012-05293F

Sistemi rrotullues i trsishm

Eksperimenti 7: Ruajtja e momentit t impulsit

PAISJET E NEVOJSHME
-Programi DataStudio
-Makare
-Platform Rrotulluese (disku rrutullues)
-Unaza rrotulluese
-Kabllo lidhs

-PASCO Interface
-Balancues
-Regjistrues laserik
(Photogate/Pulley Sistem)
-Shtyll mbajtse

Qllimi
Qllimi i ktij eksperimenti sht krahasimi i vlerave t shpejtsis kndore prfundimtare,
teorike dhe eksperimentale t sistemit, n baz t ligjit t ruajtjes s momentit t impulsit apo
momentit kndor kur nj unaz jorrotulluese lshohet mbi nj disk q rrotullohet.

Teoria
Vektori i momentit t forcs q ushtrohet mbi
nj grimc materiale t diskut rrotullues paraqet
prodhimin vektorial t vektorit t pozicionit
(vendodhjes) r t grimcs dhe vektorit t forcs

e cila ushtrohet mbi grimcn materiale

Figura 7.0.1

rF
Fig 7.0.1

Vektori i momenti t impulsit apo momenti kndor

i nj grimce materiale paraqet prodhimin vektorial
t pozicionit t grimcs r dhe momentit linear
(impulsi) me t cilin lviz grimca p n lidhje me
origjinn e sistemit O (fig 7.0.2)
L r p
Fig 7.0.2
1

012-05293F

Sistemi rrotullues i trsishm

Nga ligji i dyt Njutnit kur veprohet me forc mbi nj grimc F

dp
gjejm lidhshmrin
dt

ndrmjet momentit t forcave dhe momentit t impulsit

rF r

Tani shtojm termin

dp
dt

dr
dr
p i cili sht i barabart me zero, sepse vektori i shpejtsis v
dt
dt

sht paralel me vektorin e impulsit p

dp

r dt

dr
p
dt

d (r p ) d L

dt
dt

N qoft se momenti rezultant i forcave t jashtme q veprojne n sistemin sht zero, kemi
dL
0
dt
L const

Barazimi i fundit shpreh Ligjin e ruajtjes s impulsit, i cili thot :

N qoft se momenti rezultant i forcave t jashtme q veprojne mbi nj sistem sht zero,
ateher momenti plot i impulsit te sistemit qendron konstant .
Njsia pr momentin kndor sht kgm2 / s .
Nprmjet analizs vektoriale gjejm se momenti i
impulsit sht i barabart

L rp
Bjm zvendsimin e shprehjes pr impulsin p mv
nga ku fitojm
L rmv

Nga formula pr lidhshmrin n mes shpejtsis lineare

dhe kndore v r , Figura 7.0.3 fitojm q

L mr 2

Fig. 7.0.3

Gjithashtu nse zvendsojm formuln pr momentin e inertsis I mr 2 gjejm q

L I

Nga ligji i ruajtjes s momentit t impulsit kemi:

2

I const

012-05293F

Sistemi rrotullues i trsishm

Momenti i inertsis s diskut jepet me formuln

1
M1R 2
2

M 1 -paraqet masn e diskut, R -paraqet rrezen e diskut

Momenti i inertsis s unazs jepet me formuln

1
M 2 (r12 r22 )
2

M 2 -paraqet masn e unazs, r1 - paraqet rrezen e mbrendshme t unazs, r2 - parqet rrezen e

jashtme t unazs.

N rastin ton :
Kur unaza lshohet mbi diskun q rrotullohet, aty nuk do t kemi rrotullim t sistemit,
meqense rrotullimi i unazs sht i barabart dhe i kundrt me rrotullimin e diskut. Prandaj
nuk ka asnj ndryshim n momentin e impulsit. Ruajtja e momentit t impulsit
L Iii I f f

ku I i sht momenti fillestar i inertsis t rrotacionit dhe i sht shpejtsia kndore

fillestare. Momenti fillestar i inertsis t rrotacionit sht ai i diskut

Ii

1
M1R 2
2

dhe momenti prfundimtar i inertsis t rrotacionit i kombinimit disk dhe unaz sht

If

1
1
M1R 2 M 2 (r12 r2 2 )
2
2

Pra shpejtsia prfundimtare rrotulluese sht dhn me

M1 R 2
i
M1 R 2 M 2 (r12 r2 2 )

012-05293F

Sistemi rrotullues i trsishm

Vrimat e makares

Rregullimi i aparaturs
Makareja prbhet nga siprfaqeja rrethore e cila

Baza

prmban 10 vrima, e vendosur n nj shtyll q

Balancuesit

shrben si bosht i rrotullimit n baz.

Regjistruesi laserik apo dora Photogate vendoset
n nj shtyll m t shkurtr dhe komplet
vendoset n baz. Photogate-in duhet vendosur n
at mnyr ashtu q drita laserike t mundu ti
lexoj vrimat e makares sikurse n Figurn 7.1.

Shtylla
mbajtse
Dora
Photogate
Fig. 7.1

Pjesa e eprme e Photogate duhet te jet shum

pak milimetra (2-3mm) mbi siprfaqen rrethore
me vrima (makareja) ashtu q kur t vendoset

Disku rrotullues

disku n boshtin e rrotullimit t mos e prek pjesn

e eprme t Photogate.
Vendosim diskun n shtylln e makares ashtu q
pjesa e diskut e cila sht e parapar pr unazn
duhet t jet prmbi dhe aparatura do t duhet t
Fig. 7.2

marr pamjen e Figurs 7.2.

Prmes kabllove lidhs i lidhim Interface-in me kompjuterin n t cilin e kemi t instaluar

programin DataStudio. Pastaj lidhim Interface-in me dorn Photogate apo regjistruesin laserik.
Interfejsin e vendosim n rrym dhe e ndezim.
Nse kemi t instaluar programin DataStudio e hapim at, klikojm OK n nndritaren e
hapur dhe na paraqitet nj dritare tjeter (Welcome to DataStudio) ku e cila t pyetn: Si
dshironi ta prdorni DataStudio? (How would you like to use DataStudio?). Ne zgjedhim
opsionin Create Experiment (ose klikojm n menyn Setup n qoft se e kemi hequr dritaren
opsionale). N dritaren Experiment Setup zgjedhim opsionin Choose Interface.. dhe e
zgjedhim Interface-in me t cilin do t punpjm.
N

rastin

ton

kliojm

mbi

Science

WorkShop750. Por nse dritarja e ardhshme na

hapet n kt form si n Figurn.7.3 ather
duhet ti shikojm se a jan t gjitha pjest e
lidhura mir me njra tjetrn!
4

Fig. 7.3

012-05293F

Sistemi rrotullues i trsishm

Nse t gjitha pjest jan t lidhura n rregull,

selektojm vrimn n t ciln sht i lidhur
Photogate-i n Interface si p.sh. rastin ton sht
Fig. 7.4

vrima e cila posedon shenj si Figurn 7.4

Pastaj n dritaren Choose sensor or instrument.. selektojm Smart Pulley (Rotational) dhe
klikojm OK .
Tek Measurments, deaktivizojm Velocity, Ch1 dhe aktivizojm Angular Velocity, Ch1 t
cils ia ndryshojm njsin matse nga deg/s n rad/s.
N menyn majtas klikojm mbi opsionin Graph dhe na hapet nj dritare ku sht i paraqitur
grafiku i shpejtsis kndore si funksion i kohs.

Procedura
Kliko n opsionin Start. Mbaje unazn vetm mbi qendrn e diskut. Jepi nj rrotullim diskut
me dorn tuaj.
Fillo regjistrimin e t dhnave. Pas mbi 25 pikave t dhna q jan marr lshone unazn mbi
diskun q rrotullohet. Shikoni Figurn 7.5

Fig. 7.5
Vazhdoni marrjen e t dhnave edhe pas prplasjes (lshimit t unazs mbi disk) pr disa

sekonda dhe ndalo regjistrimin e t dhnave duke klikuar Stop n ish opsionin Start.
Shqyrto n ekran grafikun e shpejtsis kndore si funksion i kohs. Prdorni opsionin
Autoscale pr ridimensionimin e apshizs dhe ordinats nse sht e nevojshme, duke klikuar
me t djathten mbi grafik dhe duke zgjedhur opsionin Scale prej ku fitojm pamje m t qarta
t t dhnaven.
5

012-05293F

Sistemi rrotullues i trsishm

N grafikun n ekran, zgjedhni opsionin Smart Tool pr prcaktimin e shpejtsis kndore

menjher para (kjo vler paraqet shpejtsin kndore fillestare) dhe menjher pas prplasjes
(kjo vler paraqet shpejtsin kndore prfundimtare eksperimentale).
Pr t qen m t sakt ne e shikojm vetm sekondondn n t ciln trupi ka at shpejtsi
kndore q na nevojitet. Pastaj klikojm tek Table n menyn djathtas dhe shohim se cila
shpejtsi kndore i korrespondon po asaj kohe . Po q se dshirojm q ato vlera ti rruajm
diku tjetr klikojm tek Edit n menyn kryesore dhe zgjedhim Copy (Ctrl+C) p.sh. n rastin
ton kjo tabel prmban kto vlera sikurse n Tabeln 7.1
Tabela 7.1
Numri i vrimave t rrethit q kalojn
npr regjistruesin laserik
1

Koha ( s )

Shpejtsia Kndore( rad/s )

0.7469

7.6655

0.8289

7.7395

0.91

7.7602

0.991

7.7746

1.0719

7.773

1.1528

7.7698

1.2337

7.7634

1.3147

7.7554

1.3957

7.7475

10

1.4768

7.7427

11

1.558

7.7411

12

1.6391

7.7395

13

1.7203

7.7379

14

1.8015

7.7363

15

1.8828

7.7332

16

1.964

7.7316

17

2.0453

7.7284

18

2.1267

7.7189

19

2.2082

7.7079

20

2.2896

7.7016

21

2.3712

7.7016

22

2.4528

7.7016

23

2.5344

7.7

24

2.616

7.6984

25

2.6977

7.6953

012-05293F

Sistemi rrotullues i trsishm

26

2.7793

7.6921

27

2.861

7.689

28

2.9428

7.6812

29

3.0247

7.6718

30

3.1066

7.664

31

3.1886

7.6609

32

3.2706

7.6609

33

3.3526

7.6609

34

3.4346

7.6593

35

3.5167

7.6562

36

3.5985

7.6702

37

3.6834

7.4978

38

3.7762

6.9097

39

3.8765

6.0766

40

3.9834

5.408

41

4.0982

5.0794

42

4.2201

4.9979

43

4.3457

5.0118

44

4.4715

5.0192

45

4.5968

5.0105

46

4.722

5.0052

47

4.8476

5.0025

48

4.9739

4.9873

49

5.1

4.9683

50

5.2262

4.9565

51

5.353

4.9558

52

5.4799

4.9565

53

5.6067

4.9506

54

5.7339

4.9428

55

5.861

4.9351

56

5.9881

4.9344

57

6.1155

4.9364

58

6.2435

4.9209

59

6.3715

4.8973

60

6.4994

4.8833

61

6.628

4.8858

62

6.7567

4.8922

012-05293F

Sistemi rrotullues i trsishm

63

6.8852

4.8884

64

7.014

4.8808

65

7.1427

4.8732

66

7.2714

4.8732

67

7.4004

4.8751

68

7.53

4.8606

69

7.6596

4.8382

70

7.789

4.8246

71

7.9192

4.8264

72

8.0495

4.832

73

8.1796

4.8283

74

8.3099

4.8215

75

8.4402

4.8147

76

8.5706

4.8147

77

8.7012

4.8147

Vlers s kohs t 3.5985s t ciln e lexojm n

grafik n mnyr t njjt sikurse n Figurn 7.6 i
korrespondon shpejtsia kndore i 7.6702

rad
s

nga Tabela 7.1. Kurse vlers s kohs t 4.2201s i

korrespondon shpejtsia kndore f 4.9979

rad
e
s

cila paraqet vlern eksperimentale t shpejtsis

kndore prfundimtare. Egziston edhe nj mnyr m
e leht pr t gjetur vlerat e sakta t shpejtsis

Fig. 7.6

kndore. Kjo arrihet duke klikuar dy her mbi Angular Velocity, Ch 1 (rad/s) n ann e majt
t programit, ku m pastaj do t hapet dritareja Data Propertis dhe tek Precision ndryshojm
vlern nga 1 n 4 dhe pastaj klikojm OK. Vlerat e shpejtsive kndore duhet rregjistruar n
Tabeln 7.2.
N peshore pr matje e masim masn e unazs dhe masn e diskut edhe i regjistrojm ato n
Tabeln 7.2.
Me nonius masim diametrin e jashtm dhe t mbrendshm t unazs dhe diametrin e diskut
prej ku gjejm rrezet e tyre t cilat i regjistrojm n Tabeln 7.2.
8

012-05293F

Sistemi rrotullues i trsishm

Analiz
1.Llogaritni vlern e pritur (teorike) pr shpejtsin kndore prfundimtare dhe regjistrone
kt vler n Tabeln 7.2.
2.Llgaritni n prqindje ndryshimin ndrmjet vers eksperimentale dhe teorike t shpejtsis
kndore prfundimtare dhe regjistro at n Tabeln 7.2.
Tabela 7.2

rad
s
rad
4.9979
s

i 7.6702

Shpejtsia kndore fillestare

Shpejtsia kndore prfundimtare
(vlera eksperimentale)

f ,e

Masa e diskut

M1 1.435kg

Masa e unazs

M 2 1.435kg

Rrezja e mbrendshme e unazs

r1 5.35cm

Rrezja e jashtme e unazs

r2 6.35cm

Rrezja e diskut

R 11.35cm

Shpejtsia kndore prfundimtare

(vlera teorike)
Diferenca ndrmjet shpejtsia kndore
prfundimtare (%)

f ,t 4.9936

rad
s

f (%) | f ,e f ,t | 100% 0.16

Ek (%) 34.82%

%KE e humbur

rad
s

012-05293F

Sistemi rrotullues i trsishm

Pyetjet
1.Rezultati eksperimental pr shpejtsin kndore a prputhet me at teorik?
2. far prqindje e energjis kinetike rrotulluese sht humbur gjat prplasjes? Llogarit kt
dhe regjistroni rezultatin n Tabeln 7.1.

1
1
I ii 2 I f f 2
2
% KE 2
1
I ii 2
2

1. Shpejtsia kndore eksperimentale sht shum e prafrt me at eksperimentale.

2.
I
1
1
1
I ii 2 (1 f f2 )
2
M 1 R 2 M 2 (r12 r2 2 ) 2
I

2
I ii
f
f
f
2
Ek (%)
1
1 2
2
1
1
I ii
i 2
I ii 2
M1R 2
2
2
2

Pasi masa e diskut sht e barabart me masn e unazs kemi

r2 r 2
1
M 1 R 2 1 1 2 2 2
2
2
R f
r12 r2 2 f

Ek (%) 1
1 1

2
1

R 2 i 2
2

i
M1R
2

10