Savijanje

Drago Blagojevi , Mainski fakultet Banja Luka

U ovom poglavlju se prou avaju naponi u gredi ili nosa u kao jednom od najvanijih
konstruktivnih elemenata. Pod gredom se podrazumijeva konstruktivni element oblika
tapa, ije su dimenzije popre nog presjeka znatno manje od njegove duine i koji je za
razliku od tapa optere en normalno na uzdunu osu.
Pod dejstvom optere enja koje djeluje u ravni upravnoj na osu nosa a dolazi do
deformacije prave, elasti ne grede (slika 7.1a) , tj. do krivljenja ose grednog nosa a. To nije
bio slu aj pri aksijalnom naprezanju i uvijanju (ova naprezanja su obra ena u poglavljima 4
i 6), kod kojih je uzduna osa ostajala nepromijenjena, tj. ravna. Dakle, kada optere enje
djeluje normalno na podunu osu nosa a, govori se o savijanju grede, odnosno, kae se da
je ona izloena naprezanju na savijanje. Pri tome u popre nim presjecima nastaju
raspore ene unutranje sile, ija rezultanta se moe razloiti na popre nu silu Ft i moment
savijanja M.
Moment savijanja ima za posljedicu normalni napon u popre nom presjeku grede, dok
popre na sila ima za posljedicu smi u i napon u tom presjeku.
Pri prora unu napona i deformacije grede, pretpostavlja se da ravni presjeci normalni na
uzdunu osu grede ostaju ravni i normalni i na deformisanu uzdunu osu i da vlakna grede
ne vre pritisak jedno na drugo.
189

a
nedeformisana greda

a)

deformisana greda

c)

b)

C
x

+
+

A
z

Ft

y
M

Ft

Slika 7.1. Naprezanje i deformacija grede:

a) optere enje grede silama i momentima,
b) postavljanje koordinatnog sistema Cxyz u presjeku grede,
c) isto savijanje nosa a
Da bi se izveli izrazi za prora un napona, posmatra se, na primjer, greda s trapezastim,
simetri nim popre nim presjekom (slika 7.1b) i uveden je koordinatni sistem x,y,z kroz
teite C presjeka.
Za osu z odabrana je uzduna osa koja prolazi kroz teita C svih popre nih presjeka grede.
Osa y je usmjerena prema dole, a osa x, oko koje se deava savijanje, je normalna na ravan
zy u kojoj djeluje optere enje. Ravan zy je istovremeno i ravan simetrije popre nog
presjeka.
Optere enje grede moe biti takvo da se u popre nom presjeku javljaju dvije presje ne sile,
popre na sila Ft i moment savijanja (slika 7.1a), ili samo jedna presje na sila, moment
savijanja M (slika 7.1c, dio grede izme u C i D i konzola na cijelom rasponu AB). U prvom
slu aju radi se o savijanju silama, a u drugom o istom savijanju.

7.1.

isto savijanje

isto savijanje se javlja kada u popre nom presjeku grede djeluje samo moment savijanja
oko x ili y ose. Na slici 7.2a, prikazana je konzola optere ena na isto savijanje. Moment
savijanja za x osu je konstantan du konzole.

190

Mx

Rk

d
z

dz

N1

a)

N1'

N'

dz

b)
Slika 7.2. a) Nosa optere en na isto savijanje
b) Nedeformisani i deformisani element duine dz

Da bi se uspostavila veza izme u napona i deformacije, posmatraju se dva popre na

presjeka na malom rastojanju dz. Usljed dejstva momenta savijanja popre ni presjek kroz
ta ku N1, zaokrene se za ugao d u odnosu na presjek kroz ta ku N', te uzduna osa tapa
NN1, prelazi u luk N'N'1 s polupre nikom zakrivljenosti RK. Vlakna ispod vlakna NN1 se
izduuju, a ona iznad se skra uju, dok vlakno NN1 ne mijenja duinu. Skup vlakana koja su
se savila, ali nisu promijenila duinu ini neutralni sloj ili neutralnu povrinu (slika 7.3.).
Presjek neutralnog sloja s ravni savijanja daje elasti nu liniju grede, a presjek neutralnog
sloja s ravni popre nog presjeka daje neutralnu liniju.

C
z
neutralna
linija

Slika 7.3. Poloaj ravni savijanja i neutralnog sloja grede izloene savijanju
191

Vlakno koje se nalazi na udaljenosti y od vlakna NN1 promijenilo je svoju duinu (slika
7.2b). Prvobitna duina tog vlakna je bila
dz = RK d ,

(7.1)

a promjena duine je

(dz ) = ( RK + y )d RK d = yd .

(7.2)

Dilatacija je prema (4.4), a uz koritenje (7.1) i (7.2)

z =

(dz )
y
=
.
dz
RK

(7.3)

Poto vrijedi Hukov (Hooke) zakon (1.11) dobija se

z =

y
= z,
RK
E

pa je normalni napon

z =

E
y,
RK

(7.4)

gdje je E modul elasti nosti materijala.

Iz izraza (7.4) se vidi da se normalni napon mijenja linearno s udaljeno u od neutralne
linije (slika 7.4). Za neutralnu liniju (y = 0) normalni napon je jednak nuli. U datom
primjeru (slika 7.2.) donja vlakna nosa a se isteu i normalni napon je pozitivan, a gornja
vlakna se skra uju pa je normalni napon negativan (slika 7.4.).
Mx

C
+

Slika 7.4. Raspored normalnog napona zbog savijanja po visini popre nog presjeka
192

Da bi se dobila veza izme u normalnog napona i vanjskog optere enja, tj. momenta
savijanja oko ose x (Mx), potrebno je presje i nosa na rastojanju z (slika 7.2.) i posmatrati
ravnoteu lijevog dijela nosa a (slika 7.5.). U popre nom presjeku javlja se samo sila
z dA .
Mx

z
y

zdA

y
dA

Slika 7.5. Dio nosa a izloen istom savijanju u stanju ravnotee

Stati ki uslovi ravnotee, uz koritenje izraza (7.4), glase:

Fx = 0 ,

Fy = 0 ,

z dA =

Fz = 0,
A

(7.5)

E
RK

z ydA M x = 0 ,

M x = 0,
A

z xdA = 0,

M y = 0,
A

M z = 0.

ydA = 0

(7.6)

E
RK

y 2 dA M x = 0 ,

(7.7)

E
RK

xydA = 0,

(7.8)

(7.9)

Jedna ine (7.5) i (7.9) su identi ki zadovoljene.

Iz jedna ine (7.6) se dobija

ydA = S x = 0 ,

(7.10)

tj. da je stati ki moment povrine popre nog presjeka za x osu jednak nuli, to zna i da je x
osa teina osa (Dodatak 1 Geometrijske karakteristike ravnih povrina).
Iz jedna ine (7.8) se dobija da je
193

xydA = I xy = 0 ,

(7.11)

a to zna i da je centrifugalni moment inercije jednak nuli, odnosno da su ose x i y glavne

ose, a kako je x osa teina osa, to su x i y glavne centralne ose inercije (Dodatak 1). Na
kraju se iz (7.7) dobija

E
RK

y 2 dA = M x ,
A

gdje je

I x = y 2 dA

(7.12)

aksijalni moment inercije povrine popre nog presjeka za x osu (Dodatak 1).
Iz (7.7) i (7.4), a uz koritenje (7.12) dobija se izraz za normalni napon kod savijanja:

z =

Mx
y.
Ix

(7.13)

Iz (7.13) se moe zaklju iti da napon u proizvoljnom mjestu y ne zavisi samo od momenta
Mx nego i od aksijalnog momenta inercije povrine Ix koji je geometrijska karakteristika
popre nog presjeka.
Iz izraza (7.13) se vidi da su ekstremne vrijednosti normalnog napona u krajnjim vlaknima
(slika 7.4.).
Kod istog savijanja Mx = const., pa se iz (7.7) uz koritenje (7.12) dobija da je krivina
elasti ne linije

M
1
= x = const.,
RK EI x

(7.14)

tj. da je elasti na linija dio krunice polupre nika RK. Elasti na linija se detaljno obra uje u
Elastostatici II.
Normalni naponi se mogu ra unati po izrazu (7.13) i kod grede koja nema niti jednu ravan
simetrije, ali ako optere enje djeluje u jednoj od glavnih ravni inercije.

7.2. Savijanje silama

Kod savijanja silama ili jednoosnog savijanja spoljanje optere enje izaziva u popre nim
presjecima grede popre ne sile Ft u pravcu ose y i momente savijanja oko ose x, Mx. Ovo je
naprimjer slu aj kada popre ni presjek ima barem jednu ravan simetrije i spoljanje sile
djeluju u toj ravni. To je sloeno naponsko stanje, koje se sastoji iz istog savijanja i
smicanja. Prema tome, javljaju se i normalni i smi u i naponi (slika 7.6a). Da bi se oni
194

odredili koriste se stati ki uslovi ravnotee, veza izme u presje nih sila i vanjskog
optere enja i Hukov zakon.
Veza izme u presje nih sila i vanjskog optere enja (slika 7.6b) prema (1.9) i (1.10) glasi:

dFt
= q ,
dz

dM x
= Ft .
dz

(7.15)
q

b)
z

x
a)
y

dy

dz

x
y
dz

dy

w
y

Ft+ dFt

dy
dA

Mx+ dMx
z

Ft

dA
c)

Mx
x

90-

dw

dz

z
y

nedeformisana
greda

d)

v
z

P'

deformisana
greda

w= y
Slika 7.6. Pravo savijanje nosa a
a) normalni napon izaiva Mx, a napon smicanja izaziva Ft,
b) ravnotea grednog elementa,
c) dilatacija i ugaona deformacija elementa dA = dzdy,
d) pretpostavke o pomacima ta ke i presjeka

Usljed djelovanja vanjskog optere enja greda se deformie. Mogu se odrediti dilatacija i
klizanje, ako se posmatra elementarna povrina dA = dzdy (slika 7.6b i 7.6c). Prema (2.45)
i (2.46) dilatacija i klizanje su:

w
,
z

v w
+
,
z y

(7.16)

gdje su w i v pomjeranja ta aka (pomaci) u uzdunom z pravcu grede i u y pravcu.

Poto nema nikakvih drugih komponenti deformacija, indeksi se mogu pisati kako slijedi

= z , = yz .

Odnos izme u dilatacije i normalnog napona, odnosno ugaone deformacije i smi u eg

napona, dat je pomo u zakona elasti nosti (Hukovog zakona (2.54 i 2.64)), tj.
195

 =E

= G.

(7.17)

Da bi se odredili naponi i pomaci usvajaju se slijede e pretpostavke o pomacima ta ke

popre nog presjeka grede na proizvoljnoj udaljenosti z (slika 7.6d):
a)
Pomak v je nezavisan od koordinate y, tj.
v = v(z),

(7.18a)

a to zna i da sve ta ke popre nog presjeka imaju jednake pomake, odnosno ugibe u pravcu
ose y, odnosno, visina grede se ne mijenja kod savijanja ( y =

v
= 0) .
y

b)
Popre ni presjeci koji su prije deformacije bili ravni, ostaju ravni i nakon
deformacije (Bernulijeva (Bernoulli) hipoteza). Pored ugiba v popre ni presjek ima i istu
rotaciju za mali obrtni ugao = (z). Ako je rotacija suprotna smjeru kazaljke na satu,
ra una se da je ugao pozitivan. Stoga ta ka P na proizvoljnom rastojanju y od ose grede
ima pomak w u pravcu ose z:
w(z,y) = (z) y .

(7.18b)

Eksperimenti su pokazali da su pretpostavke a) i b) zadovoljavaju e ta ne za vitke

grede s konstantnim ili blago promjenljivim popre nim presjekom. Pod vitkim gredama
podrazumjevaju se grede kod kojih je

h 1
<
(h je visina a l je duina grede).
l 10

Uvrtavanjem (7.18) i (7.16) u (7.17) dobija se:

d
y,
dz

= E

w
z

= G (

v
w
+
) = G (v' + ) .
z
y

= E y = E

(7.19a)

(7.19b)

Ovdje je v' nagib deformisane ose grede, koji je, zbog toga to je | v' | << 1, priblino
jednak uglu nagiba. Uvrtavanjem (7.19a) u (7.13) (=z) dobija se:

M x = E Ix ,
odnosno

d =

Mx
dz .
EI x

(7.20)

Promjena ugla zaokretanja presjeka d po duini dz proporcionalna je momentu savijanja

Mx. Deformacija elementa grede duine dz pod djelovanjem momenta savijanja Mx

196

prikazana je na slici 7.7a. Izraz (7.20)je poznat kao zakon elasti nosti za moment savijanja,
a veli ina EIx se naziva savojna (fleksiona) krutost.

a)

b)

Mx

Mx
z

Ft

Ft
dz

dz

Slika 7.7. Deformacije elementa grede:

a) zaokretanje popre nog presjeka usljed Mx,
b) smi u a deformacija usljed Ft
Tangencijalni napon nije konstantan po povrini popre nog presjeka, pa da bi se dobila
popre na sila Ft na osnovu (7.19b) i izraza (5.16), koji vrijedi za slu aj jednolikog
rasporeda napona (=F/A), uvodi se faktor korekcije k. Popre na sila Ft jednaka je
Ft = kGA(v'+

).

(7.21)

Izraz (7.21) predstavlja zakon elasti nosti za popre nu silu. Pod djelovanjem popre ne sile
kG
Ft element grede ima smi u u deformaciju v' + (slika 7.7b). Veli ina
A=GAs naziva se smi u a krutost, gdje je As = k A takozvana "povrina smicanja".

7.2.1. Normalni napon pri savijanju silama

Izraz za normalni napon u popre nom presjeku grede dobije se kada se izraz (7.20),

Mx
, uvrsti u izraz (7.19a), i on glasi:
EI x

z =

Mx
y = .
Ix

(7.13)

Ovaj izraz je izveden u poglavlju 7.1. isto savijanje. Treba re i da je kod savijanja silama
Mx const., a to zna i da je z = z ( z , y ), dok je kod istog savijanja bilo

z = z ( y ).

Linearna raspodjela normalnog napona je prikazana na slici 7.8. Kod pozitivnog momenta
Mx nastaje za y > 0 napon zatezanja, a za y < 0 napon pritiska. Za y = 0 bi e = 0 i na
197

tom mjestu dilatacija = 0. Zbog toga se osa x naziva nulta ili neutralna linija popre nog
presjeka. Vrijednost maksimalnog napona je u krajnjoj ta ki, s najve im rastojanjem ymax.
Poto je Wx = Ix / | y |max otporni moment presjeka, slijedi

max =

M x max
.
Wx

(7.22)

osa grede

x
y

z
ymax
max

Slika 7.8. Linearna raspodjela normalnog napona u presjeku

Kod odre ivanja napona u gredi moe se kod mnogih problema ograni iti samo na
normalne napone, jer su smi u i naponi zanemarivo mali.
Prilikom prora una na savijanje, kao i uopte kod prora una konstrukcija, problem se moe
formulisati u trostrukom obliku ("trinom elastostatike"). Kada su na primjer poznati
moment savijanja Mx, otporni moment presjeka Wx i dozvoljeni napon d , tada se moe
ispitati da li maksimalni napon max zadovoljava uslov

max d

M x max
d .
Wx

(7.23)

Ovaj zadatak se naziva provjera (dokazivanje) napona.

Ako su poznati moment savijanja Mx i maksimalni napon d , a popre ni presjek grede nije
poznat , tada se potrebni otporni moment moe odrediti pomo u izraza

W pot =

M x max .

(7.24)

Ovaj postupak se naziva dimenzionisanje popre nog presjeka.

Kada su poznati otporni moment presjeka Wx i dozvoljeni napon d, tada se moe odrediti
maksimalno dozvoljeno spoljno optere enje iz uslova da maksimalni moment Mxmax ne
smije prekora iti dozvoljeni moment Mxd = Wx d , tj.

M xmax W x d .
Ovaj postupak se naziva provjera optere enja.

198

(7.25)

7.2.2. Smi u i naponi kod savijanja silama

Kod grede optere ene silama koje djeluju u ravni simetrije te grede, a to je ravan yz (slika
7.9a), kao to je re eno, javljaju se dvije presje ne sile, moment savijanja Mx i popre na
sila Ft u ravni popre nog presjeka. To zna i da se u popre nom presjeku grede javljaju
unutranje sile dA, zx dA i zy dA (slika 7.9b).
Ft

Mx

F
z
y

dz

a)

y
y

zxdA

b)

zdA

x
zydA

Slika 7.9. a) Greda optere ena silom F, b) Dio grede izloen savijanju silama u stanju
ravnotee
Stati ki uslovi ravnotee (slika 7.9b.) su:

zx dA = 0,

(7.26)

zy dA = Ft ,

(7.27)

Fx = 0,
A

Fy = 0,
A

z dA = 0 ,

(7.28)

z ydA M x = 0,

(7.29)

z xdA = 0,

(7.30)

( x zy + y zx )dA = 0.

(7.31)

Fz = 0 ,
A

M x = 0,
A

M y = 0,
A

M z = 0,
A

Uslovi (7.28) i (7.30) pokazuju da su x i y glavne centralne ose inercije, a uslov (7.29) daje
raspored normalnog napona u popre nom presjeku, to je detaljno objanjeno u poglavlju
7.1.
Uslov (7.26) je zadovoljen jer optere enje djeluje u ravni simetrije, ali to ne zna i da su
naponi zx u svim ta kama popre nog presjeka jednaki nuli. Uslov (7.31) je zadovoljen iz
istih razloga kao i prethodni. Iz uslova (7.27) ne moe se odrediti raspodjela smi u eg
napona u popre nom presjeku.

199

Do raspodjele smi u eg napona dolazi se indirektnim putem, primjenom hipoteze

uravskog: Pri savijanju grede silama zanemaruje se komponenta smi u eg napona koja je
normalna na ravan savijanja, zx , a za komponentu paralelnu ravni savijanja usvaja se
da je konstantna du pravih paralelnih s neutralnom linijom.
Ta na rjeenja Teorije elasti nosti pokazala su da:
- smi u i napon zx mnogo je manji od napona zy i moe se zanemariti.
Naprimjer za pravougaoni presjek odnosa stranica
-

smi u i napon

zy

h
= 2 napon zx =0,02 zy .
b

nije konstantan po irini popre nog presjeka. Me utim, ta

razlika je mala i naprimjer za pravougaoni presjek odnosa stranica

zy max
1,033.
zy min

h
= 2 odnos
b

O igledno je da su smi u i naponi na gornjoj i donjoj povrini grede jednaki nuli, jer te
povrine nisu optere ene, a kako vrijedi teorema o konjugovanosti smi u ih napona, to e
napon zy biti nula na gornjoj i donjoj ivici popre nog presjeka. Da bi se dobio izraz koji
pokazuje kako se

zy mijenja

po visini popre nog presjeka polazi se od toga da je

= zy = ( z , y ) (slika 7.10 a).

a)
C

x
dA

dz

b)
z

dA
y

c)

z
x

(y)
dA

+
dz
z

x
y

A
y

Slika. 7.10 a) Dio grede izloene savijanju silama,

b) Element grede u stanju ravnotee
c) Popre ni presjek grede
Iz grede se isije e element duine dz. Na proizvoljnom mjestu y uvodi se presjek upravno
na osu y i odvoji se prema dole dio elementa (slika 7.10b). Sada se postave sile koje djeluju
na ovaj element u pravcu ose z. U presjeku upravnom na osu z djeluje konstantni smi u i
napon u pravcu ose y na rastojanju y po cijeloj irini presjeka. Smi u i napon iste
200

vrijednosti djeluje na ovom mjestu u njemu upravnom presjeku (pravilo o uzajamnosti

smi u ih napona).
Prema tome, na povrini presjeka b(y)dz nastaje sila (y)b(y)dz u negativnom smjeru ose z.
Na prednjoj i zadnjoj povrini presjeka, normalnim na osu z, djeluju dvije rezultiraju e sile

dA

dz dA .
z

Pri tome je A dio povrine popre nog presjeka koji se ra una ispod presjeka y (slika
7.10c). Donji rub elementa nosa a je neoptere en, pa uslov ravnotee sila glasi:

( y )b( y ) dz dA +
A

ili

( y )b( y ) =

+
A

dz dA = 0
z

dA.

z
A

Ako se rastojanje elementarne povrine dA od ose x ozna i sa

prema (7.13) normalni napon odre en sa
nezavisan od x i y tako da vrijedi

= M x y / Ix.

y (slika 7.10b) tada je

Poto je dMx/dz = Ft, a Mx je

M / z = dM / dz , slijedi

Ft
= y,
z I x
tako da je

( y )b( y ) =

Ft
Ix

ydA.
A

Integral na desnoj strani je stati ki moment dijela povrine popre nog presjeka ispod
presjeka u kome se trai napon, tj. povrine

A (slika 7.10c) u odnosu na osu x:

S x = ydA.
A

Time se za napon smicanja dobija izraz (poznat kao obrazac uravskog):

( y) =

Ft S x
.
I x b( y )

(7.32)

Izraz (7.32) daje srednju vrijednost smi u eg napona po irini presjeka za dato rastojanje od
neutralne ose i u zadatom presjeku z.

201

7.2.2.1. Napon smicanja za gredu pravougaonog popre nog presjeka

Kao ilustrativni primjer odredi e se napon smicanja u pravougaonom popre nom presjeku
(slika 7.11a). Pomo u momenta inercije pravougaonog presjeka Ix = b h3/12, konstantne
irine popre nog presjeka b, povrine presjeka A = b h i stati kog momenta dijela povrine
ra unatog od ose y:

S x ( y) =

h/2

b
y (bd y ) = y 2
2

h/2
y

bh 2
4y2
=
(1 2 )
8
h

dobije se iz (7.32) da je napon smicanja

( y) =

Ft bh 2 12
4y2
3 Ft
4y2
(
1

)
=
1

.
8 bh 3b
2 A
h2
h2

a)

b)
x

dA=bd y

h
2

h
2

dy

x
y

(7.33)

sr

max =
(y)=

3 Ft
2 A

zy

kvadratna parabola

Slika 7.11. Smi u i napon u pravougaonom presjeku: a) popre ni presjek, b) raspodjela

napona
Smi u i napon mijenja se po kvadratnoj paraboli po povrini presjeka (slika 7.11b).
Maksimalan napon smicanja iznosi

max =
gdje je

sr

3 Ft
= 1,5 sr ,
2 A

(7.34)

srednji napon.

Na gornjem i donjem rubu presjeka (y = h/2) napon smicanja je jednak nuli. To je

posljedica toga to greda, kao to je ve napomenuto, nije optere ena na gornjem i na
donjem rubu u uzdunom pravcu. Prema tome, naponi smicanja se gube na rubu kao i u
upravnom popre nom presjeku (uzajamnost ili konjugovanost napona smicanja).
Ugaona deformacija = / G mijenja se po povrini popre nog presjeka na isti na in
kao i napon smicanja. To zna i da prvobitno ravne povrine popre nog presjeka, kod
deformacije grede ne ostaju ravne, nego se izvitopere (slika 7.12). Bernulijeva hipoteza o
nepromjenjivosti ravni popre nog presjeka je stoga samo prvo priblienje, a promjena
202

 elementa
deformacija sr .
uglova v' +

grede prema (7.21) mora se posmatrati kao prosje na ugaona

Na ovom mjestu treba jo jednom naglasiti, da napon smicanja ( y ) djeluje isto tako u
popre nom presjeku grede na mjestu y, kao i u presjeku upravnom na osu y u uzdunom
pravcu grede (stav o uzajamnosti napona smicanja). Ovo se moe pokazati na primjeru
ravnih nosa a 1 i 2 poloenih jedan na drugi i optere enih silom F (slika 7.13).
v'
Ft
z

Ft

y
dz

Slika 7.12. Vitoperenje presjeka pri savijanju grede

a)

b)

c)

1
Slika 7.13. Savijanje nosa a optere enih silom F
a) dvije neoptere ene plo e,
b) deformacija slobodnih plo a,
c) deformacija spojenih plo a.
Pod optere enjem nosa i se pomi u jedan u odnosu na drugi po dodirnoj povrini (slika
7.13b), poto na nju ne djeluju naponi smicanja (glatke povrine!). Ako se oba nosa a spoje
zavarivanjem, lijepljenjem ili zakivanjem u jedinstvenu gredu, tada se spre ava uzajamno
pomjeranje (slika 7.13c). Zato tada nastaju na spojnoj povrini naponi smicanja, koje mora
prenijeti spojni materijal (npr. zavareni av).

7.2.2.2. Napon smicanja za gredu krunog popre nog presjeka

Stati ki moment povrine krunog odsje ka
izrazi za koordinatu yc teita C i povrinu

A (slika 7.14a) moe se odrediti kada se znaju

A odsje ka:
203

A=

r2
( 2 sin 2 ),
2

yc =

4r sin 3
,
3 2 sin 2

gdje ugao 2 odre uje veli inu odsje ka.

Stati ki moment povrine

A je:

S x = yc A =

2 3 3
r sin .
3

Uvrtavanjem I x = r / 4, b = 2 r sin , A = r ,
dobija se raspodjela smi u eg napona (slika 7.14b):
4

y = r cos i Sx u izraz (7.32)

Ft S x 4 Ft
4 Ft
y2
2
=
sin

=
(
1

).
I xb
3 r 2
3 A
r2

(7.35)

Napon smicanja mijenja se dakle po zakonu kvadratne parabole, a maksimalni napon

smicanja nalazi se za y = 0 i ima vrijednost

max =

4 Ft 4
= sr = 1,33 sr .
3 A 3

(7.36)

To zna i da je maksimalni napon smicanja za 33% ve i od srednjeg napona.

b)

a)

x
yC

C
b
y
Slika 7.14. Smi u i napon u krunom popre nom presjeku
a) popre ni presjek grede,
b) raspodjela napona smicanja

max =
(y)=

4 Ft
3 A

zy

sr

7.2.3. Smi u i naponi kod greda tankozidnih popre nih presjeka

U ovom poglavlju su obra eni otvoreni tankozidni popre ni presjeci (slika 7.15a). Ovdje se
uzima da je napon smicanja na mjestu s popre nog presjeka raspodijeljen jednoliko po
debljini zida t(s) i da ima pravac tangente na brid. Smi u i napon se mijenja s duinom
204

koordinate s. Analogno punom popre nom presjeku (poglavlje 7.2.2.), izvodi se uslov
ravnotee sila za element isje en iz grede (slika 7.15b).

( s )t( s )dz dA + ( +
A

dz )dA = 0 ,
z

( s )t( s )dz =
dzdA.
z
A
Primjenom izraza (7.32) dobije se da je

( s) =

Ft S ( s)
.
I x t (s)

(7.37)

a)

b)

(s)
C

t(s)

(s)
y

dz

dA

t(s)

Slika 7.15. Smi u i napon tankozidnih profila a) tok napona

b) ravnotea elementa tankozidnog profila

dz
z

(s),

Da bi se odredio napon smicanja usljed popre ne sile u tankozidnom profilu prema slici
7.16a, prvo treba odrediti moment inercije povrine profila. On se dobije uz uvaavanje da
je t<<a i koritenjem tajnerove (Steiner) teoreme.

Ix =

t ( 2a ) 3
8
+ 2 a 2 (at ) = ta 3 .
12
3

Stati ki moment dijela povrine

A u donjem pojasu (slika 7.16b) je

S(s) = a t s,
a za povrinu ispod presjeka y (pojas i dio rebra) je (slika 7.16c):

S ( y ) = ata +

a+ y
t
(a y )t = (3a 2 y 2 ).
2
2
205

a)

b)

c)

d)

6 Ft
16 ta

(s)

t
a
x

pojas

rebro

t<<a

9 Ft
16 ta

A a y

t
y

a+ y
2

6 Ft
16 ta

(s)

Slika 7.16. Napon smicanja u tankozidnom [ - profilu

Prema izrazu (7.37) u donjem pojasu smi u i napon je

(s) =

3Ft ats 3Ft s

=
,
8ta a
8ta 3t

(7.38)

a u rebru je

( y ) =

3Ft t( 3a 2 y 2 ) 3Ft
y2
(
=
3

).
8ta 3t 2
16ta
a2

(7.39)

Za s = a, odnosno y = a dobijaju se naponi:

3Ft
,
8ta
3F
( y) = t ,
8ta

(s) =

(7.38a)
(7.39a)

a za y = 0

( y) =

9 Ft
.
16ta

(739b)

Kako se iz slike 7.16d vidi, usljed napona smicanja u pojasevima se javljaju sile (profil
nesimetri an u odnosu na osu y) koje daju spreg.. Ovaj spreg treba biti uravnoteen
206

momentom sile Ft. Njena napadna linija mora leati lijevo od ose y. U gornjem pojasu
djeluje sila
a

3Ft s
3F t a 2
,
tds = t 2
8
2
ta
a
8
ta
0
3
Fgp = Ft ,
16
Fgp =

(7.40)

iji se smjer vidi na slici 7.17a. Za donji pojas se dobija sila iste veli ine, ali suprotnog
smjera

Fdp =

3
Ft .
16

(7.40a)

Sila u rebru iznosi Fr Ft. Spreg Fp2a moe se uravnoteiti momentom sile Ft za ta ku S:

a
Ft ( x M ) = F p 2a,
4
5
xM = a = e .
8

a
3
Ft ( x M ) = Ft 2a,
4 16

(7.41)
b)

a)

Fgp
Fr

x S

Fdp
xM

a/4

xM
y

Slika 7.17. Centar smicanja kod tankozidnih presjeka

a) rezultiraju e sile u rebru i pojasevima,
b) poloaj centra smicanja
Ta ka S koja je ozna ena na osi x naziva se centar smicanja. Da ne bi dolo do zaokretanja
(torzije) grede, mora vanjska sila F djelovati u ravni optere enja, na rastojanju xM od ravni
zy (slika 7.17b). Udaljenost od teita xM zove se krak smicanja, eksentricitet (e).
Prethodna analiza je pokazala da pri savijanju tankozidnih nosa a iji popre ni presjek ima
jednu ravan simetrije (npr. [, T, L profili) i kod kojih se ravan savijanja ne poklapa s ravni
simetrije, savijanje je pra eno uvijanjem. Da bi se ponitio uticaj uvijanja, optere enje treba
207

da djeluje u ravni paralelnoj glavnoj ravni inercije popre nog presjeka koja prolazi kroz
centar smicanja (centar uvijanja ili centar savijanja).
Na slici 7.18 prikazano je nekoliko popre nih presjeka s nazna enim centrom smicanja.
Vidi se da se kod popre nih presjeka s dvije ravni simetrije centar smicanja poklapa s
teitem presjeka.

r
C S

C S

0,27r
S
C
S

Slika 7.18. Poloaj centra smicanja za nekoliko popre nih presjeka

7.3.

Glavni naponi pri savijanju grede

Pri savijanju grede, u proizvoljnoj ta ki K popre nog presjeka, nastaju normalni i smi u i
naponi (slika 7.19) koji su definisani izrazima (7.13) i (7.32):

Mx
y,
Ix

Ft S
.
I x b( y )

Prema ovome, kada se znaju Mx,Ft i geometrijske karakteristike presjeka moe se u svakoj
ta ki popre nog presjeka odrediti i .
Kroz ta ku K u popre nom presjeku grede moe se povu i beskona no mnogo ravni i za
svaku od njih moe se odrediti normalni napon n i smi u i napon n , ako su za tu ta ku
poznati naponi

208

i .

a)

b)

y
K

t
n

z
C

Slika 7.19. Naponi u proizvoljnoj ravni: a) naponski element, b) komponentni naponi

U cilju odre ivanja

isije e se iz tijela beskona no mali prizmati ni element u

okolini ta ke K. Na njega e u popre noj ravni djelovati naponi i , a u ravni koja je

upravna na ovu djelova e samo smi u i naponi (po teoremi o uzajamnosti
(konjugovanosti) smi u ih napona). Ovdje se javlja slu aj ravnog stanja napona i iz uslova
ravnotee naponskog elementa dobiju se naponi n i n ili uvrtavanjem u izraze (3.4).
Bi e

n =

n =

(1 + cos 2 ) + sin 2

sin 2 + cos 2 .

(7.42)

Ugao koji odre uje ravni glavnih napona dobija se iz (3.5), tj.

tg 21 =

(7.43)

Glavni naponi se odre uju iz izraza dobivenih iz (3.7):

1, 2 =

1
2 + 4 2 .
2

(7.44)

Ekstremne vrijednosti smi u ih napona dobiju se iz izraza (3.10) i (3.11):

max =
min

1 2
2

1
2 + 4 2 .
2

(7.45)

Glavni napon 1 je maksimalni normalni napon i ovaj napon je ve i od normalnog napona

u istoj ta ki popre nog presjeka. Stoga se moe postaviti pitanje da li je ispravan postupak
primijenjen za dimenzionisanje grede prema maksimalnom normalnom naponu u
popre nom presjeku.
Pri prora unu grede koriten je uslov Mx/Wx d i iz ovog uslova odre uje se otporni
moment Wx Mx/d. Ova jedna ina dobijena je iz uslova da normalni napon u
209

najudaljenijoj ta ki opasnog presjeka (presjek u kome djeluje maksimalni moment

savijanja) bude manji od dozvoljenog normalnog napona. Kako su u ta kama
najudaljenijim od glavne teine ose smi u i naponi jednaki nuli i prema tome ne uti u na
vrijednost glavnih napona, samim tim izloeni postupak prora una grede je ispravan.
Me utim, smi u i naponi usljed popre nih sila imaju kona ne vrijednosti u svim ostalim
ta kama presjeka. Stoga je potrebno u nekim ta kama presjeka provjeriti da li su glavni
naponi (izraz 7.44) i maksimalni smi u i naponi (izraz 7.45) u granicama dozvoljenih
napona.

7.4. Dimenzionisanje nosa a optere enih na savijanje

Kod istog savijanja dimenzionisanje se vri iz uslova da normalni napon ni u jednoj ta ki
nosa a ne bude ve i od dozvoljenog napona, a to zna i iz uslova

( y) d ,
a kako je normalni napon najve i u najudaljenijim vlaknima od neutralne linije bi e

Mx
M
d , Wx x .
Wx
d

(7.46)

Ako osa x oko koje se vri savijanje nije osa simetrije popre nog presjeka (slika 7.20a),
naponi u najudaljenijim vlaknima imaju razli itu vrijednost, a uz to jedna vlakna su
izloena zatezanju, a druga pritisku. Tada se mora izvriti provjera

Mx
y e max de
Ix

Mx
y c max dc ,
Ix

(7.47)

gdje su de i dc dozvoljeni naponi na istezanje i pritisak, a yemax i ycmax su maksimalne

udaljenosti od neutralne linije u zoni zatezanja i pritiska (slika 7.20a).

cmax

a)
C

cmax

b)

ycmax

x
yemax

x
+

emax
y

emax
y

Slika 7.20. Raspodjela normalnog napona po popre nom presjeku a) trapez, b)

pravougaonik
210

Usvaja se ve a vrijednost momenta inercije. Ovo vrijedi i za presjeke kod kojih su

maksimalne vrijednosti normalnih napona iste u zoni zatezanja i pritiska (slika 7.20b), ali
dozvoljeni naponi nisu isti (naprimjer liveno gvo e, beton).
Kod savijanja silama, moment savijanja Mx nije konstantan du nosa a i zato se pri
dimenzionisanju uzima maksimalna vrijednost momenta savijanja i vri provjera. Mora biti

M x max
y e max de
Ix

M x max
y c max dc .
Ix

(7.48)

Dimenzioniranje nosa a na ovaj na in, pri kome se zanemaruje utjecaj popre ne sile,
odnosno smi u eg napona, radi se kod vitkih greda koje imaju popre ni presjek izveden od
jednog materijala bez bilo kakvih spojeva. Me utim, ako se greda izvodi od vie istih ili
razli itih dijelova koji su spojeni u cjelinu, obi no dolazi do njenog slabljenja i tada je
smi u i napon usljed popre ne sile bitan. Naime, on daje horizontalnu silu smicanja u
dijelovima grede koji su spojeni, te je potrebno izvriti provjeru smi u eg napona koji se tu
javlja.
7.5. Izbor oblika popre nog presjeka nosa a
Izbor oblika popre nog presjeka nosa a treba izvriti tako da se postigne najbolja
ekonomi nost u pogledu utroka materijala. Pretpostavlja se da je popre ni presjek
simetri an u odnosu na x osu i da je maksimalna udaljenost vlakana od neutralne ose
Tada je otporni moment povrine W x

h
.
2

Ix
, a aksijalni moment inercije povrine
h/2

I x = y 2 dA. Maksimalna vrijednost momenta inercije povrine e se dobiti ako je

A

povrina presjeka raspore ena na rastojanju

je za presjek na slici 7.21a:

I xid = 2

h
od neutralne ose, tj. idealni moment inercije
2

A h 2 Ah 2
( ) =
,
2 2
4

a idealni otporni moment je

W xid =

I xid
Ah
=
.
h
2
2

(7.49)

211

A/2

a)

A/2

b)

Slika 7.21. a) Popre ni presjek koji ima idealno iskoritenje materijala,

b) Tehni ki izvodljiv popre ni presjek
Poto nije mogu e napraviti nosa presjeka kao na slici 7.21a., jer greda ne bi bila
konstruktivna cjelina, potrebno je pojaseve spojiti rebrom i dobija se I profil. Ovakav
popre ni presjek ima veliki stepen iskoritenja materijala , koji se ra una kao

Wx
.
W xid

(7.50)

Za I profile =61% - 65%. Vrijednost za pravougaoni i kruni popre ni presjek je

mnogo manja, jer je kod ovih presjeka dosta materijala raspore eno blizu neutralne linije,
gdje materijal ima mali utjecaj na nosivost. Tako naprimjer za pravougaoni presjek =
33%, a za kruni presjek = 25%.
Pored I profila visoku nosivost imaju nosa i iji je popre ni presjek T profil ili prstenasti
presjek.
7.6. Nosa i idealnog oblika
Za aksijalno optere en tap konstantnog popre nog presjeka moe se re i da je idealan
slu aj konstruktivnog elementa, koji je svuda jednoliko napregnut, a materijal je potpuno
iskoriten. Naprotiv, kod greda jednakog popre nog presjeka, zbog promjenljivog momenta
savijanja, naponi su funkcija koordinate z, a popre ni presjek se mora odabrati prema
najve em naponu, zbog ega je materijal loe iskoriten.
Najbolje iskoritenje materijala dobije se kada su najve i naponi jednaki u svakom
popre nom presjeku. Takvi nosa i zovu se nosa i idealnog oblika (iste otpornosti, istog
napona na savijanje). Ovo je slu aj kod istog savijanja nosa a jednakog popre nog
presjeka, zbog konstantnog momenta savijanja.
Kod promjenljivog momenta savijanja, zahtjev za jednak maksimalni napon glasi

z max =
212

M x max
= const = d .
Wx

(7.51)

Ovo se moe ostvariti samo kada je

Wx = Wx ( z) =

M x ( z)

(7.52)

Otporni moment svakog popre nog presjeka nosa a mora biti funkcija koordinate z, kao i
moment savijanja. Ovo e se razmotriti na primjerima konzola s koncentri nim
optere enjem na slobodnom kraju za nekoliko oblika popre nog presjeka.
1. Nosa pravougaonog popre nog presjeka (b0, h0 u ukljetenju) i promjenljive irine (b =
b(z)) uzdu ose nosa a (slika 7.22a)
Iz (7.51) i (7.52) i sa Wx = b h2 / 6 slijedi:

6F z
6F l
=
d
2
b( z )h0 b0 h02
z
b( z ) = b0 .
l

z =

(7.53)
(7.54)

irina popre nog presjeka mijenja se linearno du ose z. Ovo je slu aj, naprimjer, kod
trougaone opruge (slika 7.22b). Ako se ova opruga u mislima isije e na n traka iste irine b1
= b0/n, koje se sloe jedna preko druge, tada se dobije slojevita lisnata opruga ili gibanj
(slika 7.22c,d) iji listovi se savijaju pojedina no. Potrebne dimenzije b0 i h0 se dobiju iz
(7.53):

b0 h02 =

6F l

(7.55)

Jedna od dvije dimenzije b0 ili h0 mora biti poznata i tada se druga dimenzija izra unava, ili
se izme u njih daje eljeni odnos b0 : h0.
Najve a irina opruge je u ukljetenju za z = l i iznosi

b0 =

6F l
.
h02 d

(7.56)

Tako e je na mjestu djelovanja sile b(z=0)=0. Me utim, kako ovdje djeluje transverzalna
sila F, to je potrebno odrediti minimalnu irinu b(z= 0) s obzirom na dozvoljeni napon
smicanja d po jedna ini (7.34)

3F
d ,
2bmin h

bmin

3F
.
2h d

(7.57)

213

a)

h0
z

l
Fl
-F z

b)

bz

b1/2 b0
b1/2

b1
z

c)

h0

n h0
d)
b1=b0/n

Slika 7.22. Konzola pravougaonog popre nog presjeka s koncentri nom silom na kraju:
a) optere enje konzole i dijagram momenta savijanja,
b) trougaona opruga kao nosa (jednakog napona na savijanje) idealnog oblika,
c) izgled opruge sa slojevima traka isje enim iz trougaone opruge,
d) tlocrt opruge
2. Nosa pravougaonog popre nog presjeka (b0, h0 u ukljetenju) i promjenljive visine
(h = h(z)) uzdu ose nosa a (slika (7.23)
Na osnovu izraza (7.53), izvedenog u ta ki 1. vrijedi

h( z ) = h0

z
.
l

(7.58)

U odnosu na osu z visina konzole se mijenja po krivoj (slika 7.23a), ili je s ravnom gornjom
ivicom prema slici 7.23b. Poto je sila uzeta u presjeku z=0, nosa se radi lake izrade
214

uzima stepenastog oblika ili u obliku suenja (slika 7.23 crtkano) koji obuhvataju idealni
oblik i nigdje ga ne sijeku. Primjena ovakvih oblika je kod ramova, greda, traverzi i sli no.

h0

h (z)

h(z)

h0/2

h0

b)

b0

h0/2

a)

z
Slika 7.23. Nosa pravougaonog presjeka paraboli nog idealnog oblika:
a) simetri an prema osi z, b) s ravnom gornjom ivicom
3. Nosa krunog popre nog presjeka (pre nika d0 u ukljetenju) i promjenljivog pre nika
(d=d(z)) uzdu ose nosa a
Kao u ta ki 1. i ovdje se iz (7.51) dobije jednakost

d ( z) = d 0 3
Potrebni pre nik d0 uz W0 =

d 03 =

z
.
l

d 03 / 32

32 F l

(7.59)

i (7.52) glasi

(7.60)

Pre nik konzole mijenja se po zakonu kubne parabole. Stvarni oblik izvodi se stepenastog
ili konusnog oblika (slika 7.24), koji obuhvataju idealan oblik i nigdje ga ne sijeku. Ovakav
prora un u cjelosti se primjenjuje kod osovina, koje po definiciji prenose momente
savijanja.

z
d0

d(z)

2d0/3

z
Slika 7.24. Idealni oblik nosa a krunog popre nog presjeka mijenja se po kubnoj paraboli
215

7.7. Oja anje nosa a lamelama

Zbog velikih teko a pri izradi nosa a idealnog oblika, taj problem se rjeava izradom
nosa a priblino idealnog oblika. Zbog velike primjene profilisanih nosa a standardnog
popre nog presjeka, uteda u materijalu i smanjenje teine moe se ostvariti oja anjem
lamelama (trakama) s gornje i donje strane nosa a zavarivanjem ili zakivanjem (slika 7.25).
a)

b)

F
A

ZAVAR

B
z0

z0

z1

z1

Standardni I-profil
1. par lamela
2. par lamela
M0 =

Fz0
2

M1 =

Fz1
2

M max =

Fl
2

Slika 7.25. Princip oja anja nosa a lamelama:

a) izbor duine lamele koritenjem dijagrama momenata,
b) spajanje lamela s nosa em I profila zavarivanjem
Na taj na in kod presjeka z0 nosa se moe dimenzionisati tako da prenosi moment M0, a
kod z1 odnosno l/2 da prenosi M1, odnosno Mmax. U optem slu aju broj lamela moe biti
onoliki koliko to tehni ke mogu nosti dozvoljavaju.
Za slu aj oja anja nosa a lamelama prema slici 7.25. teorijska duina, naprimjer, prvog
para lamela bi e
ll1 = l 2 z0

(7.61)

a z0 je odre eno iz jedna ine

M0 =

F
z 0 = d W x0 ,
2

(7.62)

gdje je Wx0 otporni moment povrine osnovnog nosa a.

Lamele moraju biti vezane za osnovni nosa , da bi sloeni presjek predstavljao
konstruktivnu cjelinu. Ta veza se moe ostvariti zakivcima i zavarivanjem, a ako se spajaju
drvene grede, ta veza se moe ostvariti zavrtnjima i modanicima.

216

7.7.1. Veza izme u lamela i osnovnog nosa a pomo u zakivaka

Kod veze ostvarene pomo u zakivaka treba odrediti korak zakivaka (slika 7.26a). Zato se
analizira element izme u presjeka z i z + dz (slika 7.26b). U tim presjecima na lamelama
djeluju naponi z i z + d z . Zbog prirataja napona na dodirnoj povrini lamele i
nosa a javlja se smi u i napon. Kada ne bi bilo veze izme u nosa a i lamela, one bi klizile
na nosa u. Stati ki uslov ravnotee sila glasi:

( z + d z )dA + bdz = 0,

z dA
A1

b =

A1

d z
dA,
dz
A1

(7.63)

gdje je A1 povrina popre nog presjeka lamele, a b je irina lamele, dok je

smicanja po jedinici duine.

e
h/2

sila

z+d z

b = Fs

dz

b)
a)
Slika 7.26. a) Veza izme u osnovnog nosa a i lamela pomo u zakivaka
b) Element isje en iz nosa a
Poto je na osnovu (7.13) i (7.15)

d z dM x y Fx
=
=
y
dz
dz I x I x
izraz (7.63) glasi

F
Fs = t
Ix

Ft S xl
ydA =
.
Ix
A1

(7.64)

Sxl je stati ki moment povrine popre nog presjeka lamele za osu x, a Ix je aksijalni
moment inercije presjeka oja anog nosa a.
217

Za par zakivaka u vezi koji su na rastojanju e sila smicanja je

z+

e
2

Sl
Fz = Fs dz = x
Ix
e
z

z+

e
2

Ft dz =

e
z
2

Ft S xl
e.
Ix

(7.65)

Ako je nosivost na smicanje jednog zakivka F1, tada mora biti

Ft S xl
e 2 F1 ,
Ix

(7.66)

odakle se dobija korak zakivaka

2 F1 I x
.
Ft S xl

(7.67)

Ako je zadat dozvoljeni smi u i napon, tada je na osnovu (5.21)

F1 = d
gdje je d pre nik zakivka.

d 2
,
4

(7.68)

Na osnovu (7.67) i (7.68) dobija se

d I x d 2
2 Ft S xl

(7.69)

Korak zakivaka se ra una prema Ftmax i uzima se konstantan razmak zakivaka du nosa a.

7.7.2. Veza izme u lamela i osnovnog nosa a izvedena zavarivanjem

Veza ostvarena zavarivanjem esto se izvodi s prekidima, tako da su zavari duine c i
debljine a na razmaku e (analogno razmaku zakivaka), to se vidi na slici 7.27.
Korak zavara odre uje se iz uslova da nosivost duplog zavara ne pre e silu smicanja koja
optere uje zavare.
Na osnovu (5.23) je

Fz =

218

2
i =1

Asi d = 1,4ac d

b
a

e
c

Slika 7.27. Limeni nosa izveden zavarivanjem

A uz (7.65) se dobija

Ft S xl
e 1,4ac d ,
Ix
odnosno

Ix
1,4ac d ,
Ft S xl

(7.70)

gdje je Ix aksijalni moment inercije zavarenog nosa a.

Kontrola smi u eg napona se vri prema sili smicanja (7.65) koja optere euje par zavara, tj.

z =

F Sle
1
Fs dz = t x d
Az
1,4acI x

(7.71)

7.7.3. Prora un modanika sloene grede

Sloena greda se sastoji iz dvije ili vie vezanih greda. Na slici 7.28a prikazane su dvije
grede koje su optere ene silom F, a na slikama 7.28b i c prikazana je promjena normalnog
napona za slu aj da te grede nisu spojene i kada su spojene.
Za slu aj prikazan na slici 7.28b, svaka greda se deformie sama za sebe i ne klize jedna po
drugoj. Za svaku gredu je prema (7.25)

M 1 max = W x1 d =

bh 2
d,
6
219

a za dvije nevezane grede bi e

'
M max
= 2 M 1 max =

bh 2
d.
3

2h

h h

F
b
a)

b)

c)

Slika 7.28. a) Sloena greda optere ena silom F

b) Promjena normalnog napona za nevezane grede
c) Promjene normalnog napona za vezane grede
Za slu aj na slici 7.28c, tj. kada su grede vezane bi e

M max =

2
b ( 2h ) 2
d = bh 2 d ,
6
3

to pokazuje da je nosivost nosa a dva puta pove ana, kada je sprije eno klizanje. Jedna od
mogu ih veza ovih greda je pomo u modanika (slika 7.29). Oni se prave prizmati nog
oblika, preuzimaju silu smicanja i onemogu avaju klizanje greda po dodirnoj povrini.

Fs

y
Slika 7.29. Grede spojene pomo u modanika

Pri optere enju sloene grede javlja se sila smicanja po jedinici duine i iznosi

Fs1 =

Ft S x'
Ix

(vidjeti izraz (7.64)), gdje je

220

S x' =

bh 2
b( 2 h) 3 2 3
,a Ix =
= bh , te se dobija
2
12
3

2h

Fs

Fs1 =

3 Ft
.
4 h

(7.72)

Jedan modanik preuzima silu smicanja na duini e (razmak modanika), koja iznosi

3
4h

Fs =

z+

e
2

Ft dz =

e
z
2

3Ft e
.
4h

(7.73)

Dimenzije modanika se odre uju tako da ne do e do smicanja kroz modanik i gnje enja
drveta zbog pritiska silom Fs. Moraju biti ispunjeni sljede i uslovi:
-

za modanik (provjera smi u eg napona kroz modanik)

m =
-

(7.74)

za dodirnu povrinu izme u grede i modanika (provjera napona gnje enja)

Fs
c,
d
b
2

Fs
dm ,
ba

(7.75)

za gredu (provjera smi u eg napona)

Fs
d.
b (e a )

(7.76)

Iz izraza (7.74), (7.75) i (7.76) odre uju se dimenzije modanika a i d i razmak modanika
e.

7.8. Deformacioni rad

Deformacioni rad pri istom savijanju jednak je radu momenta savijanja Mx na zaokretanju
popre nog presjeka za ugao d (slika 7.2b). Pri tome se pretpostavlja da moment savijanja
djeluje stati ki, tj. da postepeno raste od nule do kona ne vrijednosti. Deformacioni rad
jednak je

dWd =

1
M x d
2

(7.77)

i on je analogan izrazu (4.49). Naime, sili F i izduenju l odgovaraju moment savijanja Mx

i ugao zaokretanja popre nog presjeka d .
221

U izraz (7.77) uvrtava se d

M
1
dz
(izraz 7.1), gdje je
= x (izraz 7.14) i dobija
RK
R K EI x

se:

dWd =

1 M x2
dz.
2 EI x

(7.78)

M x2
= const., pa je ukupni deformacioni rad
EI x

Poto je Mx = const., bi e

M x2
M x2 l
dz =
,
2 EI x
2 EI x

Wd =
l

(7.79)

gdje je l duina nosa a.

Kod savijanja silama, koje se sastoji iz istog savijanja i smicanja, ukupni deformacioni rad
se ra una kao suma deformacionog rada istog savijanja i smicanja, tj.:

Wd = WdM + WdFt .

(7.80)

Prvi lan u izrazu (7.80) je

WdM =
l

M x2
1
dz =
M x2 dz ,
2 EI x
2 EI x l

jer je Mx const.
Drugi lan se dobija iz (5.19a), tj.

dWdFt =

2
2G

Wd' =

ili uz (5.15)

dAdz.

1 2 Sx
Ft
2G
I xb

Poto je Ft = Ft(z), moe se pisati

222

Wd' =

2
2G

, pa je

(7.82)

Smi u i napon je dat izrazom (7.32), pa se dobija

dWdFt =

(7.81)

dAdz.

Ft
d

1
=
2G

Ft dz
l

Sx
I xb

dA.

(7.83)

Uvodi se novi pojam smicajni koeficijent, koji je dat izrazom

2

Sx
I xb

= A
A

dA =

A
Ix

Sx
b

dA.

(7.84)

Izraz (7.83) uz (7.84) prelazi u

WdFt =

Ft 2 dz.
2GA l

(7.85)

Ukupni deformacioni rad jednak je:

Wd =

M x2 dz +
Ft 2 dz.
2 EI x l
2GA l

(7.86)

Smicajni koeficijent zavisi od oblika popre nog presjeka. Naprimjer, za pravougaoni

popre ni presjek = 1,2, a za kruni je = 1,1.

7.9. Primjeri i zadaci

Primjer 7.1.
Greda ABC (slika 7.30a) izloena je ravnomjerno raspodijeljenom optere enju q = 3 kN/m.
Ona je napravljena od eli ne plo e (debljine = 12mm) zavarivanjem, tako da formira
presjek oblika [ profila irine b = 300mm i visine h = 80 mm (slika 7.30b). Pri prora unu
zanemariti zavare.
Odrediti maksimalni zateu i i pritiskuju i napon u gredi uzrokovan optere enjem prema
slici.
b = 300 mm

q = 3,0 kN/m
A
y

x
B

3,0 m

1,5 m
a)

= 12 mm

h = 80 mm

= 12 mm

y
b)

Slika 7.30. a) Greda izloena ravnomjerno raspodjeljenom optere enju

b) Popre ni presjek grede
223

Rjeenje:
Reakcije oslonaca se dobijaju iz stati kih uslova ravnotee:

Fyi = 0,

FA + FB q 4,5 = 0,

M A = 0, FB 3
FB = 10,125kN,

q 4,5 2
= 0,
2

FA = 3,375 kN.

Momenti savijanja u karakteristi nim ta kama su:

MB =
Ft = 0,

q1,5 2
= 3,375kNm
2

3,375 q z0 = 0, z0 = 1,125 m

MD = 3,375 1.125 -

3 1,125 2
= 1,898kNm
2

FA
3,375 kN
a)

4,5 kN
D

Ft

FB
+

5,625 kN
3,375 kNm
b)

1,125m
+

M
x

1,898 kNm

Slika 7.31. a) Dijagram transverzalnih sila

b) Dijagram momenata savijanja
Poloaj teita popre nog presjeka na slici 7.31c. u odnosu na osu x1 je prema (D1.8)

yc =

y ci Ai

y c1 A1 + y c 2 A2 + y c3 A3

Ai
A1 + A2 + A3
A1 = (b-2 ) = 276 12 = 3312mm2,
224

A2 = A3 = h = 80 12 = 960 mm2,
A1
x1

C1

x
C3
A3
yC3
= 12 mm

yC

= 12 mm

C2

h = 80 mm

A2

b = 300 mm

Slika 7.31. c) Popre ni presjek grede

y c1 =

= 6mm,

y c2 = y c3 =

h
= 40mm,
2

2
6 3312 + 2 40 960
yc =
= 18,48mm.
3312 + 2 960
Glavne centralne ose inercije su ose x i y.

Aksijalni moment inercije povrine za x osu odre uje se primjenom tajnerove teoreme
(D1.16):

Ix =

I xi =

(I

xci

+ Ai a i2 ,

gdje je Ixci sopstveni moment inercije, a Aiai2 poloajni moment inercije.

Ix

Ix =

(b 2 ) 3 + A
=

(300 24)12 3
12

12

yc

+ 3312( 18,48 6 ) 2 + 2

h 3

h
+2
+ A2 yc
12
2

12 80 3
2
+ 960(40 18,48)
12

I x = 2 ,47 10 6 mm 4 .
Otporni momenti povrine su:

225

W xg =

Ix
I
2 ,47 10 6
= x =
= 13,36 10 4 mm 3 ,
yg
yc
18,48

W xd =

Ix
Ix
2 ,47 10 6
=
=
= 4 ,01 10 4 mm 3 .
y d h y c 80 18,48

Najve i naponi u presjeku maksimalnog pozitivnog momenta savijanja su prema (7.22):

eD = dD =

M xD
1,898
=
= 47 ,3 10 3 kPa ,
5
W xd
4 ,01 10

cD = gD =

M xD
1,898
=
= 14 ,2 10 3 kPa.
5
W xg
13,36 10

Najve i naponi u presjeku ekstremnog negativnog momenta savijanja su:

eB = gB =

M xB
3,375
=
= 25,3 10 3 kPa ,
5
W xg 13,36 10

cB = dB =

M xB
3,375
=
= 84,2 10 3 kPa.
W xd
4 ,01 10 5

Indeksi g i d zna e gornja i donja vlakna, a e i c zatezanje i pritisak.

Maksimalne vrijednosti napona zatezanja i pritiska su:

e max = 47 ,3MPa ,

c max = 84 ,2MPa .

Primjer 7.2.
Drvena greda AB optere ena koncentrisanim silama F ima pravougli popre ni presjek
irine b = 100 mm i visine h = 150 mm (slika 7.32.). Sile djeluju na rastojanju l0 = 0,5m od
oslonca A i B. Odrediti maksimalnu vrijednost sile F ako je dozvoljeni normalni napon (na
zatezanje i pritisak) d =11MPa, a dozvoljeni smi u i napon d =1,2MPa. Zanemariti
teinu grede.

226

F
A

B
l0

l0
b

a)

b)

Slika 7.32. a) Savijanje grede pod dejstvom sila F

b) Popre ni presjek grede

Rjeenje:
Iz stati kih uslova ravnotee o igledno je da su reakcije u A i B iste, FA=FB=F.
Maksimalna transverzalna sila je Ftmax = F, a maksimalni moment savijanja je Mmax=Fl0.
Za pravougaoni popre ni presjek je:
- povrina A = bh,
-

otporni moment povrine

W=
F

bh 2
.
6

F
F

F
a)

Ft

Mx

b)

Slika 7.33. a) Dijagram transverzalnih sila b) Dijagram momenata savijanja

Maksimalni normalni i smi u i naponi u gredi se dobijaju iz (7.22), odnosno (7.34):

227

M max 6 Fl 0
3 Ft max 3F
=
, max =
=
2
Wx
2 A
2bh
bh
d i max d , sila F iznosi:

max =
Poto mora biti max

F1 =

d bh 2 11 10 3 0 ,1 0 ,15 2
=
= 8,25kN ,
6l 0
6 0 ,5

F2 =

2 d bh 2 1,2 10 3 0 ,1 0 ,15
=
= 12kN .
3
3

Usvaja se vrijednost koja zadovoljava oba uslova, tj.

Fmax = F1 = 8,25 kN.

Promjena normalnog i smi u eg napona prikazana je na slici 7.33c.

max
+

max

Slika 7.33. c) Promjena normalnog i smi u eg napona

Primjer 7.3.

Greda AB je gra ena od tri manje drvene grede, koje su me usobno spojene lijepljenjem
kao to je prikazano na slici 7.34. Maksimalni dozvoljeni napon smicanja za drvo je d =
800kPa. Maksimalni dozvoljeni napon smicanja na lijepljenom spoju je 700 kPa.
Maksimalni dozvoljeni normalni napon u drvetu ne smije prekora iti 12 MPa. Kolika je
maksimalna dozvoljena vrijednost sile F.
100 mm

3 F [N]

3 F [N]

A
2m
0,5 m

4,5 F [Nm]
B

50 mm
140 mm
50 mm

0,5 m

lijepljeni spoj

x
y

Slika 7.34. Savijanje grede izra ene od tri manje grede koje su zalijepljene
228

Rjeenje:
Reakcija oslonaca se odre uje iz stati kih uslova ravnotee:

Fyi = 0,

FA + FB = 6 F ,

M A = 0,

FB 3 + 4,5 F 3F 2,5 3F 0,5 = 0,

FB = 1,5F [N ] ,

FA = 4,5 F [N ].

Aksijalni moment inercije za glavnu centralnu osu inercije, x osu, je

Ix =

bh 3 100 240 3
=
= 115,2 10 6 mm 4 .
12
12
3F

3F

4,5 F

FA

FB

y
4,5F

a)

Ft

1,5F
1,5F

Mx

b)

2,25F

4,5F
5,25F

Slika 7.35. a) Dijagram transverzalnih sila

b) Dijagram momenata savijanja

Maksimalni normalni napon se odre uje pomo u (7.13) i mora biti max d .

max =

M x max
5,25 F 0 ,12
y max =
= 12 10 6
Ix
115,2 10 6

F = 2 ,19 10 3 N = 2,19kN

Maksimalni smi u i napon se ra una prema (7.32) i mora biti max d .

Stati ki moment povrine (D1.5) iznad neutralne linije je

S 1x / 2 = b

hh
= 100 120 60 = 720 10 3 mm 3 .
24

229

 max =

Ft max S x1 / 2 4,5 F 720 10 6

=
= 800 10 3 , F = 2,84 10 3 N = 2,84kN
6
I xb
115,2 10 0,1

Za lijepljeni spoj je

Ft max S xl
, a S xl = 100 50 95 = 475 10 3 mm 3 .
I xb

4 ,5 F 475 10 6
= 700 10 3 , jer je za lijepljeni spoj d = 700 kPa, a sila je
115,2 10 6 0 ,1

F = 3,77 103 N = 3,77 kN.

Maksimalna dozvoljena vrijednost sile je Fmax = 2,19 kN.

Primjer 7.4.

Za popre ni presjek grede na slici 7.36 odrediti poloaj centra smicanja, ako je intenzitet
transverzalne sile 18 kN.
40 mm

60 mm

100 mm

6 mm

5 mm

Slika 7.36. Popre ni presjek grede

Rjeenje:

Aksijalni moment inercije popre nog presjeka za glavnu centralnu osu inercije x (D1.16) je:

Ix =
Ix =
230

(h t )

12

+2

bt
h
+ 2bt
12
2

6 (100 5)
+ 2 100 5 50 2 = 293 10 4 mm 4 .
12
3

Stati ki momenti povrine u karakteristi nim ta kama (D1.5) su:

h
= 100 5 50 = 25000mm 3
2
ht ht
95 2 6
= S x1 +

= 25000 +
= 31770mm 3 .
2
4
8

S x1 = bt
S x2

Smi u i naponi su prema (7.32):

Ft S x1
18 25 10 6
1 =
=
= 25,6 10 3 kPa = 25,6 MPa
8
I x 1
293 10 0 ,006
2 =

Ft S x 2
18 31,77 10 6
=
= 32 ,5 10 3 kPa = 32 ,5MPa
I x2
293 10 8 0 ,006
t

Fp
1

25,6

Ft
x

2
e

32,5

Fp
12,3

'

18,4
Slika 7.37. Dijagram smi u ih i dopunskih smi u ih napona

Dopunski smi u i naponi u pojasu su prema (7.37):

F S (s)
lp = t
=
I x t (s)

Ft b l t
I xt

h
2,

pa je maksimalna vrijednost s lijeve, odnosno s desne strane

231

0 ,1
2 = 12 ,3 10 3 kPa = 12 ,3MPa
lp =
293 10 8 0 ,005
0 ,1
18 0 ,06 0 ,005
2 = 18,4 10 3 kPa = 18,4 MPa
dp =
8
293 10 0 ,005
18 0 ,04 0 ,005

Centar smicanja se odre uje prema slici 7.37:

Fph = Fte,a

1
1
3
3
Fp = 18,4 10 0 ,06 0 ,005 12 ,3 10 0 ,04 0,005 = 2 ,76 1,23 = 1,53kN
2
2

te je

e=

1,53 0 ,1
= 0 ,0085m = 8,5mm .
18

Primjer 7.5.

Greda sa prepustom optere ena je neprekidnim optere enjem q, prema slici 7.38. Ako je
greda od standardnog I profila, izra unati dimenzije jednog para lamela da u ta kama K i
K1 moment bude jednak polovini vrijednosti maksimalnog momenta savijanja.

q
z

K
a

K
a

Slika 7.38. Savijanje grede oja ane parom lamela

Rjeenje:

Maksimalni moment savijanja je M max =

232

qa 2
.
2

qa 2
1
M max =
,
2
4
qz 2
qa 2
2
= K =
, te je z K =
a = 0,707 a.
2
2
4

Prema

MK

uslovima

zadatka

MK

druge

strane

je

K
zk

K
l0
Mmax

Mx

MK

Slika 7.39. Dijagram momenata savijanja

Zbog simetrije dijagrama momenata savijanja proizilazi da je potrebna duina lamela

(nosa a) za oja anje
l0 = 2(a zK) = 0,59 a.

Potrebna vrijednost dimenzija neoja anog I profila dobija se iz uslova (7.24),

W xpr M K / d , pri emu se usvaja prva ve a vrijednost iz tablica za standardne
profile.
irina lamela jednaka je irini b pojasa I profila.
Debljina lamela za oja anje odre uje se iz uslova W x 0 M max / d .
Aksijalni moment inercije presjeka oja anog dijela za osu x (D1.16) iznosi (slika 7.38)

I xo = I xpr + 2

b 3
h
+ b +
12
2 2

, odnosno

1
2
I x 0 I xpr + b (h + ) , gdje je
2

b 3
0.
12

Otporni moment savijanja u tom slu aju iznosi

233

Wx0

W x 0 W xpr
Iz uslova

1
2
I xpr + b(h + )
2
, to se, ukoliko je h >> , moe napisati
h
+
2
+ bh.

I
x0 =
y max

W x 0 qa 2 / 2 d , odnosno Wxpr + bh qa 2 / 2 d , dobije se kona no

debljina lamela

1 qa 2
W xpr .
bh 2 d

Zadatak 7.6.

Privremena drvena brana je napravljena od horizontalnih dasaka A poduprtih vertikalnim

drvenim stubovima B koji su sputeni u zemlju tako da se ponaaju kao konzole (slika
7.40). Stubovi su kvadratnog popre nog presjeka dimenzija b x b, a na rastojanju s = 0,8m.
Pretpostaviti da je visina nivoa vode (za vodu = 9,81 kN/m3) jednaka visini brane, tj. h =
2m. Odrediti minimalne dimenzije stubova (b), ako je dozvoljeni normalni napon za drvo
d =8MPa.
b

B
B

A
a)

q0

b)

c)

Slika 7.40. Drvena brana a) pogled odozgo, b) bo ni pogled, c) dijagram optere enja
Rezultat:
b = 199 mm
234

Zadatak 7.7.

Pontonski most (slika 7.41.) je napravljen od dvije uzdune drvene grede, spojne grede, da
premosti rijeku izme u susjednih pontona, a popre no na njih su poloene daske.
Pretpostavlja se da uniformno optere enje dasaka od 10 kN/m2 djeluje preko spojnih greda
(optere enje uklju uje teinu greda i dasaka). Daske su duge 2,4m a grede su poduprte na
rastojanju od 3,6 m. Dozvoljeni normalni napon u drvetu je 17,5 MPa. Ako grede imaju
kvadratni popre ni presjek, kolika je njihova minimalna irina?
Daska
Ponton

Greda
Slika 7.41. Pontonski most
Rezultat:
bmin= 188mm
Zadatak 7.8.

Za vrijeme izvo enja mosta nose e grede su isturene vani prema drugom kamenom stubu
(slika 7.42.). Svaka greda ima duinu prepusta od 52 m i popre ni presjek I profila
dimenzija prikazanih na slici 7.42. Pretpostavlja se da optere enje svake grede (za vrijeme
izvo enja mosta) iznosi 11 kN/m, to uklju uje i teinu grede. Odrediti maksimalan
normalni napon u gredi uzrokovan datim optere enjem.

5 cm

2,5 cm

240 cm

60 cm

b)
a)
Slika 7.42. a) Konstrukcija mosta, b) popre ni presjek grede
235

Rezultat:

max = 165MPa

Zadatak 7.9.

Greda kranske dizalice optere ena kao na slici 7.43. ima pravougaoni popre ni presjek
dimenzija kao na slici 7.43. Zanemaruju i teinu grede i dimenzije kotura C izra unati
napone u ta kama A i B popre nog presjeka grede na mjestu udaljenom 3 m od vrha grede i
nacrtati stanje napona na izdvojenom elementu.

100 mm

150 mm

x 70 mm
A
B

C
3m

45
90 mm

4 kN

Slika 7.43. Kranska dizalica

Rezultat:

2,845 MPa

87,2 MPa

2,277 MPa

Zadatak 7.10.

Stolica ski-lifta (slika 7.44) je vezana eli nom cijevi vanjskog pre nika 60mm i
unutranjeg pre nika 52 mm. Teina stolice i putnika predstavljena je na slici teinom G=
2kN. Odrediti maksimalne smi u e napone i normalne napone u ta ki C presjeka A-A
datog na slici.

236

45

A
C

0,4 m

1m

Slika 7.44. Stolica ski-lifta na eli noj cijevi

Rezultat:

1 = 0,

2 = 127,8MPa,

1 = 63,9 MPa.

Zadatak 7.11.

Dimenzionisati gredu popre nog presjeka kao na slici 7.45 ako je dozvoljeni normalni
dc =
napon na istezanje de =40MPa, odnosno dozvoljeni normalni napon na pritisak
120 MPa. Za dimenzionisanu gredu nacrtati raspored normalnih i smi u ih napona u
presjeku grede na mjestu oslonca B. Koncentracije napona zanemariti. Poznato je a = 1m,
q = 10

kN
.
m

1,25 t

4t

B
2a

2a
2t

b)

a)
5t
Slika 7.45. a) Greda pod optere enjem
b) Popre ni presjek grede
237

Rezultat:
t = 3,68cm,

max g = 40 MPa,

max d = 20 MPa,

max = 0,738MPa

Zadatak 7.12

Greda prikazana na slici 7.46. je napravljena spajanjem dasaka utog bora popre nog
presjeka 1 x 5 cm. Granica te enja utog bora je F =35 MPa. Odrediti broj dasaka
potrebnih za gredu ako je stepen sigurnosti = 2.
q=4 kN/m

5 cm

4 kN

B
0,2 m

0,4 m

0,2 m

0,4 m
1 cm

b)

a)
Slika 7.46. a) Greda pod optere enjem
b) Popre ni presjek grede
Rezultat:
n=8
Zadatak 7.13.

Drvena greda sastavljena od dasaka optere ena je kao na slici 7.47. Drvene daske spojene
su vijcima. Dozvoljena sila smicanja vijaka je Fsd = 250 N. Odrediti korak vijaka da bi sila
smicanja vijaka bila u dozvoljenim granicama.

F = 920 N

6 cm

6 cm

a)
Slika 7.47. a) Drveni nosa pod optere enjem
b) Popre ni presjek nosa a
238

b)

Rezultat:
e = 4,76 cm
Zadatak 7.14.

Horizontalna sila intenziteta 900 N djeluje na kraju poluge ABD (slika 7.48). Krak AB
poluge ima pre nik od 36 mm.
Odrediti: a) normalni i smi u i napon u elementu u okolini ta ke H ije su stranice
paralelne y i z osama,
b) glavne ravni i glavne napone u ta ki H.
z

540 mm

300 mm

120 mm

36 mm

F
A

x
y
Slika 7.48. Poluga optere ena silom F
Rezultat:

90,2 MPa

a)

53,1 MPa

b)

-30,5
31,3 MPa

58,9 MPa

239

Zadatak 7.15.

Za tankozidni rasje eni prstenasti popre ni presjek prema slici 7.49. treba odrediti napone
smicanja usljed popre ne sile F i centar smicanja.

t
r
x

y
Slika 7.49. Tankostijeni rasje eni prstenasti popre ni presjek
Rezultat:

240

F (1 cos )
; xM=2r
rt

Koso savijanje
Dafer Kudumovi , Mainski fakultet Tuzla
Veoma esto se deava da sile koje djeluju na gredu ne lee ni u jednoj od glavnih ravnina
inercije popre nog presjeka, tj. linije djelovanja sila F ne poklapaju se ni s jednom od
glavnih centralnih osi inercije presjeka. Naprezanje koje se javlja na takvoj konstrukciji
naziva se koso savijanje (slika 8.1).
y

x
glavne centralne
ravnine inercije

C
(2)y

(2)

(1)

x(1)

ravnina
optere enja

a)
b)

Slika 8.1. Koso savijanje nosa a

241

8.1. Normalno naprezanje kod kosog savijanja

Za odre ivanje naprezanja u nosa u pri kosom savijanju koristi se princip superpozicije, tj.
ovakvo savijanje svodi se na dva jednostavna savijanja oko glavnih centralnih osa inercije.
Naprimjer optere enje na konzolnom nosa u, kosa sila F, (slika 8.1a) moe se rastaviti na
dvije komponente u pravcima glavnih osa inercije popre nog presjeka. Dakle, za
pravokutni presjek konzole, na rastojanju z (slika 8.2.) optere enje F se rastavlja na
komponente Fx i Fy.
y
n
s
trag ravnine
optere enja

Fx

Mx

F Fy
My

s
n
Slika 8.2. Popre ni presjek konzole s nazna enim tragom ravnine optere enja i neutralnom
linijom
Te komponente sile F u pravcu glavnih osa inercije su:

Fy = F cos ,

Fx = F sin ,

gdje je ugao to ga sila F zatvara sa y osi. Svaka od ovih komponenti izaziva naprezanja,
normalna i smi u a, iji je raspored prikazan na slikama 8.3. i 8.4.

y
+ + + + + + + + + +

- - - - - - - - - - - -

Fy

(Mx)

(Fy)

Slika 8.3. Optere enje nosa a komponentom FY i promjena normalnog i smi u eg

naprezanja
242

+ + + + + + + + +

- - - - - - - - - - -

Fx

(My)

(Fx)

Slika 8.4. Optere enje nosa a komponentom Fx i promjena normalnog i smi u eg

naprezanja
Obzirom da se mogu odrediti komponentna naprezanja, u bilo kom popre nom presjeku
nosa a, ukupno naprezanje moe se na i primjenom principa superpozicije.
Kod kosog savijanja obi no se koordinatne ose x i y orijentiu tako da oba lana
normalnog naprezanja u ta kama prvog kvadranta budu pozitivna. Da bi se ova naprezanja
odredila potrebno je razloiti vektor ukupnog momenta savijanja M (slika 8.2), koji je
normalan na ravninu optere enja, na komponente u pravcu glavnih osa inercije Mx i My.
Ove komponente u nekom presjeku z iznose:

M x = Fy z = F cos z = M cos ,
M y = Fx z = F sin z = M sin .

(8.1)

Komponente momenta savijanja Mx i My u promatranom popre nom presjeku uzrokuju

naprezanja, koja se ra unaju pomo u izraza (7.13), a jednaka su:

(z M x ) =

MX
F cos z
y=
y,
IX
IX

odnosno
(M y )

My
Iy

x=

F sin z
x.
Iy

U op em slu aju ukupno normalno naprezanje dobiva se primjenom principa superpozicije

i iznosi:
243

(My )

z = (z M x ) + z

Mx

Ix

My

x.

Iy

(8.2)

U izrazu (8.2) Ix i Iy su glavni centralni momenti inercije presjeka, a x i y su koordinate

pripadaju e ta ke, koje se uvrtavaju s njihovim predznacima (slika 8.5.). Dakle, kod
kosog savijanja javlja se istovremeno savijanje grede oko dvije glavne centralne ose
inercije.
y
x

Mx
D

Fx M y
A
z

Fx

Fy
Fy

Slika 8.5. Poloaj sila i momenata u presjeku na udaljenosti z

Za bilo koju ta ku normalno naprezanje je:

z =

My
Mx
y+
x,
Ix
Iy

(8.2a)

a nakon uvrtavanja izraza (8.1) dobija se

z = M

cos
sin
y+
x,
Ix
Iy

(8.2b)

Ta ke popre nog presjeka u kojima je normalno naprezanje jednako nuli ine neutralnu
liniju. Njen poloaj moe se odrediti iz izraza (8.2b), tj. iz uvjeta

cos
sin
y+
x, = 0
Ix
Iy

odakle se dobiva jedna ina neutralne linije

244

y=

I x sin
I
x = x tgx.
I y cos
Iy

(8.3)

Jedna ina (8.3) moe se pisati

y = tgx ,

(8.4)

gdje je tg koeficijent nagiba neutralne linije, koji je na osnovu (8.3) i (8.4) jednak

tg =

Ix
tg
Iy

(8.5)

Iz (8.5) vidljivo je da uglovi i nisu jednaki i da poloaj neutralne linije ne zavisi od

intenziteta sile F ve od ugla , nagiba ravnine optere enja prema osi y, kao i od oblika
popre nog presjeka.
Izraz (8.5) moe se pisati kao

tg =

Ix
I
tg (90 0 ) = x ctg ,
Iy
Iy

gdje je ugao izme u ravnine optere enja i x ose.

U op em slu aju za glavne centralne momente inercije vrijedi Ix Iy, to zna i da je
tg tg -1

(8.6)

tj. uvjet ortogonalnosti pravaca n-n i s-s nije ispunjen (slika 8.2.).
Uvjet (8.6) je ispunjen samo kada je Ix = Iy i tada je neutralna linija okomita na ravninu
optere enja, a savijanje se deava u ravnini djelovanja optere enja.
Iz jedna ine neutralne linije (8.4) vidi se da ona prolazi kroz teite popre nog presjeka i
dijeli ga na zonu zatezanja i pritiska.
Da bi se utvrdilo kako se mijenja ukupno naprezanje s promjenom okomitog rastojanja
ta ke od neutralne linije, promatra se ta ka N u prvom kvadrantu (slika 8.6), a njeno
rastojanje od linije n-n je:
n= x sin + y cos.

(8.7)

Koriste se trigonometrijske formule i izraz (8.5), pa se dobija:

sin =

tg
1 + tg
2

Ix
tg
Iy
2
x
2
y

I
1 + tg 2
I

, cos =

1
1 + tg
2

1
I2
1 + x2 tg 2
Iy

245

y
s

n
E

N
n
C

y
x

A
n

E
n

n
A
Slika 8.6. Promjena ukupnog normalnog naprezanja kod kosog savijanja
Izraz (8.7) sada glasi:

n=

Ix
tgx + y
Iy
I2
1 + x2 tg 2
Iy

Uz (8.2b) dobija se

246

sin
cos
x+
y
Iy
Ix
sin 2 cos 2
+
I y2
I x2

n=

U izrazu (8.8)

lan

z
M
.
2
sin cos 2
+
I y2
I x2

(8.8)

sin 2 cos 2
+
= const . za odre eni popre ni presjek i
I y2
I x2

odre eno optere enje, pa se dobija

z = const .n .

(8.9)

Izraz (8.9) pokazuje da se normalno naprezanje linearno mijenja s odstojanjem n od

neutralne linije. Dakle, maksimalna naprezanja se javljaju u ta kama koje su najudaljenije
od neutralne linije (slika 8.6).
Ovdje treba naglasiti da su momenti savijanja Mx i My funkcije koordinate z. Znak im ne
mora biti isti du nosa a. Zbog ovoga ugao nagiba ravni optere enja nije konstantan du
grede. Poto poloaj neutralne linije zavisi od tog ugla (izrazi (8.4) i (8.5)), zna i da
neutralne linije popre nih presjeka ne lee u jednoj ravni.
Pored normalnih naprezanja, javljaju se i smi u a naprezanja od transverzalnih sila Ftx i Fty.
Ova naprezanja su mala u pore enju s normalnim i mogu se zanemariti.

8.2. Savijanje grede silama koje ne lee u istoj ravnini

Savijanje grede silama koje ne lee u istoj ravnini susre e se naprimjer pri prora unu
osovina. Tada se zadano optere enje rastavlja u komponentna optere enja koja djeluju u
glavnim ravninama i konstruiraju se odgovaraju i dijagrami momenta savijanja, Mx i My.
Kao primjer razmotrena je greda okruglog presjeka, koja se oslanja u A i B, a optere ena je
silama F1, F2 i F3, koje djeluju okomito na njenu uzdunu os, ali ne lee u istoj ravnini, ve
zatvaraju uglove 1 , 2 , 3 s glavnom osi y (slika 8.7.).

F1 cos 1 , F2 cos 2 , F3 cos 3 , koje lee u glavnoj

ravnini zy i na komponente F1 sin 1 , F2 sin 2 , F3 sin 3 , koje lee u glavnoj
Sile se rastave na komponente

ravnini xz. Kada se na u reakcije u osloncima za svaki od ta dva sistema sila, mogu se
konstruirati dijagrami momenata savijanja Mx i My.
Naprezanje u nekom presjeku z moe se zatim lahko odrediti, ako se u izraz (8.2)

z =

My
Mx
y+
x
Ix
Iy

247

y
a)

F2cos2

F1cos1

F3cos3

F3
z

F2 y

F1

Mx
1
2

b)

+
x

F2sin2

F3sin3

z
B
F1sin1

c)

My

+
Slika 8.7. Koso savijanje grede optere ene sistemom sila

uvrste odgovaraju e vrijednosti Mx i My. Me utim, promatrani primjer bitno se razlikuje od

kosog savijanja, koje je razmatrano u poglavlju 8.1. Naime, pri savijanju usljed optere enja
koje
lei
u
jednoj
ravnini,
odnos
izme u
momenata
savijanja
M y = M sin i M x = M cos ima konstantnu vrijednost i jednak je tg, to nije
slu aj u ovom primjeru.
8.3. Dimenzioniranje nosa a na osnovi dozvoljenog naprezanja
Izraz za prora un naprezanja koji je izveden na osnovu promatranja pravougaonog presjeka
vrijedi i za sve druge presjeke ije su osi x i y odnosno 1 i 2 glavne centralne osi inercije.
Neki od mogu ih popre nih presjeka prikazani su na slici 8.8.
Da bi se izvrilo dimenzioniranje grede napregnute na koso savijanje treba na osnovu
dijagrama momenata savijanja na i popre ne presjeke u kojima su momenti savijanja
maksimalni i u tim presjecima traiti max. Nakon toga treba uporediti max s dozvoljenim
naprezanjem d. Polaze i od izraza (8.2a) moe se pisati

248

 z max =

My
Mx
y max +
x max d .
Ix
Iy

(8.10)

Slika 8.8. Popre ni presjeci s glavnim centralnim osima inercije

Poto su aksijalni otporni momenti povrine

Wx =

Ix
,
y max

Iy

Wy =

x max

bi e jedna ina vrsto e pri kosom savijanju

z max =

Mx
Wx

My
Wy

d .

(8.11)

Budu i da su u izrazu (8.11) dvije nepoznanice, Wx i Wy potrebno je da bude zadan odnos

Wx / Wy, a zatim se odre uje npr. Wx. Iz (8.11), a uz k =

Wx

M x + kM y
d

Wx
dobija se
Wy

(8.12)

Za pravokutne presjeke koeficijent k je uvijek jednak odnosu visine presjeka h i irine b, tj.

bh 2
W
h
k = x = 62 = .
W y hb
b
6
249

Za valjane profile koeficijent k u prvoj probi dimenzioniranja uzima se da iznosi: za I profil

k = 8-10, a za [ profil k = 6-8.
Prema tome, pri dimenzioniranju grede izloene kosom savijanju mjerodavno je
maksimalno naprezanje u opasnom presjeku i to je naprezanje u najudaljenijoj ta ki od
neutralne linije. Pri tome treba prethodno izabrati odnos Wx / Wy i zatim na i moment
otpora Wx, pa na osnovu tih podataka odrediti dimenzije presjeka.
8.4. Deformacioni rad kod istog kosog savijanja
Deformacioni rad kod istog kosog savijanja, koje se javlja kao posljedica dejstva momenta
savijanja iji se vektor ne poklapa s pravcem jedne od glavnih centralnih osa inercije,
ra una se kao suma deformacionih radova istog savijanja oko osa x i y, odnosno 1 i 2. Na
osnovu izraza (7.79) moe se pisati da je deformacioni rad kod istog kosog savijanja
jednak:
2
M x2 l M y l
Wd =
+
.
2 EI x 2 EI y

(8.13)

8.5. Primjeri i zadaci

Primjer 8.1.
Greda pravougaonog popre nog presjeka b x h = 6 x 12 cm optere ena je na krajevima
momentom M = 1kNm, kao na slici 8.9. Odrediti poloaj neutralne linije popre nog
presjeka i maksimalni napon.
s

600
s
Slika 8.9. Koso savijanje grede
Rjeenje:
Neutralna linija popre nog presjeka definirana je jedna inama (8.3) i (8.4), tj.

y=
250

Ix
tg x = tg x.
Iy

Glavni momenti inercije popre nog presjeka su:

bh 3 6 12 3
hb 3 12 6 3
=
= 864cm 4 , I y =
=
= 216cm 4 .
12
12
12
12
864
y=
3 x = 4 3 x,
216

Ix =

odakle se dobija da je tg = - 4 3 , odnosno ugao = - 820.

Neutralna linija je pod uglom = - 820 u odnosu na x osu (slika 8.10b).
Maksimalni napon je u najudaljenijim ta kama od neutralne linije, tj. ta kama A i B na slici
8.10b. Koordinate ta ke B su

b h
, , B( 3,6 ).
2 2

Napon se ra una pomo u izraza (8.2b), tj.

z = M

cos
sin
y+
x ,
Ix
Iy

(komponente momenata savijanja se vide na slici 8.10a)

z max

1
3
2 (0,06) + 2 (0,03) = 15,5 103 kPa = 15,5MPa.
=1
0,0864
0,0216

B
s

s
C

My

Mx

s
A

a)
b)
Slika 8.10. a) Popre ni presjek grede i trag ravnine optere enja, b) Promjena ukupnog
naprezanja
251

Primjer 8.2.
Greda AB standardnog I NP profila optere ena je kao na slici 8.11. Dimenzionirati ovu
gredu ako je d =160 MPa i prikazati promjenu normalnog naprezanja.

F=20 kN
A

x
B z

400

1,5 m

0,5 m

y
Slika 8.11. a) Greda pod optere enjem, b) Popre ni presjek grede
Rjeenje:

Fy
A

B z

YA

a)

YB

Mx

+
4,8 kNm

b)

Fx
A

n
B

XA

c)

XB

My
+
5,75 kNm

Slika 8.12. a) Dijagram momenta savijanja Mx, b) Dijagram momenta savijanja My,
c) Dijagram promjene normalnog naprezanja
252

Komponente sile F koje djeluju u glavnim ravnima su

Fx = Fcos 400 = 20 cos 400 = 15,3 kN, Fy = F sin 400 = 20 sin 400 = 12,8kN.
Reakcije u osloncima A i B odre uju se iz stati kih uvjeta ravnotee:

Fyi = 0 ,

Y A F y + YB = 0 ,

M xA = Fy 0 ,5 YB 2 = 0 ,

Y A = 9 ,6kN ,

Fxi = 0 ,

X A Fx + X B = 0 ,

YB = 3,2kN .

M yA = Fx 0 ,5 X B 2 = 0 ,

X A = 11,5kN ,

X B = 3,8kN .

Komponente momenta savijanja u presjeku D su:

Mx = YA 0,5 = 4,8 kNm,

My = XA 0,5 = 5,75 kNm.

Normalno naprezanje je prema (8.2a)

My
Mx
y+
x,
Ix
Iy

a maksimalno normalno naprezanje je prema (8.11)

max =

Mx My
+
d ,
Wx W y

odakle se dobiva (a i prema (8.12))

Wx

M x + kM y

k=

Wx
.
Wy

Za I profil se usvaja k = 8, pa je:

Wx =

4 ,8 + 8 5,75
= 0 ,3175 10 3 m 3 = 317 ,5cm 3 .
3
160 10

Iz Tablica se usvaja profil I 24 za koji je

Wx = 354 cm3,
Provjera:

k=

Wy = 41,7 cm3,

Ix = 4250 cm4,

Iy = 221 cm4.

354
= 8,49
41,7
253

 max =

4 ,8 + 8,49 5,75
= 151MPa < d
354 10 6

Poloaj neutralne linije se odre uje iz (8.5):

tg =

Ix
4250
tg =
tg 50 0 = 23
Iy
221

= 87 ,5 0
Maksimalna naprezanja su u ta kama D i E (slika 8.12c), koje su najudaljenije od neutralne
linije.
Primjer 8.3.
Nosa AB (slika 8.13) optere en je silama u vertikalnom i horizontalnom pravcu upravno
na osu nosa a. Odrediti silu F ako je de = 40 MPa , a dc = 120 MPa .
B
2 cm

x
1m

C
8 cm

2F
y
2 cm

a)

1m

8 cm

2 cm

b)

A
z

Slika 8.13. a) Nosa pod optere enjem, b) Popre ni presjek nosa a

Rjeenje:
Teite popre nog presjeka nosa a (slika 8.14a) odre uje se u odnosu na x1 osu na slijede i
na in:

yc =

254

Ai y i
Ai

12 10 (5) 8 8 (4)
= 6,14cm
120 64

F
z A
n

F /2

My

F /2
Mx

Mx

2F

yC
x1

b)

F/2 kNm

a)

y1 y

F
My
F kNm

a) Popre ni presjek s glavnim centralnim osama inercije

b) Dijagram momenta savijanja Mx i My
Moment inercije za osu x1:
Slika 8.14.

I x1 =

12 10 3 8 4

= 2634,7cm 4 .
3
3

Momenti inercije za glavne centralne ose inercije x i y (D1.16):

Ix = Ix1 Ayc2 = 2634,7 56 6,142 = 523,5cm4,
Iy =

10 12 3 8 4

= 1098,7cm 4 .
12
12

Poloaj neutralne linije prema (8.5) i slici 8.14a je:

Ix
I My
523,5 F
tg = x
=
= 0 ,953
Iy
Iy Mx
1098,7 F
2
0
= 43,6
tg =

Najudaljenije ta ke od neutralne linije su ta ke D i E.

Za ta ku D prema (8.11) je:

255

 max =
Wx =

Mx My
+
de ,
Wx W y

Iy
I y 1098,7
Ix
I
523,5
= x =
= 85,26cm 3 , W y =
=
=
= 183,12cm 3
y max y D
6 ,14
x max x D
6

F
F
2
+
= 40 10 3 , F = 3,53kN .
6
85,26 10
183,12 10 6
Za ta ku E prema (8.11) je:

max =
Wx =

Mx My
+
dc ,
Wx W y

Iy
Iy
Ix
I
523,5
= x =
= 135,62cm 3 , W y =
=
= 183,12cm 3
y max y E
3,68
x max x E

F
F
2
+
= 120 10 3 , F = 13,13kN .
6
6
135,62 10
183,12 10
Usvaja se manja vrijednost, pa je sila F = 3,53kN.
Zadatak 8.4.
Dimenzionisati gredu optere enu kao na slici 8.15., ako je dozvoljeno normalno naprezanje
d = 10 MPa.

B z
1,5 m

2a

F=5 kN

b)

1,5 m

a)

a
256

2a

Slika 8.15. a) Greda optere ena silom F, b) Popre ni presjek grede

Rezultat:
a = 9,2 cm
Zadatak 8.5.
Za konzolu optere enu kao na slici 8.16. odrediti intenzitet sile tako da u opasnom presjeku
naprezanja ne pre u vrijednost 10 MPa.

F
16 cm

1m

1m

12 cm

Slika 8.16. Konzola optere ena silama F

Rezultat:
F 1,6 kN

Zadatak 8.6.
Drvena greda AB pravouglog popre nog presjeka, koja slui kao krovna sekundarna greda
(slika 8.17 a i b) je poduprta na krajevima s dvije grani ne krovne nose e grede. Ona je
optere ena teinom limenog krova i drugim krovnim materijalom plus sopstvenom teinom
kao i dodatnim optere enjem koje djeluje na krov (kao to je vjetar, snijeg, zemljotres). U
ovom primjeru razmatra se samo utjecaj uniformno raspore enog optere enja intenziteta q
= 3 kN/m, koje djeluje u vertikalnom pravcu kroz teite popre nog presjeka (slika 8.17 c)
Optere enje djeluje du cijele duine grede i uklju uje njenu teinu. Nose e grede su pod
uglom 26,570 u odnosu na horizontalu. Dimenzije sekundarne grede su: irina b = 100mm,
visina h = 150mm i duina l = 1,6m.
Odrediti maksimalno zateu e i pritiskuju e naprezanje u sekundarnoj gredi i poloaj
neutralne linije.

257

y
b

Limeni krov

Sekundarna
greda

C
B

Nose a greda

=26,570
c)

b)

a)

Slika 8.17. a) Krovna konstrukcija, b) Dio krovne konstrukcije, c) Popre ni presjek

sekundarne grede
Rezultat:

max = 4 ,01MPa ,

min = 4 ,01MPa ,

= 48,4 0

Zadatak 8.7.
Greda popre nog presjeka prema slici 8.18. (2 x L 100 x 100 x 10) je od materijala za koji
je d = 150 MPa. Odrediti najve u vrijednost sile kojom se moe opteretiti ovaj nosa .

F
A

B z

2xL 100x100x10

2m

1m

a)

b)

Slika 8.18. a) Greda pod optere enjem, b) popre ni presjek grede

Rezultat:
F 11,26 kN.
Zadatak 8.8.
Konzola duine 2 m nosi ravnomjerno optere enje q =12

kN
. Popre ni presjek je [ 16
m

profil, a = 30. Odrediti normalna naprezanja u ta kama A, B, D i E opasnog presjeka

konzole (slika 8.19) i napisati jedna inu neutralne linije. Zanemariti uvijanje.

258

C
q

a)

b)

Slika 8.19. Koso savijanje nosa a pod optere enjem

Rezultat:
A = 180,2 MPa, B = 275,9 MPa, E = - 138,7 MPa,
y = -0,564 x

D = - 234,4 MPa

Zadatak 8.9.
Za nosa optere en kao na slici 8.20. izra unati maksimalna normalna naprezanja.
a/4
a=10cm

a/2

F= 10 kN

1m

a/4
a)

b)

Slika 8.20. a) Konzola pod optere enjem, b) popre ni presjek konzole

Rezultat:
max = 151,27 MPa,

min = -151,27 MPa

Zadatak 8.10.
Greda AB, duine 4 m i popre nog presjeka
20 (slika 8.21.), optere ena je
cijelom duinom jednoliko raspodijeljenim teretima q1 = 1,2 kN/m i q2 = 3 kN/m. Drugo
259

optere enje djeluje pod uglom = 300 s vertikalom. Odrediti normalno naprezanje u ta ki 1
u opasnom presjeku grede i jedna inu neutralne linije.
q1

q2

Slika 8.21. Koso savijanje grede pod optere enjem

Rezultat:
1 = - 115,5 MPa,

y = - 13,75 x

Zadatak 8.11.
eli no vratilo pre nika 120 mm oslonjeno je na fleksibilne leajeve kako je prikazano na
slici 8.22. Na vratilo su spojene dvije remenice pre nika 600 mm i optere ene kao na slici.
Odrediti i nacrtati na izdvojenom elementu naponsko stanje u ta ki A. U toj ta ki izra unati
maksimalne normalne i smi u e napone.
800 mm
400 mm
800 mm
12 kN

800 mm

2 kN
12 kN
2 kN
Slika 8.22. Vratilo pod optere enjem
Rezultat:
45

2,79 MPa

9,31 MPa

A
260

-16,68

28,3 MPa
14,15 MPa

31,1 MPa
16,94 MPa

Ekscentri no zatezanje i pritisak

Izet Bijelonja, Mainski fakultet Sarajevo
U prethodnim poglavljima knjige analizirano je stanje napona i deformacija elemenata maina i
konstrukcija pod dejstvom osnovnih oblika optere enja, koji su izazivali samo aksijalno
naprezanje, savijanje ili uvijanje. Me utim, elementi konstrukcija ili maina esto su izloeni
kombinaciji dva ili vie osnovnih oblika optere enja izazivaju i takozvano sloeno naprezanje.
Nerijetke su kombinacije istovremenog aksijalnog naprezanja i savijanja, savijanja i uvijanja i
sli no.
Kod sloenog naprezanja ukupna deformacija se dobija jednostavno superpozicijom
deformacija od pojedina nih osnovnih oblika optere enja. U slu aju malih deformacija i
linearno elasti nog tijela princip superpozicije vrijedi i za napone. Tako da se ukupan napon u
slu aju sloenog naprezanja dobija algebarskim zbirom napona od pojedina nih optere enja.
U ovoj Glavi analiziran je samo slu aj sloenog naprezanja koje je rezultat djelovanja
ekscentri ne aksijalne sile. Pokazano je da se dejstvo ekscentri ne aksijalne sile moe
analizirati kao kombinacija aksijalnog naprezanja i istog savijanja. U ovoj Glavi definisano je i
jezgro presjeka, pojam koji igra vanu ulogu u primjeni konstruktivnih materijala koji imaju
visoku vrsto u na pritisak, a nisku ili nikakvu na zatezanje.
261

U slu aju dejstva ekscentri ne sile na elemente konstrukcije u obliku tapa ili grede mogu e je
da do e do gubitka stabilnosti ovih elemenata, to je vezano za pojam izvijanja. Problem
izvijanja kao i drugi oblici sloenog naprezanja, nisu predmet ove Glave.

9.1 Naponi u slu aju ekscentri nog zatezanja i pritiska

U Glavi 4 ove knjige analiziran je slu aj aksijalnog naprezanja koje je bilo rezultat sile iji se
pravac podudara s (geometrijskom sredinjom) osom grede ili tapa (centri na aksijalna sila). U
praksi je est slu aj da na dijelove maina ili konstrukcija djeluje ekscentri na aksijalna sila. Na
slici 9.1 dato je nekoliko primjera s dejstvom ekscentri ne aksijalne sile.

y
x

B
A H

B
Presjek a-a

(a)

(b)

Presjek a-a

(c)

Slika 9.1. Primjeri ekscentri nog zatezanja i pritiska

Sila F na slici 9.1a paralelna je osi dijela A-B ku ita prese, ali pravac sile ne prolazi kroz
geometrijsko sredite T presjeka a-a i udaljen je od geometrijskog sredita za duinu e, koja se
naziva ekscentri nost sile. Ovo je primjer ekscentri nog zatezanja. Primjer nose eg stuba datog
na slici 9.1b est je slu aj u gra evinskoj praksi. Sila F na slici 9.1b je ekscentri na sila pritiska
za dio stuba A-B. Pravac sila F na slici 1c podudara se s geometrijskom sredinjom osom dijela
elementa A-B i C-D i proizvest e samo aksijalne napone u ta kama popre nog presjeka ovih
dijelova. Me utim, sila F je ekscentri na sila u odnosu na geometrijsku sredinju osu elementa
B-C, tako da je ovaj dio izloen ekscentri nom zatezanju. Prora un napona pri dejstvu
ekscentri ne aksijalne sile pokazan je na slijede em primjeru.
Primjer 9.1.
Ku ite prese, dato na slici 1a, napravljeno je od sivog liva i optere eno je radnom silom F =
75 kN. Ose x i y, prikazane na presjeku a-a rama prese, su glavne centralne ose inercije.
262

Aksijalni moment inercije popre nog presjeka a-a za osu y je Iy = 27010-6 m4, a
povrina popre nog presjeka je A = 0,036 m2. Potrebno je odrediti raspored napona na presjeku
a-a rama prese.
Rjeenje:
Da bi se zaklju ilo o vrsti naprezanja koje vlada u presjeku a-a rama prese odredit e se
aksijalna i transverzalna sila kao i moment sprega sila (moment savijanja) koji djeluju u ovom
presjeku. Za sistem e se uzeti dio prese prikazan na slici 9.2a, a tri nepoznate vrijednosti
unutranjih sila koje djeluju u presjeku a-a odredit e se iz stati kih jedna ina ravnotee. Iz tri
stati ke jedna ine ravnotee, prema kojima su sume projekcija svih sila na x i z ose jednake
nuli i suma momenata svih sila za osu y jednaka nuli, slijedi da je aksijalna sila Fz = F,
transverzalna sila Fx = 0 i momet savijanja, odnosno moment sprega sila, M = Fe. Iz prethodnih
rezultata moe se zaklju iti da je dejstvo ekscentri ne sile u presjeku a-a stati ki ekvivalentno
dejstvu aksijalne (centri ne) sile zatezanja ili pritiska ovisno o smjeru ekscentri ne sile i spregu
sila momenta jednakog momentu ekscentri ne sile u odnosu na glavnu centralnu osu inercije y.
Odsustvo transverzalne sile u popre nom presjeku zna i istovremeno i odsustvo tangencijalnih
napona u ovom presjeku. Obzirom da su tangencijalni naponi na presjeku jednaki nuli, ravan
presjeka je ravan glavnih normalnih napona, to jest, normalni napon u ravni presjeka je glavni
normalni napon.

(a)

Fx

14,58

Fz

' z = AA

(b)

''z =

My
Iy

x=15 mm

27,09 MPa

Normalni naponi u popre nom presjeku dobit e se superpozicijom aksijalnih normalnih napona
koji su rezultat dejstva aksijalne sile Fz i normalnih napona koji su rezultat momenta savijanja
M u presjeku a-a. Obzirom da je transverzalna sila u presjeku jednaka nuli, rije je o istom
savijanju. Na slikama 9.2b i 9.2c dat je raspored napona koji su rezultat pojedina nog dejstva
aksijalne centri ne sile i momenta savijanja u presjeku a-a rama prese.

(c)

(d)

Slika 9.2. Analiza sila i napona na presjeku a-a rama prese

263

Ukupan normalni napon u popre nom presjeku dobija se algebarskim zbirom (superpozicijom)
normalnih napona usljed aksijalne sile i momenta savijanja:

z =

FA M y
+
x.
A
Iy

(a)

Treba voditi ra una da je prema konvenciji moment savijanja My u jedna ini (a) pozitivan ako
proizvodi napone zatezanja u odnosu na donja vlakna elementa, koja se definiu u odnosu na
pozitivnu orijentaciju x ose.
Prema ovoj konvenciji spreg sila na slici 9.2a pravi negativan moment savijanja, to jest My =
= Fe. Aksijalna sila je prema konvenciji o znaku pozitivna ako je zateu a, tako da je FA =
Fz = F. Uvrtavanjem inteziteta sile i geometrijskih karakteristika presjeka u jedna inu (a)
dobija se raspored normalnih napona na presjeku a-a :

z =

75 10 3 75 10 3 0,5
+
x = 2,08 138,89 x MPa.
0,036
270 10 6

(b)

Iz jedna ine (b) se vidi da se normalni napon z mijenja linearno s koordinatom x i da ne

zavisi od y koordinate ta aka presjeka. Vrijednost normalnog napona u ta kama na lijevom
rubu presjeka a-a, ije koordinate su x = 0,09 m (slika 9.1a), slijedi iz jedna ine (b) i jednak
je z = 14,58 MPa. Koordinate ta aka na desnom rubu presjeka a-a su x = 0,21 m i iz jedna ine
(b) dobija se normalni napon u ovim ta kama, z = 27,09 MPa. Raspored normalnog napona
prikazan je na slici 9.2d. Poloaj neutralne linije (geometrijskog mjesta ta aka u kojima je
normalni napon z jednak nuli) slijedi izjedna avanjem jedna ine (b) s nulom:

z = 2,08 138,89 x = 0 ,
odakle se dobija jedna ina neutralne linije, x = 0,015 m (slika 9.2d).
U zadatku je re eno da je ku ite prese napravljeno od sivog liva, materijala za koji je poznato
da ima ve u vrto u na pritisak nego na zatezanje. Iz prethodnih rezultata se vidi da je najve i
normalni napon zatezanja po apsolutnoj vrijednosti manji od normalnog napona pritiska to je
pozitivna osobina konstrukcije obzirom na manju nosivost sivog liva pri zatezanju.
U prethodnom primjeru pravac ekscentri ne sile sjekao je jednu od glavnih centralnih osa
inercije (x osu) popre nog presjeka elementa . Na slici 9.3a dat je generalan slu aj
ekscentri nog zatezanja kada pravac sile ne sije e ni jednu od glavnih centralnih osa inercije
presjeka cilindri nog elementa.

264

yo

xo

D
A

(a)

xo

Mx
O

(b)

T O

Mx

My

C
B

C
B

(c)

Slika 9.3. Analiza problema ekscentri nog zatezanja. Redukcija

ekscentri ne sile na geometrijsko sredite.
Neka su x i y glavne centralne ose inercije popre nog presjeka povrine A, a napadna
ta ka sile O(xo,yo). Postupak odre ivanje napona u popre nom presjeku ABCD elementa usljed
ekscentri ne sile u principu je isti kao u prethodnom primjeru. Za razliku od prethodnog
primjera, na slici 9.3a se vidi da u ovom slu aju ekscentri na sila pravi moment savijanja oko x
i y ose. Da bi se problem ponovo sveo na osnovne oblike naprezanja treba redukovati
ekscentri nu silu u geometrijsko sredite T presjeka. Radi jednostavnosti, prvo je sila
redukovana u ta ku O(slika 9.3b), gdje se kao rezultat redukcije dobija sila F s napadnom
ta kom u O i spreg sila koji pravi moment oko x ose, Mx = Fyo. Redukcijom sile F s
napadnom ta kom O u geometrijsko sredite T presjeka, dobija se aksijalna sila F s napadnom
ta kom u geometrijskom sreditu T i spreg sila koji pravi moment oko y ose, My = Fxo . Na
slici 9.3c dat je rezultat redukcije ekscentri ne sile F u geometrijsko sredite T presjeka. Na
slici se vidi da je ekscentri noj sili F s napadnom ta kom O(xo,yo) stati ki ekvivalentan sistem
od jedne aksijalne sile s napadnom ta kom u geometrijskom sreditu presjeka i dva sprega sila
iji momenti su jednaki momentima ekscentri ne sile za glavne centralne ose inercije presjeka.
Ovaj stati ki ekvivalentan sistem e dovoljno daleko od napadne ta ke sile biti ekvivalentan i
po pitanju napona i deformacija sili F s napadnom ta kom O (Sen Venanov princip). Ovaj
ekvivalentan sistem se moe jednostavno razloiti na tri osnovna oblika naprezanja: (1)
aksijalno naprezanje usljed sile F (slika 9.4a), (2) isto savijanje oko ose x s momentom
savijanja Mx = Fyo (slika 9.4b), i (3) isto savijanje oko ose y s momentom savijanja My =
Fxo (slika 9.4c).

265

(a)

Mx

(b)

(c)
x

My

Mx

D
A

My

F'
(d)

(e)

Mx

(f)

C
B

'z =

My
T

D
B

F'
A

' 'z =

D
B

M 'x
y
Ix

' ' 'z =

M 'y
Iy

Slika 9.4. Analiza napona na presjeku pravougaonog bloka izloenog

ekscentri nom zatezanju
Aksijalna sila F i momenti spregova sila M x = Mx i M y = My u presjeku ABCD dobijaju se
jednostavno iz stati kih jedna ina ravnotee dijela bloka iznad ovog presjeka (slike 9.4a, 9.4b i
9.4c). Usljed dejstva aksijalne centri ne sile F = F u presjeku ABCD e se javiti uniforman
normalni napon zatezanja z (slika 9.4d). Rezultat dejstva momenta savijanja M x je normalni
napon z (slika 9.4e), koji se linearno mijenja s koordinatom y. Rezultat dejstva momenta
savijanja M y je normalni napon z (slika 9.4f), koji se linearno mijenja s koordinatom x.
Ukupan normalni napon moe se dobiti superpozicijom normalnih napona usljed pojedina nih
djelovanja aksijalne (centri ne) sile i spregova sila:

z =
266

M 'y
F ' M 'x
+
y+
x.
A
Ix
Iy

(9.1)

Uvrtavanjem u jedna inu (9.1) vrijednosti aksijalne sile i momenata savijanja M x

2

imaju i u vidu definiciju polupre nika inercije ravnog presjeka ( i x

se moe pisati u sljede em obliku:

z =

Fx
y
x
F Fy o
F
+
y+ o x=
1 + 2o y + 2o x .
A
Ix
Iy
A
ix
iy

i My i

= I x / A ), jedna ina (9.1)

(9.2)

U slu aju da je u ovom primjeru umjesto zateu e ekscentri ne sile bila ekscentri na sila
pritiska dobila bi se ista jedna ina za normalni napon oblika (9.2), ali sa znakom minus ispred
intenziteta sile F.
U cilju dalje analize problema treba odrediti jedna inu neutralne linije, koja predstavlja
geometrijsko mjesto ta aka u kojima je normalni napon jednak nuli. Izjedna avanjem napona z
u jedna ini (9.2) s nulom slijedi jedna ina neutralne linije:

1+

yo
x
y + 2o x = 0 ,
2
ix
iy

(9.3)

koja je grafi ki prikazana na slici 9.5. Neutralna linija dijeli povrinu popre nog presjeka na
dva dijela. U jednom dijelu presjeka su materijalne ta ke izloene naponima zatezanja, a u
drugom normalnim naponima pritiska. Za slu aj dat na slici 9.3, rafirani dio presjeka na slici
9.5 izloen je pritisku.

xn

x
yn

Slika 9.5. Neutralna linija na ravnom presjeku

267

Iz jedna ine (9.3) se vidi da poloaj neutralne linije ne zavisi od intenziteta sile, ve od
napadne ta ke sile (xo,yo) i geometrijskih karakteristika ravnog presjeka (glavnih centralnih
polupre nika inercije). Iz jedna ine (9.3) mogu se dobiti i vrijednosti odsje aka neutralne linije
na x i y osi:

xn =

i y2

xo

yn =

i x2
,
yo

(9.4)

odakle se moe zaklju iti da su odsje ci neutralne linije uvijek suprotnog znaka od koordinata
napadne ta ke sile, to zna i da neutralna linija uvijek prolazi sa suprotne strane geometrijskog
sredita u odnosu na napadnu ta ku sile. to je napadna ta ka sile blia geometrijskom sreditu
(manje vrijednosti xo i yo ) to su odsje ci neutralne linije na osama ve i, to jest neutralna linija
je dalje od geometrijskog sredita.
Interesantan je slu aj kada je neutralna linije tangenta na konturu presjeka elementa. U ovom
slu aju na cijelom presjeku vladaju normalni naponi istog znaka naponi zatezanja ili pritiska,
zavisno da li se radi o ekscentri noj sili zatezanja ili pritiska. Ovaj slu aj je posebno
interesantan za tehni ku praksu i bi e analiziran u sljede em poglavlju.
Radi jednostavnosti, u prethodnom primjeru je u analizi napona pretpostavljen pravougaoni
popre ni presjek elementa. Me utim, izloena teorija vrijedi za proizvoljan oblik popre nog
presjeka pod uslovom da su ose x i y glavne centralne ose inercije.
Primjer 9.2.
Za element optere en kao na slici 9.6 potrebno je na i raspored normalnih napona na presjeku
ABCD ako je F = 64 kN. U istom presjeku odrediti i jedna inu neutralne linije.

300 mm

Mx

75
150

268

C
B

(b)
Slika 9.6 Primjer ekscentri nog pritiska

(a)

My y

Rjeenje:
Redukcijom sile F na geometrijsko sredite T ravnog presjeka u kojem djeluje sila (slika 9.6b)
dobit e se stati ki ekvivalentan sistem od aksijalne sile pritiska F = 64 kN, momenta savijanja
oko x ose Mx = 64(0,075+0,075) = 9,6 kNm, i momenta savijanja oko y ose My= 640,15 =
9,6 kNm. Geometrijske karakteristike popre nog presjeka potrebne za prora un napona su
povrina A = 0,30,15 = 0,045 m2, aksijalni moment inercije povrine u odnosu na x osu, Ix =
(0,30,153)/12 = 8,4410-5 m4 i aksijalni moment inercije povrine u odnosu na y osu, Iy =
(0,150,33)/12 = 3,3710-4 m4. Ovi aksijalni momenti inercije su ujedno i glavni centralni
momenti inercije za dati presjek.
Ukupan normalni napon u presjeku se dobija superpozicijom normalnih napona uzrokovanih
aksijalnom silom i momentima savijanja oko x, odnosno y ose:

My
FA M x
9,6 10 3
9,6 10 3
64 10 3
z =
x=
y+
x,
y+
+
+
Iy
A
Ix
4,5 10 2 8,44 10 5
3,37 10 4
odnosno,

z = 1,42 + 113,74 y + 28,49 x

MPa.

(a)

Uvrtavanjem koordinata karakteristi nih ta aka presjeka ABCD u jedna inu (a) dobijaju se
normalni naponi u ovim ta kama:
A(0,15 m, 0,075 m),

z = 1,42 + 113,74 ( 0,075) + 28,49 ( 0,15) = 14,22 MPa ,

B(0,15 m, 0,075 m), z = 5,68 MPa ,
C(0,15 m, 0,075 m),
z = 11,4 MPa ,
D(0,15 m, 0,075 m), z = 2,84 MPa .
Jedna ina neutralne linije slijedi iz jedna ine (a) iz uslova z = 0,

28,49 x + 113,74 y = 1,42 ,

odakle za x = 0 slijedi odsje ak neutralne linije na y osi, yn = 1,42/113,74 = 0,0125 m,
odnosno za y = 0 dobija se odsje ak neutralne linije na x osi, xn = 1,42/28,49 = 0,0498 m.
Raspored normalnog napona z na presjeku dat je na slici 9.7a. Na slici 9.7b dat je i alternativni
na in prikaza normalnog napona u ravni, prema kojem u svim ta kama koje lee na pravcu
paralelnom neutralnoj liniji djeluje normalni napon jednake veli ine.

269

neutralna linija

2,84 MPa

11,4 MPa
T

12,5
mm
49,8 mm

11,4 MPa

14,2 MPa

5,68 MPa

14,2 MPa

(b)

(a)
Slika 9.7. Raspored normalnih napona i poloaj neutralne linije

Vano je pomenuti da se ovaj primjer mogao rijeiti direktnim koritenjem jedna ine (9.2)
kojom je dat izraz za normalni napon u slu aju ekscentri ne sile zatezanja. Obzirom da je u
ovom primjeru rije o sili pritiska to u jedna ini (9.2) treba uvrstiti sljede e podatke: F=64103
N, koordinate napadne ta ke xo = 0.15 m i yo = 0.15 m, polupre nike inercije

i x2 = I x / A = 8,44 10 5 / 0,045 = 187,56 10 5 m 2 i

i y2 = I y / A = 3,37 10 4 / 0,045 = 74,889 10 4 m 2 ,

odakle se direktno dobija jedna ina (a).
U primjeru (9.1) aksijalna sila i moment savijanja u popre nom presjeku su odre eni iz stati kih
jedna ina ravnotee. U ovom primjeru stati ke jedna ine ravnotee nisu postavljane, ve su
aksijalna sila i momenti savijanja Mx i My u presjeku ABCD odre eni direktno na osnovu
principa (koji slijedi na osnovu stati kih jedna ina ravnotee) da su aksijalna (centri na) sila,
odnosno moment sprega sila za osu, u popre nom presjeku jednaki sumi svih spoljanjih
aksijalnih sila, odnosno momenata svih spoljanjih sila, koji djeluju na sistem s jedne ili druge
strane presjeka sistema.
Koriste i ovaj princip mogu se tako e odrediti aksijalna sila i momenti savijanja u presjeku
ABCD i bez redukcije sile u teite presjeka, to je pokazano na sljede im primjerima.
Primjer 9.3.
Za stub optere en kao na slici 9.8 potrebno je izra unati normalne napone u ta kama A i B.

270

400 kN
1

2m

3m

100 kN

FA

200 kN

Mx
T

My
B
x

(b)

(a)
Slika 9.8. Stub optere en silama
Rjeenje:

Da bi se odredili normalni naponi u popre nom presjeku (odnosno ravni glavnih normalnih
napona) u kojem lee ta ke A i B potrebno je prvo odrediti aksijalnu silu i momente savijanja u
presjeku. Na slici 9.8b data je aksijalna sila i momenti savijanja (spregovi sila) koji su prema
konvenciji o znaku pozitivni. Aksijalna sila u popre nom presjeku jednaka je sumi svih
aksijalnih sila s jedne ili druge strane presjeka, FA = 100200400 = 700 kN. Moment
savijanja oko x ose, odnosno moment sprega sila Mx, jednak je sumi momenata svih
spoljanjih sila s jedne ili druge strane presjeka, Mx = 1002,5+2001,54002,5 = 450 kNm.
Analogno se dobija i moment savijanja oko y ose, My = 10012002+4001 = 100 kNm.
Da bi se izra unali naponi potrebno je poznavati i geometrijske karakteristike popre nog
presjeka. Povrina presjeka je A = 43+2(21) = 16 m2. Aksijalni momenti inercije mogu se
odrediti koritenjem tajnerove teoreme,

4 33
2 13
Ix =
+2
+ 2 2 (2 1) = 25,3 m 4 ,
12
12
Iy =

5 23
3 13
+2
+ 1,5 2 (3 1) = 17,3 m 4 .
12
12
271

Normalni napon u popre nom presjeku se dobija superpozicijom napona usljed dejstva
aksijalne sile i momenata savijanja Mx i My ,

z =

My
FA M x
700 10 3 450 10 3
100 10 3
+
y+
x=
+
y+
x,
A
Ix
Iy
16
25,3
17,3

odakle je ukupni napon

z = 43,8 17,8 y + 5,78 x kPa .

(a)

Uvrtavanjem u jedna inu (a) koordinata ta aka A(1,2,5) m, i B(2, 1,5) m, dobijaju se
normalni naponi u ovim ta kama,

( z ) A = 43,8 17,8 ( 2,5) + 5,78 1 = 6,48

( z )B

kPa ,

= 43,8 17,8 1,5 + 5,78 2 = 58,9 kPa .

Primjer 9.4.
U cijevi kvadratnog popre nog presjeka, debljine stijenke 5 mm, izrezan je s jedne strane otvor
BC da bi se osigurao pristup unutranjosti cijevi (slika 9.9). Na krajevima cijevi djeluju
aksijalne sile intenziteta F = 25 kN u geometrijskim sreditima presjeka A i D. Zanemaruju i
koncentraciju napona odrediti (1) normalne napone na presjeku cijevi koji nije oslabljen, (2)
najve e normalne napone u popre nom presjeku na mjestu otvora i (3) najve e normalne
napone u slu aju da se s druge strane cijevi isje e isti otvor. Teite popre nog presjeka na
mjestu otvora je dato na slici, a glavni centralni moment inercije za osu oko koje se vri
savijanje je I = 176,9103 mm4.

F
A

50 mm

d
D

25

18,57

b
Presjek a-a

(a)
Slika 9.9. Element veze izloen zatezanju

272

(b)

Rjeenje:
(1) Na mjestu presjeka s geometrijskim sreditem A, odnosno D, sila F je centri na sila i u
ovim presjecima javljaju se uniformni aksijalni naponi

z =

F
25 10 3
=
= 27,8 MPa .
A (50 50 40 40 ) 10 6

(2) Kroz teite T oslabljenog presjeka a-a ne prolazi pravac sile F (slika 9.9b) tako da je ona
ekscentri na sila za ovaj presjek s ekscentri no u e = 2518,57 = 6,43 mm. Usljed dejstva sile
F u popre nom presjeku a-a djelovat e aksijalna (centri na) sila FA = F i moment savijanja
oko x ose, Mx = Fe. Do ovog rezultata se moe jednostavno do i i analizom stati ke ravnotee
sistema datog na slici 9.10a.

c,d

B
y

c Mx

a,b

F'

64,3
MPa

28,6
MPa

Mx

35,7
MPa

=
16,9 MPa

'z

''z

18,8 MPa

(b)

(a)

Slika 9.10. Analiza sila i napona na presjeku a-a elementa veze

Momet savijanja ima sljede u vrijednost:

M x = Fe = 25 10 3 6,43 10 3 = 160,75 Nm .

Povrina popre nog presjeka a-a je A = 50504045 = 700 mm2. Normalni napon usljed
djelovanja aksijalne sile je konstantan na popre nom presjeku (slika 9.10b),

F
25 10 3
= =
= 35,7 MPa .
A 700 10 6
'
z

Normalni napon usljed djelovanja momenta savijanja

z'' =

Mx
160,75
y=
y = 909,7 y MPa ,
Ix
176,9 10 3 10 12

(a)
273

mijenja se linerano sa y koordinatom. Najve i napon zatezanja usljed savijanja je u ta kama c

i d (slika 9.9b) za koje je y = 25 + e =31,43 mm, i iz jedna ine (a) dobija se

( )

''
z c ,d

= 909,7 31,43 10 3 = 28,6 MPa . Najve i napon pritiska usljed savijanja dobija

se u ta kama koje lee na pravcu a-b za koje je y = 18,57 mm, tako da je napon u ovim
ta kama,

( )

''
z a ,b

= 909,7 18,57 10 3 = 16,9 MPa ,

(slika

normalni napon u presjeku dobija se superpozicijom napona z i

napon u kriti nim ta kama ima sljede e vrijednosti:

( z )a ,b

= 35,7 16,9 = 18,8MPa ,

( z )c ,d

= 35,7 + 28,6 = 64,3 MPa .

9.10b).

Ukupan

(slika 9.10b). Ovaj

Na osnovu rezultata vidi se da je isjecanje otvora na elementu imalo posljedicu da su najve i

normalni naponi pove ani sa 27,8 MPa na 64,3 MPa, to jest, za oko 130 %.
Dio zadatka pod (3) u kojem treba ispitati da li e se maksimalni naponi pove ati isjecanjem
otvora i sa donje strane cijevi, preporu uje se za samostalan rad.
9.2. Jezgro presjeka
U tehni koj praksi esto se koriste materijali koji imaju veliku vrsto u na pritisak, ali malu ili
nikakvu vrsto u na zatezanje. Primjer su beton, kamen, keramika ili zid od opeke. U dizajnu
elemenata konstrukcije napravljenih od ovakvih materijala vano je da ovi elementi ne budu
izloeni zateu im normalnim naponima. est je slu aj da su ovi elementi konstrukcije izloeni
ekscentri noj sili pritiska.
U prethodnom poglavlju je pokazano da, u optem slu aju, ekscentri na sila u jednom dijelu
presjeka izaziva normalne napone pritiska, a u drugom zateu e normalne napone. Ova dva
regiona podijeljena su neutralnom linijom. Poloaj neutralne linije na presjeku zavisi od
geometrijskih karakteristika presjeka i napadne ta ke sile. to je napadna ta ka ekscentri ne sile
pritiska blie geometrijskom sreditu presjeka to je neutralna osa dalje od geometrijskog
sredita, odnosno ve i je udio povrine koji je optere en na pritisak.
U slu aju kada neutralna linija tangira konturu (konveksnog) presjeka u cijelom presjeku vlada
napon pritiska, to je poeljna situacija za slu aj elemenata konstrukcije napravljenih od
materijala koji imaju malu vrsto u na zatezanje. U slu aju unaprijed definisanog oblika
popre nog presjeka (to jest, definisanih geometrijakih karakteristika popre nog presjeka)
poloaj neutralne linije zavisit e isklju ivo od napadne ta ke ekscentri ne sile.
Za konstruktora je poeljno da unaprijed zna geometrijsko mjesto napadnih ta aka ekscentri ne
sile pritiska za koje e neutralna linija tangirati konturu presjeka ili leati van presjeka. Ovo
geometrijsko mjesto se naziva jezgro presjeka. Dok napadne ta ke sile lee unutar jezgra
presjeka, u svim ta kama presjeka vlada pritisak, ili u slu aju ekscentri ne zateu e sile u svim
ta kama presjeka e vladati zateu i normalni napon.
274

Na sljede em primjeru je pokazano odre ivanje jezgra presjeka za slu aj pravougaonog

popre nog presjeka cilindri nog elementa konstrukcije izloenog ekscentri noj sili pritiska.
Primjer 9.5.
Na element konstrukcije prikazan na slici 9.11a, pravougaonog popre nog presjeka i
zanemarljive teine, djeluje sila pritiska F. Potrebno je: (1) odrediti veli inu ekscentriteta yo da
sila ne proizvodi zateu e normalne napone na popre nom presjeku elementa, i (2) odrediti
geometrijsko mjesto napadnih ta aka sile koja ne e izazvati napone zatezanja na popre nom
presjeku elementa (to jest, odrediti jezgro presjeka).
h

yo

A
C

h/6
h/6

C
x

(a)

(b)

Slika 9.11. Odre ivanje jezgra presjeka za pravougaoni popre ni presjek

Rjeenje:
(1) Da bi se rijeio postavljeni zadatak moe se iskoristiti rjeenje problema iz prethodnog
poglavlja, koji je dat na slici 9.3 i za koji je jedna inom (9.2) odre en normalni napon na
popre nom presjeku za slu aj ekscentri nog zatezanja. U ovom zadatku xo = 0, te iz jedna ine
(9.2), slijedi vrijednost normalnog napona u ta kama popre nog presjeka:

z =

y
F
1 + 2o y ,
A
ix

(a)

gdje znak minus ukazuje da je rije o ekscentri nom pritisku. Iz jedna ine (a) se vidi da napon
z ne zavisi od x koordinate ta ke popre nog presjeka, to je posljedica toga to sila F lei na
jednoj od glavnih centralnih osa inercije (u ovom slu aju y osi). Obzirom da je polupre nik
275

inercije i x = I x
se pisati u obliku
2

z =

/ A = 121 bh 3 / bh = 121 h 2 i povrina presjeka A = bh, jedna ina (a) moe

12 y
F
1+ 2 o y .
A
h

(b)

Iz prethodne jedna ine se vidi da e za pozitivno yo najve i napon pritiska biti za maksimalnu
pozitivnu vrijednost koordinate y, to jest y = h/2 , to odgovara ta kama ruba C-D na presjeku.
Vrijednosti normalnog napona u ta kama na rubu A-B, za koje je y = h/2, slijede iz
jedna ine (b):

z =

6y
F
1 o .
A
h

(c)

Da bi napon z u jedna ini (c) uvijek bio negativan, to jest da bi se izbjegli pozitivni (zateu i)
normalni naponi, vrijednost u zagradi u jedna ini (c) mora biti pozitivna,

6 yo
> 0,
h

to e biti zadovoljeno za y o < h / 6 . Rezultat do kojeg se dolo izveden je pod uslovom da je

yo pozitivno. Analognim izvo enjem, za slu aj negativne vrijednosti yo, dobija se da e na
presjeku postojati samo naponi pritiska ako je y o > h / 6 . Dakle, ukoliko pri ekscentri nom
pritisku napadna ta ka sile lei u granicama h / 6 < y o < h / 6 (slika 9.11b) na presjeku se
ne e javiti pozitivni normalni naponi, to jest, naponi zatezanja .
(2) Zaklju ak iz prvog dijela zadatka vrijedi za specijalan slu aj kada napadna ta ka sile lei na
jednoj od glavnih centralnih osa inercije (u konkretnom slu aju y osi). Da bi se nalo jezgro
presjeka za pravougaoni presjek, to jest, nalo geometrijsko mjesto ta aka u kojima e djelovati
ekscentri na sila pritiska a da ne izaziva napone zatezanja na popre nom presjeku elementa,
analiziran je opti slu aj ekscentri nog pritiska prikazan na slici 9.12a.
Koriste i ponovo rezultat problema datog na slici 9.3 i jedna inu (9.2) normalni napon u
prozvoljnoj ta ki presjeka jednak je

z =

y
x
F
1 + 2o y + 2o x .
A
ix
iy

Obzirom da je za pravougaoni presjek

sljede em obliku:
276

(d)

i x2 = 121 h 2 i i y2 = 121 b 2 jedna ina (d) se moe pisati u

z =

12 y
12 x
F
1+ 2 o y + 2o x .
A
h
b

(e)

xo

yo
x

A
b/6

h/6

b/6

h/6

(a)

(b)

Slika 9.12. Jezgro presjeka za pravougaoni ravni presjek

Ako se pretpostavi da je napadna ta ka sile u I kvadrantu, to jest da su pozitivne koordinate xo

i yo, analizom jedna ine (e) moe se pokazati da e najve i napon pritiska biti u ta ki C.
Obzirom da su x i y koordinate ta ke C pozitivne, slijedi da e izraz u zagradi u jedna ini (e)
biti pozitivan, odnosno da e napon z u ta ki C uvijek biti negativan. Me utim, interesantan
je napon u ta ki A, koja ima obje koordinate negativne, tako da je mogu e da izraz u zagradi u
jedna ini (e) bude negativan i u tom slu aju je napon z pozitivan. Uvrtavanjem koordinata
ta ke A(b/2, h/2) u jedna inu (e) slijedi da je napon u ovoj ta ki

z =

6y
6x
F
1 o o ,
A
h
b

odakle se moe zaklju iti da se u ta ki A ne e javljati pozitivan napon z

sljede i uslov:

ako je zadovoljen

6 y o 6 xo

0.
h
b
277

Prethodna nejedna ina moe se napisati i u sljede em obliku:

yo
x
+ o 1.
h/6 b/6

(f)

Iz izraza (f) se vidi da e nejedna ina biti zadovoljena za sve napadne ta ke sile (xo,yo) koje
lee na povrini koju ograni ava prava s odsje cima xn = b/6 i yn = h/6 (prava odre ena
ta kama G-H na slici 9.12b). Rezultat do kojeg se dolo dobijen je na osnovu pretpostavke da
napadna ta ka sile lei u prvom kvadrantu.
Sli nim postupkom, analiziraju i slu ajeve u kojima napadne ta ke sile lee u ostala tri
kvadranta, odnosno uslova da normalni naponi u ostale tri ta ke pravougaonog presjeka B, C i
D ne smiju biti pozitivni dolazi se do jezgra presjeka za pravougaoni ravni presjek koje je
rafirano na slici 9.12b.
Vano je znati da je jezgro presjeka uvijek konveksno i da geometrijsko sredite presjeka uvijek
lei unutar jezgra. Poligonalnom konveksnom presjeku odgovara poligonalno jezgro. Svakom
tjemenu poligonalnog presjeka odgovara strana konture jezgra (na primjer, na slici 9.12b
tjemenu A odgovara strana jezgra presjeka GH), a svakom tjemenu konture jezgra odgovara
strana presjeka (na primjer, tjemenu jezgra G odgovara strana AB presjeka).
U slu aju konkavnog presjeka o igledno je na osnovu slike 9.13 da prethodni zaklju ak ne
vrijedi, jer ukoliko se neutralna linija poklapa sa stranama poligona AB i BC ona bi sjekla
popre ni presjek na dva dijela u kojima bi djelovali normalni naponi suprotnog znaka.
Neutralna linija koja bi prolazila kroz dva tjemena A i C dala bi tjeme konture jezgra koje
odgovara prelomljenom dijelu konture presjeka.
n3

n4

n1
B
n2

n5

Slika 9.13. Neutralne linije koje odre uju tjemena jezgra presjeka

Na slici 9.14 data su jezgra presjeka za neke karakteristi ne oblike ravnih presjeka koji se mogu
sresti u tehni koj praksi.

278

2
3

d/4

h/3

b/

h/6
h/12

Slika 9.14. Jezgro presjeka za neke ravne presjeke

Primjer 9.6.
Za popre ni presjek prikazan na slici 9.15 potrebno je odrediti jezgro presjeka.
n1
n5
5t

1,25t

A4

A3

A2

A6

4t

2t

(a)

n3

n6

n2

A1

A5

n4

5,33t

(b)

Slika 9.15. Ravan presjek i njegovo jezgro presjeka

Rjeenje:
Da bi se rijeio postavljeni zadatak treba se koristiti injenicom da poligonalnom presjeku
odgovara poligonalno jezgro presjeka. Karakteristi ne neutralne linije koje tangiraju popre ni
presjek date su na slici 9.15b. Svakoj od ovih neutralnih linija odgovara jedno tjeme poligona
jezgra presjeka.
Jedna inama (9.4) odre eni su odsje ci neutralne linije (xn i yn , slika 9.5) na glavnim
centralnim osama inercije za poznatu vrijednost koordinata (xo,yo) napadne ta ke ekscentri ne
sile. U ovom zadatku problem je obrnut. Za poznate neutralne linije, odnosno njihove odsje ke,
potrebno je odrediti napadnu ta ku sile kojoj odgovara data neutralna linija. Napadne ta ke sile
slijede iz jedna ina (9.4),
279

xo =

i y2

xn

yo =

i x2
.
yn

(a)

Da bi se odredili polupre nici inercije, potrebno je prvo izra unati glavne centralne momente
inercije. Teite popre nog presjeka se jednostavno odre uje i dato je na slici 9.15b. Obzirom
na simetriju presjeka, moe se zaklju iti da su ose x i y glavne centralne ose inercije. Koriste i
tajnerovu teoremu, i ra unaju i aksijalne momente inercije datog sloenog presjeka kao sumu
momenata inercije prostih pravougaonih presjeka dimenzija 5tx2t (povrine 10t2), i 4tx1,25t
(povrine 5t2) slijedi

Iy =

5t (2t )
1,25t (4t )
2
+ 10t 2 t 2 +
+ 5t 2 (2t ) = 40t 4 ,
12
12
3

2t (5t )
4t (1,25t )
Ix =
+
= 21,48t 4 ,
12
12
3

odakle se dobija

Iy
Ix
21,48t 4
40t 4
2
2
=
= 1,43t i i y =
=
= 2,67t 2 .
i =
2
2
2
2
A 10t + 5t
A 10t + 5t
2
x

Odsje ci neutralne

linije n1

na koordinatnim osama su, kao to se vidi na slici 9.15b,

x n = 2t i y n = . Uvrtavanjem ovih vrijednosti u jedna inu (a) dobijaju se koordinate

napadne ta ke ekscentri ne sile za koje e neutralna linija biti prava n1,

x A1 =

2,67t 2
= 1,34t
2t

y A1 =

1,43t 2
= 0,

koje definiu jedno tjeme jezgra presjeka. Analogno se odre uju i koordinate napadnih ta aka
sile (odnosno tjemena jezgra presjeka) koje odgovaraju preostalim trima neutralnim linijama:
n2 :

x n = 4t ,

yn = ,

x A2 = 0,67t , y A2 = 0 ,

n3 :

x n = ,

y n = 2,5t ,

x A3 = 0 ,

y A3 = 0,57t ,

n4 :

x n = 5,33t ,

y n = 2,5t ,

x A4 = 0,5t ,

y A4 = 0,57t .

Na slici 9.15b prikazane su ta ke A1-A4 , koje predstavljaju tjemena jezgra presjeka. Ta ke A5

i A6 predstavljaju tjemena preostale dvije neutralne linije n5 i n6, koje zbog simetrije presjeka
nisu ra unate. Ta ke A1-A6 definiu tjemena poligona koji odre uje jezgro presjeka (slika
9.15b).
280

9.3. Zadaci
Zadatak 9.7.
Za element veze, napravljen od sivog liva (slika 9.16), dozvoljeni normalni napon zatezanja je
30 MPa, odnosno napon pritiska 120 MPa. Odrediti najve u silu kojom element smije biti
optere en.
90 mm

A
A

20

10mm

C
B

40

30

Presjek a-a
Slika 9.16. Element veze koji prenosi silu pritiska
Rezultat:
F 77 kN
Zadatak 9.8.
Odrediti nosivost kuke dimenzija datih na slici 9.17 ako su dozvoljeni naponi u ravni a-a 100
MPa na zatezanje i 130 MPa na pritisak.

F
90

30
15
60 mm
15

45

50
50
50

Presjek a-a
120

50 150 mm

90

Presjek a-a

Slika 9.17. Kuka

Slika 9.18. Ku ite prese

281

Rezultat:
F 72,3 kN
Zadatak 9.9.
Ku ite prese napravljeno je od sivog liva i ima oblik kao na slici 9.18. Odrediti najve u
dozvoljenu radnu silu prese ako su dozvoljeni naponi u ravni a-a ku ita prese 25 MPa na
zatezanje i 100 MPa na pritisak.
Rezultat:
F 37,5 kN
Zadatak 9.10.
Element veze slui za prenos sile intenziteta 30 kN kao to je prikazano na slici 9.19. Ako je
debljina elementa 40 mm i dozvoljeni normalni napon 73 MPa odrediti irinu elementa w.
G2=330 N

F
50 mm

G1=2300 N

Slika 9.19. Element veze

Slika 9.20. Uli na svjetiljka
Rezultat: w = 79,7 mm
Zadatak 9.11.
Aluminijski nosa
konzolom je 330
Aluminijski nosa
Odrediti najve e
konstrukcije.

uli ne svjetiljke ima teinu 2300 N. Teina svjetiljke zajedno s nose om

N s teitem udaljenim 1,2 m od ose aluminijskog nosa a (slika 9.20).
je napravljen od cijevi vanjskog pre nika 225 mm i debljine stijenke 18 mm.
normalne napone zatezanja i pritiska u nosa u usljed teina elemenata

Rezultat:
T = 480 kPa, C = 930 kPa
282

Zadatak 9.12.
Za betonski nosa dat na slici 9.21 izra unati najve e normalne napone u ta kama A i B za
slu aj (a) optere enja prikazanog na slici i (b) kada se ukloni optere enje u ta ki C.
40 kN

40 kN
125

40 kN
125

100 mm
100 75

50 mm
50

A
B

Slika 9.21. Betonski nosa

Rezultat:
(a) A=B=-8MPa (b)

Slika 9.22.

eli ne plo e

A = 15,3 MPa, B = 4,67 MPa

Zadatak 9.13.
Tri eli ne plo e pravougaonog popre nog presjeka dimenzija 25x150 mm su zavarene kao na
slici 9.22. Zbog konstrukcionih razloga jedna od plo a je oslabljena tako da su s obje strane
isje ene trake irine 25 mm. Ako je dozvoljeni normalni napon 100 MPa odrediti (a)
intenzitet sile F kojoj element moe biti izloen za slu aj prvobitnih dimenzija elementa i (b)
nakon to je presjek oslabljen isjecanjem traka.
Rezultat:
(a) 1125 kN, (b) 817 kN
Zadatak 9.14.
Na zid od cigla djeluje sila s napadnom ta kom O(0,25 m, 0,5 m) kao to je prikazano na slici
9.23. Odrediti normalne napone u tjemenima presjeka ABCD. Zanemariti teinu zida.
283

4,5

800 kN

3m

O
O

B
Slika 9.23. Zid od cigle

Slika 9.24. Presjek dimnjaka

Rezultat:
A=9,88 kPa, B=49,4 kPa, C=128 kPa, D=69,1 kPa
Zadatak 9.15.
Dimnjak dat na slici 9.24 ima kvadratni popre ni presjek poznate duine strane b s krunom
rupom u sreditu presjeka. Izra unati najmanji pre nik d rupe tako da jezgro presjeka lei
kompletno unutar rupe.
Rezultat:
d = 0,369b

284