programuesit e kompjuterit, ndrfaqe e kernel sht nj
shtres abstraksion i nivelit t ult.

4
KA KA PR QLLIM KY SISTEM OPERATIV?
Nj sistem operativ siguron nj mjedis pr ekzekutimin e
programeve duke siguruar shrbime t nevojshme nga
ktoprograme.Shrbime Programe Krkesa t bien n pes
kategori.:
1. Kontrolli process
2. Sistemi Media
3. I / Operacioni O
4. Interprocess Komunikimi
5. Mirmbajtja Informacione
Sistemi operativ duhet t prpiqet t
plotsoj kto krkesa n nj multiuser, multi procesit t Mjedisit ndrsa menaxhimin e:

Caktimit t burimeve

Zbulimit t Gabimeve

Mbrojtjeve

5
KUJTESA
Moderne t prgjithshm me qllim kompjutera, duke prfshir
kompjutert personal dhe Mainframes, kan nj sistemit operativ
pr t drejtuar programet e tjera, t tilla si software e aplikimit.
Shembuj t veprojn sistemet e kompjuterve personal jan
Microsoft Windows, Mac OS (dhe Darvini), UNIX, dhe Linux.Niveli
m i ult i do sistemi operativ sht kernel i saj. Kjo sht shtresa
e par e programeve ngarkuar n memorie kur nj izme t sistemit
ose fillimi up. Kernel siguron qasje t ndryshme dhe shrbimet e
prbashkta thelbsore pr t gjith sistemin e t tjera dhe
programet e aplikimit. Kto shrbime prfshijn, por nuk kufizohen
vetm n: qasje disk, menaxhimin e kujtess, planifikimin e
detyrave, si dhe qasje n pajisje t tjera pajisjet. Si edhe t kernel,
nj sistem operativ sht shprndar shpesh me mjete pr
programet t shfaqur dhe pr t menaxhuar nj ndrfaqe grafike t
prdoruesit (edhe pse Windows dhe Macintosh kan kto mjete t
ndrtuar n sistemit operativ), si dhe programet e shrbimeve pr
detyra t tilla si menaxhimin e dosjeve dhe konfigurimin e sistemit
operativ. Ata gjithashtu jan shprndar shpesh me aplikacionet e
softuerit at nuk mund ta lidhesh direkt me funksionin e sistemit
operativ baz, por ne t cilat eshte sistemi operativ distributor gjen
favorshm pr t furnizuar me sistemin operativ.Drejtim t
specifikimit n mes sistemit operativ dhe software aplikimit nuk
sht e sakt, dhe sht her pas here objekt polemikash. Nga
pikat tregtare ose juridik, ndarje mund t varet kontekstin e
interesave t prfshira. Pr shembull, nj nga pyetjet kryesore n

shtetet e Bashkuara k gjyq Microsoft antitrust ishte nse shfletuesi i

Microsoft-it web ishte pjes e saj sistemit operativ, ose nse kjo
ishte nj pjes e ndashme e softuerit t aplikimit.Ashtu si "sistemi
6
operativ" vet termi, pyetja se far pikrisht duhet t
formojn"Kernel" sht subjekt i ndonj polemike, me debate nse
mbi gjra t tilla si sistemet e skedarve duhet t t'u prfshir n
kernel. Kampe t ndryshme avokat microkernels, kernelit monolit,
dhe kshtu me radh.Sistemet operative jan prdorur n
shumicn, por jo t gjitha, sistemet kompjuterike. Kompjutert
thjeshta,duke prfshir sistemet e vogla ngulitur dhe shum prej
kompjuterve t par nuk jan operative sistemeve. N vend t
ksaj, ata u mbshtetn n programet e aplikimit pr t menaxhuar
hardware minimale veten, ndoshta me ndihmn e bibliotekave t
zhvilluara pr kt qllim. Komercialisht furnizuar Sistemet
operative jan t pranishm n pothuajse t gjitha pajisjet moderne
t prshkruara si kompjutera, nga personale kompjutera pr
mainframes, si dhe kompjutera celulare t tilla si PDAs dhe
telefonat celular.

Kujtesa Virtuale

Shpesh kujtesa kompjuterike nuk sht e mjaftueshme pr te

permbajtur te gjitha kodet e detyrave te ndryshme;

Mund te simulohet nje kujtese me e madhe qe mban ne (RAM)

vetem pjeset e kodeve dhe te dhenave qe sherbejne ne ate ast;

Perdoret koncepti i kujteses virtuale.

Te dhenat e programeve jo ne perdorim mund te hiqen nga

kujtesa qendrore dhe te vendosen ne diskun kompjuterik ne
zonen e quajtur zona e shkembimit (swap-it).

Raporti i dimensioneve te zones shkembyese dhe e RAM-it

sht 3 : 1 (maksimum);
7

Procesoret moderne zoterojne mekanizma harduere pr te

lehtesuar drejtimin e kujteses virtuale

Drejtuesi i sistemit te
dosjeve
Drejtuesi i sistemit te dosjeve
(file system) sht moduli i
sistemit operativ qe ben drejtimin
e informacioneve te ruajtura ne
mekanizmat e kujteses masive. Ky drejtues duhet te garantoje
korrektesine dhe koherencen e informacioneve. Ne sistemet
shume-perdorues, duhet te vendose ne dispozicion mekanizma te
mbrojtjes , ne menyre qe ti lejoje perdoruesve mbrojtjen e te
dhenave nga perdorues jo te autorizuar.
Funksionet tipike qe duhet te kryhen jane:

Te jepet nje mekanizem pr identifikimin e dosjeve;

Te jepen menyrat me te voliteshme ne qasjen e te dhenave;

Te behet transparente struktura fizike e mbeshtetesit te

kujtimit;

Zbatimi i mekanizmave te mbrojtjes se te dhenave.

Table of Contents

Hyrje...............................................................................
...........1
Cka eshte sistemi
operativ.2
Perberja3
Qka ka per qellim SO?....................................................................4
Kujtesa...5-6
Kujtesa Virtuale.6-7
Drejtuesi I sistemit te dosjeve7