7.

MODELOVANJE SUENJA VAZDUHOM

Suenje je glavni postupak za konzerviranje prehrambenih proizvoda. Kada se vlaga
uklanja iz nekog materijala dovoenjem toplote, koje je praeno isparavanjem vode, re
je o termikom suenju materijala. Ako se kao nosioc potrebne energije za isparavanje
vlage i istovremeno medijum koji prihvata vlagu, koristi neki gasoviti agens koji struji oko
materijala, za takvo termiko suenje se koristi termin konvektivno suenjene (Valent,
2001). Najee korien agens za suenje, posebno u prehrambenoj tehnologiji,
je nezasien vazduh.

7.1 Ravnoteni sadraj vlage u materijalu

Dva su uobiajena naina definisanja sadraja vlage u nekom materijalu. Jedan je:
maseni odnos vlage i suve materije, tj. koliina vlage (kg) na 1 kg suve materije:
X=

mw
msm

(7.1a)

mw , msm masa prisutne vlage u materijalu i odgovarajua masa

suve materije

i naziva se vlanost u odnosu na suvu osnovu (dry basis moisture content). Drugi je:
maseni udeo vlage u vlanom materijalu , tj. koliina vlage (kg) na 1 kg materijala:
x=

mw
msm + mw

(0 x < 1)

(7.1b)

i naziva se vlanost u odnosu na vlanu osnovu (wet basis moisture content). Lako je
izvesti sledeu vezu izmeu te dve vlanosti:

X=

x
1 x

(7.1c)

Termodinamika ravnotea izmeu vlanog materijala i okolnog vazduha je

uspostavljena ako,
su temperature materijala i vazduha meusobno jednake (termika ravnotea)
nema ni upijanja ni odavanja vlage (difuziona ravnotea)
Ravnoteni sadraj vlage u nekom materijalu zavisi od:

njegove sposobnosti da upija vlagu higroskopnosti,

temperature i pritiska vazduha,

118

 relativne vlanosti vazduha, definisane kao kolinik parcijalnog pritiska vlage u

vazduhu i napona pare vode na datoj temperaturi.
Kao vlaan materijal mi ovde posmatramo neku tenu ili vrstu prehrambenu
namirnicu (voe, povre, sokovi, mleko, itarice, razliiti proizvodi ).

U sluaju tene namirnice, pod pretpostavkom da se ona ponaa kao

termodinamiki idelan rastvor, odnos ravnotenih koncentracija vode u vazduhu i u
namirnici opisan je Raulovim zakonom:
yw pw0 (T )
=
xw
p

(7.2)

pw = yw p = xw pw0 (T )

(7.2a)

ili,

gde su:

T , p temperatura i pritisak vazduha, K, Pa

pw0 - napon pare vode, Pa

xw molski udeo vode u namirnici, yw molski udeo vodene pare u vazduhu, pw parcijalni pritisak vodene pare u vazduhu, Pa

Aktivnost vode u namirnici

Za realne rastvore neophodno je korigovati Raulov zakon (7.2a) mnoenjem sa
koeficijentom aktivnosti vode u rastvoru w :
pw = w xw pw0

(7.3)

pri emu za koeficijent aktivnosti, koji zavisi od temperature i sastava rastvora vai
granina vrednost:

lim w = 1

(7.3a)

x w 1

Zavisnost koeficijenta aktivnosti vode u tenoj namirnici od njenog sastava se moe

opisati jednostavnom jednoparametarskom jednainom (Toledo, 1991):

ln w = k (1 xw )

(7.4)

Proizvod aw , molskog udela vode i njenog koeficijenta aktivnosti se naziva aktivnost

vode u namirnici:
a w = xw w

(7.5)

119

i njena veza sa parcijalnim pritiskom vodene pare u vazduhu u stanju ravnotee je prema
(7.3):

pw = aw pw0

(7.6)

Jednaina (7.6) se, u istom obliku, primenjuje i na vrste namirnice. Tako,

aktivnost vode u nekoj vrstoj namirnici direktno dobijamo merei relativnu vlanost
vazduha, koji je u ravnotei sa namirnicom, jer iz (7.6) sledi:
aw =

pw
=
pw0

(7.7)

Aktivnost vode je vana veliina stanja namirnice jer se sa njenim porastom

intenzifikuju procesi kvarenja hrane (opirnije Toledo, 1991 i Vere, 2004)

Sorpciona izoterma
Na konstantnom pritisku i temperaturi, ravnoteni sadraj vlage (suva osnova) u
nekom materijalu X s (sadraj vlage kada je materijal zasien vlagom - saturated) se
menja sa promenom relativne vlanosti okolnog vazduha po krivoj koju zovemo
sorpciona izoterma.Sorpciona izoterma se praktino dobija tako to se postepeno, poev
od suvog vazduha ( = 0) menja relativna vlanost vazduha konstantnog pritiska (obino
atmosferski) i temperature. Za svaku vlanost vazduha meri se, poto se uspostavi
ravnotea (tj. ne menja se vie sa vremenom masa uzorka hrane), masa uzorka i iz razlike
masa vlanog i suvog uzorka odreuje sadraj vlage X s za tu relativnu vlanost vazduha.
Izgled sorpcione izoterme za neku namirnicu dat je dijagramom na na slici 7.1. Ona
ima oblik slova S . Na krivoj se mogu locirati tri karakteristine take: A,B i C, koje
izotermu dele na tri oblasti u kojima se razlikuje mehanizam sorpcije.

Taka C odgovara maksimalnoj higroskopnoj vlanosti date namirnice:

X s ,max = 0.60 . Neki materijal moe sadrati i vie vlage od te maksimalne higroskopne i
taj viak vlage predstavlja slobodnu vlagu, koja nije vezana nikakvim sorpcionim niti
znaajnijim kapilarnim silama za skelet materijala. Ona ispunjava makrokapilare u
materijalu i pokriva njegovu povrinu. Na datom dijagramu slobodnoj vlagi odgovara du
CD. Energija za uklanjanje slobodne vlage, koja se prvo uklanja u procesu suenja,
jednaka je latentnoj toploti isparavanja vode.
Taka A predstavlja prevojnu taku sorpcione krive. U oblasti 0A (na datom
dijagramu joj odgovara interval relativne vlanosti: 0 0.28 ), vlaga je vezana u
monomolekulskom sloju za povrinu kapilara u materijalu, adsorpcionim silama. Dakle,
nema vlage u tenom stanju. Monomolekulska adsorpcija vlage je egzoterman proces, sa
toplotom adsorpcije reda veliine 103 kJ kg . Energija potrebna za odstanjivanje ove vlage
jednaka je zbiru latentne toplote isparavanja vode i toplote adsorpcije vlage.

U oblasti AB (na dijagramu: 0.28 < 0.75 ), vlaga je vezana za skelet materijala
kapilarnom kondenzacijom i polimolekulskom (vieslojnom) adsorpcijom. Molekuli
vode u slojevima su vezani silama koje potiu od polarnosti molekula vode za prethodno
formiran monosloj. Kako su sorpcione sile u ovoj oblasti znatno slabije nego u

120

prethodnoj i toplota potrebna za odstanjivanje ove vlage u znatno manjem iznosu

prevazilazi latentnu toplotu isparavanja vode.
U oblasti BC, u kojoj se zapaa poveanje nagiba izoterme, kondenzovana vlaga
ispunjava makrokapilare i mali deo te vode je vezan kapilarnim silama, pa je toplota
potrebna za njeno uklanjanje neznatno vea od latentne toplote isparavanja vode. Pri
suenju namirnica, obino se uklanja samo ova, slabo vezana vlaga, s obzirom da je
oblast AB obino oblast najvee stabilnosti namirnice u pogledu kvarenja (Toledo,
1991).

Slika 7.1. Sorpciona izoterma

Formule koje priblino opisuju sorpcione izoterme namirnica

Mogu se izdvojiti dve formule koje, bar u ogranienom opsegu relativne vlanosti
vazduha , tj. aktivnosti vode ( aw = ), uspeno fituju eksperimentalne podatke o
sorpcionim izotermama:
1. Bruner- Emmet Teller (BET) jednaina i

2. Guggenheim-Anderson-de Boer (GAB) jednaina.

Poto imaju teorijsku osnovu, one omoguuju procenjivanje vrlo vanog parametra xm koliine vlage po kilogramu suve materije, koja je vezana u monomolekulskom sloju.
Ako sadraj vlage u namirnici padne ispod xm , raste oksidacija lipida, jer nema dovoljno
vlage da bi se formirao zatitini monomolekulski sloj. Zato je ta informacija bitna za
odreivanje potrebnog stepena suenja namirnice kao i uslova njenog skladitenja.

121

BET jednaina
Ova dvoparametarska formula predstavlja linearizovani oblik sorpcione izoterme i
glasi:

y=

aw
C 1
1
=
+
aw
X (1 aw ) xmC xmC
{
{
(
odsecak

(7.8)

nagib

i uspeno opisuje oblast 0A sorpcione izoterme. Parametar C je u vezi sa toplotom

adsorpcije vlage.

GAB jednaina
Ova troparametarska jednaina ,
X=

xmCkaw
(1 kaw )(1 kaw + Ckaw )

(7.9)

je novija i bolje fituje eksperimentalne podatke od BET jednaine. Primenljiva je u irem

opsegu i uspeno opisuje i OA i AB oblast izoterme. Smisao parametra C je slian onom u
BET jednaini, dok trei parametar k omoguuje uzimanje u obzir prisustva tene vlage
(pored adsorbovane) u materijalu. Ostavljamo itaocu da pokae da se jednaina (7.9)
moe transformisati u formulu linearnu po parametrima - polinom 2. stepena po aktivnosti
vode :
y=

aw
1
C 2
k (1 C ) 2
=
+
aw +
aw
X xm Ck xmC
xm C
123 123
1
424
3
b0

b1

(7.10)

b2

Poto se linearnom MNK (Dodatak D) odrede parametri b0 , b1 i b2 , iz tri jednaine sa tri

nepoznate:
1
= b0 ,
xmCk

C2
k (1 C )
= b1 ,
= b2
xm C
xm C

se dobijaju parametri izoterme: xm , C i k . Ako izjednaimo izraze za xm dobijene iz prve,

druge i tree jednaine dobijamo produenu jednakost,
xm =

1
C 2 k (1 C )
=
=
Ckb0
b1C
b2C

(7.11a)

iz koje slede dve nezavisne jednaine po nepoznatim parametrima k i C :

C = 2+

b1
,
kb0

k 2 (1 C ) =

b2
b0

(7.11b)

Smena izraza za C u drugu jednainu daje kvadratnu jednainu po k,

122

k2 +

b1
b
k+ 2 =0
b0
b0

iji pozitivan koren predstavlja traenu vrednost parametra k:

2

b1
1 b1
b

k = + 4 2
2 b0
b0
b0

(7.12)

Vrednost parametra C dobijamo smenom izraza (7.12) u prvu od jednaina (7.11b).

Konano, xm dobijamo smenom dobijenih vrednosti k i C u jedan od izraza u produenoj
jednakosti (7.11a).

Opisivanje segmenta BC sorpcione izoterme

Poto se uticaj vrste faze moe zanemariti u oblasti BC, eksperimentalni podaci u
toj oblasti se mogu uspeno fitovati jednoparametarskim izrazom (7.4) koji vai za
tene namirnice (Toledo, 1991).

PRIMER 7.1. Dati su eksperimenatalni podaci o sorpcionoj izotermi krompira na

normalnom pritisku i temperaturi 250 C (Toledo, 2007, E12.3).
0.112

0.201

0.327

0.438

0.529

0.577

0.708

0.753

0.843

0.903

X s : 0.035

0.057

0.080

0.105

0.130

0.145

0.190

0.204

0.270

0.370

aw :

Izraunati parametre xm , C i k u GAB izotermi i proveriti kvalitet fitovanja. (Reenje u

Mathcadu -P 7.1)

PRIMER 7.2. Pored BET i GAB jednaine, u literaturi se mogu nai empirijske
jednaine koje, bar u ogranienom intervalu aktivnosti vode, uspeno opisuju
eksperimentalne ravnotene podatke (Toledo, 1991). Jedna od njih je i Haslijeva (Hasley)
jednaina:

a X b
aw = exp s , gde su:
T xm

T apsolutna temperatura; a, b - parametri

a) Proveriti da li se podaci iz prethodnog primera mogu fitovati Haslijevom jednainom.

b) Ukoliko se Haslijeva jednaina moe prihvatiti, izraunati parametre a i b , uzimajui

za xm vrednost izraunatu u prethodnom primeru.Uporediti kvalitet fitovanja sa onim
ostvarenim GAB jednainom.
Da bi smo grafiki proverili adekvatnost Haslijeve jednaine, izvriemo
linearizaciju. U tom cilju emo jednainu prikazati u obliku:

aw = exp cX sb

123

gde je parametar c:
c=

a
>0
Txmb

i dva puta logaritmovati obe strane jednaine:

ln aw = cX b
ln ln aw = ln c + bln
X
{
1
424
3
x
y

U drugom koraku je neophodno uzeti apsolutne vrednosti, jer logaritam negativnih

brojeva nije definisan. Pokazuje se da jednaina korektno opisuje date eksperimentalne
podatke pod uslovom da se za oblasti X s < 0.125 i X s 0.125 odrede posebne vrednosti
parametara a i b .
Rezultat fitovanja datih podataka je:

300.3 X 0.9493

za X s < 0.125
exp

T
x

aw =
414.1 X 1.789

s
za X s 0.125
exp
T

xm
(Reenje u Mathcadu - P 7.2)

Desorpciona izoterma i histerezis

Sorpciona izoterma koju smo diskutovali, dobijena je eksperimentalno
poveavanjem vlanosti vazduha i merenjem uspostavljenog ravnotenog sadraja vlage
u materijalu, pa se ona moe nazvati i adsorpciona izoterma. Ako bi smo sorpcionu
izotermu definisali merenjem vlanosti pri postepenom smanjivanju relativne vlanosti
vazduha od 100% do 0%, dakle pri suenju materijala mogli bi je nazvati desorpciona
izoterma.
Xs
C

X s,max

desorpcija

adsorpcija

aw =

Slika 7.2. (Ad)sorpciona i desorpciona izoterma

124

Eksperimentalna je injenica da se adsorpciona i desorpciona izoterma ne poklapaju,

pri emu je desorpciona izoterma iznad (ad)sorpcione (Slika 7.2), odnosno za jednu istu
relativnu vlanost vazduha, uzuzimajui = 0 i = 1, daje vei ravnoteni sadraj vlage
nego adsorpciona izoterma. Dakle postoji histerezis i povrina ograniena adsorpcionom i
desorpcionom izotermom naziva se povrina histerezisa (Valent, 2001; Vere, 2004). Ova
pojava se moe objasniti promenom strukture materijala. Na primer, primanjem vlage
skrob bubri, dok se otputanjem vlage bubrenje smanjuje.
Treba napomenuti da se i adsorpciona i desorpciona izoterma namirnica opisuju
istim, prethodno diskutovanim jednainama. Imajui u vidu meusobni poloaj
adsorpcione i desorpcione izoterme, jasno je da se ravnoteni podaci, koji se koriste pri
proraunima procesa suenja, dobijeni iz desorpcione izoterme smatraju relevantnijim.

7.2 Promene svojstava vazduha u toku procesa suenja

U razliitim proraunima procesa suenja, koriste se sledea fizika svojstva veliine stanja vlanog vazduha:

intenzivna:

- stepen zasienja ili relativna vlanost (percentage relative humidity) , (-)

- pritisak vazduha, Pa
- temperatura vazduha (temperatura suve kugle termometra- dry bulb
temperature), K
- temperatura rose (dew point), K
- temperatura vlane kugle termometra (wet bulb temperature), K

- temperatura adijabatskog zasienja (adiabatic saturation temp.) , K

ekstenzivna:
- sadraj vlage, kg
- zapremina, m 3
- toplotni kapacitet, J K
- entalpija, J
Ekstenzivne veliine stanja se prevode u intenzivna, tako to se raunaju po kilogramu
suvog vazduha. Takav izbor osnove prorauna za ekstenzivna svojstva je pogodan jer
olakava materijalne bilanse, s obzirom da u procesu suenja koliina (maseni protok)
suvog vazduha ostaje nepromenjena, dok se ukupan maseni protok (vlanog) vazduha
menja, zbog poveanja sadraja vlage u vazduhu tokom suenja.

Vlanost i relativna vlanost vazduha

Vlanost vazduha (apsolutna), ( kg kg ) definie se kao koliina vlage na 1kg
suvog vazduha. Ako je vazduh zasien vlagom, u pitanju je vlanost zasienog vazduha,

125

 0 .Poto i parcijalni pritisak pare u vlanom vazduhu, p w takoe predstavlja meru

sadraja vlage, moe se izvesti veza izmeu i p w . Uz pretpostavku da se vazduh ponaa
kao smea idealnih gasova, molski odnos vlage i suvog vazduha u proizvoljnoj zapremini,
bie jednak odnosu njihovih parcijalnih pritisaka:
nw
pw
=
n sv
p pw

(7.13)

Kako vlanost predstavlja maseni odnos vlage i suvog vazduha, imamo:

mw nw M w 18 pw
=
=
msv nsv M sv 29 p pw

(7.14)

Relativna vlanost vazduha, ili stepen zasienja vazduha vlagom, definisana je

kao odnos aktuelnog parcijalnog pritiska vodene pare u vlanom vazduhu, temperature T, i
napona vodene pare na toj temperaturi:

pw
p (T )
0
w

(7.15)

i obino se izraava u procentima.

U zasienom vazduhu ( = 100% ), parcijalni pritisak vodene pare tano je

jednak naponu pare na temperaturi vazduha. Tako se za vlanost zasienog vazduha iz
jedn.(7.14) dobija:

0 (T ) =

18 p w0 (T )
29 p p w0 (T )

(7.16)

Iz jednaina (7.14-7.16) dobijamo vlanost u funkciji temperature vazduha i njegove

relativne vlanosti, tj jednainu familije krivih (T , ) u dijagramu T vlanog
vazduha (p = const.). Iz (7.14) i (7.16) za odnos vlanosti vazduha temperature T i
pritiska p i vlanosti vazduha, koji bi na toj temperaturi i pritisku bio zasien, dobijamo:

p p w0 p w
p p w0

=
=

0 p p w p w0
p p w0
pa je:

p p w0 (T )
(T , ) = (T )
, p = const.
p p w0 (T )
0

(7.17)

gde je funkcija 0 (T ) definisana jednainom (7.16). Dakle, vlanost kao intenzivna

veliina stanja, odreena je sa druge tri intenzivne veliine : temperaturom, rel. vlanou
i pritiskom. To je u skladu sa Gipsovim pravilom faza, prema kome je broj stepeni
slobode f , tj. broj nezavisnih intenzivnih svojstava jednak:
126

f =C +2

(7.18)

C broj komponenata u sistemu

- broj faza u sistemu, koje su u ravnotei

Ovde je broj komponenata 2 (vazduh i vodena para), a broj faza za nezasien vazduh je 1,
pa se iz (7.18) dobija: f = 3 . Ako je meutim u pitanju zasien vazduh ( = 2 ), broj
stepeni se svodi na f = 2 . Zaista, tada postaje 0 , a ono prema (7.16) zavisi od dva
intenzivne veliine stanja: temperature i pritiska.

Da zakljuimo generalno, da emo pomou dijagrama za vlaan vazduh (koji vai

sa konstantan pritisak), ili raunskim postupkom, iz bilo koje dve zadate, meusobno
nezavisne intenzivne veliine stanja nezasienog vazduha, moi da odredimo bilo koju
od preostalih.

PRIMER 7.3. Relativna vlanost vazduha temperature 300 K i pritiska 1bar je 25%.
Izraunati:
a) parcijalni pritisak pare u vazduhu
b) vlanost
c) zapreminu vazduha po kg suvog vazduha (humid volume)
a) Prema (7.15), parcijalni pritisak dobijamo mnoenjem napona pare na 300 K ,
relativnom vlanou:
p w = p w0 , 300 K = 3.56kPa 0.25 = 0.891kPa
b) Vlanost raunamo pomou jednaina (7.16) i (7.17) :

0 =

18
3.56
= 0.0226,
29 101.33 3.56

= 0.0226

101.33 3.56
0.25
101.33 0.25 3.56

= 5.5 10 3
Date su skice odreivanja vlanosti u T dijagramu (psyhrometric cart) i u dijagramu
vlanost - entalpija po kg suvog vazduha ( h ), poznatom pod nazivom Molierov
dijagram (ili i x dijagram, gde x oznaava vlanost, a i entalpiju). Sami dijagrami su
dati u Dodatku H.
c) Zapreminu vazduha po kg suvog vazduha humid volume (zapremina vlanog vazduha,
koja sadri 1 kg suvog vazduha) raunamo iz jednaine idealnog gasnog stanja. To je
tano ona zapremina koju zauzima 1kg suvog vazduha na svom parcijalnom pritisku u
smei suvi vazduh-vodena para:
v=

Rg T

( p pw ) M sv

= 0.856 m 3 kg

127

= 25%

= 25%

T=300K
0.0055

T
0.0055

300K

Skice uz Primer 7.3 b)

Temperatura rose
Temperatura rose vlanog vazduha je ona temperatura do koje treba ohladiti (pri
konstantnom pritisku) vazduh, da bi zapoela kondenzacija vode, tj. da bi on postao
zasien. Znai da je to ona temperatura na kojoj je napon pare tano jednak
aktuelnom parcijalnom pritisku pare u datom vazduhu.
Treba primetiti da, uz pretpostavku da je zadat pritisak, temperatura rose i
vlanost nisu meusobno nezavisne, te iz jedne od njih moemo odrediti drugu. Zaista
ako znamo temperaturu rose, moemo da odredimo parcijalni pritisak pare u vazduhu, kao
napon pare za tu temperaturu, a onda iz jedn. (7.14) vlanost. Obratno, iz zadate vlanosti,
raunamo pomou jedn (7.14), parcijalni pritisak pare, a onda iz njega temperaturu rose,
kao onu temperaturu na kojoj je napon pare jednak tom pritisku.

PRIMER 7.4. Vazduh (normalan pritisak) ima temperaturu rose 40 0 C i relativnu

vlanost 50% . Odrediti vlanost vazduha i njegovu temperaturu.
Date su skice reavanja problema pomou T i Moliereovog dijagrama.

= 50%

h
T=53.6

= 100%

(2)
0.0487

(1)

(2)

= 100%

= 50%

T=40

(2)
(1)
40 0 C

(1)

T
53.6 0 C

0.0487

Skice uz Primer 7.4

128

Reenja navedena na skici su dobijena sledeim raunskim postupkom:

Iz tablica za vodenu paru (Smith i Van Ness, 1987), itamo napon pare za zadatu
temperaturu: p w0 = 7.375kPa i to je parcijalni pritisak pare u zasienom vazduhu. Iz (7.14)
onda dobijamo sadraj vlage (vlanost):

18
7.375
= 0.0487
29 101.33 7.375

Iz parcijalnog pritiska pare i relativne vlanosti raunamo napon pare na

(nepoznatoj) temperaturi vazduha:

pw0 =

pw 7.375kPa
=
= 14.75kPa

0.5

U tablicama za vodenu pare nalazimo da je na temperaturi 53 0 C , napon pare 14.29 kPa a

na 54 0 C , njegova vrednost je 15.00kPa. Linearnom inverznom interpolacijom dobijamo
traenu temperaturu:
T = 53.6 0 C

Temperatura vlane kugle termometra

Ako nezasien vazduh struji velikim protokom preko vlane kugle temometra, zbog
isparavanja vode sa njene povrine, temperatura vlane kugle Tw e biti nia od
temperature dolazeeg vazduha, T. Energetski bilans za stacionarno strujanje e biti:

Toplota koja se
prenese sa vazduha na vlanu
povrinu u jed.
vremena (Q)

Toplota utroena
Latentna toplota
= za isparavanje vode = isparavanja vode
u jed. vremena (Qisp)

Fluks vlage sa
vlane povrine
u vazduh

Ako, imajui u vidu veliki protok vazduha i malu povrinu kugle, zanemarimo promene
temperature i vlanosti vazduha (temperatura i vlanost vazduha nakon kontakta sa
vlanom kuglom praktino su jednake temperaturi i vlanosti vazduha pre kontakta)
bilans se moe formulisati na sledei nain:

(T Tw ) A = hwisp N w M w A
14243 142
4 43
4
Q

(W)

(7.19)

Qisp

gde su,

koeficijent prelaza toplote, W m 2 K ,

A povrina vlane kugle termometra, m 2
hwisp - latentna toplota isparavanja vode, J kg
129

N w gustina fluksa vodene pare sa povrine u vazduh, mol s m 2

Gustina fluksa vodene pare je data formulom za prelaz mase (vidi Tab 2.2):
N w = w

gde su,

cw0 cw
Mw

w keficijent prelaza vodene pare sa povrine kugle u vazduh, m s ,

c w koncentracija vlage u struji vazduha, kg m 3

c w0 koncentracija vlage u zasienom vazduhu, uz samu povrinu, kg m 3

Ako, uz pomo jednaine idealnog gasa, koncentracije vodene pare izrazimo preko
parcijalnih pritisaka, za fluks pare imamo:

Nw =

w
pw0 pw
Rg T

(7.20)

gde je p w0 napon vodene pare na temperaturi povrine Tw . Dalje, pomou jedn. (7.14) i
(7.16) izraavamo parcijalne pritiske vodene pare preko vlanosti:

pw = psv

M sv
,
Mw

pw0 = psv0

M sv 0

Mw

gde 0 u eksponentu oznaava zasieno (ravnoteno) stanje. Iz poslednje dve jednaine

dobijamo za razliku parcijalnih pritisaka:

p w0 p w p svsr

M sv 0

Mw

(7.21)

gde je p svsr neki srednji parcijalni pritisak suvog vazduha, izmeu p sv i p sv0 . Smenom
(7.21) u (7.20) dobijamo:

Nw =

w M sv sr 0

psv = w sv 0
Rg T M w
Mw

(7.22)

gde je sv gustina suvog vazduha na temperaturi T i srednjem parcijalnom pritisku p svsr .

Konano, smenom dobijenog izraza (7.22) u jedn. (7.19), dobijamo:

(T Tw ) = w sv hwisp 0

i odatle:
0 (Tw ) (T , ) =

(T Tw ) , p=const.
h (Tw )
isp
w

(7.23)

gde je,
130

w sv

(7.23a)

a funkcije 0 (T ) i (T , ) su definisane jednainama (7.16) i (7.17). Vrednost parametra

se ne razlikuje znaajno od jedinice:
1

kJ
kgK

(7.23b)

Jednaina (7.23) zajedno sa jedn. (7.16) i (7.17) definie temperaturu vlane

kugle termometra, Tw u funkciji od temperature vazduha, T i njegove relativne
vlanosti. Pri tom pritisak (trea nezavisna intenzivna veliina) smatramo poznatim. Iz nje
se jasno vidi, da e, uz aproksimaciju = 1 , linije konstantne temperature vlane kugle
termometra ( Tw = const. ), u T dijagramu, biti prave linije.

PRIMER 7.5. Vazduh u sunici, normalnog pritiska i temperature 710 C ,

temperaturu vlane kugle 54 0 C . Odrediti: vlanost i relativnu vlanost.

ima

Date su skice reavanja problema u T i h dijagramu vlanog vazduha.

= 43.5%

= 100%

= 43.5%

T = 71

Tw = 540 C

0.101

= 100%
T = Tw = 54
T

0.101

71 0 C

Skice uz Primer 7.5.

Dati rezultati na skici, su dobijeni pomou sledeeg raunskog postupka. Najpre emo iz
jednaine (7.23) izraunati vlanost iz prethodno izraunate vlanosti zasienog vazduha
na temperaturi vlane kugle 0 (Tw ) i poznate temperature vazduha T. Za 0 (Tw ) nam

treba napon pare na 54 0 C , i u tabeli svojstava zasiene vodene pare (Smith i Van Ness,
1987) nalazimo p w0 (54 0 C ) = 15.00kPa .
18 pw0 (T )
=
= 0.1079
29 p pw0 (T )
0

Treba nam i latentna toplota isparavanje vode na istoj temperaturi, iz iste tabele,
hwisp = 2373.2 kJ kg . Konano raunamo , uz = 1 kJ (kgK ) :

131

 = 0 (Tw )

(T Tw ) = 0.1007 0.101
h (Tw )
isp
w

Da bi izraunali relativnu vlanost, iz vlanosti dobijamo parcijalni pritisak vodene

pare,

pw =

p
= 14.15kPa
18
1+
29

i delimo ga naponom pare na temperaturi 710 C , p w0 = 32.53kPa :

=

pw
= 0.4348 43.5%
pw0

PRIMER 7.6. Za podatke iz Primera 7.4. odrediti temperaturu vlane kugle.

Raunski postupak za reavanje ovog problema je iterativan: potrebno je numeriki
reiti jedn. (7.23) po Tw , za poznate vrednosti i T . Za to su nam potrebne analitiki

definisane funkcije za napon pare i latentnu toplotu isparavanja vode, p w0 (T ), hwisp (T ) .

Rezultati dati na skici su dobijeni reavanjem jednaine (7.23) sa kubnim splajnovima za
napon pare i toplotu isparavanja, dobijenim iz tabele svojstava zasiene vodene pare
(Smith i Van Ness, 1987).

= 100 %

= 50 %

0.0487

T w = 41 .7 0 C

T
40 0 C

53.6 0 C

Skica uz Primer 7.6

Najpre je, radi reavanja jedn.(7.23), neophodno odrediti temperaturu vazduha, T iz zadate
relativne vlanosti. To je ona temperatura na kojoj je napon pare jednak:
p w0 =

pw

Aktuelni parcijalni pritisak pare jednak je naponu pare na temperaturi rose, pa imamo:

p w0 =

p w0 (40 0 C ) 7.375kPa
=
= 14.75kPa

0.5

132

Inverznom interpolacijom u tabeli temperatura napon pare, kao u Primeru 7.4, ili
reavanjem po T jednaine,

p w0 (T ) = 14.75kPa
za temperaturu vazduha dobijamo: T = 53.6 0 C. Konano, reavanjem jedn. (7.23) po Tw ,

dobijamo Tw = 41.7 0 C . Raunski postupak u Mathcad-u, dat je u mcd. fajlu: Vlazan

vazduh.

Temperatura adijabatskog zasienja. Kritina vlanost materijala

Pri adijabatskom vlaenju vazduha, poetne temperature T, sve do zasienog stanja,
toplota potrebna za isparavanje vode se dobija hlaenjem vazduha do neke temperature,
koju nazivamo temperatura adijabatskog zasienja Ts .Toplotni bilans po 1kg suvog
vazduha glasi:

c p (T Ts ) = hwisp 0 (Ts ) (T , )

(7.24)

gde je c p toplotni kapacitet vlanog vazduha, raunat po kg suvog vazduha. Opisani

proces se dogaa pri prolazu vazduha kroz izolovani sloj vlanog zrnastog materijala
u sunici, pod uslovom da je povrina kontakta materijala i vazduha prekrivena filmom
vode..
Toplotni kapacitet vlanog vazduha, raunat po kg suvog vazduha, jednak je zbiru:

kJ

c p = c p , sv + c p , w
kgK

(7.25)

gde su.

c p , sv - specifina toplota suvog vazduha, J (kgK )

c p , w specifina toplota vodene pare, J (kgK )
Za brojne vrednosti c p i parametra (jedn. 7.23a, b), imajui u vidu da je << 1 ,
priblino vai :
c p 1 + 1.9 1

kJ

kgK

(7.26)

Poreenjem jednaina (7.23) i (7.24), zakljuujemo da je temperatura adijabatskog

zasienja vlanog vazduha bliska temperaturi vlane kugle termometra:
Ts Tw

(7.27)

Znai da se linije adijabatskog vlaenja vazduha u T dijagramu du kojih se menja

stanje vlanog vazduha pri njegovom strujanju kroz izolovan sloj materijala koji se sui,
definisane jednainom (7.24), priblino poklapaju sa linijama Tw = const.

133

U proraunima procesa suenja vrstih zrnastih materijala, aproksimacija (7.27) je

primenljiva samo ako tokom procesa suenja povrina zrna ostaje vlana (to znai da
brzinu suenja odreuje brzina prenosa toplote sa vazduha na povrinu, kao najsporiji
proces), pa vai jednaina (7.19). Iz prethodne diskusije sledi da za takav proces,

temperatura materijala nakon suenja je (priblino) jednaka temperaturi

vlane kugle termometra za ulazni vazduh, Tw,ul .
taka u dijagramu, koja definie stanje izlaznog vazduha, lei na liniji
adijabatskog vlaenja vazduha, odnosno na liniji konstantne temperature
vlane kugle termometra, Tw = Tw,ul
Za dua vremena trajanja suenja, to nije tano, jer vlaga biva uklonjena sa
povrine zrna (ne vai vie jedn. 7.19), a suenje postaje kontrolisano difuzijom vlage
kroz pore u zrnu, kao najsporijim procesom. Granina vlanost materijala, ispod koje
vie ne vai opisana aproksimacija, naziva se kritina vlanost.

PRIMER 7.7. Odrediti temperaturu materijala na izlazu iz sunice, ako izlazi sa

vlanou veom od kritine, a izlazni vazduh ima temperaturu 100 0 C i sadraj vlage
0.0135 kg kg .
Poto je vlanost materijala vea od kritine, vai aproksimacija (7.27), pa je
temperatura materijala jednaka temperaturi vlane kugle termometra za ulazni vazduh,
koja je jednaka temperaturi vlane kugle izlaznog vazduha (promena stanja vazduha se
odvija u T dijagramu du prave Tw = const. ). U Molierovom dijagramu, stanja
ulaznog i izlaznog vazduha lee na liniji h = const. (adijabatski proces), pa temperaturu
vlane kugle termometra dobijamo kao temperaturu zasienog vazduha date entalpije,
dakle u preseku linija = 100% i h = const.

= 100%

T = 100 0 C
h = const.

0.0135

Tw = 36.5 0 C

100 0 C

= 100%

T = Tw = 36.5

T
0.0135

Skice uz Primer 7.7.

Numerikim reavanjem jedn. (7.23) po Tw , za zadato i T , dobijamo: Tw = 36.5 0 C
( Mathcad fajl : Vlazan vazduh).

PRIMER 7.8. Vazduh normalnog pritiska, temperature 80 0 F ( 26.7 0 C ) i relativne

vlanosti 50% se zagreva do 392 0 F ( 200 0 C ) i uvodi u sprej sunicu, iz koje izlazi sa
temperaturom 203 0 F (95 0 C ) . Uz pretpostavku da se u sunici vazduh adijabatski vlai,
odrediti njegovu vlanost i relativnu vlanost na izlazu.
134

Vrednosti na skici su dobijene sledeim raunskim postupkom, u kome su

korieni kubni splajnovi za napon pare i latentnu toplotu isparavanja vode. Stanja
ulaznog i izlaznog vazduha lee na liniji adijabatskog zasienja, tj. u skladu sa
aproksimacijom (7.27) na liniji Tw = const. Zato emo, reavanjem jedn. (7.23), da
odredimo temperaturu vlane kugle termometra za ulazni vazduh, ija je temperatura
200 0 C , a vlanost jednaka vlanosti polaznog vazduha, temperature 26.7 0 C i relativne
vlanosti 50% . Tako, najpre iz jednaina (7.16) i (7.17) (ili postupkom primenjenim u
Primeru 7.3), najpre izraunavamo vlanost polaznog vazduha: = 0.011 . Zatim,
reavanjem jedn. (7.23), po Tw , sa T = 2000 C , = 0.011 , dobijamo: Tw = 47.5 0 C .

= 50%

= 100%

= 9.7%

1- stanje ulaznog vazduha

2- stanje izlaznog vazduha
2

0.055

Tw = 47 .5 0 C

0.011

26.7 0 C

95 0 C

200 0 C

Skica uz Primer 7.8

Poto istu temperaturu vlane kugle ima i izlazni vazduh, sa Tw = 47.5 0 C , T = 95 0 C

izraunavamo njegovu relativnu vlanost i vlanost. To se moe izvesti numerikim
reavanjem jedn.(7.23) po , a onda izraunavanjem iz jednaine (7.17), ili postupkom
opisanim u Primeru 7.5. Rezultati su: = 0.0974, = 0.0549 . Raunski postupak u
Mathcad-u dat je u fajlu: Vlazan vazduh.
PRIMER 7.9. U 4-stepenu sunicu, uvodi se vazduh temperature 325 K , koji sadri i
0.005 kg vode po 1kg suvog vazduha. Svaki od stupnjeva, vazduh naputa sa relativnom
vlanou od 60% i pre ulaska u naredni stupanj se zagreva na 325 K . Pod pretpostavkom
da u svakom stupnju materijal koji se sui dostie temperaturu vlanog termometra
odrediti:
a) Temperaturu materijala i vazduha nakon svakog stupnja
b) Ukupnu koliina uklonjene vode iz materijala ( kg s ) u sunici, ako iz sunice
izlazi 5 m 3 s vazduha.
a) Raunski postupak je dat u fajlu: Vlaan vazduh. Da bi smo izraunali koliinu
uklonjene vlage potrebna nam je vlanost vazduha na izlazu iz 4. stupnja. Stanja vazduha
na izlazu iz 1, 2, 3 i 4 stupnja, prikazana su na skici takama, oznaenim odgovarajuim
brojem. Ulazno i izlazno stanje vazduha za svaki od stupnjeva lee na liniji Tw=const,
definisanoj izraunavanjem temperature vlane kugle termometra za ulazno stanje

135

(temperatura i vlanost), numerikim reavanjem jedn. (7.23). Temperatura materijala na

izlazu iz nekog stupnja upravo je jednaka temperaturi vlane kugle, Tw za taj stupanj.
Izlazna temperatura vazduha izraunava se iz Tw i zadate relativne vlanosti na izlazu,
reavanjem jedn. (7.23), a onda iz temperature, pomou jedn. (7.17), odreuje i izlazna
vlanost.

b) Uklonjenu koliinu vlage dobijamo mnoenjem masenog protoka suvog vazduha,

razlikom vlanosti vazduha na izlazu iz poslednjeg stupnja i ulaznog vazduha u prvi
stupanj. Prethodno odredimo maseni protok suvog vazduha, deljenjem zapreminskog
protoka vlanog vazduha ( m 3 s ) na izlaznim uslovima, zapreminom vlanog vazduha,
koja na tim uslovima sadri 1 kg suvog vazduha (humid volume, m 3 kg ):

= 60 %
= 100 %

0.031

4
3

0.027
50.022

307

0.015

305
0

0.005

301
Tw = 295

T,K

325

301 308
312

315
.

Skica uz Primer 7.9

v=

Rg T4

( p pw ) M sv

m sv =

(p p

Rg T4
0
w

(T4 ) M sv

8.314 315
m3
= 0.935
(101.33 0.6 8.066) 29
kg

5 m3 s
F
=
= 5.347 kg s
v 0.935 m 3 kg

m w = msv ( 4 0 ) = 5.347 (0.031 0.005) = 0.14 kg s

136

Entalpija vlanog vazduha

Entalpija vlanog vazduha je neophodna u energetskim bilansima procesa suenja.
Raunata po kilogramu suvog vazduha, ako zanemarimo toplotni efekat pri meanju
vazduha i pare, ona se dobija kao je zbir specifine entalpije suvog vazduha (kJ kg ) i
entalpije prisutne vodene pare, na datoj temperaturi i pritisku :

kJ
h = hsv + hw
kg

(7.28)

hsv - specifina entalpija suvog vazduha, kJ kg

hw - specifina entalpija vodene pare, kJ kg

Kako vazduh i vodenu paru smatramo idealnim gasovima, pritisak je irelevantan.

Uzimajui da su referentne entalpije jednake nuli, entalpije hsv i hw dobijamo kao
dovedene (odvedene) koliine toplote pri promeni njihovog stanja od referentnog do
posmatranog. Kao referentno stanje za vazduh se uzima stanje idealnog gasa na
referentnoj temperaturi T 0 = 0 0 C , a za vodu, teno stanje na istoj temperaturi T 0 .
Kako opisana promena stanja vode obuhvata i isparavanje vode, entalpije suvog vazduha
i pare se raunaju kao:

hsv = c p , sv (T )dT
T

(7.29a)

T0

hw = h (T ) + c p , w (T )dT
1424
3 0
T
isparavanje vode
14243
T

isp .
w

(7.29b)

zagrevanje pare

gde su c p , sv (T ) i c p , w (T ) funkcije po kojima se, sa temperaturom, menjaju specifine

toplote vazduha i pare.U proraunima su koriene sledee funkcije (Smith i Van Ness,
1987):

c p , sv (T ) =

Rg
12100
3.47 + 0.00145T

M sv
T2

kJ

kgK

(7.30a)

c p , w (T ) =

Rg
1600
3.355 + 0.000575T 2
Mw
T

kJ

kgK

(7.30b)

Rg univerzalna gasna konstanta, 8.314 kJ (kgK ) ,

T- temperatura u K

PRIMER 7.10. U greja vazduha (kalorifer) se uvodi struja vazduha (3) nastala meanjem
struje sveeg vazduha (1) ( T1 = 25 0 C , 1 = 0.5 ) i struje iskorienog vazduha (2)
( T2 = 50 0 C , 1 = 0.8 ) u odnosu koliina (kg) suvog vazduha u strujama, 1 : 3 . U grejau
137

se vazduh zagreva do 80 0 C . Izraunati parametre (vlanost, temperatura i entalpija)

ulazne struje (3) i izlazne struje (4).

Opisani proces se moe raslaniti na dva stupnja: I- adijabatsko meanje struja (1) i
(2) i II- zagrevanje rezultujue struje (3). Najpre emo izraunati vlanosti struja (1) i (2),
iz jednaine (7.17), a onda i njihove entalpije iz jedn. (7.28-7.30b):

1 = 9.851 10 3 , 2 = 0.067, h1 = 50.15 kJ kg , h2 = 223.7 kJ kg

Bilans vlage i enegetski bilans za adijabatsko meanje struja su:
m11 + m 2 2 = (m1 + m2 ) 3
m1 h1 + m2 h2 = (m1 + m 2 )h3

gde su m1 i m2 maseni protoci suvog vazduha u strujama (1) i (2).Uzimajui u obzir da je

m2 = 3m1 , iz gornjih jednaina dobijamo:

3 = 0.251 + 0.75 2 = 0.0527, h3 = 0.25h1 + 0.75h2 = 180 kJ kg

Temperaturu rezultujue struje (3) dobijamo numerikim reavanjem jedn. (7.28-7.30b)
po T za zadatu entalpiju i vlanost. Rezultat je: T3 = 44.2 0 C . Temperatura i vlanost
nakon zagrevanja struje (3) su : 4 = 3 , T4 = 80 0 C , i sa tim vrednostima iz jedn. (7.28-

7.30b) izraunavamo entalpiju izlazne struje: h4 = 220 kJ kg . Reenje u Mathcadu, dato

je u fajlu: Vlazan vazduh.

Idealna i realna sunica

Za idealnu sunicu se pretpostavlja da se sva toplota dovedena vazduhu u
predgrejau koristi samo za isparavanje vlage iz materijala, tj da je promena stanja
vazduha u kontaktu sa materijalom adijabatska - ne menja se njegova entalpija.. Tako je
utroena toplota za suenje u idealnoj sunici tano jednaka razlici entalpija izlaznog i
ulaznog vazduha.
Utroak toplote u realnoj sunici dobijamo kada na toplotu koja bi bila utroena da
je ona idealna dodamo toplotu utroenu za zagrevanje materijala koji se sui,
transportne opreme, zidova sunice, kao i gubitke toplote u okolinu (Valent, 2001,
Pavlov i sar., 1979)

PRIMER 7.11. Za 4-stepeni proces suenja, opisan u Primeru 7.9, izraunati ukupnu
utroenu toplotu (W), za zagrevanje vazduha, pod pretpostavkom da je sunica idealna.
Razmenjena toplota u jedinici vremena, pri nekoj izobarskoj promeni stanja
strujeeg vlanog vazduha, jednaka je proizvodu promene njegove entalpije (kJ kg ) i
masenog protoka suvog vazduha. U 4- stepenom procesu suenja toplota se dovodi pri
zagrevanju vazduha pre uvoenja u 2., 3. i 4. stupanj, pa je ukupna promena entalpije
jednaka zbiru:

h = [h(T0 , 1 ) h(T1 , 1 ) ] + [h(T0 , 2 ) h(T2 , 2 ) ] + [h(T0 , 3 ) h(T3 , 3 )]

138

gde su indeksi oznake pojedinih stanja, tj. taaka u dijagramu na skici uz Primer
7.9. Meutim, promena stanja vazduha na svakom od stupnjeva idealne sunice je
adijabatska, pa vai:
1. stupanj: h(T0 , 0 ) = h(T1 , 1 )
424
3
1
424
3 1
ulaz

izlaz

2. stupanj: h(T0 , 1 ) = h(T2 , 2 )

424
3
1
424
3 1
ulaz

izlaz

3. stupanj: h(T0 , 2 ) = h(T3 , 3 )

1
424
3 1
424
3

4. stupanj: h(T0 , 3 ) = h(T4 , 4 )

424
3
1
424
3 1

ulaz

ulaz

izlaz

izlaz

to ukupnu promenu entalpije u posmatranom procesu svodi na razliku entalpija izlaznog i

ulaznog vazduha.
h = h(T4 , 4 ) h(T0 , 0 ) (kJ kg )
pa je traena toplota jednaka:
Q = m sv [h(T4 , 4 ) h(T0 , 0 )] (W )
U Mathcad-u su izraunate entalpije vazduha na ulazu i na izlazu svakog od
stupnjeva (Fajl: Vlazan vazduh). Rezultati dati sa 4 znaajne cifre su:
h(T0 , 0 ) = 65.27, h(T1 , 1 ) = 65.84

h(T0 , 1 ) = 90.18, h(T2 , 2 ) = 90.47

h(T0 , 2 ) = 108.1, h(T3 , 3 ) = 108.3

h(T0 , 3 ) = 122.0, h(T4 , 4 ) = 122.0

Meusobna odstupanja izraunatih entalpija vazduha na ulazu i izlazu iz sekcije, rezultat

su aproksimacija koje su navedene u tekstu po naslovom: Temperatura adijabatskog
zasienja i potpuno su prihvatljiva u inenjerskim proraunima.
Konano, za utroak toplote u 4-stepenom procesu, dobijamo:
Q = m sv [h(T4 , 4 ) h(T0 , 0 )] = 303.5 kW
PRIMER 7.12. Za 4-stepeni proces suenja, opisan u Primeru 7.9, reiti problem b)
koristei uslov jednakosti entalpija ulazne i izlazne struje vazduha za idealan stupanj
suenja, tj. postupak koji se sprovodi u Molierovom dijagramu. Izraunati utroenu toplotu
za zagrevanje vazduha.
Ulazna i izlazna stanja vazduha za neki stupanj lee na liniji h = const. Tako
proraun poinjemo izraunavanjem entalpije ulaznog vazduha u prvu sekciju iz
temperature i vlanosti, pomou odgovarajue Mathcad funkcije: h = 65.27 kJ kg (Fajl:
Vlazan vazduh). Izlaznu temperaturu dobijamo numerikim reavanjem jednaine:
h(T , ) = h
po T, za dato = 0.6 . Rezultat je T1 = T = 28.30 C i iz temperature, pomou jedn. (7.12),
odnosno odgovarajue Mathcad funkcije izraunavamo izlaznu vlanost: 1 = 0.0145 .
Entalpiju vazduha u drugom stupnju, h = 89.78 kJ kg dobijamo zamenjujui u
odgovarajuu funkciju, vrednosti: = 1 i T = 325K za vlanost i temperaturu. Sada
139

raunamo izlazno stanje iz drugog stupnja analogno proraunu prvog stupnja, itd.
Poreenje rezultata dobijenih u ovom i u Primerima 7.9 i 7.11 (uklonjena vlaga i utroena
toplota) pokazuje da relativna odstupanja ne prelaze 1%.

h
h = const.

= 60%
h = 65.3 kJ kg
0

315 K

312 K

T = 325 K

308 K

301K
h = 122 kJ kg

0.005 0.015

0.027
0.021

0.031

Skica uz Primer 7.12.

PRIMER 7.13. Materijal se sui od 60% do 25% vlage (vlana osnova) u idealnoj sunici
sa recirkulacijom vazduha. Za zagrevanje vazduha se koristi suvozasiena para, pritiska
2 bar. Protok sveeg vazduha, temperature 250 C i vlanosti 0.01 iznosi 10000 kg h
suvog vazduha, a protok povratnog vazduha je 21000 kg h suvog vazduha. Vazduh
naputa sunicu sa temperaturom 430 C i relativnom vlanou od 70%.

250 C , = 0.01

Kalorifer

10000 kg h

Sunica
lorif.

2
430 C , = 0.7

21000 kg h
Izraunati
a) Kapacitet sunice ( kg h ) po ulaznom materijalu koji se sui;
b) Potronju pare
140

c) Temperaturu vazduha na ulazu u sunicu

a) Kapacitet sunice, definisan kao koliina materijala koja se u jedinici vremena
uvodi u sunicu, Gul ( kg h) u vezi je sa koliinom vlage mw (kg h) koja se ukloni datom

koliinom suvog vazduha msv (kg h) . Da bi formulisali tu vezu, napisaemo ukupni bilans
za materijal koji se sui i bilans suve materije u njemu:
Gul = Giz + mw
Gul (1 xul ) = Giz (1 xiz )
gde su xul i xiz sadraji vlage u polaznom i osuenom materijalu. Iz druge jednaine,
Giz = Gul

1 xul
1 xiz

to nakon smene u prvu i reavanja po Gul daje,

Gul =

mw
1 xul
1
1 xiz

Potrebno je izraunati mw iz protoka ulaznog suvog vazduha (struja 3) i razlike njegove

vlanosti na izlazu (struja 4) i ulazu. Veliine stanja ulaznog vazduha (struje 3): vlanost i
entalpiju dobijamo iz materijalnog i energetskog bilansa za mea povratne struje (2) i
struje sveeg vazduha (1):

msv = m3 = m1 + m2 = 31000 kg h
m11 + m2 2 = m33
m1h1 + m2 h2 = m3h3
Tako vlanost ulazne struje dobijamo kao:

3 =

m11 + m2 2
m3

Poto nije data vlanost povratne struje, raunamo je iz relativne vlanosti odgovarajuom
Mathcad funkcijom, definisanom prema jedn (7.17): 2 = 0.0394 i iz gornje formule
dobijamo 3 = 0.0299 (fajl: Vlaan vazduh). Sada moemo da izraunamo koliinu
uklonjene vlage:
mw = m3 ( 4 3 ) = m3 ( 2 3 ) = 293.9 kg h
i iz nje traeni kapacitet:

141

Gul =

mw
= 630 kg h
1 xul
1
1 xiz

b) Potronju suvozasiene pare dobijamo kao kolinik utroene toplote i latentne

toplote kondenzacije pare zadatog pritiska.Utroenu toplotu u idealnoj sunici dobijamo iz
razlike entalpija izlazne struje, 4. i ulazne struje, 3. Iz energetskog bilansa meaa struja
dobijamo za entalpiju ulazne struje:
h3 =

m1h1 + m2 h2
= 114.3 kJ kg
m3

pri emu smo prethodno izraunali entalpije struja odgovarajuom Mathcad-funkcijom iz

poznatih temperatura i vlanosti: h1 = 50.53 kJ kg , h2 = 144.7 kJ kg . Entalpija izlazne
struje jednaka je entalpiji povratne struje: h4 = h2 , pa za utroenu toplotu dobijamo:
Q = m3 (h2 h3 ) = 9.417 105 kJ h
Poto raspolaemo Mathcad funkcijom za izraunavanje latentne toplote
isparavanja vode na zadatoj temperaturi, neophodno je da odredimo temperaturu
suvozasiene pare iz zadatog pritiska, numerikim reavanjem jednaine:
pw0 (Ts ) = ps = 2bar
po Ts , gde je za napon pare u funkciji temperature formirana Mathcad funkcija u obliku
splajna. Rezultat je: Ts = 120.2 0 C . Za tu temperaturu, izraunata toplota kondenzacije je
hc = 2202 kJ kg , pa je traeni utroak pare:
ms = Q hc = 428 kg h
c) Temperaturu vazduha na ulazu u sunicu dobijamo iz entalpije vazduha, koja je
jednaka entalpji izlaznog vazduha, h4 i poznate vlanosti vazduha = 3 , reavanjem
jednaine:
h(T , 3 ) = h4
i rezultat je: T = 65.90 C

7.3 Difuzija vlage kroz sloj materijala pri suenju vazduhom

Izveemo jednainu jednodimenzione nestacionarne difuzije vlage kroz sloj
porozne vrste materije, povrine A, koji je izloen suenju vazduhom. Pri tom, neemo
uzeti u obzir promenu debljine sloja (kontrakcija) u toku suenja, jer je to veoma
kompleksan problem. Analogno izvoenju jednaine nestacionarnog prenosa toplote kroz

142

ravan zid (Pogl. 4.), posmatramo element sloja, beskonano male debljine dx, normalan
na pravac difuzije (Slika 7.3.)

M w,ul

0 o

M w,iz

A
x

x + dx

Slika 7.3. Skica uz izvoenje jednaine difuzije

Ukupan maseni fluks vlage M w , kroz povrinu A, normalnu na pravac difuzije, dat
je Fikovim zakonom, primenjenim na pseudo-homogen medijum (porozni sloj):

c w
A
x

M w = Dw

( kg s )

(7.31)

gde su:
c w masena koncentracija vlage, kg m 3
Dw efektivni koeficijent difuzije vlage, m 2 s (vidi jedn. 2.15b)
U daljem tekstu emo umesto termina efektivni koeficijent difuzije vlage kroz porozni sloj
koristiti jednostavno termin koeficijent difuzije vlage kroz porozni sloj. Ako zapreminu
posmatranog elementa (Sl.7.3) u kome je sadraj vlage X, oznaimo sa V ( V = Adx ) ,
masena koncentracija vlage u tom elementu e biti:

cw =

mw msm
=
X = sm X
V
V

(7.32)

sm - gustina suve supstance u materijalu, kg m 3

Sada moemo maseni fluks vlage da izrazimo preko sadraja vlage smenjujui (7.32) u
(7.31):
Mw =

Dw m sm X
A
V
x

(7.33)

Dakle, ulazni maseni fluks vlage difuzijom M w,ul , u posmatrani element sloja bie dat
jednainom (7.33). Izlazni fluks M w,iz e biti jednak zbiru ulaznog fluksa i njegovog
prirataja, tj. diferencijala (poto dx 0 ):
M w,iz = M w,ul + dM w = M w,ul
{
prirastaj

Dw m sm 2 X
2 X
Adx
=
M

D
m
w,ul
w sm
{
V
x 2 V
x 2

143

Tako za lanove u masenom bilansu vlage,

Ulaz Izlaz = Akumulacija

(7.34)

imamo:
Ulaz Izlaz = dM w = Dw m sm

Akumulacija =

2 X
x 2

dm w d ( m sm X )
dX
=
= m sm
dt
dt
dt

i njihovom smenom u (7.34) dobijamo traenu diferencijalnu jednainu difuzije vlage:

dX
2 X
= Dw
dt
x 2

(7.35)

Uoavamo potpunu analogiju sa jednainom nestacionarnog prenosa toplote kroz sloj

(4.2).

Profil sadraja vlage u sloju

Da bi smo dobilii profil sadraja vlage X ( x, t ) po debljini sloja, koji je od nekog
momenta, t = 0 sa obe strane izloen dejstvu vazduha za suenje, pretpostaviemo pre
svega uniformno temperaturno polje (izoterminost). Inae, problem bi bio vrlo
kompleksan jer bi zahtevao simultano reavanje (integraciju) jednaine nestacionarnog
prenosa toplote (4.2) i jednaine difuzije (7.35) sa odgovarajuim poetnim i graninim
uslovima.
Neophodni su nam poetni i granini uslovi uz jedn. (7.35). Pretpostavimo da je
otpor spoljanoj difuziji vlage (prelaz vlage sa povrine sloja u struju vazduha) mnogo
manji od otpora unutranjoj difuziji (kroz sloj), tj. da je Biot-ov difuzioni broj Bi D ,

Bi D =

w L
Dw

(7.36)

L poludebljina sloja ( Sl. 7.3)

koji je analogan Biot-ovom kriterijumu kod prenosa toplote (jedn. 4.12), vrlo veliki,
Bi D . To znai da se u procesu spoljanje difuzije uspostavlja termodinamika
ravnotea (vidi Pogl.2.5), tj. da je koncentracija vlage na spoljanjim povrinama sloja
jednaka ravnotenoj koncentraciji vlage X s u posmatranom materijalu, za datu
relativnu vlanost (stepen zasienja vlagom) vazduha za suenje. Ako pretpostavimo
uniformnu vlanost materijala pre izlaganja suenju, moemo da skiciramo profile
X ( x, t ) (Sl.7.4) i formuliemo poetni i granine uslove uz jednainu (7.35).

t = 0 : X ( x,0) = X p

x = 0:

X
= 0 (uslov ekstrema, ili simetrinosti profila)
x

(7.37a)
(7.37b)

144

t=0

t1 > 0

Xp

t 2 > t1

Xs
t =

L
Slika 7.4. Profili sadraja vlage u sloju koji se sui
x = L : X ( L, t ) = X s

(Bi

(7.37c)

Uvoenjem novih, bezdimenzionih promenljivih z, i smenama:

z=

D t
X Xs
x
, = w2 , =
X p Xs
L
L

(7.38)

analognim onima koje smo primenili u diskusiji modela prenosa toplote (4.22a,b i 4.26),
jednainu (7.35) prevodimo u bezdimenzioni oblik, identian bezdimenzionoj jednaini
prenosa toplote (4.27):

2
=
(0 < z < 1)
z 2

(7.39)

= 0 : ( z,0) = 1

(7.39a)

sa poetnim i graninim uslovima:

z = 0:
z = 1:

=0
z

(7.39b)

(1, ) = 0

(7.39c)

Reenje je identino bezdimenzionom reenju jednaine prenosa toplote kroz sloj (4.31),
pri vrlo velikom Biot - ovom broju:

( z , ) = 2

i =0

(1) i
exp (i + 0.5) 2 2 cos((i + 0.5)z )
(i + 0.5)

(7.40)

Konano, iz bezdimenzionog reenja traeni nestacionaran profil sadraja vlage dobijamo

kao (vidi jedn. 7.38):

145

X ( x, t ) = X s + x L, Dw t L2 ( X p X s )

(7.41)

U praktinim proraunima, za vee vrednosti bezdimenzionog vremena (Furijeovog broja)

, > 0.2 dovoljno je uzeti samo prvi ( i = 0 ) od beskonano mnogo sabiraka sume
(7.40):

( z , )

2
4
z
cos exp
2

> 0. 2

(7.42)

a za 0.05 < < 0.2 dovoljna su prva tri ili etiri sabirka sume.

Srednji sadraj vlage poroznog sloja. Eksperimentalno odreivanje

efektivnog koeficijenta difuzije vlage
Od praktinog interesa za proces suenja je praenje srednjeg sadraja vlage u sloju
za razliita vremena suenja. Srednji sadraj vlage se definie kao kolinik ukupne
koliine vlage u nekom materijalu i ukupne mase suve materije u njemu. U nekom
momentu t nakon otpoinjanja suenja, matematiki se moe odrediti srednji sadraj vlage
posmatranog sloja poludebljine L kao srednja vrednost funkcije X ( x, t ) u intervalu
0 xL :

1
X ( x, t )dx
L 0
L

X (t ) =

(7.43)

Jednaina (7.43) u stvari daje srednju vlanost polusloja debljine L, ali je zbog
simetrinosti (vidi Sl.7.4), to istovremeno i srednja vlanost celog sloja. Srednji sadraj
vlage u nekom materijalu, nakon suenja u trajanju t, se eksperimentalno dobija kao
kolinik ukupne izmerene koliine vlage u materijalu i mase suve materije.
Umesto da se koristi jedn. (7.43), praktinije je po analognoj formuli odrediti
srednju bezdimenzionu vlanost sloja, tj. srednju vrednost funkcije ( z , ) u
odgovarajuem intervalu bezdimenzione koordinate: 0 z 1 :

() = ( z , )dz
1

(7.44)

a onda, imajui u vidu da je veza izmeu X i identina vezi izmeu X i (to se lako
dokazuje smenjujui vezu izmeu X i u definiciju (7.43)), iz nje izraunati X :

X (t ) = X s + ( Dw t L2 ) ( X p X s )

(7.45)

Kako podintegralna funkcija u (7.44) ima oblik sume, koristimo pravilo da je integral
sume jednak sumi integrala. Traeni integral opteg sabirka (iji je indeks i) u sumi (7.40)
je:

146

(1) i
2 2
0 (i + 0.5) exp (i + 0.5) cos((i + 0.5)z )dz =

(1) i
=
exp (i + 0.5) 2 2 cos((i + 0.5) z )dz =
(i + 0.5)
0

( 1) i

exp (i + 0.5) 2 2 [sin ((i + 0.5) z )] 10 =

( 1) i

exp (i + 0.5) 2 2 sin[(i + 0.5) ]

(i + 0.5)2 2
(i + 0.5)2 2

pa je integral beskonanog reda (7.42) , tj. traena srednja vlanost (7.44):

( 1) i

( ) = 2

(i + 0.5)

i =0

exp (i + 0.5) 2 2 sin[(i + 0.5) ]

Konano, imajui u vidu da je

sin[(i + 0.5)] = ( 1)

i = 0,1,2,...

za srednju bezdimenzionu vlanost dobijamo beskonani red:

( ) = 2

exp (i + 0.5) 2 2

(i + 0.5)

i =0

(7.46)

Za vee vrednosti bezdimenzionog vremena (Furijeovog broja) , > 0.2 priblinu

vrednost X dobijamo kao prvi sabirak reda (7.46):

( ) 2

exp 2 4
,
2 4

> 0. 2

(7.47)

ili u funkciji originalnog vremena t:

(t )

8
2

exp

D
t ,
w

2
4 L2

Dw t
> 0.2
L2

(7.48)

a za manje vrednosti od praktinog interesa, dovoljna su prva tri ili najvie etiri
sabirka. Logaritmujui jedn (7.48), dobijamo pravolinijsku zavisnost logaritma srednje
bezdimenzione vlanosti od vremena :

ln = ln 8 2

Dw 2
t
4 L2

(7.49)

v
pa iz nagiba prave u eksperimentalno dobijenom dijagramu t ln , moemo da
izraunamo efektivni koeficijent difuzije vlage Dw .

147

Viedimenziona difuzija vlage

U prethodnom poglavlju smo diskutovali matematiki model jednodimenzione
izotermske difuzije kroz porozni sloj materijala koji se sui. Jednodimenzioni model daje
dobre procene u sluaju da se u fluidizovanom sloju sue komadi materijala u obliku vrlo
tankih listia. Ako bi komadii bili u obliku paralelopipeda dimenzija (a b c) pri emu
ne vai da je jedna od tri dimenzije mnogo manja od ostale dve (kao kod pravougaonog
lista), morao bi se primeniti trodimenzioni model, ili eventualno dvodimenzioni (sluaj
pravougaonog dugakog tapa).
Dvo- i tro- dimenzione profile koncentracije vlage moemo da definiemo
kombinovanjem jednodimenzionih profila, pomou principa superpozicije, koga smo
primenili da bi definisali viedimenzione temperaturne profile (vidi jedn. 4.45- 4.47).
Tako, trodimenzioni izotermski profil koncentracije vlage u poroznom komadu oblika
paralelopipeda, dimenzija (a b c ) dobijamo, imajui u vidu simetrinost, iz sledeeg
profila za njegovu osminu - paralelopiped dimenzija (a 2) (b 2) (c 2) (Vidi Sl.7.5):

X ( x, y , z , t ) X s

= sloj ( x, t , a) sloj ( y , t , b) sloj ( z , t , c), 0 x a 2 , 0 y b 2 , 0 z c 2

X
p
s

(7.50)
pri emu funkcije na desnoj strani jednaine dobijamo, ako je dominantan otpor unutranje
difuzije vlage, iz formule (7.40), uvodei umesto bezdimenzione koordinate z , redom:
z=

x
y
z
,
,
a 2 b2 c2

(7.50a)

a umesto bezdimenzionog vremena , redom:

Dw t

( a 2)

Dw t
(b 2)

Dw t
( c 2)

(7.50b)

Ako bi za sva tri pravca bio zadovoljen uslov > 0.2 , kao funkcije na desnoj strani jedn.
(7.50) bi uzeli aproksimativno jednodimenziono reenje (7.42), to bi nakon smene i
sreivanja dalo:

X ( x, y , z , t ) X s 4
1 1
x y z
1
= cos cos cos exp 2 Dw 2 + 2 + 2 t (7.51)
X p Xs

a b c
a b c

u oblasti: 0 x a 2 , 0 y b 2 , 0 z c 2 .
U najoptijem sluaju trodimenzionog profila koncentracije vlage u nekom telu, srednji
sadraj vlage, matematiki se dobija kao zapreminski integral:

X (t ) =

1
V

X ( x, y, z, t )dxdydz

(7.52)

i kao to smo ve napomenuli, jednak je koliniku ukupne mase vlage u telu i mase suve
148

materije. U sluaju da telo ima oblik paralelopipeda, dimenzija (a b c) , zahvaljujui

simetriji odreujemo srednji sadraj vlage kao srednju vlanost njegove osmine, dimenzija
(a 2) (b 2) (c 2) (Sl. 7.5), pa imamo:

X (t ) =

8
abc

X ( x, y, z, t )dxdydz

a 2 b2 c2

(7.53)

z
b

y
c

a
Slika 7.5. Osmina paraleolopipeda, za koju se dobija profil koncentracije vlage primenom
principa superpozicije
Pokazaemo sada da se formula (7.53), u sluaju jednodimenzionog profila vlage
X ( x, t ) svodi na formulu (7.43).:

X (t ) =
=

8
abc

8 bc
abc 2 2

X ( x, t )dxdydz =

a 2 b2 c 2

X ( x, t )dx =

a 2

2
a

8
abc

X ( x, t )dx =

a2

X ( x, t )dx dy dz =

a2

b2

c2

1
X ( x, t )dx
L 0
L

L =
2

Primenjujui formulu (7.53) na priblian bezdimenzioni koncentracijski profil, definisan

jednainom (7.51), nije teko izvesti formulu:

X (t ) X s 8

1
1
1
(t ) =
= 2 exp 2 Dw 2 + 2 + 2 t
X p Xs
b
c

a

(7.54)

koja se direktno moe dobiti sa formulom (7.48) za jednodimenzion sluaj, primenjujui

princip superpozicije na srednji bezdimenzioni sadraj vlage :
(t ) =

8
2 8
2 8
2

exp

D
t

exp

D
t

exp

D
t
w
w
w

2
a 2 2
b 2 2
c 2

14442444
3 14442444
3 14442444
3
u x - pravcu

u y - pravcu

u z - pravcu

Ona, kao i jedn. (7.51), vai ako su:

149

Dw t
( a 2)

Dw t
(b 2)

Dw t
( c 2)

> 0. 2

(7.54a)

Za dvodimenzioni koncentracijski profil, formula (7.52) za srednji sadraj vlage se

svodi na povrinski integral:

X (t ) =

1
X ( x, y, t )dxdy
S
S

(7.55)

po povrini poprenog preseka tapa, S. Primena (7.55) na bezdimenzioni koncentracijski

profil, u dugom tapu pravougaonog preseka, dimenzija a b , ili direktna primena
principa superpozicije daje,:
X (t ) X s 8

1
1
(t ) =
= 2 exp 2 Dw 2 + 2 t
X p Xs
b

a

(7.56)

ako su zadovoljena prva dva uslova u jedn (7.54a). Dakle, sadraj vlage u materijalu koji
se sui, prema (7.56) opada eksponencijalno sa vremenom, pri emu je to opadanje bre
ukoliko je vei koeficijent difuzije vlage kroz materijal.

Polazei od logaritmovanih jednaina (7.56) ili (7.54) moemo, iz nagiba prave u

v
eksperimentalno dobijenom dijagramu t ln , da izraunamo efektivni koeficijent
difuzije vlage, analogno ve opisanom postupku u sluaju jednodimenzione difuzije vlage.

PRIMER 7.14. Radi odreivanja koeficijenta difuzije vlage pri suenju, mereni su
sadraji vlage u komadiima nekog voa, oblika dugih pravougaonih tapia, sa
dimenzijama poprenog preseka: 1 cm 1.5 cm , od momenta kada je sadraj vlage sveden
na 1.8 kg vl./kg s.m. (Tabela). Relativna vlanost vazduha za suenje je bila 5%.
Desorpciona izoterma voa koje se sui je dobro opisana Hendersenovom jednainom:

aw = 1 exp aX sb

sa parametrima: a = 4.471, b = 0.7131 . Pretpostavka je da su u toku merenja zadovoljeni

uslovi: izoterminost, dominantan otpor unutranjoj difuziji vlage, dovoljno veliki
Furijeovi brojevi da bi se primenila aproksimativna formula za srednji sadraj vlage u
funkciji od vremena suenja. Proceniti koeficijent difuzije vlage tokom suenja voa.
Tabela uz Primer 7.14
t, min
Xs

10

20

30

40

50

0.78

0.47

0.26

0.18

0.10

(Mathcad, P 7.14)

PRIMER 7.15. (Toledo, 2007, E12.4). Komadii jabuke oblika dugih pravougaonih
tapia sa dimenzijama poprenog preseka : 1.5cm 2.5cm sueni su u vazduhu, relativne
vlanosti 5% ( X s = 0.002) . Za momenat u kome je izmereni srednji sadraj vlage
komadia iznosio 1.5 kg kg sm. , iz eksperimentalnih merenja je odreena i brzina suenja,
raunata po kilogramu suve materije: 8.33 10 4 kg vl. (kg sm s ) .

150

a) Proceniti iz datih podataka koeficijent difuzije vlage kroz tkivo jabuke

b) Koristei procenjen koeficijent difuzije, izraunati sadraj vlage u suenim

tapiima jabuka, ako je suenje trajalo jo 1h posle momenta u kome je izmeren sadraj
vlage 1.5 kg kg sm, kao i brzinu suenja po kg suve materije na kraju suenja.
a) Da bi smo mogli da reimo postavljen problem, pretpostaviemo:
1. izoterminost procesa suenja,

2. vrlo veliki Biot ov difuzioni broj (7.36),

3. dvodimenzinu difuziju vlage, s obzirom na dimenzije komadia koji se sue,

4. dovoljno velike Furijeove brojeva za oba koordinatna pravca, da bi mogli da
koristimo aproksimativno reenje.

Poiemo od jednaine za srednji bezdimenzioni sadraj vlage (7.56). Ako je

logaritmujemo, dobijamo pravolinijsku zavisnost::

1
1
ln (t ) = 2 ln 8 4 ln 2 Dw 2 + 2 t
b
a

ije diferenciranje daje:

d ln
1
1
= 2 Dw 2 + 2
dt
b
a

(7.57)

Diferenciranjem relacije,

X Xs
= ln u
ln = ln
X X
p
s
142
43
u

koristei pravilo diferenciranja sloene funkcije, dobijamo:

d ln 1 du X p X s du X p X s du dX
=
=
=
dt
u dt
X X s dt
X X s dX dt

i poto je,
du
1
=
dX X p X s
konano:
d ln
1
dX
=
dt
X X s dt
(7.58)
Nakon smene (7.58) u (7.57) i reavanja po Dw , dobijamo:
Dw =

dX dt
(X X s ) 1 a2 +1 b2 2

(7.59)

151

Raspolaemo svim vrednostima, koje figuriu na desnoj strani jedn. (7.59), jer izvod
dX dt nije nita drugo do brzina suenja raunata po kilogramu suve materije, sa
negativnim predznakom,. Tako, imamo:

X s = 0.002, X = 1.5, dX dt = 8.33 10 4 s 1

(Mathcad, P 7.15)

7.4 Kinetika konvektivnog termikog suenja materijala

Proces konvektivnog termikog suenja je veoma sloen za matematiko opisivanje
jer ukljuuje:

istovremeni prenos mase i toplote,

promenu faze (isparavanje vode),
povrinske pojave u poroznom materijalu (adsorpcija i desorpcija vlage),
kapilarne pojave (kapilarna kondenzacija, kretanje vode kroz materijal pod
dejstvom kapilarnih sila),
promene strukture poroznog materijala u toku suenja,

itd. Neto uproen proces suenja se moe dekomponovati (pogl. 2.5) na sledee
elementarne procese:
1. Unutranja difuzija kondenzovane vlage,
2. Promena faze (isparavanje) vlage,
3. Unutranja difuzija gasovite vlage,
4. Spoljanja difuzija vlage - prelaz pare sa povrine materijala u okolni vazduh,
5. Unutranji prenos toplote (provoenje kroz materijal),
6. Prelaz toplote sa vazduha na povrinu materijala.
Pri tom su prva etiri elementarna stadijuma konsekutivna, mada se stadijumi 1. i 2.
mogu odvijati i paralelno.Stadijumi 5. i 6. su meusobno konsekutivni i paralelni sa prva
etiri elementarna procesa. Meutim, opisanim dekomponovanjem ne pojednostavljuje se
problem matematikog modelovanja, jer su toplotni fluksevi (5. i 6. stadijum) u
interakciji sa prva etiri stadijuma. Tako, isparavanje vlage sa povrine materijala
izaziva hlaenje povrine, koje uslovljava prenos toplote iz mase vazduha na povrinu.
Dalje, efektivna provodljivost toplote zavisi od sadraja vlage, a efektivni koeficijenti
difuzije pare i vode zavise od temperature, pa su difuzioni i toplotni fluksevi u
meusobnoj interakciji.

Najvaniji praktian rezultat matematikog modelovanja procesa suenja bi bio izraz

za brzinu suenja, u zavisnosti od srednjeg sadraja vlage u materijalu (matematiki
definisanog jednainom 7.52), temperature i vlanosti agensa za suenje. Brzina suenja
r se definie kao promena srednjeg sadraja vlage X u jedinici vremena i to kao
pozitivna veliina:

152

r=

dX
dt

(s )
1

(7.60)

Do izraza za brzinu suenja se moe doi metodom limitirajueg stadijuma (Pogl. 2.5)
pod uslovom da neki, izrazito spor elementarni stadijum, kontrolie brzinu suenja
U eksperimentalnim istraivanjima su uoeni sledei periodi ili faze u procesu
suenja kapilarno-poroznih materijala (Valent, 2001; Toledo, 2007):
1. Period konstantne brzine suenja;

2. Prva faza opadajue brzine suenja;

3. Druga faza opadajue brzine suenja.

U prvoj fazi suenja, spoljnja povrina materijala je prekrivena filmom vode
(slobodna vlaga, ija je aktivnost aw = 1 , vidi du CD na Sl.7.1) koja isparava i brzina
suenja je limitirana brzinom prelaza toplote sa vazduha na materijal. Ona traje dok
vlanost materijala ne padne na vrednost koja se naziva kritina vlanost, ispod koje
povrina materijala nije vie potpuno prekrivena filmom vode. U periodu konstantne
brzine suenja, temperatura materijala je jednaka temperaturi adijabatskog zasienja,
odnosno temperaturi vlane kugle termometra Tw vazduha za suenje, tj. sva dovedena
toplota se troi na isparavanje vode.
Ispod kritine vlanosti poinje druga faza suenja, u kojoj brzina suenja opada sa
vremenom, tj. sa smanjenjem vlanosti materijala. I dalje je voda u materijalu slobodna
( aw = 1 ), ali njena difuzija ka povrini postaje limitirajui stadijum u sloenom procesu
suenja. Temperatura materijala je neto via od temperature vlane kugle termometra
za vazduh. Ova faza traje dok vlanost materijala ne opadne do maksimalne higroskopne
vlanosti (taka C na Sl.7.1), koja se naziva i druga kritina vlanost.

Ispod druge kritine vlanosti, brzinu suenja ograniava difuzija vlage koja je
bila vezana vieslojnom adsorpcijom i kapilarnom kondenzacijom, pri emu vlaga
preteno difunduje u parnom stanju. Kako je difuzija vezane vlage sporija od difuzije
slobodne vlage, u ovoj fazi brzina suenja bre opada sa opadanjem sadraja vlage u
materijalu, nego u prethodnom periodu. U ovoj treoj fazi suenja, temperatura
materijala se pribliava temperaturi vazduha za suenje.

Konano, brzina suenja pada na nultu vrednost kada se uspostavi

trermodinamika ravnotea tj. kada se vlanost materijala svede na onaj nivo koji je u
ravnotei sa relativnom vlanou vazduha za suenje (taka na sorpcionoj izotermi).

Radi ispitivanja kinetike suenja, mere se sadraji vlage u materijalu u pojedinim

momentima tokom suenja i zamiljena kriva koja prolazi kroz eksperimentalne take,
odnosno najblie njima (u skladu sa principom najmanjih kvadrata, dodatak D) naziva se
kriva suenja. U skladu sa definicijom (7.60), brzine suenja u pojedinim momentima
dobijamo diferenciranjem raspoloivih podataka. Na Slici 7.6, dati su eksperimentalni
podaci za suenje kriki jabuka u nezasienom vazduhu (Toledo, 2007, E12.12).
Zapaamo da prvih 5 eksperimentalnih taaka na slici priblino lee na pravoj, tj. da u
poetnom periodu vlanost opada linearno sa vremenom. To znai da je, u skladu sa
definicijom (1), brzina suenja u tom periodu konstantna - ne zavisi od sadraja vlage.
Njenu vrednost rc procenjujemo izraunavanjem nagiba prave provuene najblie tim
takama, metodom najmanjih kvadrata.

153

Vreme t u min
X

10

20

30

40

50

60

70

Slika 7.6. Sadraji vlage (kg po kg suve materije)u toku suenja krike jabuke

Konstantna brzina suenja

U periodu konstantne brzine suenja, r = rc , ona je odreena brzinom prelaza toplote
sa vazduha na povrinu materijala i moe se izraunati iz toplotnog bilansa: koliina
toplote utroena na isparavanje slobodne vode sa povrine, tano je jednaka fluksu prelaza
toplote sa vazduha temperature Tv na povrinu temperature Tw :
rc msm hwisp = rc smVhwisp = (Tv Tw ) A (W )

(7.61)

gde su,
rc brzina suenja, kg w ( kg sm s )
msm masa suve supstance u materijalu, kg
V zapremina materijala, m 3

sm - gustina suve supstance u materijalu, kg m 3

hwisp latentna toplota isparavanja vode na temperaturi povrine,

J kg
A spoljnja povrina materijala, izloena dejstvu vazduha, m 2

Iz (7.61) dobijamo traenu konstantnu brzinu suenja:

154

rc = s

(Tv Tw )
sm hwisp

(7.62)

s = A V specifina povrina suenja, m 1

Ako se temperatura vazduha Tv menja du povrine od Tv,1 do Tv,2, kao temperaturna
razlika u broiocu, koristi se srednja logaritamska razlika temperatura:
Tsr =

(Tv ,1 Tw ) (Tv, 2 Tw )
T T
ln v ,1 w
Tv , 2 Tw

(7.62a)

Izrazi za specifinu povrinu suenja za tela pravilnog geometrijskog oblika, za

sluaj da su sa svih strana izloena dejstvu vazduha za suenje, dati su u Tabeli 7.1
Tabela 7.1.- Specifine povrine
Specifina povrina suenja:

Telo:
Kocka, ivice L
Lopta, prenika R
Kratak cilindar, poluprenika R
i visine H

Dugi cilindar, poluprenika R

s=

6
L

s=

3
R

s=

2
R
1 +
R H

s=

2
R

Kvadar, dimenzija a b c

1 1 1
s = 2 + +
a b c

Sloj materijala velike povrine i

debljine L

s=

2
L

U sluaju da materijal nije izloen dejstvu vazduha sa svih strana, potrebno je

korigovati date formule, mnoenjem sa udelom povrine izloene suenju u ukupnoj
spoljnjoj povrini materijala. Recimo, ako je sloj materijala, debljine L izloen suenju
samo sa jedne strane, specifina povrina suenja e biti,

s=

12 1
=
2L L

PRIMER 7.16. Krike jabuka se sue u sloju debljine 0.5 in . Izmerena nasipna gustina
vlanog sloja pri sadraju vlage od 87% (vlana osnova) je 35 lb ft 3 . Sloj se sui sa obe
strane vazduhom temperature Tv = 1700 F , ija je temperatura vlane kugle termometra,

Tw = 100 0 F . Vazduh, normalnog pritiska, struji paralelno sa povrinom sloja, brzinom od

155

3.65 m s . Za koeficijent prelaza toplote sa vazduha na povrinu sloja, pri njegovom

strujanju paralelno sa slojem vai korelacija (Toledo, 1991):
= 14.31G 0.8 , W ( m 2 K )
gde je G masena brzina strujanja u kg (m 2 s) . Latentna toplota isparavanja vode na
100 0 F je 1037 BTU lb . Proceniti brzinu suanja. (Mathcad P 7.16)

Opadajua brzina suenja u prvom i drugom periodu

Pogonska sila za proces suenja je razlika aktuelnog sadraja (srednjeg) vlage u
materijalu i ravnotenog sadraja vlage, koji zavisi od temperature i relativne vlanosti
vazduha za suenje (prema sorpcionoj izotermi). Tako bi se, u skladu sa pravilima
kinetike, izraz za brzinu suenja mogao potraiti u obliku, koji vai za proces n-tog
reda:

r = k (X X s )

(7.63)

i on se pokazao prihvatljivim, tj. u skladu sa rezultatima eksperimenata (Valent, 2001). U

jednaini (7.63), X ne predstavlja lokalni sadraj vlage (u nekoj taki u sloju materijala
koji se sui) ve 'ukupni', tj. srednji sadraj vlage u materijalu: X = X . Konstanta brzine k
je funkcija temperature sloja (srednje temperatura sloja). Eksperimenti su pokazali da je za
tanke i rastresite porozne slojeve, red procesa suenja priblino jednak jedinici,
n 1 (Valent, 2001), tj. da je brzina suenja linearna funkcija vlanosti:

r = k ( X X s ) = kX kX s = kX + m

(7.64)

Poto u ovoj fazi suenja, brzinu suenja limitira unutranja difuzija vlage,
teorijski bi se mogao izvesti izraz za brzinu suenja diferenciranjem funkcije X (t ) ,
dobijene iz reenja matematikog problema nestacionarne difuzije vlage u poroznom
sloju materijala koji se sui vazduhom. Radi pojednostavljenja izvoenja, poiemo od
jednodimenzione difuzije vlage u sloju, jedn. (7.40-7.47), tj. od funkcije (7.45):

X (t ) = X s + ( Dwt L2 ) ( X p X s )
123

gde je,

( ) = 2

exp (i + 0.5) 2 2

(i + 0.5)

i =0

Za vea bezdimenziona vremena , funkcija () se moe aproksimirati prvim lanom

reda:

( ) 2

exp 2 4
,
2 4

> 0. 2

156

to za srednju vlanost u funkciji od vremena daje:

X (t ) = X s +

2 Dw
8

exp
t (X p X s )
2
2
4L

Preostaje da poslednji izraz diferenciramo:

2 Dw
2 Dw
dX
8
8
2 Dw X X s 2

(
)
exp
t
X
X
= 2 (X p X s )

p
s
2
4 L2
dt
4 L2 X p X s 8
2
4L

dX
2 Dw
(X X s ) = k (X X s )
=r=
dt
4 L2

(7.65)

Dobili smo dakle izraz (7.64) i pokazali da je on konzistentan sa teorijom unutranje

difuzije vlage. Za konstantu brzine teorijski smo izveli:

k=

2 Dw
4L2

(7.66)

Nakon to srednji sadraj vlage u materijalu padne ispod druge kritine vlanosti
(maksimalne higroskopne vlanosti) mehanizam difuzije vlage u materijalu se menja, to
kao rezultat ima niu vrednost efektivnog koeficijenta difuzije, Dw . Znai da se nagib i
odseak u pravolinijskoj zavisnosti (7.64) menjaju u posmatranoj kritinoj taki i to tako
to se nagib tj. konstanta brzine suenja smanjuje a odseak poveava (smanjuje po
apsolutnoj vrednosti). Promena nagiba tj. konstante brzine se moe obrazloiti i na osnovu
analogije sa hemijskom kinetikom, tj. na bazi Arenijusovog zakona:
k = k0 exp( E RTg )

(7.67)

U drugom periodu opadajue brzine suenja, poinje da se uklanja vlaga koja je vezana
adsorpcionim silama, to znai poveanje energije aktivacije E za oslobaanje vlage, a to
prema (7.67) znai smanjenje konstante brzine k.

Procenjivanje parametara u linearnom izrazu za brzinu suenja (7.64) u prvom i

drugom periodu opadajue brzine iz eksperimentalnih podataka o krivoj suenja (vidi Sl.
7.6) zahteva sledee korake:

1. Diferenciranje eksperimentalnih podataka koji pripadaju periodu opadajue brzine

suenja (dakle izuzimamo take koje pripadaju peridu konstantne brzine suenja),
radi izraunavanja brzina suenja u pojedinim momentima;
2. Formiranje tabele: vlanost - brzina suenja i ucrtavanje taaka iz tabele u
dijagram;

3. Uoavanje 'take preloma' linearnog trenda, tj. priblino lociranje druge kritine
take;

4. Izraunavanje traenih parametara: nagiba i odseaka pravih koje fituju

dobijene podatke o brzinama u prvom i drugom periodu opadajue brzine
suenja

157

'Kritian' korak u opisanom postupku je diferenciranje eksperimentalnih podataka,

koje je veoma osetljivo na greke merenja i odabrani postupak (vidi Dodatak B). Da bi se
u to veoj meri smanjio uticaj greaka merenja, neophodno je na neki nain 'uglaati'
(smooth) polazne podatke, tj. eliminisati u izvesnoj meri eksperimentalne greke. Jedan
nain da se to postigne je:
1. Fitovanje podataka u oblasti opadajue brzine suenja, metodom
najmanjih kvadrata, polinomom odabranog stepena, odnosno definisanje jednaine krive
suenja u toj oblasti u obliku polinoma Pm (t )
2. Izraunavanje traenih brzina diferenciranjem dobijenog polinoma.
Postoji neki optimalan stepen polinoma. Naime, ako je stepen polinoma suvie
mali, bie nizak kvalitet fitovanja, to e kao rezultat imati loe vrednosti izvoda. Ako je
pak stepen polinoma suvie velik (mala razlika broja taaka i stepena polinoma), on
poinje da se ponaa slino interpolacionom polinomu tj. da 'vijuga' (vidi Dodatak B), to
kao rezultat opet ima loe procene izvoda. Kao kriterijum za izbor optimalnog stepena
polinoma moe se usvojiti grafiki kriterijum: u kojoj su meri izraunate take u
dijagramu vlanost - brzina suenja u skladu sa prihvaenim matematikim modelom
(7.64) za brzinu suenja. Opisanom obradom podataka datih na slici 7.6 , uz korienje
polinoma 5. stepena za fitovanje podataka u periodu opadajue brzine suenja, dobijene su
take i odgovarajue linije brzina suenja, prikazane na Sl.7.7.

Slika 7.7. Brzine suenja kriki jabuka dobijene iz eksperimentalnih podataka datih na
Slici 7.6.

158

PRIMER 7.17. Date su izmerene vlanosti kriki jabuka u toku suenja vazduhom
(Toledo, 2007, E12.12).
a) Proceniti brzinu suenja u periodu njene konstantne vrednosti.
b) Odabrati opisanim postupkom optimalan stepen polinoma koji fituje eksperimentalne
take u periodu opadajue brzine suenja (Mathcad, P 7.17)
Tabela uz Primer 7.17.
t (min)
0

X ( kg w kg sm )
5.78

t (min)

t (min)

25

X ( kg w kg sm )
1.90

50

X ( kg w kg sm )
0.63

5.08

30

1.51

55

0.50

10

4.25

35

1.15

60

0.41

15

3.40

40

0.99

65

0.34

20

2.55

45

0.79

70

0.28

Na Slici 7.8 , skiciran je dijagram zavisnosti brzine suenja od sadraja vlage, prema
izloenom matematikom modelu. Oznaene su karakteristine take na pravim
linijama. U preseku produetka prave linije, koja opisuje opadajuu brzinu u prvom
periodu r1 , sa apscisnom osom, dobija se prva rezidualna vlanost X r ,1 , u kojoj bi
brzina suenja postala jednaka nuli. U preseku produetka prave linije za opadajuu
brzinu suenja r2 u drugom periodu i apscisne ose dobija se druga rezidualna vlanost
X r , 2 , koja je teorijski jednaka ravnotenoj vlanoti X s .

r
rc

r1 ( X ) = k1 X + m1
r2 ( X ) = k 2 X + m2
X

0
X r ,2

X r ,1

X c,2

X c ,1

X0

Slika 7.8. Brzina suenja u funkciji od sadraja vlage.

X 0 poetna vlanost, X c ,1 prva kritina vlanost, X c , 2 druga kritina vlanost,
X r ,1 prva rezidualna vlanost, X r , 2 druga rezidualna vlanost

159

U intervalu

[X

c ,1

, X 0 ] , gde je X 0 poetni sadraj vlage, brzina je opisana

horizontalnom pravom: r = rc . U intervalu ogranienom prvom i drugom kritinom

[X , X ] vai opadajua linearna zavisnost sa nagibom k

intervalu [X , X ] , vai opadajua linearna zavisnost sa nagibom
takom,

c,2

c ,1

i konano, u

k 2 < k1 . Preko
karakteristinih taaka, izrazi za brzine suenja se mogu formulisati na sledei nain:
r ,2

c,2

Period konstantne brzine suenja,

r = rc = const., za X c ,1 < X X 0

(7.68a)

Prvi period opadajue brzine suenja,

r = r1 ( X ) =

rc
(X X r,1 ), za X c,2 < X X c,1
X c ,1 X r ,1

(7.68b)

Drugi period opadajue brzine suenja,

r2 ( X ) =

r1 ( X c, 2 )

(X c , 2 X r , 2

) (X X r , 2 ) = (

rc (X c , 2 X r ,1 )

X c ,1 X r ,1 )(X c ,2 X r ,2 )

(X X r ,2 ),

za X r ,2 < X X c ,2 (7.68c)

Na osnovu Slike 7.8, lako je izvesti sledee formule za izraunavanje

karakteristinih taaka iz prethodno, na opisan nain izraunatih vrednosti konstantne
brzine suenja rc , nagiba pravolinijskiih zavisnosti brzina suenja u 1. i 2. periodu, k1 i k 2 i
njihovih odseaka m1 i m2 . Naime, one pretstavljaju ili meusobne preseke pravih ili
preseke pravih sa X - osom. Tako imamo:

rc m1
k1
m m2
= 1
k 2 k1

X c,1 =

(7.69a)

X c,2

(7.69b)

m1
k1
m
= 2
k2

X r ,1 =

(7.69c)

X r ,2

(7.69d)

Po pravilu, druga rezidualna vlanost X r , 2 , koja je teorijski jednaka ravnotenoj

vlanosti, ima vrednost blisku nuli. Zbog greaka u eksperimentalnim podacima, mogue
je kao rezultat fitovanja dobiti malu pozitivnu vrednost za odseak m2 druge prave, to e
kao rezultat imati negativnu vrednost za X r , 2 . Poto ona nema fizikog smisla,

predlaemo da se u takvim sluajevima usvoji nulta vrednost odseka, tj. X r , 2 = 0 i da se

potom ponovo izrauna nagib druge prave k 2 , metodom najmanjih kvadrata, kao nagib
prave koja prolazi kroz koordinatni poetak (vidi primer D.5) i sa tom vrednou izrauna
X c, 2 formulom (7.69b).

160

Treba napomenuti da se pri suenju nekih materijala ne uoava drugi period

opadajue brzine suenja, tj. da postoji samo jedna kritina vlanost, kao i jedna
rezidualna vlanost, jednaka ravnotenoj vlanosti materijala:

X c ,1 = X c , X r ,1 = X r = X s
Tada, u oblasti X c < X X 0 vai jedn.(7.68a), a u oblasti X r < X X c :

r( X ) =

rc
( X X r ),
Xc Xr

Xr < X Xc

(7.70)

Izraunavanje vremena suenja iz brzine suenja

Ukupno vreme suenja , potrebno da bi se sadraj vlage od poetnog X 0 sveo na
zadati X z , procenjujemo kao zbir tri vremena:

= c + 1 + 2

(7.71)

c trajanje poetne faze u kojoj je brzina suenja konstantna

1 trajanje prve faze opadajue brzine suenja

2 vreme potrebno da se, tokom druge faze opadajue brzine
suenja, sadraj vlage svede na zadati nivo X z
Polazei od definicije brzine (7.60), pojedina vremena dobijamo integracijom, kao,

r ( x)

Xp

dx

Xk

gde je r (x) izraz za brzinu suenja koji vai u posmatranom periodu (jedan od izraza
7.68a, b ili c) a X k i X p krajnji i poetni sadraj vlage za taj period. Na opisani nain
izvodimo sledee izraze za pojedina vremena u zbiru (7.71):

c =

1 =

2 =

(X

c ,1

X 0 X c ,1

X c ,1 X r ,1
rc

rc
ln

X c ,1 X r ,1
X c , 2 X r ,1

X r ,1 )( X c , 2 X r , 2 ) X c , 2 X r , 2
ln
rc ( X c, 2 X r ,1 )
X z X r ,2

(7.72a)

(7.72b)

(7.72c)

gde su X 0 i X z polazni i krajnji - zadati sadraj vlage.

161

U sluaju da postoji samo jedan period opadajue brzine suenja, vreme suenja je
jednako zbiru,

= c + 1

(7.73)

gde se c rauna po formuli (7.72a), a 1 kao:

1 =

Xc Xr Xc Xr
ln
rc
Xz Xr

(7.74)

PRIMER 7.18. Iz podataka datih u prethodnom primeru, proceniti vreme suenja da bi se

sadraj vlage sveo od poetnog X 0 = 5.78 do X z = 0.15 (Mathcad,. P 7.18)

7.5 Primena kinetikih podataka u proraunu sunice

Na Slici 7.9, data je ema tokova materijala koji se sui i vazduha za suenje u
konvektivnoj kontinualnoj suprotno-strujnoj sunici sa pokretnom trakom (belt dryer).
Naznaene su i ulazne i izlazne vlanosti vazduha i materijala, kao i pozicija na kojoj
vlanost materijala dostie kritinu vrednost ispod koje brzina suenja opada sa vlanou
i sama kritina vlanost materijala X c . Na toj poziciji, vlanost vazduha je c . Tako emo
sunicu da podelimo na dve zone:

1. zona u kojoj brzina suenja materijala ne zavisi od njegove vlanosti;

2. zona u kojoj brzina suenja opada sa opadanjem vlanosti materijala

Radi pojednostavljenja problema, pretpostaviemo da postoji samo jedan period

opadajue brzine suenja u toku kretanja materijala kroz drugu zonu.

1. zona

2. zona
1

2
X1

= c

vazduh

X2

materijal
X = Xc
Slika 7.9. ema konvektivne suprotno-strujne sunice

Vreme boravka materijala u kontinualnoj konvektivnoj sunici se uzima

jednakim izraunatom vremenu suenja iz kinetikih podataka (jedn. 7.71-7.74). Vreme
boravka, s druge strane, povezuje kapacitet sunice (ukupna masa materijala u sunici) i
njenu proizvodnost (maseni protok suve materije):

162

msm =

M sm
,

odnosno:

M sm
msm

(7.75a)

M sm ukupna masa suve materije u sunici, kg

msm maseni protok suve materije, kg s

Takoe, vreme boravka je jednako odnosu duine sunice (komore), i brzine kretanja
materijala kroz sunicu:
=

L
w

(7.75b)

L - duina sunice, m
w - brzina kretanja materijala kroz sunicu, m s

Primena vremena suenja u proraunu sunice ilustrovana je sledeim primerom.

PRIMER 7.19. Potrebno je projektovati kontinualnu suprotnostrujnu sunicu za suenje
500 kg h vlanog materijala od 60% do 10% vlanosti (vlana osnova). Ravnotena vlaga
materijala za uslove u sunici je 5% (vlana osnova) a kritina vlanost je 30% (vlana
osnova). U prethodnim istraivanjima, pokazalo se da postoji samo jedan period
opadajue brzine suenja.Za suenje se koristi vazduh temperature 660 C sa temperaturom
vlane kugle termometra Tw = 30 0 C , a na izlazu iz sunice, vazduh treba da ima relativnu
vlanost 0.4. Pretpostaviti adijabatsko vlaenje vazduha u sunici. Vlaan materijal ima
gustinu 920 kg m 3 . Materijal prolazi kroz tunel sunice u kolicima koja sadre po 14
tacni od kojih je svaka iroka 122 cm, dugaka (dimenzija u pravcu ose tunela) 76 cm i
duboka 5cm. Rastojanje izmeu tacni je 10 cm. Debljina sloja materijala u tacnama je
0.5in. Razmak izmeu kolica u tunelu je 30cm. Povrina poprenog preseka tunela je 2.93
m 2 . Izraunati,
a) Konstantnu brzinu suenja i ukupno vreme suenja materijala.
b) Duinu tunela. (Mathcad, fajl P 7.19)

Povrina suenja i vreme boravka materijala u suprotno-strujnim

konvektivnim sunicama
U prvoj zoni sunice (Sl.7.9), povrina materijala je prekrivena filmom vode, pa je
koliina uklonjene vlage iz elementarne koliine materijala, ija je povrina suenja
jednaka dA :

dmw = w 0 dA

(7.76)

163

gde su,

( )

w koeficijent prelaza pare, kg m 2 s

0 vlanost zasienog vazduha na temperaturi materijala;

vlanost struje vazduha na posmatranoj poziciji

Istu koliinu vlage prima vazduh, pa imamo:

dmw = msv d = w 0 dA

gde je,
msv maseni protok suvog vazduha, kg s

Integracijom poslednje jednaine u granicama 2 do c dobijamo ukupnu povrinu

suenja u prvoj zoni suenja:
A1 =

msv 0 c
ln
w 0 2

(7.77)

2 vlanost vazduha na izlazu iz sunice

c vlanost vazduha na granici izmeu zona (vidi Sl. 7.9)
Da bi smo izraunali povrinu suenja u drugoj zoni sunice, poiemo od bilansa
vlage: koliina vlage koju u jedinici vremena primi vazduh, tano je jednaka koliini vlage
uklonjenoj iz materijala u jedinici vremena:

dmw
dX
d
= msm
= msv
dt
dt
dt

(7.78)

gde je,
msm maseni protok suve materije u materijalu, kg s

Promena vlanosti materijala u jedinici vremena jednaka je brzini suenja sa negativnim

predznakom, za koju vai jedn. (7.70):

rc
dX
(X X r )
= r( X ) =
dt
Xc Xr

(7.79)

Iz poslednje dve jednaine sledi,

msm rc

X Xr
d
= msv
Xc Xr
dt

(7.80)

Treba imati u vidu da se vrednost konstantne brzine suenja rc , koja figurie u

poslednjim dvema jednainama) menja du zone jer je definisana fluksom vlage u
skladu sa jedn.( 7.76):

164

dmw
dX
dA
= msm
= msm rc = w 0
dt
dt
dt

(7.81)

Iz poslednje dve jednaine dobijamo:

X Xr
dA
d
w 0
= msv
Xc Xr
dt
dt

odnosno,
w
d
dA =
( X c X r )msv
( X X r ) 0

(7.82)

Da bi smo mogli da izvrimo integraciju, neophodno je eliminisati vlanost materijala X

koja se menja du zone, tj. izraziti je preko vlanosti vazduha. Vezu izmeu te dve
vlanosti daje materijalni bilans vlage za posmatranu zonu:
msm ( X X 2 ) = msv ( 1 )

iz koga sledi,
X = X 2 + qvm ( 1 )

(7.83)

qvm = msv msm

(7.83a)

gde je,

odnos masenih protoka suvog vazduha i suve materije. Smena (8.83) u (7.82) daje:
w
d
dA = 0
( X c X r )msv
[ X 2 X r + qvm ( 1 )]

i ako uvedemo veliinu u, koja predstavlja razliku vlanosti i rezidualne vlanosti

materijala,

u = X Xr

(7.84)

w
d
dA = 0
uc msv
[u2 + qvm ( 1 )]

(7.85)

dobijamo,

Rezultat integracije poslednje jednaine u granicama 1 do c , daje ukupnu povrinu

suenja u drugoj zoni:
A2 =

(
)

uc msv
[u2 + qvm (c 1 )] 0 1
ln
w u 2 + qvm 0 1
u2 0 c

)]

(7.86)

gde su,
165

uc razlika kritine i rezidualne vlanosti materijala;

u 2 razlika izlazne vlanosti materijala i rezidualne vlanosti.

Jednaina (7.86) se moe neto uprostiti imajui u vidu vezu izmeu veliina u2 i uc ,
uc = u 2 + qvm ( c 1 )

(7.87)

koju dobijamo primenivi jedn. (7.82) na kritinu taku. Tako je konaan rezultat:
A2 =

(
(

uc msv
uc 0 1
ln
w uc + qvm 0 c
u2 0 c

)]

)
)

(7.88)

Ukupnu povrinu suenja A dobijamo kao zbir:

A = A1 + A2

(7.89)

Ona definie vreme boravka materijala u sunici relacijom:

=

A
msm s

(7.90)

gde je s specifina povrina kontakta materijala sa vazduhom u sunici, ili specifina

povrina isparavanja, definisana kao povrina kontakta po kg suve materije.
PRIMER 7.20 U suprotno-strujnoj konvektivnoj sunici, sui se materijal od 50% do
3.5% vlage (vlana osnova). Kapacitet sunice je 2260 kg h vlanog materijala.
Specifina povrina isparavanja za dati materijal je 0.0615 m 2 kg . Kritina vlanost
materijala je 20%, a ravnotena vlanost na uslovima suenja 1.5% (vlana osnova).
Temperatura i relativna vlanost vazduha na ulazu su: Tv ,1 = 200 C , 1 = 0.5 , a na izlazu:

Tv , 2 = 630 C , 1 = 0.2 . Vlanost zasienog vlanog vazduha na temperaturi materijala je

0 = 0.0495 Koeficijent prelaza vlage sa povrine materijala u vazduh ima vrednost
w = 129 kg (m 2 h) . Izraunati vreme boravka materijala u sunici . (Mathcad,. P 7.20)
ZADACI
7.1. Pored Haslijeve jednaine (Primer 7.2), moe se u literaturi nai jo izvestan broj
empirijskih izraza za sorpcione izoterme. Navodimo sledee tri jednaine:

Hendersonova:

aw = 1 exp aX sb , a, b > 0

Osvinova (Oswin) :

a
X s = a w + b
1 aw

Smitova (Smith) :

X s = a b ln(1 aw )

166

a) Odrediti pomou grafikog kriterijuma koja od te tri jednaine najbolje fituje date
podatke (Toledo, 2007, P 12.10) o sorpcionoj izotermi argarepe?
b) Izraunati parametre u odabranoj jednaini i uporediti je sa GAB jednainom u pogledu
kvaliteta fitovanja datih podataka..
Tabela uz Zadatak 1.
aw :

0.02

0.04

0.06

0.08

0.10

0.12

0.14

0.16

0.18

0.20

X s : 0.0045 0.009 0.0125 0.016 0.019 0.0225 0.025 0.028 0.031 0.034

7.2. Formulisati jednainu koja definie liniju konstantne relativne vlanosti u T

dijagramu vlanog vazduha. Specijalno, kako glasi jednaina - linije za zasien vazduh?
7.3. Formulisati jednainu prave linije Tw = const. u T dijagramu vlanog vazduha.
7.4. Reiti Primer 7.5 u Mathcad-u.
7.5. Nai temperaturu rose za vazduh temperature 40 0 C i relativne vlanosti = 0.8 .
7.6. Temperatura suve kugle termometra je 40 0 C , a temperatura vlane kugle 35 0 C .
Odrediti relativnu vlanost vazduha, normalnog pritiska.
7.7. Izraunati entalpiju i sadraj vlage vazduha temperature 60 0 C i rel. vlanosti
= 0.3 , na normalnom pritisku.
7.8. Vazduh normalnog pritiska, temperature 24 0 C i relativne vlanosti = 0.7 se zagreva
u grejau do 90 0 C . Izraunati entalpiju i vlanost vazduha koji izlazi iz grejaa.
7.9. Vazduh normalnog pritiska, temperature 25 0 C i relativne vlanosti 50% se zagreva
do 175 0 C . Odrediti relativnu vlanost i temperaturu vlane kugle zagrejanog vazduha.
7.10. Na normalnom pritisku, mea se 0.15 kg s pregrejane pare, temperature 400K sa
5 kg s vazduha, temperature 320K i vlanosti 20%.
a) Izraunati temperaturu, entalpiju i vlanost rezultujue struje vlanog vazduha

b) Koliko bi bilo potrebno pregrejane pare, da bi se postigla temperatura rezultujueg

vazduha od 330K?

7.11. U sunici kapaciteta 1000 kg h vlanog materijala, sue se ljive od 13.5% do 6.5%
vlage (vlana osnova). U predgreja ulazi vazduh temperature 250 C sa 0.01kg vlage po
kilogramu suvog vazduha. Iz sunice vazduh izlazi sa temperaturom 510 C i relativnom
vlanou od 50% . Izraunati,
a) Potrebnu koliinu vazduha,

b) Potronju suvo-zasiene pare, pritiska 2.5 bar

7.12. U komori za suenje raspravanjem, kapaciteta 600 kg h uklonjene vlage, dovodi se

ve upareno mleko temperature 430 C i sui se od 60% vlage do 4% (vlana osnova).
Vazduh ulazi u predgreja sa temperaturom 20 0 C i relativnom vlanou od 70% , a
izlazi sa temperaturom 1600 C . Vazduh izlazi iz sunice sa vlanou : 0.041 . Odrediti,

167

a) Ulazni protok mleka

b) Potrebnu koliinu suvozasiene pare ( ps = 3 bar ) za zagrevanje vazduha
c) Temperaturu vazduha na izlazu iz sunice.

7.13. U komoru za suenje raspravanjem, kapaciteta 6.9 lb h vlanog materijala, uvodi se

materijal sa 97.8% vlage (vlana osnova) i sui do 5.5% vlage (vlana osnova). Spoljanji
vazduh, temperature 26.1 0 C i vlanosti 20% se pre uvoenja u sunicu zagreva do 200 0 C .
Temperatura izlaznog vazduha je 93.3 0 C . Izraunati,
a) Koliinu vlage koja se ukloni u jedinici vremena i vlanost izlaznog vazduha

b) Protok suvog vazduha i utroak toplote za idealnu sunicu.

c) U istoj sunici, sui se materijal od 98% do 2% vlage (vlana osnova). Protok suvog
vazduha ostaje isti, a temperatura ulaznog vazduha se podigne na 226.7 0 C . Relativna
vlanost izlaznog vazduha ostaje na istom nivou. Izraunati kapacitet sunice po vlanom
materijalu i utroak toplote.
Proraun izvriti na dva naina: 1) koristei uslov jednakosti temperatura vlanog
termometra, 2) koristei uslov jednakosti entalpija.

7.14. U sunici se sui 100 lb h voa od 90% do 10% vlage (vlana osnova) u zimskim
uslovima, kada spoljnji vazduh ima temperaturu 10 0 F i 100% vlanost, a izlazni vazduh
ima temperaturu 100 0 F . Ulazni vazduh se uvodi u sunicu sa temperaturom od 150 0 F .

a) Do koje vlanosti se osui u datoj sunici voe u letnim uslovima, kada spoljanji
vazduh ima temperaturu 90 0 F i vlanost 80%, a temperatura ulaznog vazduha i vlanost
izlaznog vazduha se odravaju na istom nivou kao u zimskom periodu? Kapacitet sunice
po vlanom materijalu i utroak suvog vazduha ( kg s ) ostaju isti.
b) Uporediti utroke toplote u letnjem i zimskom reimu.

U proraunu koristiti uslov jednakosti temperatura vlanog termometra.

7.15. Na predgrevanje se dovodi 1800 m 3 h vazduha, temperature 18 0 C i relativne

vlanosti 50% . Nakon predgrevanja do 140 0 C , on prolazi kroz prvu sekciju sunice i
naputa je sa relativnom vlanou od 60%. Nakon toga se zagreva do 140 0 C i prolazi
kroz drugu sekciju i izlazi sa relativnom vlanou od 60%. Proceniti,
a) Ukupnu potrebnu energiju za predgrevanje vazduha (W)
b) Uklonjenu vlagu iz materijala koji se sui, po asu.

U proraunu koristiti uslov jednakosti temperatura vlanog termometra.

7.16. U idealnoj sunici sa recirkulacijom vazduha, spoljnji vazduh (T = 250 C , = 0.015)

i povratni vazduh se meaju u odnosu 1 : 3 (koliine suvog vazduha) i u predgreja uvodi
ukupno 40000 kg h suvog vazduha. Izlazni vazduh iz sunice ima relativnu vlanost
70% i temperaturu 430 C . Materijal se sui od 60% do 25% vlage (vlana osnova). Za
zagrevanje vazduha se koristi suvozasiena para pritiska 2.2 bar. Izraunati,
a) Kapacitet sunice po osuenom materijalu
b) Potronju pare.

168

7.17. U dvostepenu idealnu sunicu se uvodi 2000 kg h vlanog materijala i sui se od

55% do 25% vlage (vlana osnova). Spoljnji vazduh je temperature 180 C i relativne
vlanosti 60% . Na ulazu u I stepen, vazduh se zagreva u kaloriferu do 90 0 C , a na ulazu u
II stepen, dogreva do 700 C . Temperatura vazduha na izlazu iz I i II stepena je 50 0 C .
Izraunati potronju vazduha i toplote. U proraunu koristiti uslov jednakosti entalpija.

7.18. U etvorostepenoj sunici, kapaciteta 1000 kg h vlanog materijala, sui se kazein

sa 60% vlage do 12% vlage (vlana osnova). Maksimalna dozvoljena temperatura
vazduha za suenje je 800 C . Temperatura spoljanjeg vazduha je 20 0 C , a relativna
vlanost 70% . Vazduh izlazi iz svakog od stupnjeva sa temperaturom 550 C . Izraunati
potrebnu koliinu vazduha i potronju grejne pare ( ps = 2.5bar ) , ako toplotni gubici
iznose 10% .U proraunu koristiti uslov jednakosti entalpija.
7.19. Formulisati matematiki model izotermske difuzije vlage u sloju debljine L, ako su
otpori unutranjoj i spoljanoj difuziji vlage istog reda veliine i to ako je sloj izloen
dejstvu vazduha za suenje: a) sa obe strane; b) samo sa jedne strane.

7.20. Koristei analogiju sa nestacionarnom kondukcijom toplote, formulisati

diferencijalnu jednainu u bezdimenzionom obliku za izotermsku difuziju vlage kroz
porozno telo oblika sfere i to za sluajeve a) umerenih i b) vrlo velikih Biot-ovih
difuzionih brojeva.
7.21. Izvesti izraz za dvodimenzionalni profil sadraja vlage X ( x, y ) u komadu materijala
oblika dugog tapia preseka dimenzija a b , pri suenju vazduhom sa svih strana, uz
pretpostavke: (1) izoterminost procesa, (2) otpor unutranjoj difuziji vlage je daleko vei
od otpora spoljanjoj difuziji, ako su Furijeovi brojevi za oba koordinatna pravca x i y ,
a) Manji od 0.2;

b) Vei od 0.2

7.22. Izvesti formulu (7.54) i to: a) Polazei od jedn. (7.53); b) Primenujui princip
superpozicije
7.23. Komadii banane, debljine 3mm se sue vazduhom rel. vlanosti 5%
( X s = 0.0017) u procesu proizvodnje banana ipsa. Dobijeni su sledei eksperimentalni
podaci o sadraju vlage u komadiima banane, u toku suenja, pri emu su merenja poela
od momenta, kada je sadraj vlage bio 1.5 kg kg suve materije .
Tabela uz Zadatak 7.23
t, min
Xs

10

15

20

30

0.536

0.252

0.110

0.047

0.015

Proceniti koeficijent difuzije vlage pri suenju.

7.24. Kockice nekog povra, veliine 1cm, suene su vazduhom rel. vlanosti 4%
( X s = 0.0015) . Mereni su sadraji vlage od momenta kada je vlanost bila
1.8 kg kg sm (Tabela). Proceniti koeficijent difuzije vlage pri suenju povra.

169

Tabela uz Zadatak 7.24

5

10

20

30

40

0.82

0.54

0.29

0.13

0.082

t, min
Xs

7.25. Komadii nekog povra, oblika dugih tapia preseka 1 cm 1.5 cm , sue se u
vazduhu relativne vlanosti 5% ( X s = 0.019) . Poetni sadraj vlage je
1.5 kg kg sm .Koeficijent difuzije vlage u toku suenja je
Pretpostavljajui izoterminost i vrlo veliki Biot-ov difuzioni broj,

Dw = 5.3 10 9 m 2 s .

a) Izraunati sadraj vlage nakon: (1) 15 min suenja, (2) 45 min suenja, koristei pri
tom ako je opravdano, aproksimativno reenje modela;
b) Izraunati potrebno
0.1 kg kg suve materije

vreme

suenja,

da

bi

se

sadraj

vlage

sveo

na

7.26. Dati su eksperimentalni podaci, dobijeni pri suenju nekog prehrambenog proizvoda
gustine 947 kg m 3 i vlanosti 89.7% (vlana osnova), u sloju debljiine 2.5cm . Suenje je
izvedeno pri brzini vazduha od 65 m s , temperature 82 0 C i normalnog pritiska.
Temperatura vlane kugle termometra za vazduh bila je 430 C .
Tabela uz Zadatak 7.26
t, min

masa,kg

10

20

30

40

50

60

70

80

90

24.0

17.4

12.9

9.7

7.8

6.2

5.2

4.5

3.9

3.5

a) Formulisati kinetiki model suenja pri emu diferenciranje podataka treba izvesti
diferenciranjem odgovarajueg: 1) kubnog splajna (pspline), 2) polinoma 5. stepena.
b) Proceniti neophodno vreme suenja proizvoda od 91% do 12% (vlana osnova) vlage, u
sloju debljine 2.5cm. Uporediti rezultate dobijene iz modela a1) i a2)
c) Proceniti za koliko se vreme suenja menja, ako se materijal sui u sloju debljine 3.5cm,
koristei model a2).

7.27 200 lb h materijala sa 80% vode se sui do 30% vode u kontinulanoj suprotnostrujnoj sunici sa trakom (belt dryer). Gustina suve materije u materijalu je 12 lb ft 3 .
Ulazni vazduh, dobijen predgrevanjem spoljanjeg vazduha temperature 80 0 F i vlanosti
80%, ima temperaturu 180 0 F . Vazduh izlazi iz sunice sa vlanou od 60%. Kritina
vlanost materijala je 28%(vlana osnova). Sunica je iroka 4ft, a debljina sloja na traci je
2in. Rastojanje od vrha sloja materijala do plafona sunice je 10in. Izraunati,
a) Brzinu suenja materijala u sunici;
b) Duinu sunice;
c) Brzinu kretanja trake.

170