edebiyat

ve
devrim
icaz

V a y iim L a ri

Birinci Bask: Nisan 1976

EDEBYAT VE DEVRM
Leon TROK
KZ YAYINLARI

ataleme Sok. retmen Han, 405

P.K. 40, BeYOZit, STANBUL

eviren:
Hsen PORTAKAL

D izgi: Karde
Bask: ER-TU
Kapak Bask:
C ilt: Numune

Matbaas
Matbaas
Kelebek Matbaas
Mceiiitlanesi

KZ YAYINLARI

Bu kitap, Pierr Frank, Claude Ligny ve Jean-Jac

ques Marie'nin Ruscdan Fransizcaya evirdii Lit
trature et Rvolution adii eserin esos alnarak ve
Michigan r^lversitesi yaynlarndan Literatre and
Revoiutionsla kariatrlarak hazrlanmtr.
Kitap 1922 ve 1923 yaznda yazld. Moskova'da
Devlet yaynlarndan kan Btn Eserleri (tannamlanmad) ciltlerinden birinde nsz olarak yer ald.

NDEKLER
GR

.................

..................

...

................

Blm
I. DEVRM NCES SANATI

........................

II. DEVRMN EDEB YOL ARKADALARI

15

..

51

III. ALEKSANDIR BLOK

......................................

105

III. ALEKSANDR BLOK

......................................

105

ANTONO GRAMSCNN ITALYAN FTRZ

M ZERNE MEKTUBU
......................... ..

147

V. FORMALST R OKULU VE MARKSZM

..

151

VI. PROLETER KLTR VE PROLETER SANATI

171

VII. PARTNN SANAT POLTKASI .........................

199

VIII. DEVRMC SANAT VE SOSYALST SANAT

...

211

..........

237

.........................

243

IX. SERGEY YESSENN'N ANISINA

X. MAYAKOVSKNN NTHARI

...

Bu kitab
Sava, insan ve dost Chris
tian Georgevitch PAKOVSK'
ye adyorum.

GR

Sanatn yeri, oadal<i genel dncelerle tanmlanabiiir.

Rus proletaryas iktidar ele geirdikten sonra kendi
z ordusunu yaratmam olsayd, ii devletinin hayat
oktan son buimutu ve imdi biz ekonomik sorunlar,
hele hele kltr ve dnce sorunlar zerinde hi d
nemeyecektik. Eer proletarya diktatrl nmz
deki birka yl iinde ekonomiyi rgtlemede ve halka
asgari bir refah salamada yetersiz kalacak olursa, pro
letarya rejiminin kmesi kanlmazdr. Ekonomi, imdi
lik en nemli sorundur.
Bununla birlikte, en temel beslenme, giyim, barnak
ve ilk retim sorunlarnn zlmesi bile; hi de bu ye
ni tarihsel ilkenin, yani sosyalizmin tam bir zafere ula-

t anlamna gelmez. Ancak bilimsel dncenin uluscfl

lde ilerlemesi ve yeni bir sanatn gelimesi, tarihsel
tohumun sadece b ir bitki verdiini deil ama iek de
aablldiini gsterecektir. Bu anlamda, sonatn gelimesi,
iler an canllnn ve btn tarih iinde tad ne
min en yksek gsergesidir.
Kltr, ekononninin zsuyu ile bteslenir; kltrn do
abilmesi, geliebilmesi ve artlabiimesi in maddi bir
artk zorunludur. Bizim burjuvazi edebiyata el koymu ve
bunu da zenginletii bir dnemde ok byk bir hzla
yapmtr. Proletarya ise, yeni, yani sosyalist bir kltr
ve edebiyatn biimlenmesini, bugnk yoksulluumuza,
htiya ve skntlarmza, cehaletimize dayanarak laboratuvar yntemleriyle deil, byk toplumsal, ekonomik
ve kltrel, aralarla hazriayabiiecektir. Sanat, rahat,
hatta maddi bolluu gerektirir. Ocaklar daha scak olma
l, tekerlekler daha hzl dnmeli, mekikler daha hzl i
lemeli ve okullar daha iyi almaldr.
Bizim eski Rus kltrmz ve edebiyatmz, soylu
luun ve brokrasinin anlatmyd ve kyl zerinde ku
rutmutu. Gerek kendinden kuku duymayan soylu, ge
rekse tvbekar soylu, Rus edebiyatnn en nemli d
nemine damgasn vurmutur. Daha sonra kylye ve
burjuvaya yaslanm, halktan gelen aydn ortaya km
ve Rus edebiyat tarihi inde kendi blmn yazm
tr. Eski Narodniklerin ar basitlerre (halkn l?lf!St ha
yatm yaama - n.) dnemini girlikten pnrq N qydn tipi burjuva anlamda modernleti, jayrml^t v bi
reyselleti. Pekadon okulun ye sembpilzmin tqif|hse| ro
l bu olmutur. Bu yzyln bandan Itibargrjlr ^iallikle
1907-1908'den sonra, yeniden douunun hi|l(ii)i g
rlr. ava bu srecin yurtseverlikte en bujimam sa
lamtr.
Devrim burjuvaziyi devirdi ve (in bdirleyll olgu ede
biyatta da bir patlamayla kendini g^ter(j|i. Pufln bur
juva ekseni evresinde olumu bir edebiyat artk yok
tur. Iltr ve zellikle edebiyat olannda az cok yao-

yabllen ne kaldysa, yeni bir yn bulmak in kendini zor

lad ve hl zorluyor. Burjuvazinin artk varolmad dnirse, bu eksen, ancak burjuvazisiz bir halk olabilir.
Ama halk kimdir? Hereyden nce kyller ve belli bir
snra kadar ehir kk burjuvazisi, bundan sonra da
iilerin arasnda kylnn popler protoplazmasndan
ayriamayan bir kesim. Bu, devrimin btn yol arkadalannn temel yaklamdr.(*). Rahmetli Blok'un ateli
dncesinde bulunan budur. Bu hl canl olarak Pilnyakda, Serapiyon Kardeiiinde ve mgecilerde de
bulunmaktadr. Kimi Ftristier de byle dnmektedir
(Khlebnikov, Kruyonikh ve W. Kamenski). Kltrmzn,
daha dorusu kltr eksikliimizin kyl temeli, edilgin
gcn dolayh olarak belli etmektedir.
Devrimimiz, kylden gelen, ama hl kylye yas
lanan ve ona izleyecei yolu gsteren proleterin anlat
mdr. Sanatmz, kyl He proleter arasnda bocalayan
ve her ikisiyle de organiif olarak kaynaamayan, ama
ara konumundan ve balantlarndan tr, yzn da
ha ok kylye eviren aydnn anlatmdr. Kendisi ky
lleemez oma kylnn trksn syleyebilir. Ne var
k, inin ncl olmadan devrim d mmkn deil
dir. te bu, daha konuya ilk yaklamda beliren temel
elikinin kaynadr. Denilebilir ki, bu etin yllarn air
leri ve yazarlar, bu elikiden kata setikleri yollarla
ve boluklarn dolduru torzianylo ayrlmlardr birbir
lerinden; Biri glzemecilii (mistisizm) seerken, bir ba
kas romantizmle, bir ncs ihtiyatl bir uzaklkla, bir
drdncs de hereyi boan bir lkla doldurmutur
bu boluu. elikiyi amak iin seilen eitli yntemler
ne olursa olsun hepsinin z birdir. Bu, burjuva toplumundo, sanat do iinde olmak zere, dnsel aln^
t*) Troki bu deyimi, bugnk gibi aa,layc
da deil, Rus ii hareketinin kendisine sempati duyan
aydnlan nitelerken kulland hogrl anlamda kullar
nr.

ile bedensel alma arasndaki koputur ve devrimin de

bedensel alma ile uraan insanlarn yapt olduu grlmei^tedir. Devrlmjn en son ve en yksek amalarn
dan biri, bu iki eit alma arasndaki ayrm ortadan
kaldrmaktr. Bu anlamda, ve btn dier anlamlarda, ye
ni bir sanatn yaratlmas sorunu, btnyle, sosyalist bir
kltrn kurulmas temel sorunun izgisini izler.
Sanatn, bizim dnemimizin alkantlarna ilgisiz kclacam ileri srmek glntr, samadr, aptalln zir
vesidir. Olaylar, insanlar tarafndan hazrlanr, insanlar ta
rafndan yaplr, sonra da insanlar etkiler ve onlar dei
tirir. Sanat, olaylar yapan ya da yaayan insanlarn ha
yatn dorudan doruya ya da dolayl olarak yanstr. En
antsalndan en mahremine kadar btn sanatlar iin geerlidir bu. Eer doa, ak ya da dostluk bir dnemin
toplumsal ruhuna bal olmasayd, lirik iir oktan or~
tadan kalkm olurdu. Tarihtederin bir kopu, bir baka
deyile toplum iindeki snflarn konumunun kkl bir
deiiklie uramas, bireysellii sarsar, lirik iirin ana te
malarnn yeni bir adan aiglonmasn salar ve bylece
sanat sonu gelmeyen bir yinelenmeden kurtarr.
Ama bir an ruhunun ileyii, gzle grlmez ve
znel iradeden bamsz deil midir? Kukusuz son
zmlemede bu ruh herkeste yansmaktadr: Onu kabul
edenler ve canlandranlar kadar, ona kar umutsuz bir
mcadele verenler ya da edilgin bir biimde ondan sak
lanmaya alanlarda da yansmaktadr. Edilgin bir tu
tumla kendilerini saklayanlar, ar ar yok olmaktadr
lar. Direnenler ise, eski sanat, snmeye yz tutmu bir
ate gibi, u ya da bu eskimi alevin yardmyla yeniden
tututurabiimektedlrler. Oysa yeni kilometre talarn yer
letirecek ve sanatsal yaratcln yatan geniletecek
olan yeni sanat, ancalc kendi alarna uygun den ki
iler tarafndan yaratlabilir. Gnmzn sanatndan, ge
lecein sosyalist sanatna doru bir izgi izecek olur
sak bu yeni sanatn hazrlnn hozrt aamasndan an
cak yeni yeni gemekte olduumuzu rahatlkla syleyebi
liriz.
10

Bugnk Rus edebiyat km lenmelerinden ksa bir

taslak verelim. Suvorin'in gazete tefrikacianndon, aris
tokrasinin Gzya Vadisinin en incelikli lirik airlerine
kadar devrimci olmayan edebiyat, hizmet ettii snflarla
birlikte lmek zeredir. Soykt asndan bakldn
da, bu edebiyat, biim ynnden bir aristokrat edebiyat
olarak balayp ve saf bir burfuva edebiyat olarak bi
terken, bizim eski edebiyatn daha eski bir izgisini ta
mamlam olmaktadr.
Kylnn trksn syleyen Sovyet mujik edebi
yat ise, bu kadar ak bir ekilde olmasa da, kendi so
yunu, kendi kkenini, biim ynnden eski edebiyatn
Slavofil ve poplist ynsemelerinde bulmaktadr. Kuku
suz mujik'in trksn syleyen yazarlar, dorudan do
ruya mujik'in rn deildirler. Soyluluun ve burjuvazi
nin edebiyatlar olmadan, bu edebiyat da dnlemez;
kyl edebiyat, bu eski trn iinden kan bir izgidir
sadece. imdilik bunlarn hepsi yeni toplumsal durumla
daha tam bir birlik kurmann yollarn aramaktadrlar.
Ftrizm de, hi kukusuz, eski edebiyattan kan
bir izgidir. Bununla birlikte, Rus Ftrizmi eski edebiya
tn erevesi iinde tam geliimine ulamam ve dee
rinin resmen kabul edilmesini salayacak olan burjuva
dnmn geirememitir. Sva ve ardndan da Dev
rim baladnda kapitalist kentlerdeki btn yeni edebi
yat okullar gibi Ftrizm de hl bohem durumunu sr
dryordu. Olaylarn srklemesiyle Ftrizm, gelimesi
n i Devrim'in yeni kanallan iine aktmaya balad. Eya-nn doasna uygun olarak, bu srecin devrimci bir sanat
karmas olanakszd. Ama eski sanatn bohem-devrimc
bir uzants olarak kald halde Ftrizm'in, yeni sanatn
oluumunda, dier btn eilimlere gre daha dolaysz,
daha etkin, daha byk bir pay vardr.
Proleter alrierin bireysel baarlar ne kadar nemtj
olursa olsun, bu proleter sanat denilen olgu, genel ola
rak, ancak bir raklk dneminden gemektedir. Bu sa
nat, sanatsal kltr elerinin tohumlarn geni kesim

li

iere serpmekte, yeni b ir snfn, ne kadar yzeysel olsa

dq, eski yaptlar ztnlemesin yardm etmekte ve bu
OHSPda, gelecein sosyalist sanatna giden kmiarifiddR
biri olmaktadr.
Burluva kltr ve sanatn, proleter kltr ve sanctyla karlatrmak temel bir yanllk olur. Proleter r<{imi bir gei dnemi olacamdar, proleter kltr ve sar
nat da hibir zaman varolmayacaktr. Proleter devrimin
tarilsel anlam ve ahlak bykl, bir snf kltr pir
mayacak ama lk kez gerek bir insanlk kltr olacak
bir kltrn temellerini atmasnda yatmaktadr.
Gei dnemindeki sanat politikamz, Devrim'in sa
fna katlan eitli gruplarn ve sanat okullarnn Dev
rimcin tarihsel anlamm kavramalarna yardm etmek ve
Devrim'den yana ya da Devrim'e kar olmann katego
rik ltn nlerine koyduktan sonra onlara sanat ala
nnda tam bir z-belirieme hakk tanmaktan ibarettir.
Devrim, sanatnn onu dsal bir felaket, dsal bir
patlama olarak grmeyi brakt lde ve yeni eski air
lerin ve sanatlorn Devrim'in yaayan bir dokusu hali
ne geldikleri ve Devrim'e dardan deil erden baktk
lar lde, bugn in ksm de olsa, sanatta yansma
sn bulacaktr.

k biimleriyle badamas mmkn deildir. Bu sa

nat, gereki, etkin, canl ve kollektivisttir ve gelecee
snrsz bir yaratc inanla baldr.
29 Temmuz 1924
LEON TROK

Toplumsal kasrga, p kadar abuk dinmeyocektF:

nmzde yllarca srecek bir mcadl vardn zallikle
Avrupa ve Amerika'da. Bu mcadeleye sadce bizim kur
an deil, bundan sonraki kuan kadnlar ve erkeki'
ri de katlacaklar, onun kahramanln ve kurbnim
paylaacaklardr. Bu an sanat, btnyl Deyrlm'in
etkisini tayacaktr. Bu anat yeni bir bilinci gerektirir
Bu sanatn, hereyden nce, ak ya da romantizmin mar
kesi ardnda gizlenen gizemctliklc badamas nmkn
deildir, nk Devrim, kollektif nsann tek efendi ol
mas zorunluluundan ve bu nsann gcnn doal kuv
vetler takkndaki bilgisine ve onlar kullanma oianakiarir
na bal olduu dneninden hareket eder. Bu yeni sa
natn ktmserlikle, kukuculukla ve btn dl^r ruhsal
12

13

Birinci Blm

DEVRM NCES SANAT

Ekim 1917 Bolevik Devrimi, yalnz Kerenski hk

metini deil, ayn zamanda burjuva mlkiyeti zerine ku
rulu btn toplumsal sistemi de devirdi. Bu sistemin ken
di kltr ve kendi resmi edebiyat vard ve oken sistem,
devrim ncesi edebiyat da mutlaka peinden srkle-r
yecekti.
Hikmet kuu bayku gibi iirin blbl de, ancak g*
ne battktan sonra tmeye balar. Gndz hareket zamardr, ama gece olup da karanlk knce, akl ve duy
gu yaplanlarn bir bilanosunu karmaya koyulur. de?
15

alistler ve onlarn hemen hemen sar ve kr rencileri

Rus zhelciieri (sbjektivistleri-n.), dnyay harekete ge
irenin zihin ve eletirel akl olduunu, bir baka deyi
le, ilerlemeyi oydniarn ynettiini dnyorlard. Ger
ekte, btn tarih boyunca, zihin akln peinden topal
layarak komutur, o kadar. stelik bugn Rus Devrimi
deneyimizden sonra profesyonel entelicensiyann gerici
budalaln kantlamaya gerek de yoktur. Bu yasann i
leyii, sanat alannda aka grlebilir. air ile peygam
berin geleneksel zdeletirilmesi ancak u anlamda ka
bul e dilebilir: air de an yanstmakta peygamber ka
dar ar kalmaktadr. Eer zamanlarnn ilerisinde ol
duklar sylenebilecek peygamber ve airler olmusa, bu
nun tek nedeni, szkonusu kiilerin toplumsal evrimin
baz taleplerini dile getirmekte kendi trlerinin byk o
unluu kadar'ar kalmaylardr.
Geen yzyln sonunda ve bu yzyln banda Rus
edebiyatnda devrimci nsezinin ilk titreiminin bile be
lirebilmesi iin, nce tarihin geen onyllar iinde, eko
nomi temelinde, toprak dzeninde, toplumsal gruplarn
ilikilerinde ve kitlelerin duygularnda en derin deiik
leri yaratmas gerekmitir.
Bireycilerin, gizemcilerin ve sarallarn edebiyat sah
nesini kaplamalar iinde daha nce 1905 Devriminin ken
di i elikilerinden tr kmesi, ayn yln Aralk ayn
da ileri Bakan Durnovonun iileri ezmesi ve iki Du
mann feshedilip Babakan Stolypin tarafndan bir ncsnn kurulmas gerekmitir. Cenhet sireni, giirt bat
tktan sonra, peygamber kuu baykuun Umay bald nda tmeye balyor. ki devrimin arshda (105
1917) kalart dnemde, btn bir Rus ydnlr kua,
monari, soylular ve burjuvalar arasndaki teplmsal z:lama giriiminin havas iinde biimlendi (daha dfusu.
biimsizleti). Toplumsal determinizm, hef zorriari bilinli
olarak kendi karlarmzn bilincinde ltak rildmna gel
meyebilir; ama entelicensiya ile onu besleyen hakim shf birleik kaplaro benzerler : eit dzeyler ydsos bun-

:1ar iin de geerlidir. Rus-Japon sava srasnda tmy

le bozguncu bir ruh halinde aniatmn bulan eski aydn
radikalizmi ye put-ykcl, 3 Haziran 1907nin yldz al
tnda snp gitti (1). Aydnlar hemen hemen btn yz
yllarn ve lkelerin iirsel ve metafizik sslerini taknorak ve Kilise Babalarn yardma ararak, halk la iliikiieri ne olursa olsun kendilerine ait bir deerleri olduu
nu ilan ettiler ve kendi kaderlerini belirieder. Entelicensiya'nn bylesine kaba ve patrtc bir biimde burjuvaiamas, halkn 1905deki dikkafal ve saygszl
yznden kendisine verdii aclarn intikamyd. Szgeli
mi, iki devrim aras dnemin en derin deilse bile en se
vilen sanat adam olan Leonid Andreyevin, yazarik kari
yerini Protopopov ve Amfiteatrova ait gerici bir dergi
iinde tamamlamas, Andreyev'in sembolizminin toplum
sal kaynaklarnn sembolik bir gstergesidir. Burada belli
M toplumsal belirienme, kendi karlarmzn aranmasna
dnmektedir. En ince bireyciliin, kibar bir evrensel
skntsnn, sakin gizemsel aranlarn derisinin altnda,
gerici glerle burjuvaca uzlamann yalar birikmektey'dl. Ve bu, 3 Haziran reform rejiminin organik geli
mesi Dnya Savann sarsntlaryla altst olduu anda,
yazarlarmzn derhal bavurduklar son derece baya
yurtseverlik edebiyatnda da kendini gsterdi.
Bununla biriikte. Savan basks ve sarsnts, 3
Haziran rejiminin yalnz iirini deil, toplumsal temel
lerini de at; bu rejimin askeri
k, iki devrim
aras aydn kuann da belini kertti. Ayann altndan, eskiden o kadar salam grnen ve zerine an vs
hret kulesini diktii toprak parasnn kaymaya baladn gren Leonid Andreyev de, elini kolunu sallayarak,
azndan kpkler saarak, avaz kt kadar baira?rak baz eyleri kurtarmaya, savunmaya abalad.
(1)
1905 Devriminden sonra, Babakan Stolypin, 3 Ha*
ziran 1907de bir organik reformlar yasas karm ve
bundan sonra 1912ye kadar bir reaksiyon dnemi yrr
lkte kalmt.
17

1905 dersine romen, entelicensiya kitleler zerin

de politik ve ruhsal hegemonyasn yeniden kurma umu
dunu hl koruyordu. Sava da bu kuruntuya g veriyor
du. Yurtsever ideoloji bu hegemonyann psikolojik imentosuydu; doumundan beri ciz, raitik olan yeni dinsel
ideoloji bu imentoyu retemiyordu; belirsiz sembolizmse
byle bir retime girmeye kalkmyordu bile. Savan so
nucu olan ve Savaa son veren ubat 1917 demokratik
devrimi, ksa bir sre iin de olsa, aydnlarn bir Kurton01 Isa dncesine sanimalarna byk bir hz verdi. Ama
ubat Devrimi bu dncenin en son parlay oldu. Du
man tten pler Kerenskiciiik kokmaya balamt.
Sonr<3 Ekim Devrimi g eldi: bu hem entelincensiya'nn tarihinden daha nemli olan bir snr izgisi, hem de
entelicensiya'nn kesin yenilgisinin iaretiydi. Yine de,
yenilgisine ve gemiteki gnahlaryla ezilmesine ra
men, entelicensiya kendi an ve erefleri hakknda sa
yklamaya devam etti. Ona gre, dnya tepe taklak ol
mutu. O, halkn temsilcisi olarak-domutu. Tarihin re
etesi onun ellerindeydi. Bolevikler in afyonu ve Letonya izmesi ile alyorlard. Halka kar uzun sre da
yanamazlard.
Gmen aydnlar, ylba kadehlerini
gelecek yJ
Moskovada buluacaz! diye kaldrdlar. Ne balan
maz bir budalalk ve bo aba! ok ksa bir sre iin
de, halkn iradesine kar hkmet etmenin gerekter
olanaksz olduu, ama gerek lke indeki gerekse lke
dndaki gmen aydnlara kar hkmet etmenin, hem
de baaryla hkmet etmenin hi te olanak d olma
d grld.
Yzyln bandaki devrim ncesi kprdanma, 1905'deki baarsz devrim, kar devrimin gergin ama oynak
dengesi. Savan patlak verii. ubat 1917 balangc.
Ekim dram : btn bunlar aydnlara ar ve srekli da?"beler indirdi. Olgular zmsemek, imgeler halinde yeni
den yaratmak v bu imgelerin kelime anlatmlann bulnrwk iin zaman var myd? Evet, Blokun Onikilersi v
18

Mayakovskynin birok yaptlar grlyor. Bunlar da bireydir, bir upucu, alak gnll bir birikimdir, ama bun
larla tarihin hakk verilmi saylmaz, hatta verilmeye ba
land bile denemez. Sanat, her byk an balangcn
da olduu gibi, burada da rktc bir aresizlik gs
termitir. Kutsal fedakarln gerektirdiini yapamayan ve
aslnda da bunun iin elverisiz olan airler, beklenebile
cei gibi, yeryznn btn nemsiz ocuklar iinde en
nemsizi olduklarn kantladlar (2 ). Bulutlarn zerinde,
toplumsal kar ve tutkularn tesine gemi Sembolist
ler, Parnasyenler, Acmeistler (Dorukular-n.), kendileri
ni Ekaterinodarda Beyazlarla birlikte, ya da Mareal Pilsudski.nin (3) Genel Kurmaynda buldular. iddetli bir
VVrangel (4) tutkusuyla esin bulan bu air ve yazarlar, bi
zi dzyaz ve manzumeleriyle lanetlediler.
Daha duyarl olanlar ve bir lye kadar, daha tem
kinli davrananlar susuyorlard. Marietta aginyan, Dev
rimin ilk aylarnda. Don blgesinde nasl dokumaclk yap
tn ilgin bir hikaye le bize anlatr. Dokumaclk iin
sadece alma masasn terketmekle kalmam, kendini
btnyle buna verebilmek, iin kendinden de uzakla
mak zorunda kalmtr. Dierleriyse Proietkult ve Politprosoviet (5) in iine daldlar ya da mzelerde alt(2 ) Pukinin bir iirine antrma.
C3) Pilsudski (1867-1935); PolonyalI diktatr.
1892de
milliyeti eilimli Polonya Sosyalist Partisinin kuruluuna
katld. Rosa Luxemburgun entemasyonalist Polonya ve
Litvanya Sosyal Demokrat Partisine kar mcadele etti.
1918de yeni kurulan Polonya Cumhuriyetinde Cumhurba^
kan oldu. I920de Sovyet Rusyaya saldrd. Emekli olduk
tan sonra, 1926da bir darbe ile iktidare geldi ve lnceye
kadar diktatrln srdrd.
(4) VVrangel (1878-1928); 1920de Denikinin yerine Kirmdaki Beyaz Ordunun Bakomutanlma geen Rus ge
nerali.
(5) Proletklt; Proleter kltr iin rgtlenme; Politprosovyet: Politik eitim iin rgtlenme.

19

lar ve dnyann imdiye kadar grd en dehetli ve en

trajik olaylarn iinden getiler. Devrim yllar, hemen he
men kesin, bin iirsel sessizlik dnemi oldu. Bunun byle
olmas sadece kat yokluuna balanamaz. O zaman ba
slmayan iirler imdi baslma olana bulabilirlerdi. Bu
trden bir iirin Devrimden yana olmas da art deildi,
Devrime kar da olabilirdi. Gmen edebiyatn biliyo
ruz : mutlak bir sfr. Ama bizim kendi edebiyatmz da,
bu dneme uygun decek hibir ey vermedi bize.

Ekim'den sonra edebiyat, zel hibir ey olmama

sna ve genel olarak bu dnemin kendisini ilgilendirme
diini gstermek ister gibi davrand. Ama sonra Ekimin
kendini edebiyatta gstermee balad grld: Ekim,
yalnz idari adan deil, daho derin bir anlamda da ede
biyat belirliyor ve ynetiyordu. Eski edebiyatn nemli bir
ksm -beklenebilecei gibi- kendisini snrn tesinde bul
du. Yani, edebi anlamda yokoldu. Bunin bugn varln
srdryor mu? Merejkovsky iin vard da bitti denebi
lir mi, hayr nk o hibir iaman varolmad. Ya Kuprin,
Balmont ve hatta irikov? Ya Jar Ptitza dergisi ya da
Spolokhi derlemeleri (*) ve tek edebi zellikleri eski yaz
karakterlerini korumak olan btn teki derlemeler? Hep
si de, ekhov'un hikayesinde anlatld gibi, Berlin gar
nn ikayet defterlerindeki acemi karalama ve mzalardr
bugn. Trenin Moskova'ya harekete hazr olmas iin bir
sre beklenmesi gerekmekte, bu arada yolcular da duy
gularn dile getirmektedirler. Belles-lettres (sanatl yaz,
edebiyat-n) tarann Spolokhi almanaklarnda, Nemirovi-Danenko, Amfiteatrov, irikov ve teki kadavralar
tarafndan (bunlarn b ir zamanlar varolduklann varsayar
sak) temsil' edilmektedir. Aleksey Tolstoy pek gl ol
(*) Jar Ptitza, Ate kuu; Spolokhi, Alarm an anlanuna geliyor.

20

masa da baz hayat belirtileri gstermekte, ama ite bun

dan tr de, eski koruyucularmn byl emberinin
ve bu emekliye aynim tambur takmnn dnda tutul
maktadr.
te, tarihi aldatmann olanakszl konusunda kk
bir uygulamal sosyoloji dersi.
imdi de iddet konusunu ele alalm. Toprak, fabri
kalar ve bankerlerin depolar alnd, kasalar ald ama
yetenekler ve dnceler ne oldu? Bu her trl lnn
tesindeki deerler, Rus kltr ve zellikle onun sevim
li ilahi yazar Gork.i iin rktc miktarlarda d lkele
re ihra edilmemi miydi? Neden btn bunlardan hibir
ey elde edilmedi? Neden gmenler ilgiye deer bir ad
ya da kitap gsteremiyorlar? Onk tarih ya da gerek
kltr aldatlamaz. Ekim hereye bir anlam katarak ve
deerini balayarak, Rus halknn yazgsna kesin bir
olay gibi girdi. Gemi anszn geride kald, sbldu ve ku
ruyup gitti; bundan byle sanat, ancak Ekim Devriminin
gr asndan yeniden canladrlobilir. Ekim perspek
tifinin dnda kolanlann hepsi tmyle ve umutsuzca
hilie indirgeniyorlar; ite bu nedenle bunu kabul et
meyen ya da bununla ilgilenmeyen bilgiler ve airler,
bugn birer sfrdrlar. Basitesi, diyecek bireyleri yok
tur. Baka bir nedenle deil srf bu nedenle, gmenle
rin edebiyat artk mevcut deildir. Olmayan birey de.
elbette yarglanamaz.
Gmenlerin bu cesetsi zl iinde, iyi tand
mz incelmi, alayc bir sinik tipi ortaya kt. Btn
akmlar ve eilimler, dncelerin getirecei daha fazla
hastalklara kar baklk kazanmasn salayan mik
roplar gibi, bu tipin damarna girmiti. te utanmaz Vetlugin! Onun bu ie nasl baladn bilenler bulunur bel
ki. Ama nemli olan bu deil. nc Rusya ve Kah
ramanlar adndaki kitaplar, yazarn ok eitli eyler
okuduunu ve grdn ve elinin de kalem tuttuun,
gsteriyor. Yazar, kitaplannn ilkine, entelicensiya'nm
yitirilmi nce ruhu iin bir eit atla balyor ve kara

21

borsaclara kasideyle bitiriyor. Grne gre, bu kara

borsac, yaklaan nc Rusya nn efendisi olacaitr Asi Rusya budur: samimi, zel mlkiyeti savunan,
zengin ve agzllnde acmasz Rusya. nce Beyaz
lardan yana olan. Beyazlar yenilince de onlar brakan
Vetlugin, nsezi davranarak bu karaborsaclar Rusya
snn ideologluuna adayln koymaktadr. Kendine uyan
meslei semek akllca bir tutum. yi ama, ya n
c Rusya? Meseleye nasl bakarsanz bakn, Vetlugin'in
keskin slubunun altndan, heyhat... kumarbazn sinek
valesi srtmaktadr. lk kitab aa yukar, Sovyetlere
kar Kronstadt (1921) ayaklanmas srasnda yazlmt
ve Vetlugin Sovyet Rusya'nn sonunun geldiini sanyor
du. Ama aradan birka ay gemesine ramen beklene
nin olmad grlnce, yanlmyorsak Vetlugin kendini
Deien snrtalar grubunun (Bolevik Devrimini Rus
ya'nn ulusal geliiminde bir snr ta olarak' kabul eden
ve onunla uzlaanlar-n.] iinde buldu. Ama bu hibir
eyi deitirmiyor: Vetlugin, sinizmi ile kendini her tr
l kavramsal bocalamadan, hatta gerileyiten koruyabil
mektedir. Vetlugin'in Bir Hergelenin Anlan gibi ok an
laml bir ad tayan ucuz bir roman yazdn da ekleye
lim. Byleleri yok deildir ortalkta; Vetlugin bunlann sa
dece en zekisidir. Bunlar yalan bile kar gzetmeden
sylyorlardr, nk doruyu yalandan ayrmak artk on
lara birey kazandrmayacaktr. Herhalde, nc Rus
ya'y bekleyen ikinci Rusya'nn gerek skarta mallar
bunlar olmal.
Sonra, daha yksek bir dzeyde bulunan ama tek
dze bir yazar olan Aldanov geliyor. Bu, daha ok bir
Kadet'tir, bir erdemci yani (6 ). Aldanov, daha yksek bir
kukuculuk tonunu (gh, hayr, sinizm deil!) ^nim syen
aklllara dahildir. lerlemeyi yadsyan bu aklllar, Viconun ocuksu tarihsel devreler teorisini kabul etmeye
(6)
K.D.; Anayasac Demokratlar,
liberal burjva partisi.

22

arlk zamannda

hazrdrlar. Genel olarak, hi kimse kukucular kadar bo

inanlara bal deildir. Aldanov'lar kelimenin tam an
lamyla gizemci saylmazlar; yani, bunlarn kendilerine z
g olumlu mitolojileri yoktur, ama siyasi kukuculuktan,
btn siyasi olaylara sonsuzluun asndan bakmalar
iin bir bahane yaratmaktadr. Bu da onlara ok aristok
ratik bir ses tonu tayan zel bir slup vermektedir.
Aldanovlar, genel olarak devrimciler, zel olarak da
Komnistler zerindeki stnlklerine itenlikle inanyorduriar. Kendilerinin anlad eylerden bizim anlamad
mz dnyordurlar. Onlara gre Devrim, Aldanov'iarn
ruhsal sermayesini oluturan edebi slup ve siyasi ku
kuculuk okulundan her aydnn gememi olmasnn so
nucudur.
Aldanovlar, gmen boluklar iinde, Sovyet liderle
rinin konuma ve bildirilerindeki biimsel ve gerek eli
kileri (elikiden kurtulmu olmalar dnlebilir m?).
Provdo'daki bozuk cmleleri ve bamakaleleri saymakta
(bu tr cmlelere biraz fazla rastlanldn da biz teslim
etmeliyiz) ve sonuta da dergilerinin sayfalarn akl (on' larn) yerine aptallk (bizim) kelimesiyle doldurmaktadr
la r Evet, tarihe srtlarn dnmler, hibir tedbir alma
mlar, glerini ve onunla birlikte sermayelerini yitirmi
lerdir ama, btn bunlarn nedenleri baka yerde, esas
olarak da Rus halknn kabalnda aranmaldr! Ama Aldanovlar hereyden nce kendilerini slupu saymakta
drlar, nk Milyukov'un dank cmlelerinin ve yar
dmcs Hessenin kstah ve ar kitab lafazanlnn s
tesinden gelmilerdir. Sadece ekingen olan, vurgusuz
ve karaktersiz sluplar, syleyecek hibir eyi olmayan
insanlarn edebi kullanm iin biilmi kaftandr. eriksiz, kendine yeterli konuma tarzlar, dncelerinin ve
sluplarnn bizim eski aydnlarmzca bilinmeyen rahat
l, daha iki devrim aras dnemde (1907-1917) biimlera-*
meye balamt. Ve imdi de, buna ek olarak, Avrupad?!
bireyler farketmilerdir ve kitapklar yazmaktadrlar.
Alaycdrlar, gemii anmsarlar, esner gibi yaparlar, ama

23

nezaketlerinden tr de esneyilerini bastrrlar. eitli

dillerden metinler aktarrlar, kukucu tahminler yapar vehemen ardndan sylediklerini yalanlarlar, ilk nce elen
celi grnr bu. sonra canskc gelmeye ve sonunda do
irendirmeye balar. Bu ne yzszce arlatanlk, bu ne
kitabi rezillik, bu ne uaka ruhaniliktirl
Vetlugin, Aldanov ve dierlerinin bugnk ruhsal durumlan, Paris'de yaayan Don Aminado adnda birinin
ho bir iirinde daha iyi dile gelmektedir:
Hem kim dnmeden syleyebilir:
lk dorudur, insanln yz glecek?
Hereyin ls nerde? leri, General!
On yl dalal Bu, bana da sana do yetecek!
Grld gibi, spanyol gururlu deil. leri, General!'
Generaller (hatta amiraller) yrdler. Gelgelellm, hibir
zaman varamadlar.

Ama snrn bu yannda da br yakadakilere benze

yen bir hayli Ekim-ncesi yazar kald; bunlar, Devrimin i
gmenleridir. Modern tarihle karlatrldnda Orta
a kelimesi bize nasl hantal geliyorsa, Ekim-ncesi
deyimi de gelecein kltr tarihisinde yle bir qnm.
uyandracak. Ekim, ilke olarak eski kltre bal olan
larn ounluuna, gerekten bir Hun akn gibi geliyor
du, bu akndan korunmak iin de, szde bilim ve inan
mealesinin yardmyla yeralt dehlizlerine kamalar ge
rekiyordu. Ne var ki, uzakta duranlar gibi btn kaan
lar da, yeni bir tek sz sylemediler. Rusyada Ekim-ncesi, ya da Ekim-d edebiyatn, gmen edebiyatndarr

24

daha nemli olduu Wr gerektir. Gene de acze dm

bir kalntdr sadece.
Ne ok iir derlemesi, kulaa ho gelen adlar ta
yan ne ok iir kitab yaymlandl Kk sayfalara ya
zlm, ksa dizeli, hibiri de kt olmayan iirler. Bu k
k dizelerin birlemesiyle, hi de sanatsz olmayan, hat
ta eski bir duygunun yanksn da tayan iirler ortaya
kyor -gene de, sava alanndaki bir asker iin bir te
bih tanesi nasl btnyle gereksizse, bir btn olarak
ele alndklarnda bu kitaplar da Ekim'i gren yeni insan
iin yle gereksiz kalyorlar. Bu vazgeme edebiyatnn,
bu bit pazarna km dnceler ve duygular edebiya
tnn incisi, Streletzin ancak numaral yz nsha baslabilen ve iinde Sologub, Rozonov, Belensen, Kuzmin,
Hollerbakh ve dierlerinin iirleri, yazlan ve mektuplar
bulunan, kaln m kaln, iyiniyetli derlemesidir. Romadoki
yaam zerine bir roman, Apis kznn erotik klt
zerine mektuplar, Ayasofya zerine bir yaz. Yersel ve
Gksel ve numaral yz nsha! Ne umutsuzluk, ne pe
rianlk! Keke kprseler, svselerdi! Bylesi, hayat andnrd hi deilse.
Ve tezeiden sopa le eski olfnna srleceksin, ey
kutsallk tanmayan halk (Zinaida Hipius (7), Son iirli9r,
1914-1918). tabi, iir deil bu, ama ne gazetecilik yete
nei! Dekadan gizemci airin bu (vezinli!) sopa kullan
ma arzusu, nasl esiz bir hayat kesiti sunuyor bize! Zina
ida Hippius, halk sonsuza kadar krbalama tehdidi
ni savunurken, lenetlerinin alar boyunca gnlleri bur
kacan anlatmak istiyorsa, ii biraz abartm olur. Ama
u olanlar karsnda btnyle mazur grlebilecek bu
obartma, bayan Hippius'un mizacn da olanca plaklyC7) Zinaida Hippius (1867-1945); Rus Sembolist hareke*
tinin en nemli yelerinden biri; air Merejovskinin ka
rs; Dostoyevski tarznda romanlar da yazmtr. Asl soy
ad Gippius. olan Z.H., Hippius adn ngilizceden al
mtr.

25

la ortaya koyuyor. O, daha dn, bir Petrogrodl lammd,

serbest, saysz yetenekle donanm, liberal, modern. Bir
denbire, kendi incelikleriyle dolup taan bu hanm, ivi
li kundural gruhun kapkara saldrgan nankrl kar
snda buluyor kendini ve btn kutsal varl ile gce
nerek, gsz fkesini, tiz bir kadn lna (hep ve
zinli) dntryor. Ve gerekten de bu lk ^^rekleri
altst etmese bile, lgi uyandracaktr. Bundan yzyl son
ra Rus Devriminin tarihisi, ivili bir kundurann bir Petrograd hanmnn lirik kk-ayak-parman nasl ezdii
ni ve bu hanmn da dekadan, gizemci-erotik-hristiyan
maskesi altndaki gerek mlk sahibi cady nasl derhal
gsterdiine deinecektir belki de. indeki sahici cac
sayesinde Zinaida Hipplus'un iirleri dierlerinden kat kat
stn, daha kusursuzdur ama, daha yansz, cjolays
ile de ldr.
Bu kadar ok yansz kitapk ve brorn arasn
da, rene Odoevtzevann Mucizeler Evini bulduunuz
zaman, Sovyetlerin zalim yaantsn yanstan iki hi
kayenin hatr iin selemenderlerin, ulluklarn, yarasala
rn ve lgn ayn modernletirilmi sahte romantizmi ile
neredeyse baracak duruma gelirsiniz. te size Komiser'
Zon'un atyla birlikte ldrd bir zvosfchik (arabac)
zerine bir ballad; ite iine cam tozu kartrlm tuz
satan bir askerin yks ve nihayet, Petrograda gelen
kirli ime sular zerine bir ballad. Bu kk konular,
Anna teyzenin olduu gibi, yeeni Georges'in de ok ho
una gitmi olmal. Ne olursa olsun, bunlar yaamn mi
nicik bir yansmasn veriyorlar ve ok eskiden sylenip
de artk ansiklopedilere gemi melodilerin gecikmi yan
klan deiller sadece. Bir an iin biz de yeen Georgesa
katlmaya hazrz. Bunlar ok, ok tatl iirler; devam
edin, Madmazell
Burda, sadece Eklm-ncesinden arta kalan yallardan szetmiyoruz. Bunlarn dnda bir de Ekim-d
bir gen edebiyatlar ve airler grubu var. Bu genlerin

26

ne kadar gen olduklarn tamtamna bilmiyorum oma, ne

olursa olsun, bunlar sava ncesi ve Devrim ncesi d
nemde sanata ya yeni balyorlard ya da henz bala
mamlard. Bunlar yeni adet olan bireysellememi bir
sanatla, eskiden beri adet olduu gibi n kazanmak iin
ykler, romanlar ve iirler yazyorlar. Devrim (ivili kun
dura) umutlarn kertti. imdi de kendilerini, aslnda
hibir ey olmadna, ellerinden geldii lde inandr
maya alyorlar ve yaral gururlarn bireysellememi
iir ve dzyazlarnda dile getiriyorlar. Bununla birlikte,
zaman zaman gizlice nanik yaparak da ruhsal skntla
rn gideriyorlar.
Btn bu grubun efi, Adoiiar'n, yazan Zamyatindir (8). Dorusunu ararsanz, yazarn asl konusu
ngilizlerdir. Zamyatin onlar tanyor ve bfr dizi eskizle de,
bir hayli beceriklice, ama ok dtan, dikkatli ve yetenekli
ama pek titiz olmayan bir yabanc gibi, resimliyor. Ama
ayn kitapta Rus Adallar hakknda, Sovyet gereklii
nin yabanc ve dman okyanusunun ortasnda bir ada
da yaayan aydnlar hakknda da eskizler var. Bunlarda
Zamyatin daha usta ama daha derin deil. Nihayet, ya
zarmzn kendisi de Adaldr, hem de, bugnn Rus
ya'sndan kap geldii bu ada, ok kk bir adadr. Ve
Zamyatin, ister Londradaki Ruslar, isterse Lerlingrad'daki ngilizler zerine yazsn, kendisi bir i gmen olarak
kalmaktadr. Kendine zg (zppelie yaklaan) edebi
nezaketini gstermek iin kulland biraz yapmack s
lubuyla Zamyatin, gen, eitim grm ve ksr adal
(8)
Zamyatin (1884-1937); Romanc; I905de Rus Sosyal
Demokrat i Partisinin almalanna katld. Reaksiyon
yllannda bu partiyi brakt ve kozmik ktmserler.le
birleti. 1917 Devrimini iyi niyetle karlad. Ksa bir tu
tuklamadan sonra. Gorkinin de araya girmesi zerinj
yurt dna kmasna Stalin tarafndan izin verildi. Paris'
te, George Orwellin .1984n etkileyen Biz adl bir ro
man yazd. Sanmatdan ok gazeteci olduu sylenir*

27

gruplarna retmenlik yapmalc iin biilmi liaftandr. (x)

En tartmasz, en kesin Adallar, Moskova Sanat
Tiyatrosu yeleridir. Ama onlar ne yksek tekniklerini
nerde kullanacaklarn biliyorlar, ne de kendilerini. Ken
di evrelerinde geen ne varsa, dman ya da en azn
dan yobanc gzyle gryorlar. Dnn bir kere, bu in
sanlar ektov Tiyatrosunun havasnda yayorlar. Bugn
hl Kzkarde ve Vanya Dayii Kt havann geme
sini beklerken -kt hava ok srmez- Bayan Angotnun
Kzn oynadlar; bu da, herey bir yana, Devrim yneti
cilerine kar muhalefetlerini herkes gsterme frsat
verdi kendilerine. imdiyse, gngrm, usanm Avrupalya ve hereyi satn alan Amerikal'ya, eski feodal
Rusya'nn kiraz bahelerinin ne kadar gzel, tiyatrolar
nn da nasl ince, nasl yumuak olduunu gsteriyorlar.
Can ekien gzel ve soylu b ir topluluun ss tiyatro
su! ok yetenekli Akhmatova (9) da buraya dahil deil
mi?
airler loncas, en bilgili koukulardan olumakta
dr. Bunlar corafya biliyorlar, gotik tarzn rokokodan
ayrdedebiliyorlar, duygularn franszca anlatyorlar; kl(x) Bu satrlarn yazlmasndan soraa, nedense kendi
lerine Adallar adn veren, bir grup airle (Tikhonov
ve dierleri) tantm. Ama onlardan, hi deilse Tikhon ovden, canl, gen, taze ve umut veren sesler iitiliyor.
Peki ama, bu egzotik adlandrma nereden geliyor? (L.T.)
(9)
Anna Akhmatova (1889-1966); Tsvetaeva, Gippius
ve Pavlova ile birlikte Rusyann en nl kadn airlerin
den biri. Rus iirinde Sembolizm sonras Acmeist* hare
ketin nde gelenlerinden. 1923ten 1940a kadar hi bir iir
yaymlamad, sonra sava srasnda yeniden yazmaya bala
d. Bu iirlerde yurtseverlik duygularnn ar bast g
rld. 1946da Stalin'in Politbro yesi Jdanov tarafndan
y a n rahibe, y a n fahie olarak nitelendirildi. Bundan
sonra gene, Stalinin lmne kadar sustu. Devrimden
sonra Rusyay hi terketmemekle birlikte yeni rejimle de
aras hi dzelmedi. iiri, bir dize ve vurgular iiridir.
Temalar arasnda kadn duyarl nemli bir yer tutar.

28

trn en yksek ustalar bunlar. Bizim kltrmzn h

l zayf ve kekenhe ocukluk om yaadn (Georgiy
Adamovi) dnyorlar ve bunda hakldrlar. Yzeysel
bir cila onlar kandrmyor. D cila gerek kltrn ye
rini alamaz (Georgiy vanov). Beenileri, Oscar VVilden
nihayet, bir air deil bir zppe olduunu saptayacak
kadar titizdir; dorusu bu noktada onlarla anlamamak
mmkn deil. Bir okula, yani bir ynteme, bir bilgi
ye, zorlu bir abaya deer vermeyenleri aalyorlar (ger
ekten belirtelim ki, byle bir gnah bize de yabanc de
il). iirlerini sabrla, titizce iliyor, gelitiriyorlar. Kimile
rinin, rnein Otsup'un yetenei de var. Otsup, anmsaylarn, dlerin ve korkularn airi. Her admnda yem
den gemie gmlyor. Bellek, onun iin yaama sevincinin tek kayna. Hayatm lmn elinden alrken
kendime bir yer bile buldum: gzlemci air ve burjuva
diyor kendisi iin, tatl bir alayclkla. Ama Otsupun kor
kusu, sinir bozukluundan gelmiyor; tersine: nerdeyse
ll, dengeli bir korku bu, kendine hakim bir Avrupalnn korkusu; ve iin gzel yan, hibir gizemsel geir
me tamayan, btnyle ilenmi bir korku. yi ama, ne
den bu insanlarn iiri hi iek amyor? nk hayatn
yaratclar deil bunlar, hayatn duygularnn ve heves
lerinin yaratlmasna katlmyorlar; bunlar, gecikmi kay
mak toplayclar, bakalarnn kanyla yaratlan bir kl
trn artakalanlardr. Bunlar, yanklanan seslerin, ok
okumu, yetenekli, hatta kusursuz taklitileridir; ama, i
te o kadar.
Bir uygar dnya vatanda maskesi altndaki aristok
rat Versilov, kendi zamannda, yabanc kltrn en iyi
eitilmi otlaksyd; birka soylular kua tarafndan
gelitirilmi bir beeniye sahipti. Avrupa, evi gibiydi onun.
Pisarev'in szlerini aktaran, Franszcay bakkal lehesiy
le konuan ve davranlar da sze smayacak kadai
kaba olan u din rencisine tepeden bakyor, hor gr
yordu onu. Geigeleiim, 1860lorn bu din rencisi ve
onun 1870ierdeki ardl. Versilovun yalnzca ksr bir kl

29

tr kaymaks olarak ortaya kt bir dnemde, Rus

kltrnn kurucular oimuiard.
Yirminci Yzyl bann gecikmi burjuva liberalleri
olan Rus K.D. leri, kltre, onun dengeli temellerine, s
lubuna ve kokusuna kar derin bir saygyla, hatta ta
pnmayla doludurlar, ama kendileri bombo bir sfrdan
ibarettir. Bir an gemie dnn ve bu K.D. lerin, profes
yonel avukat kltrlerinin tepelerinden Boievizme nas'I
bir horgryle baktklann anmsayn ve bunu, tarihin bu
dyn K.D. lere gsterdii horgryle karlatrn. Neydi,
sz konusu olan? Tpk Versilovun durumunda olduu
gibi, (tabii, bir burjuva profesr diline tercme edilerek),
K.D. lerin kltrnn de, Rus kamuoyunun s topran
da yabanc kltrlerin ge kalm bir yansmasndan ba
ka birey olmad grlmt. Bat tarihinde liberalizm,
yer ve gk otoritelerine kar ok gl bir hareketi ifa
de ediyordu ve devrimci mcadelesinin atei iinde ge
rek maddi gerekse ruhsal kltr gelitirmiti. Kltd
halk, mkemmellemi biimleri, kitlelerin eti ve kemiiyte bijtnlemi grgsyle, tandmz Fransa, birka
devrimin frnnda dvlerek bugnk halini almtr. Alt
st olularn, ayaklanmalarn, ykmlarn barbar sreci,
gc ve zaaflaryla, titizlii ve katlyla bugnk Fran
sz dilinde ve Fransz sanatnn sluplarnda tortusunu
brakmtr. Fransz diline yeni bir esneklik ve yeni bir
tav kazandrmak iin bir baka byk devrimin daha (dil
de deil toplumsal hayatta) gerekli olduunu da geer
ken belirtelim. Byle bir devrim, btn bulular ve yeni
likleri iinde son derece tutucu olan Fransz sanatn da
ha yksek bir dzeye karmak iin zorunludur.
Oysa bizim kendi K.D. lerimiz, liberalizmin bu gecik
mi taklitileri, hibir karlk demeden, tarihten yalnz
parlamentoculuun, kltrl nezaketin,
ll sanatn
kayman (krn ve rantn gerek ve salam temeli ze
rinde) ekip almaya kalktlar. Avrupadaki bireysel ya da
ortaklaa sluplar incelemek, bunlarn
zerinde kafa
yormak ve daha sonra gerekte syleyecek hibir eyle
30

n olmadn bu sluplarn teker teker hepsinde gster

mek iin bunian zmlemek: Adamovi, retzki ve tel<llern ou bundan baka bir ie yaramazlar. Ama kltr
yaratmak deil bu; %tn kayman olmak, o kadar
K.D. ci estetlerden biri, bir sr vagonunda uzun bir
yolculuktan sonra, nasl kendisi gibi tahsilli bir Avrupaimn en kusursuz takma dilere ve Msr balesi hakknda
en kesin bilgiye sahip bir AvrupalInn, bu kaba Devrim
tarafndan bitli dilencilerle yanyana yolculuk yapmak zo
runluluuna mahkum edildiini anlatt zaman, iinizde,
bu takma dilere, bu bole estetiine ve genel olarak Av
rupa raflarndan alnm btn bu kltre kar fiziksel
bir irenme duygusunun kabardn hissedersiniz Klk
sz dilencinin zerindeki en kk bitin bile, tarihin me
kanizmasnda. bu zenerek eitilmi ve tmyle yararsii,
ksr bencilden daha nemli, yani daha gerekli olduuna
inanmaya balarsnz.
Sava ncesinde, bu kltr kaymaklarnn henz
yurtseverce ulumadklar bir dnemde, bizde bir gazete
ci slubu gelimeye balamt. Evet, Miiyukov hl uzun
mu uzun, profesrvari parlamento makaleleri yazyor ve
yardmc bayazar Hessen de boanma davas raporla
rnn en iyi rneklerini veriyordu. Ama genel olarak, ge
leneksel, ev mail alakalem slubumuzu, Russkiya Viedmostinin (10) arbal perhiz yemeinin de yardmylo
yem yeni unutmaya balamtk. Gazetecilikte Avrupa tar
zna uygun bu kk slup ilerlemesi (ki bedeli, partile
rin ve Duma'nn domasn salayan 1905 Devriminin kan
lar idi), arkasnda bir iz bile brakmadan 1917 Devrimi
nin dalgalar arasnda boulup gitti. Bugn darda ya.
ayan ve boanma uzman olan ya da olmayan K.D. ier,
kindar bir tutumla, Sovyet basnnn edebi zayflna ia^
ret ediyorlar. Doru, kt yazyoruz, slupsuz, takliti,
hatta Russkiya Viedomosti tarznda yazyoruz. Bu bizim /
geriye gittiimizi mi gsterir? Hayr, bu bir gei dneiio) Gnlk Serbest Rus Blteni, ( 1863-1917).

31

minde olduumuzu gsterir: ilerlemenin hazrc taklidi ile,

kiralk avukatn safsatalar ile, kendisine biraz zaman ve
rildiinde gazetecilikte olduu gibi baka hereyde de
kendi slubunu yaratacak olan btn bir halkn ileriye
doru byk kltr hareketi arasndaki bir gei dnemi.
Bunun peinden bir baka kategori daha,geliyor;
Rallis kategorisi. Bu Fransz politika hayatndan alnan
bir terimdir ve katlanlar'anjamma gelir. Cumhuriyetle
uzlaan eski Kralclara bu ad veriliyordu. Bunlar Kral iin
mcadeleyi, hatta ona baladklar umutlar bir yana b
rakmlar ve sadakatle kralclklarn Cumhuriyeti dile
tercme etmilerdi. Daha nce hi yazlmam olsayd,
ilerinden Marselllaisel yazacak kimse kmayacakt
ve bu mar zorbalara kar cokuyla syledikleri de bir
hayli kukuludur. Ama bu Rollfs yaar ve bakalarnn
yaamasno da izin verir. Bugnn airieri, sanatlar ve
aktrieri arasnda da bu trden Raills vardr. Bunlar if
tira etmezler, svp saymaklar; tersine, varolan durumu
kabullenirler, ama ok genel olarak ve herhangi bir so
rumluluk yklenmeden. Uygun dt yerde diplomat
a sessiz kalrlar ya da sadakatle glp geerier, genel
olarak sabridrlar ve ellerinden geldiince katlrlar i
lere. Deien Snrtalar grubundan szetmiyorum on
larn kendi edolojileri vardr. Sanatn, rahata ermi Fllistenlerinden, ou zaman maharet sahibi de olan sradan
memuriarndan szediyorum sadece. Bu eit Rallis!
heryerde grebiliyoruz, portre ressamlar arasnda bile;
buniar Sovyet portreleri yapyorlar ve aralarnda zajnan zaman byk sanatlara da raslanabiiiyor. Deneye,
teknie, hereye sahipler. Gene de, portreler asllarna
pek benzemiyor. Neden? nk sanatnn konusuvlia i
sel bir Hgisi, ruhsal bir akrabal yok; Akademi iin bir
srahiyi, bir laleyi nasl izerse, bir Rus ya da Alman
Bolevikini de yle iziyor, hatt daha ilgisizce belki de.
Adlarn vermiyorum nk bunlar btn bir snf
oluturmaktadr. Bu Rallis ne gkten Kutup Yldzn ka
racaklar bize, ne de dumansz barutu cat edecekler:
32

ama yararl ve gerekliler bizim iin ve yeni kltre gb

relik yapacaklar. Bu da pek nemsiz Saylmaz.

Ekim-d sanatn cinsiyetsiz, hadm edilmi durumu,

devrim ncesi sanatn belli bal kmlann dlleyen
entellektalisf Ve dinsel aray ve bulularn, yani Sem
bolizmin kaderinden de bellidir. Bu noktada bununla ilgi
li birka kelime yerinde olacaktr.
Yzyln banda, entelicensiya, maddecilikten ve pozitivizmden, hatt bir lde Marksizmden - arada ele
tirel felsefeye (Kantlk) de urayarak- gizemciiie var
d. ki devrim arasnda kalan yllarda, bu yeni dinsel bi
lin bir sr kllenmi atete parldad durdu. Ama res
mi ortodpks kayasnn yice sarsld ve yerinden oyna
d bugn, herbiri ayr ayr garip olan bu salon mistik
leri adamakll bunalmlar ve sinmilerdir, nk eyann
yeni ls artk onlarn boyunu amaktadr. Daha nce
Marksist olan salon peygamberierinin ve gazeteci azizle
rin hi yardm olmadan ve hatta bunlarn btn muhale
fetine ramen, devrimci ykseliin dalgalar, hi reform
bilmeyen Rus Ortodoks kilisesinin duvaridrn dvyordv
Kilise, kaskat bir biimsel hareketsizlikle, otomatikle
mi ayinleriyle ve hkmet desteiyle tarihe kar savun
du kendini. Oariin nnde yeriere kadar eilmiti, otokratik mttefiki ve koruyucusunun dmesinden sonra dd
daha birka yl hemen hemen hi deimeden olduu
yerde kald. Ama onun da sras geldi. Kilisertin iindeki
Deien Snrtalar eilimi, yenilemeyi nerse de, Sov
yet devletine uyarlanma maskesi altnda gecikmi bir
burjuva reform giriiminden bako birey deildir. Bizim
politik devrimimiz bu devrim bile burjuvazinin istein^
kar gerekletirilmiiti emeki snflarn devriminden
sadece birka ay nce tamamlanmt. Kilisenin reiforlfiri
ise, proleter ayaklanmasrtdah nerdeyse drt yl sVfCI

33

balad. Eer Yoayon Kilise (11) bir sosyal devrimi

onaylyorsa, sadece kendine koruyucu bir boya aradndandr bu. Bir proleter kilisesi olamaz. Kilise reformosyonu, znde burjuva hedeflerin peinden gitmektedir:
yeni kilisenin Ortaa hantallndan kurtarlmas, dinsel
trenlerin ve amanizmin skclnn yerine ilahi hiyerar
iyle daha bireysellemi bir likinin getirilmesi, tek ke
limeyle, dine ve kiliseye daha byk bir esnekliin, daha
byk bir uyum yeteneinin kazandnimas. lk drt yl
iinde kilise karanlk ve uzlamaz bir tutuculukla proleter
devriminden korudu kendini. imdi de NEP'e (Yeni Eko
nomi Politikas) geiyor. Eer Sovyet NEP'i sosyalist: eko
nomi ile kapitalizmin birletirilmesiyse, kilisenin NEP'i de
feodal gvdeye yaplan bir burjuva asdr. ilerin ik
tidarnn tannmas, daha nce de sylediimiz gibi, ev
reye uyma yasas tarafndan belirleniyor.
Bununla birlikte kilisenin yllanm yaps sarslmaya
balamtr. Sol kanattan -Yaayan Kilisenin de kendi
sol kanad var- daha radikal sesler ykselmektedir. Da
ha da solda, radikal tarikatlar bulunmaktadr. Henz ye
ni yeni uyanmaya balayan ocuksu bir rasyonalizm, tan\ rtanmazlk ve maddecilik tohumlarnn ekilmesi iin top
ra nadas etmektedir. Bu dnyaya ait olmadn ilan
eden bu krallk, bir byk altstlkler ve kler ano
girmitir. Nerdedir imdi, yeni dinsel bilin? Leningrad
ve Moskova edebiyat salon ve evrelerinin peygamberle
ri ve reformcular nerdeler? Nerde kald antropozofi?
Soluu bile duyulmuyor hibirinin. Zavall gizemci homsopat'lar (x) zlmeye balam buzlarn zerine friatlm nazl ev kedileri gibi hissediyorlar kendilerini. Onlanr
yeni dinsel bilinci ilk Devrim'in hemen ardndan gelen
heyhyli gnlerde domutu, ikinci Devrim'de de ezildi.
rnein Berdyaev, tanrya inanmayanlar, br dnr
(x) Homeopat; tpta, bir hastal, ona yol aan etme
nin hastaya daha byk miktarlarda verilmesiyle tedavi
den yntemi benimseyenler-n.
(11) Ortodoks kilisesinin sol kanad.

yay dnmeyenleri, burjuva olmakla suluyor hl G

ln! Bu yazarn Sosyalistlerie ksa sreli ilikisi, imdi
Sovyet tanrszlarna kar kulland burjuvalk kelime
sini edinmesini salam. Gerek u ki, Rus iileri hi
de dindar deilken burjuvazi tmyle mmin olmutur...
maln mlkn yitirdikten sonra tabii. Devrimin saysz
mnasebetsizliklerinden biri de budur te: ideolojinin
toplumsal kkenlerini btn plaklyla gzler nne
sermek.
^ Bylece, yeni dinsel bilin ortadan kayboldu, ama
edebiyatta da birtakm izler brakmay baard. 1905 Devrmn bir Sen Jan Gecesi gibi kabullenen ve narin ka
natlaryla onun enlik ateinin evresinde uuan btn
bir airler kua, gksel hiyerariyi kendi vezinlerine
sokmaya baladlar. Onlara devrimleraras dnemin genIg de katld. Ama airier daha nce nasl kt bir geeneg izleyerek, zor anlarda su perilerine, Pan'a, Mars'a
Vens'e bavuruyorlardysa, burda da iirsel biimin kal
kanna snlarak Olimpos milliletirildi. Mars'n m yoKsa Sen Jorj'un mu kullanlaca, iirdeki vezne ve uyak
lara bal bir sorundu nihayet. Kukusuz, birou ya da
en azndan kimileri, daha ok korkudan oluan yaantla
rn bunun arkasna saklyorlard. Sonra, aydnlarn kor
kusunu genel bir hummal kaygya dntren Sava gel
di Sonra da Devrim geldi ve bu korku artk koyu bir pa
nie dnt. Ne olacakt? Kime dnmeliydi? Kime sa
rlmalyd? Kilise Takvimi'nden baka hibir ey, ama hi
bir ey kalmamt. Bugn onlarn ancak ok kk bir blum, savatan nce Berdyaev ve teki eczaclar tarafndpn damtlm dinsel svy kartrmaya hevesli grnyor,
nk iinde mistik drty hissedenler, atalarnn ha'i
le iaretlemi oluyoriar kendilerini sadece. Devrim, kiisel
boyalan ve dvmeleri kazd, ykayp sildi ve geleneksel
olan kabile hayatndan kalan dna style birlikte alnaft
ye, zayfl ve yreksizlii yznden eletirel akl tara
fndan eritilemeyen ne varsa aa kard. iirde, Isa hibir zaman eksik deil. Ve tekstil makinalar sanayii a

34
35

nda da Meryemin elbisesi, en sevilen iirsel doku.

iir derlemelerinin ou, zellikle de kodm airlerinki, bizi akna eviriyor, Burada, tanrya raslamadan bir
odm atmak gerekten olanaksz. Akhmatova, Tsvetaeva,
Radiova ve teki gerek ya da hemen hemen air ba
yanlarn lirik dnyalar ok dar, ok snrl: air bayann
kendisinden, apkal Va d mahmuzlu tannmayan birin
den ve kahlmaz bir biimde (zel bir aret tamayan)
Tann'dan oluuyor. Tann, burda, olduka evcil, ok kul
lanl ve heryere tanabilir bir nc kii, ara sra ka
dn doktorluu grevini de yapan bir aile dostu. Artk pek
de gen olmayan ve Akhmatova Tsvetaeva(l2) ve teki
lerin kiisel ve ou zaman da klfetli ilerini yklenmek
durumunda kalan bu kimsenin, bo zamanlarnda evre
nin talihini de ynetebilmesi hi anlalr gtoi deil. Pek
organik, pek biyolojik, pek jinekolojik olah kapskaya iin
(kapskayahn yetenei sahicidir), Tanr bir arac, bir
ebe kimliini tamaktadr, yani, hereye kadir bir skan
dal toplaycsnn btn niteliklerine sahiptir. Ve burda
kiisel grmz de belirtmemize izin verilirse, gnl
rahatlyla teslim etmeliyiz ki, bu geni kalal dii tann,
pek gsterili olmasa bile, mistik felsefenin yldzlarn te
sinde kulukaya yatrlm civcivinden ok dah sevimli
dir.
Btn bunlardon sonra, eitim grm normal bir
Filisten'ln kafasnn, tarihin geerken eitli baartlrttn kabuklarn ve artklarn att br p sepeti oldu
una nosl inanlmaz? ite Evrenin Sonu, Voltaire ve
Darwin, lahiler kitab, karlatrmal filoloji, ki kere iki
ve ^m dan. Moarann cehaletine ta kartan iren bir
yahni. nson, her zaman hizmet etmek isteyen bu ta
biatn kral^ kuyruunu sallamakta ve btn bunlarda
(12)
Marina tsvetaeva (1892-1952); 1922'de Parise g940ta Sovyetler Biriine dnd. 1852de kendini as
t. Uzun sre yasaJcIanaii iirleri, I96lrda SCBde ya
ymland ve geni t>ir ilgi grd. iirlerinde ve dzyazlar
nnda, geirdii sinirsel k balca yeri kaplar.

96

lmsz ruhunun sesini duymaktadr. Ama daha ya

kndan bakldnda, bu ruh un, mideye ya da bbree
gre ok daha kusurlu ve uyumsuz bir organ olduu
grlr, nk lmsz, srekli olarak kantya ve
ruhsal lsere yol aan, her cinsten kokumu tortuyla
dolu krelmi apandisitlere ve oniki parmak barsaklarna
sahiptir. Bunlar kimi zaman vezinli dizeler halinde pskrrler, sonra da bireyci ve mistik iir olarak kK ki

taplarda yaymlanrlor.

Ama herhalde hibir ey enteiicensiya nn bireycili

indeki boluu ve rml, Rozanov'un (13) gn
mzdeki toptan yceltilii kadar yakndan ve inandrc
bir biimde ortaya koymamtr: Rozanov, bir dahi filo
zof, bir khin, bir air ve ayn zamanda, ruhun bir
valyesi. Bununla biriikte, Rozanov nl bir -kat, dil
lere dm bir ukru gevek, bir korkak, bir asolOk,
bir uakt. Onun z buydu ve yetenei de bu zn s
nrlar iinde kalyordu;
Rozanovun dehasndan sz edildii zaman, daha
ok cinsiyet konusundaki aklamalarnn alt izilmekte
dir. Ama hayranlarndan biri, Rozanovun, cinselliin iir,
hkmet ileri ve din zerindeki etkileri hakknda, kapal
ve Ikizanlaml szlere elverili o zel diliyle syledikleri
ni biraraya getirmee ve sistemletirmee altnda,
elde ettiinin ok yavan birey olduunu ve yeni olan
pek az ey tadn grecektir. Avusturya psikanaliz
okulu (Freud, Jung, Aibert Adler ve dierieri), bireyin krakterinln ve toplumsal bilincin oluumunda cinsel e(13)
Vasiliy Rozanov (1856-1919); zamannn en dikkat
ekiel kiiliklerinden. Gazetecilikle felsefeyi birletirdifi
sylenir. Dostoyevski'nin ilk sevgilisiyle evlendi. En rie.
11 yazlan, Btn dinler geer, u kalr: bir sandlyoBltt
zerine oturmak ve uzaklara bakmak, yalmzca
aforizmalardan oluur.

37

nin rol sorununa, ok. daha byk bir katk yapmtr.

Aslnda, burdo bir karlatrma yapmak mmkn deil
dir. Freud'un en paradoksal abartmalar bile, srekli ola
rak kastl budalala ya da basitlie den, kendini tek
rarlayan ve yalan syleyen Rozanovun kantsz genelle
melerinden daha nemii ve retkendir.
Gene de, Rozanovu vmekten ve nnde eilmekten
utanmayan d ve i gmenlerin meselenin tam stne
bastklarn kabul etmek gerekir; ruhsal asalakl, uak
l, yreksizlii ile Rozanov, onlarn temel ruhsal izgiJerini mantki sonuiorma gtrmtr, hayatn nnde
ve lmn nnde korkaklk.
Viktor Khovin adnda, FtrIZmin kuramcs ya da
buna benzer birey olan biri, Rozanovun her kalba gi
rebilen baya kiiliinin, en karmak ve etrefil neden
lerin sonucu olduunu sylyor bize; eer Rozanov, ge
rici Novoye Vremya gazetesini terketmeksizin 1905 Devrirnine kotuysa ve sonra yine saa dndyse, bunun
tek nedeni, kiiliindeki stn nsan ynn kefetmesi
ve bundan rkmesidir; ve eer Rozanov, Adalet Bakan
nn emirlerini yerine getirecek kadar ileri gittiyse {Beiliss
davas) (14), Novoye Vremyada gerici bir tarzda yazar
ken bir yandan da Russkoye Slovoda takma ad altnda
bir liberal gibi yazdysa ve nihayet, gen yazarlar Suvorinin ama drmek iin araclk yaptysa, btn bun
larn tek nedeni ruhsal yapsnn karmakl ve derin
liidir. Eer Rozanov srf zafere ulat anda onu terketmek iin, ezildii dnemde Devrime yaklam olsayd,
btn bu aptalca savunma ve zrleri biraz daha inan
drc olabilirlerdi. Ama Rozanovun yapmad ve yapa
mayaca ey de tam buydu. O, gerici pobedonostzev'in
(14)
Beiliss o la y ; 1912de geen sansasyonel bir du
ruma. Bu durumada, yahudiler dinsel trenlerde adam,
kurban etmekle sulandlar. Dava, polisin de el altndan
kkrtt kanl yahudi dmanlnn bir belirtisi oldu. Bu
hava iinde Rozanov, an sac yazlar yazarak Yahudileri sulad.

Krlarndaki fela9 .!' Nkolas m ta giymesi srasnda binlerce ki-

mm olduu yer-n.] anndrc bir zveri olarak kutsad

Kurucu Meclisi ve Terr', devrimci olan hereyi, gen
Devrim n egemen gleri ykar gibi grnd Ekim 1905
dneminde benimsedi. 3 Haziran '1907'den sonra da 3 Ha
ziran insanlarnn arksn syledi. Beiliss Mahkemesi
srasnda Yahudlerin dinsel amalar iin Hrstiyan kan
kullandklarn kantlamaya alt. lmnden az nce de
o alageldii yapmack basit insan tavryla Yahudiierin
yeryznn ilk halk olduunu yazd ki, ters ynden do
olsa Beiliss Mahkemesinde yaptklarndan hi farkl degld Rozanovda gerek ve deimeyen birey varsa, o
da ktidarn onunde solucan gibi kvranmasdr. Bir soucan insan ve yazar; kvrlan, yapkan, kaygan bir soucan, yerme gore bzlen ya da uzayan, iren bir solucan. Rozanov, ortodoks kilisesini bir gbre yn olarak
nitelendiriyordu (tabii, kendi evresindeyken). Ama din
sel trenlere de devam ediyordu (cesaretsizlikten ve ne
Olur ne olmaz dncesiyle) ve lm yaklanca da be
kez gnah kard, gene her ihtimale kar. Yaymcsna

Srd
Rozanov aktan aa para iin satt kendini. Fel
sefesinde buna greydi ve buna uyarlanmt slbu da
oyle. Scak kelerin, rahat evlerin airiydi. retmenler
ve peygamberlerle dalga geerken, hayatta en nemli
eyin yumuaklk, lklk, imanlk ve tatllk olduunu
retirdi. Geen birka on ylda, entelicensiya hzla buriuvalayordu ve buyuk lde yumuaa ve tatlya ynel
mekteydi, ama ayn zamanda, gen bir burjuva btn bil
diklerim evreye yayan boboaz bir aiftenin yannda
nasl mahcup olursa o da Rozanovdan yle sklyordu
Gene de, znde Rozanov her zaman ona dahildi ve bu
gn artk eitilmi toplumun iindeki eski blnmelorn butun anlamn yitirmesiyle Rozanovun ehresi onla
rn gzndeki dev boyutlarn ald. Bugn hepsi bir Ro-

38
39

zanov tapnmasnda birlemilerdir; aralarnda Ftrizmiri kuramclar (klovski, Klovin), Remizov, D-Ant^
ropozofistler ve iayalgc dar Josepi Hessen, esi<i sa
lar ve eski sollar bulunmaktadr! Alklar, asalaa! O
bize yumuat( bir hayat sevmeyi retti ve biz albatros'u
dledii( ve hereyl yitirdik. imdi burdoyz ite, tatlsz,
yumuaklktan uzak ve tarih yanmzdan geip gitmi.

ster kiisel olsun ister toplumsal, byk bir ykm

her zaman esiz bir denektadr, nk grnteki ba
lantlar deil gerek toplumsal ve kiisel ilikileri yanl
maz bir biimde ortaya karr. Ve bylece, Ekim sayesin
de, btnyle Ekim-kart 'haline gelmi Ekim-ncesl sa
nat, eski Rusyann ynetici snflaryla zlmez balar
n gstermitir. Bu uzun boylu aklamay gerektirmeye
cek kadar aktr. Toprak sahibi, kapitalist, niformal
ya da sivil general, avukatlar ve airleriyle birlikte ltica
etmilerdir. Ve hepsi de, kltrn mahvolduuna karar
vermilerdir. Kukusuz, air kendini burjuvadan bamsz
sayyordu, hatta onunla kavga bile etmiti. Gelgelelim,
sorun devrimin ciddiyeti iinde ortaya konulduu anda,
air iliklerine kadar bir asalak olduunu hemen belli et
mitir. zgr sanat konusundaki bu tarih dersi, demok
rasinin teki zgrlkleriyle ilgili derse de kout geli
ti: o demokrasi ki, Yudeniin ardnda ortal yakp y
kyordu. Modern tarihte, gerek bireysel gerekse mesleki
sanat, eski kollektif halk sanatnn tersine, ynetici s
nflarn bolluu ve bo zaman iinde serpildi ve onlarn
kapatmas olarak kald. Toplumsal, ilikilerin dengede ol
duu zamanlarda o kadar elle tutulur olmayan bu kapat
malk esi, Devrimin baltasnn eski stunlara nmesiy
le birlikte en kaba biimiyle ortaya kt.
Asalakln ve kapatmaln psikololisi, hi de boyun
ei, nezaket ya do saygllk demei^ deildin tersine, ok
iddetli sahneler, patlamalar, anlamazlkla;, kesin kop

ma tehditleri -ama yalnz tehditleri- demektir. Eski soylu

asalak tipinin klasik rnei Foma Fomi Opiskin,(15) psi
kolojisiyle birlikte, hemen her zaman ev-ii bir ayak
lanma halinde olmutur. Ama yanl anmsamyorsam
eer, hibir zaman sokak kapsmn tesine geememi
tir. Tabii, bu byk bir kabalk olmaktadr ve her halde
Oplskini Akademicilerle ve yaklak - Klasiklerle (Bu
nin, Merezhkovski, Zinaida Hippius, Kotiiarevski, Zaitzev,
Zamyatin ve tekiler) karlatrmak pek kibar bir dav
ran deildir. Ama tarihin arks, naslsa yle sylen
meli. Onlar, asalak ve kapatma olduklarn gsterdiler.
Aralarndan kimileri, bu zelliklerini iddetli yollardan di
le getirse de, i gmenlerin ounluu, ksmen dene
timlerinden km koullar yznden ve herhalde daha
ok da kendi mizalarndan tr, bu kapatmaln kay
nann kurumasna zlmekten baka birey yapbmamaktadrlar ve melankolileri, anlara ve tekrar tekrar an
latlan yaantlara doru tkenip gitmektedir.

ANDREY BjELY

Genel havas ve uzand alanla dekadan olan, bir

bireycilik, sembolizm ve gizemcilik edebiyat olan iki dev
rim aras (1905-1917) edebiyat, en zl anlatmn Bieliyde (16) buldu ve Biellyin kimliinde de Ekim tarafndan
yokedildi. Bielly, kelimelerin bysne inanmaktadr. Bu
yzden, onun yazarlk adnn bile devrime,olan kartii(15) Dostoyevskinin roman .kahramanlanndan biri.
(16) Andrey Bieliy (1880-1934) : Rus Sembolistleri ara^
snda Bloktan sonra en nls. Petersburg> gibi roman
larnda, Rus medeniyetinin tahrip oluu konusunu Igjledi. I9l7de lke dna g etti, ama 1923te geri ddtl.
1932de Gorkinin kurduu Sovyet Yazarlar Birlii'ne ye
oldu. iirindeki dil aratrmalar airin ftristlere nc
lk etmesini salamtr.

m kantladn rahatlkla syleyebiliriz, nk Devrimin

en byk sava dnemi Kzl ile Beyaz arasndaki mca
delede belirmitir. (*).
Bieliyin Blokla ilgili, anlamsz ayrntlar ve rastgele
psikoloji mozaikleriyle artc anlar, onlarn ne kadar
baka bir can, baka bir dnyann insan, gemi bir a
n ve geri gelmeyecek bir dnyann insan olduklarn
iddetle duyurmaktadr. Bu bir kuak aynl sorunu de
ildir, nk bunlar bizim kuamzn insanlardr: sorun,
toplumsal mizalardaki, dnsel tiplerdeki, tarihsel k-;
kenlerdeki aynlktadr. Bleliy'e gre, Rusya, geni bir a
yr, (Tostoy'un) Yasnayo-Polyanos ya da (Blok'un) ahmatov malikanesi gibi yeil bir imenliktir. Devrim n
cesi ve Devrim Rusya'snn byle yeil bir ayr, hem de
bir Yasnaya-Polyana ya da akhmatov ayn imgesiyle
veriliinde, nsan eski Rusyann, toprak sahibinin ve me
murun Rusyasnn, ok ok Turgenyev ve Gonarov'un
Rusyasnn ne kadar derinlere gml olduunu hissedi
yor. Ne byk bir astronomik uzaklk var onunla aramz
da ve byle uzak olmas da ne kadar iyi!
ster Turgenyevin Bejin ayn, ister Blokun akhmatovu, ister Tolstoyun Yasnaya-Polyana's isterse Gonarovbn Oblomovu olsun, bir ban ve bitkisel uyum g
rntsdr bu. BieliyIn kkleri gemitedir. Ama eski
uyum nerde, imdi? Tersine, Bleliye herey ollak bullak
olmu, devrilmi, dengesini yitirmi grnmektedir. Bleliy.
iin, bir Yasnaya-Polyanann sessizlii, dinamizme deil
telaa ve tepinmeye dnmtr. Bieliy'in grnteki
djnomii, aslnda bir srayp durma, gzden kaybolan
ve paralanan bir eski rejimin tmseklerinde yaplan bir
mcadeledir. Onun dil iinde kalan kvranlan sonu
suzdur. deal devrimciden hibir iz tamamaktadr. Ger
ekte, ayann altndaki topran
kaydn gren ve
umutsuzlua den, gereki ve spiritualist bir tutucudur.
Bloktan esinlenmi bir gnlk olan Bir Dnn An
(*) Bieliy, Rusada beyaz anlamna gelir. (n.)

42

lan, sobas tten bir umutsuz gerekiyle, ruhsal rahat

lklara alm ve bir akhmatov ayrndan uzak kalnca
da daha uzaklardaki bir hayat dlemee bile gc yet
meyen bir aydn birietirmektedir. Ayaklan topraa ba
san ve dayanaklar toprak sahibi ile brokratm dayanaklan olan bu d Bieliy, yuttuu duman halkalar ha
linde salmaktan baka birey yapamamaktadr.
Grenein ve bireyciliin ekseninden kopanim olan
Bieliy, dnyann yerine kendisini koymak, hereyi kendi
iinden ve kendi abasyla kurmak, hereyi kendi iinde
yeniden bulmak istemektedir, ama yaptlar, btn sanat
sal deerierine ramen, eski greneklerin iirsel ya da
tinseici bir yceltilii olmaktadr her zaman. Ve son
zmlemede de, kendi zerine bu saplantl dn, in
sann gnlk kiisel ve ruhsal hayatnn sradan olgular
nn bu tannlatrlnm, kitle ve hzn gerekten yeni bir
dnya kurmakta olduklan amzda o kadar ekilmez
gelmelerinin nedeni de budur. Eer Biok'ia tanma by
lesine tumturakl bir dille anlatlrsa, uluslarn kaderini
etkileyen byk olaylar nasl anlatlacaktr?
Bieliyin ocukluk anlan (Kotik Lotaev), her zaman
sanatsal adan eksiksiz olmamakla biriikte ou kez bir
isel inandncik tayan ilgin psikolojik duruluk anlar
tayor, ama bunlan bysel tartmalaria birbirine ba
lay, szmona derinlikleri, kelimeleri ve imgeleri stste ymas, bunlan ksr ve tmyle bktnc klyor. Bieliy,
dirsekleri ve dizleri ile sktrarak, ocuksu ruhunu d
dnyaya itmee, ulatrmaa alyor. Dirseklerinin izi
btn sayfalarda da grlebiliyor, ama d dnyann ken
disi - ite o yokl Hem, nerden gelmesi beklenmektedir d
dnyann?
Bieliy, yakn zamanlarda yazd kendi zerine bir ya
zda -hep kendisiyle uramakta, kendisini cnlatmakto,
kendi evresinde, dolanmakta, kendisini koklamakta, ya
lanmaktadr- birtakm ok doru dnceler ileri srm
t : Benim 'Maksimum'la ilgili teorik soyutlamalarmm
altnda, yolunu dikkatle, el yordamyla arayan minimalist

43 I

gizliydi, belki de. Hereye dolamtoal bir yoldan yakla

yordum. Topra uzaktan, bir varsaymla, bir ipucuyla,
yntemsel kantla yoklayarak, uyank bir kararszlk iin
de kalarak. (Alexander Bloktan Anlar). Bieliy, Blok'a
maksimalist derken, kendinden de btn btne bir Men
evik gibi sz ediyor (ruhsal anlamda tabii, politik an
lamda deil). Bu szlerir, bir D'fin ve bir Garip'in
(byk harfle) kaleminden k artc ve umulmadk
gelebilir, ama insan kendinden bu kadar cok sz eders
kimi zaman da doruyu syleyebilir. Bieliy maksimalist
deildir, asla, ama su gtrmez bir minimasttir, eski,
rejimin ve onun gr asnn, yeni bir evrede zlemle
i eken, bir parasdr. Hereye dolambal bir yoldan
yaklat da kesinlikle dorudur. St. Petersburg adh
yaptnn tm, dolambal bir yntemle kurulmutur. Ki
tabn zahmetli bir alma rn gibi grnmesi de bun
dandr. Sanatsal sonular elde ettii yerlerde, yani, oku
run bilincinde bir imgenin doduu yerlerde bile, bunun
bedeli ok yksek olmaktadr, yle ki btn bu dolamba
l yollardan, btn bu zahmetli abalar ve ajmadan
sonra okur bir estetik doyuma ulamamaktadr. Bu, szl
bir eve bacasndan sokmalarna ve ieri girdikten sonra
da evin bir kaps olduunu ve ordan girmenin ok daha
kolay olduunu grmenize benzemektedir.
Bieliy'in ritmik dzyazs korkuntur. Cmleleri, mge
nin hareketini deil, ilk bata yalnzca gereksiz gr
nen, sonra gze batorl ile sizi yormaya balayan ve
en sonra da btn yarlnz zehirleyen dsal bir vezni
izler. Bir cmlenin ritmik bir ekilde bitecei yolunda
uursuz bir nsezi, tpk uykusuz gecelerde kepengin yi
ne gcrdamasn bekleyiiniz gibi, son derece tedirgin
eder sizi. Bieliy'in ritm tutkusunun yanbanda kelimeyi
fetiletirmesi gelir. nsanlarn kelimelerinin yalnzca bir
anlam tjOtnad, ayn zamanda bir ses deerine de sa
hip olduu ve kelimenin bu ynn anlamadan ne iirde
ne de dzyazda ustalk edinilemeyecel tartmasz do
rudur. Bu alanda kendisine verilen deeri Bleliyden esir
44

gemeyeceiz. Ne vor ki^ en ykl ve en ihtidmh kelime

ler bile kendilerine yklenenden fozlasn vererr>ezler. Bie
liy kelimelerin iinde, zel, gizli, ikinci bir anlam ardrnaktadr, tpk pltagorcularn sbylarda arad gibi. Ve ou
Zaman, kendini kelimelerin kmaz sokanda bulmasnn
nedeni de budur. Orta parmanz iaret parmanzn
zerine aprazlama koyup herhangi bir nesneye doku
nursanz, iki ayr nesneye dokunduunuzu sanrsnz, bu
deneyi birka kez tekrarlaynca da size garip bir duygu
vermee balayocaktr; burda dokunma duyunuzu doru
ynde kuilanacanzo yanl kalknmakta ve kendinizi
aidotmaksmzdr. Bieliy'in sanatsal yntemleri de tam
tamna bu izlenimi verirler; deimez bir biimde, bir san
t karmaklk tomaktadrlar. Bieliy, mantksal ve psiko
lojik zmleme yerine, znde ortaaa ait olan durgun
dncesini aliterasyonlarla, sz oyunlaryla ve ses balantloryia horeket ettirir. Bieliy kelimelere ne kadar s
kca tutunur ve onlar ne kadar iddetle bozarsa, dura
anl am bir dnyada duraan dnceleri de o ka
dar bunaltc olmoktodr. Bieliy en gl anlarna, eski
nin kat hayatn anlatrken ulamaktadr. Anlatm tarz,
orda bile yorucu, ama verimsiz deildir. Bieliyin btn
varlyld eski devlete oit olduunu, iyice tutucu, edilgin
ve lml olduunu ve ritmik yazs ile kelime oyunlarnn,
hayatnn ekseninden koportld zaman kendi isel edlJginlii ve soukluu le savamak iin kulianlarr etkisiz
aralar olduunu aka grebiliyorsunuzdur.
Dnyo Sava srasndo Bieliy, Alman mistiki ve ta
bi bir Felsefe Doktoru Rdolf Steiner'in mridi oldu
ve geceleri svire'de Antropozofi tapnann kubbesi otnda nbet tutmaa balad. Nedir Antropozofi? Btn
felsefi ve iirsel lmtlor tkenene kodor kullanlm,
suyu sklm Hrlstiyanln ruhsal-dnsel bir tersyz
edilii, Steiner'i okumgdm ve okumaa da niyetli olma
dm iin daha ayrntl bilgi veremiyeceim. Weimr ve
Kiev byclerinin kuyrukknnn farklln akloyar
felsefi sistemlerle ilgilenmeme hakkna sahip oiduu-

45

mu sanyorum (genel olarak byclerin varlma inan

madm iin; tabii, gerekliine kesinlikle inandm Zi
naida Hippius bunun dnda, oma onun da kuyruunun
uzunluu iin kesin bir ey syleyecek durumda deilim).
Andrey Bieliyin durumu faYkl. Eer onun iin en nemli
olan. Gksel varlklarsa, bunlan bize aklamaldr. Oysa,
aynntya o kadar dkn olan ve bir kanaldan geiini,
sanki Gethsemani Bahesini ya da en azndan Yaratl
n Altnc Gnn kendi gzleriyle grmesine anlatan
Bieliy, i Antropozofi konusuna gelince birdenbire ksa
ve sert bir anlatm yeliyor ve sessizliin tavrn benim
siyor. Bize bildirdii tek ey: Ben, ben deilim, bendeki
soym. Ve, Tannda doar, sada lr ve Kutsal Ruhta
yeniden diriliriz. Bu, rahatlatc elbet, ama pek ak de
il. Bieliy, ok tehlikeli bir teolojik somutlua dme kor
kusuyla, dncelerini daha ak bir biimde anlatmak
tan kanyor; gerekten de bu somutluk onun iin ok
tehlikeli olacaktr, nk maddecilik her zaman madde
nin imgesi olarak yaratlan (bu sre iinde madde ne
kadar arptlsa da) btn olumlu varlk bilimsel (ontolojik-n.) kavramlan ineyip geer. Eer bir mminseniz,
o zaman melek kanatlarnn ne eit tyleri olduunu ve
cadlann kuyruklannn hangi maddeden yapldn ak
lamalsnz. Bu meru sorulardan korkan spiritualist be
yefendiler. gizemciliklerini ylesine antp inceltmektedirler
ki. sonunda, gksel varlklar hilik iin ustalkl bir tak
ma ad haline gelmektedir. Sonra yine korkuya kaplarak
(ve aslnda, btn bunlara balamann hi gerei yoktu)
yeni botan din kitabna dnmektedirler. Ve ite, kdygi
bir gksel bolukla bir teolojik fiyat listesi arasnda gi
dip gelerek, antropozofinin ve genel olarak felsefi inancrt
gizemcileri, tinsel bitkiselliklerini srdrmektedirler. Bieliy
ise, kendi boluunu bir sesler orkestrasyonu ve zorlama
bir l (vezin-n) ile inatla ama bouna doldurmaya al
r. Gizemci bir tutumla Ekim Devriminin zerine yksel
meye, hatta yanndan geerken bir yn aptallk di
ye nitelendirdii dnya ileri arasnda Devrime bir yer
46

ayrarak onu da benimsemeye alr. Ama bunda baa

rl olamaynca da -nasl baanl olsun ki?- fkeye kap
lr. Bu surecin psikolojik mekanizmas bir kuklann anato
misi kadar basittir: birka delik ve bir miktar ip. Ama
Bieliy m delik ve iplerinden kan ey Apokalipstir, ge
nel Apokalps deil Bieliyin kendi zel Apokalips'i -Do
ruluk ruhu, toplumsal sorun karsndaki tutumumu ak
lamaya zorluyor beni. Evet, biliyorsunuz... yle byle...
Cay ister misiniz? Nasl bugn ortalama insan yok mu!
diyorsunuz? te bir tanesi karnzda : ben. BeenisizNk mi? Evet, zorlama bir soytarlk, sahte bir budalalk.
Hem de butun bir devrimi yaam insanlarn nnde'
Destans olmayan Destannn son derece kstah ns
znde Bieliy, Sovyet dnemimizi geni antsal yaptlar
m yaratldklarn duyan yazarlar iin korkun, diye sucuyor. O, byk ant, dnn bir kez, gnlk haya
tn olanna, ekerleme kutularnn anlatlmasna s
rkleniyor! Gereklik ve mantk, bundan daha kaba bir
biimde tepe taklak edilebilir mi? O, Bieliy, Devrim ta
rafndan byk tablolardan ekerleme kutularna srk
lenmi! Bieliy, en tuhaf oynntlario, oynntiordon ok da
sozun kpyle boularak, nasl St. Jan tapnanr>
kobbes.altnda kendisinin bir sz yamuruyla sland
m (kelime anlamyla!), nasl Yaayan Dncenin
lkesini orehdiini, nasl St. Jan Kubbesinin kendisi iin
bir kuramsal hac imgesi haline geldiini anlatyor
Temiz ve kutsal bir kargaa! Okuduka, her sayfa bir n
cekinden daha ekilmez geliyor insana. Bu kendinden
memnun bir tavrla ruhundaki bitleri ayklay; bitlerin
ki trnak arasnda -ve baka hibir yerde deil de, St.
Jan Tapnann kubbesi altnda- gizemsel infaz, souk
bir esnemeyle yazlm bu abartmal, zppece, korkak ve
bo inanlarla dolu karalamalar, btn bunlar, antsal bir
tablo olarak sunuluyor ve yznz, en byk Devrim'in
ulusal psikolojinin jeolojik katmonlan iinde yol at de
iikliklerden yana dnme ans do, ekerleme kutu
larnn resminin yaplmasna davet olarak grlyor! s

Ar

telik, Sovyet Rusyada da. ekerlerrte kutular bizde olu

yor! Ne kt bir beeni ve edeb hafiflik! Dorusu, ke
di diliyle ve her oeit ekerli bcekle tka basa dolu,
zevksiz, Alman felsefe-doktoruna yaraan ekerleme ku-'
tusu tinsel aylaklar ve turistler tarafndan svirede ku
rulmu bu St. Jan Tapnasnm kendisidir aslnda.

yalnz sanatsal beeniden deil, toplumsal utanmadan

da kurtanr.
Bieliy bir ceset, ve hibir ruhta da yeniden dirilme
yecek.

Oysa bugn, boyamas yzyllar alacak dev kanvas,

Rusya'mzdr, Burdan, devrimci alkantlarmzn en yk
sek noktalarndan, yeni bir sanatn, yeni bir gr as
nn, duygularn yeni bir birliinin, dncelerin yeni bir
ritminin, yeni bir kelime araynn kaynaklar domakta
dr. Yz yl, ikiyz yl, yz yl sonra, aratrmaclar,
kurtulmu insan ruhunun bu kaynaklarn byk bir he
yecanla arayp bulacaklar ve... ayaklar neye taklacak
dersiniz: dye, Devrimin ekerleme kutususnu (e
kerleme kutusu!) geri eviren ye Devrimden, kendisini
sviredeki Byk Savatan nasl kurtardn, lmsz
ruhunda birtakm kk bcekleri nasl yakaladn ve
<St. Jan Tapnann kubbesi altnda) bunlar trna
zerinde nasl dmdz ettiini anlatmasna olanak vere
cek maddi aralar salamasn isteyen d^ye...
Yine ayn destanda Bieliy, gnlk hayatn temelleri,
bana gre aptallklardan ibarettir diyor. Ve bunu, gn
lk hayatn temellerini deitirmek iin kann aktan bir
ulusun nnde sylyor. Evet, aptallk herhalde! Ama
Bieliy, Payoku [Sovyet hkmetinin ktlk zamannda da
tt taym-n.] da istiyor, hem de bildiimiz Payoku de
il, dev tuvallere yaraan Payoku. Sonra da, bunun ken
disine derhal verilmeyiine kzyor. Hristiyan rulunu, bir
7 in aptallk yznden kirletmee, karartmaa deer
;miydi btn bunlar?
Gene de, o kendisi deil, kendi iindeki Isadr. Ve
'Kutsal Ruhta da yeniden dirilecektir. G halde, neden
turda, bizim yeryz aptallklarmz arasnda, yetersiz bir
tayn iin kendini yoruyor. Antropozofik sofuluk, insan

48

49

ikinci Blm

DEVRMN EDEB YOL ARKADALARI

Devrimci olmayan ya da Ekim d edebiyat, birinci

blmde de sylediimiz gibi, artk gemie ait bir olgu
dur. lk bata, yazarlar Devrime kar eylemli bir muha
lefete getiler ve nasl retmenler devrim Rusyasnn
ocuklarn okutmay reddettilerse, onlar da sanatsal tanmay, devrimle ilgili hereyden esirgediler. u haldo.
edebiyatn da Ekim-d zellii, yalnzca bu iki dnya
arasndaki derin yabancl dile getirmiyordu, ayn za^
manda sanatnn sabotaj biiminde, aktif politikann da
bir arac haline gelmiti. Bu politika, kendi vkmm ha51

zrlad; bugn eski edebiyat, isteksiz deil, cizdir daha

ok.
Yinelemeler ile suskunluklar arasnda tkenip giden
burjuva sanat il henz domam olan yeni sanat ara
snda, Devrim'e u ya da bu biimde organik olarak ba
l ama ayn zamaida Devrimin sanat da olmayan bir ge
i sanat yaratlmaktadr. Boris Pilnyak, Vsevolod vanov, Nikolay Tikhonov, Serapion Kardelii, Yessenin ve
onun mgeciler grubu ve bir lye kadar da Kliuev - bunla
rn hibiri gerek grup olarak gerek tek tek, Devrim'den
ayr dnlemez. Bunu kendileri de biliyorlar ve yads
myorlar, yadsma gereini duymuyorlar, hatta kimileri
bunu yksek sesle ilan ediyor. Bunlar, azar azar Devrimi
resimlemeye balayan edeb i-sahiplerinden deiller.
Bunlar, Deien Snrtalar grubundan bile deiller,
nk bu grup, gemiten kopu ve kkl bir cephe de
iiklii anlamna geliyor. Oysa szn ettiimiz yazar
larn byk bir blm, ok gentir, henz yirmi ile otuz
yalar arasndadrlar. Herhangi bir devrimci gemileri
yoktur ve eer birtakm eylerden koptuiarsa, bunlar da
pek nemsiz eyler olmaldr. Genel olarok, bu yazariarn
edebi ve ruhsal konumlar Devrim tarafndan. Devrimin
onlar yakalayan kesi tarafndan yaratlmtr ve her bi
ri kendi asndan devrimi kabul etmitir. Ama bu ayr
ayr kabullenilerde, onlar Komnizmden kesin izgilerie
ayran ve her zaman Komnizmin karsna karma teh
likesi tayan ortak bir zellik de var. Bu yazar ve air
ler. Devrimi bir btn olarak kavramyorlar ve Komnist
ideale de yabanclar. Hemen hemen hepsi, iinin omuzu
nun zerinden, umutlu kylye bakma eiliminde. Bun^
kr, proleter Devriminin sanats deil, eski sosyalistle
rin deyimiyle Devrimin sanat ryol arkadalardrlar.
Eer Ekim d (znde Ekim kart) edebiyat, toprak sa
hiplerinin eski Rusyosnn can ekien edebiyatysa, yol
arkadalannn edeb rnleri de, eski poplizmin gele
neine sahip olmayan ve -imdilik- bir politik perspektif
ten yoksun olan bir eit yeni Sovyet poplizmidir. Bir

yol arkadana ilikin olarak u soru her zaman kafa

lar kurcalar: acaba nereye kadar gidecek? Pein bir ce
vab, hatta yaklak bir cevab bile yoktur bunun. Soru
nun zm, u ya da bu yol arkadann kiisel nite
liklerinden ok, nmzdeki yllarn gsterecei nesnel
ynsemeye baldr.
Bununla biriikte, bu yol arkadalarnn, kendilerin
den kukuya dmelerine yol aan ikici (dualist) gr
alannda, srekli bir sanatsal ve toplumsal tehlike var
dr. Blok, bu ahlak ve sanal ikiciliini tekilerine gre
daha derinden duydu; genel olarak da, daha derindi,
Blokun Nadejda Pavlovi tarafndan kaleme alnm anlormda u cmleye raslanr: Bolevikler iir yazmanz
deil, kendinizi bir usta olarak grmenizi engelliyorlar;
usta, kendi yaratclnn eksenini duyan ve ritmi de ken
di iinde tayan kiidir. Bu dncenin anlatlnda,
Blok'to sk sk grlen bir belirsizlik gze arpyor; ay
rca btrda anlaria urayoruz ki bunlar do, bilindii gi
bi, her zaman ak seik deildir. Ama, cmlenin gerek
le bir i yaknl ve bir i anlam var ki, ona inanmam
z salyor, Bolevikler, insann kendisini bir usta gibi his.
setmesini engelliyoriar, nk usta olan kiinin kendi
iersinde organik, zorunlu bir eksen tamas gerekir, oy
sa Bolevikler ana ekseni ykmlardr. DevrimIn yol arkadalorndan hibiri -blok da bir yol arkadoyd ve
bugn Rus edebiyatnn nemli bir blmn yol arka
dalar meydana getirmektedir- ekseni kendi ersinde
tamyor. Byle olduu iin de, yeni bir edebiyatn yal
nzca hazrik dnemini yayoruz bugn, taslaklar, ske
leri, denemeleri gryoruz, gvenilir bir eksen sahip tam
bir ustalk ise, ancak bundan sonra gelecektir.

NKOUY KLUEV

Burjuva iiri diye birey yok elbet, nk iir zgr

53

bir sanattr ve bir snfn hizmetinde deildir. (*) Ama i

te Kiiuev (1), bir air ve bir !<yldr ve yalnz bunu i<abul etmekle itaimomakta, bunu tekrar etmekte, vurgula
makta ve bununla vnmektedir. Aradaki fark u ki, bir
kyl air, kimliini ne bakalarndan ne de zellikle ken
dinden gizlemek gereini duyar. Yzyllardan beri ezilen
ve ayaklar zerinde ykselirken de onyllar boyu pop
lizm tarafndan yceltilen ve tinselletirilen Rus kyls,
kendi iinden kan az saydaki airin yreine, kyl k
kenini gizlemek gibi toplumsal ya da sanatsal bir itkiyi
hi yerletirmemitir. Bu gemite Koltziv rneinde de
byleydi, imdi Kliuevin durumunda da byiedir, hatta
daha ok byiedir.
Edebiyat eletirisinde toplumsal yntemin gcnn
ne kadar canl olduunu da yine Kliuev'de gryoruz. Di
yorlar ki, bireyselliin balad yerde yazarlk da balar,
dolaysyla yazarn yaratclnn kayna, bal olduu
snf deil kendi benzersiz ruhudur. Dorudur, bireysel(*) ok okumu ve deney sahibi bir gazeteciden f
keli ve edebiyatm snfsal niteliini kantlyan bir mek
tup aldm. Gazeteci arkada, benim alayl cmlemi ciddiye
alm. Korkarm, bu bakalarnn
da bana gelecektir.
Dnyada dikkatli okurlarn says fazla deil. Bu nedunJe,
bu notu Dikkat! Bu alaydr! szleriyle aktaryorum.
(1)
Nikolay Kiiuev (1887-1937); babas asker anas ky
l olan Kiiuev, genliinde bal olduu tarikat iin Ruh
Trkleri yazm daha sonya geldii Petersburgda gizem
ci iirleriyle edebiyat ve sosyete salonlarnda aranlan bir
yz haline gelmitir. A yn zamanda da ilk iirlerini ya
ymlamakta olan Yesseninin hamisi durumundadr. Ekim
Devrimini Blok ve Bieliy gibi, kurtarc ve balayc bir
yeniden doan sa olarak: alm ve sevinle karlamtr.
Daha sonra, Sovyet toplumundaki sanayilemeye knlan
Kiiuev, kainatn sonu gibi temalara arlk tanyan bir
mistisizme ynelmitir. 1930da balayan kulaklarla m
cadele dneminde birok kez tutuklanm ve sonunda Si
biryaya srlmtr. I937de affa urayan Kiiuev Rusya
ya dnerken trende lmtr.

54

ilk olmadan yazarlk da olamaz. Ama yaptta dile gelen

ey, airin bireysellii ve sadece onun bireysellii ise c
zaman sanat yorumlamasnn yorar nedir? Evet, soruyo
ruz, edebiyat eletirisinin amac nedir? Zaten sanat,
gerek bir sanatysa, kendi benzersiz bireyselliini, ge
veze eletirmecisinden ok daha iyi anlatacaktr. Ama
-gerek u ki, bireysellik benzersiz olsa bile, zmlen
mez deildir. Bireysellik, oymaksal, ulusal, snfsal, gei
ci ve kurumsal elerin bir kaynamasdr ve aslnda bi
reyselliin anlam da bu kaynamann benzersizliinde,
bu psiko-kimyasal karmn oranlarnda yatar. Eletirinin
en nemli grevlerinden biri, sanatnn bireyselliini (ya
ni, sanatn) bileken elerine ayrmak ve bunlarn kar
lkl ilikilerini gstermektir. Bylece eletiri sanaty
okura yaklatrr; o okur ki, kendisi de, sanatsal ola
rak da vurulmam, seilmemi, ama yine de, tpk
bir airin ruhu gibi, ayn elerin bir bileimini temsil
eden az ok benzersiz bir ruha sahiptir. Bylece, bir ruh
la bir baka ruh arasndaki kprnn, benzersiz olanla
deii ortak olanla kurulduunu grebiliriz. Benzersiz olan,
ancak ortak olann araclyla kavranabilir; insanda or_ tak olan, eitimin, varoluun, almann ve ilikilerin
toplumsal koullar belirler. Tarihsel insan toplumunun
toplumsal koullar arasnda, iik bota snf balarm.n
Koullar gelir. Bir snf ltnn, sanat da iinde btn
ideoloji alanlarnda ve zellikle sanatta o kadar verimli
almasnn nedeni de budur, nk sonat okluk en de
rin ve en gizli toplumsal zlemleri da vurur. stelik, bir
toplumsal lt, biimsel eletiriyi yani teknik ustalk l
tn hi de dorda brakmaz, tam tersine onunla el
ele gider. Gerekte, biimsel eletiri de, tekil olan or
tak bir lye vurur, nk tekil genele indirgenmezse,
ne insanlar arasnda balant, ne dnce ne de iir
varolabilir.
Eer Kliuevin kylln kaldrrsanz, sadece ruiunu ksz brakmakla kalmazsnz, bu ruhtan geriye
ibir ey kalmadn da grrsnz. nk Kliuevin
55

bireysellii, bamsz. Iali vakti yerinde, iyi beslenmi ve

zgrln bencilce seven bir kylnn sanatsal an
latmdr. Btn kyller kyldr ama, her kyl kendini
dile getiremez. Kendini ve kendine yeterli dnyasn, yeni
bir sanatsal tekniin diliyle anlatabilen, daha dorusu
burjuva eitim sreci iinde kyl ruhunu korumu olan
kyl, byk bir bireyselliktir ve Kliuev de ite byle bi
ridir.
Sanatn toplumsal temeli, her zaman o kadar say
dam ve tartma gtrn^ez deildir. Ama bunun nedeni,
daha nce de sylediimiz gibi, airlerin ounluunun
smrc snflardan olmas ve bu snflarn do, sm
rc niteliklerinden tr, dndkleri gibi konumomalon ve gerekte olduklar gibi de dnmemeleridir. Ne
var ki, snf, ikiyzlln ayakta tutan btn toplumsal
ve psikolojik yntemlere ramen, bir airin toplumsal
zn, en karmak biimlerde artlm olsa do anlamak
mmkndr. Ve bu z anlamamak, sonat eletirisini ve
sanat tarihini havada asl brakacaktr.
Bu nedenle, Ekim-d diye adlandrdmz edebiya
tn burjuva niteliinden sz etmek, burjuvaziye deil sa
nata hizmet ettiklerine inanan yazarlara iftira etmek an
lamna gelmeyebilir. nk, burjuvaziye sanat yoluyla
hizmet etmek de pekala olanakldr. Jeolojik toprak kay
malar nasl yer tabakalarn ortaya karrsa, toplumsal
toprak kaymalar da sanatn snf niteliini aa karr.
Ekim d sonatn lmcl bir acze dmesinin nedeni,
btn gemiiyle bal olduu snflarn ldrc bir dar
be yemi olmalondr. Burjuva toprak sahiplii sistemin
den ve onun greneklerinden uzakta, malikanenin ve sa
lonun ince dncelerinden ve sz oyunlanndan yoksun
kalan bu sonat, artk hayatta hibir anlam bulamamak
ta, tkenmekte, canekimekte ve hilie indirgenmekte
dir. Kliuev krsal okuldan deil; kyllerin trksn sy
lemiyor; poplist de deil; o gerek bir kyldr (hemen
hemen). Bir kylnn ruhsal yapsn tamaktadr, bir
Kuzey kylsnn. Her kyl gibi de bireycidir Kliuev;
56

kendinin efendisi, kendinin airidir o. Ayaklarnn altnda

toprak, tepesinde de gne vardr. Hali vakti yerinde bir
kylnn ambarlarnda buday, ahrlannda samal nek,
atsnn tepesinde de oymal rzgar frlda bulunur:
zenginlii ile, becerikli letmecilii ile vnmesini seve'
ekonomik bilinci salamdr ve kendine gvenlidir. Eviyle,
zenginliiyle, becerikli iletmecilii ile vnmeyi sever
-tpk Kliuevin kendi yetenei ve iir tarzyla vnmeyi
sevdii gibi. Burda, kendini vmek, sk bir yemekten
sonra geirmek yo da esnedikten sonra enemizi ovu
turmak kadar doaldr. Kliuev, renim yapmtr. Nerde
ve hangi dalda, bilmiyoruz, amc bilgisini iyi eitim gr
m biri gibi ve tutumluca kullanmay becermektedir.
Eer varlkl bir kyl kazara kentten bir telefon alrsa,
onu odann en gze arpan bir kesine, ikonun yakn
larna koyacaktr. Ayn ekilde, Kliuev de dizelerinin ba
kelerini Hindistan'la, Kongo'yla, Mont Blanc'lo ssler;
ve sse de baylr. Bir kyl, basit, sradan bir koum ta
kmna ya yoksulluundan yo da sizliinden tr sa
hiptir. Varipki bir kylnnse nakl Ve renkli bir koum
takm vardr. Kliuev de her eit bollukla bezenmi, var
lkl bir usta-airdir: naklar, oymalar, zencifresi, yaldz
lar, hatt srmalar ve atlas kumalar, gmleri ve ky
metli talan vardr. Btn bunlar gnete yonmakta, pa
rldamaktadr, hatt gnein onun gnei olduu, bir k li
uev gnei olduu da dnlebilir, nk gerekten bu
dnyada yalnz Kliuev ve yetenei vardr: ayaklonnn al
tnda toprak, tepesinde gne.
Kliuev, znde kat olan kapal bir dnyann oma yi
ne de 1861'den beri byk lde deimi bir dnyann
airidir. Kliuev bir Koltzov deildir: bir yzyl bouna ge
memitir. Koltzov basit, uysal ve alak gnllyd. Kliuevse ok daha karmak, ok daha titiz ve ustalkldr.
iirsel tekniini kentten getirmitir- tpk 'bir komusunun
fonografn kentten getirebilecei gibi. Ve bu iirsel tek
nii de, Hindistan corafyas gibi, yalnzca iirinin kyl
erevesini sslemek iin kullanmaktadr. Kliuev'ln llrl

57

alacadr, ou zaman parlak ve anlatmc, ou zaman

da yaldzl, ucuz ve garip grnldr ve btn bunlar
da salam bir kyl temeli zerinde kurulmutur.
Kliuevin dnceleri ve hayat gibi, iirleri de dina
mik deildir. Kliuev'ln iirlerinde eyleme yer brakmaya
cak kadar ssleme vardr: qr srmalar, doal renkli ta
lar ve byle bir yn ey. Hereyi krp dkmemek iin
insan dikkatle yrmek zorundadr. Ama Kliuev, dinamik'
lerin en by olan Devrimi de kabul etmitir. Hem de
yalnz kendisi in deil, btn kyllkle birlikte ve bir
kyl tavryla kabul etmitir. Soylularn malikanelerinin
kaldrlmas Kliuev'ln houna gitmektedir. Brakn Turgenyev oturup, alasn buna. Ama Devrim, hereyden
nce bir kent devrimidir; kentler olmasayd, soylularn
malikaneleri de kaldrlamazd. Kliuev'ln Devrim karsn
daki ikiciliinin balad yer de burasdr ite; ve yine,
bu ikicilik yalnz Kliuev'e deil btn kylle zg
dr. Kliuev, kenti sevmemekte, kentlerin iirini tanma
maktadr. Bu adan, air Kirlllov'u fabrika iiri dnce
sini brakmaya ve sanatn tek kaynana, Kliuev am or
manlarna gelmeye zorlad yerlerde iirlerinin dost-dmap tonu ok reticidir. Kliuev, snai ritmlerden, pro
leter iirinden ve bunun ilkelerinden. Sosyalizmin propa
gandacsna, u evsiz barksz kent iisine, ya da daha
kts, serseri ve bakt zaman her salam kylnn
baklarnda beliren doal bjr horgryle szetmektedir.
Ve Kliuev'ln, nakl bir ky sediri zerinde bir sre din
lenmesi iin bir demirciyi, kmser bir tavrla evine a
rmas da, Olonotez dolaylarndan zengin ve geni omuz
lu bir kylnn, kent paavralar iinde, ayaklan kent
talar zerinde anm, karn a ve inc gbekten
ii olan bir Petrograt proleterine acyarak bir para ek
mek vermesi gibidir.
Kliuev, kylleri kurtard iin Devrimi kabul eder ve
trklerinden birounu da ona adar. Ama onun Devri
mi, politik dinamikten ve tarihsel perspektiften yoksun
dur. Devrim, Kliuev cin, bir pazar yeri ya da gsterili
58

bir dn gibidir, deiik yerierden gelen insanlarn top

landklar, arapla, trk syleyerek, kucaklap dansederek sarho olduklar ve sonra da evlerine dndkleri:
ayaklarnn altnda kendi topraklar, tepelerinde kendi
gneleri. Devrim, bakalar iin bir Cumhuriyettir, ama
Kliuev iin Rus'un eski yurdudur; bakalar iin Sosya
lizmdir, onun iin oktan gp gitmi Kitezh d-kenti.
O, Devrimle bir cennet vaadetmektedir, ama bu cennet
abartmal ve sslemeli bir kyl .krall, bir buday ve
bal cennetidir: oymal saaklarhda blbln tt bir
ev, yeim tanda ve elmasta prldayan gne . Kliu
ev radyoyu, telefonu, elektirii de biraz duraksadktan /
sonra kabul eder kyl cennetine; burda elektrik, bir ky
destanndan km dev bir boadr ve boynuzlarnn ara
snda da ykl bir sofra bulunmaktadr.
Kliuev Devrim srasnda Petrograt'tayd. Krosnaya
Gazeta'ya yaz gnderiyordu ve iilerle de kardee bir
dayanma kurmut; ama bu balay gnlerinde bile, kur
naz bir kyl gibi, btn bjjnlardan Kliuev mlkne, yani
sanatna bir zarar gelip gelmeyeceini kestirmeye al
yordu. Eer kentin kendi deerini anlamadn grseydi,
derhal kiiliini belli edecek ve buday cennetinin fiya
tn sanayi cehennemine oranla ykseltecekti. Ve eer
herhangi bir nedenle knansayd, karln vermekte hi
glk ekmeyecek ve muarzn aalayarak kendini id
detle ve inandrc bir biimde vecekti. Kliuev, bundan
bir sre nce, kuyruklu ceket ve silindir apka giymeye
karar veren ve kararn iirierinde ilan eden Yessenin'le
iirsel bir tartmaya giriti. Kliuev bunu kyl kkenine
ihanet olarak gryordu ve bu yzden, bir aabeyin, ken
tin srtklerinden biriyle evlenmeyi ve sefillere katlma
y akima koymu bir kk kardei azarlamas gibi, gen
airin kafasnn etini yedi.
Kliuev kskantr. Birisi, kutsal kelimelerden kan
masn salk vermiti ona. Kliuev buna gcendi:

59

Evet, ne azizler var, ne de eytanlar

Sanayi cennetleri iin.
Kendsnln dinsel nanc olup olmadr ise belli de
ildir. Onun tanrs birdenbire i<an kusmaya balar ve
Meryem Ana da bir ka sar metal karlnda Macar'n
birine satverir kendini. Btn bunlar kfr gibi gelir, amd
Tann'y Kiiuev evinin dna atmak, lambann nn g
m ve yaldzl erevelerin zerine dt kutsal k
eyi ykmak - ite buna zin vermez. Lambann ikonlan
aydnlatmad yerde, herey eksik kalacaktr.
Kiiuev gizil kyl dizeleriyle Lenin'in trksn sy
lerken de, bunun Leninden yana m yoksa Lenin'e kar
m olduuna karar vermek kolay deildir. Nasl bir d
nce, duygu ve kelime ikicilii! Ve hepsinin temelinde
de, kylnn ikicilii, bir yzn gemie br yzn de
gelecee dnen hasr ayakkabl Janusun ikicilii yat
maktadr. Kiiuev, Komnn onuruna ark syleyecek
kadar da ileri gider. Ama bunlar yalnzca vg arklar
dr - onuruna. Kyl frnndan ayr Komn istemem.,
Ama bir kyl frnnn yanbama Komn oturtmak, elde
pergel ve cetvelle hayatn temellerinin yeniden kurulmas
falan deildir, ama o eski kyl cennetidir hl.
Asmada asl
Salkmlar gibi, altn sesler:
Szckler, kumrular gibi
Dallara konmaktalar.
^

(Bronz Balina)

te Kliuevin poetikasnn btn. Hani devrim, m

cadele, dinamizm, yeni yeni eyler zlemi? Burda gr
len, bar, bylenmi bir hareketsizlik, prltl bir periler
ikei yalnzca. Szckler, kumrular gibi dallara kon
maktalar. Bu ilgi ekicidir, ama modern bir insan byle
bir ortamda yaayamaz.
Kliuevin bundan sonra izleyecei yol nedir, Devrime
60

yaklaacak mdr yoksa uzaklaacak mdr? Daha ok

ondan uzaklaacaa benzemektedir: gemile ok fazla
doludur nk. Kentin geici zayflamasna ramen, k
yn ruhsal yaltlml ve estetik zgnl aka sona
ermek zeredir Kliuevin kendisi de tkenmeye yaklam
gibidir.

SERGEY VESSENN

Yessenin (2 ) (ve btn mgeciler grubu - Marientiof,

erenevic, Kusikov), Kiiuev ile Mayakovski arasndaki
yol kavana yakn bir yerlerde durmaktadr. Yesseninin
kkleri kylerdedir, ama Kliuevinkt kadar derine gitmi
deildir. Yessenin daha gentir. Kyn Devrimle sarsld
, Rusyann sarsld bir dnemde iire balamtr.
Kiiuev btnyle Sava ncesi yllarda olumutu. Sava
(2)
Sergey Yessenin C1895-1925); bir kyl ailenin olu
dur, 1912 ylnda Mokovaya gelen Yessenin, burda pop
list sanat gruplarna katlm, daha sonra Petersbgurda
iiri ve abartlm kyl, kiilii ile byk itibar kazan
mtr. Yessenin bu sralarda Sembolist ve Acmeist tarz
da iirler yazmaktadr. Sava srasnda Sosysd Devrimci
filozof Razumnikle dost olmu ve Ekim Devrimine bu par
tinin sol kanadnn saflarmda katlp Bolevik politikay
desteklemitir. Yessenin de Blok, Bieliy ve Kiiuev gibi Dev
rime Mesyanik tkurtanc ve balayc Mesihin gelii)
bir anlam yklemitir. Daha sonra imgecilerle birlikte yo
rucu ve rezaletlerle dolu bir hayat yaamaya balam, al
kolizme ve nevrasteniye tutulmutur. I925te Leningratta
bir otel odasnda ntihar etmitir. lmnden bir sre son
ra, Sovyetlerde genlii, Yesseninizme, serserilie kar
uyaran yazlar belirmee balamtr.
En nl iirleri arasnda, Bir Serserinin tiraflam-,
Pugaev, -Lenin bulunmaktadr. Genellikle birlikte anl
dklar Mayakovskiden daha iyi bir air olarak kabul edil
dii de olmutur.

91

ve Devrime gsterdii tepl<i de i<endi orman tutuculuu

nun snrlar iinde i<ald'. Yessenin, yalnz doia gen de
il, ayn zamanda daha esnektir, daia l<olay biim de
itirebilir, etkilere ve olasil<lara doia aittr. Onun icyl temeil bile Kliuev'lnlcinden deiiktir; Yessenin ne Kil-
uevin katlna, ne de karanlk ve gsterili durgunlu
una sahiptir. Yessenin, kstah ve serseri oimokia v
nr. Ama dorusunu isterseniz, onun kstahl, hatta
salt edebi kstahl (tiraf) bile, o kadar korkun de
ildir. Yine de, Yessenin, kyn aliok bullak olmu ha
yat ile kstahla ve grltcle itilen ky delikanl
snn devrim ncesi ve devrimci ruhunun bir yansmas
dr kukusuz.
Kent, Yessenin] Kliuevden ok daha keskin ve g
rnr bir biimde etkilemitir. Ftrizmin, kuku gtr
mez etkisini duyurduu nokta da ite hurdadr. Yessenin,
daha sinirli daha esnek, yeniye daha duyarl olduu l
de, daha dinamiktir. Ama mgecilik, dinamizm tersidir.
mgenin kendine yeterli anlam, btnn yitirilmesi paha
sna elde edilir; paralar birbirlerinden kopar ve souiiar.
imgeci Yessenindeki imge bolluu, onun bireysel
efkatinden domakta, deniliyor. Yanl. Gerekte, ayn
izgileri Kiuevde de gryoruz. Onun dizeleri, Yessenininkilerden daha do yaltlm ve hareketsiz imgelerie ar
lamtr. Temelde, bu bireysel bir estetik deil, bir ky
l estetiidir. Tekrarianon hayat biimlerinin iiri gerek
te pek az bir hareketlilie sahiptir ve younlam, sk
trlm imgelerde bir k yolu arar.
Ne olursa olsun. Imgedlik imgelerle o kadar ykldr
ki, iirleri bir yk, hayvann andrmakta ve dolaysyla ha
reketleri ar olmaktadr. Kendi bana bir imge bolluu,
yaratc- gcn bir kant deildir; tersine, sanatsal olarak
kendielne fazla gelen duygular ve olaylarla hozriksz kar^
laan bir airin teknik olgunlamominn sonucu ola
bilir. air nerdeyse imgelerle boulmaktadr ve okur da

kekem birinin konumasnn bitmesini bekler gibi, iirin

bir on nce bitmesini sinirli bir sabrszlkla beklemekte
dir. Ne olursa olsun, mgecilik ciddi bir gelime gster
mesi beklenebilecek bir edebiyat akm deildir. Kusikovun ge kalm '' kstahl bile (biz mgecilerin hi
umursamad Bat) garip ve tatsz grnmektedir. Her
halde mgecilik, gen kuan az ok yetenekli olan, amo
yalnz olgunlamam olmalaryla birbirierine benzeyen
birka airi iin geici bir konaktr.
Yesseninin mgeci yntemle byk bir yapt kurma
denemesi. Pugaevle baarszla uramtr. Ve bu.
yazarn ar imgelerini bol miktarda ve gizlice serpitir
mesine ramen byle olmutur. Pugaevdeki diyalog
tarz, acmaszca altetmitir airi. Genel olarak dram, cok
saydam ve boyun emeyen bir sonat biimidir: betimsel
ve oniotsai (hikaye edici-n.) yomalara yo da lirik pat
lamalara hi yer brakmaz. Diyalogun gelimesiyle Yes
senin btn btne koroya oturacaktr. Emeiko Pugaev
kadar dmanlar ve arkadalar da hi ayrksz birer
imgecidirier. Ve Pugeevin kendisi de tepeden trnaa
Yessenindr: o do rktc olmak istemekte oma olama
maktadr.^ Yesseninin Pugoevi duygusal bir romantiktir.
Yesseninin kendisini bir eit kano susam serseri ola
rak tantmas elendiricidir; oma Pugaevin bir roman
tik gibi, imgelerin altnda ezilmi konumas elendirici
deil glntr daha ok.
mgeciiiin domas ile lmesi bir olmusa da. Yes
seninin kendisi hl gelecee aittir. Yabanc gazetecile
re kendisinin Boievikierden daha soldo olduunu sy^
iemi. Bu eyann doasna uygundur ve kimseyi de rktmemektedir. Bugn iin, biz gnahkarlardan daha sol
da olabilen ama yine de ortaa kokan air Yessenin
yolculuk yllanna balamtr ve geri dndnde da
artk eskisi gibi lmayocaktr. Ama tahmin yapmayalm.
Dnd vakit kendisi anlatacaktr bize.

63

SERAPYON KARDEL.
VSEVOLOD VANOV. NKOLAY NKTN

Serapiyon Kardelii, henz kulukadan kmam

genlerden olumaktadr. Bunlarn bir blm, edebiyat
araclyla Devrime deil. Devrim araclyla edebiyata
gelmitir. Ksa ecereleri Devrimle balad iin de, hi
deilse aralarndan kimileri, Devrimden' uzaklamak ve
yaptlarn onun toplumsal taleplerinden korumak iin bir
gereksinme duymaktadrlar. Sanki lk kez sanatn ken
dine ait bir hukuku olduunu iten ie duymu gibidir
ler. Ressam David (Tikhonovda) ayn zamanda hem
yurtsever katilin elini hem de Maraty lmszletir
mektedir. Neden? Ama zerine kiraz rengi macun s
rlm kolun parlay yle gzel ki. (3) ou zaman Serapiyoniar Devrimden ve genel olarak modern hayattan
hatta kimi zamdn da insandan uzaklayorlar ve Dresdenli renciler. Ahdi Atik Yahudileri ve dii kaplanlar
ve kpekler zerine yazyorlar. Btn bunlar bir aba, bi'"
deney, bir hazrlk izlenimi vermektedir ancak. Serapiyonlar, devrim ncesi okullarn edebi ve teknik sonularm zmlyorlar: bunlar olmadan daha ileri gidemezler
zaten. Genel havalan gerekidir ama, imdilik pek de
olumu deildir. Serapiyon Kardeliini, hi deilse
bu kitapta, kii kii deerlendirmek iin vakit ok erkend ir henz. Genel olarak, birok baka belirtinin yansra,
edebiyatn trajik kten sonra yeni bir tarihsel temel
zerinde yeniden douunu haber vermektedirler. O hol
de neden onlar yol arkadalarmz olarak gryoruz?
nk Devrime baldrlar, nk bu ba henz kesin
bir biim almamtr, nk daha ok gentirler, nk
(31. Neoklasik Fransz resanu Davidin
Katledilmi
Maxat Banyosunda adh tablosundan szediliyor. Bu tab
loda, Fransz htilalcisinin gsndeki bak yarasndan
plak vcuduna kan aJcmktadr.

64

gelecekleri iin henz kesin birey sylemek mmkn

deildir.
Serapiyonlann en tehlikeli zellii, ilkesizlikleriyle
vnmeleridir. Bu budalalktr, kalnkafallktr. Sanki bir
sanat elllmsiz olabilirmi, politik terimlerle formlletirilmemi ya da da vurulmam olsa bile, toplumsal
hayatla belirli bir ilikisi olmadan yapabilirmi gibi! Do
rudur, sanatiann ou, hayatla ve hayatn toplumsal
biimleriyle olan ilikilerini organik dnemlerde, farkedilemeyen ve gzle grlemeyen bir biimde ve eletirel
akln hemen hemen hi katks olmadan kurarlar. Sanat
. ilk bulduu gibi kabul eder hayat ve onunla ilikisini
bir eit lirik tonla renklendirir. Onun temellerini kmidatiamaz kabul eder ve tpk gne sistemi gibi ona da
eletirel olmayan bir tarzla yaklar. Ve onun bu edilgin
tutuculuu da, yaptnn grnmeyen eksenini meydana
getirir.
Eletirel dnemler, toplumsal gr alarn otoma
tik olarak ve sorumsuzca hazrlama ve ileme lksn
vermezler sanatya. Kim bununla vnyorsa, ya gerici
bir eilimi gizjlyordur ya da toplumsal aptallklara d
mtr. Kukusuz, Sinebrluovun hikayelerinin anlayn
da ya da Fedin'in kk roman Anna Timofeyevna tar
znda genlik altrmalan yapmak olanak d deildir
ama byk ya da anlaml bir tablo izmek, hatt eskiz
lerde bile toplumsal ve sanatsal perspektiflere ilikin so
runlarla karlamadan uzun sre almak olanakszdr.
Devrimden doan ve henz ok gen, emekleme d
neminde olan romanc ve airler, kendi sanatsal birey
selliklerini ararken, kendi ortamlar olan ve henz iinde
kendilerini bulmalar gereken Devrimden uzaklamaya
almaktadrlar. Bundan da sanat iin sanat zerine
ekilen sylevler kmaktadr kl Serapiyonlann kendierlne ok anlaml gelse de aslnda bymenin gstergesi
dir olsa olsa ve her halde olgunlamamln da kant
dr. Eer Serapiyonlar Devrimden btn btne uzakla
acak olsalard, annda, ortadan kalkm devrim ncesi
65

edebiyat okullarnn ikinci ya do nc snf kalntlar

durumuna derlerdi. Tarihe oyun oynamak olanakszdr.
Bu alanda, ceza hi vakit geirmeden izler suu.
Serapiyonlarn en yals ve en tannm Vsevolod
vanov (4). aralarnda en nemlisi ve en byk arla
sahip olandr. O, Devrim zerine ve sadece Devrim ze
rine yazmaktadr; ama yazd da yalnzca kyl devri
mi ve teki sapa devrimlerdir. Tema'snn tekypnll ve
sanatsal menzilinin greli ksal, vanovun canl ve par
lak renklerine bir tekdzelik damgas vurmaktadr. vanov
ruhsal durumlarnda kendiliindendir ve bu kendiliindenlik iinde de kendine kar yeterince dikkatli ve titiz de
ildir. Son derece liriktir ve firizmi de sonu gelmeyen bir
rmak gibi akp gider. Ama yazar kendini fazla israrla
duyurmakta, kendi kiiliiyle fazlaca ne kmakta, iin
dekileri fazla yksek bir sesle dile getirmekte, doann
ve insanlarn srtn fazla hararetle svazlamaktadr. Gen
liinden geldiini hissettiimiz srece ok ekici oion bu
kendiliindeniik, bir manirisme (zenti-n.) haline gel
me tehlikesini de tar. Kendiliindeniik azald lde,
bunun yerini yaratc kavrayn daha bir genileyii ve
tekniin ykselii almaldr. Bu, ancak insann kendisine
kar hogrsz, titiz olmasyla mmkndr. vanov'da
hem doay hem de diyaloglar o kadar tan lirizm, da
ha gizli, daha isel, daia sakl ve anlatmnda daha tu
tumlu olmaldr. Bir sz bir baka szden, yazarn gzle
grlr yardm olmadan, sanatsal maddenin doal g
cyle domaldr. ivanov, Gorkiden bireyler renmi,
hem de iyi renmitir. Bu okuldan yeni batan, ama bu
kez geriye dor, bir daha gemesi gerekir.
vanov, Sibirya kylsn, Kazaklar, Krgziar tanr
ve anlar. syann, savalarn, yangniarn ve baskJarn
arka-planna kar, dengeli toplumsal gcne ramen ky(4)
Vsevolod vanov C1898-1963); bugn edebiyt anto
lojilerine pek gemeyen vanov, 1920lerde yazd romaft
ve hikayelerde usta "bir hikaye yaps ve zen^n, dikkatli
bir dil kullanmtr.

lnn poiitik anonimlikten yoksunluunu ok iyi gster

mektedir. Eski bir arlk ordusu askeri olan gen bir Si
birya kyls, Rusyadayken BoievlJderi destekler, ama
Sibiryaya dnnde Kzllara kar Toiakn yannda
savar. Bkm ve zengin bir kyl olan babas, teden
beri yeni bir inan aramaktadr ve kendisi de nasJ oldu
unu anlamadan ve beklenmedik bir ekilde Kzl gruplarm lideri haline gelir. Aile dalr; ky yaklr. Ama frt
na diner dinmez, kyl, ormanda kesilecek aalar ia
retlemeye ve hereyi yeniden kurmaya balar. l\1uradoy,
birok bocalamalardan sonra artk kendi salam temeli
zerinde sk skya yerlemeye almaktadr. vanov'da
kimi tekil sahneler byk bir gce ulamaktadr. Uzak
Dou Kzllaryla Amerikal bir tutsak arasndaki konuOKi sahneleri, isyancksrm iki alemleri, byk bir Tan
r arayan Krgz ajhnesi gz kamatmcdr. Ama genel
olarak, kyl Rusyadaki kyl ayakknmalarinn henz
devrim olmadklarn) istese de istemese de, gstermekte
dir vanov. Kyl isyan, kk bir kvlcmdan birdenbi
re pariayverir, dzensiz ve aresizliinde acmaszdr
okluk: ve neden parladn ve nereye varacan kim
se bilmez. Dahas, tek bana kalan, kopuk bir kyl is
yan hibir zoman ve hibir ekiide baarya ulaamaz.
Renkli Rzgariarda, kentli Bolevik Nikitinin kiiliin
de bir kyl ayaklanmasnn zne degin bir i]3ucu ve
rilmektedir ama biraz bulanktr bu ipucu. vanovun hi
kayesinde Nikitin baka bir dnyann anlalmaz bir par
asdr ve ky elerinin neden onun evresinde dn
dkleri de ak deildir. Yine de btn bu uzak keler
deki Devrim tablolarndan sugtrmez bir sonu kar:
Rus halknn ulusal karakteri, byk bir potada ve ok
yksek bir scaklkta yeniden dklmektedir. Ve Muradov
da girdii gibi kmayacaktr bu potadan.
Dileriz Vsevolod vanovun kendisi de bu potada erginleebilsiin.

67

Nikitin Serapiyonlarn arasndan geen yl aka ne

kmtr. 1922'de yazdktan, bir nceki yl yozdklanna g
re byk bir srama yaptn gstermektedir. Ama bu
hzl olgunlamada, tpk vaktinden nce gelimi bir ocu
un uyandrd kayglara benzeyen bir rktclk var.
B kaygru veya bu oranda, bugnn genliinin
hemen tmne zg olan ama Nikitinde zaman za
man zellik'le rktc bir nitelik kazanan ak sinizm
esinden domaktadr, hereyden nce. Sorun, ne sz
cklerin kabaldr ne de doalc arlklar - geri arlk
herzamdn anlktr-, sorun insanlara ve olaylara gr
nte gereki ve meydan okurcasna kaba bir yakla
mda yatmaktadr. Szcn geni anlamyla, gerekiNk, yani eti ve kanyla ve ayn zamanda irade ve bilin
ciyle birlikte gerek dnyann sanatsal onaylanmas an
lamnda gerekilik, ok deiik biimler alabilir. Bir in8an, yalnz toplumsal deil ayn zamanda pslkofiziksel
ynyle de ele alnabilir ve ona ok eitli alardan yak
lalabilir: yukardan, aadan, yandan, evresini dolaa
cak. Nikitin de ona yaklamakta, daha dorusu hrszlama
yaklamaktadr - aadan. Onun btn insan perspektif
lerinin kaba ve kimi zaman da iren olmasnn nedeni
budur. Nikitinin vakitsiz olgunlam yetenei, bu ar
kadaa zellikle karanlk ve tehlikeli bir grnm kazan
drmaktadr. nsan kmaza gtren bir yoldur bu.
Bu edebi uygunsuzluklarn ve doalc mstehcenli
in altnda bir nan eksiklii ya da inancn tkenii yat
maktadr ve bu sadece Nikitin iin geerli de deildir. Bu
kuak, hibir politik, ruhsal ya da sanatsal bir hazrlk ya
pamadan byk olaylarn frtnasna yakalanmt. Den
geli, daha dorusu tutucu hibir eye sahip olmad
iin Devrim onu kolayca fethetmiti. Ama fetih kolay ol
duu iin de, son derece yzeyseldi. Bu genler frtna
ya yakalandlar ve hepsi, mgeciler, Serapiyonlar, vb., yan-bilinll bir ekilde asma yaprann eski dnyann ba
lca areti olduu kansndan hareketle Aykr Dnceliler haline geldiler. lk genlik dneminde Devrime ya

68

kalanan kuan, yalnz kentli aydnlar arasnda deil

ayn zamanda kyllerin ve hatta ii snfnn iinde de
en kt kuak olmas ok anlaml ve reticidir. Bu ku
ak devrimci deil amatacdr ve anarist bireyciliin
belirtilerini tamaktadr. Yeni rejimde byyen bir son
raki kuak ok daha olumludur: daha toplumsal, daha di
siplinli. kendine kdr daha titizdir ve bilgiye susaml
da ciddi bir eklide gelimektedir. Eskilerle, 1917 Mart
ve Ekiminden nce, hatta 1914ten nce biimlenen ve
glenen kuaklarla ylesine iyi geinen de ite bu en
gen 'kuaktr. Devrimin yol arkadalarnm ounluu
gibi Serapiyonlarn devrimcilii de, devrime hazrlanamayacak kadar ge ama devrimle eitilemeyecek kadar da
erken gelen kuaa fazlasyla balyd. Devrime yanl
ynden, kyllerden yaklaan ve bu yar-aykr gr a
sn edinen bu yol arkadalar d krklna uradlar
V Devrimin bir elence deil bir kavram, bir 'rgt, bir
plan ve bir alma olduu daha iyi anlald lde
bu d krkl da artt, ite mgeci Marienhof apkasn
karmakta ve ona (yani Marienhofa) ihanet eden Devrim'e kibarca ve ironik bir tavrla allahasmarladk de
mektedir. Ve Nikitin de, bu szde-devrimci aykr tipinin
en eksiksiz anlatmn bulduu Pella adl hikayesini, Marienhofunki kadar utanga olmayan ama ayn lde si
nik olan u iten ie kukucu szjerle blitrmektedir: Yor
gunsun ben de kovalamoy braktm zaten... Ve peinden
komamz da botur artk. Anlamszdr. oktan yokolmu
yerleri orama.
Bunu daha nce de iitmitik ve unutmu da deiliz.
1905 Devrimine yakalanan gen romanc ve airler de
daha sonra nerdeyse ayn szlerle arkalarn dndler
ona. 1907de bu yabancya allahasmarladk demek iin
apkalarn kardklarnda, onunla hesaplarn kapattkla
rna ciddi ciddi inanyorlard. Ama o, yeniden ve artk
gitmemek zere geldi. Ve 1905teki ilk aklann vaktin
den nce yalanm ve ruhsal adan salan dklm
buldu. Bu nedenle, eski toplumun yeni kuan kendi

emberine (oncak emberin d izgisine kadar, teet ge

irerek) ekti -ama dorusunu isterseniz li de nem
vermeden yapmt bunu. Ne var ki daha sonra baka bir
1907 daha geldi; bu, kronolojik olarak 1921-22 dnemin
deki NEPdI. Dennek Devrim gz kamatnc bir yabanc
deildi. Bir tccarm devrimiydi, o kadar!
Evet, bu gen insanlar Devrimden ayrlmay dn
mediklerini, keridilerinl Devrimin ortaya koyduunu. Dev
rim in dmda dnlemeyeceklerini ve kendilerini de
Devrimin dnda dnmediklerini her frsatto sylemeye
hazrdrlar. Ama btn bunlar son derece belirsiz, hatt
Iklzonlamldr. Devrim, bir tccar devrimi olsa bile, bir
gerek ve hatta bir evre olduu lde, elbet kendile
rini Devrimin dnda dnemeyeceklerdir. Devrimin d
nda olmak gmenlerin arasnda olmak demektir. Bu
tartmasz byledir. Ama d gmenlerin yannda bir de
gmenler vardr. Ve onlaro giden yol da Devrime ya
banc kalmaktan gemektedir. Peinden koacak birey!
kalmayan kii ruhsal gmenlie aday demektir. Bu da
kanlmaz olarak sanatsal lm demektir, nk - ken
dimizi aldatmaya gerek yok - bu genlerin cazibesi, ta
zelii, nemi, btnyle dokunduklar
Devrimden ge'mektedir. Eer bu alnrsa onlardan, dnyada irikovlarm says biraz daha artacaktr, o kadar.
BORS PLNYAK

Pilnyak (5) bir gerekidir, keskin gzleri ve iyi du(5)

Boris Pilnyak (1894-1938); Bieliyin sanatsal izgisi
ni izleyen Pilnyak, 1920lerin Sovyet dnyasn bir hayli et
kilemitir. plak Yl (1922) adl romannda kiiler ve
hikaye yaps nemsizleir, alkantl Rusya asl kahraman
haline gelir. Bu romanda deiik sluplar kullanm ve ta
rihsel dkmanlara da yer vermitir. 1930Iarda Partiden
ar eletirilere hedef olan Pilnyak 1938de kayplara ka
rmtr.

yan kulaklar olan kusursuz bir gzlemcidir. nsoniar ve

eyalar, eskimi, anm, hi deimemi ve Devrimle de
sadece geici bir dzensizlie dm deildir onun iin.
Onian tozelik ve benzersizlikleri iinde, yani l deil
canl olarak kavrar ve kendi sanatsal dzeninin dayana
n canl ve temel bir gerek olarak grd Devrimde
orar.
Gerek politikada gerekse sanatta -bir bakma sanat
ve politika birbirlerine benzerier nk ikisi de sanattrbir gereki sadeo0 oyaklarnn dibine bakabilir, sade
ce engelleri, eskileri, delikleri, yrtk ayakkablar, krlm
tabaklar grebilir. O zaman, korkuyla dolu, psrk ve
oportnist bir politika ile miskin,, kukuyla kemirilmi,
rastlansal bir sanat ortaya kar. Pilnyak bir gerekidir.
Sorun, onun gerekiliinin ltdr sadece. Yaad
mz dnem geni bir lt gerektirmektedir.
Devrimde hayat, kamp hayatdr. zel hayatlar, ku
rumlar, dnceler, yntenvler, duygular, herey olaan
d, geici, geiseldlr herey kendi geiciliinin far
kndadr adeta ve bunu heryerde, odlarda bile da vurur.
Byle bir hayata sonatsai yaklamn zorluu da burdon
gelir. Geiclde ve olaysalda (epizodik-n) rastlansallk
esi vardr ve rastfcnsal olan da nemsizliin damgas*
nj tar. Devrim, olaysal olarak aindndo, olduka nem
siz grnecektir. O holde nerde bulunabilir Devrim? Zor
luk budur. Ancak bu olaysal grnmn isel anlamn
anlayan ve duyan ve bunun orkosnda yatan tarihsel kris
talleme eksenini ortaya ikaran, bu zorluu aabilecek
tir. Neden salam evlere gereksinme duyalm. derler
di Eski Mminler, sann gelmesi beklediimize gre?
Hayr bu Devrim de salam evler yapmyor; yapt i, tomok, bir yerde toplamak, barako ina etmektir daha
ok. Devrim, kurumlarnn genel grnmdr bu; geici
lik, baraka zellii. Amo bu, sann geliini bekledii iin,
yani nihai amacn bugnk hayat kurma srecinin kar
sna diktii iin deil, tam tersine, aralksz ve hi bit
meyen aratrma ve deneylerie salam bir ev kurmann en

70
71

iyi yolunu bulmaya (alt Iin byiedir. Yapt lerey,

belli bir i<onu zerindald derjeme almalar,, eskizler, tas
laklardr sadece. Byle nlca deney yaplmtr ve daha da
yaplacaktr, ve baariaz kalanlarn eays da baar vaadedenlerde^ fazladr. Ama hepel de bir dnceyle, bir
arayla doKdur. Tek bir tarlheel grevden esinlenmekte
dirler. Gvlu, Olavbaum, vb., (*) Plinyakm devrimci
glerin iOllflini ittii bir ses uyumu deildir sadece.
Bunlar dnyada imdiye kadar hi varolmam bilinli,
amall planl bir kurulu iin nceden dnlm ve
bilinli olarak retilmi geici almc terimleridir {al
ma varsaymlar olduu gibi).
Evet, yz yl, yzeiJi yl sonra, bugnk Rusyay>
nsan ruhunun en gzel yzyle meydana kt gnleri
zleyecek insanlar... Ama ayakkabm yrtk; hem, darda bir restoranda oturup birka kadeh viski mek isti
yorum ben. (van ve Maryad) Nasl bir yk treni elle
rin ayaklarn birbirine karmasndan, kondktrn, k
larn, hereyin birbirine girmesinden tr 2 bin kilomet
re uzunluunda bir yolun farkna varamazsa, yrtk ayak
kabdan ve Sovyet hayatnn btn teki uyumsuzluk ve
glklerinden tr de insanlar, tam u gnlerde yaa
nlan tarihsel dnemeci grememektedirler. Denizler ve
yaylalar yerlerinden kaydlar! nk Rusyada doumun
gzel sancs balad! nk Rusyd ekonomik dnence
lere ayrlyor! nk Rusya yayor! nk seller, topra
n amuruyla bulandrd sular! Bunu ben biliyorum. Ama
onlar, pislikteki pireleri gryorlar. Sorun en ak, en ke
sin izgileriyle ortaya konuluyor. Onlar (kskn fllistenier, drlm yneticiler, gocunmu peygamberler, ap
tallar, d grmeyi kendine i edinenler) pire ve irkeften
baka birey grmemektedirler; oysa bunun da zerinde
doumun sancs vardr. Plinyak bunu biliyor. Kendini i
ekiler ve kvranmalarla, psikolojik oloycklarla snrla(*) Ekim, Devrimiaden sonra Rusyada kimi yeni kurumlarn ksaltlnu id-n.

72

yabillr m? Hayr, doumu hissettirmek istiyor o. Bu b

yk ve ok etin bir itir. Pnyakm bunu stlenmi ol
mas sevindiricidir. Ama bunu yerine getirdiini sylemek
iin henz vakit erkendir.
Tek tek olaylarn iinde kalmaktan korktuu iin Piinyakta tema yoktur. Evet, hikayenin dokusu iinde her
yne doru alan iki, hatta daha ok tema'nn ipu
lar grlebilmektedir, ama bu sadece bir ipucudur ve bir
temada genellikle bulunan merkezi anlamdan yoksun
dur. Pilnyak bugnk hayat ilikileri ve devinimi iindegstermek istemekte ve bu hayat artk hibir yerde eski
si gibi olmad iii^, bir orasndan bir burasndan yaka
lamakta, deiiit alanlarda paralel ve dey kesitler a
maktadr. Hikayelerini aprazlama kesen temalar, daha
dorusu tema olaslklar rasgele alnm hayat rnekleri
dir oysa, belirtmek gerekir ki, hayat her zamankinden faz
la konuyla doludur bugn. Ama Pilnyakn ekseni, bu
olaysal (epizodik) ve kimi zaman da fkrasal (anekdotik)
konular deildir. Nedir peki? te zorluk da burdadr. G
rnmeyen eksen (dnyann da grnmeyen bir ekseni var
dr) Devrimin kendisi olmaldr ve altst olmu, kayna
an, yeniden kurulan hayat onun evresinde dnmelidir.
Ama okurun bu ekseni hissetmesi iin nce yazarn ken
disinin onu hissetmi ye ayn zamanda iyice dnm
olmas arttr.
Pilnyak kimi hedef aldn bilmeden Zamyatin ve
teki Adaiiara vurur ve bir karncann bir kadn hey
kelinin gzelliini anlayamayacan nk heykelin ze
rinde yrrken sadece kk prz ve oluklar grece
ini sylerken, sorunun canalc noktasna dokunmakta
dr. ster Reformasyon olsun, ister Rnesans, isterse Dev
rim, her byk a kesim kesim ya da kk paralar ha
linde deil, bir btn olarak kabullenllmelidir. Sasmaz
toplumsal igdleriyle kitleler her zaman bu hareketle
re katlrlar. Bireyde bu igd bir genelletirici akl d
zeyine kar. Ama ortamal ruhlar bunlarn ne birine ne
de brne sahiptir; byieleri, kitlelerin alglamasn pay

73

laamayacak kadar bireyci, sentezletirici anfaya ulaamoyacak kadar da azgelimitirler. Onlarm payna d
en, felsef svp saymalarla kafalarm gzlerini arp
tklar girinti ve kntlardr. Peki Plinyak'n konumu ne
dir, bu baknndan?
Pilnyak hayatmzn bir kesitini inceden inceye ve
ok ustaca gzden geiriyor; bir gereki olduu iin g
c de burdan gelmekte zaten. Binun tesinde, Rusya'nn
ekonomik blgelere blndn, iinde gzel doum
sanclarnn baladn, pirelerin, kfrlerin ve kondktr
lerin kargaos arasnda tarliteki en byk geiin gerekletiirlmekte olduunu biliyor ve bu bildiini de iln edi
yor. Bunu aktan aa ilan ettiine gre biliyor da ol
maldr, Ama sorun da bunlar sadece ilan etmesidir:
sanki bu inanlarn, gerekteki hayat ve acmasz du
rumun karsna diker gibidir. O, devrimci Rusyaya sr
tn dnmyor; tersine, onu kabulleniyor, hatta kendine
gre vyordur da. Ne var ki, yapt i bunu sylemek
tir sadece. Bunun sanatsal anlatmn vermemektedir
nk dnsel (entellektel) olarak kavram deildir.
Bundan tr Pilnyak, ou zaman, dmleri abucak
birbirine bititirmek iin, (u veya bu ekilde) akla
mak in, (son derece beceriksizce) genelletirmek iin
ve (kimi zaman ok gzel, ou zaman da hi yarar
olmadan) lirik bir tarzda sslemek iin, hikayenin akn) bilinli olarak yarda kesmektedir. Pilnyak, ok say
da bu trden bilinli yazar dm balamtr. Yaptnn
btn kici bir nitelik tar: kimi zaman grnmeyen
eksen Devrimdir, kimi zaman da, son derece grnr
bir ekilde, Pilnyakn kendisi utangaa dnmektedir,
Devrim'in evresinde.
Konu meselesine gelince, Pilnyak bir taraldr. Devriml^d snrlarnda, arka sokaklarnda, kyde ve daina
qk da tara kasabalannda ele alr. Onun devrimi, bir
kk kasaba devrimidir. Bununla birlikte, byle bir yak
lam bile canl olabilir. Hatt daha organik bile olabilir.
Ama byle olmas iin, d maiallelerde taklp kalma
74

mak arttr. Devrim'in ne kyde ne de tarada olan ek

seninin bulunmas arttr. Devrime kk kasaba yo
luyla yaklalabilir; ama bir kasabal gryle Devrimi
anlamak olanakszdr.
Bir blge sovyetler kurulu -bir kzak yolu- Yoldolar,
yardm edin de eri gireyim - postallar - koyun psteklleri - ekmek, sosis ve ttn iin Sovyet binas nnde
kuyruklar - Yoldalar, Devrim Konseyinin ve belediyenin
tek efendileri szlersiniz - ah cancazm, az veriyorsu
nuz, ok az! (bu, sosisler in) - son kavgo - Enternas
yonal* Antant - uluslararas kapitalizm...
Byle tartma, hayat, sylev, sosis ve resmi mar
paracklarndo' Devrimden bireyler vardr; onun hayat
bir poras, keskin bir gzle kavranmtr, ama sanki bir
acele iindeymi gibi, geerken kaydedilmi gibi. Bu par
alar birbirlerine ierden balayacak birey eksiktir. a
mz alttan alta btnletiren dnce eksiktir. Pilnyak
bir hayvan vagonunu izerken, iindeki sanaty sezebiliyorsunuzdur, yarnn sanatsn, yarnn muhtemel sa
natsn. Ama elikilerin zmnden gelen ve bir sa
nat yaptnn en yksek areti olan doyumu duymuyorsunuzdur. Herey eskisi kadar, hatto daha faz
la optrc. tedirgin edicidir. Neden tren? Neden hayvon ktar? Sonra, ilerinde Rusya'ya ait ve Rusyay
ilgilendiren n var bunlarn? Piinyak'tan bir hayat kesi
tinde ve bir zaman kesitinde bir yk katarnn tarihsel
zmlemesini, dahas, ylesine verimsizce hevesli oldu
u peygamberce bildirilerinden birini isteyen yoktur. Ama
yk trenini ve bunun olaylarn akyla bantsn Pilnyakn kendisi onlam olsayd, bunlgr okura da aktanlrd. Oysa imdilik bu pis hayvan katar btnyle ak
lanmam, gerekesiz dolanp durmakta ve onu kullana^
bilen Pilnyak do okurun zihninde kukular yaratmaktan
baka birey yapmamaktadr.
Pilnyakn son yaptianndan Kar Frtnas, onun
byk yazarlnn gerek apn gsteriyor. Devrim'in
iind tkenip giden aalk tara filisteninin anlamsz
10

bunaltc hayat, gnlk Sovyet hayatnn can skc tek

dzelii ve btn bunlarn da Ekim frtnasnn ortasnda
oluu, btnlemi bir tablo gibi deil, bir dizi parlak le
ke, bir dizi dzgn siluet ve ustaca taslak halinde veril
mektedir, Pilnyak tarafndan. Genel izlenim hep ayn kal
maktadr: huzursuz b ir kicilik.
Olga, Devrlm'in bir kar frtnasna benzediini d
nyordu! indeki nsanlar do kar tanecikleri gibiydi.
Pilnyak da ayn eyi dnmektedir; bunda, Devrimi sait
temel elerden biri, ama kendi mizacndan tr, ate
esi gibi deil de souk bir e olarak, bir kar frtnas
olarak alan Blokun da etkisi olmaldr- insanlar da kar
tanecikleri gibiydi. yi oma. Devrim nsanlarla oyna
yan azgn bir enin gcnden baka birey deilse
eer, insan ruhunun en gzei yzyle meydana kt
gnler nerde iin iine girmektedir? Ve sanclar, doum
sanclar olduklar iin balanabiliyorsa, bu domakta
olan nedir gerekten? Buna cevap vermediiniz takdirde,
yrtk ayakkabya, pireye, kana,
kar frtnasna, hatta
birdirbire kadar gelirsiniz ama, Devrim'e varamazsnz.
Devrimin sanclaryla birlikte neyin domakta oldu
unu Pilnyak bilir mi? Hayr. Bundan konuulduunu iitmitir elbet (nasl iitmesin kil), ama buna nanmamak
tadr. Pilnyak Devrimin sanatlarndan biri deil sanat
alannda bir yol arkadadr sadece. Peki Devrimin
sanats olacak mdr? Bilmiyoruz. Ama bugn deildir.
Gelecek kuaklar, insan ruhunun en gzel gnlerinden
sz edeceklerdir. Pekala, anja Pilnyak nasld o gnler
de? Belirsiz, bulank, ikici. Pilnyakn olup bitenlere bir
anlam veren ve kesin izgileriyle betimleyen insanlardan
ve olaylardan ekinmesi de bundan deil midir? Pilnyak
ou zaman Komnistin yanndan saygyla geer, biraz
souka, hatta kimi zaman yaknlk duyarak, ama geer
ite. Piinyakn yaptlarnda devrimci iiye ok seyrek
raslarsnz; daha nemlisi, yazar olup bitenleri onun g
zyle grmyordur ve gremez de. plak Yldo, hepsi
de Devrimin yol arkada olan ok eitli kiilerin gz-

ieriyle bakar hayata ve ite burda bir boka artc be

lirti gze arpar: bu 1918-1921 yllarnn sanats iin
Kzl Ordu diye birey mevcut deildir, bu nasl olabilir?
Devrim'in ilk yllar, hereyden nce sava yllaryd ve
kan btn cephe ve snrlardan lkenin yreine oluk
oluk akm ve orda da birka yl boyunca bol miktarlar
da dklmt. O yllarda iilerin ncs, btn coku
sunu, gelecee inancn, zverisini, dnce akln ve
iradesini Kzl Orduya katmt. Kentlerdeki Kzl Muha
fzlar 1917nin sonlar ve 1918in balarnda kendilerini sa
vunma kavgas inde taburlar ve tmenler halinde cep
heye kadar yayldlar. Pilnyak buna hi dikkat etmemek
tedir. Kzl Ordu onun iin yoktur. Onun iin 1919'un p
lak bir yl olmas da bundandr.
Ama Pilnyakn, btn bunlann nedeni nedir, soru
suna -u ya da bu ekilde cevap vermesi gerekmektedir.
Onun da kendine alt bir devrim felsefesi olmaldr. te
burda tehlike zilleri alar: Pilnyokm tarih felsefesi b
tnyle geriye dnktr. Bu sanat yol arkadasna g
re, Devrim'in yolu leriye doru deil de geriye doru gi
diyordur. Pilnyak Devrimi ulusal olduu in kabul et
mektedir ve Devrim de Byk Petro'yu alaa ettii ve
Onyedinci Yzyl yeniden canlandrd iin ulusaldr. Ona
gre Devrim ulusaldr, nk geriye dnk olduunu d
nmektedir.
Pilnyok'n bayapt plak Yl btnyle bu ikicili
in izini tar. Bu yaptn temeli, altyaps, kurucu esi,
kar frtnasndan, byclkten, bo inanlardan, orman
perilerinden, hl alar ncesinde yaayan ve Petrog
rafin hibir ey ifade etmedii tarikatlardan olumakta
dr. te yandan, laf arasnda, taral ii gruplarnn almalan sayesinde fabrika dirilmitir. Burda, Lazarus'un diriliinin yz kat daha byk bir iir yok mudur?
1918-1919da kent yama edilir ve Pilnyak da bu ola
y alklar nk onun bile Petrograt'a htiyac olmad
anszn belli olmutur. te yandan, gene laf arasnda,
Bolevikler, deri ceketli adamlar, gevek ve ham Rus

76
77

halknn en salom bireyleridir. Deri ceketliler - te onlar

gevetllemez. Bunu biliyoruz, bunu stiyoruz; buna karar
verdik ve geriye dn yok artk. Gelgelellm, Bolevlzm
kent kltrnn rndr. Petrograt olmadan, ham in
sanlardan do br sepme yaplamazd. Cad trenleri, halk
trkleri ve yzyllk keilmeler temeli meydana getiriyor.
Amo, Gvlu, Glovbunn, Guvuzl Of, tipiye bok! Frtna mt
hi! Ne gzeli Evet cok gzel, ama bir araya gelmiyorlar
ki bu, o kadar gzei deii.
Gerekten, Rusya elikilerle hem de en ar eli
kilerle doludur. Byclerin sihirli kelimeleriyle Glavbum
yanyanadr. Kk edebiyat adamlar nasl burunlarn
kvrrlar bu yeni kelime kurulularna ve Pilnyak tekrar
la r; Guvuz, Glavbum... ne gzel! Bu allmadk, geioi
kelimelerde -bir kanvp kadar, rmak kenarndaki bir kamp
atei kadar geici (nk komp bir ev deildir, kamp
atei de bir ocak) - zamannn ruhunun yansdn gr
mektedir. Ne gzel! Pilnyak'n - bunu grmesi iyidir.
Ama aslnda, kent doumlu olan Devrimin buna ramen
o kadar byk bir hasar verdirdii kenti nasl ele almal?
Pilnyakn baarszl ite burda yatmaktadr. Oelikiler
kaosundan neyi seip karacana, gerek dnsel ge
rekse duygusal olarak, karar vermi deildir. Ama se
mek gerekir. Devrim zamara ikiye blmtr. Ve bugn
k Rusyada byclerin sihirli kelimeleri Gviu ve Giavbum'ia yanyana yaamakla birlikte, ayn dzeyde deil
dir bunlar. Gviu ve Glavbum btn eksikliine ramen
ileriye ynelmitir, buna karlk sihirii kelinfieler, istedik
leri kadar foiklor ait olsalar da gemiin l ariklardr. Tarikat mridi olan Donat yaman bir adamdr.
Tombul bir kyl ve kat kuralian olan {ay imez) bir
at hrszdr. Denebilirse, Petrograta ihtiyac yoktur. Bol
evik .Arlpov da sevtmii bir insandr. Mahallenin iierlfti
ekip evirmekte ve afakla birlikte de bir szlkten yabamu kelimeler ezberlemektedir. BeceriiHdir, gldr
ve enerecik aln demeyi sever, amo daha nemlisi,
kendisii enerjik alr. Bu adamlrm hangisi Devrimi tem
78

sil etmektedir, imdi? Donat, tarih-d'na, yeil Rusya'

ya, sindirilmemi Onyedinci Yzyla aittir; Aripov'sa ya
banc kelimeleri iyi bilmese bile yine de Yirmibirinci Yz
yla attir. Eer Donat daha gl karsa ve bu sakin ve
dindar at hrsz hem bakenti hem de demiryolunu ken
disiyle biriikte. karrsa, bu hem Devrimin hem de Rus
ya nn sonu olacaktr. Zaman ikiye blnm durumda,
yans canl yars l; yaayan yany semek zorunludur.
Pilnyak seimini yapamamakta, bocalamaktadr; ve uz
lamaya varmak iin de Bolevik Aripovun yzne bir
Pugoey sakal kondurmaktadr. Ama btn bunlar ti
yatro makyajidr. Biz Aripovu grdk - o, tra olmakta
dr.
Byc Egoria yle d e r: Rusya kendine gre akl
ldr, Alman beceriktldir, ama delice dnr... Peki ya
Kari Marxlar?' diye soruyor bri. O bir Alman. Dolaysy
la da aptal,' diyorum, Ya Lenin?' 'Lenin', diyorum, b ir
Boleviktir. szler de komnistler olmalsmz.' Pilnyak b
yc Egorka'nn arkasna gizlenmektedir ve Bolevikierden yana konuurken ak, Boleviklere kar konuur
ken de bir bycnn yanm-akil szleriyle konumas
ok tedirgin edicidir. Onda daha derin ve daha gereic
olan hangisidir? Bu yol arkada, istasyonlardan bi
rinde inip ters yne giden bir trene binecek midir?
Burada politik tehlike dorudan doruya sanatsal bir
tehlikeye de yol amaktadr. Eer Pilnyak Devrim'i kylit
isyanlarna ve kyl hayatna indingemekte diretirse, bu'
onun sanat yntemlerinin daha da basitletirilmesi de
mek olacaktr. Bugn bile Pilnyak bir devrim tablosu yopmyor; onun arka planm ve zeminini boyuyor sodece. Ce
sur fra vurulanyla zemini tamamlamtr, ama usta, b
tn resmin bundan ibaret olduuna karar verirse ok ya
zk olacaktr. Ekim Devrimi bir kent devrimi, bir Petrograt
ve Moskova Devrimidir. Devrim hl devam ediyor,
der laf arasnda Pilnyok. Devrimin bundan sonraki bttt
olmaiar, ekonomimizin sanayiletirilmesi ve modemietilimeslne, btn alanlarda yeniden kurulu yntem j
79

V srelerinin daha kesinletirilmesine,

ky hayattnn
hantallnn kknn kazlmasna, insan kiiliinin daha
ok-boyutlulatrlmas ve zenginletiirlmesine ynelecek
tir. Proleter devrimi, kandil na geri dnmekle deil
ancak elektirifikasyonla, orman hayatnn bo inanlaryla
V duraan kadercilikle deil ancak ileyen bir iyimser
liin maddeci felsefesiyle teknik ve kltrel alardan ta
mamlanabilir ve dorulanabilir. Pilnyak n, hem kandilin
airi hem de devrimci olduunu ddia etmesi byk bir
talihsizlik olur. Tabi bu politik bir tehlike deil - Pilnyak'
politikaya itmek gibi bir niyetimiz yoktur - ama ok ak
ve gerek bir sanatsal tehlikedir. Kusur, gerein doru
anlalamamasnn ve iyice belirgin bir ikiciliin sonucu
olan bir tarih anlayndadr. Bunun sonucunda, gerein
en nemli boyutlan unutulmakta ve herey ilkele, top
lumsal barbarla indirgenmekte, sanat yntemleri daha
da kabalamakta, kstah ama sonulanna gtrlmedii
iin cesaretsiz doalc aniklara dlmektedir. Daha
ilerde de, farkna bile vanimadan. gizemcilie ve (ro
mantizmin pasaportuyla) gizemci bir ikiyzlle gidile
cek ve yolun sonuna, tam ve kesin tkenie vanlacaktr.
Bugn bile Pilnyak bir glkle karlat her yer
de romantik pasaportuno bavurmaktadr. Bu zellikle.
Devrimi kabul ettiini bulank ve belirsiz bir ekilde de
il aka belli etmesi gerektii zamanlarda byledir. O
zaman hemen (Andre Bieliyin tarznda) birka kadratlk
bir gerileme yapmakta ve hayli yeni bir ses tonuyla : Lt
fen unutmayn ki ben bir romantikim, demektedir. Sar
holar genellikle arbal grnmek zorundadrlar, ama
ayk nsanlar do ou kez g durumlardan kanmak
iin sarho gibi grnmek gereini duymulardr. Yoksa
Pilnyak, bu kincilere m dahildir? Yoksa, srarla bir ro
mantik olduunu ileri srer ve bunun unutulmamas ge
rektiini sylerken, indeki ufku daralm ve korkuya
kaplm gereki mi konumaktadr? Devrim hi de bir
yrtk ayakkab art romantizm deildir. Devrimin sanat
hi de kat gerekliin imgelenfiin bir abasyla, kiinin
SO

kendi kullanm, bir olu halinde efsane bayalna

dntrlmesi demek deildir. Olu halinde efsane
psikolojisi. Devrime ters der. 1905ten sonra gelen kar
devrimci dnem de bununla, bunun gizemcilii ve gizemletirmeieriyl (mistifikasyonlaryia) balamtr,
ilerin Devrimini yksek bir lk adna kabul etri^ek,
onu yalnzca yadsmak deil arptmaktr da. Insanlann
dinde, iirde, ahlakta ve felsefede sayklayp durduu b
tn toplumsal yanlsamalar (vehimler), sadece ezilenlerin
aldatimosna ve gzlerinin balanmasna hizmet etmifr.
Sosyalist Devrim, yanlsamalarn, gerek yceltici ge
rekse kk drc aldatlarn perdesini yrtmakta ve
gerekliin yzndeki makyaj kanla ykamaktadr. Devrim
ancak gereki, aklc, stratejik ve m atem atiksel olduu
lde gidr. Devrimin, yeryzndeki bu ilk Devrimin
kedi yahnisinin tavan sosuna ihtiya duyuu gibi, ro
mantik patlamalarn tatlandrmasna ihtiyac olduu d
nlebilir mi? Bunu Bieiiyiere brakn. Brakn Antropozofik soslu filisten kedi yahnisini sonuna kadar ine
sin.
Pilnyakn slubunun btn anlamll ve tazeliine
ramen, manlerism'i (anlatmda srarl bir yapmacklk ve
belli tarzlarn srekli tekrar-n), ou zaman yknme
olduu iin, usandrc olmaktadr. Pilnyakn nasl olup
da Bieliye, hem de onun en kt yanlarna kar sanat
sal bir bamlla dtn anlamak zordur. u bkt
rc, sk sk tekrarlanan anlamsz lirik mdahaleler bii
mini alan znelcilik; ultra-gerekilikle beklenmedik ruhbiiimsel-ffeisefi konumalar arasnda gidip gelen u azgn
ve akii-d edebi kantlamalar; metnin tipografik katlar
halinde deiik hurufatlarla dzenlenmesi; mekanik ba
lantyla metne dahil edilen ilgisiz alntlar; ki hepsi de
usandrc, gereksiz, yknmeci. Ne var ki, Andey Bieliy
kurnazdr. retisindeki gedikleri bir lirik isteri ile kapa
tr. Bieliy bir Antropozofisttir, Rudoif Steinerden bilgelik
renmitir, jsviredekl Alman gizemci tapnanda uyku
suz kalmtr, kahve imi sosis yemitir. Ve onun gizem
81

ci felsefesi narin ve dokunakl olduu iin de, bir yor-iten (isterik) arlatanlk hem de kesinlikle szle uygun
bir arlatanlk, bu kusuru kapatmak iin Bieliyin edebi
yntemine szdrlmtr; stelik Bieliy ne kodar ileri gi
derse bu da o kadar artmaktadr. Ama Pilnyak neden ge
rek duysun buna? Yoksa o da, Petro ukulatsyla soslanm trajik-avutucu balanma felsefesini mi retmeye
hazrlanyor bize?, Pilnyak dnyay maddeseli iinde al
maz ve onu ylece deerli bulmaz myd? O halde Bieliye
bu bamllk neden? Besbelli, ibkey bir ayna gibi, Pilnyokn sentetik bir Devrim tablosuna duyduu isel ge
reksinmeyi yanstyor bu. Pilnyakn ruhsal menzilindeki
gedikler, Biellye, u ruhsal yenilgilerin edebi ssleyicisi
ne yaslanmasna yol ayor. Ama Pilnyak iin yoku aa
bir yoldur bu; Pilnyak'm Rus Steinercisinin yan-soytar
tarzndan silkinmesi ve kendi yolunda ykselmesi kendi
sanatna yararl olacaktr.
Pilnyak gen bir yazardr; yine de, bir delikanl de
ildir. En kritik yaa girmitir ve nndeki en byk teh
like, vakitsiz ve apansz bir saygnlk kazanmak olacak
tr. Umut veren bir yazar olmaktan henz yeni kmken
bir kahin oluvermitir. Bir kahin gibi yazyordun ar tut
kuludur, karanlktr, bir papaz gibi st kapal szler sy
lemektedir, retmektedir, oysa almak ve ok al
mak zorunda olan aslnda kendisidir, nk amalar ne
toplumsal ne de sanatsal ynden birbiriyle uyumlu deil
dir. Teknii dengesiz ve tutumsuzdur, sesi kslabilmektedir, baka yazarlardan aldklar gze batmaktadr. Bel
ki btn bunlar bymenin kanlmaz hastalklardr, oma
bir artla: saygnlktan uzak kalmaldr. nk kslan se
sinin arkasnda sinsice gizlenmi olan, kendinden mem
nuniyet ve bilgilikse eer, o zaman byk yetenei bile
onu unutulmaya mahkum olmaktan kurtaramayacaktr.
Devrim ncesi gnlerde bile, hemen saygnla geen ve
orda boulan birok umut veren yazarn sonu byle ol
mutur. Leonld Andreyev rnei, btn umut veren gene
yazarlarmz iin ders kitaplarna alnmaldr.
82

Pilnyak yetenekli ama nndeki glkler de bOyk.

nsan; baan dilemek istiyor ona.

KY YAZARLARI, KYLNN TRKSN

SYLEYEN YAZARLAR

Devrim, bir btn olarak, srkleyici glerinin he

defi olan nesnel tarihsel grevlerle birlikte grlmedii
takdirde, Onu ksmen de olsa anlamak, kabul etmek ya
da betimlemek mmkn deildir. Bu kanlrsa, eksen de
yokolur. Devrim de. Devrim irkin ya da kahramanca bir
takm epizodlara ve anekdotlara blnr, dalr gider.
Devrimin usta II tablolan yaplabilir, ama Devrimi yeni
den yaratmak ve tabi onunla uzlamak olanakszdr: n
k, eer bu grlmedik eziyet ve yoksunluklann bir ama
c yoksa, tarih trmohoneden baka birey deildir.
Pilnyak, Vsevolod Ivanov ve Yessenin, hi dnme
den sorumluluk yklenmeden bir girdabn iine atlr gi
bidirler. Hayr, kendilerini yokediyor, eritiyor, grnmezleiyor deildirler. Bu, knanacak birey deil vlecek bir
ey olurdu, ama onlar vgy hakketmemllerdir. Tersi
ne ok fazla grnmektedirler: Pilnyak, yapmokckl
manirisms'iyle; Vsevolod vanov, boucu lirizmiyle; Yes
senin, abartlm kstahlyla. Mesele u ki, bu yazar
larla yaptlarnn konusu olarak Devrim orasnda, sanat
sal perspektifi salayacak bir ideolojik uzaklk bulunma
maktadr. Yol arkadalarnda, Devrim'le birleerek yi
ne de iinde erimeden O'nu kavrama, O nu sadece doal
bir g deir, ayn zamanda amal bir sre olarak kav
rama istek ve gcnn eksiklii, bireysel deil toplum
sal bir zelliktir. Yol orkadaiansnn ounluunu ky
lnn trksn syleyen aydnlar meyoana getirmekte
dir. Eptelioenslya'nn, gln olmakszn, De/rlm'i kyl
ye yaslanarak kabul etmesi mmkn deildir Yol arkadalarunn birer devrimci deil Devrim in komedyenleri
B3

olmalarnn nedeni de budur. Tehlike zilleri almccya ka

dar neye raz olduklar ak deildir-leri doru devaml,
b ir hareketin balangc olarak Devrim'e rni, yoksa baz
bakmlardan bizi geriye gtrd iin Devrime mi? n
k her iki kategori ipin de yeterince kant vardr. Bilin
dii gibi kyl, Bolevik! kabul etmeye ve Komnist! yad
smaya alt. Bu, kulok'n, yani daha zengin kylnn,
orta kyly cyaklannm altna alarak hem tarihi hem de
Devrimi soymaya almas demekti. Toprak beyini kov
duktan sonra, kenti de para para yrtmeyi ve heybet
li srtn Devlet'e dnmeye denedi. Kulakn Leningrata
ihtiyac yoktur (hi deilse, balangta yoktur) ve Ba
kent uyuzlat (Pilnyak) takdirde ona gereken dersi
vermesini bilecektir. Sadece kylnn toprak beyi ze
rindeki basks (tarihse! sonular bakmndan, grlebi
lecei gibi, son derece nemli ve deerlidir bu) deil, ky
lnn kent zerindeki basks da Devrimin zorunlu bir
esidir. Ne var ki, Devrimin tm bu deildir. Kent ya
amakta ve nderiik etmektedir. Eer kentten vazgeer
seniz, yani, onun ekonomik olarak kulaklar tarafndan,
sanatsal olarak da Pilnyak tarafnadn parampara edil
mesine gz yumarsanz Devrimden geriye sadece iddet!;
ve kanl bir gerileme sreci kalacaktr. Kyl Rusya, ken
tin nderiiinden yoksun brakld takdirde, sadece hi
bir zaman Sosyalizm'e ulaamamakla kalmayacak, ama
ki ay bile kendi bann aresine bakamayacak ve dnya
emperyalizminin gbre ve tezek yn haline gelecektir.
Politik bir sorun mu bu? Bu, hayatla ilgili tutum sorunu,
dolaysyla do byk sanatn sorunlanndan biri ve biraz
zerinde durmay gerektiriyor.
Bir re nce ukovski, Aleksey Tolstoy'a devrimci
Rusya'yla ya da Devrim'i hi dikkate almadan sadece Rus
ya'yla banmoy salk veriniti. Burda ukovski'nin ile'-i
srd balca tez, Rusyann her zaman ayn kald ve
Rus kylsnn ikonlarn ve hamambceklerini u ya
da bu tarihsel pastayla deitirnrreyecei idi. Belli ki ukovskl bu szlerie ulusal rulun gerekten ortaya konul
84

duunu ve onun kklerinin kaznmazlna b ir kant ve

rildiini dnmektedir. Bir ekmein iindeki iamam b
ceini kuru zm niyetine geiren manastr bekisinin
deneyini Oukovski btn Rus kltr iin geerii . gr
mektedir. Ulusaf ruhun kuru zm olarak hamam b
cei! Aslnda korkun bir ulusal aalk duygusu ve^ ya
ayan bir halkn horgrlmesi bu. Eer ukovskinin kendi! ikonlara inansayd, buna bir diyeceimiz olmazd.
Ama hayr, o inanmyor, nki inansayd hamambcekleriyle ayn cmlede szetmezdi onlardan (ama kyierde
hamambcei byk bir rahatlkla ikonlann arkasna sak
lanabiliyor). Ne var ki Oukovskinin kkieri btnyle ge
mite olduu iin ve onun gemi! de yosun balam ve
kr inanlara saplanm kylnn srtnda ykseldii iin,
ukovski ikonun arkasnda yaayan eski uiusal hamombceini Devrimle kendisi arasndaki uzlamay salayan
ilke haline getiriyor. Utanmazla bakn hele! Bu aydnlar
kitaplan hatmetmilerdir (yine ayn kylnn srtnda),
dergilerde kalem oynatmlardr, birka asdan ge
miler, birka akm yaratmlardr, ama Devrim btn
gerekliiyle gelip atnca da, kyl kulbesinde hamambceinin yaad en karanlk kede snak bulmular
dr ulusal ruha.
ukovski sadece daha teklifsiz, ama btn dier
kyc yazariar da hamambcei kokan ilkel bir milliyet
ilie doru kayyorlar. Kukusuz bu Devrim'de de kimi
noktalarda milliyetiiie yaklaan sreler vardr. Ekono
mik gerileme, tarocln g kazanmas, arn postal
dan intikam, ev yaps iki ve iki alemleri - btn bun
lar bizi geriye doru yzyllarn derinliklerine kmekte
dir (hatta ekmitir de denilebilir). Ve buna kout olarak
edebiyatta da folk motifine doru bilinli bir dn g
rlebilmektedir. Blokun kasaba drtlklerinde gerekle
tirdii byk ilerieme (Onikiier), halk trkleri notaion
(Akhmatovada ve daha yapmackl bir tarzda Tsvetaevada), blgecilik akm (vanov), Pilnyakn hikayelerinin
metnine olduka mekanik bir ekilde sokulan beyitler.
85

ark szleri, vb. -btn bunlar kukusuz Devrimle, yon

kitlelerin layatm n safna kmas gerei ile zorunlu
olmutur. tUlusala geri dnn, daha sradan, daha
raslansal ve daha yzeysel baka belirtileri de gsteri
lebilir. rnein, Fronsz'larmkinden ye iren Gailfetden
bireyler dim olmasna ramen askeri niformamz or
taa gmleklerimize ve eski askeri kasketimize yakla
maya balamtr. Genel yoksulluktan tr teki alanlar
da moda imdiye kadar ne kmamsa da, tann bilir
oralarda da pek derin olmayan folk modellerine doru
belli ynsemelerin bulunduunu varsaymak iin yeter ne
den vardr. Kelimenin geni anlamyla moda bize yaban
cyd ve sadece mlk sahibi snflar kapsyordu, doiasyla da kesin bir snf ayrm izgisini ifade ediyordu. i
lerin bir ynetici snf olarak sahneye k, hayatn e
itli alanlarnda burjuva modellerinin dn alnmasna
kar kanlmaz bir tepkiye yol at.
Aktr ki, ara, ev yapm urgana, ev yapm iki
lere geri dn bir toplumsal devrim deil, devrimin nn
de balca engel olan bir ekonomik tepki hareketidi^
Gemie ve folksa bilinli bir geri dn sz konusu ol
duunda, imdiye kadar yaplan herey son derece ka
rarsz ve yzeyseldir. Kasaba drtlklerinden ya da ky
trksnden yeni bir edebi biimin gelimesini beklemek
akla, uygun bir davran olmaz; byle birey, bir sznt
olmann tesine geemez. Edebiyat fazla yresel kalan
kelimeleri dna atacaktr. Ortaa gmlei, getirdii ku
ma tasarrufu nedeniyle, daha imdiden byk lde
uiuslararasiamtr. Yeni ulusal hayatmzn ve yeni so
natmzn zgnl, daha az arpc ama ok daha derin
olacak ve kendini ancak ok sonralar belli edecektir.
Devrim, znde, Asyatikden, Onyedinci Yzyldan, Kut
sal Rusyadan, ikonlardan ve hamambcekierinden hal
kn nihai kopuu demektir. Bu, Petro ncesi aa geri
dn demek deildir, tam tersine halkn btnnn me
deniyetle biriemesi ve medeniyetin maddi temellerinin
halkn karlarna uygun olarak yeniden kurulmas de
66

mektir. Petro a Ekime doru tarihsel trmanta bir ilk

admd sadece ve Ekim araclyla daha da ilerieyeceK
ve daha da ykselecektir. Bu anlamda Blok, \Pilnyak'tan
daia derine inmitir. Blokta devrimci yneli u kusur
suz dizelerde anlatmn bulun
Ate! Kutsal Rusya'ya,
Kulbeler Rusya'sna ate!
iman, salam^
Rusya'ya,
Dm, kutsall kalmam.
(Onikilersden)
Onyedinci Yzyldan, kyl kulbelerinin Rusyasn
dan kopu, gizemci Bloko kutsal bir olay gibi, hatta sa
ile bir barma hali gibi gelmektedir. Bu arkaik biim
iinde, kopuun dardan zorlanmad ama ulusal geli
menin sonucu olduu ve halkn en derin gereksinmeleri
ne uygun dt dncesi dile getirilmektedir. Bu ko
pu olmazsa, halk olduu yerde ryp kalacaktr. Dev
rimin ulusal bir zellik tad yolundaki bu dnce
Briusovun yal kadnlar stne yazd ilgin iirde de
grlmektedir, Ekimde Vaftiz Gnne Dair:
Alanda, dediler bana,
Kremlinin bir hedef gibi durduu yerde
Yal kadnlar plik kesip
Eirmek in taze keten getiriyorlar
Ulusalsn anlam nedir? Burda ABGlere dnmemiz
gerekiyor. Pukin ikonlaro inanmyordu, hamambcekleriyle biriikte yaamyordu ve ulusal da deildi. Belinsk
de ulusal deildi. adalara gelmeden birka ad daha
saylabilir. Pilnyak Onyedinci yzyl ulusal soymaktadr.
Byk Petro ise ulusaln kartdr. Demek ki. Eylem ruhu
tarafndan terkedilen ve ulusal organizma tarafndan sin
dirildikten sonra bir kenara atlan gemiin l arln
87

temsil eden eyler ulusaldr sadece. Demek ki sadece

tarihin dklar ulusaldr Ama biz bunun tem tersinin do
ru olduunu dnyoruz. Barbar Petro, ona kar kan
btn sakall ve ar ssl gemiten daha ulusald. Dekombristler, sertlik dzeniyle, brokratik ikon'loryla ve
devlet homambcekleriyle birlikte ar Birinci Nikola'nn
resmi devletinden daha ulusald. Ulusal dklarn ideolog
lar, gizemcileri, airleri ne derlerse desinler Bolevizm,
Monaristlerden ve teki gmenlerden daha ulusaldr,
Budyenni de Wrangel'den daha ulusal. Bir ulusun hayat
ve devinimi, snflar, partiler ve gruplarda cisimlenen e
likiler yoluyla geliir. Ulusal ve snfsal eler dinamizm
iinde birbirine uygun derier. Gelimesinin en kritik d
nemlerinde, yani en sorumlu dnemlerinde ulus iki par
aya blnr; o zaman ulusal, hdlk daha yksek bir eko
nomik ve kltrel dzleme karan paradr.
Devrim ulusal eden domutur, ama bu, Devrime
teslim olan airlerin dndkleri gibi Devrimde canl ve
ulusal olann onun sadece esel (elemental, Antlkada
hereyi oluturan drt temel e: toprak, su, ate ve
hava; hareketin ve bilincin ncesi n.) ynleri olduu
demek deildir.
Bloka gre Devrim isyankar bir edir: Rzgar,
rzgar! tanrnn btn dnyasnda Vsevolod vanov
hibir zaman kyl esinin stne ykselmiyor gibidir.
Pilnyakta Devrim bir kar frtnasdr. Kliuev ve Yessenin
iin de bir Pugaev ya da Stenka Razin ayaklanmasdr.
lk eler, tipi, alevler, bora, girdap. Ama ukovski ha
mambcei araclyla bar yapmaa hazr olan ukovski Ekim Devriminin gerek olmadn, nk alevlerinlr\, ok az olduunu sylemektedir. $u slnmekl zppe
Zamyatin bile Devrlmlnrizde bir hararet yetersizlii bul
maktadr. te tragedyadan eek akasna kadar btn bir
dizi. Ne kl, aslnda tragedya da eek akas da, zincirle
rinden boanm bir ulusal doal gce gsterebilecekleri
ayn edilgin, e dnk', ve kiyzl romantik davran gstermektedlrier Devrime.
88

Oysa Devrim sadece bir tipi deildir. Kyn devrim

ci esi Pugaev, Stenka Razin ve ksmen de Vlakhno
tarafndan temsil edilmektedir. Kentin devrimci esi de
Papaz Gopon, ksmen Khrustalev (6) ve hatta Kerrenskinin kiiliiyle verilmektedir. Ne var ki ^u henz Devrim
deil sadece bir isyan ya da Kerenskinin durumunda ol
duu gibi isyanla biriikte kargaadr. Devrim hereyder
nce, ii snfnn iktidar iin, iktidarn kurulmas iin,
toplumun yeniden rgtlendirilmesi iin verdii mcade
ledir. Bu mcadele en yksek noktalardan, kanl kavgann
en iddetli humma nbetlerinden geer ama bt,n geli
imi boyunca, ilk ekingen admlarndan balayarak. Dev
rim tarafndan rgtlenmi devletin bir Komnist toplum
iinde eridii en son ideal noktaya kadar btn seyri bo
yunca bir ve blnmez kalr.
Devrimin iiri ne makineli tfeklerin takrtsmdadr
ne de barikatlarn arkasndaki mcadelede; ne denin
kahramanlndadr ne de yenenin zaferinde, nk b
tn bu anlar bir iddet savanda da bulunur. Orada da
kan akacak, hem' daha bol miktarda akacaktr; orada da
makinal tfekler takrdoyacaktr; orada da yenenler ve
yenilenler bulunacaktr. Devrimin duyarii ve iiri, yeni
bir devrimci snfn btn bu mcadele aralarnn efendisi
^ haline gelmesi ve insan zenginletirmenin ve yeni bir in
san yaratmann yeni lks adna eski dnya ile kavgaya
tutumas ve bu kavgay son zafer anna kadar derek
kalkarak srdrmesi gereinde aranmaldr. Devrimin
iiri sentetiktir. Sone reticilerinin gndelik ve geici lirik
kullanm iin bozuk para haline getirilemez. Devrimin
iiri tanr mallardan deildir. Bu iir, ii snfnn etin
mcadelesi iinde, onun bymesinde, direnmesinde, ye
nilgilerinde, yinelenen abalarnda, ele geirilen her san
time karlk acmadan harcanan enerjide, mcadelenin
(6)
Makhno, Devrim ve Sava srasnda anarist par
tizanlarn nl efidir. Khrustalev, bir partiye bal olma
yan avukat. 1905te Trokiden nce, bir sre Petrograt
sovyetini ynetmitir.

89

artan irade ve younluunda, baarlarda, ama ayn za

manda hesapl geri ekililerde, dikkatli bekleyilerde,
saldrlarda, kitle syannn sellerinde, glerin kesin he
saplanmasnda ve stratejinin satranc andran admlarn
da aranmaldr. Devrim, kzgn klelerin ustabamn ka
fasna geirdikleri ilk Ingiliz anahtaryla, kollarn efendi
lerine teslim etmeyi reddettikleri ilk grevle, topyac fa
natikliin ve devrimci idealizmin toplumsal yaralarn ger
eklii ile beslendikleri lk yeralt hcresiyle birlikte by
mee balamtr. Ykselmi alalm, ekonomik durumun
ritmiyle, yksek noktalan ve bunalmlaryla dalgalanmtr. Kanayan vcutlardan yaplm bir ko bayla sm
rclerin hukuki sisteminin kalesini kendisine am, an
tenlerini ieri yerletirmi ve onlan gizlemek gerektiinde
de istedii renge boyamtr. Sendikalar, sigorta dernek
leri, kooperatifler ye eitim gruplan kurmutur. Dman
parlamentolara girmi, gazeteler karm ve ayn za
manda ii snfnn en iyi, en gzpek. snanm ele
rini yorulmak bilmeden semi ve kendi partisini kurmu
tur. Grevler yarhaandan ok yenilgiyle sonulanm,
gsterilerde yeni kurbanlar verilmi ve yeni kanlar akm,
ama btn bunlar snf belleinde seilmilerin birliini,
Devrimin partisini glendiren ve erginletiren entikler
den baka birey olmamtr.
,
Devrim, tarihin bo bir sahnesinde gemez: bu yzden
kendi konaklarn ve kendi vaktini semekte de zgr de
ildir. Olaylann geliimi ile, gerekli gc toparlamadan ey
leme geme zorunluluuyla yz yze bulacaktr kendini;
1905te de byle olmutur. zverili cesareti ve amaiannn duruluu le kt yksekliklerden, rgtl bir kitle
desteinin bulunmay yznden nmeye mahkumdur. Yl
larca srm bir obann meyveleri kopanlp alnr ondan.
Hereye gc yeter grnen rgt, paralanr, ezilir. En
iyileryokedlllr, hapsedilir, datlr. Herey bitmi gibi gr
nr. Ve geici zaferi srasnda onun hakknda li szler
syleyen kk airler de, sazlann bir ktmserlik, gi
zemcilik ve erotizm perdesine gre akord etmeye ba
90

larlar. Proletaryann kendisi bile, cesaretini yitirmi ve

moral bozukluuna kaplma benzer. Ama
hereyden
sonra da, snfn belleine, dn olmayan, yeni ve ok
nemli bir entik atlmtr. Ve yenilginin de zafere do
ru giden yolda bir adm olduu grlr. Dilerin sklmas
ve yeni zverilerle, yeni abalara giriilir. nc, adm adm
dalm glerini toparlamakta ve yeni kuan iinde
eskinin yenilgisiyle uyanan en iyi eler ona katlmakta
dr. Kanayan amp yokedilmemi Devrim, bastnlan ama
datlamayan ii mahallelerinde ve kylerde mesken
bulan sessiz nefrette yaamaa devam etmektedir. O,
yenilgiden rkmeyen, durumun hemen bir bilanosunu
karan, zmleyen, tartan, deerlendiren, yeni kalki
noktalann tanmlayan ve saplacak yolu gsteren kK
ama snanm eski muhafzlann dupduru bilincinde yaa
maktadr. Hareket, yenilgisinden be yl sonra, 1912nin
ilkbahar taknlklanyla birlikte yeniden ileri atlacaktr.
Devrimden maddeci yntem dodu: insann gc
n lmesini, ilerdeki deiiklikleri nceden grmesini va
olaylara yn vermesin) salayan maddeci yntem. Bu
Devrimin en byk baarsdr ve onun en yksek iin
de burda yatmaktadr. Bir grev dalgas, kitlelerin daha
derin, kklerinin ve 1905 Devriminin deneyinin hemen his
sedildii kar konulmaz bir tempoyla byr. Ama Sava,
ki btn bu gelimelerin sonucudur ve daha nceden de
grlmtr, byyen Devrimin izgisini yarda keser.
Milliyetilik hereyl boar. Grleyen militarizm. Ulus
adna konumaya balar. Sosyalizm bir daha kalkmamak
zere gmlm grnr. Ama tam dn eiinde ol
duu anda Devrim, tarihinin en cretkr tasarsn biim
lendirir: emperyalist savan i savaa dntrlmesi ve
ii snfnn iktidan almas. Ta caddelerde zrhl arala
rn grlts arasnda. ovenizmin btn dillerdeki
sayklamalar arasnda Devrim, siperlerin diplerinde, fab
rikalarda ve kylerde gcn toplar. Kitleler ilk kez, ta
rihsel olaylann bamtlann insanda hayranlk uyan
dran bir gr keskinliiyle kavrarlar. ubat 1917. Rus
81

yada Devrim iin byk bir zaferdir. Ama bu. zafer, g

rnte, proletaryann devrimci taleplerini ykc ve olanaicsz diye mahkm etmektedir. Kerenskinin, Tseretelli'nin, yurtsever devrimci albaylarn ve temenlerin, az
kalabalk, a, bunaltc, aptal ve sahtekr ernov'lann
dnemi balar. Ah, gen ky retmenlerinin ve Avksentiyevin (7) tatl sesiyle bylenmi ky yazclannn ermi
yzleri! Ah, demokratlann ten devrimci kohkahalan ve
bir avu Bolevikin szlerini duyar duymaz da kudur
mu ulumalar! Ama devrimci demokrasinin iktidarnn
devrilii, toplumsal glerin daha derin ilikileriyle, k it
lelerin byyen fkesiyle, devrimci ncnn sagrs
(basiret!) ve almalaryla nceden yazlmt bile. Dev
rimin iiri sadece Ekim dalgasnn kar konulmaz bir do
al g gibi ykseliinde deil, ama nder Parti'nin ay
dnlk bilincinde ve gerilmi iradesinde de aranmaldr.
Temmuz 1917de, ezildiimiz ve srldmz gnlerde,
hapse atldmz ve Hohenzoilernierin casusu yerine
konduumuz gnlerde, sudan ve ateten yoksun brakl
dmzda, demokratik basn bizi bir iftiralar ynnn altna
gmdnde, yeraltnda yo da hapiste olduumuz halde
galiplerin ve duruma hakim olanlarn bizler olduunu his
sediyorduk. te, Devrimin bu nceden belirienmi devi
niminde, onun bu politik geometrisinde aranmaldr Dev
rimin en byk iiri.
Ekim bunlann talanmas oldu sadece ve hi ara ver(Tieden ok byk yeni grevleri ve lsz glkleri
de biriikte getirdi. Bunu izleyen mcadele, en deliK
yntem ve aralar. Kzl IVIuhafzIann en gz kara saldnlarn, Ne sava, ne bar formln ve dmann
ltimatomu karsnda
geici teslimiyeti zorunlu kld.
Ama Brest-LItvoskda, Hohenzollern'in ban nerisini n
ce reddedip sonra do okumadan imzaladmzda bile,
(7)
Sosyal Devrimci Partinin lideri. 1905 Petrograt sovyetinde partisini temsil etmitir. Temmuz 1917de Kerenski
hkmetinde ileri Bakanyken de, Trokiyi tutuklatmtr.

92

devrimci parti kendini yenik dmten ok yannn haki

mi sayyordu. Parti, olaylarn devrimci mantna diplo
matik pedagojiyle yardm etti. Ald karlk. Kasm 1918
oldu. Doru, tarihsel sagr, matematiksel bir kesinlie
sahip olamaz. Kimi zaman abartr, kimi zaman da km
ser. Ama ncnn bilinli iradesi de, gelecei hazrlayan
olaylarda gittike daha nemli bir etken haline gelir. Dev
rimci partinin sorumluluu derinleir ve dahb ok ynl
olur. Parti organlar, halkn orasna derinlemesine girer,
ortam yoklar, deeriendirir, tahminler yapar, gelimeleri
hazrlar ve ynetir. Evet, bu dnem iinde parti saldr
maktan ok geri ekilir. Ama bu geri ekilmeler onun ta
rihsel eyleminin genel izgisini deitirmez. Bunlar and
yoldaki epizodiar ve kvrmlardr. NEP, yavan mdr?
Elbette! Rodziankonun Dumasna katl, birinci Sovyet'
te Chkeidzenin ve Dann yaygaralarna boyun ei,
Brest-Litvoskda von Kullman'lo yaplan grmeler, bun
lar da pek zevkli deildi. Ama Rodzianko ve Dumas git
mitir. Chkeidze ve Dan gibi, von Kulimann ve efendisi
de devrilmilerdir. NEP gelmitir. Gelmitir ve gidecektir.
Suarevka pazarnn kokusunu gideremedii iin Dev
rim'in gzel kokularnn da uup gittiini dnen sanat
, bo kafal ve kktr. Btn teki koullar varoldu
unda, ancak Devrim'i btnl iinde kavramay, ye
nilgilerini zafere giden yolda admilar olarak grmeyi v
geri ekilme plonlann anlamay renen ve dalgann yk
seli ve alal boyunca glerin derinden derine hazr
lanmasnda Devrimin tkenmeyen iirini grebilen kif,
Devrim'in airi olacaktr.
Ekim Devrimi, derinlemesine ulusaldr. Ama sadece
ulusal bir e de deildir: ayn zamanda bir ulusal aka
demidir de. Devrim'in sanat bu akademiden gemelidir.
Ve hayli zor bir okuldur bu.
Kyl temelinden, ok geni olanlar kaplamasndan
ve kltrel yamallndan tr Rus Devrimi btn devrimlerin en kormakan ve biimlenmemiidir. Amd nderiiiyle, yn seme yntemleriyle, rgtyle, hedefleri

83

ve grevleriyle de en tyonlsz, en planl ve en tamannlanm devrimdir, ite bu iki ucun birlemesi Devrimimizin rulunu, onun I benilini meydono getlrmel<teclir.
Doha ihtiyotliarn kafaiarnda sakladl^lann diline ak
taran ukovski, Ftristier stne yazd brorde Ekim
Devriminin temel zayfln yle anlatyor: O, d gr
nyle iddetli ve ykcdr, ama znde iesapi, zeki,
kurnazdr. Bunlar sadece iddetli, sadece ykc olan bir
devrimi eninde sonunda tanyacaklard. Kendileri ya da
torunlar soy ktklerini bu devrimde bulacaklard beikl
de, nk hesopi ve zeki olmayan bir devrim iibir za
man iini tam yapamayacakt, yani smrlenlerin sm
renler zerindeki zaferini iibir zaman gerekletiremeye
cek ve uak sonat iie uak eletirisinin altnda yatan
maddi temeii iibir zaman yokedemeyecekti. Daha nce
ki btn devrimierde kitleler iddetli ve ykc olurken,
burjuvazi iesopl ve kurnaz davranm ve bu sayede za
ferin meyvelerini toplamay becermitir. Boy estetler, ro
mantikler, eciler, gizemciler ve usta eletirmeciler, kit
lelerin cokulu ve zverili davrandklar ama iibir politk
hesaba girmedikleri bir devrimi rahatlkla kabul edebilacekierdi. Byle bir devrimi, yerleik bir romantik treye
uygun bir tarzda kutsayocaklard. Yenilmi bir ii devri
mi, o galibin ardna taklacak olan sanat tarafndan ihti
aml bir estetik kabul grecekti. Rahatlatc bir perspek
tif, gerekten! Ama biz baarya ulam bir devrimi ye
leriz, imdi yenilenierin kampnda bulunan sanat tarafn
dan tannmasa da.
Herzen, Hegelin doktrininin, devrimin cebiri olduu
nu sylemiti. Bu tanmlama, Marksizm iin daha da geerlidlr. Snf mcadelesinin maddeci diyalektii, devri
min gerek cebiridir. Dsal gzle grlebilen olanda,
kargaa, seller, biimlenmemik, snrszlk vardr. Ama
bu, ardarda gelen aamalan nceden grlebilen, hesap
lanan ve llen bir kargaadr. Bu aamalarn ardarda
gelilerinin dzenlilii, elik gibi formllerm iinde ya
kalanm ve bu formllerle hesoplanmtr. lk elerin
94

kargaasnda bir krlk uurumu vardr. Ama ynlendi

rici politikann zellii, duru bir dnce ve uyanklktr.
Devrimci strateji bir ilk e gibi biimlenmemi deil bir
matematik forml gibi eksiksizdir. Tarihte ilk kez, dev
rimin cebirini eylem halinde grmekteyiz.
Ama bu en nemli zellikler -duruluk, gerekilik, d
ncenin fiziksel gc, amansz bir i-tutarllk, bir izgi
akl ve salaml, ki tm de kyden deil sanayide;!,
kentten, onun ruhsal geliiminin en son noktalarndan ge
lir- Ekim Devriminin belli bal izgileridir ve yol arka
dalarna da tmyle yabancdr. Onlarn sadece yol ar
kadalar olmolannm nedeni de bundan bakas deil
dir. Ve birinin bunu onlara, Devrim'de bulunan bu aklk
ve duruluk adna sylemesi gerekmektedir.
DEEN SnSHRTALARI GRUBU
Deien Snrtalar grubunun dergisi olduu bili
nen Rusyado Lejnev olanca gcyle (ki fazla deildir)
genel olarak btn Deien Snrtalar grubuna sald
ryor. Onlar gecikmi bir Slavofillik'le suluyor ve haksz
da deil hani. Evet, bu grup bu konuda biraz kabahat
lidir. Deien Snrtalar grubunun Devrimle bo kur
ma abalar vgye deerdir ama bunun iin kullandk
lar ideolojik gereler de pek hantal kalmaktadr. Hatt
Lejnevin bu beklenmedik knn yerinde olduu kans
na bile varlabilir. Ama deildir. Lejnev cesaretle ve ken
dinden emin bir tavrla Devrim'den gittike uzaklarken,
Deien Snrtalan grubu, umutsuzca ve beceriksizce
rpnmakla birlikte, renk deitirmekte ve Devrime yoKlayora benzemektedir. Eer Lejnev, Kiunikov'un ve Po-i
teinin gecikmi ve pek de dnlmemi Siavofilizminden rahatsz oluyorsa, aslnda meselenin Siavofiiizm olu
undan deil ideoloji oluundandr bu. O kendini btn
ideolojilerden kurtarmak istiyor. Bunu da, hayatin hakk
n vermek diye adlandryor.
95

Makalenin btn son derece diplomatik bir ekil

de kurulmu ve virglne kadar tasarlanmtr. Yazar
DevrimI ve bu arada onu yapan kua harcamaktadr.
Tarih felsefesini, adeta sorun u anda Sovyet Rusya'da
yetimekte olan yeni kua eskilere kar, idealist de
mokratlara, doktrinlere ve benzerlerine (Le'nev bunlarn
arasna Kadet'leri, Sosyal Devrimcileri ve Menevikleri de
katyordur) kar korumakm gibi kurmaktadr. Ama ka
bul ettii ve kanotiarmm altna ald bu yeni kuak ne
dir? lk bakta bunun demokrat ideolojiyi ve onun btn
masallarn serte bir kenara atan, Sovyet rejimini yer
letiren ve Devrimi yi yo da kt hl srdrmekte olan
u ok yi tandmz kuak olduu sanlr. lk bakta
byle gzkr ve Lejnev'in d byle gstermesinin ok in
ce bir psikolojik nedeni vardr; bu ekilde okurun gveni
ok daha kolay kazanlmakta ve dolaysyla daha sonra
onu kendi avucunun iine almak da iten bile olmamakta
dr. Makalenin ikinci blmnde ise iki deil kuak ol
duu anlalr: Devrimi hazrlayan ama genel kurala uy
gun olarak onu gerekletiremeyen kuak; Devrimin kah
ramanlk ve ykclk grevlerini yerine getiren kuak;
nc olarak da, yasalar ykmayan ama yerine getiren
kuak. Bu yeni kuak biraz belirsizce ama o kadar da
kurnazca; kna edici bir biimde tanmlanmaktadr. Bun
lar gl, nyarglardan uzak ve hibir fazlalk tama
yan gl insanlardr. Lejneve gre btn ideolojiler bi
rer fazlalktr. Bilmez misiniz ki, Devrim de genel olarak
hayat gibi, tpk bir rman ak, bir kuun t gibi
yaplr v kendi iinde teieoioiik deildir. Bu felsefi ba
yala, Devrimin doktrinerlerinden tarafa ba sallamalar
elik etmektedir; bunlarn arasnda da bir devrim teorisiy
le silahlanm ve Devrimin nnde belirli hedefler ve ya
ratc grevler gren ierkes bulunuyordun Gerekten, ha
yatn kendi iinde teleolojlk [erekli, amal-n] olma
mas Ye tpk bir rman akt gibi yaratlmas ne de
mektir? Hangi hayattr burda szkonusu olan? Sorun fiz
yolojik metabolizmaYa ilgiliyse, bu sz aa yukan do
96

rudur, ama burda bile insan, mutfak sanat, halk sal,

tp bilimi, vb. ad altnda teleolojiye bavurmaktadr. Onun
hayatyla akan bir rmak arasndaki ayrm da budun Ne
var ki hayat fiZYolojiden daha yksek kimi eyleri de ie
rin nsan emei, insan hayvandan ayran olgunun ta ken
disi, btnyle teleolojiktir; ussal olarak kullanlan enerji
nin dnda emek yoktun Ve emein de insan hayatnda
bir yeri vardr. Sanat erekbilimseidin hatta en katksz
bile, nk byk amalardan koptuu takdirde, sanat
tarafndan ne kadar derinden ve bilinsizce duyulursa du
yulsun, basit bir oyun haline gelip soysuzlaacaktr. Po
litika cisimlenmi erekbiiimdir. Devrim de, milyonluk kit
leleri eyleme geiren, younlam politikadn Erekbilim
olmadan nasl olabilir Devrim?
Bu balamda Lejnevin Pilnyakla ilikisi de son de
rece aniamldn Lejnv, Plinyakn gerek bir sanat ol
duunu, nerdeyse Devrimin sanat alanndaki yaratcs
olduunu ilan ediyon Onu alglad, onu kendi iinde ta
d ve tayon... Pilnyak bouna sulanyor, diyor Lejnev, Devrimi esele indirgemekle. Bu Pilnyakn sanat
gcn yapan eydir zaten. Pilnyak Devrimi dardan
deil ierden kavrad, ona dinamizm verdi, onun organik
doasn akald. Evet ama, Devrimi ierden anlamak
szyle kasdedilen nedir? Devrime, onun en byk di
namik gcnn, ii snfnn gzleriyle bakmak anlam
na gelir bu. Ya Devrime dardan bakmak ne demektir?
Devrimde sadece bir e, kr bir sre, bir kar frtnas,
bir olgular, insanlar ve glgeler kargaas grmek de
mektir. Ona dardan bakmann anlom budun Ve Piln
yak da ona byle bakmaktadn
Soyut dnen bizlerin tersine Pilnyak szmona
Rusya'nn ve Devrimin sanatsal bir sentezini vermitir.
Peki, Rusya ile Devrimin bir sentezi nasl yaplabilir?
Devrim dardon m, yandan m grlmtr? Devrim Rus
yann mal deil midir? Onlar birbirinden ayrmak ve
sonra da Rusya'y Devrim'in karsna dikmek ve bylece
97

onlar sentezletirmek mmkn mdr? Bu insanla iinde

bulunduu yan sentezinden, kadnla doum srecinin
sentezinden szetmeye benzer. unu da soralm: Szle
rin ve kavramlarn bu cok garip bileimi nerden kmak
tadr? Devrime bu dardan ve yandan yaklamdan. Orlar iin Devrim dev boygtlu oma beklenmedik bir olaydr.
Rusya, gemii ve inde tad gelecei ile birlikte ger
ek Rusya deil, onlarn tutucu bilincine depo edilmi ve
balonno gelen Devrimle baromayan; allm ve muh
temel Rusyadr, Bylece bu insanlar da, Rusya ile Devrlm'I sentezletirmek oma ruhsal ekonomilerine de za
rar vermemek in mantk ve psikoloii abasna, hem de
epeyce byk bir aba'ya gerek duyarlar. Eksiklikleri ve
zayflklaryla Pilnyak gibi bir sanat onlar iin biilmi
koftandr. Devrimci ereklilii yadsmak, gerekte Devrim'i
geici bir kyl isyanna indirgemektir. te yol arkada
lar adn verdiimiz yazariorm ounluunun Devrim'e
bilinli ya da bilinsiz yaklamlar da byle olnaktadr.
Pukin, bizim halk hareketimizin usd ve acmasz bir
syan olduunu sylemiti. Kukusuz bu bir soylunun ta
nmdr, oma bir soylunun gr asnn snrlar inde
de ok yerinde ve derindir. Devrimci hareket kyl ^zel
liini koruduu srece, Lejnev'in deyimiyle erekbilimsei
Pukln'in deyimiyle de ussal olamaz. Kyllk, tarihte
hibir zaman genel politik hedeflere ykselememitir; ky
l hareketleri de her zaman ya bir Pugaev ya da bir Stenka Rozin'le sonulanm ve bastnim ya da traka snf
larn mcadelesi iin bir temel, bir dayanak olmutur. Hi
bir yerde katksz bir kyl devrimi olmamtr. Bir ky
llk ne zaman ndersiz kalmsa (gerek eski devrimlerdekl gibi burjuva demokrasisinin nderiiinden. gerekse
bizdeki gibi proletaryann nderiiinden), giritii hareket
varolan rejimi sadece sarsm ama hibir zaman planl
bir yeniden rgtlenmeyle sonulanmamtr. Devrimci
. bir kyllk, bir hkmet yaratmay hibir zaman baa
ramamtr. Mcadelesinde gerilla eteleri kurmu, ama
hibir zaman merkezilemi bir devrimci ordu yarata
98

mamtr. Yenilgilerle karlamasnn nedeni de bu olmu

tur. Hemen hemen btn devrimci airierimizin Pugaev
ve Stenka Razin'e dnmeleri ne kadar anlaml! Vasili Kamenski, Stenka Razin'in airidir, Yessenin de Pugoev'ln.
Kukusuz airlerin Rus tarihinin bu dramatik anlanndan
esinlenmeleri kt deildir, ama Devrimimize onu kr Isyanlqra, esel (elemental) ayaklanmalara indirgemenin
dnda baka tri yaklaamamolar ve bylece de Rus
tarihinin yz ya da yzelli yllk bir parasn sanki hi
olmam gibi silmeleri kt, hem de ok ktdr. Plhyak'n dedii gibi, kyl hayat bilinir - almak iin ye
mek, yemek iin almak ve bunun yansra do, domak,
dourmak ve lmek. Tabi bu, kyl hayatnn kabalatrlmasdr. Ama sanatsal adan meru bir kabalatrma.
nk Devrimimiz, eer hayatn bilinli, ussal, amal ve
dinamik ilkesi adna, hayatn esel, duygusuz, biyolojik
otomatizmine kar, yani eski Rus tarihimizin kyl k
kenlerine kar, onun amaszlna, ereksizliine kar,
Sava ve Ban ta Tolstoy'un Koratayev'inin kutsal
ve budalaca felsefesine kar lgn bir isyan deilse ba
ka nedir? Eer biz bunu Devrim'den ekip alrsak. Devrim
kendisi iin yaklm kandillere demeyecektir k, bilindi
i gibi, onun iin kandillerden ok daha byk eyler de
yaklmtr.
Bununla biriikte, Pilnyak'n, hatt Lejnev'in gr a
snn, kylln Devrim'e yaklamn temsil ettiini sy
lemek, yalnz Devrim'e deii kylle de iftira etmek olaaktr. Hayr, bizim asl byk tarihsel baarmz, bizzat
kylnn, beceriksizce, nerdeyse bir ay gibi, duraklama
lar ve gerilemelerle, eski, us d, anlamsz hayattan ken
dini koparmasnda ve bilinli yeniden kuruluun dnyas
na ar ar ekilmesinde yatmaktadr. Karatoyev'in fel
sefesinin yokolmas ve ardnda hi iz brakmamas in
yllar gemesi gerekecektir, oma bu sre imdiden ba
lamtr, stelik iyi de balamtr. Lejnev'in gr as
kylnnki deildir: bu, kendi bugnk durumunu aa
vurmak istemedii iin dnk kylnn arkasna sakla

nan filisten aydnn gr asdr. Bu ise pek sanatsal

bir davran deildir.

NEO-KLASSZM

Sanat, tabi, kehanet demektir. Sanat yaptlar, n

sezilerin cisimlenmesidir; dolaysyla devrim ncesi sonat
da Devrim'in asl sanatdr. Gerici dncelerle dolu Ipovnlk dergisinde, i^uratov ve Efros, ier birl kendi tar
znda ama .ayn sonulara vararak bu felsefeyi ilemek
tedirler. Savan ve Devrim'in maddi koullarda ve snf
larn bilincinde iazriand tartmasz dorudur. Bu hazrlanm sanatta deiik yollardan yansd da kesinlik
le dorudur. Ama ne olursa olsun, devrim ncesi sana
tyd bu, frtnadan nceki durgun, raliat burjuva entelicensiyann sanat. Oysa biz. Devrim tarafndan yaratlan
ve artk yeni nsezilerini Devrimden alrken bir yandan
da onu besleyen Devrim sanatndan szediyoruz. Bu sa
nat gemite deil gelecektedir ienz.
Devrimin ilk yllarnda sanatn i andran alannda
nerdeyse rakipsiz bir saltanat sren Ftristier ve Kbistier, balangta tuttuklar yerlerden itilmi buldular
kendilerini. Bu sadece Sovyet btesinin kslmasndan
deil, bu sanatlarn kendilerinin de, ok byk sanatsal
sorunlarn zmek iin yeterli kaynaklara sahlp olmay
larndan ileri geliyordu. imdi de Klaslslzmin yolda oldu
unu duyuybruz. Daias, Kloslsizmin sanatnn Devrimin
sanat olduunu duyuyoruz. Hatt, Klosisizmin Devrimin
ocuu ve z olduunu (Efros) reniyoruz. Bunlar, ok
neeli sesler kukusuz. Garip olan ey, Klasisizmin Dev
rimle olan akrabaln drt yllk bir dnmeden sonra
hatrlaydr. Bu klosik bir ihtiyatllk gerekten. Ama,
Akiimatova, Verkhovski, Leonld Grosmann ve Efros'un
Neokiosisizmlerinin Devrimin ocuu ve z olduu o
100

kadar doru mudur acaba? Devrimin z szkonusu

olduu srece, bu, fazla ileri gitmek olur. Ama nasl NEP
bir anlamda Devrimin ocuuysa, Neoklasislzm de yle
Devrimin ocuu saylamaz m acaba? Bu soru biraz
beklenmedik, hatt yersiz gelebilir. Ama oslnda ok yerindedlr. NEP, Deien snrtalar grubuyla lke dn
da bir yank bulmutur; ayrca imdilerde de deimenin
teorisyenierinin Devrimin zn benimsedii yolunda
gzel haberler gelmektedir. Bunlar Devrimi glendirmek
ve onun fetihlerine bir dzen vermek istemektedirler ve
sloganlar da devrimci tutuculukstur. Bizim iin NEP, ge
nel dorultusuyla ykselmekte olan Devrim'in yrnge
sinde geici bir deiikliktir; oysa onlar iin, bu deiik
lik, yrngenin esas izgisidir. Bizim iin tarihin treni he
nz hareket etmitir ve bu deiiklik de su ve yakt ik
mali yapmak iin ksa bir duraklamadr. Onlarsa, tam
tersine, hareketin kargaas ve dzensizlii nihayet bir
son bulmuken bu duraklama halinin srdrlmesi gerek
tiini dnmektedirler. NEP Deien Snrtalar gru
bunu dourmutur; neo-Klasisizmin Devrimin ocuu
olduu kefine yol aan da NEPtir. Bir canlyz; atar da*
marlarmzda nabzmz dzenli, kuvvetli ve yaanan g
nn ritmiyle uyum iinde vuruyor, ne uykumuzu ne de i
tahmz yitirdik, nk gemi, artk gemite kalmtn...
Gzel sylenmi. Hatt belki yazarn kendisinin amala
dndan do iyi sylenmi. Evet, grdnz gibi, gemi
artk geride kald diye itahlarn yitirmi falan deiller!
tahl ocuklar! demek zorunda kalyor insan. Ama
Devrim de, onun yznden uykularndan olmadlar ve s
nrn te yakasna kamadlar diye bu airleri hemen be
nimseyecek kadar kolayndan tatmin oluyor deildir. Akhmatova'nn, neden Rusya'y brakp gitmediine ilikin
gl dizeleri vardr. Gitmedii de ok iyi olmutur. Ama
Akhmatova'nn kendisi, iirlerinin Devrim iiri olduunu
pek sanmyordur ve Neoklasik monifestonun yazar do
biraz fazla acele etmektedir. Devrim yznden uykusuz
kalmamak, Devrimin zn kavramakla bir deildir.

101

Ftrizm'in Devrimin stesinden gelemedii dorudur,

ama beli! bir anlamda, Devrim'e paralel olan isel bir a
balamas da vardr, Ftristierin en iyileri atein iine
atlmlardr ve belltl hl yledirler. Oysa ivleoklasisizm
itahn yitirmemektedir, o kadar. Neoklasisizm, NEPin
u vey kardei Deien Snrtalar grubunun iirine
ok benzemektedir.
Ve bu da ok doaldr. Eer Ftrizm, Devrimin d
zensiz dinamizmine gnln kaptrd ve kendim kelimele
rin kaotik dincmlmlzmi ile ifade etmeye altysa, Neoklaslsizm de bar ihtiyacn, dengeli biimler ve yanlsz
imla ihtiyacn dile getiriyordu. Deien Snrtalar gru
bunun dilinde, buna devrimci tutuculuk ad verilebilir.

MARIETTA AGNYAN

Morietta aglnyann Devrim karsndaki iyi niyetli

hatt yaknlk duyan tutumunun kayna, bugn iyice
belli olduu gibi, devrimcilikle hi ilgisi olmayan, en Asyatik, en edilgin, en Hristiyan ve boyun eici bir gr
asnda yatar. aginyonn yakn zamanlarda yaymlanan
roman Bizim Kaderimiz, bu gr asna iyi bir rnek
tir. Burda herey psikoloii, hem de kkleri dine kadar gi
den transsendental (deneyst) psikoloiidir. Roman, ge
nel olarak karakterle, zihin ve ruhla, noumenal (duyular
la kavranamayan) kader ve fenomenal (duyularla kavranabllen) kaderle, batan sona psikolojik bilmecelerle do
ludur ve btn bunlarn stste ylm fazla korkun
gstermemek iin de, olaylar bir ruh hastalan sanatoryu
munda gemektedir. Romanda, ayn zamanda kocalann
ve babalann en soylusu ve pek az rasianon bir Hristiyan
olan kusursuz bir profesr var; kadnsa biraz basit ama
sa durumuna ycelttii kocasyla olan birlii tam; kz
isyan etmeye alyor ama daha sonra Tann adna k
k dryor kendini; btn hikayenin anlatlmasnn

102

nedeni olan gen bir psikiyatrisi, bu aileyle tam bir uyum

iinde; zeki, yumuak ve dindar bir adam bu. Sonra, s
vee bir ad olan, son derece soylu bir ruha sahip, tevazusu iinde akll, hereyi sabrla karlayan ve tanrya
boyun een gen bir teknisyen. Sonra Leonid, son derece
zeki, son derece dindar ve tabi mesleine uygun olarak
Tannya son derece bal. Ve hepsinin evresinde de deli
ve yar deli insanlar ki, bunlarla da bir yandan Profesrn anlama gc ve derinlii ortaya karken, bir ya r
dan da deli insanlarn bulunmad bir dnya yaratmay
beceremeyen Tann'yo boyun eme zorunluluu kantla
nyor. Aynca olaylara bir ateist olarak giren ve tabi her
kes gibi Tannya boyun emeyi renen bir gen psik^yotrist daha var. Bu kahramanlar kendi aralannda. Profesr'n eytana inanp inanmadn, ya da onu kiisel
olmayan bir ktlk olarak kabul edip etmediini tart
yorlar ve sonunda eytonsz da yaayabileceklerine inpnmaya balyorlar. Kapakta, 1923 Moskova ve Petrograt
yazl! u delik deik dnyada neler olmuyor ki!
aginyan'm keskin kavrayl, iyi huylu ve dindar kahramanianna insan yaknlk deil, ama zomon zaman bu
lantya da dnen tam bir ilgisizlik duyuyor. Ve bu, ku!iand ucuz dile ve fazla taral mizahna ramen usta
bir yazar karsnda olduumuzu farketmemlze ramen
byle oluyor. Dostoyevskinin dindar ve boyun emi kii
lerinde bile bir sahtelik vardr, nk insan bu kiilerin
yazara yabanc olduunu seziyordur. Dostoyevski bunla
r byk lde kendine kar bir antitez olarak yarat
mtr, nk Onun, vefasz Hristiyanlnda bile hereye
kar tutkulu ve kt huylu bir tutumu vardr. Oysa aginyan gerekten iyi niyetli grnr, bu iyilik sadece ev
cil bir iyilik de olsa. O, bilgisinin bolluunu ve olaan
st psikolojik kavray gcn, evcil gr asnn er
evesi ine hapsetmitir. Kendisi de bunu kabu! etniekte
ve aka, syiemektedir. Ama Devrim hi de ev-il bir
olay deildir. te aginyanm kaderci boyun eiinin za
manmzn ruhuna ve aniamna bu kadar aka ters d103

meinin nedeni de budur. Ve onun akll ve dindar kii

leri de, kelimeyi hogrn bu yzden taassup kokmak
tadrlar.
Edebiyat anlannda aginyan, her yerde ve her za
man kltr iin mcadelenin zorunluluundan szeder;
eer insanlar yere smkryorlarsa, onlara mendil kul
lanmay retmelidir. Bu dorudur ve bugn, halkn esas
arlnn lk kez bilinli olarak kltr yeniden kurma
ya balad bir srada da cesaretli bir ktr. Ama m'endile alk olmayan (mendili olmad ki hi) ve tannsal
buyruklar budalalna nihayet bir son veren ve doru in
an ilikilerinin kurulmas iin bir yol bulmaya alan
yar-mmi proleter, kendi gizemci mendillerine filozofa
smkren ve bu estetik olmayan davran da en karma
k estetik oyunlarla ve bilimden gizlice ve korkaka
dn almalarla etrefilletiren o eitim grm gerici
lerden (her iki cinsinden de) ok daha kltrldr.
aginyan. varlnn znde devrime karttr. Onu
Devrimle uzlatran o kaderci Hristiyanl. eve ait olma
yan hereye kar evcil ilgisizliidir. O sadece bir ara
badan baka bir arabaya gemi ve geerken de bagaj
n ve felsefi elrg torbasn birlikte gtrmtr. Herhal
de bu ekilde bireyselliini daha ok gvence altna ala
can dnmtr. Ama bu bireysellik torbasndan tek
bir yn ipi bile yukary gstermemektedir.

fUncU BlUm

ALEKSANDR BLOK

Blok, btnyle Ekim ncesi edebiyata aitti. Blok'fr

itkileri - ster frtnal bir gizemcilie, ister devrime dorU bo bir uzayda deil, eski Rusya'nn onun toprak beyle
rinin ve aydnlarnn kltrnn youn atmosferinde orta
ya kar. Blok'un sembolizmi bu en yakn v iren at*
mosferin yansmasyd. Bir sembol, bir gerekliin genel
letirilmi bir imgesidir. Blok'un lirikleri, romantik, sem
bolik, gizemci, biimlenmemi ve gerek ddr. Ama a r
kalarnda belirli biimleri ve ilikileri olan son derece ger-

104

105

ek bir hayat varsayarlar. Romantik sembolizm, hayatn

somutluundan, onun bireysel izgilerinden, belirli adla
rndan soyutlanma anlamnda bir uzaklamadr hayattan;
sembolizm alttan alta da, hayat dntrmenin ve y
celtmenin (sblimasyon) bir yoludur. Biokun parltl, fr
tnal ve biim almam iirleri, belirli bir evreyi ve d
nemi, hayat tarzyla, kuralianyla, yaama ritmleriyle bir
likte yanstr; ama bu dnemin dnda do, bulut parack
lar gibi havada asl kalr. Bu lirik iirin mr, kendi za
mannn ve yazannn mrnden fazla olmayacaktr.
Blok Ekim ncesi edebiyata aitti, ama Onikileri
yazd zaman bunu at ve Eklm'in dnyasna girdi. Bu
yzden, Rus edebiyat tarihi iinde zel bir yeri olacaktr
onun.
Blok'un, onun ansnn evresinde uuup duran ve
onun Mayokovski'deki yetenei nasl forkettiini ve Gumilev'in karsnda hi gizlemeye gerek grmeden nasil
esnediini bugn bile anlayamayan (dindar budalalar!)
u air ve yar-air cinler tarafndan karanla itilmesine
ve unutturulmosma izin verilmemelidir. Lirik airlerin en
katksz Blok, katksz sanattan szetmez ve iiri ha
yatn stne karmazd. Tam tersine, sonat, hayat ve
politikann birbirlerinden ayrlmaz ve blnmez olduunu
gryordu, 1919da yazd
Misillemenin nsznde,
Belli bir zamanda hayatn btn alanlarnda grebildiim
olgular bir araya getirmeye alknm ve bunlarn her za
man in mzikse! bir uyum inde olduklarndan da ku
kum yok, diyordu Blok. Bu, kendirle yeten bir estetizm'den, sanatn toplumsal hayattan bamsz olduu yolun
daki btn samalklardan daha byk, daha gl ve
daha derindir.
Blok aydnlarn deerini biliyordu: Hereye ramen
entelicensiyanm akrobasiyim, diyordu, ama entelicen
siya da her zaman olumsuz olmutur. Eer Devrim'e katlmadysam, Savao katlmak benim iin bsbtn de
ersizdir. Blok, Devrime katlmad, ama ruhsal do
rultusunu ondan ald. Daha 1905 Devrim'inin yaklamosj,
106

Blok'a fabrikalar aacak ve sanatn ilk kez lirik bulank

ln stne karacakt. Birinci Devrim, onun ruhuna gir
di ve onu bireyci kendine yeterillJkten ve gizemci gnl
rahatlndan skp ald. Blok, iki Devrim arasndaki re
aksiyon dnemini bir ruhsal boluk olarak yaad; dne
min amaszl, kan yerine kzlck urubunun akt bir
sirk gibi geliyordu ona. Birinci Devrim'den hemen nceki
yllarn gerek gizemci alaca karanlndan ve Devrim'i
izleyen yllarn gerek d gizemci akamdan kalmaln
dan szediyordu (Misilleme). kinci Devrim, ona bir
uyanma, hareket, ama ve anlam duygusu verdi. Blok,
Devrim in airi deildi. O, Devrim ncesi hayatn ve sa
natn budalaca kmaznda tkenip gitmekteyken, Dev
rimin tekerieine tutunmay baard. Blok'un en nemli
ve kendinden sonraki alara da kalacak tek yapt olan
Onikiler, bu ilikinin rndr.
Blok, kendisinin de syledii gibi, btn hayat s
resince kargaay iinde tad. Bunu anlat tarz bula
nkt, tpk hayat felsefesinin ve liriklerinin topluca biim
lenmemi ve bulank olduu gibi. Onun kaos olarak his
settii ey, gerekte Blok'un en byk olaylarn hazrlan
d ve sonra da zincirierinden boand bir ada, znel'i ve nesnel'i birietiremeyii ve ihtiyatl gergin irade
sizliiydi. Blok, geirdii btn deiimler iinde, gerek
bir dekadan olarak kald: yalnz; kelimenin geni tarihsel
anlamnda dekadan, dekadan bireycilik ile ykselme a
ndaki burjuvazinin bireycilii arasndaki ztlk asndan
dekadan.
Blok'taki kaygl kaos hali, iki ana yne doru eki
liyordu: gizemcilik ve devrimcilik. Ama bunlarn ikisinde
de nihai bir zm bulamyordu. Onun dini, lirikleri gibi
emredici deil, bulank ve gszd. airin stne bir
Olgular frtnas, bir jeolojik olaylar gibi inen Devrim,
bitkin ve nseziler iinde kendini harcamakta olan Dev
rim ncesi Blok'u yalanlad, daha dorusu bir kenara iti
verdi. Ykml grltl ve soluksuz mzii iinde, birey
ciliin sivrisinek gibi vzldayan, ince sesini bodu. Bu
107

noktada bir tercih yapmak gereitiyordu. Geri solon airleri, hibir eyi semeden; cvltlonn srdrebiHrierdl, bu
na sadece hayatn zorluklar karsnda szlanmalarn
eklemeleri yeterliydi. Ama iinde bulunduu dnemle b
ylenen ve bu dnemi kendi isel diline tercme eden
Blok'un semesi gerekiyordu ve Onikiler! yazarak da
seimini yapt.
Bu iir hi tartnnasz Blok'un en byk baarsdr.
Onikiler, aslnda yokolan gemi iin bir umutsuzluk
ldr ama, yine de, yaklaan gelecek iin beslenen
umuda kadar uzanan bir lktr bu. Dehetli olaylarn
mzii Blok'u esijlemiti. Bu mzik ona yle der gibiy
di : imdiye kadar yazdn hibir ey tutarl deildi. Ye
ni insanlar douyor. Bunlarn yrekleri de yenidir. Yazdk
larna ihtiyalar yoktur. Eski dnya karsndaki zafer
leri, ayn zamanda sana kar, sadece eski dnyann l
mn eiinde ektii azab dile getiren iirlerine kar da
bir zaferdir. Blok bunu iitti ve kabul etti; ve bunu kabul
etmek kolay olmad, kendi inan eksikliine devrimci
inancnda bir dayanak arad, ve kendini glendirmek
ve inandrmak istedii iin de, arkasndaki btn kpr
ler yansn diye en ar imgelerle da vurdu Devrim'i kabulleniinl. B|ok, devrimci dnm sevimli gstermek
iin en kk bir aba bile harcamaz. Tam tersine, onu
en kaba biimleri iinde ve sadece en kaba biimleri
iinde alr -orospulann bir grevi, sz gelimi, Katka'nn
bir Kzl Muhafz tarafndan ldrl, bir burjuva evinin
yamalanmos - ve. Ben bunu kabul ediyorum, der; b
tn bunlar sa'nn hayr dualaryla kztrc bir ekilde
kutsar, hatt sa'nn sanatsal grntsn kurtarmak iin
de ona Devrimde bir dayanak arar.
Yine de, bir Devrlnfi iiri deildir Onikiler. Devrimin
safna geen bireyci sanatn kuu arksdr. Bu iir ka
lacaktr. Blok'un alacakaranlk lirikleri gemie dm
lerdir ve bir daha da geri dnmeyeceklerdir nk eski
zamanlar bir daha geri gelmeyecektir, oma Onikiler so
uk. zalim rzgaryla, pankartyla, korda serilmi yatan

108

Katka'syla, devrimci admlanyla ve bir uyuz kpei an

dran eski dnyasyla kalacaktr.
Blokun Onikileri yazmas ve ondan sonra da sus
mas, artk dnyann mziini duyamamas, Blokun kii
liine bal olduu kadar, 1918de yakalad o olaans
t ((mziin kendisine de baldr. Btn gemiten bu
arpntl ve dokunakl ayrlma, air iin toptan bir kopu
olmutu. Kendi organizmasn ierden kemiren sreler
bir yana, ancak devrimci olaylarn srekli bir gelimesi,
btn dnyay kucaklayacak bir iddetli sarsntlar hele
zonu, Blokun sanatna devam etmesini salayacakt. Ama
tarihin seyri, Devrim vurgunu bir romantiin psikolojik
gereksinmelerine ayak uydurmuyor. Hem, geici kumlukayakta kalabilmek in de, insann baka
trl eitilmi olmas, Devrime baka tri inanmas,
onun sadece ykseiiirtin kaotik mziini deil, ykselip
olalan ritmini ide anlamas gerekir. Blokta btn bun
lar yoktu ve olamazd da. Devrim'in btn llderieri, psikolojileri ve davranlaryla ona ok yabanc olan insan
lard. Bu yzden kendi iine ekildi ve Onikiieri yazdk
tan sonra da sessizlie gmld. Ruhsal olarak biriikto
yaad insanlar, akllilor ve airier, o her zaman olum
suz olanlar da, kindarca uzaklatlar ondan. Uyuz k
pek szn balayamyorlardi onun. Adeta bir hainmi
gibi Blokla el skmay kestiler ve ancak lmnden son
ra onunla bartlar; o zaman da Onikilerde umulma
dk hibir ey olmadn, iirin Ekim'e deil eski Blok'a
a it olduunu, Onikilerdeki btn elerin kklerinin
gemite olduunu gstermeye altlar: Boievlkler,
Blokun kendilerinden olduu gibi bir hayale asla kapl-
mamalydlar. Blokun teki eitli yaptlarndan bu iddia
ya destek bulunmas zor deildir. Bunlarda, tam yetkin
lemelerini Onikilerde bulan ritimler, ses yinelemeleri,
bentler vardr. Ama bireyci Blok'ta apayr ritimler ve ha
valar da bulunabilir; ve tam da 1918de, Onikilerin krk
mziini kendi iinde (kukusuz kaldrmda deil, kendi
iinde) bulan da, bu ayn Bloktu. Bunun iin, Ekimin
109

kaldrmlar gerekiyordu. Bakalar bu kaldrmdan d l

kelere katlar ya do kendi ilerindeki adalara tandlar.
Sorunun candamar da budur ve ite bunun iin Blok'u
balamay reddetmilerdir!
fkeden kudurur yo btn doygunlar.
nemli midelerinin zevki de gitti gider,
Yem tekneleri de evrilir mi sona
Endie hkm srer berbat domuz alriarnda.
(A. Blok, Doygunlar)
Yine de, Onikiier bir Devrim iiri deildir; nk,
hereye ramen Devrimin bir e olarak anlam (eer
Devrim'i bir e olarak dnmeyi kabul edecek olursak)
kniaza itilmi bireycilii serbest brakmas deildir. Dev
rim'in isel anlam, bu iirin dnda kalmaktadr. iirin
kendisi, kelimenin fizikteki anlamyla, eksantriktir [ekseni
merkezden gemeyen, d-merkezli-n.]. te bu yzden
Blok iirini sa:yla talandrr. Ama sa Devrim'e de|i
Blokun gemiine aittir sadece.
Eichenwald. Oniki!ere ilikin buriuvo deerlendir
mesini dile getirirken, Blok'un kahramanlarnn davran
larnn yoldalara zg olduunu ak ak ve kindarca
sylediinde, stlendii grevi, yani Devrimin iftiraya bo
ulmasn yerine getirmi olmaktadr. Bir Kzl Muhafz,
kskanlk yznden Katka'y ldrr. Byle bir ey olabi
lir mi, olamaz m? Elbette olabilir. Ama bpyle bir Kzl Mu
hafz yakalanacak olsayd. Devrim Mahkemesi tarafndan
mutlaka lme mahkum edilirdi. Terrizm'in korkun kjlcn kullanan Devrim, onu bir Devlet tekeli olarak serte
kendine saklar. Eer Terr kiisel amalar in kullanla
cak olsayd, Devrim kanlmaz bir ykma srklenme
tehlikesiyle kar karya kalrd. Doha 1918'in bandan
itibaren. Devrim anarist isyankariklara bir son verdi ve
gerilla savann zlmekte olan yntemlerine kar da
acmasz ve baarl bir mcadele yrtt.
110

arap mahzenlerin! an; baldn piaklann bayram

bugn. Ve byle de oldu. Ama ite bu yzden de hlc
azmsanmayacak kanl atmalar oldu, Kzl Muhafzlar
la sokak yamaclar arasnda! Ayklk, yazlyd Dev
rimin bayramda. Devrim, davranlarnda ll ve pehrizliydi, zellikle bu en iddetli dneminde. Bu yzden
Blok'un verdii, Devrim'in, hele hele onun ncsnn
deil, onunla biriikte ortaya kan ama znde ona ters
den olgularn tablosudur. air, Devrim'i bu gibi olgu
larn iinde de duyduunu, onun geniliini, soluk aln,
yreinin atlorcasma arpn, uyan, gze alnan teh
likeyi, cesareti, btn bunlar duyduunu ve bu yz kzar
tc, duyarsz ve kanl belirtilerde bile, (Blok'a gre, ah
lanan sa'nn ruhu demek olan) Devrim'in ruhunun yan
sdn sylemek ister gibidir.
Blok ve OniJ<i!er hakknda yazlp izllenlerin belki
de en olanaksz. Bay ukovski'nin yazlardr. Cukovsk'nln Blok stne kitab, teki kitaplarndan daha kt de
ildir. Bu yazlar, dsal bir canllkla biriikte, dncelere
bir dzen verme gcnden yoksunluu, sergilemede den
gesizlii, bir tara gazetesinin ritmini ve ayn zamanda da
clz bir bilgilii ve dsal antitezlerden kalkarak genelle
melere gitme eilimini aa vururlar. Ve ukbvski hep
bakalarnn grmedii bireyi kefediyordun Baka hic
kimse Onikiier!, Devrim'in iiri, u Ekim'de meydana
gelen Devrim'in iiri olarak dnm mdr, acaba. Hi
olur mu? ukovski bize bununla ilgili hereyi anlatacak
ve Blok'u, kamu oyu ile bortracaktr. Onikiier, Dev
rim'in deil, Devrim'e ramen Rusya'nn arksn syl
yordur : Burda, hibir eyden ekinmeyen ve irkin olan
Rusya olduu srece irkinlikte bile kutsall grmek
isteyen inat bir milliyetilik vardr. (K. ukovski, Aleksandr Blok stne Bir Kitap.) Demek ki Blok Rusya'y
Devrime ramen, ya da daha kesin bir deyile Devrim'in
irkinliine ramen kabul etmektedir. Grne gre,
byle bir kantlama getirmektedir; hi deilse bu, kesin
dir. Ama reniyoruz ki, ayn zamanda Blok hep (!) Dev
11t

rim in airi olmutur, ama u anda cereyan eden Devri

min deil de, baka bir Devrimin, ulusal ve Rusyal bir
Devrimin... Bu, iki ate orasna dmektir. Demek ki Blok
Orjikilersde Devrinn' ramen Rusyanm trksn deil
bir devrimin trksr sylemitir, ama meydana gelen
Devrimin deil, bir bakasnm, kesin adresi yalnz ve yal
nz Cukovskice bilinen bir baka devrimin trksn. Bu
yetenekli arkada bunu yle koyuyor: Onun iirini yaz
d Devrim, evresinde cereyan eden Devrim deil, ba
ka, gerek, tutumu bir Devrimdi. Afna, daha demin,
yakc bir alevin deil irkinliin iirini sylediini ve bu
irkinlii de devrimci olduu iin deil bir Rus irkinlii
olduu iin anlattn duymam mydk? Ve imdi de,
sadece bu bir Rus irkinliidir diye gerek devrimin ir
kinlii le asla uzlamadn, ama bir devrimin, baka,
gerek ve tutumu bir devrimin iirini sylediini, n
k bu devrimin varolan bir irkinlie kar yneltildiini
kefediyoruz.
Vanka, Devrimi savunmas in snf tarafndan ken
disine verilen tfekle Katka'y ldrr. Biz, bunun Devrime
Tasladn ama Devrime ait olmadn syleriz. Blokun
jrinde sylemek istedii ise u du r: Ben bunu da kabul
leniyorum, nk burda da olaylarn dinamiini ve frtmonn mziini duyuyorum. Nihayet, Blok'un yorumcusu u
kovski ortaya kar ve olay aklar: Katka'nn Vanka ta
rafndan ldrl, Devrimin irkinliidir. Ama ayn za
manda, Vankann cinayetinin ve evlerin yamalanmm
iirini sylerken de, Blok, bir devrimin iirini, ama bugn
k gerek Rus Devriminin deil, bir baka, daha gerek,
alev alev yanan bir devrimin iirini sylemektedir. ukovs
ki bu gerek ve tutumu devrimin adresini bize yakmda,
pek yakmda vereceictir.
Amo, Blok iin Devrim, gerekteki haliyle Rusyann
kendisiyse eer, o zaman Devrimi bir ihanet olarak g
ren konumacnm anlam nedir? Kenardan yryen ra
hibin anlam nedir? Uyuz bir kpee benzeyen eski dn
ya ne demektir? Denikinin, Myukovun, ernov'un ve

112

gmenlerin anlam nedir? Rusya ikiye blnmtr. Dev

rim budur. Blok, bir yarya uyuz kpek demi, teki ya
ry da elindeki dualarla, yani dizeler ve sayla kutsamtr. Ama ukovski, btn bunlarm bir yanl anlama ol
duunu sylyor. Bu ariatanla, bu dnsel yoksullu
a, bu ucuz, kt niyetli ve yz kzartc gevelemelere di
yecek bireyimiz yoktur.
Efbette, Blok, bizlerden biri deil ama yaklat bize.
Byle yaparken de yar yolda ykld. Ama onun bu dr
tsnn sonucunda do, zamanmzn en nemli yapt or
taya kt. Onikiler iiri, sonsuza kadar yaayacaktr.

113

Drdnc Blm

FTRZM

Ftrizm Avrupal bir olgudur ve Rus Formalist oku

lunun retilerine ramen, I<endisinl sanatn snrlar lot*
ne i^apatmayp, zellil<le talyada, daha balangta po*
litik ve toplumsal olaylarla iliki kurduu iin de bir hayli
ilgi ekicidir.
Ftrizm, 1890larn ortalarnda balayan ve Dnyd
Savana karan tarihsel gelimelerin sanattaki yansma
syd. Kapitalist toplum, eine raslanmadk bir yirmi yllk
iktisadi bolluk yaamt. Bu. zenginlik ve iktidar konu-

115

sundaki eski anlaylar kertmi ve yeni ller, yeni

olanakllk ve olanakszlk ltleri getirmi, insanlar ye
ni atlm ve deneylere itmiti.
Ayn zamanda, toplumsal hareket, resmi olarak, ge
miin otomatizmi le besleniyordu. Diplomasi yamalary
la silahl bar, ii bo parlamenter sistemler, emniyet
sbaplar ve frenler 'sistemine dayal d ve i politikalar;
btn bunlar, biriken elektrikle ykl havann yaklaan
byk patlamalann iaretini verdii bir srada iirin ze
rine kyordu. Ftrizm, btn bunlann sanattaki skn
tl nsezisi di.
Tarihte birka kez yinelenen bir olgu, bir kez daha
grlyordu: herhangi bir zel kltr dzeyine ulaama
m geri lkeler, ileri lkelerin gerekletirdiklerini kendi
ideoloillerinde daha byk bir g ve parlaklkla yanst
yorlard. Onsekizinci ve Ondokuzuncu Yzyllarn Alman
dncesi, ngiltere'nin ekonomik, Fransa'nn da politik
baanlann byle yanstmt. Ayn ekilde, Ftrizm, en
parlak anlatmn Amerika'da ya da Almanya'da deil de,
talya ve Rusya'da buluyordu.
Mimari dnda, sanat ancak son zmlemede tek
nik stne kuruludur; yani ancak tekniin btn kltrel
styaplarn temeli olmas lsnde baldr teknie. Sa
natn, zellikle sz sanatnn maddi teknie pratik ola
rak bamll pek azdr. Gkdelenlerin, zeplinlerin ve denlzaltlarn arksn syleyen bir iir, bir Rus tara ka
sabasnn en uzak kesinde, sar kado ucu krk bir ka
lemle de yazlabilir. Bu tara kasabasnn parltl hayalgcn tututurmak iin, gkdelenlerin, zeplinlerin ve denlzaltlarm Amerikada varolmas yeterlidir. Sz, eya
larn arasnda en kolay tanandr.
Ftrizm burjuva sanatnn girdabnda dodu; baka
trj domas da mmkn deildi. iddetli muhalif nite
lii, bununla hi elikili deildir.
Aydnlar son derece heterojendir. Ayn zamanda, ta
nnm her sanat ol<ulu da, iyi para getiren okul demek
tir. Bunlara, ok sayda kk toplaryla bir tdkm man

darin'ler bakanlk ederier. Genel bir kural olarak, bu sa

nat mandarinleri, okullarnn yntemlerini gelitirir ve en
byk incelie kavutururken, ayn zamanda btn ba
rutlarn da tketlrier. Sonra kimi nesnel deiiklikler,
bir politik ayaklanma yo da toplumsal bir frtna olmayagrsn, ite o zaman genler, askerlik ama gelmi de
halar, edebiyatn bohemleri ayaklanrlar ve bir yandan
doygun ve baya burjuva kltrn lanetlerken bir yan
dan da gizliden gizliye kendileri iin de bir ka kk
topun, hem de mmknse yle yaldzllarndan birka
nn, dn kurarlar.
Aratrmaclarn, balang dnemindeki Ftrizmin
toplumsal yapsn tanmlarken, bu akmn burjuva haya
tna ve sanatna ynelttii ateli protestolara belirleyici
bir nem vermeleri, sadece edebiyat akmlarnn tarihini
yeterince bilmediklerini ortaya koymaktadr. Gerek Fran
sz gerek Alman Romantikleri, burjuva ahlakndan ve flllsten yaayndan her zaman aalayc bir tavrla szetmilerdi. Dahas, bunlar salarn uzatp, yzlerini yei
le boyamlard; Theophile Gautier ise, burjuvaziyi bir da
ha kmamak zere utanca bomak iin, son derece san
sasyonel bir kzl yelek giymekteydi. Ftristlerin sar
gmlei, hi kukusuz, annecikleri ve babacklar deher
te dren bu romantik kzl yelein bir kk-yeenidir.
Bilindii gibi, romantizmin bu uzun sal ve krmz yelekli bakaldrmalann hibir tufan izlememi ve burjuva
kamu oyu bu romantik beyefendileri gvenle benimseye
rek onlar ders kitaplarnda merulatrmt.
talyan Ftrizminin dinamiini ve Devrimle duygu
daln, burjuvazinin dekadan niteliiyle aklamak
byk bir safdilliktir. Burjuvaziyi kadidi km bir yal
kedi gibi gstermek yanltr. Hayr, emperyalizm atak,
esnek ve yrtc peneleri olan bir hayvandr. Yoksa 1914n dersi daha imdiden unutulmu mudur? Burjuvazi, ken
di sava in, doas gerei bakaldry besleyebilecek
duygulan ve ruh hallerini adamakll kullanmtr. Fransa'
da Sava, Byk Fransz Devrimi'nin son aamas, ta

116
117

mamlan olarak gsterlitnitir. Hem, saldrgan burjuvazi

baka lkelerde ciddi ciddi devrimler dzenlememi miy
di? talya'da l\/ldahalecller (yani savaa katlmaktan'
yana olanlar), devrimcllerdi, yani Cumturiyetiler, ma
sonlar, sosyal ovenler ve Ftristler. Nifayet, talyan
Faizmi de, ktidara devrimci yntemlerle, yani kitleleri,
kalabalklar, milyonlarca nsan harekete geirerek, si
lahlandrp gnllerini okayarak gelmemi miydi? tal
yan Ftrizminin Faizmin girdabna kaplmas ve onun
la birlemesi bir raslant, bir yanl anlama deil, neden
sonu yasasna tastamam uygun bir olgudur. (*)
Rus Ftrizmi ise, papaz Rasputine kar mcadelanln hazrlk snfndan gelmi ve ubat 1917'nin demok
ratik Devrimine hazrlanmakta olan bir toplumda do
mutu. Bu, bizim Ftrizmimize birtakm stnlkler sa
lad. Henz akla kavumam olan hareket, eylem, sal
dr ve ykl ritimlerinin sezilmesine, yakalanmasna ola
nak verdi. Kendisine stn bir yer salamak iin daha
nceki okullarn hepsinden daha keskin, daha kararl ve
daha grltl yrtt mcadelesini; bu da eylemci duy
gulan ve gr alanna uygun dyordu. Kukusuz,
hibir gen Ftrist fabrikalara, atelyelere gitmedi, ama
kahvelerde yumruunu mzik kutularnn stne indire
rek, son gmlek giyerek ve yanaklarn boyayp eliyle ko
luyla belirsiz tehditler savurarak bir hayli grlt kard.
Rusya'da iilerin devrimi, Ftrizmin daha btn bu
ocuka alkanlklarndan, sar gmleklerinden, ar he
yecanndan kurtulmaya frsat bulamadan ve resmen ta
nnmadan, yani politik adan zararsz ve slubu kabul
edilebilir bir sanat okuluna dntrlmeden patlak verdi.
Proletarya iktidar ele geirdiinde, Ftrizm daha bas
k altnda tutulan bir grup dnemiindeydi. Ve sadece bu
durum bile, Ftrizm! hayatn yeni efendilerinin yanna
(*) talyan Ftrizminin kbeti zerine Yolda Gramscinin ok ilgin ve zengin bir mektubunu da blmn
sonunda yaynyonz.

118

itti; zaten Ftrizmin Devrim'le iliki kurmas ve ona ya

knlamas. bu akmn felsefesiyle de, yan! eski deeriere kar saygszlyla ve dinamizmiyle de kolaylayor
du. Yine de, Ftrizm. toplumsal kaynann, yani bur
juva bohemliinin izgilerini de kendisiyle biriikte b'u ye
ni aamaya tad.
Edebiyatn nc kolu iinde, Ftrizm de, en azndan
gnmzn btn teki edebiyat okullan kadar iirin ge
miinin rndr. Ftrizmin, sanat bin yllk burjuvp
balarndan kurtardn sylemek, bu bin yln deerini
ucuza olmak olur. Ftristlerin, gemiten kopma, Pukin'i kaldnp atma, gelenei ortadan kaldrma gibi anlar, eski edeb kasta, entelicensiyann kapal emberi
ne yneltildii lde bir anlam .tar. Baka bir deyile,
Ftristler, kendilerini burjuva edebiyat geleneinin pa
pazlarna balayan gbek balarn kesmeye abolodklan lde bir anlam vardr bunun.
Ama proletarya'ya yneltildii onda, bu arnn an
lamszl belli olur. i snf edebi gelenekle kopmak
zorunda deildir ve zaten kopamaz dd, nk o byle bir
gelenee sahip deildir. i snf eski edebiyat bilme
mektedir; daha onunla yz yze gelmesi, kucaklamas,
Pukini iyice renmesi, zmlemesi ve bylece amas
gerekmektedir. Ftristlerin gemile balarn koparma
lar. Pukin, Fet, Tiyutev, Briusov, Balmont ve Blok'la
beslenen ve gemiin biimlerine kar batl bir sayg^
besledikleri iin deil de, ilerinde yeni biimlere gerek
sinme duyan hibir ey olmad iin edilgin olan entelicensiyann kapank dnyasnda bir frtnadr. Bunlarn
syleyecek bireyleri yoktur. Eski duygulan biraz daha
yeni kelimelerie tekrar tekrar onlatmaktadriar, o kadar.
Ftristler, onlardan kopmakla iyi etmilerdir. Ama bu
kopma eylemini evrensel bir gelime yasas haline getir
mek zorunlu deildir.
Ftrizmin gemii abartmal yadsmasnda, proleter
devrimcilii deii, bir bohem nihilizmi vardr. Biz Marksistler geieneklerie yaarz, ama bundan tr de dev
119

rimciliimizden birey yitirmi olmayz. lk devrimimlzden

nce bile, Paris Komnnn gelerteklerlnl gelitirmi ve
onlarla beslenmiizdir. Doha sonra 1905 Devriminin ge
lenei bunlara eklenmi ve biz de bunlarla zenginlemi
ve ikinci devrim bunlarla hazrlamzdr. Daha da geriye
giderek, Komn' 1848 Temmuz gnleriyle ve Byk Fran
sz OevrimJyle blrletlrmllzdir. Teori alannda da, kendmizl, Marx araclyla Hegele ve ngiliz klasik ekonomi
politiine dayadk. Organik bir dnem iinde eitildik ve
mcadeleye katldk ve devrimci geleneklerle yaadk.
Hepsi de burjuvala kar sava aan ve bizi de pek
salkl bulmayan nice edebiyat okulunun douuna tank
olduk. Ama, nasl rzgar bir sre estikten sonra yrn
gesine oturursa, bu edebi devrimciler ve gelenek ykc
lar da Akademiye giden yola girmilerdir. Ekimi Devrimi,
edebiyat alanndaki soiu da inde entelicensiyaya, ta
nd dnyasnn, zaman zaman yeni okullar kurmak
amacyla koptuu ama sonunda amaz bir ekilde geri
dnd o ok iyi tandmz dnyann toptan ykl gi
bi grnmtr. Oysa bize, tam tersine, bildiimiz, isel
olarak zmlenmi bir gelenein cisimlenmesi gibi g
rnmtr Devrim. Bi?, teorik olarak yadsdmz ve pra
tik olarak da temellerini yktmz bir dnyadan, bir ge
lenek ve bir d, bir tasar olarak zaten tandmz bir
dnyaya girmiizdir. Bir politik devrimci olan Komnistle,
devrimci bir biim yeniletirioisi olan Ftrist arasndaki
psikolojik tip badamazl da ite burdan kaynaklan
maktadr. Aralarndaki yanl anlamalarn kayna budur.
Sorun, Ftrizmin entelicensiya'nn kutsal geleneklerini
yadsmas deildir. Tersine, Ftrizmin kendini devrim
ci gelenein bir paras olarak grmemesidir sorun. Biz
Devrime admmz atarken, Ftrizm de orayo dm
tr.
Ama durum umutsuz olmaktan uzaktr. Ftrizm
kendi yrngesine girmeyecektir, nk bu yrnge
artk yoktur. Ve bu pek de nemsiz olmayan koul, Ftrizme yeniden doma, yeni sanata hereyi belirieyen bir
120

okm olarak deil ama, nemdi bir kurucu para olarak

katlma olanan vermektedir.
*
Rus Ftrizmi birbirinden olduka bamsz ve ou
zaman da eliik birka eden kuruludur; byk lde
arkolkle dolu, filolojik deneme ve inalar (Khlebnikov,
Kruyonikh) (1), kl zaten iirin alannn dnda kalriar;
bir poetika, yani kelime yapm yntemleri ve sreleri
hakknda bir reti; bir sanat felsefesi ki, asinda iki ta
nedir: birincisi formalist (biimci) (klovskl), (2) tekiyse
daha Marksist (Arvatov, ujak, v.b.,); son olarak da, l1) Velemir Khlebnikov
(1885-1922); Rus airi, Myakovski ve Burlyukla birlikte Ftrizmin kuruculanndan
biri. airliinin yansra dilbilimci de olan Khlebnikov
.akl-st, iirlerinde yeni keUmeler, ritimler ve imgeler
yara,tm ve Rus dili ve folkloru hakkndaki geni bilgisi
ni iirsel deneylerinde kullanmr. Ekim htilalini alk
layarak karlayan Khlebnikov Sava srasnda hasta
lanarak lmtr. En , tannm iiri Kahkahayla Bylemedir (1910).
Aleksey Kruyonikh (1886); Rus Ftrist airi. Ftrist
grubun en radikal yenilikilerinden biri olan Kruyonikh,
hi noktalama kullanmad iirlerinde ses-imgelere, dei
ik bask tekniklerine yer vermitir. I923te Mayakovskiyle
birlikte LEFe katlm, ancak fazla yeniliki olduu ge
rekesiyle iirlerinden ok kk bir blm bu dergide
yaymlanmtr. Kruyonikh, 1930larda yazmay brakntr.
2) Viktor klovskl (1895); Devrimi hemen izleyen yl
larda Formalist edebiyat edetirisi okulunun lideri. Daha
sonra Formalizm. SSCBde tahkir edici bir sfat nitelii
ne brnm ancak klovskinin yazlan baslmaya devam
etmitir. Duygusal Yolculuk, Hayvanat Bahesi ya da
Aka Degin Olmayan Mektuplar adl an kitaplar ve
Mayakovski stne inceleme-an kitab en tannm yapt
lar arasndadr. M odem dil-bilimsel eletirici ve yapsal
yntem, klovskiden etMlenmitir.

121

irin kendisi, yaayan yapt. Edebiyat alanndaki saygsz

lklarn da bamsz b ir e olarak grmyoruz biz, n
k bu, genel olarak yukarda saylan temel elerden bi
riyle birlemektedir. Kruyonikh, dir, bul, il gibi Rus
ada anlamsz hecelerin PukInIn btn yaptlarndan
daha ok iir tadn sylediinde (ya da buna yakn
birey), fllolollk poetiKa le zevksiz saygszlk arasnda
bir yerdedir. KruyonIkhIn dncesi, daha ll bir bi
imde ifade edilirse, dir, bul, il trnden jbize orkestrasyonuhun, Rus dilinin yapsna ve seslerinin ruhuna,
bilincinde olmadan Fransz dilinden etkilenmi Pukinin
orkestrasyonundan daha uygun olduu anlamna gelebi
lir. Bu ister doru olsun ister yanl, dir, bul, ilsin her
hangi bir Ftrist yapttan alnm bir iirsel para olma
d aktr - dolaysyla Pukin'le bir karlatrma yapma
I olana da yoktur. Belki birisi kp bu mziksel ve filolojik anahtarla Pukininkinden daha byk iirier yazabllecektlr bir gn. Ama imdilik byle bir durum szko
nusu deildir ve beklememiz gerekmektedir.
Khlebnikov ve Kruyonikh'in kelime-biimleri de i
irin dnda kalr. Bu, kukuyla karlanmas gereken bir
flloloil, ksmen bir poetikodr, ama iir deildir. Dilin, ken
di inden yeni kelimeler yaratarak ve eskilerini eleyerek
yaayp gelitii tartmasz dorudur. Ama dil, bunu son
derece dikkatli, hesapl ve en kesin gereksinmelerine uy
gun olarak yapar. Her yeni byk a dile bir hz kazan
drr. Dil, ok sayda yeni tretilmi kelimeleri hzla iine
alr ve gereksiz ve yabanc olanlarn hepsini eleyerek
kendi tarznda yeniden kaydeders bunlar. Khiebnikovun
ya da Kruyonikh'in varolan kklerden on ya da yz ta
ne yeni kelime tretmelerinin filolojik adan ilgi ekici
bir yn olabilir; bir dereceye kadar, yaayan dilin, hat
ta iir dilinin gelimesini kolaylatrp, konuma dilinin
evriminin daha bilinli bir ekilde ynetilebiiecei bir za
man nceden grebilir bunlar. Ama ite nitelii sanata
yardmclk olan bu alma, iirin dndadr.
Yazl mzik skalalann (gam'larn) ve altrmalan122

n andran ve belki rencilere yararii, ama iirin kendi

sine btnyle yabanc olan akl-st iiri duyar duymaz
dinsel bir cokuya kaplmann gerei yoktur. Ne olursa
olsun, iirin yerine akl-st altrmalarn geirmek,
iiri boacaktr. Ama Ftrizm de bu yolda yrmeye
cektir. airiii tartma gtrmez olan Mayakovski, ke
limelerini daha ok bir Standard szlkten alr ve Khlebnikova ya da Kruyonikhe pek ender bavurur; stelik,
Ivlayakovski'nin yaptlarnda keyf kelime-biimlerin ve
yeni tretilen kelimelere de gittike daha seyrek raslanmaktadr.
Lef (3) grubu teorisyenlerinin, sanat ve makina sa
nayii stne; ortaya atm olduklar sorunlar hayat ss
leyen deil, onu yaratan, biimlendiren sanat konusunda
getirdikleri sorunlar; dilin gelimesinin bilinli olarak et
kilenmesi ve kelimelerin sistemli olarak yaratlmas s
tne ortaya attklar sorunlar; insan faaliyetlerinin en b
yk rasyonalizm anlayna, dolaysyla en yce gzellik
ruhuna uygun bir tarzda eitilmesi demek olan bio-mekanik konusunda getirdikleri sorunlar, btn bunlar. Sos
yalist bir kltrn kurulmas asndan son derece nem
li ve ilgin sorunlardr.
Ne yazk ki Lef bu sorunlara topyac bir banaz
lk tonu katmaktadr. Sanat ya da hayat alanndaki ge
nel gelime izgisini doru olarak saptadklarnda bile,
Lef teorisyenleri tarihi nceden haber verip kendi e
malarn ya da reetelerini gerekte varolann karsna
dikmektedirier. Bu yzden, gelecekle kpr kuromamaktadrlar. Bunlar, insana, gelecekte hkmetin ortadan kal3)
LEF (Sol Sanat Cephesi) 1923te Mayakovski. Aseyev, Brik ve dierleri tarafndan kurulan ve geleneksel
edebiyata sava aan edebiyat grubu. LEF dergisinde Ftristler, Formalistler, Konstrktivistler ve kimi bireysel
yazarlar toplanmt. Dergi, bir btn olarak sanatta de
neye ve aratrmaya arlk veriyordu. Eletirilere ura
yan LEF I925te kapand. 1927de Yeni LEF kmaya ba
lad, I928de o da kapand.

123

kaan haber veren ve kafalarndaki emay, dledik

leri zere varolan Devlet gemisinin mutlaka denize at
mak zorunda olduu politikann, parlamentolarn ve bu
tr baka gereklerin karsna diken anaristleri anm
satmaktadr. Bu yzden, pratikte, daha kuyruklarn kur
tarmadan burunlarn kuma gmm olmaktadrlar. Ma
yakovski, etrefil ve uyakl (kafiyeli) dizelerle, dizenin ve
uyan gereksizliini gstermekte ve bize yaknda mate
matik formlleri yazacan sylemektedir-ama bu i iin
elimizde matematikiler vardr... Tutkulu deneyci Maverhold (4), u tiyatro sanatnn fkeli Bieiinski'si, diyalog
ynnden zayf oyuncularna rettii ve adna bio-mekanik dedii yar-ritmik hareketleri sahneye koyduunda,
sonu l domu bir ocuk olmaktadr. Gelecekten, an
cak onun ayrlmaz bir paras olarak geliebilecek olan
koparp, bugnn yokluu iinde ve souk sahne klar
altnda bu ksmi nseziyi gerekletirmeye almak an
cak bir tara zentisi izlenimi uyandrr. zentili bilgilik
ve tarallk kadar da yeni bir sanata zararl baka blrey yoktur.
Yeni mimari iki yardan meydana gelecektir; yeni so
runlar ve gerek yeni gerek eski malzemenin stesinden
gelinmesini salayacak yeni teknik aralar. Yeni sorun,
bir tapnak, bir ato ya da bir zel malikane yaplmas
deil, halk evleri, ynlar iin bir otel, bir yemekhane, or
tak siteler ve dev boyutlu okullar yaplmas olacaktr.
Malzeme ve onu kullanma yntemi de, mimarinin sorun
larn zmeye hazr olduu anda lkenin ekonomik ko
ullar ile belirlenecektir. Mimari kuruluu gelecekten ko4)
Vsevolod Meyerhold (1874-1942); Rus tiyatro ynet
meni. Ekimden nce bir sre nl ynetmen Stanislavskinin yanmda alt. Tiyatro anlaylar att iin ondan
ayrld. arlk tiyatrolarnda ynetmenlik yapt. Devrim
den sonra yeni rejimi kabul etti. Tiyatronm deneysel yn
temlerle geni ynlara almas iin alt ve bir lde
baarl oldu. 1930dan sonra bio-mekanik
aratimalan
eletirilere hedef oldu. 1939da tutukland.

124

parmak sadece keyfe gre davranmaktr, becerikli ve bi

reysel keyfiliktir. Ne var ki, yeni bir slup bireysel key
filikle badaamaz. Lef yazdrlannn kendileri de, yeni
bir slubun, makina sanayiinin anonim bir tketici iin
retim yapt yerde baladn doru olarak saptamak
tadrlar. Telefon aygt, yeni bir sluba bir rnektir. Nasl
metal kprler, ats kapal pazarlar, gkdelenler ve
vinler yeni bir slubun paralar olmularsa, uyuyan oto
mobiller, metronun merdivenleri ve istasyonlar, asansr
ler de yeni bir slubun eleridir. Demek ki, pratik bir
sorunun ve bu sorunu zmek iin srekli uramann
tesinde, yeni bir mimarlk slubunun yaratlmas mm
kn deildir. Byle bir slubu, tmdengelim yntemiyle,
proletaryann doasndan, onun koilektivizminden, etkin
liinden, tanr tanmazlndan, vb. karmaya almak
en katksz idealizmdir ve sanatnn egosunun ustalkl
bir davurumundan, keyf bir aiegorizmden ve hep ayn
eski taral zenticilikten baka birey veremeyecektir.
Lefin, en azndan teorisyenierinln birkann d
tkleri yanl, hayatn sanatla kaynamasm, i ie gir
mesini bir ltimatomla istemelerinde en genellemi bii
miyle ortaya kmaktadr. Sanatn, toplumsal hayatn te
ki grnlerinden kopmasnn, toplumun snfl yapsnn
bir sonucu olduu tartmasz dorudur. Sanatn kendi
ne yeterli niteliinin, sadece sanatn ayrcalkl snflarn
mal haline gelmesi gereinin bir belirtisi olduu; gele
cekte sanatn evriminin, hayatla, yani retimle, halkn bayromlaryla ve kollektif grup hayatyla kaynama yolunu
izleyecei; btn bunlar tartmasz dorudur. Lefin bu
nu anlamas ve aklamas yidir. Ama, kalkp gnmz
sanatna dayanarak ksa sreli bir ltimatom vermesi ve.
tezgahnz brakn ve hayatla kaynan! demesi pek o
kadar iyi deildir. Baka bir deyile, airler, ressamlar,
heykeltralar, aktrler dnmeyi, betmlemeyi, iir yaz
may, resim, heykel yapmay, sahnede konumay brak
mal ve sanatlarn dorudan doruya hayatn iine g
trmelidirler... Ama nasl, nereye ve hangi kaplardan?

125

Halk bayramlarna, toplantlara, yrylere elden geldi

ince ritim, ses ve renk kotmak iin giriilen her abay
yrekten selamianz elbet. Ama gnmzn ekonomik ve
kltrel yoksulluu le loyatn sanatla i ie girecei,
yani hayatn sanat tarafndan blimlendirilebliecek boyut
lara ulat gnlere kadar aradan birden fazla kuan
gelip geeceini anlamak in de biraz tarihsel d g
cne sahip olmak gerekir. Tezgah sanat, iyi-kt uzun
ca bir sre daha varln srdrecek, kitlelerin ve onla
rn sanatsal ve toplumsal gelimelerinde, estetik beeni
lerinin gelimesinde bir ara olarak kllanlacaktr; ve bu
sadece resim sanat iin deil, iir, roman, gldr, tra
gedya, heykel ve senfoni iin de byle olacaktr. Son yir
mi otz yln ie dnk ve izlenimci burjuva sanatna kar
yz diye, sanat, bilginin betimlenmesi ve somutlanmas
arac olarak kabul etmemek, bir yana itmek, yeni bir top
lum kurmakta olan snfn elinden en nemii silahn al
mak demektir.,Sanat, deniyor, bir ayna deil bir ekitir:
yanstmaz, biim verir. Ama bugn ekicin nasl kullanloca bile aynann yardmyla retiliyor, her hareketi
kaydeden bir film eridinin yardmyla. Fotografi ve sine
ma, edilgin betimlemedeki kesinlikleriyle, alma alann
da nemli eitim aralar olma yolundalar. Eer tra olur
ken bile aynasz yapamyorsak, nasl olur da, edebiyatn
aynasnda kendimizi grmeden, kiiliimizi ya da ha
yatmz yeniden kurabiliriz? Burda kimse amaz bir ay
nadan szetmiyor, elbet. Yeni edebiyattan bir aynann
vurdumduymazln da isteyen yok. Edebiyat ne kadar
derine nerse ve ne kadar hayat biimlendirme isteiyle
dolu olursa, hayat da o kadar anlaml ve dinamik res
metmeyi baarabilecektir.
Yaanan deneyi yadsmann, yani edebiyatta ve ti
yatroda bireysel psikolojiyi yadsmann anlam nedir? Bu,
ekhov okulunun edilgin gerekiliine ve Sembolizmin
belirsiz dselliine kar, entelicensiyann sol kanadnn
gecikmi, oktan eskimi bir protestosudur. Eer Vanya
Daynn i deneyleri tazeliklerinden bir eyler yitirmise
126

-ne yazk ki byle olmutur-, yine de. i hayat olan tek

insan Vanya Day deildir. Sanat, bugn yeni bir d dn
ya kurmakta ve dolaysyla kendini yeniden yaratmakta
olgn gnmz insannn i hayatno nasl, neye dayana
rak, neyin adna srt evirebilir ki? Eer sanqt bu yeni
insana, kendini eitmede, glendirmede ve artmada
yardmc olamayacaksa ne ie yarayacaktr? Ve bu i ha
yatn iine dalmaz ve onu yaptnda yeniden retmezse,
nasl bir dzen verebilir ona? Bu noktada Ftrizm ok
tan alm eski ABCierini yinelemekle yetinmektedir.
Kurumlam gnlk hayat konusunda da ayn ey
ler sylenebilir. Ftrizm, gnlk hayatn zerinde birer
asalak olan cce gerekilere bir kar k olarak do
du. Edebiyat, avukatn, rencinin, aka yatkn hanmn,
kaymakamn, ve bunlarn duygularnn, sevinlerinin ve
zntlerinin durgun, bayatlam dnyasnda iyice alk
lam ve soluk alamaz bir duruma gelmiti. Ama haya
tn otlaks olmaya kar yaplan bu protestoyu, edebiya
tn insan hayatnn biim ve koullarndan kopmasna ka
dar gtrmek gerekir mi? Eer Ftrizmin yzeysel ger
ekilie kar knn bir tarihsel hakll olmuisa. bu
sadece hayatn sanatsal ynden yeni bir kuruluuna, yiklmasna ve yeni eksenler, evresinde yeniden kurulma
sna yer at in olmutur.
Sanatn grevinin hayat yanstmak olduunu yads
yan Lefin, bir yandan da Brik'in (5) Nepoputitsasn
bir rnek dzyaz glb grmesi ne kadar garip! Eer br
Komnistin gnlk hayatn veren bir tablo deilse, ba
ka nedir bu yapt? Kt olan. Komnistlerin burda eker
gibi tatl ya da elik gibi sert-gsterilmemeleri geregi
deil, yazarla betimledii kaba ortgm arasnda bir san
tim bile perspektif bulunmaydr. Ama sanatn yalnz
5)
Osip Blk (1888-194S); Rus yazan ve edebiyat ele
tirmeni. Ptrizmin nde gelen savnuculanndan v OPOYAZ adl Formalist grubun kuruculanndan, Mayakovskl*nn yakm dostu ve yaymcs, ayan zamanda, aitia sevgi
lisi olan Lili Brikin kocas.

127

yanstmas iin deil dntrebilmesi iin de, yazarla

hayat arasnda, tpk devrimciyle politik gereklik arasn
da olduu gibi, nemli bir uzaklk bulunmaldr.
Lebe yneltilen ve genellikle inandrc olmaktan
ok tahkir edici olan eletirilere cevap olarak. Yolda uak'n da belirttii gibi, Lefln srekli aray inde oldu
u vurgulanyor. Kukusuz Lef bulduundan fazlasn
aramaktadr. Ama bu, Partinin, Yolda ujak tarafndan
hararetle salk verildii Lefe, ya da onun belirli bir ka
nadna Komnlet Sanat diye etiket yaptrmas iin
yeterli bir neden deildir. Nasl gereklememi bir icatla
bir orduyu silahlandrmann olana yoksa, araylar yasaliatrmann ve resmen geerli klmann da olana
yoktur.
Ama bu, Lefin kesinlikle yanl bir yolda olduu
ve bizim-onunla hibir ilikimiz olmad anlamna m ge
lir? Hayr. Durum, Parti'nin gelecein sanat konusunda
belirli ve deimez dnceleri olmas ve belli bir grubun
da bunlar sabote etmesi eklinde deildir. Hayr, durum
hi de byle deildir. Partinin, iir sanat, tiyatronun ev
rimi, edebiyat dilinin yeniletirilmesi, mimari slup, vb. ko
nusunda hazr kararlar yoktur ve olamaz da; ayn ekil
de, Partinin en iyi gbre tr, ulatrmann en doru r
gtlenme biimi, ve en kusursuz makinal tfekler konusnda da hazr kararlar yoktur ve olamaz. Gelgelelim, makinal tfekler, ulatrma ve gbreleme konusunda pratik
kararlara vedilikle gerek duyulmaktadr. O zaman ne
yapar Parti? Belli Parti iilerine bu sorunlar inceleme
ve bir zme balama grevini verir ve bu Parti iile
rini de gerekletirdikleri ilerin pratik sonularyla ler.
Sanat alanndaysa sorun hem daha basit hem de daha
karmaktr. Sanatn politikada kullanlmas ya da d
manlarmz tarafndan kullanlmasnn engellenmesi sz
konusu olduu srece, Partinin bu t>akmdan yeterli de
neyi, kavray, alnm kararlar ve kaynaklar vardr. Ama
Sanatn gerekteki gelimesi, yeni biimler bulma abas.
Partinin grevleri arasnda deildir, stelik Partiyi ilgi
128

lendirmez de. Parti, kimseye byle bir grev vermez. te

-yandan, sanatn, politikann, tekniin ve ekonominin so
runlar arasnda belli bir temas noktas da vardr. Bu so
runlar,
karlkl i likileri iinde iyice iienmelidir,
Lef grubunun ilgilendii mesele de budur. Bu grup
oyunlar oynamakta, bir o yana bir bu yana dallar
yapmakta ve -ltfen buna gcenmesinler- bir yn kuru
sk teoriler atmaktadr. Ama biz de, ok daha hayat ko
nularda blf yapmadk m ve bugn de yapmyor muyuz?
Sonra, teorik yaklam yanllarn ya da pratik aimaiarda partizanca atelilikten dopn yanllar ciddi olarak
dzeltmeye altk m? Lef grubunun sosyalizmin ka
r dorultusunda yapt vermek in ciddi olarak abalad
ndan, sanatn sorunlaryla derinden ilgilendiinden ve
Marksist bir ly klavuz edinmek istediinden kuku
-duymamz iin hibir neden yoktur. O halde neden etki
leme ve zmleme abasyla deil de bir kopula bal'yorlar ie? Bu soruya hemen cevap getirVek gerekmiyor.
Partinin bir inceleme, dikkatli bir etkileme almas ve
bir eleme yapmak iin nnde geni zaman vardr. Yok
sa, byiesine hafiflikle harcayabilecek kadar ok say
da yetenekli, ustalam gler mi vardr elimiz:de? Yine
de, iin arlk merkezi, yeni sanatn sorunlarnn teorik
ileniinde deil, onun iirsel anlatmnda yatmaktadr.
Ftrizmin, sanatsal anlatm^ deney ve gerekletirme
hokrmmdan nedir durumu? ite bu noktada, hi mi hi
toceleci ve hogrsz olmamak gerekmektedir.

Bugn Ftrizmin sanattaki, zellikle iirdeki baar

sn yadsyacak pek kimse bulunamaz. ok kk bir bilmnn dnda, bugnk iirimizin tm, dolayl ya do
dolaysz, Ftrizm tarafndan etkilenmitir. IV^ayakovskl',nin btn bir dizi proleter air zerindeki etkisi apak

129

tr. Konstrktivizmi (6) de, 'kendisi iin nceden belirledi

i ynde olmamakla birlikte, nemli baarlar elde etti.
Ftrizmin kesin yararszl ve kar devrimci nitelii
hakknda yazlar ve kitaplar, Konsrktivist ellerden okm
kapaklar arasnda arka arkaya baslyor. En resmi basm
larda Ftrist iirler, Ftrizm zerine en ac ve ykc
eletirilerle birlikte yaymlanyor. Proletklt, Ftristlere
yaayan balarla bal. Bugn Horn (Borazan) aka
Ftrist bir anlayla yaymlanmakta. Elbette, bu olgula
rn nemini abartmaya gerek yoktur, nk btn bun
lar, sanat gruplarmzn byk ounluunda olduu gibi,
yksek ve imdilik olduka yzeysel bir dzlemde cere
yan etmektedir ve alan kitlelerle olan balar da pek
zayftr. Ama bu olgulara gzlerimizi kapamak ve Ftrizme, dekadan aydnlarn arlatanca bir buluu gibi dav
ranmak da budalalk olur. lerde Ftrizmin gcnn azal
makta olduu ortaya ksa bile (ki ben bunun ok ola
naksz olduunu sanmyorum), en azndan bugn Ftrlzmln gc, yava yava yerlerini ald btn dier ei
limlerden fazladr.
Rusya'da Ftrizmin balangc, daha nce de sy
lendii gibi, burjuva entelicensiyasnn kapal, kast este
tiine kar, bohemler dnyasnn, yani entelicensiya'nn
yar-mlkszlemi sol kanadnn syanyd. Bu iirsel is
yann d kabuunda, Ftrizmin kendisinin pek anlama
d derin toplumsal glerin basnc duyuluyordu. Btn
bohemce israf ve arlklarna ramen, iirin eskj kelime
hzinesine ve sz dizimine kar alan sava, kaskat ol
mu ve dtan gelen hibir eyden rahatsz olmamak
amacyla suni olarak seilmi bir kelime hzinesine kar ilerici bir bakaldryd; hayat zerrecikler iinden s6)
Konstrktivizm; Rusyada doan ve daha ok hey
kel ve resim alannda kendini gsteren bir soyut sanat
oklu. Heykelde Pevsner ve Gabo. resimde de Mondrian
ile ortaya kan Konstrktivizm sanatta ina salamlna
nem vermi ve biimi hacmdan bamsz olarak ele al
mtr.

zan izlenimcilie kar bir isyan; tanrsal boluu' iinde

sahtelemi sembolizme kar, Zinaida Hippius ve benzer
lerine kar, liberal-gizemci entelicensiya'nn kk dn
yasnn btn dier suyu sklm limonianna ve sonuna
kadar kemirilmi pili kemiklerine kar bir bakaldn.
Arkada braktmz dnemi dikkatlice gzden geirirsek.
Ftrizmin filoloji alanndaki almasnn ne kadqr ha
yat ve ilerici olduunu anlamamak elde deildir. Dildeki
bu devrimin boyutlarn abartmadan unu anlamamz ge
rekmektedir: Ftrizm. ypranm ve eskimi bir ok ke
lime ve deyimi ya iirden atm, ya da onlara yeni bir kan
vermi, ou kez de, yaayan dili zenginletirebilecek ve
iir diline ya girmi ya da girmekte olan yeni kelimeler ve
deyimler yaratmtr. Burda sz konusu olan, sadece tek
bana alnan kelime deil, ayn zamanda kelimelerin te
ki kelimeler arasndaki yeri, yani sz dizimidir de. Do
rusu aranrsa, Ftrizm. gerek kelime kuruluu alannda
gerek kelime bileimi ve sz dizimi alannda, biraz fazla
ileri gitmi, canl bir dilin tayabilecei snrn tesine
gemitir. Ne var ki ayn ey Devrim'de de olmutur; ve
btn yaayan hareketlerin gnahdr bu. Evet. Dev
rim'in. zellikle onun ncsnn. Ftristlerden daha faz
la z-eletiri yapt dorudur, ama buna karlk olarak
da Devrim kendi dndan daha byk bir direnle kar
lamtr ve sanrz ilerde de karlaacaktr. Gereksizlik
ler, fazlalklar gidecektir ve gitmektedir, ama iir dili ala
nnda yaplan temel arlatrma ve gerek devrimci yeni
letirme kalacaktr.
Ftrizmin ritim ve uyak alanndaki ilerici ve yaratc
almasnn deerini grmemek de kimsenin elinde deil
dir. lgisizler ve bu tr eylere sadece atalarmzdan bize
miras kald iin katlananlar. Ftrizmin btn deney va
bululann. belli bir dikkat harcanmasn gerektiren zah
metli bir i. bir bo belas olarak grebilirler. Bu balam
da. genel olarak u soru ortaya atlabilir: aslnda ritim ve
uyak gerekli midir? ok gariptir, zaman zaman Mayakovski'nin kendisi, olduka karmak bir ritme sahip di

130
131

zelerle, ritmin gereksiz olduunu gstermektedir. Salt

mantksal bir ydklam, sanatsal biim sorusunu ortadan
kaidnr. Bu soruya, formel mantn tesine pek geme
yen aklmzla deil, btn zihnimizle, canl ve hayat ol
duu srece akii-dm da ieren zihnimizin btnyle bir
cevap getirmemiz gerekir. iir akldan ok heyecanlar
alanna a ittir ve biyolo|lk ritimleri, koliektif almann
ritimlerini ve ritmik biieimierini zmlemi olan insan
psikoioiisi, bunlar seslerde ve arklarda ve sanatl keli
melerde, dealletirilmi bir biim iinde da vurmann
yollarn arar. Bu hayat bir gereksinme olduu lde,
daha esnek, daha cesaretli ye daha eitli olan Ftrist
ritim ve uyaklar, daha kesin, gvenilir ve daha deerii
bir kazan, bir ileriemedir. Ve daha imdiden, bu kazan
cn Ftrist gruplarn dnda da etkileri grlmeye ba
lanmtr.
Ftristlerin dizelerin orkestrasyonu alannda kay
dettikleri kazanlar da ayn lde tartmasz kabul edil
melidir. Unutmamak gerekir ki bir kelimenin sesi, onun
anlamna akustik olarak elik eder. Eer Ftristier, anlam'a hakszlk ederek ses'I korkun derecede kayrm
lar ve bugn de kayrmaktalarsa, solculuun ocukluk
hastalnn cokusundan baka birey deildir bu ve ta
bii, kelimelerin dzgn ve allm gndelik kullanmlar
na kar, onlar taze bir kulakla ve yeni bir tarzda duyan
yeni bir iir okulunun taknlklar olarak grlmelidir.
Kukusuz bugn ii Snfnn ezici bir ounluu bu so
runlarla ilgilenmemektedir. i snf ncsnn de
nemli bir ounluunun bu sorunlara ayracak vakti yok
tu r: onu daha acil zm steyen ler beklemektedir.
Ama bunun bir de yarn vardr. Bu yann, kltrn temel
arac olarak d ile kar daha zenli, daha amaz, ok
daha ustalkl ve sanatsal bir tutum almamz isteyecek
tir; stelik sadece iir diline deil, dzyaz diline, zel
likle dzyaz diline kar byle bir davran gerekli ola
caktr. Bir kelime, her verili durumda kendisine yklenen
btn somut anlamyla, hibir zaman bir kavram tam

132

olarak kesin izgileriyle kapsamaz. te yandan, bir ke

limenin yalnz gzmz ve kulamz iin deil, ayn za
manda mantmz ve hayalgcmz iin de bir sesi ve
bir biimi vardr. Kelimelerin dikkatli bir seiliiyle d
nceyi daha kesin, daha ak ve seik klabiliriz. Bu da.
kelimelerin her ynden (bu arada ses ynnden de) tar
tlmasyla, en kl krk yaran bir tarzda bir araya getiril
mesiyle salanabilir ancak. Bu alanda geliigzel yntemier yeterli deildir: rhikrometrik gereler gereklidir
Gndelik kullanm, gelenek, grenek ve dikkatsizlik, se
rinkanl sistematik almaya brakmaldr yerini. En iyi
yanyla Ftrizm, kendine gre gl, etkili bir edebiyat
okulu oluturan ve her alanda nfuzlu temsilcileri olan
geliigzele kar bir protestodur.
Goriov'un, bana gre Ftrizmin uluslararas kayna
n yanl saptayan ve tarihsel bir perspektifi ineye
rek Ftrizmi proleter iiriylet bir tutan yaymlanmam
bir kitabnda, Ftrizmin sanat ve biim alannda gerek
letirdiklerinin ok dikkatli ve tartl bir dkm yaplyor.
Goriov, biim alanndaki Ftrist devrimin eski estetie
kar bir bakaldrmadan domu olduunu ve teori d
zeyinde de bu estetii douran kokumu ve krelmi ha
yata kar bir bakaldrmay yansttn ve bunun da, bu
okulun en byk airi olan Mayakovski ile en yakn arka
dalarnda bu re karlan hayat ve estetii yaratan
toplumsal dzene kar bir bakaldrnn domasna yol
atn doru olarak belirtmektedir. Bu airierin Ekim
Devrimi'ne organik olarak bal olularnn nedeni de bu
dur. Goriovun emas dorudur ama daha kesin izgile
re kavuturulmas gerekir. Yeni kelimeler ve kelimelerin
yeni bileimleri, yeni ritimler ve yeni uyaklar gerekli ol
mutu, doru; nk Ftrizm dnyay yoklarken olay
lara ve olgulara yeni bir dzen veriyor, onlarn arasnda
yeni ilikiler kuruyor, yani kefediyordu.
Ftrizm gizemcilie, doann
edilgin tannlatrlmasma, aristokratik ve her trden tembellie, dlerde
yaamaya, gz yalla kardr ve teknikten, bilimsel

133

rgtlenmeden, mokinadan, planllktan, iradeden, yrek

lilikten, hzdan, kesinlikten, ve btn bunlarla silahlanm
yeni insandan yanadr. Bu estetik isyansn ruhsal ve
toplumsal isyan ile balants dorudandr: her ikisi de,
sol entelicensiyanm, yaratc bohemya'nn etkin, yeni,
gen ve evcillememi, hayat deneyinin iindedir bt
nyle. Eski hayatn snrllna ve bayalna kar du
yulan tiksinti, bundan bir ka yolu olarak yeni bir sa
natsal slup yaratr ve bylece tiksinti de ortadan kalkar.
Deiik bileimlerde, deiik tarihsel temeller zerinde,
entelicensiya'nm tiksintisinin birok yeni sluplar yarat
tn grmzdr, Ama ite bu da her zaman sonu ol
mutur bu tiksintinin. Ama bu kez, proleter D6vrimi, Ftrlzml gelimesinin belli bir aamasnda yakalam ve
onu ileri ekmitir. Ftristler Komnist olmulardr. Bu
davranlaryla da, kendi kk dnyalarnn snrlarn
aan ve ruhlarnda pek de organik olarak ilenmemi olan
daha derin sorunlarn ve ilikilerin toprana ayak bas
mlardr. te bu organik oluumun eksiklii yznden
de, Ftristler (hatta Mayakovski de) birer Komnist ola
rak ortaya ktklan noktalarda sanat ynnden en zayf
durumdadrlar. Bu, onlarn toplumsal kkenlerinden ok
ruhsal gemilerinin sonucudur. Ftrist airler Kom
nist dnya grni ve dnya-tutumunu, edebiyatta
organik bir anlatmn getirecek lde kavramam
lar, iyice renmemilerdir; bu dnya gr, ilerine i
lememitir. Sk sk sanatsal ve psikoloiik yenilgilere u
ramalarnn, ar gsterili -biimlerden ve ortada fol yok
yumurta yokken grlt koparmaktan kurtuiamamaiannn
nedeni de bundan bakas deildir. En devrimci ve zor
layc yaptlarnda bile Ftrizm, bu stilizasyon'a dnvermektedir. Yine de, Mayakovski'ye ok ey borlu
olan gen air Bezimenski, Komnist gr asnn ger
ekten doru bir sanatsal anlatmn vermektedir; ama
bunun da nedeni, Bezimenskinin Komnizm'e geldii va
kit henz btnyle olumu bir air oimqyp, ruhsal a
dan Komnizmin iinde biimlenmi olmasdr.
134

Burda, proleter reti ve programnn btle bur|uva

ve demokrat entelicensiyanm yeleri tarafndan yaratl
d ileri srlebilir ve ou zaman srlmtr de. Sur
da nemli bir ayrmn altn izmek gerekiyor. Proletar
yann ekonomik ve tarihsel-felsefi retisi, nesnel bilgi
den meydana gelir. Eer artk deer teorisinin yaratcs,
u evrensel bir bilgiye sahip felsefe doktoru Kari Marx de
il de, u hayatnda ve dncelerinde dervie bir tu
tumlulua ve ustura gibi keskin bir zekaya sahip maran
goz August Bebel olsayd, hi kukusuz bu teoriyi ok
daha kolay anlalr, ok daha basit ve k daha tek
yanl bir yaptta anlatrd. Kopltal'deki dncelerin, ka
ntlarn, imgelerin ve alntlarn zenginlii ve eitlilii, bu
byk kitabn entellektelist arka plann aa kar
maktadr elbet. Ama burda sorun nesnel bilgi olduu iin,
Kapltal'ln z, Bebel'in ve daha milyonlarca iinin z
mal haline gelmitir. iir alanndaysa, dnyay imgelerle
yoklama ve duyma srecidir szkonusu olan, dnyann
bilimsel olarak bilinmesi deil. Dolaysyla, yaanan ha
yat, kiisel evre, kiisel deneylerin yapt devir de, sa
natsal yarat zerinde belirleyici bir etkiye sahip olmak
tadr. nsann ocukluktan beri zmledii duygular dn
yasn bilimsel bir program yoluyla yeniden biimlendir
mek, sel abalarn en zorudur. Herks baaramaz bunu.
Dnyada devrimci gibi dnen ama Filisten gibi duygugulanan ok sayda insann bulunmasmn nedeni de bu
dur. Ve Ftrist iirde, hem: de onun kendisini btny
le Devrime veren parasnda bile, proleterden ok bo
hem olan bir devrimcilik sezmemizin nedeni de budur.
*
Mayakovski byk, hatta Blok'un onu tanmlad gi
bi, korkun bir yetenektir. Bizim evremizde sk sk gr
dmz eyleri, yepyeni grnmelerini salayocak ekil
de ele alma, dntrme gcne sahiptir. Sanatkarliflnn Insanlann houna gidip gitmediine aldrmadan ken*

135

di yasalarna gre alan cretkar bir usta gibi kuilanmal<tadr kelimeleri ve szl. Onun imgelerinin, deyim
lerinin ve anlatm tarzlarnn byk bir blm edebiyata
girmitir ve sonsuzlua kadar olmasa bile, ok uzun bir
sre orda kalacaktr. Kendine zg kurulu ve szdizimine, kendine zg imgelere, kendi ritmine ve kendi uyak
larna sahiptir.
Mayakovskinin deseni hemen her zaman anlaml, ki
mi zaman da gz kamatrcdr. air, sava ve devrimi,
cenneti ve cehennemi kendi emberinin iine sokmakta
dr. Mayakovski gizemcilie, her trl ikiyzlle, insa
nn insan tarafndan smrlmesine kardr; btn sev
gisi, mcadele iindeki proletaryaya ynelmitir. Sanatn
rahibi olmak, hi deilse ilkelere sahip bir rahip olmak
iddiasnda deildir; tam tersine, sanatn Devrim'in hiz
metine sokmaya hereyiyie hazrdr.
Ama bu byk yetenekte, daho dorusu Mayakovski'nin tm yaratc kiiliinde bile, bu kiilii oluturan e
ler arasnda zorunlu bir ballam (korelasyon) yoktur;
bir denge, dinamik bir denge bile yoktur. Mayakovski,
bir orant duyusunun ve bir z-eletiri yetisinin gerekli
olduu yerierde en zayf kalmaktadr.
Mayakovski iin Devrim'i kabullenmek, btn teki
Rus airierine gre daha doal bir davrant; nk bu
onun btn gemi geliimine uygun dyordu. Entelicensiyay Devrim'e gtren birok yol vardr (ama bun
larn hepsi ulamaz hedefe); bu yzden Mayakovskl'nin
yoklama izgisini daha bir kesin tanmlamak ve deerleridlrmek gerekir. Szgelimi, entelicensiya'nn krsal oku
lunun ve kaprisli yol arkadalarnn izledii yol vardr
(bunlardan daha nce de szetmitik); daha yksek bir
mzik arayan gizemcilerin yolu yardr (A. Blok); Dei
en Snrtalar grubunun ve sadece uzlamay seen
lerin yolu vardr (kapskaya, aginyan); rasyonalistlerin
ve eklektiklerin yolu vardr (Briusov, Gorodetski ve yine
aginyan). Daha baka birok yol vardr; tmn adlan
drma olana yoktur bunlarn. Mayakovski ise en kso
136

yoldan, yani bask ve zulmle karlaan isyankar bohe

min yolundan gelmitir. Mayakovski iin Devrim pahici
ve derin bir deneydi, nk Mayakovski'nin kendisinin de
kendi tarznda nefret ettii ve o zamana kadar barma-,
d eylerin zerine bir kasrga gibi inivermiti. Maya
kovskinin gcnn kayna budur. Onun devrimci birey
cilii proleter Devrimine cokuyla akm onunla kanmam, bir olmamtr. Onun bilin-d kent, doa ve dn
ya zlemi, bir iinin deil de bohemin duyariina aittir.
Sokan oraplarn cekip karan kel kafal sokak lam
bas -sadece bu arpc imge bile, ki btnyle Mayakovskiye zgdr, airin bohem ve kentsel niteliine b
tn tartmalardan daha iyi k tutmaktadr. Onun ou
mgelerinin ve zellikle yaratc almalarnn ilk yarsna
ait olanlarnn arsz ve sinik havas, sanat kabaresinin,
sanat kahvesinin ve bu trden baka eylerin izlerini
btn plaklyla aa vurmaktadr.
Mayakovski, Devrimin kahramanlnn, eylemlerinin,
deneylerkiin kitlesel zelliinden ok, onun dinamik nite
liine ve inat, sert cesaretine yakndr. Nasl eski Yu
nanllar antropomorfist idilerse, yani byk bir safdillikle
doa glerinin kendilerine benzediini dnmlerse,
airimiz de yle Mayako-morfisttir ve Devrimin alanlar
n, sokaklarn ve kriarn kendi kiiliiyle doldurur. Evet,
ar ular bir yerde birieirier. nsann egosunun evren
selletirilmesi, bir dereceye kadar insann bireyselliinin
smrlannn krlmasna yol aar ve kollektife yaknlatrr
onu; tabii, ters ynden kalkarak. Ama bu, bir dereceye
kadar dorudur ancak. Bireyci ve bohem kstahlk (kim
senin isteyemeyecei bir utanga uysalln kart olan
kstahlk deil, ama zorunlu ve gerekli bir l duygusu
nun kart olan kstahlk), Mayakovskinin yazd hereyde grlr. Genellikle yaptlarnda yksek dozda bir
duygudalk, bir merhamet vardr ama, her zaman bir g
grlmez bunun ardnda. air, fazlaca grnmektedir.
Olaylara ve olgulara ok az bamszlk tanr, yle k ade
ta engellerie mcadele eden Devrim deildir <ie Maya13?

kovkinin kendisi kelimelerin arenasnda tellikeli akro

batik gsteriler yapmaktadr. KIml zaman' gerekten mu
cizeli iareketler yapnnakta, ama sk sk da kahramanca
bir aba ile ii bo halterleri tutup kaldrmaktadr.
IVlayakovski her admda kendinden szeder: kimi za
man birinci tekil ahs olarak, kimi zaman nc tekil
ahs gibi, kimi zaman bireysel olarak, kimi zaman da
kendini insanlk inde eriterek, insan Yceltmek istedii
vakit, onu Mayakovski haline getirir. Tarihin en byk
olaylaryla senli benli bir iliki iindedir. Yaptlarnda en
katlanlmaz ve ayn zamanda en tehlikeli ey budur. Onun
durumundaki bir insan, yksek keli ayakkabdan ya da
fasulye srndan szedemez, bunlar ok kk daya
naklardr. Onun bir aya Alp Dalarndadr, br de
Elbruzda. Onun sesi, gkgrltsn boar; bu durum
da, tarihe kar teklifsiz bir tutum taknmas ve Devrim'le
senli benii olmas garip karlanaDilir mi hi? Gelgelelim
ok tehlikelidir bu, nk heryerde ve hereyde bylesine dev boyutlu ller kullanld, EIbruz ve Mon Blan
ufkuna doru byle gmbr gmbr bard (airin en
sevdii kelime) takdirde, bizim dnya ilerimizin orant-,
lan gzden kaybolacak ve kk bir eyle byk bir ey
arasndaki ayrm ortaya koymak olanakszlaacaktr.
te bu yzden Mayakovski, ak gibi en mahrem bireyden, kavimlerin gn anlatr gibi szetmektedir. Yine
ayn nedenle. Devrim iin deiik kelimeler bulamamak
tadr. Her zaman ykseklere nian almaktadr, ama b
tn topularn bildii gibi de, byle bir at en az isabeti
salamakta ve toplara da zarar vermektedir.
Abartmal anlatmn (hiperboiizm) bir dereceye kadar
zamanmzn fkesini yanstt dorudur. Ama bu, sana
tn tpton aklanmas demek deildir. Savatan ya do Dev
rim'den daha yksek sesle barmak zordur ve bu arada
sesimiz de kolayca ksiabilir. Sanatta bir l duyusuna
sahip olmak,, politikada bir gerekilik duyusuna sahip
olmaya benzer. Ftrist iirin, en iyi rneklerinde bile
grlen balca kusuru, bu l duyusunun yokluudur:

138

Ftrizm, salonun lsn yitirmi, oma sokan l

sn de henz bulamamtr. Ama bulmak gerekir. Eer
sokakta sesinizi zoriarsanz, sonunda boulur, tizleir ve
kslr ve kelimeleriniz de anlalmaz olur. Doann size
verdii sesle konumanz gerekir, sahip olduunuzdan
daha yksek bir sesle deil. Ama nasl kullanacanz
bildiiniz takdirde de, sesinizden sonuna kadar yararlanabilirsimz. Mayakovski, sadece konumas gerektii yer
lerde barmaktadr ou zaman; ama bu yzden de ba
rmas gerektii yerierde sesi kslm olmaktadr. airin
dokunakll, barma ve ses kskl yznden yokolup
gitmektedir.
Mayokovski'nin ar, ykl mgeleri, ou kez kusur
suz ve goz kamatrc da olsalar, genellikle btn' par
alar ve haraketi felce uratrlar. Belli ki airin kendisi
de bunu sezmektedir; bu yzden de, bir baka ucun, i
irin doasnn dnda kalan matematik formllerinin dizlemini eker. Bu durum; Imgeciliin (gittike mgecln kyc kanadn andrr olan) Ftrizmie payla
t, kendine-yeterii imgenin kklerini, kltrmzn ka
saba temellerinde yattn dndrmektedir. Bu elik
bir kprden ok Aziz Vasili kilisesiyle akrabadr. Ama
bunun tarihsel ve kltrel aklamas ne olursa olsun g
rnen, Mayakovski'nin iirinde en eksik oian eyin hareket olduudur. Bir paradoks gibi gelebilir bu, nk Fturzm btnyle hareket zerine kuruludur. Ama ite
burda amaz diyalektik girer iin iine: iddetli imgele
rin fazlal, eylemsizlikle sonulanr. Hareket, eer sa
natsal olarak, hatt fiziksel olarak alglanacaksa, alg
mzn ileyiine ve duygularmzn ritmine uymaldr. Br
sanat yapt, bir imgenin, bir ruhsal durumun, bir d
mn ya da bir entrikann derece derece tepe noktasma
kadar gelimesini gstermelidir ve mge'nin en usta boks
eldivenleriyle de olsa okuru bir utan br uca frlatmamaldr. Mayakovski'nin yaptlannn her cmlesi, her de
yii, her imgesi kendi bana bu tepe noktas olmak iin
zorlanr. Yaptn btnnn bir tepe noktasna sahip ol

139

maynn nedeni de budur. Okurda, kendini paralarda

tketiyormu duygusu uyanr ve btns bir trl yaka
layamaz. Bir daa trmanmak zordur ama ekilen zah
mete deer; sabanla srlm bir toprakta yrmekse,
ayn lde zor ama ok daha zevksizdir. Mayakovski'nn
yaptlarnda doruk yoktur; isel bir disiplinleri yoktur.
Paralar btne uymay kabul etmezler. Her para ayr
olmaya abalar, btnn karlarn gzetmeden kendi
dinamiini gelitirir. Bir varli< ve dinamizm kazanamamasnn nedeni de budur. Ftristler yaptlarnda kelimele
rin ve imgelerin sentetik bir anlatmn henz elde ede
memilerdir.
150 Milyonsun Devrimin iiri olmas gerekiyordu.
Ama olmad. Geni bir planda kurulan bu yaptn btn,
Ftrizm'in kusur ve zayflklar ile kemirilmitir. Yazar
kitle aclarnn, kitle kahramanlnn, yzelii milyon vann anonim devriminin destann yazmak istemitir. Ve al
tna imza da atmamtr. Benim bu iirimin yazar kimse
deildir. Ama bu kiisiz mlkiyet, durumu deitirmez.
iir iddetle kiisel ve bireycidir, hem de kelimenin kt
anlamyla. Sanatn amasz rasgeleliini fazlasyla ta
maktadr. iirde bu mgelere raslanr: Yan iinde yzen
Wilson, Btn ikogo sakinleri, en azndan general rtbesindedirler, Wilson ok tknyor, yalanyor, kat kat
gbek balyor, ve buna benzer eyler. Bu tr imgeler
son derece basit ve kabadrlar ama hi de halka ait de
ildirler; en azndan bugnk kitlelere ait imgeler deil
dirler. i, en azndan Mayakovski'nin iirini okuyacak
olan , Wilsonun fotorafn grmtr. Wilson incedir,
bol miktarda protein ve ya yediine inanmaya hazr ol
sak da, ncedir. i. Upton Sinciairi de okumutur ve ikago'da generallerin yansra mezbaha iilerinin de
bulunduunu biliyordur. Bu yksek perdeli abartmalara
ramen, yine de bu byklerin ocuklarla konuurken
kullandklar trden amasz ye ilkel imgelerde belli bir
pelteklik sezilmektedir. Bu imgelerde grlen basitlik, kabasaba, toptan ve halka ait bir hayalgcnden deil, bir

140

bohem dalgaclndan gelmektedir. Wiisonun bir merdi

veni vardr -Eer yryerek gideceksen, yola genken
k, yalandn zaman tepeye ancak vanrsml van, Wil
son un zerine yrr, dnya snf mcadelesi ampiyo
nas (!) yaplr, Wilson'un drt horozlu toboncalon ve
yetmi keskin kvrm oion bir klc vardr oma vann
bir eli vardr, br eli daha vardr ve o da kemerine soku
ludur. Tabancal kafire kar, eli belinde, kemerine soku
lu silahsz van, eski bir Rus motifidir! iya Murometz (7)
deil midir karmzdaki? Ya da belki, kurnaz Alman ma
kinistlerine kar plak ayaklaryla ilerleyen Budala van?
Wilson, vana klla vurur. Ivan'da drt kilometre ge
niliinde bir yara at... Ama yarann iinden birdenbire
bir baka adam kt. Ve bu minvalde gider. Bu ilkel baladlar ve peri masallan ne kadar yersiz ve daha nemli
si ne kadar hafif kalyorlar ikago makina iilerine ve
snf mcadelesine uygulandklarnda... Btn bunlarn dev
boyutlu olmas amalanmt, ne var ki ortaya kan sa
dece atletiktir; stelik pek kukulu bir atletizmdir bu, i
irilmi toplarla yaplan bir eit parodi (gldrc tak
lit), Dnya snf mcadelesi ampiyonas! am-pi-yo-na!
Ey z-eletiri, nerdesin? ampiyona, ou zaman dala
verenin de iin iine kart bayram yeri gsterisidir. Ne
mge, ne de kelime uygun dmektedir burda. Yzelii
milyonun gerekten dev boyutlu mcadelesi yerine, bir
balad parodisi ve bir panayr ampiyonas. Parodi kastl
deildir ama, bunu sylemek de hibir eyi kurtarmamaktadr.
Amasz imgeler, ydni isel olarak ilenmemi, ta
mamlanmam olan imgeler, bir knnt bile brakmadan yiyip tketirler dnce'yi ve onu politik adan oldu
u kadar sanatsal adan da arptrlar. Neden tabancalara ve kllara kar ivan'n bir eli belindedlr? Neden
7)
lya Murometzi Eski Rus arklannm kahramanlenndan biri. Gl ve btn dmanlanm yenen bir yiglt.
Hayatnn ilk otuz yln hareketsiz geirmi ve kahra
manlk eylemlerine bundan sonra balamtr.

141

teknik bylesine hor grlmel^tedir? vann Wiisondan

daha oz siiahi olduu dorudur. Ama ite bunun iin de
iki eliyle birden alnnak zorundadr. Ve vurulup dm
yorsa eer, bunun nedeni ikago'da generaller kadar i
ilerin de bulunmas ve bu iilerin hatr saylr bir ke
siminin Wilson'a kar ivandan yana olmasdr. Ama iir
bunu ortaya koymamaktadr. Yazar grnte antsal bir
imge elde etmeyi amalarken, aslnda onun zn ldr
mektedir.
Yazar, aceleyle ve geerken, yani bir ama gtmekslzin, btn dnyay iki snfa ayrmaktadr: bir yanda ya
da yzen Wilson ve onunla birlikte samur krkleri ve par
lak byk yldzlar vardr, br yanda da gmlekleriyle
ve Samanyolunun milyonlaryla van vardr. Btn dn
yann kk dekadan dizeleri, samur krklere: Ftristlerln demirden dizeleri, i gmleklerine. Ama genel olarak,
iirde bir anlatm zenginlii ve birka gl, ustaca dize
ve parlak mge bulunmakla birlikte, i gmleklerine adan
m demir dizeler tamamaktadr aslnda. Yetenek eksik
liinin m sonucudur bu? Hayr, sinirlerle ve beyinle olu
turulmu bir Devrim mgesinin, kelime ustalndan
nce gelen bir imgenin eksikliinin sonucudur. Yazar, o 'ka arkaya bir sr imgeyi yakalayp frlatarak, gl insan
oynamaktadr. ini bitireceiz senin, romantik dnya!
Mayakovski tehdit ediyor. Bunda hakldr. Oblomov'un ve
Tolstoyun Koratayevinin romantizmine bir son verilme
lidir. Ama nasl? Yaldr o -ldrn ve kafatasndan kl
lk yapn.
Ama bu, romantizmin ta kendisi, hem de en olumsu
zudur! Kafataslarndon yaplan kl tablalar kullansz ve
sala aykrdr. Ve bu vahet de nihayet... anlamsz m
demek gerekir? Kafatas kemiklerini byle garip bir te
kullanmakla yazar, romantizme yakalanr; en azndan, m
gelerini ne lemi ne de btnletirmitir. Btn dnya
nn zenginliin! cebe indir! Bu senli benli havada Sos
yalizmi anlatmaktadr Mayakovski. Ama cebe indirmek,
hrszlk yapmak demektir. Sorun fabrikalarn ve topran

142

ortaklaa mikszletirilmesiyken uygun mudur bu keli

me? Son derece uygunsuzdur, arpc bir ekilde uygun
suzdur. Yazar bu trden bayalklar, srf Sosyalizm'ie
ve Devrimle dost olmak iin kullanyordur. Ama yzelli
milyon van'n ensesine arkadaa bir aplak indirmek
piri dev boyutlara ykseltmez, sadece yzelli milyon
van bir sayfann sekizde birine ndirger. Senli benlilik,
zorunlu olarak isel bir yaknln anlatm deildir, ama
ou zaman bir politik ve ahldki gevekliin belirtisidir
sadece. Devrimle isel olarak gelitirilmi bir ba, senif
benli bir havay darda brakacak ve Almanlarn mesafe
duygusu dedii eyi getirecektir.
iirin arpc dizeleri, cesur imgeleri ve ok uygun d
en kelimeleri vardr. Sondaki barn zafer ilahisi belki
de yaptn en gl blmdr. Ama bir hareketin bu
lunmay, btne ar bir kayp verdirtmektedir. iirde,
daha sonra zmlenmek zere elikilerin bir younla
mas yoktur. te Devrim hakknda ama i hareketten
yoksun bir iiri mgeler kendi balarna, kendi hayatlar
n yaariar, birbirierine arpariar ve uzaa friatriar. im
gelerin bu karlkl dmanl, kullanlan tarihsel malze
menin dourduu birey deil, hayatn devrimci felsefe
siyle isel bir uyumsuzluun sonucudur. Bununla biriikte,^ biraz da zorionarak airi sonuna kadar okuyup bitir
diiniz zaman, yle sylenirsiniz; bu elerie byk bir
yaprt meydana getirilebilirdi, eer biraz l ve z-eletiolsayd... Belki bu temel eksiklikler Mayakovski'nin ki
iliiyle deil de, onun yaltlm bir kk dnya iinde
almasyla aklanmaldr; ama hibir ey kk bir
grupta yaamak kadar zararii olamaz z-eletiri ve l
lle.
Mayakovskinin talamalar da olgularn ve iiikilerin
zne derinlemesine girememektedir. Talamalar ak
sak ve yzeyseldir. Bir karikatristin yaptnn anlaml
olabilmesi iin, ustaca bir izginin tesinde bireyler ge
reklidir. Sergiledii dnyay avucunun ii gibi bilmelidir.
Saltikov, brokrasiyi ve soyluluu ok iyi tanrd. Yakla-

l-flS

tk bir karikatr (ne yazk kl Sovyet karikatrlerinin yz

de doksandokuzu byledir) hedefi bir parmak boyu, hat
ta bir kl pay karan bir mermiye benzer: hedefe ok
yaklam arha isabet edememitir. Mayakovski'nin ta
lamas da yoklaktr: kenardan yapt ak ak gzlem
ler kimi zaman bir parmak farkyla, kimi zaman da bir ka
r farkyla hedefi koormaktadrlar. Mayakovski, gln
olann kendi maddesinden, konusundan koparlabileceinl ve bir biim'e indirgenebiieceini ciddi ciddi dn
mektedir. Tolamalar kitabna yazd nszde, bir kah
kaha zeti bile sunmaktadr. Eer bu zeti okurken
yznzde akn bir glmsemenin belirmesine yol aan
birey varsa, o da bu kahkaha zetinde glnecek hibr
eyin bulunmamasdr. Yine de, Mayakovskinin yapmay
baardndan daha mutlu bir zet yaplabilse bile, he
defi bulan bir talamann getirdii kahkaha ile, szsel
bir gdklamann dourduu kkrdama arasndaki ayrm
ortadan kalkmayacaktr.
Mayakovski kendisini douran bohem dnyasndan,
olaanst nem tayan yaratc almalara ykselme
yi bilmitir. Ama ykselirken dayand denek bireyci bir
zellik tamaktadr. air, hayatnn koullarna kar, ha
yatn ve hereyden nce de akn boan maddi ve ruh
sal bamllklara kar ayaklanmtr; ve onu sevdiinden
ayran hayatn hakimlerine kzgn ve aclar inde, devrim
ars yapmaya ynelir ve devrimin, Mayakovski'nin bi
reyselliine zgr bir alan tanmayan toplumun zerine
ineceini ilan eder. Yine de, karlksz akn iiri olan
Pantalonsuz Bulut, sanatsal adan onun en nemli ve
yaratc, deney bakmndan da en yrekli ve en umut ve
ren yaptdr. Hatt, byiesine iddetli, youn ve biim
bamszlna sahip bir iirin yirmiiki yirmi yalarnda
bir gen tarafndan yazldna inanmak zordur. Sava
ve ,Evreni, Gizemli Gidrss ve 150 Milyonu bunun
yannda daha zayf kalrlar. Neden? nk Mayakovski
bunlarda bireyci yrngesini brakr ve Devrim'in yrn
gesine girmeye alr. iirin bu abalar alklanabilir.
144

nk genel olarak baka bir yol yoktur onun iin. Bu

nun Hakknda da yeniden bireysel sevda temasna dn
mtr, ama burda Buluttan bir ka adm geridedir,
ilerde deil. Mayakovskinin yalnzca daha geni kavra
y ve daha derin sanatsal hacnnidir, onun yaratc den
gesini daha yksek bir dzeyde korumasn saiayan.
znde toplumsal bir yne bilinli d-'
nnn ok g bir i olduunu grmemek de elde de
ildir. Bu dneminde Mayakovskinin teknii kukusuz
daha ustalam ama kalplamtr da. Gizemli Gld
r ve po Milyonda, kusursuz dizelerin yannda, reto
rik ve szsel cambazlkla dolu ldrc zayflklar da
vardr. Bulutsun organik nitelii, itenlii, erlerden ge
len l bu yaptlarda artk yoktur. Mayakovski ken
dini yineliyor der kimileri; bakalan, Mayakovski t
kendi diye ekler; kimileri de dmanca bir tavrla, Ma
yakovski resmileti diye homurdanr. Ama, gerekten
byle midir bu? Aceleyle ktmser kehanetlerde bulun
maya gerek yoktur. Mayakovski bir delikanl deildir ama,
bl gentir. Bununla birlikte, nndeki glklere gzlerimizi yummamz da doru olmaz. Buluttan canl bir
kaynak gibi fkran yaratc kendiliindenlik artk geri
gelmeyecektir. Ama buna zlmek gerekmez. Kesilmi
bir damar gibi seirerek atan gen yetenek, olgunluk yl
lannda, kendinden emin bir ustala brakacaktr yerini;
buysa sadece sze egemen oluun deil, ama ayn za
manda geni bir tarihsel ve deneysel kavrayn, yaayan
toplu ve bireysel glerin, dncelerin, mizalarn ve
tutkularn ileyiini bir btn olarak anlamann gsterge
sidir. Byle ergin bir ustalk, toplumsal'a kar yzeysel
bir heveskariilkla, barmalarla, hafiflikle ve bktrc bir
vngenlikle, sol elle dhi'yi oynarken br elle de aydnlr kahvesinden nanik ve trl iaretler yapmakla ba
daamaz. Eer airin bunalm -vardr byle bir bunalmhem tikeli hem de geneli seebilen duru, aydnlk Wr kav
rayn yardmyla zlecek olursa, ite o zaman ilerinin
edebiyat tarihisi Gizemsin ve 150 Milyonsun, yarat

14S

cln doruk noktasna giden yolda kanlmaz ve geici

bir alal olduur\u syleyeektir. Biz, Mayakovskinin
gelecein taritisine byle bir zetleme yapma hakkn
vermesini btn kalbimizle stiyoruz.

Bir kol ya da bacak krld zaman, kemikler, kas

lar, lifler, damarlar, sinirler ve deri ne ayn izgi zerin
de kopar ne de daha sonra ayn anda yileir. Bunun gibi
toplumun hayatndaki bir devrimci koputa da, toplumun
ne Ideoiollslnde ne de ekonomik yapsnda e-zamanllk
ve simetri vardr. Devrim iin gerekli olan ideolojik da
yanaklar devrimden nce biimlenir, devrimden kanian
en nemli teorii< varglarsa ok sonralar ortaya kar.
Benzetirmeler ve karlatrmalar yoluyla Ftrizm ve
Devrim arasnda bir zdelik i<urmak ve bylece Ftrizmln proletaryann sanat olduu karsamasna git
mek, hafiflik olur. Ne var k, bu sylenenlerden Ftrizme
kar horgri bir davrann benimsenmesi anlam k
mamaldr. Bizim dncemize gre Ftristler yeni ve
byk bir edebiyatn kuruluunda zorunlu halkalardr. Yi
ne de bu edebiyatm oluumunda nemli bir konak ola
caklardr sadece. Bunu kantlamak iin soruna daha so
mut ve tarihsel bir yaklam gerekir. Ftristler, yaptla
rnn kitlelerin stnde kald sulamasna kar Mancn
Kapitalinin de kitlelerin stnde olduu cevabn ver
diklerinde, kendilerine gre hakldrlar. Elbette, kitleler
kltrel ve estetik ynden hazrlkszdr ve ancak af
ar ykseleceklerdir. Ama bu, Ftrizmin kitlelerden yu
karda oluunun sadece bir nedenidir. Bunun yannda b>r
neden daha vardr. Kulland yntemler ve biimleriyle
Ftrizm, iinde doduu ve -mantksal deii ruhsal ba
kmdan- bugne kadar da terketmedii dnyann, daha
dorusu k-k dnyann belirgin zlerini tamaktadr.
Ftrizmi entelicensiya'nn sabahlndan soymak, bii
mi zden ayrmak kadar zordur. Ve bu gerekletiinde
de Ftrizm yle bir deiiklie uram olacaktr ki, ar
346

tk adna Ftrizm denemeyecektir. Bu olacaktr, ama ya

rn deil. Ama bugn bile, Devrim'in balangcnda oldu
u gibi kendini hkmet tarafndan resm ilan ettirmeye
yanamadan, kendi gcyle ayakta kalmay rendii
takdirde, Ftrizmin birok esi sanat canlandrmak ve
yetkinietirmekte yararii olacaktr. i snfnn leri ke
simleri kltrel bakmdan gelitike, yeni biimler de on
larn bilinlerine girme yollarn kendi balarna ve ba
msz olarak bulmaldr. Sanat, evresinde esnek bir duy
gudalk ve hogr atmosferi olmadan ne yaayabilir ne
de geliebilir. Karlkl iliki ve etkileimin karmak su
reci bu yolda ve Sadece bu yolda yatmaktadr, ii sn
fnn kltrel yetimesi, yreklerinde gerekten bireyler
tayan yeniietiricilere yardm edecek ve onlar etkileye
cektir. Btn kk gruplarda kanlmaz olarak beliren
zentiler alacak ve yaayan filizlerden yeni sanatsal
grevlerin zm iin taze biimler kacaktr. Bu sre,
hereyden nce, maddi kltrn birikimini, zenginliin
artmasn ve tekniin gelimesini gerektirir. Baka bir yol
yoktur. Tarihin sadece Ftristlerin yaptlarn gelecee
saklyacan ve birok yldan sonra kitleler bu yaptlar
iin yeterince olgunlat vakit bunlar ona sunacan
ciddi olarak dnmek mmkn deildir. Bunu dn
mek, hi kukusuz en katksz pesselsm - gemi deeriere
bal kalmak, n. - olur. Bu dnem geldiinde -yle pek k
sa zamanda gelecek de deildir- ve alan kitlelerin kl
trel ve estetik eitimi, yaratc aydnlaria halk arasndaki
uurumu kapattnda, sanat bugnknden deiik bir g
rnme sahip olacaktr. Bu sanatn evriminde Ftrizm^n
zorunlu bir halka olduu da anlalacaktr. Az ey midir
bu?
GRAMSC YOLDA'IN
TALYAN FTRZM ZERNE MEKTUBU
ite, talyan Ftrist hareketi zerine bana sorduu
nuz sorularn karlklar:

147

Savatan bu yana, talyadaki Ftrist hareket, kendi

karakteristik izgisini tmyle yitirdi. Marinetti bu hare
ketle ok az lgileniyor. Bir sredir evli ve zamann kars
iin harcamay ye tutuyor. imdilik Ftrist harekete
Monaristler, Komnistler, Cumhuriyetiler ve Faistler
katlyorlar. Son gnlerde Milanoda haftalk bir dergi
kmaya balad, odi il Principe. Bu dergi, Makyavelin
XV. yzyl italyasno tledii kuramlar formlletiriyor
ya da formlletirme yollarn aratryor; sorun u: ye
rel partileri blen ve ulusu kargaala gtren mcade
leyi, btn portllerin bana geecek ve Sezar Borgla'nm
yerini tutacak yeni bir mutlak hkmdar ortadan kaldrablilr. Dergiyi Ftrist Bruno Corra ve Enrico Settimelii
ynetiyor. 1920 de Roma'da vatanseverlerin yapt gs
teride, krala kar sert bir konuma yapp bu yzden tu
tuklanmasna ramen Marinetti de bugn bu derginin almalanna katlanlardan biri.
Katoliklii seip Isa zerine tarihsel bir inceleme ya
zan Giovanni Papini'nn dndaki sava ncesi Ftrizmln balca szcleri faist oldular. Sava srasnda Ftrlstler, son zafere kadar savasn ve emperyalizmin en
srarl savunucular oldular. Yalnz bir tek faist savaa
kar olduunu bildirdi, bu Aldo Palazzeschi'ydi. Hareket
le balarn koparp en ilgin yazarlardan birisi olduysa
da, sonunda kendi kendine sustu. Kendi almalarnn
btn inde durmadan sava ven Marinetti, evreni
iyiletirecek tek ilacn sava olduunu gstermek iin bir
bildiri yaynlad. Bir zrhl birlik komutan olarak savaa
katld. Son kitab elik Oda, tanklar iin yazlm co
kun bir lahi gibidir. Marinetti, Komnizmin Dnda ba
ln tayan brornde kendi politik retilerini, (kimi
zaman zekice dnceler ieren, ama hep de tuhaf ka
an tahayyllerine reti denebilirse) ortaya seriyor. Ben
talyadan ayrlmadan nce, Turin'in Proletkult kolu,
Ftristlerin bir resim sergisi srasnda Morinettiden bu
hareketin anlamn rgt yesi iilere aklamasn is
tedi. Marinetti bu anya hemen olumlu karlk verdi ve

iilerle birlikte sergiyi ziyarete gitti. Marinetti sergide

ftrist sanatlarn burjuvalara gre nasl ok daha du
yarl olduklann iilere etkili bir biimde aklad. Sava
tan nce. Ftrizm iiler arasnda ok iyi biliniyordu. Ti
raj 20 000 e varan Lacerba (Sebatkr) dergisinin be
te drdn iiler okuyordu. En byk illerin tiyatrolannda yaplan ok saydaki Ftrist sanat gsterilerinde,
genten kimselerin (yar aristokrat ve burjuvalar) saldrlanna kar Ftristleri koruyanlar iiler olmutur.
Marinettinin Ftrist topluluu artk yok. Marinettinin eski yayn organ Poesia, rgt olduu kadar ay
dn olarak da hi bir deeri olmayan Mario Dessi adnda
birisi^ tarafndan ynetiliyor imdi. Gneyde, zellikle Si
cilya'da birok kk Ftrist dergi yaymlanyor ve Ma
rinetti bunlara makaleler veriyor; ama bu gazeteleri
renciler yaymhyoriar ve talyan gramerini bilmemeyi f
trizm sanyorlar.
Ftristler arasndaki en nemli topluluk, ressamlar
topluluu. Roma'da srekli olarak ak duran bir Ft
rist resim sergisi var. Bu sergiyi rgtleyen iflas etmi
bir fotoraf. Antonio Giulio Bragaglia adnda bir sine
ma ve tiyatro ajan.
Ftrist ressamiar arasnda en tannm Giacomo
Balladr. DAnnunzio, hibir zaman iin ftrizm konu
sunda ak bir tavr almad. Ftrizmin, douu srasn
da Annunzioya kesin olarak kar olduunu burada be
lirtmek gerekir. Marinettinin ilk kitaplarndan birisi, Tan
rlar Gidiyor, Annunzio Kalyor adn tayordu. Sava s
rasnda Marinetti ve Annunzionun politik programlar
btn noktalarda birbirine uymu olsa da Ftristler bi
rer kar-Annunziocu olarak kaldlar. Daha sonralar her
ne kadar gsterilere katldlarsa da, Fiume hareketine
pratik olarak hi bir ilgi gstermediler.
Bar anlamasndan bu yana, Ftrizmin kendi zel
liini tmyle yitirdii ve ddha sonra ortaya kan ayr
ayn akmlar iinde eriyip gittii sylenebilir, Gen aydn
larn hemen hepsi gerici. Kemiklemi ve halka yabanc

148
149

eski talyan akademik kitrne kar mcodeie arala

rn ftrizmde gren iler, eski tartmalara az ilgi
duyuyorlar. Zaten silh elde zgrlkleri iin savamak
zorundalar imdi byk endstri kentlerinde, edebiyat
tan ve sanattan yana iilerin yaratc dncelerini
uyandrmay amalayan Proietkult n program, zaman
olanlarm ve byle sorunlarla ilgilenmek isteyenlerin ener
jilerini alp kullanmaya ynelmektedir.
Moskova, 8 eyii 1922

Beinci B^^ian

FORMALST R OKULU VE MARKSZM

Devrim ncesine ait ideolojik eistemlerin zayflam

yanklann bir yana brakrsak, Sovyet Rusyada bu yllar
da Marksizme kar koyan tek teori. Formalist {biime!
sanat teorisidir. Paradoks urdadr: Rus Formalizmi ken
dini sk skya Rus Ftrizmine balamt, oysa Rus F
trizmi politik olarak Komnizmle uzlarken Rus Forma
Uzmi de btn gcyle teoride Marksizm kar kyor
du.
Viktor klovski, Ftrizmin teorisyeni ve ayn za
manda da Formalist okulun nderidir. Onun teorisine g
150

151

re, sanat her zaman kendine-yeterii biimlerden olu

mutur ve bu da ilk kez Ftristier tarafmdan anlalm
tr. yleyse Ftrizm tarihin iik bilinli sonat, Formalizm
de ilk bilimsel sanat okuludur. klovski'nin abalar sa
yesinde -ve hi de kmsenecek bir erdem deildir buisanat teorisi ve ksmen de sanatn kendisi nihayet bir
kimya konumuna ykseltiim'itir. Formalist okulun mjde
cisi, sanatn lk kimyageri, geerken, Devrime gtren
bir kpr arayan ve bu kpry de maddeci tarih anla
ynda arayan uzlac Ftristleri de dosta sarsalamaktadr: Byle bir kpr gereksizdir, Ftrizm btny
le kendine yeterlidir.
Bu formalist okulun zerinde biraz durmamz gerek
tiren ki neden var. Birincisi, okulun kendisi in: For
malist sanat teorisinin yzeyselliine ve gerici niteliine
ramen Formalistlerin aratrmalarnn belli bir paras
gerekten yarariidr. kinci neden de Ftristlerle ilgilidir:
Ftristlerin yeni sanatn tek temsilcisi olma savlar ne
kadar temelsiz olursa olsun, Ftrizm, gelecein sanatn
tiazriayan srecin dna atlamaz.
Nedir Formalist okul?
Bugn klovski, Jirmunski, Jakobson ve tekiler ta
rafndan temsil edildii ekliyle, son derece kibirii ve ol
gunlamam bir akmdr bu. Formalizm, biim'in iirin
z olduunu ileri srdkten sonra, kendi grevini de
ilrierin etimolojisinin ve szdiziminin byk lde be
timsel (tasviri) ve yarnistatistiksel bir zmlemesine ve
yinelenen sesli ve sessiz harflerin, hecelerin, sfatlarn
saylmasna indirgemektedir. Formalistlerin iirin ya da
poetikann z kgbul ettikleri bu zmleme almas,
hi kukusuz gerekli ve yarariidr, ama bunun ksmi, yar
dmc ve hazrik nitelii de aklda tutulmaldr. Byle bir
yntem iirsel tekniin ve iirin zenaat yanyla ilgili
kurallarn zorunlu bir esi olabilir. Nasl bir e-anlml
kelimeler stesi yapmak ve bunlarn saysn artrarak
szsel kravyesini geniletmek bir air ya da yazar iin yarariysa, bir kelimeyi sadece isel anlamna gre deil

152

oma ayn zamanda akustik ynyle biriikte deeriendirmek de bir air in yle zorunludur: nk kelimeler, in
sandan insana hereyden nce akustik araclyla ile
tilirler. Formalizmin yntemleri de, meru snrlar iinde
kald srece, biimin sanatsal ve psikolojik zellikleri
ni (biimin ekonomisi, devinimi, kontrast'iar, abartma
lar, vb.) aydnlatmakta yardmc olabilir. Bu da, sanat
nn dnyay alglamas iin bir yol -yollardan birini- aa
bilir ve gerek tek tek sanatlarn gerek btn bir sanat
okulunun toplumsal evreyle ilikilerinin ortaya karl
masn kolaylatrabilir. Konumuz henz gelimekte olan
modern ve yaayan bir okul olduu srece, onu toplum
sal bir sondaj ile yoklamann ve snfsal kkenlerini ay
dnlatmann, iinde bulunduumuz bu gei aamasnda
dolaysz bir nemi vardr, nk bylece yalnz okur de
il sanat okulunun kendisi de kendine bir yn izebile
cek, yani kendini tanyacak, artacak ve ynlendirecektir.
Ama Formalistler, yntemlerine, istatistiin toplum
sal bilimlerdeki nemine ya do mikroskobun biyolojik bi
limlerdeki rolne benzeyen salt yardmc, ikincil ve salt
teknik bir rol verilmesiyle yetinmemektedir. Hayr, onlar
ok daha ileri gidecektirier. Onlara gre szl sanatn
kesin ve son amac kelime, betimsel sanatiann da renk
tir. iir bir sesler bileimi, resim de renk lekelerinin bile
imidir; sanatn yasalan ise kelimelerin ve renk lekeleri
nin bileimlerinin yasalardr. Bize gre szl malzemey
le ilgili istatistik ve mikroskobik almaya bir anlam ve
ren toplumsal ve psikolojik yaklam, Formalistlere gre
sadece simyadr.
Sanat hep hayattan bamszd ve onun rengi. Ken
tin kalesinde dalgalanan bayran rengini hi yanstma
mt. (klovski). Deyie, szse] ktleye uyarlanma, i
irin tek zorunlu esidir. (R. Jacobson, Yakn Zamann
Rus iiri). Yeni bir biimin peinden yeni bir erik ge
lir; bylece biim ierii belirler. (Kruyonikh). iir, kendi inde de deeri olan kelimeye biim vermektir. (Ja153

cobson), ya da Khlebrtikovun dedii gibi, Kendi bana

da birey olan kelime, vb.
Evet, talyan Ftristler!, lokomotifi, pervaneyi, elek
trii, radyoyu, vb. kendi alar iinde anlatabilmek iin
kelimenin iinde bir rol aramlardr. Baka bir deyile,
hayatn yen! ieriini anlatmak iin yeni bir biim ara
mlardr. Ama bunun, iir dlll alannda deil gazeteci
lik alannda bir reform olduu grlmtr (Jacobson).
Rus Ftrizminin durumu ise ok ayrdr; o, szsel kt
leye uyarlanmay sonuna kadar gtrmektedir. Rus Ftrlzmlnde, biim ierii belirlemektedir.
Evet, Jacobson, bir dizi yeni iirsel yntemin, kent
leme olgusunda kendisine uygulama (?) alan bulduu
nu teslim etmek zorunda kalmaktadr. Ama burdan
kard sonu udur: Dolaysyla Mayakovski ve Khlebnlkov da kentsel iirler yazyorlar. Bir baka deyile, ai
rin gzne ve kulana arpan ve onlar yeniden eiten
kent kltr, aire yeni biimler, yeni imgeler, yeni sfat
lar, yeni ritmler esinlememi, tam tersine, rasgele ve ken
di bana doan yeni biim, airi yeni malzemeler ara
maya zorlam ve bylece onu kent ynne doru itmi
tir! Szsel ktlesnin geliimi, Odiseyden Pantolonlu
8uluta kadar kendi keyfince yolculuk yapmtr; mea
lenin, kandilin, elektrik lambasnn bununla hi mi hi (!gisi yoktur! Bu gr asnn ocuka yetersizliinin g
ze batar bir hale gelmesi iin, sadece ak bir ekilde
formlletlrilmesi yetecektir. Gelgelellm, Jacobson diret
meye abalar; ayn Mayakovskinin u trden dizeleri de
olduunu syler: Beyinsiz insanlar, terkedin kentieri.
stelik Formalist okulun teorisyeni derin bir kantlama
getirmektedir: Bu nedir; bir mantk elikisi mi? Ama
brakn bokalar aire dnceler yaktrsn. Bir airi
dnceler ve duygular yznden sulamak, hain Judas oynayan aktr dven Ortaa seyiroisinin davra
n kadar samadr. Ve byle srp gider.
Btn bunlarn, nl bir ukal olan edebiyat hoca
mza kalemi batrmak gibi kendi bana anlaml ve
154

ak bir amala, ok yetenekli bir lise rencisi tarafn

dan yazld bellidir. Cesur yenilikiierimiz kalemi batr
mada ustadrlar, ama kalemlerini teorik ya da gramafk
olarak nasl kullanacaklarn bilmemektedirler. Bunu ka
ntlamak da g deildir.
Elbette, Ftrizm yeni biimini bulmazdan ok daha
nceleri, kentin getirdikierini, tramvay, elektrii, otomo
bili. telgraf, pervaneyi, kabareyi (zellikle kabareyi) his
setmitir. Kent kltr Ftrizmin bilinaltnn derinlikle
rine yerlemitir ve Ftrizmin sfatlar, etimolojisi, szdizimi ve rltnui de bu biiini zopteden kent ruhuna sa
natsal bir biim verme abasndan baka birey deiidir.
Ve Mayakovskinin Beyinsiz insanlar, terkedin kentleri!
diye barmas da, iliklerine kadar kentlemi bir adam,
zellikle kenti terkedip de sayfiyeye gittii anda ak
ve arpc bir ekilde bir kentli olduunu ortaya koyan bir
adam ele vermektedir. Sorun asla bir airi da vurduu
dnce ve duyguiaria suiomak (bu kelime birtakm
eyieri karyor!) deildir. Elbette, bunlar davurmakta
setii yol airi air yapan eydir. Yine de, bir air, ken
di dnda yatan grevleri yerine getirmek iin yaratt
ya da kabul ettii okulun dilini kullanacaktr. Ve bu, ken
dini lirizmle, kiisel ak ve kiisel lmle snrlad za
man bile geerlidir. iir biimindeki bireyse! forkiiklar,
bireysel miza farkllklarn yanstmakla birlikte, ayn za
manda gerek duygunun kendisinde gerekse bunu davurma ynteminde yknme ve allm kullanmlarla da
birlikte gider. Yeni bir sanat biimi, geni bir tarihsel a n
tmda alnrsa, yeni gereksinmelere bir cevap olarak do
ar. hayatla ilgili lirik iirden bir rnek airsak diyebi
liriz ki, cinselliin fizyolojisiyle ak stne bir iir arasn
da, bireysel, soydan gelen ve toplumsal eler tayan
karmak psikolojik iletme mekanizmalar bulunmaktadr.
Soyaekim temeli, yani insann cinsel temeli yava yava
deiirken, akn toplumsal biimleri hzl bir deiiklik
gsterir. Bunlar akn psikolojik styapsn etkiler, yeni
nanslar ve syleyi tarzlar, yeni ruhsa! gereksinmeler.
155

yeni bir l<eiime iazinesl gerei ortaya l<ar ve bylece

bunlar iirin nne yeni talepler getirirler. air sanat
iin malzemeyi ancak toplumsal evresinde bulabilir ve
hayatn yeni drtlerini kendi sanatsal bilinci araclyla
iletir. Kentsel koullar tarafndan deitirilen ve karmarklatjrlan dil de, aire yeni bir szsel malzeme sunar
ve bilinaltnn karanlk kabuundan frlamak isteyen ye
ni duygularn ya do dncelerin iirsel biimlendirilmesi
iin yeni kelime bileimleri getirir ya da yaratlmasn
kolaylatrr. Eer toplumsal evredeki deiiklikler psi
kolojide hibir deiiklik yaratmasayd, sanatta hibir de
vinim olmazd; kuaktan kuaa insanlar, Kitab iVlukaddesln ya da eski Yunanllarn iiriyle yetinmeye devam
ederlerdi.
Ama Formalizmin filozofu zerimize atlr ve bunun^
sadece, iir dili alannda deil gazetecilik alannda ye
ni bir biim sorunu olduunu syler. te o zaman arpl
ma dneriz, biz de! O halde yle diyelim: iir bir rpor
tajdr, ama kendine zg, byk bir rportaj.
Katksz sanat ve ideolojik sanat konulu tartma
lar, liberallerle poplistler orasnda olmutu. Bu tart
malar bize gre deildir. Maddeci diyalektik bunun s
tnde yer alr; nesnel bir tarihsel sre asndan, sanat
her zaman tarihsel olarak yararl bir toplumsal hizmet
kardr. Karanlk ve bulank ruh halleri iin gerekli kelime
ritmini bulur; duygu ve dnceyi birbirine yaklatrr ya
da kar karya getirir; bireyin ve topluluun ruhsal ha
yatn zenginletirir; duyguyu artr, daha esnek ve daha
uyank yapar; dnce hacmini biriken deneylerin kiisel
yntemiyle deil, ama nceden geniletir; bireyi, top
lumsal grubu, snf ve ulusu eitir. Ve bunu da, belli bir
durumda katksz ya da aka sof tutan bir sanatn
bayra altnda ortaya kp kmadna aldrmadan ya
par. Rus toplumsal geliiminde, saf tutmak, halkla ili
ki kurmak isteyen aydnlarn sloganyd. arlk tarafndan
ezilen ve bir kltrel evreden yoksun braklan aresiz
entellcensiya, toplumun alt tabakalarnda destek aram
156

ve halksa sadece onu dndn, sadece onun in

yaadn ve onu korkun sevdiini kantlamaya a
lmt. Ve tpk halka giden poplistlerin temiz gm
leksiz, taraksz ve di frasz yaamay kabul etmeleri
gibi, entellcensiya da ezilenlerin ac ve umutlarna en do
laysz ve kendiliinden anlatm verebilmek iin sanatn
da biim inceliklerini feda etmeye hazrd. Buna kar
lk katksz sanat, ykselen burjuvazinin, oma hem
burjuva olduunu aka syleyemeyen hem de entellcensiya'y kendi hizmetinde tutmaya alan burjuva
zinin sloganyd. Marksist gr as ise, tarihsel olaroK
zorunlu olmu ama artk gemite de kalm olan bu ei
limlerin her ikisinin de ok uzandadr. Marksizm, bilim
sel aratrmann dzleminde kalarak, hem katksz sa
natn hem de eilimii sanatn toplumsal kaynaklarn ayn
rahatlkla ortaya karmaya urar. Bir airi da vurdu
u dnceler ve duyguibr yznden sulamaya kalk
maz, ama ok daha derin bir anlam tayan sorular or
taya atar; btn zgll iinde belli bir sanat yaptnn
hangi duygular dzenine ait olduunu sorar. Bu dn
ce ve duygulann toplumsal koullarnn neler olduunu
sorar. Bunlann, bir toplumun ve snfn geliiminde tuttu
u yeri aratrr. Sonra, yeni biimin oluumuna hangi
edebi mirasn kartn aratnr. Yeni duygular ve d
nceler karmaas, kendisini iirsel bilincin dnyasndan
ayran kabuu hangi tarihsel drtlerin etkisiyle atlatmtr? Aratrma karmaklaabilir, ok daha ayrntl ve
bireysel bir alana girebilir, oma dayand temel dnce,
sanatn toplumsal sreteki ikincil rol olacaktr.
Her snfn kendi sanat politikas, yani sanat kar
snda bir talepler sistemi vardr ki zamanla deiiklie dH
urar; szgelimi, sarayn ve hkmdarn yceltilmesi, bi
reyi etkilemenin karmak yntemleriyle btnleen oto
matik arz ve talep ilikisi, vb. Sanat saraya oit olma ni
teliini koruduu srece, sanatn toplumsal hatta kiisel
bamll gizli deil tersine aka ilan edilmekteydi.
Ykselen burjuvazinin daha geni, daha ynsal, daha
157

anonim yaps, bir btn olarak katksz sanat teorisi

nin domasna yol anntr, tabii bu teoriden birok sap
malar da olmutur. Yukarda beiirtiidii gibi, poplist
aydnlarn eilimli edebiyat bir snf kar tamaktayd;
entelicensiya, halkn destei olmadan, tarihte bir rol oynamok hakkn kazanamyordu. Ama devrimci mcadele
iinde entelicensiyann snf bencillii ters yz oldu ve
soi kanadnda en yksek zveri biimine brnd. Entelicensiya'nn sanattaki eimiiii sadece saklamamakla
kalmayp bunu aka lan etmesinin ve bylece, baka
eyleri feda ettii gibi, sanat da feda etmesinin nedeni
ite budur.
Sanatn toplumsal bamll ve toplumsal yararlm belirten Marksist anlay, politikann diline tercme
edildiinde, asla sanat kararnameler ve emirlerle boyun
duruk altna alma istei anlamna gelmez. Sadece iiyi
anlatan sanat yeni ve devrimci olarak kabul ettiimiz yo
lundaki gr geree uygun deildir ve airlerden de bir
fabrika bacasn ya da sermayeye kar ayaklanmay di
le getirmelerini istediimizi sylemek samalk olur! El
bette yeni sanat proletaryann mcadelesini ligi alannn
merkezine yerletirmeden edemez. Bununla biriikte, yeni
sanatn ileyecei toprak, numaralanm arazi eritleriyle
de snrl deildir. Tam tersine o btn tarlay enine bo
yuna srmelidir. En dar apl kiisel lirizmin, yeni sanat
iinde mutlak bir varolma hakk vardr. Dahas, yeni in
san, yeni bir lirik iir olmadan biimlendirilemez. Ama bu
iiri yaratmak iin, airin kendisi de dnyay yeni bir tarz
da alglamaldr. Eer airin kucaklad sadece sa ya da
Sabaotun kendisi olursa (Akhmatova, Tsvetaeva, kapskoya ve tekilerinde olduu gibi), o zaman bu sadece ai
rin iirlerinin ne kadar zamann gerisinde ve toplumsal
ve estetik adan yeni insan iin ne kadar yetersiz ol
duunu kantlayacaktr. Bu trden bir terminoloji, yaa
nan hayatn deil kelimelerin srp gitmesi olsa bile, psi
kolojik bir hareketsizlie iaret ediyor ve dolaysyla yeni
insann bilincine ters dyordun Kimse aire konu ve te
158

ma buyurmayacaktr, kimsenin byle bir niyeti yoktur. Bu

yurun, ne istiyorsanz onu yazn! Ama hakl olarak ken
dini yeni bir dnyann kurucusu olarak gren yeni snfn
size yle demesine de izin verin; Onyedinci Yzyl hayat
felsefesini Acmeistlerin diline aktarmak, sizi yeni air
yapmaz. Sanatn biimi, byk lde, bamszdr; ama
bu biimi yaratan sanat ve bundan tad alan seyirci,
bu biimi yaratmak ve ona deer bimek zere kurul
mu bo makineler deildirler. Onlar, tmyle uyumlu ol
masa da belli bir btnl temsil eden kristallemi bir
psikolojiye sahip canl nsanlardr. Bu psikoloji toplumsal
koullarn rndr. Sanat biimlerinin yaratlmas ve al
glanmas, bu psikolojinin ilevlerinden biridir. Ve Forma
listler de ne kadar bilge olmaya alrlarsa alsnlar,
btn teorileri, yaratan ve yaratlan tketen toplumsal
insann bu psikolojik btnln gzden rak tutmalar
gereine dayanmaktadr.
Proletarya Sanatta, kendi inde henz biimlenme
ye balam olan ve bu biimlenite sanattan da yardm
bekleyen o yeni ruhsal gr asnn anlatmn bulmak
ister. Bu bir devlet emri deil, tarihsel bir istekdir. Gc
n de tarihsel zorunluun nesnelliinden almaktadr. Bu
nu ne grmezden gelebilirsiniz, ne de etkisinden kaabi
lirsiniz.
Formalist Okul, kendini nesne! davranmaya zoriuyora
benzemektedir. Sadece beenilerie ve izlenimierie i g
ren gelii gzel eletiriden ve edebiyattan hakl olarak
tiksinmektedir. Snflandrma ve deeriendirme de kesin
izgili ltler aramaktadr. Ama dar gr as ve y
zeysel yntemleri yznden de, srekli olarak grafoloji
ve frenoloji (kafatasna gre zihinsel yaplar incelemekn.) gibi hurafelere dmektedir. Adlarn andmz bU
iki okulsun ayn zamanda insan karakterinin belirienme!
iin katksz nesnel ller getirme grevleri de vardr:
bir insann el yazsndaki izgilerin yuvarlakl ve kafas
nn arkasndaki ilerin says gibi... Yuvariak bir el ya
zsnn Ve kafatasndaki ilerin kiilikle belli bir lintisi

159

olduu dnlebilir; oma bu linti dorudan deildir ve

insan kiilii de bunlardan baret olamaz. Raslansal. ikin
cil ve yetersiz eler ve zellikler zerinde kurulmu olan
bu aldatc nesnelcilik, kanlmaz olarak en kt znel
cilie gtrr. Formalist okulun durumundaysa, bir keli
me tapnmasna yol amaktadr bu. Sfatlar saydktan,
dizeleri tarttktan ve ritimleri ltkten sonra bir Forma
list, ya ne yapacan arm bir insann ifadesiyle hi
sesi kmadan dul'akalr, ya da yzde bei Formalizmden
yzde doksanbel s en eietirisiz sezgiden oluan hi
beklenmedik bir genelleme savurur.

Gerekte, Formalistler sanat teorilerini mantk so

nucuna kadar gtrrtezler. Eer iirsel yarat sreci,
eslerin ya da kelimelerin yan yana getirilmesinden iba
ret grlr ve iirin btn sorunlarnn zm bu iz
gi zerinde aranrsa, o zaman poetikasnn tek eksiksiz
forml u olacaktr: Bir szlk bulun kendinize ve ke
limelerin cebirsel bileimleri ve sra deiiklikleri yoluy
la dnyann btn yaratlm ve yaratlmam iirsel yapllarn meydana getirin. Biimsel olarak dnlrse
Eugene Onegin iki yoldan yaratlabilir: ya kelimelerin
seilii, daha nceden tasarlanm bir sanatsal tasarm a
bal klnr (PukinIn kendisinin yapt gibi), ya da so
run cebir yntemiyle zlr. Biimsel gr asn
dan, kinci yntem daha dorudur, nk ruhsal duru
ma, esinlenie ve baka bu trden kaypak, geici ey
lere bal deildir ve stelik Eugene Onegini yaratrken
bu arada saysz baka byk yapta daha yol aabile
cektir. Bunun iin gereken tek ey, zamanda sonsuzluk
tur. Ama ne nsanlk ne de airin kendisi byle bir son
suzlua sahip olmad in de, iirsel yaptlarn temel
kayna, eskiden olduu gibi, en geni anlamyla nce
den tasarianm sanatsal tasarm olarak kalacaktr, bir
baka deyile, kesin izgili bir dnce, ak anlatml
bir kiisel ya da toplumsal duygu ve belli belirsiz bir iz
lenim. bir ruh hali olarak kalacaktr. Bu znel tasarm,
kendi sanatsa) maddileme yolunu ararken, biim tara
160

fndan uyarlacak, sarslacak ve kimi zaman da balangta kesinlikle grlmemi bir yola itilecektir. Bu, sz
sel biimin, nceden tasarianm sanatsal ide'nin edilgin
bir yansmas deil, denin kendisini de etkileyen eylemli
tolr e olduunu gsterir sadece. Ama byle bir etkin
karlkl iliki -yani, biimin ierii etkiledii ve zaman
.zaman da btnyle deitirdii bir iliki- toplumsal ha
la tn , hatta biyolojik hayatn btn alanlarnda karla
tmz bir durumdur. Ve Darvvinizmin yadsnmas ve ge
vrek biyolojide gerek sosyolojide bir Formalist okulun ya
ratlmas in bir neden de deildir.
Szsel Formalizmden en znel deeriendirmelere raihatikla srayabilen Viktor klovskI, tarihsel-maddecl sa.nat teorisi karsnda ok uzlamaz bir tutum taknmak
tadr. ^eriin'de yaymlad Atn ry adl bir kitap
kta, kk boyutlu sayfada (ksa ve zl sz, klo'vskinin temel ve su gtrmez bir ustaldr) maddeci
sdnat anlayna kar be {lt ya da drt deil, be)
kapsayc kant karyor. Bu kantlar bir gzden gei
relim; bilimsel dncenin son aamas olarak ileri s
rlen (bu ayn mikroskobik sayfa iinde en eitli bi
limsel referanslar da bulunmaktadr) rk, temelsiz savilara bir gz atmann bize zarar dokunmaz.
Eer evre ve retim likileri diyor klovskI. sa^nat etkilediyse, o zaman sanatn temalar bu ilikilere uy
gun den yreleri yanstmaz myd? Oysa, temalar yurt
suzdur. Gzel. Peki ya kelebekler? Danvine gre on
lar da belirli likilere uygun derier, ama bir yerden
;bir yere umaktan da geri kalmazlar; tpk lsz, tar
tsz bir edip gibi..
Neden Marksizmden temalar bir klelik durumuna
:mahkum etmesinin beklendiini anlamak kolay deildir.
Deiik uluslarn ve ayn ulusun deiik snflarnn ayn
temalan kullanmalar gerei, insann hayalgcnn na
kadar smrii olduunu ve insann her tri yaratta, sa
natsal yaratta bile, nasl bir enerji tasarrufu uygulama
ya altn gsterir, o kadar. Her snf, br baka sn161

fm brakt maddi ve kltrel kalt en geni lde

kullanmaya alr. klovskl'nin ne srd kant, kolay
ca retim teknii alanna da aktarlabilir. ok eski ca
lardan beri tat hep ayn tema zerine kurulmutur: din
gil. tekerlekler, ve bir aft. Bununla, birlikte, Romal bir
soylunun iki tekerlekli arabasnn kendi beeni ve gerek
lerine uyumlu olduu gibi. Kont Orlov'un eitli konfor
larla deli arabas da, Byk Katerinann bu gzdesinin
beenisine uyarlanmtr. Rus kylsnn atl arabas da
evinin, ailesinin gereksinmelerine, atnn gcne ve kr
yolunun zelliklerine uyarlanmtr. .Aka yeni teknlir
rnlerinden birl olan otomobil de yine ayn temaya,
yani ki dingil zerinde drt tekerlee dayanmaktadr..
Ama yine de bir kyl atnn Rus karayollarnda bir oto
mobilin farlarndan rkmesi olay da, iki kltr orasndaki:
atmay yanstacaktr.
Eer evre kendini romanlarda gsterseydi diye;
balar kinci kant, Avrupa bilimi, Binbirgece Mosallan'nn, Msrda m, Hindistanda m yoksa randa m yara
tld sorunu zerinde kafa patlatmazd. nsann ve ta
bii sanatnn evresinin, yani eitiminin ve hayatnn ko
ullarnn, onun sanatnda da da vurulduunu sylemek,
byle bir da vurumun kesin corafi, etnografik ve sta
tistik bir nitelik tadn sylemek demek deildir. Kimi
romanlarn Msrda m, Hindistanda m yoksa randa mi'
yaratldna karar vermenin gl hi de artc de
ildir, nk bu lkelerin toplumsal koullarnn birok
ortak yan vardr. Ama Avrupa biliminin bu sorunu z
mek in kafa patlatmas bile, bu romanlarn dzensiz:
bir tarzda da olsa bir evreyi yansttn gstermektedir.
Kimse btnyle kendi dna srayamaz. Bir akl hasta
snn sayklamalarnda bile, daha nceden d dnyadan;
almad hibir ey yoktur. Ama bu sayklamalarn d'
dnyann amaz bir yanstl olduunu dnmek de
bir baka akl hastal olur. Ancak, hastann gemiini
bilen, deneyli ve dikkatli bir psikJyatrist, onun sayklama
larnn ieriinde, yanstlm ve arptlm gereklik,par
162

acklarn bulabilecektir. Sanatsal yarat bir sayklama

deildir elbet; ama o da, sanatn kendine zg kuralla
rna uygun olarak, gerein bir dntrlmesi, bir de
itirilmesi, bir saptnimasdr. Sanat ne kadar fantastik
olursa olsun, boyutlu dnya ve snfl
toplumun
daha dar dnyas tarafndan verilen malzemeden baka
sn kullanamaz. Sanat cennet ve cehennem yaratt
nda bile, sadece kendi hayat deneylerini, ev sahibesi
nin denmemi bor senedine varncaya kadar btn ha
yat deneylerini, karabasana ve hayali biimlere dntryordur.
Eer snf ve kast zellikleri sanatta depolandysa
diye srdrr klovski, o zaman nasl oluyor dd. Byk
Ruslarn kendi soylulan haknda eitli hikayeleri, papaz
lar hakkndaki masallaryla tam bir zdelik gsteriyor?
znde bu birinci kantn baka kelimelerle yinelen
mesidir saiece. Neden papazlar ve soylular hakkndaki
masallar birbirine benzemesin, neden bu Marksizmi
rtsn? Tannm Marksistlerin yazlarnda sk sk top
rak sahiplerinden, kapitalistlerden, rahiplerden, general
lerden ve teki smrclerden sz edilir. Kukusuz top
rak sahibi kapitalistten farkldr, ama bunlarn bir balk
altnda topland durumlar da vardr yleyse neden folk
sanat belli durumlarda aristokratla rahibi, halkn tepe^
sinde oturan ve onlar yamalayan snflarn temsilcileri
olarak birlikte ele almasn? Moor ve Denynin karikatr
lerinde ok kez rahiple aristokrat, Marksizme hi za
rar vermeden yan yana dururlar.
Eer etnografik zellikler sanatta yanssayd, sn
rn ki yanndaki halklarn folkloru birbiriyle deitirilebilir
olmazd ve bir halkn folkloru br halk tarafndan anla
tlmazd.
Grdnz gibi, yazarmz hl yumuamyor. Mark
sizm hi de etnografik zelliklerin bamsz bir yap ta
dn ileri srmez. Tersine, folklorun oluumunda doal
ve ekonomik koullann belirleyici neminin altn izer.
Hayvan yetitiricisi, tarmc ve genel olarak kyl toplum163

larn geliimlerinin v karlkl etkileim yollarnn ben

zerlii, kanlmaz olarak benzer folklorlerin oluumuna
yol aar. Ve ister bu trde temalar, ayr ayr ialklar iin
de ve birbirlerinden bamsz bir ekilde, temel zellikle
riyle trde olan ve bir kyl imgeleminin trde prizma
s iinden yanstlan bir hayat deneyinin yansmas ola
rak ortaya ksn, ister bu masallarn tohumlar elverili
bir rzgarla bir yerden bir yere tansn ve topran uy
gun olduu yerde kk salsn. Burda bizi ilgilendiren so
run asndan bunlar arasnda hi mi hi fark yoktur. Ger
ekte, byk bir olaslkla bu iki yol birbirine karm
tr.
Ve son olarak da klovskI ayr bir kant olarak -Man
tk (yani, Marksizm- L.T.) beinci olarak da yanltr- Yu
nan komedisinden geen ve Ostrovskiye kadar gelen kz
karma temasna iaret eder. Bir baka deyile, eletir
menimiz ilk kantnn zel bir biimini ileri srmektedir,
(grld gibi, Formalistler formel mantkta bile aks
yorlar). Evet, temalar lkeden lkeye, snftan snfa, hat
ta yazardan yazara g ederler. Bu da, insan imgeleminin
tutumlu olduu anlamna gelir sadece. Yeni bir snf, kl
tr yaratmak iin hereye 1,'atan balamaz, ama ge
mii devralr, ayklar, dzeltir, yeniden dzenler ve daha
da bytr onu. Eer alarn telden dme gardroplar byle yeniden kullanma sokulmasayd, tarihsel s
reler hi bir ilerleme gstermezdi. Eer Ostrovski'nin
dram, ona Msrllardan ve Yunanllardan geerek geldiy
se, Ostrovskinin zerinde temasn gelitirdii kat da,
Msrllarn papirsnden ve Yunanllarn parmeninden
geerek gelmitir ona. Daha yakn bir benzeimi alalrh:
keftdl zamanlarnn katksz Formalistleri olan Yunan So
fistlerinin eletiri yntemlerinin klovskinin teorik bilinci
ne girmi olmas gerei, klovskinin kendisinin belirli
bir toplumsal evrenin ve belirli bir an ok pitoresk bir
rn olduu gereini asla deitirmez.
klovskinin be noktada Markslzmi kertmesi, eski
gzel gnlerde Ortodoks Dergislnde Darvvinizme kar
164

yaymlanan makaleleri anmsatyor bize. Eer insann

maymundan tredii yolundaki doktrin doru olsayd, d:ye yazyordu otuz krk yl ncesi Odesasnn bilgili pis
koposu Nikanor, o zaman dedelerimizde belirgin kuyruk
izleri olur, en azndan onlar kendi dedelerinde ve ninele
rinde kuyruk izleri tesbit ederlerdi. kincisi, herkesin bil
dii gibi maymunlar ancak maymun dourabilir... Beinoi olarak do, Darvvinizm yanltr, nk Formalizme, par-,
don, dnya kilise konferanslarnn formel kararlarna di
yecektim, ters dmektedir. Ne var ki, bu derin rahibin
stnl, onun aka passelst (gemii) oluu ve tiysn, Ftrist klovskI gibi fizikten, kimyadan, mate
matikten deil de havari Raul'dan alyd.
Sonat gereksinmesinin ekonomik koullar tarafndan
yaratlmad, tartmasz dorudur. Ama besin gereksin
mesi de ekonomi tarafndan yaratlmamtr. Tersine, be
sin ve scaklk gereksinmesi ekonomiyi yaratmtr. Bir
sanat yaptnn kabul edilmesi ya da yadsnmasna, her
zaman Marksizmin ilkelerine dayanarak karar verilemeye
cei kesinlikle dorudur. Bir sanat yapt hereyden nce
kendi yasasyla, yani sanatn yasasyla deerlendirilmeli
dir. Ama sonatta belli bir eilimin neden tarihin belli bir
dneminde ortaya ktn, yani, kimin bir baka sanat
biimi iin deil de o sanat biimi iin, bir talep yaratt
n ve neden yarattn da ancak Marksizm aklayabil
mektedir.
Her snfn kendi sanatn her ynyle ve btnyle
kendi iinden yaratabileceini ve zellikle, proletaryann
kapal sanat loncalar, evreleri ya da Proleter Kltr
rgt (Proletklt) araclyla yeni bir sanat yaratabile
ceini dnmek ocuka bir davran olur. Her yeni yk
selen snf, bir ncekinin omuzlanna basarak ykselir.
Ama bu sreklilik diyalektiktir, yoni isel itelemeler ve
kopularla bulur kendini. Yeni sanatsal gereksinmeler ya
da yeni edebi ve sanatsal bak alarna olan talepler,
yeni bir snfn gelimesi araclyla ekonomi tarafndan
uyarlrlar; zenginliinin ve kltrel gcnn artyla s
165

nfn durumunda meydana gelen deiiklikler de buna

ii<incil uyarclar eklerler. Sanatsal yarat, sanatn dn
da doan yeni uyanclarn etkisi altnda, eski biimlerin
karmak bir ters yz ediliidir ier zaman. Kelimenin bu
geni anlamyla, sanat da bir hizmetldir. Kendi kendi
siyle beslenen, bedenden aynim, cisimsizlemi bir e
deil, toplumsal insann bir ilevidir, onun hayatna ve
evresine ayrlmaz bir biimde bal olan bir ilevidir. Ve
Rus tarihinde, sanatn belirli smfiara, alt-snfiara ve
gruplara olan bamlln byiesine kesin bir aklkla ele
verdii bir dnemde, klovski'nin. sanatn toplumsal ev
reden mutlak bamszl dncesiyle ortaya kmas
da ne kadar karakteristiktir!
Maddecilik, ne mantkta, ne hukukta, ne de sanatta
biim esinin nemini yadsmaz. Nasl bir hukuk sistemi
mant ve tutarll ile llmeliyse, sanat da biim
alannda gerekletirdikleriyle llebilir ve llmelidir,
nk biim yoksa sanat da yoktur. Bununla birlikte, ya
salarn toplumsal koullardan bamszln ortaya koy
maya alan bir hukuk teorisi de daha temelinde eksik
ve yanl olacaktr. Hukukun itici gc, ekonomide, snf
elikilerinde yatmaktadr. Yasalar, bu olgularn, oma bi
reysel zelliklerinin deil genel niteliklerinin, yani yinelanen ve kalc olan elerin, biimsel ve i uyuma sahip
bir anlatmn verirler sadece. Bugn, tarihte az raslanan
bir aklkla yeni yasalarn nasl yapldn grebiliyoruz:
yasalar mantk tmdengelimle deil ampirik llerle ve
yeni hakim snfn ekonomik gereklerine uyarlanarak ya
plmaktadr. Yntemlerinin ve srelerinin kkleri en uzak
gemite bulunan ve sz iiliinin birikmi deneylerini
temeii eden edebiyat da, yemi an ve onun hakim sn
fnn dncelerini, duygularn, heveslerini, umutlarn
ve bak alarn yanstr. Bunun tesine sramak ola
nakszdr. Ve sramak, hi deilse oktan gemite kal
m bir dneme yo da oktan tkenmi bir snfa hizmet
etmeyenler in gerekli de deildir.
Biimsel zmleme yntemleri gereklidir, ama ye

166

terli deildir. Halk deyilerindeki aliterasyonlar sayabi

lir. bir dn arksndaki eretilemeleri snflandrabilir,
arkda yer alan sesli ve sessiz harflerin dkmn ya
pabilirsiniz. Bu. hi kukusuz folk sanat stne bilgimi
zi u ya da bu ekilde zenginletirecektir; kyllerin to>
humlama sistemini ve bunun zerine kurulu hayat bil
miyorsanz, trpann oynad rol renmemiseniz ve
kilise takviminin kyl iin tad anlama, kylnn ev
lenme vaktinin yo da kyl kadnn dourma vaktinin tod anlama yabancysanz, folk sanatnn sadece d
kabuunu anlayabilecek oma ekirdeine eriemeyeceksinizdir. Kln katedralinin mimari emas, tabann ve ke
merlerinin yksekliinin llmesiyie, orta ksmnn
boyutunun belirlenmesiyle, stunlannn yerlerinin ve bo
yutlarnn saptanmasyla, vb. elde edilebilir. Ama b ir'O r
taa kentinin nasl olduunu, ya da Ortaada Katolik
Kilisesinin ne demek olduunu bilmeden, Kln katedrali
hibir zaman anlalamayacaktr. Sanat hayattan kurtar
ma, onu kendine yeterli bir zenaat haline getirme aba
s, sanat canszlatrr ve ldrr. Byle bir abaya gerek
duyulmas bile, dnsel gerilemenin amaz bir belirti
sidir.
Darvinizme kar teolojik savlarla yukarda yaplan
^benzetirme, okura dsal ve salt talama omalanna y.nelik gelebilir. Bu, bir lde dorudur da. Ama ok da
ha derin bir ilinti de vardr. Formalist teorinin, biraz bireyler okumu olan bir Marksiste, ok eski bir felsefi
melodiyi anmsatmamas kolay deildir. Hukukular ve
ahlaklar (szgelimi, Alman Stammler ve bizim kendi
znelcimiz Mikhallovski) ahlakn ve yasann ekonomi ta
rafndan belirlenemiyeceini, ekonomik hayatn hukuki
ve ethik biimlerden bamsz olarak dnlemeyecei
ne dayanarak kantlamaya altlar. Doru,, yasann ve
ahlakn biimcileri, yasann ve ethikin ekonomiden tam
bamszln ne srecek kadar ileri gitmediler, e
lerin belli bir karmak karlkl ilikisi olduunu kabul
ettiler; ne var ki. bu eler birbirlerini etkilemekle blr167

likte, nerden geldiklerini kimsenin bilmedii bamsz tzer (cevherler) olma zelliklerini de koruyorlard, klovs
ki tarafndan ileri srlen, stetik en1n toplumsal
koullarn etkisinden tam bamszl sav do, zgl bir
abartma rneidir; (bu arada, byle bir savn kkleri de
toplumsal koullarn loinde' yatar); bu, bizim kat gerek
liimizi tepe taklak eden estetiin megalomanisidir. Bu
zelliin dnda. Formalistlerin inalar, btn teki ide
alizm eUlerinde bulunan ayn kusurlu yntemi de ta
maktadr. Bir maddeci iin din, hukuk, ahlak ve sanat,
bir ,V6 ayn toplumsal gelime srecinin ayr ynleridir.
Kendilerini snai temellerinden ayrmlatrsalar, karmaklasaiar, kendi zgllklerini aynntlarma kadar geli
tirip glendirseier de poliitika, din, hukuk, ahlak ve es
tetik yine de toplumsal nsann ilevleri olarak kalacoK
ve onun toplumsal rgtlenmesinin yasalarna uyacak
lardr. Buna karlk idealist, gereklikte, gerekli organ
lar ve ilevleri kendi iinde oluturan bir btnlemi
tarhsel sre deil, belli bamsz ilkelerin -balang
larn ve aklanmalarn yine kendilerinde bulan dinsel,
politik, hukuki, estetik ve etnik tzler- kesimesini, bi'-lemesini ve etkilemesini grr. Hegel'ln (diya
lektik) lidealizmi, bu tzleri (bunlar ncesiz ve sor>rasz kategorilerdir)
treylmsei bir birlie (*)
indir
geyerek belli bir ardklk iinde dzenler. Hegel'de bu
birliin, kendi diyalektik meydana k sreci inde ken
dini eitli elere blen mutlak ruh olmas bir yana,
Hegel'ln sistemi, idealizminden tr deil diyalektik ka
rakterinden tr, tersyz edilmi bir eldivenin insan eli
hakknda bir fikir verii kadar deerli bir fikir verir tarihe
sel gereklik hakknda. Ama Formalistler (onlarn en bC*) Treyimsel: treyie, doua, olua ilikin. Hegelde, treyimsel birlik, btn kategorilerin balangta ken
disiyle blnmemi mutlak varlktan kn ve ayn za
manda da hep ayn kallarn anlatr.-n.

168

yk dehalar da Kant't) gelimenin dinamiine deil, onun

bir kesitine, kendi felsefi aydnlanlarnn gn ve saati
ne raslayan bir kesitine bakarlar sadece. Bu kesitte, nes
nenin (ama srecin deil, nk srelerle dnmyorlardr) karmakln ve eitliliini ortaya koyarlar. Bu
karmakl zmler ve snflandnrlar. Derhal zlere,
anasz ve babasz alt-mutlaklara dntrlen elere ad
verirler: din, politika, ahlak, yasa, sanat. Burda artk ta
rihin tersyz edilmi bir eldiveni deil, ayr ayn parmak
lardan yzlen ve tam soyutiamd derecesine kadar ku
rutulan deri vardr ve bu tarihin eli de, ba, orta ve k
k parmaklarn ve btn br elerin etkileimleri
nin rndr. Estetik e. kk en kk parmaktr
ama en az sevilen deildir.
Biyo'oiide dirimselcilik (vitallsm) de. dnya-srecinin
ayr grnmlerini, ic bantlarn anlamadan, ortaya koy
ma fetiizmin bir baka
eitidir.
Bir toplum-st,
mutlak ahlakn ve estetiin ya da fizlk-st mut
lak dirimsel gcn ne srlebilmesi iin blrtek ey
eksiktir burda: bir yaratc. Bamsz etkenlerin, basz
ve sonsuz elerin eitlilii, maskelenmi bir ok-tanrcltktan baka birey deildir. Nasl Kant' idealizm,
tarihsel olarak, Hristiyanln rasyonalist felsefenin diline
aktarlmasn temsil ederse, idealist biimselletimenin
btn eitleri de, ak Ya <la st rtl biimde, neden
lerin Neden'i olan bir tanrya gtrmektedir bizi. Markslzmin Formalizm tarafndan yadsnmasyla Darvinizm'in teo
lojik yadsnmas arasndaki daha derin ilinti de ite bur
da yatmaktadr.
Formalist okul, l domu bir idealizmin sanat so
runlarna uygulanmasdr. Formalistler hzla serpilen bir
dindarlk gstermektedirler. Onlar, St. Jan'n izleyicisidr1er. Balangta Szn bulunduuna inanrlar. Bizse,
balangta eylemin bulunduuna Inannz. Sz, onun fo
netik glgesi olarak arkadan gelmitir.

169

Altnc Blm

PROLETER KLTR VE PROLETER SANAT

Her egemen snf kendi kltrn ve bunun sonu

cunda kendi sanatn yaratr. Tarih Antik Ca'n ve Dounun klelik zerine kurulmu kltrnn. Ortaa Av
rupasnn feodal kltrn ve gnmz dnyasna egemen
olan burjuva kltrnn tan olmutur. Bu da, proletar
yann da kendi kltr ve sanatn yaratmas gerektii so
nucuna gtrebilir bizi.
Oysa sorun ilk bakta grnd kadar basit de
lldir. Ynetici snfn kle sahiplerinden meydana geidi171

i toplumlar yzyllar boyu varlklarn srdrdler. Aym

ey feodal toplumlar in de sz konusuydu. Burjuva
kltr de, ilk ak ve sarsntl ortaya k dneminden
yani Rnesanstan bolanarak hesaplansa bile, bir beyz yldr yaamaktadr, ama ancak Ondokuzuncu Yz
ylda, hatta onun da kinci yansnda en yksek noktasna
ulaabilmitir. Tarihin gsterdii gibi, egemen bir snf
evresinde yemi bir kltrn oluumu ok zaman gerek
tirmekte ve ancak o snfn politik k ncesine raslayan bir dnemIe tamamlanabilmektedir.
Peki, proletaryann bir proleter kltr yaratmak
iin yeterince zaman var mdr? Kle sahiplerinin, feodo*
beylerin ve burjuvazinin rejimlerinden farkl olarak pro
letarya, ksa sreli bir gei dnemi olarak grr dikta*
trln. Sosyalizme gei konusunda biraz fazla iyim
ser grlere kar biz. dnya lsndeki toplumsal dev
rim dneminin aylar ve yllarla deil onyllarla hesaplana
can, ama yzyllarca da srmeyeceini, hele blnyllarca hi srmeyeceini belirtiriz. Proletarya bu sre iin
de kendi kltrn yaratabilir mi? Bundan kuku duy
makla haklyzdr, nk toplumsal devrim yllan, aman
sz bir snf mcadelesiyle geecektir ve bu yllar iinde
ykm almalan, yeni bir kltrn kuruluundan daha
ok yer tutacaktr. Ne olursa olsun, proletaryann kendi
si, asl enerjisini iktidann ele geirilmesine, korunmasna
ve glendirilmesine, varoluun ve daha sonraki mca
delelerin en acil gereksinmelerine ayrmak zorundadr.
yle ki, proletarya, en yksek gerilimine ve snf kiilii
nin en eksiksiz ortaya kma bu devrimci dnemd
ulaacak ve bylece planl kltrel kurulu olana ok
dar snrlar iinde kalacaktr. Buna karlk yeni rejim
politik ve askeri srprizlere kar kendisini gitgide daha
byk bir gven altna aldka ve kltre! yarat iin
daha elverili koullar belirdike, proletarya da bir Sos
yalist topluluk (community) iinde erimeye balayacak,
kendini snfsal zelliklerinden kurtaracak ve bylece
proletarya olmaktan da kacaktr. Demek ki, proletarya

172

diktatri dneminde, yeni bir kltrn yaratlmas,

yani en geni bir tarihsel lde kltrel kurulu, sz konusu deildir. Ama tarihte eine raslanmadk bir diktatrin demirden kskalarna duyulan gerekliin orta
dan kalkmasyla balayacak olan kltrel kurulu da,
artk bir snf zellii tamayacaktr. Bu dnceler bizi,
bir proleter kltrnn varolmad ve hibir zaman da
varolmayaca sonucuna gtrmektedir. Dorusu istenir
se, buna zlmeye de gerek yoktur. Proletarya, snf kl
trne kesin olarak son vermek ve insanlk kltrnn
yolunu amak iin ele geirir iktidar. Galilw, bu nokta
sk sk unutulmaktadr.
V
Burjuva kltrnn kart olarak proleter kltr
konulu bulank ve belirsiz tartmalann kaynanda, pro
letaryann tarihsel yazgsnn son derece eletirisiz bir
tarzda burjuvazininkiyle bir tutulmas yatmaktadr; Tarih
sel biimler arasnda benzetirmeler yapmaktan baret
olan yzeysel ve katksz liberal bir yntemin r^arksizm
le ortak bir yan otamaz. Burjuvazi ile i snfnn tarih
sel yollar arasnda hibir gerek benzeim, yoktur.
Burjuva kltrnn gelimesi, burjuvazinin bir dizi
devrimle devlet iktidann ele geirmesinden birka yzy.l
nce balad. Burjuvazi henz feodal beyierie ait tabaka
lar arasnda, zel haklanndan yar yanya yoksun bir snfken bile, kltrel hayatn btn atanlannda byk ve
gittike artan bir rol oynuyordu. Bu, zellikle mimarik
alannda kolayca seilebilir. Gotik kiliseleri, dinsel bir
esinin drtsyle ve apansz kurulmadlar. Kln katedolinin mimari ve yontuculuu, insanln maara dev
rinden gnmze kadar mimari alannda geirdii btn
deneyleri zetler ve bu deneyin elerini kendi ann
kltrn (ki son zmlemede, bu an toplumsal ya
ps ve tekniidir) yanstan bir slup iinde birletirir.
Loncalarn eski n-burjuvazisi. Gotik mimarisinin gerek
kurucusudur. Burjuvazi, geliip glendike, yam' zengin
letike, Gotik mimarisimi bilinli ve etkin bir ekilde at
ve kendi mimarik slubunu yaratt, ama bu kez kilise

173

iin deil rendi saraylarn kurmal< iin Temel Gotik'ts

kalmak zere Antik Caa, zellikle Roma ve Marip
mimarisine dnd v btn bunlar, yeni kent topluluu
nun koullarma ve gereksemelerine uygulayarak Rne
sans yaratt (Onbeinci Yzyln lk eyreinin sonlarn
da talya). Uzmanlar Rnesansn Gotik ve Antik a mi
marilerine borlu olduu eleri sayabilir ve hangisinin
ar bastn tartabilirler. Ama Rnesans, kltrel olarok epeyce bir sredir doyuma ulam olan yeni s'nfn kendini Gotik kemerinin altndan kacak ve Gotik
sanatyla ondan nce gelen hereye kendi kullanm iin
bir malzeme gzyle bakacak ve gemiin tekniklerini
kendi sanatsal amalarna ulamak in kullanacak kadar
gl hissettii zaman balamtr. Bu btn teki sanat
lar iin de geerlidir; u farkla ki, zgr sanatlar, daha
esnek olduklar, yani faydac amalara ve malzemeye
daha az baml olduklan iin, ardk sluplar diaylektlini mimari kadar inandrc bir mantkla ortaya koy
mazlar.
Feodal toplum iinde burjuvazi iin daha elverili
kltrel ve politik varolu koullan yaratan Rnesans ve
Reform zamanndan, iktidar burjuvaziye aktaran (Fran
sada) Devrime kadar geen -drt yzyl iinde buiiiuvazinin maddi ve dnsel gc geliti. Byk Fransz
Devrimi ve onun yol at savalar, kltrn maddi d
zeyini geici olarak drd. Ama bunun arkasndan ge
len kapitalist rejim, kendini doal ve lmsz ola
rak yerletirdi.
Bylece, burjuva kltrnn bymesinin ve slup
olarak kristallemesinin temel sreleri, burjuvazinin b-r
mlk sahibi ve smrc snf olarak toplumsal nitelikle
ri ile belirienmiti. Burjuvazi, feodal toplum iinde ona
eitli yollardan sarlarak ve onun zenginliklerini kendine
ekerek maddi bakmdan gelimekle kalmad, bunun ya
nnda, devleti aka ele geirmeden ok nce aydnlar
kendi yanna ekti ve kltrel dayanakzlarm (okullar,
niversiteler, okademiler, gazeteler, dergiler) yaratt. E
174

siz teknolojisi, felsefesi, bilim ve sanat ile Alman burju

vazisinin ta 1918'e kadar iktidarn bir feodal brokratik
kastn ellerinde kalmasna izin verdiini ve ancak Alman
kltrnn maddi temelleri paralanmaya balaynca ik
tidar kendi eline aldn, daha dorusu almak zorunda
kaldn anmsamak yeteriidir.
Burda u karlk verilebilir: kleci toplumun sanat
nn yaratlmas iin binlerce yl gerekti, burjuva sanot
iinse yalnz birka yzyl. yleyse neden proleter sanat
da birka onyl iinde yaratlmasn? Bugn hayatn tek
nik temelleri hi de eskisi gibi deil, dolaysyla hayatn
temposu da bir hayli deiik. lk bakta ok inandnc gelen bu itiraz, gerekte sorunun candamarn atla
maktadr. Kukusuz, yeni toplumun geliiminde, ekono
minin, kltrel hayatn ve sanatn en byk atlm yapa
caklar bir zaman gelecektir. imdilik bunlann hz ko
nusunda yalnzca varsaymlarda bulunabiliyoruz. nsann
gndelik ekmein peinde komann daraltc ve krietici tasasndan kurtulduu, ortak lokantalarn
herkesin
beenisine gre besleyici, itah ac ve temiz yemekleri
hazrlad, toplu amarhanelerin herkesin amarn
tertemiz ykad, ocuklann, btn ocuklann iyi beslen
dii, salkl ve neeli olduu, gne n, temiz havay
albmini zmledikleri gibi bilimi de zmledikleri bir top
lumda, elektriin ve radyonun bugnk gibi zendat olma
d ve bir merkezi dmeye basld onda tkenmez sper-g kaynaklanndan akt bir toplumda, artk ya
rarsz azlann bulunmad, insann zgrlemi ben
cilliinin -dev bir gtr bul- btnyle, evrenin anlal
masna, dntrlmesine ve gelitirilmesine yneldii
bir toplumda kltrel gelime tarihte eine raslanmadk
bir dinamik gsterecektir. Ne var ki btn bunlar, bu
gn pek yakn olmayan, uzun, zoriu bir trmantan son
ra gerekleecektir. Ama biz de zaten yalnzca trman
tan sz ediyoruz burda.
Ama yaadmz dnem de dinamik deil midir? Dinamiktir tabi, hem de en yksek derecede. Ama onun
175

dinamiinin merkezi, politikadr. Sava ve Devrim de d:namiktiier, ama teknoloji ve kitrn zaranno bir dina
miklikti bu. Savan <bir dizi teknik buiua yol at do
rudur. Ama dourduu sefalet, bu buluiann uygulama
ya konulmasn ve bylece hayat devrimciletirme oianaklann uzunca bir sre erteiemitir. Radyoda, havac
lkta ve birok mekanik bulularda byle olmutur. te
yandan, Devrim yeni toplumun nkoullarn yaratr. Ama
bunu eski toplumun yntemleriyle, snf mcadelesiyle,
iddetle, ykmla ve yoketmeyle yapar. Eer Proleter
Devrimii yetimemi olsayd, insanlk kendi ellkileriylo
boulacakt. Devrim en acmasz bir cerrah gibi davra
narak kurtard toplumu ve kltr. Btn etkin gler
politikada ve devrimci mcadelede toplanmlardr, ba
ka herey geri plana itilmi ve bir engel olan herey de
ayaklann altnda ezilmitir. Bu srete de bir gel-git
vardr elbet; sava Komnizmi yerini NEPe brakr, bu
na karlk NEP de birok aamadan geer. Yine de
proletarya diktatrl, znde, yeni bir toplumun klt
rnn retilmesi iin bir rgtlenme deil, oma bu top
lum iin mcadele eden devrimci ve askeri bir sistem
dir. Bu unutulmamaldr. Sannz gelecein tarihisi, es
ki toplumun en yksek noktas olarak, burjuva kltr
nn ldrm gcnn dnyay bir emperyalist savan
kan ve atelerine frlatt 2 Austos 1914 tarihini gs
terecektir. nsanln yeni tarihinin balangc da 7 Ka
sm 1917 olacaktr. nsanln temel gelime evreleri de
sannz aa yukan yle sralanacaktr: ilkel insann tarih-ncesi tarihi; klelie dayanan Antik tarih; sertlie
dayanan Ortaa; zgr cret smrsyle birlikte Ka-,
pitalizm; ve nihayet devletsiz Komne acsz olmasn
umduumuz geiiyle Sosyalist toplum. Ne otursa olsun,
yirmi, otuz ya da elli yllk dnya proleter devrimi tarihe
bir toplum dzeninden brne en g bir trman ola
rak geecek, oma hibir ekilde bamsz bir proleter
kltr a olarak anlmayacaktr. .
Bugn, iinde bulunduumuz bu soluk alma yllann-

176

da, Sovyet Cumhuriyetimizde bununla ilgili kimi yanlsa

malar ortaya kabilir. Biz kltrel alma sorunlarn
gndeme getirdik. stelik bugnk sorunlanmz uzak
bir gelecee yaygnlatrarak, dnsel bir uula prole
ter kltrne imdiden varabiliriz. Amo kltr kuruculu
umuz ne kadar nemli olursa olsun, tmyle Avrupa ve
dnya devriminin yaklamasna bamldr, ikincildir. H
l eskisi gibi sefere km askerlerizdir. Bir gnlk b>
ordugah kurmuuzdur; bu geici dinlenme sresi iinde
gmleklerimiz ykanmal, salarmz kesilmeli ve taranmal ve en nemlisi, tfekler temizlenmeli ve yalanma
ldr. Bugnk ekonomik ve kltrel almalanmzn t
m, iki sava ve iki sefer arasnda kendimizi dzene
sokma almasndan fazla birey deildir. Asl nemli
savalar nmzdedir hl ve belki pek uzamzda da
deildir. amz henz yeni bir kltr a deil, ona
giri dnemidir. Hi deilse yeni bir kltrn yolunu aa
bilmek in hereyden nce eski kltrn en nemli e
lerini politik olarak ele geirmemiz gerekmektedir.
Sorun, gerektii gibi uluslararas boyutlar iinde d
nldnde daha da aydnla kacaktr. Proletarya
mlksz bir snft ve bugn de yledir. Sadece bu bile,
onun, burjuva kltrnn insanln ortak miras haline
gelmi olan kimi elerine sahip olma olanan son de
rece kstlamtr. Bir anlamda, proletaryann, en azndan
Avrupa proletaryasnn kendi reformasyon dnemini ya
am olduu sylenebilir. Bu, Ondokuzuncu
yzyln
kinci yarsnda, dorudan doruya devlet gcn ele ge
irmeye kalkmakszn, burjuva sistemi iinde kendi ge
limesi iin daha elverili yasal koullar elde etmesiylo
olmutur. u var ki tarih, burjuvazinin reformasyonuna ka yzyllk bir sre tandysa, ana izgileriyle
kinci Enternasyonalin dnemine raslayan bu reformaayon (parlamenterizm ve toplumsal reformlar) dnemine
de te o kadar onyl balamtr. kincisi, proletarya,
bu hazrlk dnemi iinde hi de daha zengin bir snf ha
lin gelmemi ve kendi ellerinde maddi zenginlik birlktir177

memitir. Tam tersine, toplumsal ve kltrel bir adan,,

gitgide daha bahtszlamtr. Burjuvazi, kendi zaman
nn kltryle tam olarak silahlanm bir durumda kti
dara gelmiti. Oysa proletarya, sadece kltrn stesin
den gelmenin acil gereksinmesiyle tam olarak silahlan-^
m bir durumda gelir iktidara. ktidar ele geiren bir
proletaryann ilk grevi, daha nce ona hizmet etmeyen
kltr aygtn -sanayiler, okullar, yaynlar, basn, tiyat
rolar, vb.- kendi eline almak ve bylece kendisi iin kl
trn yolunu amaktr.
Bizim Rusyadaki grevimiz, zengin bir kltr gele
neimizin olmay ve son on yln olaylarnn yol at
maddi ykm yznden etrefillemektedir. ktidar ele ge
irdikten ve aa yukar bir alt yl da onu korumak ve
salamlatrmak iin savatktan sonra, proletaryamz
btn enerjisini temel maddi varolu koullarn ve kl
trn alfabesini -kelimenin gerek anlamnda alfabeedinmek iin harcamak zorundadr. Eer Rusyada Sov
yet rejiminin onuncu ylna kadar kendimizi okuma yazma
seferberliine vermisek, bunun bir anlam vardr elbet..
Burda, proleter kltr kavramn fazla geni anlam
da kullandm syleyerek bana kar kanlar olabilir..
Denilebilir ki, btnyle gelimi tam bir proleter kl
tr oimasa da ii snf. Komnist bir toplumda erime
den nce kltre damgasn vurabilir. Byle bir itirazn,
hereyden nce, bir proleter kltrnn varolacan ilnri sren konumdan nemii bir geri ekilme olduunu
kaydetmek gerekir. Proletaryann, diktatrl dnemin
de kltre damgasn vuraca, her trl tartmann te
sindedir. Ne var ki bu, btn maddi ve dnsel alma
alanlarnda btnyle gelimi ve i uyumunu salam
bir bilgi ve sanat sistemi anlamnda bir proleter klt
rnden ok, ama ok farkl bireydir. On milyonlarca in
sann tarihte'ilk kez okuma-yazmay ve aritmetii ren
mesi, bal bana ok nemli bir kltr olaydr. Yeni
kltrn z, ayrcalkl bir aznlk iin bir aristokratik,
kltr deil bir kitle kltr, evrensel ve yaygn bir kl178

tr olmasdr. Nicelik nitelie dnecektir; kltrn ni

celiinin artyla birlikte, dzeyinde ve ieriinde de bir
ykseli meydana gelecektir. Ama bu sre, ancak b'r
dizi tarihsel aamadan geerek geliecektir. Baanl ol
duu lde, proletaryann snf niteliini de zayflatacak
ve bu ekilde bir proleter kltrnn dayanabilecei te
meli eritecektir.
Peki ya ii snfnn st tabakalar? Ya onun ide
olojik ncs? Ne kadar clz da olsa bu tabakann iin
de imdiden bir proleter kltrnn gelimekte olduu
sylenemez mi? Bir Sosyalist Akademimiz ybk mu bizim?
Kzl profesrlerimiz yok mu? te kimileri sorunu bu ka
dar soyut bir tarzda ortaya koyuyorlar. Galiba dn-
len, laboratuvar yntemleriyle bir proleter kltrnn
pekala yaratlabilecei. Gerekte, bir kltrn kuma,
bir snfn aydnlaryla o snfn kendisinin liki ve etkile
im noktalarnda dokunur. Burjuva kltr -teknik, po- :
litik, felsefi ve sanatsal kltr- burjuvazi le onun mucit
lerinin, nderlerinin, dnrlerinin ve airlerinin etkile
meleriyle gelimitir. Okur, yazar yaratm, yazar da
okuru yaratmtr. Bu proletarya iin ok daha geeni
dir, nk onun politikas, ekonomisi ve kltr ancak
kitlelerin yaratc etkinlii temeli zerinde kurulabilir.
Proleter entelicenslya'snn en yakn gelecekteki grevi,
temelinin varolup olmadna bakmakszn yeni bir kl
trn soyut kuruluu deil, ama aka kltr taych- /
dr, yani bugn varolan kltrn en nemli ve zl
elerinin sistemli, planl ve tabii, eletirel bir biimde ge
ri kitlelere aktarlmasdr. Bir snf kltr, o snftan ba
msz olarak yaratlamaz. Ve kltr, ii snfyla i
birlii iinde ve onun tarihsel ykseliiyle yakn bir al
veri iinde kurmak iin de, ana izgileriyle de olsa Sos
yalizmin kurulmas gerekir. Bu sre iinde, toplumun
snf zellikleri giderek glenmeyecek, tam tersine,
Devrimin baarsyla doru orantl olarak erimeye V9
gzden kaybolmaya balayacaktr. Proletarya diktatrl
nn zgrletirici anlam, geici ve ksa sreli olma179

snda, snfsz bir toplumun ve dayanma zerine i<uru!u

bir kltrn yolunu amasnda ve temellerini atmasnda
yatar zaten.
i snfnn geliiminde bir kltr tanmas dnemi
dncesini daha somut olarak aklamak iin, tarihte
snflarn deil kuaklarn ardorda geliini dnelim. Bun
larn sreklilii, k halinde deil gelien bir toplum
veri alndnda, her birinin daha nceki kuaklarca sa
lanan kltr birikimine kendi katksn yapmas le orta
ya kar. Ama bunu yapmadan nce de, her yeni kuak
bir raklk dneminden gemelidir. Varolan kltr benim
seyecek ve kendi tarznda dntrerek eski kuan
kltrnden az ya da ok deiik bir biime sokacaktr
onu. Ama bu benimseyi henz yeni bir yarat deiidir,
yani yeni kltr deerlerinin yaratlmas deil, bunun n
kouludur sadece. Bu sylenenler, belli bir dereceye ka
dar, tarihsel yaratclk dzeyine ykselen emeki kitle
lerinin kaderlerine de uygulanabilir. Yalnz, kltrel
raklk dneminden kmasyla, proletaryann proletarya
olmaktan ktn da burda eklemek gerekir ayrca. Soy
lulardan sonra toplumun st tabakasn oluturan bur
juva snfnn, feodal toplum ats altnda raklk dne
mini geirdiini de burda bir kez daha anmsyalm.
Burjuvazi bu toplumun ara tabakalarnda yer alrken,
kltrn itici gc olmutu. Genel olarak proletaryann
zel olarak da Rus proletaryasnn durumu ise ok fark
ldr. Proletarya, burjuva kltrn temel elerini benim
semeden nce iktidan almak zorundadr; zor kullanaroK
burjuva toplumunu devirecektir; nk bu toplum ona
kltr yolunu kapamaktadr. i snf, kitlelerin kltre
olan susamln gidermek iin devlet aygtn gl
bir pompaya dntrmeye alr. Bu, tarihsel nemi l
lemeyecek kadar byk olan bir itir. Ama kelimeleri
kesin anlamlaryla kullanacaksak eer, bu henz zel
bir proleter kltr yaratmak deildir. On rnein n
de, Proletarya kltr, proletarya sanat ve bunun
gibi eyler, gelecekteki Komnist toplumun kltrn vs

sanatn belirtmek iin iyice eletirilmeden kullanlyor.

On rnein ikisinde, gerekte proletaryann tek tek grup
lan, proletarya ncesi kltrn tek tk elerini elde
ediyorlar. Ve nihayet on rnein beinde ise, ba sonu
belli olmayan ve karma kank dnceler ve szler yer
alyor.
te size son rneklerden bir tanesi; dier yzlercesinin arasnda proleter kltr deyiminin iyi dnl
meden, yanl ve tehlikeli bir kullanl; Ekonomik temel
ve ona uygun den st yap diye yazyor Sizov yoldu
bir dnemin (feodal, burjuva ve proleter) kltrel nite
liini ortaya serer. Bylece burada, proleter kltr d
nemi, burjuva dnemiyle e plana yerletirilmi
oluyor. Oysa proleter dnem diye adlandrlan dnem,
bir toplumsal-kltrel biimden brne, kapitalizmden
sosyalizme geite ksa bir dnemdir yalnzca. Burjuva
rejiminin yerlemesinden nce de birgeisel dnem yer
aimt, ama Burjuva Devrimi, burjuvazinin srekli ege
menliini salamak iin baarsz saylmayacak abalar
gsterdi; oysa Proletarya Devriminin amac, bir snf ola
rak kendi kendini en ksa bir sre iinde ortadan kaldr
maktadr. Bu gei dneminin ksal ve uzunluu, do
rudan doruya Devrimin baarsna baldr. Bir kimse
nin bunu unutabilmesi ve proleter kltr dnemini, feo
dal ya da burjuva kltr dnemiyle e plana yerletir
mesi inanlmaz deil midir?
Eer bu byleyse, bundan bizim bir proleterya bili
mine de sahip olmadmz sonucu mu kar? Tarihsel
maddecilik teorisinin ve Morksn ekonomi politik ele
tirisinin proleter kltrnn paha biilemez bilimsel e
lerini meydana getirdiklerini gerekten ileri sremez mi
yiz?
Hi kukusuz, tarihsel maddeciliin ve artk deer
teorisinin proletarya snfnn silah olduu kadar, genel
olarak bilim iin de snrsz nemi vardr. Sadece Manlfestoda tarih ve felsefe zerine yazlm kitaplklar dolusu
deriemelerden, speklasyonlardan ve profesrlerin tahrl-

180
181

fatlanndan ok daha gerek bir bilim vardr. Ancak Marksizmjn kendiliinden proleter kltrnn bir rn oldu
u sylenebilir mi? Ve yine bizim Marksizmi yalnzca po
litik mcadele iin deil, genel olarak bilimsel sorunlar
iin de kullandmz ileri srlebilir mi?
Marks ve Engels, kk burjuva demokrasisi safla
rndan gelmedirler ve doaldr ki, proletaryann kltryle
deil, bu kk burjuva demokrasisinin kltryle yeti
milerdir. Eer grevleri, mcadeleleri, aclar ve ba
kaldrmalaryla ii snf olmasayd, bilimsel komnizm
de olmayacakt; nk onun iin bir tarihsel zorunluluk
r olmayacakt. Bilimsel komnizm teorisi, burjuva kltrn
amak, kaldrmak amacn tamakla birlikte tmyle bur
juvazinin bilimsel ve politik kltr temeli zerine kurul
mutur. Kapitalist elikilerin basks altnda, burjuva de
mokrasisinin evrenselletirici dncesi, en gz pek, en
onurlu ve en ileri grl temsilcilerinin elinde, burjuva
biliminin tm eletiri silahlaryla, kendi kendini alacak
bir biimde yadsyncaya dein ykseldi. Marksizmin k1 keni budur.
Proletary kendi yntemini Marksizmin iinde buldu;
ama bu birdenbire olmad gibi, bugn bile tamamlan
m saylmaz. Bugn bu yntem, yalnzca politik amala
ra hizmet etmektedir. Diyalektik maddeciliin yntemsel
geliimi ve onun bilgiye geni apta uygulanmas bugn
hl gelecein iidir. Ancak sosyalist bir toplumda Mark
sizm bir bilimsel yarat yntemi, kltrn balca esi
ve arac olmak zere, siyasal mcadelenin tek yanl silah
olmaktan kacaktr.
Btn bilim, az ya da ok egemen snfn eilimini
yanstr; bu, tartma gtrmez bireydir. Kendini pratik
grevlere veren bilim, daha ok doann fethiyle urar
(fizik, kimya ve genel olarak doal bilimler), ' insanla
yapt katklar snf anlaynn dna kar. Bilim, sm
rnn sosyal mekaniine (ekonomi politik) ne kadar sk
balanmsa veya insanln tm deneylerini ne kadar
soyuta genelletirirse (psikolojide olduu gibi oma de182

rneysel ve fizyolojik anlamda deil, felsefi denilen anlam<da), burjuva snfnn bencilliine de o kadar boyun eer
ve insann bilgisine yapt genel katklar da o kadar
nemslzleir. Deneysel bilim olannda, yaplan genelletir.melerin apna bal olarak, bilimsel gvenilirliin ve nes
nelliin deiik dereceleri vardr. Genel bir kural olarak
burjuva eilimleri, dnya gr (vveltanschaung), yn
tem felsefesi gibi yksek alanlarda, kendilerine ok daha
zgrce bir yer bulmulardr. te bu nedenle bilimin ya
psn aadan yukarya kadar, ya da daha dorusu yu
kardan aaya doru temizlemek gerekir; nk st kat
lardan balamak gerekmektedir. Ama burjuva miras olan
bilimin, sosyalist naya uygulanmadan nce, proletarya
tarafndan tmyle gzden geirilerek eletirilmesini d
nmek de ok safa birey olur. Bu, topik ahlaklarn
dedii ile ayn anlama gelir; yeni bir toplum kurmadan
nce proletaryann ahlak, dzeyini. Komnizmin en yksek
ahlak dzeyine ykseltmek gerekir. Gerekte proletarya,
bilimi olduu kadar ahlak da kktenci bir anlayla dei
tirecektir ama yeni toplumu kaba izgileriyle de olsa kur
duktan sonra. Byle sylemekle bir ksr dng iine d
m olmuyor muyuz? Eski bilimin ve eski ahlakn yard
myla yeni bir toplum nasl kurulabilir? te burada biraz
diyalektik gerekiyor; lirik iirden ynetim ilerine, lahana
orbasndan kara buday lapasna kadar her eye bol
keseden doldurduumuz ayn diyalektik.(*) Proletarya n
clerinin, ie girimeden nce, bilinlerini burjuvazinin
ideolojik boyunduruundan kurtarmak iin baz dayanak
-noktalarna ve elverili bilimsel yntemlere yzde yz ge
reksinmeleri vardr; bunun bir ksmn imdiden edinmi
lerdir, bir ksmn da halen edinmektedirler. En eitli ko
ullar altnda ve birok savalarda proletarya kendi temel
.yntemini imdiden denemitir. Bununla birlikte bu. henz
bir proleter bilimi olmaktan epeyce uzaktr. Bir devrimci
ti*) ok eski bir Rus haJk sz; Lahana orbasyla lapadr
bizi besleyen.

183

snf srf Parti henz elektronlar ve iyonlar hipotezini, soyaeklm teorisini, Freud'un psikanaliz yntemini, grece
lik teorisindeki yeni matematiksel gelimeleri kabul edip
etmeme konusunda bir karar vermedi diye, kendi kavga
sn durduracak deildir. Geri proletarya iktidan ele ge
irdikten sonra bilimi zmlemek ve onu yeniden gzden
geirmek iin ok daha geni olanak bulacaktr. Ama
bunu sylemek, yapmaktan ok daha kolaydr. Proletar
yann, Sosyalizmin kuruluunu, birou hl ksa pantolon
la koan yeni proleter bilim adamian, bilimin btn araclannn ve yollannn gerekliini dorulayncaya ve oniann
durumunu aydnla kanncoya kadar ertelemesi szko
nusu deildir. Proletarya gereksiz, yanh ve gerici olduk
lan aka bilinenleri reddetmekte ve bugnk bilimin
yntem ve sonulann, ierdikleri zorunlu gerici snf do
zuyla biriikte alp inasnm eitli olanlonnda kullanmak
tadr. Pratik sonular kendilerini dorulayacak, hakl
karacaklardr, nk byle bir kullanm sosyalist amalaria denetim altna alnd zaman teorinin yntemlerini
ve sonularn ayklayacak ve dzenleyebiiecektir. Ve o
vakle kadar da yeni koullara gre eitilmi bilim adam
ian yetitirmi olacazdr. Ne olursa olsun, proletarya,
bilimin yukardan aaya doru genel bir antlmasma
giriebilmek iin, nce kendi sosyalist inasn yeterince
yksek bir dzeye vardrmal, baka bir deyile, maddi
gvenlii ve toplumun kltrel doyumunu salamaldr.
Bununla, kk derneklerin ve seminerlerin eitli alan
larda gerekletirmeye altktan Marksist eletiri al
malarna kar bir ey sylemek istiyor deilim. Bu, ge
rekli ve verimli bir almadr. Bu almalann her yn
de yaylmas ve derinletirilmesi gerekir. Ne var ki, bu
tr deneylerin ve giriimlerin zgl ariin tariisel a
bamzn genel boyutuna vurarak lebilmek iin de, olgulann ve olayiann deeri hakkndaki Marksist lnn
korunmas gerekmektedir.
Bu sylenenler, daha devrimci diktatrik dneminde
bile proletaryann saflanndan gelme bilgin, mucit, tiyat-

184

rocu ve airierin ortaya kma olasln ortadan kaldnr

m? Kesinlikle hayr. Ama srf ii snfnn tek tek tem
silcileri tarafndan yaratld diye, birtakm baanlan (ok
deerii olsalar bile) proleter kltr saymak, son dere
ce hafif ve yzeysel bir davran olur. Kltr kavram,
gnlk bireysel yaamann perakende varoluuna indir
genemez; bir snf kltrnn baars da tek tek mucit
lerin ve airierin proleter kimlik kartlanyla belirienemez.
Kltr, btn toplumun ya da en azndan onun hakim s
nfnn zelliini yanstan bilgi ve becerilerin organik birtoplamdr. Kltr insan etkinliinin btn alanlann sar
malar, oralara nfuz eder ve hepsini bir sistem iinde
birietirir. Bireysel baarlar bu dzeyin stne kar ve
giderek onu da ykseltir.
'<
Bugnk proleter iirimizle bir btn olarok ii s
nfnn kltrel etkinlii arasnda bu organik karlkl ili
ki var mdr? Olmad ortadadr. Tek tek iiler yo da
ii gruplan, burjuva aydnlonnn yaratm olduu sanat
la ilikilerini gelitirmekte ve onun tekniini imdilik ek
lektik bir tutumla kullanmaktadriar. Ama bu, acaba ken
di i proleter dnyalanna bir anlatm vermek amacn
m tamaktadr? Hayr, byle bir ama tamaktan uzak
tr bunlar. Proleter airierin yaptlannda, ancak sanatla
genel olarak kltrel gelime arasnda sk bir etkileim
yoluyla kurulabilecek olan bir organik nitelik eksiktir.
Bunlar yetenekli proleter edebiyatlannn yaptlardr
ama, proleter edebiyat deildir. Bununla biriikte bu ya
ptlarn proleter kltrnn kaynaklan grevini yapmala- j
n da mmkndr.
Bugnn sanat tarihileri nasl bsen'in tiyatrosunun
kaynaklann kilise gizemciliinde buluyor ya da Izlenmlcilikten ve kbizmden geriye, kei resimlerine doru bir
izgi ekebiliyorsa, bugnk kuan yaptlannda da geiecein kltrnn eitli alanlannn tohumlan, kaynak
lar, filizleri bulunabilecektir. Doann ekonomisind Ol
duu gibi sanatn ekonomisinde de hibir ey kaybol
maz ve sonunda herey birbirine tKilanr. Ama bugn

1S6

iin, gerekte, somut oiarai<, hayatn iinde grdmz

udur ki, proleter l<kenl,i airlerin vermekte olduu yapttar, gelecein Sosyalist kltrn hazrlama srecinin,
yani kitleleri ykseltme srecinin arkasnda yatan plan
la hi de uyum iinde gelimemektedir.
Dubovski yolda, bence kukulu dnceler yann
da, biraz ac ama temelinde tartma gtrmez bir dizi
doruyu dile getiren yazsyla bir grup proleter airini
epey fkelendirmie benziyor. Dubovskinin vard so
nu u: proleter iiri, Kuznitsa grubunda deil, ad bi
linmeyen yazarlaryla fabrikalarn duvar gazetelerinde
bulunmaktadr. Paradokslu bir biimde verilmi de olsa,
burda doru bir dnce var. Ayn ekilde denilebilir ki,
proleter Shakespeareleri ve Goethe'lerl de plak ayakI laryla ilkokullarda kouturmaktadrlar bugn. Kukusuz,
fabrika airlerinin yaptlar, emeki kitlelerin hayatyla,
evresiyle ve karlaryla olan balants bakmndan ok
daha organiktir. Vine de, bu bir proleter edebiyat de(4) il, proletaryann kltrel ykseliinin gzle grlemeyen
srecinin yazyla anlatmdr sadece. Bu ikisinin bir olma
dn yukarda da aklamtk. Gazetelerdeki ii yazla
r. mektuplar, ikayetleri ve iirleri byk bir kltrel de
vi yerine getiriyorlar, topra srp tohum ekmeye ha
zrlyorlar. Ama tam deerli bir kltr ve sanat hasad
ok kr! proleter deil. Sosyalist bir hasat olaL aktr.
Pletniov yolda, proleter iirin yntemleri zerine il
gin bir yazda, proleter airlerinin yaptlannn, sanat de
erleri bir yana, bir snfn hayatyla dorudan balantlanndan tr nemli olduunu belirtiyor. Pletniov yolda,
proleter airlerin kafa yaplannn, proletaryann hayat ve
mcadelesinin genel gidiiyle balantl olarak deiime
uradn, proleter iir, rnekleriyle inandrc bir tarzda
ortaya koyuyor. Bununla, proleter iirinin rnlerinin
hepsinin deil ama ounun kltr tarihi in nemli
, belgeler olduunu da rtlmez bir biimde kantlyor.
Ama bu bunlarn birer sonat belgesi de olduu anlamna

186

gelmemektedir.Duac bir ruh halinden devrimci militan bir

kafa yapsna geen bir ii airle ilgili olarak, sterseniz
bu iirlerin eski biimlere dayandn, zayf ve bilgisizlik
lerle dolu olduunu kabul edelim diyor Pletniov, yine de
proleter airin yetimesinin bir belirtisi deil midir bu?
Elbette, zayf, renksiz ve kltrsz dizeler bile bir airin
ve bir snfn politik ilerleme yolunu yanstabilir ve bir kl
tr belirtisi olarak ok nemii olabilir. Ama zayf, ste
lik kltrsz iirler proleter iiri deildir, nk iir de
ildir. Burada unu kaydetmek ok ilgin olacaktr; Plet
niov yolda, ii airlerin politik evrimiyle, ii snfnn
devrimci ilerlemesi arasnda bir koutluk kurarken, bir
ka yldan beri, zellikle NEP'in kuruluundan bu yana
proleter yazarlarn ii snfndan koptuklarn ok yerin
de olarak saptyor. Pletniov yolda proleter iirinin bu
nalm ve bununla ezamanl Formalizm ve slk eilim. lerini, airierin yeterii bir politik oluumdan gemeyilarine ve Partinin onlara yeterii dikkati gstermemesine
balyor. Pletniovun bundan kard sonuca gre air
ler burjuva ideolojisinin dev basksna kar direnmedi
ler, ona boyun ediler ya da imdi boyun emek zere
ler. Bu kadarck aklama elbette yetersizdir. Burjuva
ideolojisinin bu dev basks nasl bireydir? ok abart
mamak gerekir bunu. Parti proleter iirine daha ok yar
dm edebilir miydi, yoksa edemez miydi; bunu tartma
yalm burda. Ancak bylelikle bu iirdeki direnme gc
nn yokluu sorunu ortadan kalkmad gibi, bu sanatn
yetersiz direnme gcnn yeri de ('Kuznitsa (Demirciler)
bildirisinin slubu gibi) iddetli snf jestiyle doldurulamyor. Gerek u ki. Devrim ncesi dnemde ve Devri
min birinci dneminde proleter airler, iir yazmay ken
dine zg yasalar olan bir sanat olarak deil, kendi mut
suz yazglarndan szlanmak ya da devrimci duygularn
dile getirmek iin bir ara olarak grdler. Proleter air
ler. ancak i sava sonras gelen rahatlamayla birlikte,
son yllar iinde iire bir sanat ve ustalk gzyle bakt
lar. O zaman proletaryann, sanata temel olacak bir kl-

187

tr ortamn henz yaratmad, bununla birlikte byle bir

ortama iyi kt burjuva aydnlannn sahip olduu aka
anlald. Buradaki asl sorun ne Partidir na de onun ye
terince yardim etmeyen yneticileridir; sorun kitlelerin
sonat bakmndan yeterince hazrlkl olmaydr; nk
bilim gibi sanat da bir hazrl gerektirir. Bizim proletaryonm kendi diktatrln salamaya yetecek lde
politik bir kltr vardr ama henz bir sanat kltrne
^ sahip deildir. Proleter airler ortak sava cephesi iin
de yrdkleri srece, daha nce dediimiz gibi, dizele
ri devrimci bir belge deerini tayordu. Ama ne zaman
k sanat ya da ustalk sorunlaryla yz yze geldiler, o
j zaman ister istemez yeni bir ortam aramaya baladlar.
yleyse burada szkonusu olan basit bir ihmal edilme
( ) deil, ama ok daha derinden bir tarihsel be^lirlenitir.
Bununla birlikte bu hibir zaman, kritik blgeye giren ii
airlerin yokolup gittikleri anlamna gelmez. Onlarn a
sndan hi deilse birkann bu bunalmdan daha g
lenmi olarak kacam umarz. Yine bu demek deildir
ki bugn ii airler topluluu yeni ve byk bir iirin te
melini atmaya adaydr. Daha ok byle bir iire gelecek
teki kuaklarn, (kendi bunalm dnemlerinden getikten
sonra) varmalar beklenir. nk, daha uzun bir sre, i
i snfnn yeterli bir kltrel olgunlua varmamasndan
tr, ideolojik ve kltrel sapmalar, kararszlklar, yan
llklar olacaktr.
Edebiyat teknii zerine alma bile, ksa olmayan
bir sreyi gerektiren zorunlu bir aamadr. Teknik, ona
hakim olamayanlar ak bir biimde ele verir. Gen pro
leter airlerin ounun teknie hakim olamadklar ama
tekniin onlara hakim olduu, burda hakl olarak syle
nebilir. Baz yetenekli airler iin bu yalnzca bir byme
sorunudur. Bununla birlikte tekniin stesinden geleme
yenler yapmack, takliti ve hatta maskara gibi gr
neceklerdir. Burdan. iilerin burjuva sanat tekniine ge
reksinmeleri olmod sonucunu karmak.^ son derece
sama olur. Yine de byle bir yanlla denlerin says
188

az deildir: Bize diyoriar, isterse kaba saba, ama bi

zim olan, bize uyan bireyler verin. Bu yanl olduu gi
bi yanltcdr da. Kt sanat, sanat deildir ve dolaysy
la iilerin ona gereksinmeleri de olamaz. Aslna baklr
sa, kaba saba yntem, kitleye kar bir para km
semeyi ierir ve bir snfn gcne kar organik bir g
vensizlik besleyen, ama herey yolunda gittiinde onu
vp duran belli bir politikac tr iin ok belirgin bir
zelliktir. Bu sahte proleter basitletirmesi formln, de
magoglara bakp tekrarlayan drst budalalar da vardr.
Bu, Marksizm deildir, azck proleter ideolojisiyle bo
yanm gerici poplizmdir. Proletaryaya ynelmi bir sa
nat, ikinci snf bir sonat olamaz. Eer bir eyi renme
miz gerekiyorsa, tad tehlikeye bakmakszn, dma
nmzdan bile renmeliyiz. Proletklt gibi bir rgtn ne
mi, yeni bir edebiyat ne kadar hzl yarattyla deil, st
tabakalardan balayarak i snfnn edebiyat dzeyini
ykseltmek iin ne oranda katkda bulunduuyla llr.
Proletarya kltr ve proletarya edebiyat gibi
terimler, hatal bir ekilde, gelecein kltrn, bugnn
dar snrlar iine sktrd iin tehlikelidirier. Bu terim
ler perspektifleri yanl bir yne aktanrior. ltleri ar
ptrlar ve orantlar bozarlar, kk sanat evrelerinin gururiorml tehlikeli bir biimde okarlar.
Eer biz proleter kltr sznden vazgeersek,
peki o zaman... Proletklt ne yapacaz? O zaman,
proletkltsn proletaryann kltrel almalar anla
mna geldiini, baka bir deyile, ii snfnn kltrel d
zeyini ykseltmek iin srdrlen inat bir aba olduu
nu kabul etmemiz gerekecektir. Gerekte, byle bir yorum
proletkltn nemini bir milim kltm olmaz.
t*
Daha nce geerken belirttiimiz gibi Kuznitsa nm
proleter airieri slubun, snf demek olduunu lan et*
mekte ve dolaysyla, baka toplumsal kkenli yazarlarn

188

proletaryaya uygun decek bir sanat slubunu yarata

mayacan sylemektedirler. Bundan do anlalaca ze
re, bileimi ve eilimi itibariyle proleter olan Kuznltsa
grubudur, proleter sanatn yaratacak olan.
slup demek, snf demektir. Ne var ki, slupla s
nf hi bir zaman ayn zamanda domuyorlar. Bir snf
kendi slubunu, son derecede karmak yollardan gee
rek buluyor. Eer bir yazar, sadece,snfma bal bir pro
leter olduu iin drt yol kavana oturup ben prole
taryann slubuyum diyebilseydi, her ey ok kolay ola
cakt.
slup demek, snf demektir; bu yalnzca sanatta
deil, her eyden nce politikada byiedir. nk politi
ka, proletaryann gerekten kendi slubunu yaratt tek
alandr. Peki ama nasl? Hi bir zaman u basit usavurma yoluyla deil; her snfn kendine gre bir slubu var
dr, proletarya da bir snftr, yleyse bir proleter grubu
nu kendi politik slubunu formllendirmekle grevlendi
rir. Hayr, yol ok daha karmaktr. Proletaryann politi
kas, ekonomik grevlerden, rgtlenme hakk iin verilen
mcadelelerden, ngiliz ve Fransz topyaclarndan, bur
juva demokrasisinin nderliindeki devrimci kavgalara ka
tlan iilerden, Kondnist Manifestosundan, olaylarn ak
iinde baka snflarn slubuna boyun een sosyal
demokrasinin kuruluundan, sosyal demokrasinin blnp
komnistlerin ayrlmasndan, birleik cephe iin komnist
lerin verdii mcadeleden geerek gelimitir ve henz
gelecein iinde bulunan bir dizi uraklardan da gee
cektir. Temel hayat gereklerinin salanmasndan sonra
geriye kalan ne kadar enerjisi varsa, proletarya hepsini
bu politik slubun lenmesine harcamtr ve harca
maktadr. Oysa burjuvazinin tarihsel ykselii buna oran
la toplumsal hayatn tm kesimlerinde eit olarak gerek
lemitir. Burjuvazi zenginlemi, rgtlenmi, felsefi ve
estetik ynden kendini yetitirmi ve egemenlik kurma de
neyi edinmitir. Buna karlk ekonomik ynden nasipsiz

190

olan proletaryann kendini belirleme srecinin btn, en

derece tekyanl, devrimci ve politik bir nitelie brnm
ve en yksek anlatmn Komnist Partisinde bulmutur.
Sanattaki ykselii politikadaki ykselile karlat
racak olsaydk, bugn sanat alannda, aa yukar, ilk c
lz kitle hareketleriyle aydnlarn ve tek tk iilerin to
pik sistemler kurma abalarnn birbirleriyle raslat d
neme benzer bir aamada bulunduumuzu sylememiz
gerekirdi. Kuznltsa topluluundan, gelecein sanatna,
proletarya sanatna deil ama sosyalist sanata kendi
katklann yapmalarn diliyoruz. Bununla birlikte bu s-recin son derecede ilkel olan bu gnk aamasnda, Kuznitsaya proleter slubunu dile getirme tekelini vermek
balanmaz bir yanllk olur. Kuznitsanm proletarya
ya gre yeri. Devrim iin sanatsal bir anlatm bulmaya
alan LEF, Krug ve br topluluklarla ayn dz
lemde bulunmaktadr. Ve btn iyi nlyetipize ramen,
bunlardan hangisinin katksnn daha nemli olacan bi
lemiyoruz. rnein birok proleter airinde hi phesiz
Ftrizmin etkisi kendisini gstermektedir. Byk yetenek
sahibi olan Kazin, Ftrist tekniin elerini zmlemi
bulunmaktadr. Bezimenski'yl Mayakovski'siz dnmek
olanak ddr; Bezimenski ise bir umuttur.
Kuznitsanm bildirisi, sanat alanndaki gncel duru
mu son derece karanlk gstermekte ve sulayc bir dit
kullanmaktadr: Devrimin bir dnemeci olan NEP, ken
dini grlerin taklit ve soytarlklarn andran bir sanatla
evrilmi buldu. Hereye bir deme yaplyor... Artk
Belinskiler(*) yok. Sanat lnn zerine alacakaranlk
kyor... Ama biz sesimizi ve Kzl Bayramz ykseltiyor
ruz, ve buna benzer eyler. Proletarya sanatndan, kimi
zaman gelecein bir sanat, olarak, kimi zoman bugnn
sanat olarak son derece tumturakl ve abartmal bir dille
szetmektedlrler: Tek bir kitle olan ii snf, kendine ve
(*) Belinski; 19. yzyln nemli edebiyat tarihisi ve ele
tirmeni.

19

kendi imgesine benzeyen bir sanat yaratmaktadr. Kendi

ne zg dili, ok seslilii, renk zenginlii ve imge bollu
u... basitlii, duruluu, akl ile byk bir slubun g
cn arttrmaktadr. Eer btn bunlar doruysa, o za
man sanat l ve zerindeki alacakaranlk da ne oluyor?
Tartma gtrmez olan bu elikinin bir tek aklamas
olabilin Bildiriyi kaleme alanlar, tevik gren Sovyet sa
natnn alacakaranln brd ln karsna b
yk apl, byk sluplu proleter sanatn karyorlar.
Ancak gerekli takdiri grmyor bu sanat, nk Bellnskiler yok, yerlerini de kendi saflarmzdan birka yazar
yolda alm, bunlar da arabay srmeye alkn. Benim
iin u atl araba kullananlarn arasna katlma tehlikesi
olsa da yine unu syleyeceim: Kuznitsa nn bildirisin
de, bir snf Mesiyanizmi deil, bir kk kliin kurumlan
mas kendisini gstermektedir. Kuznitsa, Ftristlerin,
mgecilerin, Serapiyon Kardeliinin kulland dile e bir
dille devrimci sanatn tek taycs diye szetmektedir
kendinden. Nerede o byk tuvalin, byk slubun sa
nat, o antsal sanat? Nerede? Proleter kkenli u ya da
bu bireyci airlerin yaptlarna ne kadar deer verirsek
verelim burada dikkatli ve titizce yaplan ve bireylere
ynelen bir eletiri almas gereklidir yine de proleter
sanat vardr denemez. Byk laflarla oynamamak gere
kir. Bir proleter slubunun varolmad bir gerekken, ne
rede kalm antsal bir slup! Nerede? Neyin iinde? Pro
leter airler kendi raklk dnemlerini yaamaktadrlar ve
Formalist okulun mikroskopik yntemlerini kullanmadan
da, bata Ftristler olmak zere teki okullarn bunlar
zerine yapt etkiyi saptayabiliriz. Bunu bir sitem olarak
sylemiyoruz, etkilenmek ayp deildir. Ama antsal prole
ter slubu da, hj bir zaman bildirilerle yaratlamaz.
Belinski yok diye szlanyor yazarlarmz. Kuznitsasnn almalarna aydnlarn kk kapal dnyasnn,
kk yuvalarnn, kk okullarnn nfuz ettiini ortaya
koyan yasal bir kant gstermemiz gerekseydi, o zaman
bunu u umutsuz ifadenin iinde bulurduk: Belinskiler

192

yok. Tabii burada Belinskiye her hangi bir kii olarak

deil, Rus toplumsal eletiri hanedannn bir temsilcisi,
eski edebiyatn bir klavuzu ve bir esin kayna olarak
bavuruluyor. Ne var ki, Kuznitsal dostlanmz, proleter
kitlesinin politika sahnesine kmasndan bu yana, bu ha
nedann artk ortadan kalktn kavramama benziyorlar.
Bir anlamda v ok nemli bir anlamda, bu politik yazar
larn soylu hanedannn son temsilcisi olan Plekhanov, bir
Marksist Belinski idi. Belinski'lerin tarihsel rol, edebiyat
aracl ile kamuoyuna uzanan bir hava delii amakt.
Edebiyat eletirisi politikann yerini alm ve onu hazrla
mt. Belinski ve br radikal eletirmenler iin yalnz
ca ipucu, bir sezgi olan, Ekim devrimi anda ete ke
mie brnp Sovyet gereinin kendisi olmutur. Eer
Belinski, ernievski, Dobrolyubov, Pisarev, Mikhailovski
ve Plekhanov, her biri kendi tarznda, toplumsal edebiya
tn birer esinleyicisi ya da bunun da tesinde, yeni do
makta olan bir toplumun edeb esinleyicisi oldularsa, im
di de politikas, basn, toplantlar, makamlaryla tm toplumumuz kendi hayat tarzn yorumlamaya yeterince ye
tenekli deil midir? Btn toplumsal hayatmz bir lda
n altna yerletirilmitir; Marksizmin , mcadele
mizin btn dnemelerini aydnlatmak, btn kurumlarmz eletirinin dner yle her ynden aydnla kar
maktadr. Bu koullarda, Belinskileri
anmsayarak i
ekmek, btnyle solun en dindar poplistlerinin, u vanov-Razumnik'lerin (hi de antsal olmayan) slubuyla,
bir aydn grubunun dnyaya yabanclamasn aa vu
racaktr. Ama Belinski, bir edebiyat eletirmeni olmaktan
ok, kendi anda toplumunun bir klavuzuydu. Eer Vissaryon Belinski, bugn de yayor olsayd, belki de bu
nu Kuznitsadan gizlemiyelim Politbro'nun bir yesi
olacakt. Ve belki de arabasn drt nala koturacakt.
Kendisi de yaknmt ya, bir akal gibi uluyacak bir mi
zaca sahipken, melodik sesler karmak zorunda kalyoi'
diye!

193

Ruha gtrmesin! iirsel llerimizin birou orda huzur

iinde yatyor zaten!
Dar yuvalarn iirinin, dnya yabanclndan {kur
tulmaya alrken evrenciliin yavan romantizmine
dmesi de bir raslant deildir. Buradaki dnce aa
yukan yledir: insan dnyay btnyle, kendi kendini
de bu btnn etkin bir paras olarak duyumsamai ve
bu gr kazandl<tan sonra yalnzca yeryzne deil,
btn evrene doru ynelmeli. Btn bunlar hi kukusuz
ok gzel ve ok byk eyler. Biz Kursk ya do Kaluga'nn kendi halinde insanlarydk, ksa bir sre nce tm
Rusyay fethettik, imdi de dnya devrimine doru yr
yoruz; gezegenimizin snrnda m duracaktk! Hadi, Pro
leter emberini evrenin fs zerine hemen koyalm. Bun
dan daha basit ne var? Altmz bir i bu: apkamz
hereyi iine almaya yetecek byklktedir!
Evrencilik son derece gzpek, gl, devrimci ve
proleter grnyor ya da grnebilir. Gerekte evrencilikte kaamak eler ar basmaktadr: karmak ve sanat
iin zor gelen dnya lerinden kanlmakta ve yldzlararas alanlara klmaktadr. Bylece evrencilik hi bek
lenmedik bir eklld gizemcilie akraba kmaktadr. Ki
inin, yldzlar kralln kendi sanatsal dnyas iine yer
letirmesi, hem de bunu sadece edilgin dnsel bir bi
imde deil, etkin bir dzenlemeyle ve ne kadar astrono
mi bildiinden bamsz olarak yapmas, olduka zor bir
itir, Ama, acil bir grev deildir bu. Hem galiba airisr
de, Samanyolu sakinleri kaplarna vurup bir cevap iste
dii iin deil, dnya sorunlarnn ok zorlukla dile geti*rilebilmesinden tr iddetle baka bir dnyaya sram0 gereksinmesini duyduklan iin Evrenci olmaktadrior.
Ne var kl, gkteki yldzlan yakalamak iin Evrenci adn
almak yeterii deildir, hele evrende yidzloraras boluK1ar yldzlardan daha byk bir yer kaplarken. Ama dik
kat! Dnya grlerindeki ve sanatsal almalarndaki
boluklar yidzloraras uzayn ince maddesiyle doldurma
eilimleri, evrencileri, u maddelerin en incesine, Kutsa^
194

Aralarnda delikanllktan henz kmam olan gen

lerin says bir hayli kabark olduu iin, proleter airierin
nndeki tuzaklar daha da tehlikeli grnmektedir.
Onlarn ounluunu iire ynelten, Devrimin zaferi ol
mutur. Onlar iire henz bir oluumdan geemeden, fr
tna ve kasrgayla, kendiliindenliin kanatlar zerinde
tanarak gelmilerdir. Ama bu ilkel sarholuk, onlar ka
dar burjuva yazariarn da etkilemitir ki sonradan gizem
ci, gerici ve her eitten baarsyla demilerdir bunu.
Gerek glkler ve snavlar, Devrim'in temposu yavala
d, hedefler daha bulanklat, artk akntnn ynne
doru yzme ve yutulan sular esini! kabarcklar halinde
havaya fleme olana kalmad anda, nsann evresi
ne baknmas, kendini bir sipere ekmesi ve bir durum
yarglamasna gitmesi gerektii anda balamtr. te c
zaman dorudan doruya evrene alma stei tKigstermitiri Ya yeryz? Gizemcilerde olduu gibi bunlarda
da yeryz sadece evrene doru bir srama tahtas g
revini yapabilecektir...
Dnemimizin devrimci airierinin iyice yorulmalar
gerekmektedir; ve burda ruhsal pekime heryerde oldu
undan daha ok baldr dnsel pekimeye. Burda ge
reken dengeli, esnek, gereklerie ve sanatsal bir dnya
duygusuyla beslenen etkin bir dnya grdr. inde
bulunduumuz zaman kesitini sadece bir gazeteci giDl
deil, ama gerekten derinliine anlamak ve alglamok
iin, insanln gemiini, hayatn, almasn, mcadele*'
lerini, umutlann, yenilgilerini ye kazand boarlar bil
memiz gerekin Astronomi ve kozmogoni, gzel eylerdirl
Ama hereyden nce insann tarihini ve bugnk hayatn
yasalarn, somut gereklerini, zgn grnmn ve kii
selliini tanmamz gerekir.
*

195

ok gariptir, soyut proleter iiri formlleri retenler,

devrimci Rusyann airi sfatna lierkesten ok hak ka
zanm bir airi grmezden gelmekte, ska gemektedir
ler. Onun eilimlerini yo da toplumsal temellerini tanm
lamak iin aprak eletiri yntemleri gerekli deildir,
bemyan (*) orda durmaktadr ite, yekpare! O Devrim'e
yaklap ona eilmeye tenezzl eden, onu kabul eden bir
air deildir; silah iir olan bir Boleviktir sadee. bemyann benzersiz gc de burdan gelmektedir. Onun iin
Devrim, bir yarat malzemesi deii, onu bulunduu gre
ve atayan en yksek otoritedir. Demyan'm yapt, her trl
sanat gibi sadece son zmlemede deil, znel olarak,
airin bilincinde de bir toplumsal hizmettir. Ve bu, Demyann tarihsel hizmetinin ilk gnnden beri byle olmu
tur. Partlde bym, onun eitli gelime evrelerinin
lolnden gemi, gn gnne snfyla birlikte dnmeyi
V duymay, ve bu dnceler ve duygular dnyasn kimi
zaman masallarn kurnazlyla, kimi zaman arklarn
hzn ve gzkara cesaretiyle, kimi zaman fkeyle, kimi
zaman da bir duygusal dovetle, iir dilinin younlam
dlll iinde yeniden retmeyi renmitir. fkesinde ve
dmanlnda, hibir zaman ar bir heveskrlk, bir yap
macklk yoktur. Di biledii zaman, dnyann en devrimci
Partisinin yerini bulan dmanlyla di biler. Yaptlar
arasnda byk ve kusursuz bir ustaln gcn belli
eden eyler vardr, ama ikinci snf gnlk gazetecilik d
zeyini amayanlar da vardr. Demyan sadece Apoiio'nun
onu kutsal zveriye ard ender anlarda deii, oma
hergn, gnn ve,.. Parti Merkez Komitesi'nin isterlerin
gr de rn vermektedir. Bununla biriikte, yaptlar b
tnyle gz nne alnd zaman, yeni ve kendi trn
de tek olan bir olguyu ortaya koyarlar. eitli akmlara
bal kk airier Demyana burun kvrp onu sadece
bir gazete tefrika yazar (hah!) diye hor greceklerine,

belleklerini yle bir yoklayp onun gibi dizeleriyle milyon

lar, ii, kyl ve Kziordu milyonlarn, alarn en b
ynde bu kadar dolaysz ve bu kadar etkin bir biim
de etkilemi bir baka air daha bulsunlar, bulabiliyorlarsa!
Demyan yeni biimler aramyor. Hatt, eski katla
m biimleri kullandn da aka belirtiyor. Ama bu
biimler, Bolevist dncelerin aktarlmas iin esiz
bir cihaz olarak yeni bir hayat kazanyor onun iirierinde, yeniden douyor. Demyan Biedniy yeni bir okul yaratmdd ve yaratmayacaktr. Demyanm kendisi, Rus Ko
mnist Partisi adndaki okul tarafndan, bir daha geri
gelmeyecek olan bir an gereksinmderi iin yaratlm
tr. Metafizik bir proleter kltr kavramndan syrlp
da olaya proletaryann ne okuduu, ne arad, onu s
rkleyenin, dndrenin neler olduu, neyin onu eyle
me ittii, nelerin onun kltr dzeyini ykselttii v by
lece yeni bir sanatn dayanaca temeli hazrlad a
sndan bakabildiimizde, Demyan BiednIyin yaptnn da
proleter ve halk edebiyat olduu, yani uyanm bir hal
kn iddetle gereksindii bir edebiyat olduu grlecek
tir. Eer bu gerek iir deilse, ondan da fazla bir
ey dir.
Tarihte yeni bir kiilik saylamayacak olan Ferdinand
Lassalle bir vakitler Londradaki Marx ve Engeise y
le yazmt: Yapabileceklerimin sadece bir parasn bi
le gerekletirmek iin, bildiimi nasl seve seve yazl
madan brakrdm', bir bilseniz... Bu anlay iinde her
halde Demyan da kendi kendine unlar sylemi olma
ldr: Eski bilmlerie ama Devrim iin yazabileyim diye.
Devrim hakknda yeni ve daha karmak biimlerde yaz
may seve seve brakyorum.

(*) Demyan Biedniy (1883-1945); Yoksul bir kylnn olu

olan Demyan Biedniy 1912 ylmda Bolevik Partisine ye
olmu ve iirlerinin birou Parti dergilerinde kmtr.

196

197

Yedinci Blm

PART'NN SANAT POLTKASI

Edebiyat alannda kim! Marksistler, tek tek ya da

grup olarak Ftristiere, Serapiyon Kardeliisne, mgecilere ve genel olarak btn yol arkadalarna kar
kstah ve saldrgan bir tutum taknmakta. zellikle Pilnyaka veryansn etmek moda oldu: Ftristier bile ayak
uydurdular buna. Pilnyak'm kimi tuhaflklaryla tedirgin
edici olduu tartmasz dorudur: byk sorunlar kar
sndaki hafiflii, ar gsteriilii, ar ve yzeysel 'Irizmi... Ama Pilnyak, Devrim'i taradaki kylnn a
sndan kusursuz bir biimde gstermitir. Pilnyak'm sa199

yesinde Meoniki trenini (1) bir daha unutmayocak e

kilde grmzdr ve btn bunlar imdi her zamankin
den ok daha ak ve elle tutulur bir ekilde nmzde
durmaktadr. Ya Veevolod vanov? Btn kurulu zayf
lklarna, slup karklklarna ve hatta zentilerine ra
men onun Gerillalarn, Zrhl Trenini, Mavi Kum
lar m okuduktan sonra Rusyay yeniden kefetmedik
mi, geniliini, etnik eitliini, geriliini ve zenginliini
daha iyi duymadk m? Bu dolaysz imgesel bilginin ye
rini, her gn ayn yz kelimeyi yerlerini deitirecek
kullanan gazete makalelerinin, tekdze hece arklarnn
ya da Ftrist abartmalarnn alabilecei gerekten d
nlebilir mi? Pilnyak ve Vsevolod vanovu hayatmz
dan kardmz dnelim bir - mutlaka daha yoksul
lam oluruz o zaman. Yol arkadalarna kar hal se
ferleri dzenleyenler- perspektiflere ve orantlara yete
rince dikkat etmeyen bir sefer bu - Krasnaya Novun
(2) ynetmen ve Krug yaynevi yneticisi Voronski yol
da da hedeflerinden biri olarak setiler. Bizce Voronski
yolda parti adna nemli bir kltrel ve edebi alma
yrtmektedir ve gerekten de, tepelerde bir yerden bir
mokalecikle Komnist sanat iin kararnameler yaymla
mak, bu sanatn eziyetli hazrlanna katlmaktan epey
ce kolaydr!
Biim sorununda ise, ar hevesli eletirmecilerimiz,
bir zamanlar (1908 ylnda) Raspad derlemesinde tu
tulmu olan izgiyi hl srdrmektedirler. Ne var ki, ta
c) Yk ve hayvan tayan katar.
(2) Kzl Toprak; 1921de kurulan ve savan balaiigcnia yaymn durduran edebiyat dergisi. 1923te Trokinin Edebiyat ve Devrimcini yayma bu dergi hazrlam
tr. Kuruluundan itibaren, yazar portreleri yapmakla ta
nnan A. Voronski gibi yetenekli bir eletirmen tarafn
dan ynetildi. Voronski 1927de deolojik sapma gereke
siyle dergiden karld. '1932de Krasnaya Nov Komnist
Partisi Merkez Komitesi tarafndan kurulan Yazarlar Birliinin eline geti.
200

rihse! durumlardaki deiikliin ve o zamandan beri mey

dana gelen gler iHkisi deimelerinin anlalmas ve
bir dkmnn yaplmas zorunludur. O srada biz yeral
tna itilmitik ve almalarmz gizli yapyorduk. Devrim
geriliyor ve bir yandan Stolipinin, bir yandan da anar
istlerin ve gizemcilerin kar devrimi her alanda ilerli
yordu. Partinin iinde de aydnlar hibir orantya sma
yacak kadar byk bir role sahiptiler; deiik politik
kanatlara bal aydn gruplar da birbirlerini etkiliyordu.
Bu koullar altnda kendi ideolojimizi, dn tarzmz
korumak iin, 1905den sonra bagsteren reaksiyonun
edebiyat alanndaki yansmalarna kar iddetle diren
mek zorundaydk.
Bugnse bambaka bir sre yer almaktadr; tam
ters dorultuda bir sretir bu. Son zmlemede, ay
dnlarn yaratc almasn belirleyen ve ynetici snfn
lehine ileyen toplumsal ekim (cazibe) yasas, imdi
bizim lehimize dnm bulunmaktadr. Sanat karsnda
ki politikay belirlerken bu gerein gz nnde tutul
mas gerekir.
Devrimci sanatn yalnzca iiler tarafndan yarat
labilecei, geree uygun deildir. nk sz konusu
olan bir ii devrimidir ve srf bu nedenle bu devrim-daho
nce sylediklerimizi yinelersek- ii snfnn enerjisinin
ok azn sanata ayrabilir. Fransz devrimini dolayl ya
da dolaysz olarak yanstan en byk yaptlar Fransz
sanatlar tarafndan deil. Alman, ngiliz ya da baka
lke sanatlar tarafndan yaratlmt. Fransz burjuva
zisi dorudan doruya Devrimi yrtmekle uramak
tayd ve Devrime kendi damgasn vurabilmek iin de.
gcn baka bir alanda harcayamyordu. Bu, politik
kltr olmakla birlikte sanatsal kltre sahip olmayan
proletarya iin daha da geerlidir. Entelicensiya, biim
alanndaki stnlklerinden ayr olarak. Ekim Devrimine
u veya bu lde bir dmanln ya da dostluun izini
tayan edilgin bir politik tavra sahip olmak gibi bahtsz
201

bir ayrcal da slinde tutmaktadr. yleyse, proletarya

dorudan doruya Devrimle liilenirken bu edilgin d
nceli entelicensiyann do Devrimin daha iyi bir sanat
sal grntsn - bu grnt biraz arptlm da olsa vermesi artc deildir. Yol arkadalarnn politik snrlann, istikrarszlklarn ve gvenilmezliklerini ok iyi
biliyoruz. Ama plak Ybyla birlikte Pilnyak', Vsevolod
ivanov, Tikhonov ve Polonskaya ile birlikte Serapiyon
Kardelilnl kaldnreak, Mayakovskiyi ve Yessenin'i yokedersek, gelecekte domas beklenen bir proleter ede
biyatnn birka denmemi senedinden baka ne kalacdkttr elimizde? zellikle, yol arkadalar arasnda say
lamayacak olan ve, umanz, devrimci edebiyatn dna
atlamdyacak olan Demyan Biedniy, Kuznitsa manifes
tosundaki tanm erevesinde proleter sanata dahil edilemsyeOBfline gre, ne kalacaktr geriye?
U* Partlnln kendi doasna hayli aykn olarak, sa
nat ilnnda salt ekletik bir tutuma sahip olduu anla
mna HfM gelir? lk bakta ok inandrc gelen bu kar
sama, aslnda son derece ocukadr. Marksist yntem,
yeni onatn gelime olanaklanm tahmin etme, kaynaklanni ortaya karma ve dorultunun eletirel bir ekilde
aydnlatlmasyla en ilerici ynsemelere yardm etme ola
nan Verir, ama bundan fazlasn yapamaz. Sanat kendi
i yolunu, kendi yntemleriyle yine kendisi amaldr. Sa
natn yntemleri Marksizmin yntemleriyle ayn deildir.
Parti, proletaryay ynetir ama tarihin tarihsel sreleri
ni ynetmez. Partinin dorudan doruya ve zorlayarak,
kararlarla ynettii alanlar vardr. Sadece ibirlii yap
t ve cesaretlendirdii alanlar vardr. Nihayet, yalnz
kendine yn verdii alanlar vardr. Sanat, partinin koI mut vermeye arld bir alan deildir. Parti, koruya
bilir, yardm edebilir ve etmelidir, ama yalnzca dolayl
olarak ynlendirir onu. Devrime itenlikle yaklamaya
alan deiik sanat gruplarna, gveninin snrl kre
disini verebilir ve vermelidir; bylece Devrim'in sanatsal
yansmasna da destek olacaktr. Ama ne olursa olsun.
202

baka edebiyat gruplanyla yanan ve mcadele eden bir

edebiyat grubu durumuna girmeyecektir Parti.
Parti, ii snfnn tarihsel karlann bir btn ola
rak savunur. Yeni bir kltrn ve yeni bir sanatn te
melini adm adm hazrlad iin de, edebi yol arkada
larn ii snf yazarlannn rakipleri olarak deil, byk
yeniden kurulu almasnda ii snfnn gerek ya da
gizil yardmclar olarak grr. Parti, bir gei dnemin
deki edebiyat gruplannn epizodik niteliini bilir ve onlan, tek tek yazarlann snf kimlikleriyle deil de Sos
yalist kltrn hazrlanmasnda tuttuktan ve tutabilecek
leri yer asndan deerlendirir. Eer belli bir grubun kap
lad yeri bugn belirlemek olanakszsa, Parti sabrla
ve anlayla bekleyecektir. Tek tek eletirmenler ya da
okurlar, nceden u ya da bu toplulua sempati besle
yebilirler, Ama Parti, bir btn olarak, i snfnn torihsei karlann savunur ve bu yzden daha nesnel ve
bilgece davranmak zorundadr. Partlnin dikkati iki yanl
olmaldr. Parti, srf iiler oraya yaz gnderiyor diye
Kuznitsaya onay mhrn basmaya yanamamtr ama,
entelicensiyann iinden de gelse, pein olarak hibir
edebiyat grubunu da kendinden itmez; tabii bu grup
Devrime yaklamaya alt ve onun bolanndan biri
ni (bir bo zayf bir noktadr her zanran), kentle ky ara
sndaki, Parti yesiyle Parti d nsanlar arasndaki, ay
dnlarla iiler arasndaki balardan birini glendirme
ye aba gsterdii srece.
Ama bylesl bir politika, Portinin sandt cephesinde
korunaksz, gvensiz kalaca anlamna gelmez m? Bu
nu ileri srmek, byk bir abartma olur. Parti, politik
ltleri klavuz edinir ve sanattaki aka zehirleyici ve
paralayc eilimleri kendinden uzaklatnr, kovar. Bu
nunla birlikte, Parti'nin sanat cephesinde, politika cep
hesinde olduundan daha korunmasz olduu dorudur.
Ama bu, bilim iin de byle deil midir? Katksz bir pro
leter biliminin metafizikilerinin, izafiyet teorisi s'tne
syleyecek neleri vardr? Bu teori, maddecilikle boda203

abilir mi, badaamaz m? Bu sorunla ilgili kesin ka

rar verilmi midir? Nerde, ne zaman ve kim.tarafndan?
Pavlov'un fizyoloii olanndaki almalarnn btnyle
maddeci bir dorultuda olduu, herkes iin, iatta konu
ya yeni girenler icin de apaktr. Peki ama, ya Freud'un
psikanaliz teorisi stne ne diyeceiz? Szgelimi, Yolda
Kari Radek'in (ve benim) dnd gibi maddecilikle
badaabilir mil b, yoksa ona taban tabana zt mdr?
Benzer sorular, atomun yapsyla ilgili yeni teoriler iin
de geerlidir? Btn bu genelletirmeleri yntemsel ola
rak kavrayacak ve onlar diyalektik maddeci dnya g. rnn ine yerletirecek bir bilgin ksayd iyi olurdu.
Bylece, ayn zamanda yeni teorileri snayabilir ve diya
lektik yntemi derinletirebilirdi. Ama korkarm bu a
lma (ki bir gazete ya da dergi makalesi deil, tpk
Trlerin Kkeni ya da Kapital gibi bilimsel ve felsefi
bir dnm noktas olacaktr) ne bugn ne de yarn or
taya karlabilecektir; ya da daha dorusu, byle aaan bir kitap bugn yaratlsa bile, proletaryann silahla
rn duvara ast vakte kadar sayfalarnn almama teh
likesini tayacaktr.

Ama kltrn yaygnlatrlmas almasnn, yani

bir proleter-ncesi kltrn alfabesini edinme almas
nn da eletiriye, ayklamaya ve bir snf ltne gerek
sinmesi yok mudur. Elbette. Ama bu lt politiktir, so
yut bir kltrel lt deii. Politik ltle kltrel lt,
ancak geni bir anlamda Devrim'in yeni bir kltrn n
koullarn hazrlamas anlamnda akrlar birbirleriyle.
Ama bu da, byle bir akmann her zaman kesin olarak
saland anlamna gelmez. Eer Devrim'in zorunlu gr
d yerlerde kpr ya da antlar yktrmaya hakk varsa, biiim alanndaki baars ne kadar nemli olursa ol
sun, devrimci ortam paralama ya da Devrim'in i g
leri olan ii snfn, kylleri ve aydnlar birbirine d
rme tehlikesini getiren her sanat akmna el koymaya daha da fazla hakk vardr. Akas, ltmz poli
tik, zorlayc ve hogrszdr. Ama ite bu yzden de.
204

bu ltn ilerlik alannn snrlarn kesin izgileriyle

ve aka belirlemek gerekmektedir. Ne demek istediimi
daha iyi aklamak iin unu syleyeceim: dikkatli bir
devrimci sansrle birlikte, sanat alannda esnek, geni,
kk partizanca dmanlklardan uzak bir politikamz
olmaldr.
Parti'nin sanat alannda bile bir tek gn braknz
yapsn ve braknz gesin liberal ilkesini izleyemeye
cei, sanrm ok ak olmaldr. Sorun sadece mdaha
lenin nerde balayaca ve snrlarnn ne olacadr, Partinin hangi durumlarda ve neyi semesi gerektiidir. Ve
t)u, LEF teorisyenlerinin, proleter edebiyat ve eletiri
sinin mjdecilerinin neeyle dndkleri kadar basit bir
sorun da deildir.
i snfnn hedefleri, sorunlan ve yntemleri, eko
nomide, sanat alannda olduundan ok daha somut, da
ha belirli ve teorik olarak daha iyi formllendirilmitir.
Yine de. Parti ksa sreli bir ekonomik merkeziletirme
abasndan sonra, deiik ve hatta birbirleriyle mcade
le eden ekonomi biimlerinin yanyana varolduunu tes
lim etmek zorunda kalmtr. Bugn Sovyet Rusya'da
trstler halinde rgtlenmi Devlet sanayileri vardr, bl
gesel nitelikte iletmeler vardr, kiraya verilmi iletme
lerimiz vardr, ayrcalk tannm giriimler, zel giriim
ler, kooperatifler, bireysel kyl iftlikleri, kustari ya
da el sanatlar, kollektif iletmeler, vb. vardr. Devletin
temel politikas, merkezilemi bir Sosyalist ekonomiye
doru ynelmitir. Ama bu genel eilim, belli bir dnm
iin bir ky ve el sanatlar ekonomisini de en geni l
de desteklemeyi iermektedir. Bu olmadan, byk l
ekli Sosyalist sanayie ynelen dorultu, hayata yaban
c bir soyutlama haline gelir.
Bizim Cumhuriyetimiz, Komnist Partisinin ynetimi
altnda iilerin, kyllerin ve kk burjuva aydnlann
birliidir. Teknolojinin ve kltrn gelimesiyle birlikte,
bu toplumsal bileim bir dizi uraktan geerek Komnist
toplumu yaratacaktr. Aktr ki, kyllk ve entellcenl-

205

ya. Komnizme iilerle ayn yoldan gelmeyecektir. Bu

r yollarn sanatta yansmasn bulmas da kanlmazdr.
I Kaytsz artsz proletaryann hareketine katlmayan ay
dnlar (ki bunlar entelicensiya'nm ezici bir ounluunu
meydana getirmektedir), burjuva desteinin yokluunt dan ya da daha dorusu son derece zayf oluundan t
r kyllkte destek aramaktadr. imdilik bu sre salt
hazrlayc ve simgesel bir nitelik tamakta ve Devrimin
kyl elerinin dealletirilmesinde anlatmn bulmakta
dr. Bu kendine zg yeni-Narodniklik btn yol arkada
larnda grlebilir. Daha ilerde, kylerde okul ve
okur-yazar saysnn artmasyla, bu sanatla kyller ora
sndaki ba daha organik bir nitelik kazanabilecektir.
Ayn zamanda, kyllk de kendi yaratc aydnlarn ye
titirecektir. Ekonomide, politikada, sanatta kyl bak
as, proletaryannkinden daha ilkel, daha snrl, daha
^encildir. Ama bu kyl bak tarz bir gerektir ve da
ha uzun bir sre de yaayacaktr ve bu yzden ok cid
diye alnmaldr. Eer hayata kylnn, ou zaman da
aydnn ve kylnn asndan bakan bir sanat, iile
rin ve kyllerin birliinin zorunlu ve hayati olduu d
ncesini benimsemise, teki zorunlu koullarn da ye
rine getirilmesiyle, ortaya koyaca sanatsal verim tarih
sel bakmdan ilerici bir nitelik tayacaktr. Byle bir sa
natn etkisiyle, kyl^ kent arasndaki gerekli tarihsel i
birlii glenecektir. Kylln Sosyalizme doru yr
y, zengin, ok ynl ve ok renkli bir olaydr. Bu olay
dan dorudan doruya etkilenen sanat yaptlarnn sa
nat tarihine deerli sayfalar ekleyeceini dnmekte de
k haklyzdr. Buna karlk, organik, binyllk, bln
mez ve ulusal ky, alkantl, frldak gibi dnen ken
tin karsna diken btn anlaylar tarihsel olarak ge
ricidir; byle bir anlayn rn olan sanat yapt do
proletaryaya dman, ilerlemeyle badamaz ve yokolmaya mahkume^ur. Byle bir sanatn, biimsel ynden de,
yinelemelerden ve anlardan fazlasn veremeyecei ilert
srlebilir.
206

Kliuev, mgeciler, Serapiyon Kardelii. Pilnyak ve

Ftristlerden de Khlebnikov, Kruyonikh ve Kamenskl
gibi airler, bir kyl temele dayanmaktadrlar. Kimilerin
de az ok bilinlidir bu; kimilerinde organik bir nitelik
gsterir; bir ksmnda ise, kyl diline aktarlm bir
burjuvalktr, aslnda sz konusu olan. Proletaryaya kar
en az belirsiz, hatta en ak tutum Ftristierinkidir. Se
rapiyon Kardelii, mgeciler, Pilnyak, kimi noktalarda
proletaryaya kar muhalefete saparlar; hi deilse ya
kn gemie kadar byleydi bu. Sava zaman kyller
den zorla tahl alnd zaman, onlarm zihniyetini iyice
arptlm bir biimde yanstt btn bu gruplar. Bu, ay
dnlarn alktan kylere katklan ve orda bir snak ara
dklar ve bylelikle ky zlenimlerini biriktirdikleri bir d
nemdi. Aydnlar, sanatlarnda bir hayli bulank, ikizanlaml bir bilanosunu verdiler bu yllarn. Ama bu bilan
o, Kronstadt ayaklanmasyla sona eren dnemde yap
lyordu. Bugnse, kylnn grlerinde dikkate deer
bir deiiklik meydana gelmitir. Bu deiiklik aydnlar
zerinde de izlerini brakmtr ve kylnn arksn sy
leyen yol arkadalar zerinde de etkisini gsterebilir ve
gerekte gstermelidir de, Bu etki daha imdiden, bir
lye kadar, belli etmitir kendini. Bu gruplar, yeni top
lumsal drtlerin basksyla i mcadeleler, blnmeler
ve yeniden rgtlenmeler geireceklerdir. Btn bunlarf
son derece dikkatle ve eletirel bir tarzda izlemek gere
kir. deolojik hegemonya iddiasnda bulunan ve bunu da,
umarz, sebepsiz yere yapmayan bir Partinin bu tr so^
runlar ucuzundan cevaplarla otlatmaya hakk yoktur.
Ama, yeterince geni bir kapsam olan katksz bir
proleter sanat, kyllerin Sosyalizme doru yryn
aydnla kavuturup besleyemez mi? Elbette besleyebi
lir, tpk bir Devlet elektrik santralnn enerjisiyle bir ky
l kulbesini, bir ahin, bir deirmeni aydnlatabilecei
gibi. Bunun iin bir elektrik santralnn ve onun kyleri
balantsn salayacak hatlann bulunmas yeterlidir. Bu
arada, bylesi artlarda sanayi ile tonm arasnda bir e
207

liki tehlikesi de yoktur. Ama bugn bu hatlar bulunnnamaktadr. Hatta elektrik santrali bile hl kurulamam
tr. Proleter sanat yoktur. i snf airlerini ve Ftrist-Komnistleri iinde barndran proleter sanatnn,
kentin ve kyn sanatsal isteklerini doyurma olanaklar,
diyelim, Sovyet sanayiinin evrensel ekonominin sorunlann zme olana kadardr.
Ama kyll bir yana braksak bile - kyllk bir
yana braklabilir mi - Sovyet topiumunun
temel snf
olan proletarya asndan da, meseleler Lefin sayfalonnda grnd kadar basit deildir. Ftristier eski bi
reyci edebiyat, sadece biim ynnden eskimi olduu
iin deir, ayn zamanda proletaryann ortaklamac (kollektivist) yapsna aykr olduu iin de kaldrp atmay
nerdiklerinde, bireycilikle ortaklamaclk arasndaki e
likinin diyalektik niteliini yeterince anlamadklarn aa
vurmaktadrlar. Soyut dorular yoktur. Bireyciliin de de
iik trleri vardr. Ar bireycilik yznden Devrim n
cesi aydnlarn bir kesimi gizemciiie koarken bir ba
ka kesimi de Ftrizmin kaotik izgisi zerinde ileriedi
ve Devrim'e yakalanarak -bunda onur pay kendilerine
aittir - proletaryaya yaklat. Ama bireycilikten usanan bu
sanatlar, bu duygularn proletaryaya da tadklar za
man, ben-merkezciliklerinin, yanlan bireyciliklerinin ba
lanr bir yan olamaz. Btn ansszlk, ortalama pro
leterde bu niteliin, yani bireyciliin gelimemi olmas
dr zaten. Proleter bireysellii, kitle iinde yeterince bi
imlenip farkllaamamtr. Bugn eiinde bulunduu
muz kltrel ykseliin en deerii katks da, bireyselli
in nesnel niteliinin ve znel bilincinin ykseltilmesi ola aktr. Burjuva edebiyatnn, snf dayanmas iinde bir
atlak yaratabileceini dnmek, safdillik olur. Shakespearen, Goethenin, Pukin'in ya da Dostoyevskinin i
iye verecei ey, insan kiilii, tutkulan, duygular s
tne daha karmak ve ok ynl bir gr, insann ruh
sal glerinin, bilinaltnn, vb. daha derin bir alglan
olacaktr. Son zmlemede, ii daha zenginleecektir.
208

Balangta Gorki, serserinin bireyci romantizmiyle do

luydu. Yine de 1905'in hemen ncesinde proletaryada bir
ilkbahar devrimciliini besleyebildi, nk bireyselliinin
uyanmasna yardm ettii snf, bir kez bireysellii orta
ya ktktan sonra baka uyanan bireyselliklerie balan
t arayan bir snft. Proletarya sanatsal besin ve eitime
gereksinmektedir, ama bu, proletaryann, gemi ve ge
lecek sanatlarn kendi modellerine ve kendi imgelerine
uygun olarak istedikleri gibi yourabilecekleri bir amur
olduu demek deildir.
Proletarya, ruhsal ve dolaysyla sanatsal ynden ok
duyarii olmakla biriikte, estetik bir eitimden gememi
tir. Proletaryann, burjuva aydnlarnn byk ykmdan
nce braktklar yerden ylece balayabileceini dn
mek de pek mantkl bir davran olmaz. Nasl bir birey,
cenin halinden balayarak geliiminde trnn ve ksmen
de tm hayvanlar aleminin tarihini - biyolojik tarihini-yehiden yayorsa, tarih sahnesine yeni kmakta olan yeni
bir snf da, bir dereceye kadar, sanat kltrnn btn
evrelerinden gemelidir. Proletarya, eski kltrn ele
rini zmlemeden ve sindirmeden, yeni bir kltrn ku
ruluuna balayamaz. Ama bu proletaryann sanatn b
tn tarihinin iinden adm adm, sistemli ve ar ar
gemesi gerektii demek deildir. Biyolojik bireye deil,
bir toplumsal snfa ilikin olduu srece, bu zmleme
ve dntrme sreci, daha zgr ve daha bilinli bir ni
telik tayacaktr. Ama yeni bir snf, gemiin en nem
li dnm noktalann dikkate almadan da ilerieyemez.
Toplumsal temeli Devrim tarafndan btnyle orta
dan kaldrlan ve bu bakmdan tarihte benzersiz o^lan es
ki sanatn sol kanad, sanatsal kltrde srekliliin ko
runmas iin yapt mcadelede, proletaryada, hi deil
se proletaryann evresinde oluan yeni toplumsal or
tamda destek aramak zorunda kalmaktadr.. Buna kar
lk proletarya da, egemen snf olma durumundan yarar
lanarak genel olarak sanatla iliki kurmaya girimekte
ve bylece sanata daha nce grlmemi genilikte bil"
209

taban hazrlamaktodtr. Bu anlamda, fabrikalardaki duvar

gazetelerinin gelecein yeni edebiyat iin, ok uzak amo
ok da zorunlu bir teml yaratt dorudur. Amo herhal
de hi kimse kp, Geriye kalan ne varsa koraloyalm,
proletarya bu duvor gazetelerinden bamsz bir sonat
iiliine ykseHnceye kadar bunun dnda ne varsa bir
yona atalm demeyecektir. Proletaryann kendisi de bir
yaratc gelenek srekliliine gereksinmektedir. Proletorya> imdilik bu sreklilii dorudan doruya deil, do
layl olarak proletaryaya yaklaan ve onun kanatlar al
tnda snmak steyen yaratc burjuva oydnlar aracl
yla oercekletirmektedir. Proletarya bu aydnlarn bir
ksmn ho grmekte, bir baka ksmn desteklemekte,
bir cnc bl yar yorya benimsemekte, drdnc
sn de tmyle kendine ait klmaktadr. Komnist Par
tisinin sanata ilikin politikas bu srecin karmakly
la, isel ok ynllyle belirlenir. Bu politikay tek bir
formle indirgemek mmkn deildir. Gerekli de deil
dir.

Sekizinci Blm

DEVRMC SANAT VE SOSYALST SANAT

Devrimin sonatndan szedilirken, gerekte ki tr sa

nat dnlr: konularyla Devrim'i yanstan yaptlar ve
Devrim'e konu ile bal olmayan ama yine de Devrim'le
ykl, Devrimin ortaya kord bilincin hovosno brn
m yaptlar. Aktr ki bunlar apayr dzlemlerde yaa
yan ya da yaayabilen olgulardr. Aleksey Tolstoy. Istrap
Yolu adl kitabndo Sava ve Devrim dnemini betimler,
Aleksey Tolstoy, u sakin, barl Yasnoya Polyana (1)
(1) Tolstoyun Yanaya-Folyaaa adl malikanesinde yazd
dnem.

210

211

okuluna baldr, sadece lei ok daha kk ve ola

n dardr. Ve bu okulun yntemlerini en byk boyutlu
olaylara uygulad zaman da, bu sadece Yasnaya Polyonanm bir vakitler varolduunu ama imdi artk byle
birey olmadn acmaszca anmsatmaya yetnektedir,
o kadar. Oysa gen air Tikhonov (2), Deyrimden hi szetmeden kk bir bakkal dkkann anlatrken de (Dev
rim zerine yazmaktan utanyor gibidir) bakkaln uyuuk
luunu ve bir noktaya saplanp kalmln, yle taze
ve tutkulu bir gle vermektedir ki, bunu ancak yeni bir
an dinamizmi inde doan bir airin byle alglayp
verebileceini dnrsnz. yleyse, Devrim stne
yaptlarla devrimci sanatn yaptlar bir deilse de ortak
bir noktalar vardr. Devrimin yaratt sanatlarn, Devrlmden szetmeyi, istemeleri kanlmazdr. te yandan,
Devrimden szetme isteiyle dolu olan sanat da, yal
Tolstoyun bak asn, onun byk bey zihniyetini ve
kyl dostluunu, aresiz, bir kenara itecektir.
imdilik Devrimin sanat yoktur. Ama bu sanatn
birtakm eleri, ipular ortadadr, ona doru yneliler
grlmektedir ve en nemlisi de yeni kua kendi mode
line gre biimlendiren ve bu sanata gittike daha ok
gereksinen devrimci insan Sahneye kmtr. Byle bir
sanatn aka ortaya kmas ne kadar zaman alacaktr?
Bunu kestirmek gtr nk bu elle tutulur ve hesaba
gelir bir sre deildir; kald ki ok daha somut, elie tu
tulur toplumsal sreleri zamanlarken bile varsaymlara ve
tahminiere dayanmak zorunda kalrz. Peki ama neden
bu sanat, hi deilse onun ilk byk dalgas, Devrim'le
doan ve imdi de onu srdren gen kuan sanatnn
anlatm olarak hemen, ok ksa bir sre iinde ortaya
kmasn?
Bir gei dneminin btn elikilerini ister istemez
yanstan Devrim sanat, henz toplumsal temeli hazrlan
mam olan sosyalist sanatla kartrlmamaldr. Buna
(2) Fransz komnist airlerinden ve i hayat toplu
luunun eski yelerinden Marcel Martinetnin piyesi.

212

karlk. Sosyalist sanatn bu gei dneminin sanatndan

kaca da unutulmamaldr.
Byle bir ayrmn zerinde inatla dururken, bize her
hangi bir soyut program dncesinin yn verdii de sy
lenemez. Engelsin, Sosyalist Devrim'i zorunluluk alann
dan zgrlk alanna sray olarak adlandrmas bouna
deildir. Ne ki Devrimin kendisi henz zgrln alan
deildir. Tersine, Devrim zorunluluk elerini en yksek
noktaya kadar gtrr. Sosyalizm snflarla birlikte snf
kartlklarn da ortadan kaldracaktr, ama Devrim snf
mcadelesini en iddetli noktasna ulatrr. Devrim d
neminde, sadece iileri smrclere kar mcadele
lerinde btnletiren edebiyat, zorunlu ve ilericidir. Dev
rim edebiyatnn bir toplumsal nefret duygusuyla renklen
mesi kanlmazdr; dahas, proletarya diktatrl dne
minde yaratc bir tarihsel etken de olmaktadr bu. Sosya
lizmde, dayanma toplumun temeli olacaktr. Edebiyat
ve sanat,bugnknden ok farkl bir sesle, ok farkl te
malar ileyecektir. Bugnn Devrim kua olan bizlerin,
adlarn ekinerekten and btn duygular (bunlar iki
yzllk ve bayalkla o kadar ypranmtr ki...), sz
gelimi kar gzetmeyen dostluk, birdenbire balayan
sevgiler, aklar, btn bunlar Sosyalist iirin iinde g
l bir yank bulacaktr.
yi ama, dayanmada bir arlk, Nietzsche'cilerin
korktuu gibi, insan duygusal, edilgin bir sr hayvan, bir
gruh haline getirme tehlikesini de tamaz m? Hayr,
sorun bu kadar basit deildir. Burjuva toplumunda pazar
iin rekabet niteliini alan yarmann kudretli gc Sos
yalist toplumda ortadan kalkmayacak, ama, psikanaliz di
lini kullanrsak, sblimasyona (yceltilme, artlma) u
rayacak, yani daha yksek ve daha verimli bir biim ka
zanacaktr. Kiinin kanlan, taanlar ve beenileri iin
verdii mcadele yaayacaktr. Politik mcadelelerin or
tadan kalkt lde (ve snflarn ortadan kalkt bir
toplumda bu trden mcadeleler de zaten olmayacaktr)
zgrlemi tutkular teknie ve sanat da ieren yapc
213

la doru yneltilecektir. O zaman sonat da daha ak,

daha ergin, daha kvamn bulmu olacak ve her alanda
hayatn ilerleyen kuruluunun en kusursuz yntemi hali
ne gelecektir. Baka eylerle ilgisi olmayan bir gzel
lik olmaktan kacaktr.
Btn hayat biimleri, topran ekilmesi, konut plan
lamas, tiyatrolann ina edilmesi, ocuklann toplumsal
eitim yntemleri, bilimsel sorunlarn zlmesi, yeni s
luplarn yaratlmas gibi btn hayat biimleri, herkesi
derinden ilgilendirecektir. nsanlar, yeni bir dev kanaln
almas, Sahra'da vahalarn dalm, havann ve iklim
koullarnn dzenlenmesi, yeni bir tiyatro, kimyasal hi
potezler, mzikte iki okulun tartmas ve en iyi spor
sistemi gibi sorunlar zerinde partilere blnecekler
dir. Bu trden partiler, hibir snf ya da kast agzll
yle zehirlenemeyecektir. Herkes, btnn baarsyla,
bu ortaklaa baanyla eit lde lgilenecektir. Mca
dele, salt ideolojik bir nitelik tayacak, kr peinde ko
mayla ilgisi kalmayacak, snfl toplumlarda rekatetin
ruhunu meydana getiren aldatma, ihanet, rvet gibi ey
lerden arnm olacaktr. Ama bu, mcadelenin zevkli,
dramatik ve tutkulu olmasn engellemeyecektir. Ve Sos
yalist toplumda btn sorunlar -daha nce kendiliinden
ve otomatik olarak halledilen hayat sorunlar ve zel
rahibimsi kastlarn tekelinde bulunan sanat sorunlarbtn insanlarn ortak mal haline gelecei iin de, top
lu karlar, tutkular, bireysel yarmalar en geni etkin
lik alann ve en snrsz frsat eitliini bulacaktr. Dola
ysyla sanat da, slup deimelerine ve yeni akmlarn
yaratlmasna yol aan o toplu, asabi enerji patlamalar
nn ve toplu ruhsal itepilerin eksikliini ekmeyecektir.
Estetik okullar, kendi partilerini, yani miza ve beeni
derneklerini oluturacaklardr. Gittike ykselen bir kl
tr temeli zerinde yer alan byiesine kar gzetmeyen,
byiesine gergin bir mcadele iinde, paha biilmez te
mel zellii srekli yetinmezlik olan insan kiilii, btn
darlklarndan ve tek yanllklarndan arnarak gellecek214

tir. Sosyalist bir toplumda insdn kiiliinin geri plana

itilmesinden ya da sanatn yoksullamasndan korkmak
iin bir neden yoktur.

Elimizdeki eski kavramlann hangisiyle tanmlayabili

riz ki Devrimin sonatn? Yolda Osinski, bir yerde, ger
eki sanat diye adlandrmt onu. Burdaki dnce
dorudur ve anlamldr ama yanl anlamlardan kan
mak iin bu kavramn tanm zerinde anlamak gerekir.
Tarihimizde, sanatta en eksiksiz gerekilik, edebi
yatn altn a, yani soylular edebiyatnn klasikleri ile
ayn dneme raslomaktadr.
Bir yaptn ncelikle yazarnn toplumsal kanlarna
gre deerlendirildii, tezli konular dnemi, uyanan aydmlarn toplumsal ve politik almalar in bir alm
arad ve eski rejime kar halkla birlik kurmaya a
lt dnemdir.
Kendilerinden nce edebiyatta hkm sren ger
ekilie kar bir muhalefet olarak ortaya kan Deka
dan okul ve Sembolizm ise, entelicensiyann kendini
halktan ayrmaya urat ve kendi ruh hallerine ve i
deneylerine tapnmaya balad dneme raslamaktadr.
Bu dnemde entelicensiya, kendini burjuvaziye teslim et
mekle biriikte, psikolojik ve estetik ynden onun iinde
erimemeye de alyordu. Sembolizmi, bunun iin, gk
sel dzeni yardmna armt.
Sava ncesi Ftrizm de,
entelicensiya'nn, bir
yandan bireycilie bal kalrken bir yandan da Semboliz
min tkeniinden synlmak ve maddi kltrn kiisel ol
mayan baarlarnda kiisel bir eksen bulmak iin giri
tii abayd.
te, Rus edebiyatnn ana dnemleri birbirlerini iz
lerken kabaca byle bir manta bal kalmlardr Bu
eilimlerin her biri, yaptlarda ilenen temalar, ierikler,
evre seimi, karakterler ve tipler, vb. zerine damgas
215

n vuran toelli bir toplumsal grubun dnya grsn

ermektedir. Burda erik kavramylo kosdedilen, keli
menin allm anlamyla konu deil, yaptn toplumsal
amacdr. Hibir konusu olmayan bir lirik iir de, bir d
nemi, bir snf ya da onun bak asn bir sosyal ro
man kadar dile getirebilir.
Bunun arkasndan biim sorunu gelir. Belli smrlar
iinde, biim de btn teknolojiler gibi kendi yasalanna
gre geliir. Her yeni edebiyat okulu -eer geliigzel bir
toplanma deil de gerekten bir okulsa- daha nceki bir
gelimenin, varolan sz ve renk iliinin bir sonucudur
ve ancak btn bunlar yeni batan fethetmek iin daha
nce gerekletlrilenlerin kysndan uzaklar.
Evrim, burda da diyalektikdir. Sanattaki yeni akm,
bir ncekini yadsr; neden? Belli ki eski yntemlerin er
evesi iinde boulduklarn hisseden duygular ve dn
celer vardr. Ama ayn zamanda, yeni duyarlklar, oktan
katlam ve fosillemi eski sanat iinde de daha ge
litirildikleri takdirde kendilerine uygun bir anlatm sa
layabilecek birtakm eler buluriar. syan bayra, ge
litirilebilecek eler adna, bir btn olarak eskiye
kar almtr. Her edebiyat okulu gemiinin iinde gizilg olarak vardr ve gemiten iddetle koparak ge
liir. Biim ve erik arasndaki iliki (ierik, sadece ko
nu olarak deil, sanatsal bir davurum olana arayan
duygu ve dncelerin yaayan bir karmaas olarak
anlalmaldr), yeni biimin, isel bir gereksinmenin, b
tn ihsan psikolojisi gibi toplumsal kkleri olan bir toplu
psikolojik talebin basncyla kefedilmi, aklanm ve
gelitirilmi olmasyla belirienir.
Bu btn edebiyat akmlarnda grlen bir eliik
durumu aklamaktadr: bu eilimler bir yandan sz ii
liinin genel dzeyini ykselterek (ya da drerek) sa
nat tekniine bir eyler eklerier; bir yandan da, somut
tarihsel biimleri iinde, son zmlemede snfsal bir
nitelik tayan belirli gereksinmeleri dile getiririer. S
nf diyoruz, ama bu birey anlamna da gelir, nk snf
216

birey araclyla konuur. Ayn zamanda, ulusal gereksin

meler iin de geerlidir bu, nk hem ulus zerinde
egemenlik kuran, hem de edebiyat kendine hizmet etti
ren snf, ulusun ruhunu belirleyecektir.
Sembolizmi alalm. Bundan ne anlalyor?
Biim
alannda bir sanatsal yarat yntemi olarak, gerei
simgesel olarak dntrme, deitirme sanat m? Yok
sa, Blok, Sologub ve tekiler tarafndan temsil edilen
zel bir eilim mi? Simge'yi Rus Sembolizmi icat etme
di. Bu akm, simgeyi modernleen Rus dilinin organizma
sna daha skca balad o kadar. Bu anlamda, yarnn
sanat, izleyecei yollar ne olursa olsun. Sembolizmin
biim alanndaki mirasn reddetmek istemeyecektir. Bu
nunla biriikte, belli yllarn Rus Sembolizmi de, ok be
lirli toplumsal amalar iin kullanmtr simgeyi. Hangi
amalar? Simgecilikten nce gelen Dekadan okul, b
tn sanat sorunlarna cinsellik, lm ve gerisimde, daha
kesin bir deyile de, sadece cinsellik ve lmde bir
zm aramtr. Bu akmn, kendini ok ksa bir sre
iinde tketmesi kanlmazd. Burdan da -tabii, biraz
da toplumsal drtlerden- kiinin gereksinmeleri, duygu
lar, hevesleri iin daha yksek bir onay, daha yksek
bir meruluk bulma ve dolaysyla bu duygu ve gerek
sinmeleri daha yksek bir dzeye karma ve zengin
letirme zorunluluu dodu. Simgeyi sadece bir sanat
yntemi deil, bir inan simgesi haline de getiren Sembo
lizm, entelicensiyaya. Gizemcilie giden kpr gibi g
rnyordu. Bir soyut biimsel anlamda deil, ama bu
somut sosyolojik anlamda. Sembolizm sadece bir sanat
yntemi deil, ayn zamanda entelicensiyann gereklik
ten ka, baka bir dnya kurma yolu, kendine yeterli
hayalcilik, ie dnklk ve edilginlik inde yetimesiydi. Blokta modernlemi bir Jukovskl buluruz! stelik
edebi k konulu eski (1908 ve sonrasnn) sempoz
yum ve brorierin genellemeleri ne kadar kaba ve tek
yanl, ne kadar derme atma olursa olsun, yine de bun
lar, rnein Yolda ujak'inkllerden ok daha anlaml

217

ve daha doru tehis ve saptamalar getirmitir. ujak,

biim sorununa birok Marksistden daha nce ve daha
byi< bir dikkatle eilmi, ama yrrlkteki sanat okullarnm da etkisiyle, bu biimlerde entelicensiya'nm kitleler
den gittike uzaklamasm deil de, bir proleter edebiyat!nm gelien aamalarm grmtr.
Gerekilik sznden ne anlyoruz, peki? Ger
ekilik, deiik dnemlerde ve deiik yntemlerle, ayr
toplumsal gruplarn duygularn ve gereksinmelerini dile
getirmitir. Bu gereki okullarn her biri, ayr ve toplum
sal bir edebi tanmlamay ve ayr bir biimsel ve edebi
deerlendirmeyi gerektirir. Bunlarn ortak yanlar neler
dir? Belirli ve ak bir dnya duygusu. Hayat olduu gibi
duyumsamak, gereklikten kamak yerine onu sanat d
zeyinde kabullenmek, hayatn somut dengeliiiine ve ha
reketliliine etkin olarak balanmak. Bu, hayat olduu
gibi betimlemek de olabilir, onu idealletirmek de; akla
mak da olabilir, mahkum etmek de; fotorafn ekmek
de olabilir, genelletirmek ve simgeselletirmek de. Ama
ne olursa olsun, her zaman, u boyutlu hayatmzla,
yeterli ve paha biilmez bir tema olarak uramay bil
mektir. Bir edebiyat okulu in geerli olabilen dar an
lamda deil ama bu genel felsefi anlamda, yeni sanatn
gereki olaca rahatlkla sylenebilir. Devrim, gizemci
likle yanyana yaayamaz. Devrim, romantizmle de geinemez; tabii, eer Plinyak'n, mgecilerin ve tekilerin
romantizm adn verdikleri ey, korktuumuz ibi, utan
ga bir tutumla kendini yeni bir ad altnda kabul ettirme
ye abalayan gizemcilikten baka birey deilse... Bu
nu sylemek, doktriner olma abas deil, tartmasz bir
psikolojik olguyu ortaya koymaktr.
Gnmzde, evin
teki eyasyla biriikte tanan bakml bir ev kpeini
andran, utanga ve her yere tanabilir bir gizemciliin
yaama ans yoktur. Bizim dnemimiz, bir balta gibi bu
damaktadr hereyl. Acmasz, iddetli ve ta derinlere
kadar allak bullak olmu hayat, yle demektedir imdi:
inde bir tek ak tayan bir sanatm olmal benim.
218

Beni, istediin gibi, sanatn gelimesinin yaratt ara

larn hangisiyle istersen onunla ele alabilirsin, bunu
sana, senin mizacna ve dehana brakyorum. Ama, beni
gerekte olduum gibi anla, ilerde olacam gibi al ve
bir de, benden baka kimse olmasn.
Bu, bir hayat felsefesi olarak gereki bir tekilik
(monizm) demektir, yoksa, edebiyat okullarnn gelenek
sel cephaneleinde bulunan trden bir gerekilik de
il. yle ki, yeni sanat hayat yakalayabilmek in, ye
ni yntemler kadar gemite oluturulan btn yntem
ve lemlere gereksinme duyacaktr. Ve bu da, sanatsal
klektisizm oirnayacaktr, nk sanatn biriii etkin bir
dnya duygusuyla yaratlmaktadr.
A
1918 ve 1919 yllarnda, cephede, nnde svari bir
lii, gerisinde is aktrleri, aktrisleri, sahne dekorlarn
ve malzemelerini tayan vagonlarn bulunduu tmen
lere raslanabiiiyordu. Sanatn yeri, genel olarak da ta
rihsel ileriemenin artsnn iindedir. Cephelerdeki apan
sz deiiklikler yznden, aktrieri ve dekoriar tayan
vagonlar sk sk g bir duruma dyor ve nereye gide
ceklerini aryorlard. Kimi zaman da Beyazlarn eline
dyorlard. Bugn de, tarihsel cephedeki iddetli de
iikliin iinde skp kalm sanatn durumu bundan
daha kolay deildir.
zellikle tiyatro g bir durumdadr, nk nerelere
gideceini ve neyi gstereceini kesinlikle bilememek
tedir. Ve belki de sanatlarn en tutucusu olan tiyatronun,
en radikal teorisyenlere sahip olmas da ok dikkate de
er bir durumdur. Sovyet Cumhuriyetleri Biriiinde en
devrimci gruplann tiyatro eletirmenleri snf iinde ol
duunu herkes bilmektedir. Bat'da yo da Dou'da bir
devrimin ilk iaretinde, bunlar zel bir LevtretsI (sol
tiyatro eletirmenleri) taburunda topariamak yararl ola
caktr. Tiyatrolarmz Madam Angotnun Kzn, Torel219

kin'in lmn. Turandoteu, Aldatlm Kocay sah

nelediklerinde, deerli Levtretsislerimiz sabrl olmaya
alrlar. Ama i Mortlnetin oyununu sahnelemeye ka
dar gidince hepsi ahlanrlar (Oysa Meyerhold Dnya
ahlanyoru sahneye koymamtr daha). Oyun, yurt
severlik stnedir; Martinetin. kendisi ise bir bardr!
yle ki, eletirmenlerden biri yle demitir: Btn bun
lar bizim iin gemite kalmtr ve bu nedenle de bizi il
gilendirmez. Ama btn bu Solculuk, arkasnda biraz
olsun devrimcilik bile bulunmayan korkun s bir anlay
ele vermektedir. Konuya ncelikle politik adan bak
mak gerekiyorsa, ar Sol'un bugnk temsilcilerinin da
ha Solla uzaktan yakndan bir ilikilerinin olmad bir
dnemde, Martinet'in bir devrimci ve bir enternasyonalist olduu sylenebilir. stelik, Martinet'in piyesi ge
mie ait sznn anlam nedir? Fransada sosyal devrim
oktan gereklemi midir ki? Yoksa Fransz devrimin!
bamsz bir tarihsel dram olarak deil de, bizim yaa
dklarmzn skc bir tekrar olarak m greceizdir yal
nzca? Bu Solculuun ardnda, baka eylerin yansra en
bayasndan bir ulusal darlk gizlenmektedir. Kabul,
Martinet'in oyunu kimi yerlerde ok uzamaktadr ve dra
matikten ok, edebidir (yazarn kendisi, oyunun sahneye
konulacan hi dnmyordu). Ama, tiyatro bu oyunu
ulusal ve tarihsel sadelii ile, yani aha kalkm bir dn
yann bir tasla gibi deil de, uzun yrynn belli
bir dnemecinde Fransz proletaryasnn dram gibi al
sayd, bu kusurlar arka planda kalrd. Eylemi, belirlen
mi bir tarihsel ortamdan karp soyut bir konstrktlvizme, kurgusal bir ortama aktarmak, bu durumda, devrim
den uzaklamak demektir; inatla gelien ve lkeden
lkeye yaylan ve bu yzden de birtakm sahte devrim
cilere skc bir yineleme gibi gelen o gerek devrimden
uzaklamak.
Bugn sahnenin biyo-mekanie gereksinmesi olup
olmadn, varsa bunun tarihsel bir ivedilik tayp ta
madn bilmiyorum. Ama hi kukum yok ki -izin veri
220

lirse kendi grm belirteyim- tiyatromuz, yen! bir ger

eki devrimci repertuvara ve ncelikle de bir Sovyet
komedisine iddetle, ivedilikle gereksinmektecllr. Bizinn
de kendimize aJt bir Anasnn Kuzusu, kendi ok akl,
ok zarar getirir imiz, kendi Mfettiimiz olmaldr (3).
Bizim istediimiz, bu eski komedilerin yeniden sahneye
konmas, bugnk repertuvarmzn yzde doksan doku
zundan daha canl olsa bile, bunlarn bir karnaval pa
rodisi iinmiesine Sovyet slubuyla yeniden ilenmesi
falan deil; hayr, bizim gayet basit olarak, gldrc ve
fkelendirici bir Sovyet grenekler komedisine gereksinme
miz var. Eski edebiyat ders kitaplarndan alnma terim
leri bile bile kullanyorum ve gerilemekle sulanmaktan
da hi korkmuyorum. Yeni bir snf, yen! bir hayat, yeni
gnahlar ve yeni budalalklar sessizlikten kurtulmak is
temektedirler; bu gerekletii zaman da yeni bir dram
sanat domu olur, nk yen! salaklklar yeni yn-temler olmadan anlatamayz. Ka tane yeni anasnn ku
zusu, sahnede temsil edilmek iin titreerek beklemek
tedir bugn? Fazia akll olmak, ya da fazla akll gibi
grnmek peinden ne kadar felaketi getirmektedir, ve
bugnk Sovyet dnyasndan bir Mfettiin yle bir
gemesi ne iyi olurdu! Ama ltfen tiyatro sansrnden
szetmeyin burda, nk byle birey yok bugn. Elbet
te, sahnelediiniz komedi Bakn nerelere gtrldk;
haydin soyluluun o eski tatl yuvasna geri dnelim ar
tk gibilerden bir ey sylemek isterse, o zaman hi
kukunuz olmasn, sansr oyununuza el koyacak ve bun
da hakl da olacaktr. Ama komedinizde, Yeni bir hayat
kuruyoruz ama, gerek eskiden kalma gerek yeni orta
ya kan ne ok kt, budalalk ve domuzluk var or
talkta! Haydi, hepsini temizleyelim bunlann gibi bir ey
ler sylerse, o zaman elbette mdahale etmeyecektir
(3) Kk, Foivizin (1742-1792)in; Akl strap ektirir,
Griboyedov (1793-1829) un; Mfetti, Gogol (1809-1852) uri
yapt.

221

sansr; ama yine de ederse, o zaman budalaii< etmi

olacaktr ve hepimiz de byle bir sansrle mcadele ede
ceizdir.
Pek seyrek olarak tiyatroya gittiim ve kimseye
kar kabalk etmi olmamak iin de esneyiimi kibarca
gizlediim zamanlarda, seyircinin bugnk hayatla ilgili
deinmeleri, hatta bunlarn en nemsizlerini bile nasl bir
canllk ve dikkatle karladn grm ve gerekten
ok etkilenmiimdir. Bunun en ilgin bir rnei. Sanat
Tlyatrosu'nun yeniden elden geirdii operetlerde, k
kl bykl dikenlerin (dikensiz gl yoktur) rkeke
serpitirilmesinde grlmt. O zaman u geldi aklma:
henz komedi iin yeterince olgunlamam olsak bile,
hi deilse gnlk, hayatn bir kesitini hicveden bir re
v koymalydk!
Mutlaka, hi kukusuz, kesinlikle evet: gelecekte ti
yatro, kapand drt duvarn arasndan kacak ve el
bette biyo-mekaniin ritimlerine uyacak olan kitle haya
tyla kiynaacaktr, kabul. Ama bu ftrizmdir nihayet,
yani ok uzak bir gelecein mziidir. Ne var k, tiyatro
yu besleyen gemile bu uzak gelecek arasnda, bir de
iinde yaadmz imdiki zaman vardr. Gemiillksle
gelecekilik arasndaki imdiciiike de sahne kla
rnn karsnda bir ans tanmak doru olur. Byle bir
eilime oy verelim biz! Bir tek iyi Sovyet komedisi, tiyat
royu hi olmazsa uyandracak ve bir ka yl daha canl
tutacaktr; hakl olarak edebiyatn en yksek biimi sa
ylan tragedya da onun arkasndan gelecektir belki.

Ama byle bir Allahsz a byk bir sanat yara

tabilir mi, diye soruyor, kendilerine lmszlk ve lm
den sonra yaama hakk salad takdirde Devrimi ka
bullenmeye yanaan kimi gizemciler. Tragedya, edebiya
tn en antsal bir biimidir. Antik an klasik tragedyas,
kendi mitolojisi zerine kurulmutu. Btn antik traged
222

ya, hayata anlam veren bir kadere duyulan derin bir

inanla ykldr. Hristiyan mitolojisi de, Ortaan ant
sal sanatn btnletiriyor ve sadece o dnemin karak
teristik tapnaklarna ve esrarl olaylanna deil, btn
insan ilikilerine de bir anlam veriyordu. Dinsel bir dn
ya gryle bu grn retilmesine etkin olarak ka
tlmann birlii, o alarda antsal sonat mmkn klan
ey olmutu. Eer burdoki dinsel inan (modern aydnla
rmzn ruhunda srgit olan belirsiz, gizemci vzlty de
il, tonnsyla, tanrsal dzeniyle ve kilise hiyerarisiyle
birlikte gerek dini kasdediyoruz) kaldrlp atlacak ol
sa, hayat rlplak kolverir ve iinde, kahromonlaria
aln yazlan, gnohla kefaret orasndaki o gksel at
maya hi yer kalmazd. nl gizemci tepun, Tragedya
ve ada Hayat adl makalesinde sanata bu odan
yoklamaktodr. Sanatn kendi gereksinmelerinden yola
kmakta, bizi yeni ve antsal bir sanat vaadiyle kkrt
makta, ilerde tragedyann yeniden canlanma umudunu
tadn gstermekte ve sonuta do, sant pdno, tan
rsal dzenin gcne boyun ememizi ve uymamz iste
mektedir. Stepunun izdii emada, insann akln ele
bilecek bir mantk var. Aslnda, yazann tragedyaya falan
aldrd yoktur, nk onun iin tragedyann yasalar,
gksel dzenin yasalar yonnda hitir. Stepun, sadece,
dnemimizi kk parmandan (yoni, trajik
estetik)
yakalayvermek istemektedir ki sonradan elin btnn
yakalasn! Bu, katksz saca bir yaklamdr. Ama diya
lektiin asndan bakldnda, Stepun'un mant biim
sel ve yzeysel kalacaktr. nk, Antik a tiyatrosu
nun ve Gotik sanatnn zerinde gelitii ve yeni sanatn
da zerinde gelimek zorunda kalaca maddi ve tarih
sel temeli grmezlikten gelmektedir.
Aln yozsnn kanlmazlna duyulan inan. Antik
a insannn efuru dncesi oma yoksul teknii le aa
mad dar snrlan yanstyordu. Eski insan bugn bizim
giriebildiimiz lde bir doa yorumunu ve fethini g
ze alamyordu ve doa do onun zerinde bir aln yaz
223

gibi asl duruyordu. Aln yazs, teknil< olanaklarn snrl

l ve devinimsizliidir, insan snrlayan ve cretkr
olmaktan alkoyan hereydir, kann, hastaln ve l
mn sesidir. Tragedya, insan zihninin uyanm dnyas
ile snrl olanak ve aralar arasndaki elikinin iinde
sakldr. Tragedyay mitoloii yaratmamtr; mitoloji onu
sadece nsanln ocukluk ann kendine zg sim
gesel dili iinde dile getirmitir.
Ortaada ruhsal kefaret iin denen rvet ve ge
ne! olarak dinin ve zellikle tarihsel, yani gerek Hristiyanln ikiciliinin sonucu olan yersel ve gksel ifte
defter tutma sistemi, hayatn elikilerini kendisi yarat
mam, ama bu elikileri sadece yanstm ve uydurma
bir zm getirmitir. Ortaa toplumu, tannnn olu
na ak senet vererek, giderek byyen elikilerinin
iinden kmasn bildi, ynetici snflar bu senedi imza
ladlar, kilise hiyerarisi de buna kefil oldu, ezilen snf
lar ise bu senedi br dnyada demeye hazrlandlar.
Burjuva toplumu, insani ilikileri en kk paralanna kadar ayrdi ve onlara daha nce grlmemi bir
esneklik ve bir hareketlilik kazandrd. Byk dinsel sa
natn temelini kuran ilkel kollektif bilin, ilkel ekonomik
ilikilerle biriikte kayboldu. Reformasyonla da din birey
sel bir nitelik kazand. Sanatn dinsel simgeleri, gksel
dzenle olan gbek balann kopardklarndan, kafalan
st topraa akldlar ve bireysel bilincin ikircikli gize
mi iinde kendilerine bir dayanak aramaya baladlar.
Reformasyon'un dnda dnlmeleri mmkn olmoyan Shakespeare'in tragedyalarnda, ak, kskanlk ve
intikam gibi bireysel Ihsan tutkular, artk Antik insann
aln yazsna ve Ortaan Hristiyanlk tutkusuna ar ba
sarlar. Shakespeare'in btn dramlannda, bireysel tutku
yle yksek bir gerilim noktasna varmaktadr ki, sonun
da bireyi amakta ve bir eit alnyazsna dnmekte
dir. Othellonun kskanl. Macbeth'in hrs, Shylock'un
agzll, Romeo ve Julietin ak, Coriolanus'un gu
ruru ve Hamletin ruhsal bocalamalar byledir. Shakee224

peore'in tragedyas bireycidir ve bu anlamda da, btn

bir halkn bilincinin dile geldii Kral dip'in genellemi
neminden yoksundur. Yine de Aeskhilosla karlatnldnda, Shakespeare geriye doru deil ileriye doru
dev bir admdr. Shakespearn sanat daha insanidir. Ne
olursa olsun, buyrukiann tanndan geldii ve insann da
bunlara uyduu bir tragedyay artk kabul edemeyiz.
Byle bir tragedyahm yaratlmas artk olanakszdr.
Burjuva toplumu ykseli dneminde kendini bir ainaca adamt: bireyin zgrl. Bundan, Shakespearen tiyatro yaptlar ve Goethenin Faustu dodu. By
lece insan kendini evrenin ve dolaysyla sanatn mer
kezine yerietirdi. Bu konu yzyllar boyu yeterii oldu.
Gerekten de, btn modern edebiyat, bu temann ge
niletilmesinden baka birey deildir. Ne var ki, tan
maz duruma gelen elikileri yznden burjuva toplumu
nun yetersizlii ve flas da belli olduu lde, balan
gtaki ama da (insan kiiliinin zgriemesl ve nite
lik kazanmas) solmaya balad ve ruhsuz ve duygusuz
yeni bir mitolojinin alanna doru ekilerek btn nemi
ni yitirdi.
Bununla biriikte, kiisel oianla kii-tesi arasndaki
eliki, sadece din alannda deil, bireyden daha geni
olan bir insani tutkunun alan iinde de yer alabilir. Kii-st e, hereyden nce, toplumsal e demektir.
nsan kendi toplumsal rgtlenmesinin dizginlerini kendi
eline alamad srece, bu toplumsal dzen bir aln ya
zs gibi onun zerine kecektir. Bu arada toplumun
zerine bir de dinsel bir glgenin dp dmedii,
kincil bir meseledir ve insann aresizliinin derecesine
baldr. Henz bunun iin yeterince olgunlamam bir
toplumda Babf'n Komnizmi kurmak iin mcadeleye
girimesi, tam tamna klasik bir kahramann aln yazs
na kar isyan edii gibidir. Babf'n kaderinde de, ken
disine ad olarak setii Graccus'iann kaderi lbl, gefCk tragedydhn btn izgileri vardf.
Bamsz kiisel tutkulara dayal tragedya^ zaman

25

mzda ok yavan kalmaktadr. Neden? nk biz, bir

toplumsal tutkular dneminde yayoruz. Bizim dnemin
tragedyas, bireyle ortak yaam arasnda ya da ayn bi
reyde iki dman ortak yaam arasnda ortaya kmak
tadr. amz, byk amalara ynelik bir adr. Ona
damgasn vuran budur. Ama amalarn bykl de,
insann kendini gizemcilikten ve dier dnsel belirsiz
liklerden kurtarma ve kendisiyle uyum iinde olacak olan
toplumu kurma abasndi yatmaktadr. Bu, Antiklerin ken
di ocuksu dnemlerine uygun den ocuk oyunundan.
Ortaa keilerin sayklamalarndan, bireyi ortaklaa
hayattan ayran ve onu sonuna kadar kemirip bitirdikten
sonra da ktmseriik uurumuna yuvarlayan ya da (son
zamanlarda yeniden canlandrlm olan) Apis kznn
nne getirip drt ayak st brakan bireyci gururdan
ok daha byk bir abadr elbet.
Tragedya, edebiyatta yksek bir anlatmdr, nk
kahramanca bir direnci, smrii amalar, atmalar ve
tutkular, aclar ierir. Bu bakmdan Stepun, bizim Dev
rim arifesinin sanatn, savatan ve devrimden nce
ortaya kan sanat nemsiz olarak nitelemekte hakldr.
Burjuva toplumu, bireycilik. Reform, Shakespearein
dramlar ve byk Devrim (burjuva devrimi-n.), btn
bunlar dtan gelen amalarn trajik nemine yer brak
mamtr. Byk amalar, kahramanl canlandrmak ve
tragedyaya esin veren byk duygularn doduu temel
leri yaratmak iin, halkn ya da ynetici snfn bilincinde
yaamaldr. Oysa, amalar bilince girmemi olan ar
lk savalar, nesnellik dzeyine kamad ve byk bir
sanat yaratamad ve bireycilik taan ucuz bir iir getirdi
yalnzca.
Tm dallanp budanmalaryla dekadanlk ve sembollzm, sanatn ve de toplum biiminin tarihsel gelimesi
bakmndan, salt kalem denemesi, ustalk altrmas ve
alglarn akordudur. Sanatn Devrim arifesi dnemi,
amasz bir dnemdi. Amac olann da kafasnda sanat
tan daha nemli eyler vard. Bugn sanat aracl ile
226

byk amalara varlabilir. Devrimci sanatn, byk bir

tragedya yaratp yaratamayacan nceden kestirmek
gtr. Bununla biriikte sosyalist sanat tragedyay yeni
den yaratacaktr; tabii, tanrsz olarak.
Yeni sanat, tanrsz bir sanat olacaktr. Komediyi de
yeniden yaratacaktr, nk gelecein yeni insan gl
mek isteyecektir. Romana yeni bir hayat soluu verecek
tir. Yem sanat lirik iire de tm haklarn tanyacaktr,
nk yeni insan, eski insandan daha iyi ve daha gl
sevecek ve doum ve lm sorunlar zerinde de d
necektir. Yeni sanat, yaratc ruhun geliimi srasnda
ortaya km olan btn eski biimlere yeniden hayat ve
recektir. Bu biimlerin zlmesi ve gerilemesi, mutlak
bir olgu deildir, baka bir deyile, bunlarn yeni dne
min anlay ile mutlak bir uyumazla dt sylene
mez. Yeter ki yeni dnemin airi, insanln dncelerini
yeni bir tarzda yeni batan dnebilsin ve insanln duy
gularn yeniden batan sona yaayabilsin.

Bu son yllarda en byk ykm gren sanat, mimar

lk oldu, ve bunun sadece Rusyada byle olmad da
dorudur. Eski yaplar teker teker yklmlar ve yenileri
de yaplmamtr. Btn dnyada bir konut bunalm var
dr. Savatan sonra insanlar yeniden almaya bala
ynca, enerjilerini ilk nce gnlk teme! gereksinmelerine
ynelttiler ve ancak bundan sonra retim aralarn ye
niden yerietirdiler ve konut yapmna baladlar. Sonu
ta, 1812 yangn nasl Moskovann daha da gzelleti
rilmesine yardm etmise. Sava ve Devrimin getirdii y
kmlar da mimarla yle bir atlm verecektir. Rusyada
baka lkelerdekine gre yklacak kltrel malzeme da*
ha azd, ama baka lkelerdekine gre daha ok ykm
oldu; te yandan, bunlar yeniden kurma olanaklar da
bizde teki lkelere gre ok daha azdr. Bu yzden, sa
natn en antsal trlerinden biri olan mimariia fazla za
man ayrmamamz, kimseyi artmamaldr.
227

Bugn yava yava yollar yeniden demeye, kanoiizasyonlar rirmaya, bize miras braklan bitmemi ev
lerin yapmn bitirmeye balyoruz, ama yalnzca bal
yoruz. 1923te Moskova Tarm Sergisi binalarn aatan
Vdptk. Byk lekli inaat almalarn ll ertelemeniz gerekiyor. Byk yaplarn projelerini hazirlayanlar,
rnein Tatln gibi nsanlar, daha cok dnmek, proje
leri yeniden gzden geirmek, dzeltmek iin ister iste
mez bol vakit bulacaklardr. Ama eski yollarn ve es
ki evlerin onanmmm onyllarca srecei sanlmamalldr. Dier btn srelerde olduu gibi bu srete
. de, glerin ar ar hazrlanmas ve birikmesi ve ona
rm dnemleri vardr ama hzl gelime dnemleri de var
dr. En ksa zamanda, hayatn en nemli gereksinmeleri
karlandktan sonra ortaya kacak olan ilk artkla Sov
yet devleti, an anlayna uygun den dev yapmlara
giriecektir. Tatlin, projesinden btn ulusal sluplar,
allegorik yontuculuu, mermer ilemeleri, ssleri kar
makla ve btn modeli malzemenin inaat iinde doru
kullanmna baml klmakla ok yerinde bir i yapmak
tadr. Makinalar, kprler ve kapal arlar uzun bir s
redir bu. yolla yaplmaktadr. Bununla birlikte, daha Tatiin'in, dner kp, piramit yekpare camdan bir silindir gibi
herhalde kendi buluu olan birtakm elerin hakl ve ye
rinde olduunu gstermesi gerekmektedir. Ama sonu ne
olursa olsun, yaptklarn dorulayacak kantlar bulmak
iin nnde yeterince vakit vardr.
Maupassant, Eyfei Kulesinden nefret ediyordu: tabii,
herkesin bu duyguyu paylamas gerekmez. Ama Kule
nin tkili bir izlenim uyandrd da bir gerektir: biiminin
teknik basitlii insana ekici gelirken, amaszl da yaijrgate olmaktadr, Yksek bir yap kurmak iin malze
me son derece ussal bir biimde kullanlmtr. Ama ne
iin? Bu bir bina deil, bir yap oyunudur. Bugn, herke
sin bildii gibi, bir radyo istasyonu olarak kullanlmakta
dr Eyfei Kulesi. Bu ona anlam vermekte ve estetik a
dan daha btnlemi klmaktadr. Ama Kule, daha ilk
m

bata bu amala yaplm olsayd, belki de doha byk

bir biim ussall kazanacak ve dolaysyla sanat deeri
de daha yksek olacokt.
Bu adan bakld zaman, Tatlln'ln bir nc En
ternasyonal ant projesi o kadar doyurucu gelmiyor. Ta
sarlad bina. Dnya Halk Komiserieri Konseyi, Kom
nist Enternasyonal, vb. iin camdan bir toplant salonu
olacaktr. Ama cam silindir ve piramidi tayacak olan
stunlar ve destekler ^bunlarn tek amalar da budur
ylesine hantal ve ardr ki, kaldrlmas unutulmu iske
lelere benzemektedirier. Ne ie yarayacaklar kestirileme
mektedir. O zaman yle dlyorir bize: toplantlarn yap
laca dner silindiri destekleyecek bunlar. Ama buna
yle bir karlk verilebilir! toplantlarn bir silindirin iin
de yaplmas ve silindirin de dnmesi zorunlu deildir. ookluumda bir bira iesinin iinde tahtadan bir kilise
grmtm. Bu bende hayranlk uyandrmt, ama o va
kit bunun ne ie yarayacan dnmemitim. Tatlin se
bunun tersi olan yntemi izliyor; Dnya Halk Komiserieri
Konseyi iin, helezoni bir betonarme kilise iine oturtul
mu bir bira iesi yapmak istiyor. Ama ben imdilik u
soruyu sormaktan kendimi alamyorum: Amac nedir bu
nun? Daha kesin bir deyile sylersek: eer dnen silin
dir bir yapm sadelii ve hafiflii ile biriikte olsayd, yani
silindirin dnmesini salayacak olan ara ve dzenler
amaca baskn kmasayd, bunu kabul edebilirdik.
Ayn ekilde, Jacob Lipshitzin yontularnn sanatsal
nemini belirtmek iin ileri srlen gerekeleri de kabul
edemeyiz. Yntu, hayali bamszln brakmaldr, n
k bu bamszlk yontuyu ancak hayatn arka bahele
rinde ve mzelerde, bu sanat mezariklarnda, bitkisel bir
hayata mahkum eder. Yontu bu bamszlktan syrlmal
ve mimarikla olan ban daha yksek bir sentez icind
yeniden kurmaldr. Bu daha geni anlamda, fay
dac bir ama edinmelidir. ok gzel. Gzel ama bu ac
dan Lipshitzin yontularna nasl yaklalaca biraz belir
siz kalmaktadr. nmdeki fotorafta, elinde bir yayl cal229

g bulunan oturmu bir adam olmas gereken, birtakm

kesien dzlemler var. Bunun bugn iin yararl olmasa
bile amal olduu syleniyor bize. Hangi anlamda
amal? Bir eyin amaca uygun olup olmadn le
bilmek iin nce amac bilmemiz gerekir. Ama bu kesien
dzlemlerin, keli biimlerin ve kntlarn amalln
ve salayabilecei yaran dnmeyi bir kez braktk m,
rahatlkla byle bir yontu parasnn bir askla dne
bilecei gibi bir sonuca da varabiliriz. Yine de, eer yon
tucunun amac bir asklk yapmak olsayd, herhalde bu
nun iin daha amaca uygun bir biim bulabilirdi. Ama ne
olursa olsun, bir askln aldan yaplmas da pek tav
siye olunmaz.
Geriye bir tek varsaym kalmaktadr: Lipshitzin yon
tusu da, Kruyonikhin kelime yaratma almalan gibi,
bir algda skala ve pasaj almak gibi, bir teknik altr
madan baka birey deildir. Gelecein yontu mziinin,
gamlan, pasajlan ve altrmalardr. Ama altrmalar,
mzik diye sunulamaz. Bunlan stdyonun dna kar
mamak ve bir fotorafya hi gstermemek en dorusu
olurdu.
*
Gelecekte, zellikle uzak bir gelecekte, bahe-kentlerin, rnek evlerin, demiryollarnn ve Ilmanlann planlan
masyla yalnz mimarlann ve mhendislerin deil geni
halk kitlelerinin de uraacandan kuku yoktur. Mahal
lelerin ve sokaklarn kuaktan kuaa, tula tula, karncams, gzle grlmeyen birikiminin yerini, elde pergel ve
cetvel, dev ky-kentlerin planl kuruluu alacaktr. Bu
planlar tartlacak, ayr grlerin evresinde toplanan
gerek halk partileri, gelecein zel teknolojisi ve yapm
partileri, grlerini ortaya koyacak, tartacak ve eitli
planlan oylayacaktr. Bu mcadele inde, mimari yeniden
kitle duygusu ve duyarl anlayyla, ama eskisinden da
ha yksek bir dzeyde, birleecek ve insanlk kendini
230

plastik ynden eitecek, dnyay hayatn en kusursuz bi

imlerini yaratmak iin yorulabilir malzeme olarak gr
meyi renecektir. Sanatla sanayi arasndaki duvar yk
lacaktr. Gelecein byk slubu, ssleyici deil, dinamik
olacaktr. Bu noktada Ftristler hakldr. Ama bunu, sa
natn ortadan kaldrlmas ve yerini teknie brakmas ola
rak grmek de doru deildir.
rnek olarak bir aky alalm. Sanatla tekniin bir
lemesi u iki yoldan birini izleyebilir: ya sanat aky
ssler ve sapna bir fil, bir gzellik kraliesi ya da Eyfel
Kulesinin resmini kondurur, ya da sanat, akya en ide
al bir biim bulunmasnda, yani ban maddesine ve
amacna en iyi uyan bir biim bulunmasnda teknie yar
dm eder. Bunun salt teknik yollarla zlebileceini san
mak yanl olur, nk aknn amac ve maddesi sayla
mayacak kadar ok biimle badaabilir. deal bir bak
yapmak iin, kullanlan maddenin niteliklerini ve hangi
ama iin kullanlacan bilmenin yansra, hayalgc ve
beeni de gereklidir. Snai kltrn btn geliimine uy
gun olarak, sanatnn hayalgc maddi mal retimi ala
nnda bir nesnenin ideal biiminin ilenmesine ynelecek
ve nesnenin zerinde ss olarak, bir estetik prim olarak
kalmayacaktr. Bunlar ak yapm iin geeriiyse, giysi,
deme, tiyatro ve kent yapm iin daha da geeriidir.
Bu, uzak gelecekte bile, tezgah sanatnn kaytsz art
sz tasfiye edilecei anlamna gelmez elbet. Ama tekni
in btn dallaryla sanat arasndaki dolaysz ibiriii, y
le grnyor ki, yine de n plana kacaktr.
Bu, sanayinin sanat eritecei anlamna m, yoksa
sanatn sanayii kendi Olimpos dana ykseltecei anla
mna m gelir? Her ikisi de olabilir, soruna sanayi ya da
sanat alanndan yaplacak ayn yaklamlara gre ayr
cevaplar verilebilir. Ama sonuta elde edilecek nesne a
sndan, cevaplar arasnda bir aynm olmayacaktr. Her iki
cevap da sanayinin apnn ve sanatsal niteliinin dev
lde gelimesi anlamna gelmektedir. stelik bunda
sanayi ile, insann btn retici etkinliini kasdediyoruz
231

ki, buna elektriklemi ve makinalam tarm da dahildir

ibet.
te yandan, sadece sonatla sanayi arasndaki duvar
deil, sanatla doa arasndaki duvar da ayn sre iin
de yklacoktr. Bunu, Jean Jacques Rousseau gibi sana
tn doaya, bir doa haline yaklamas anlamnda deil,
doann sanata yaklamas, daha suni, daha sanath
olmas anlamnda kullanyoruz. Dalarn ve rmaklarn,
krlarn, ayrlarn, steplerin, ormanlarn ve kylarn dn
ya yzndeki bugnk dalmn nihai sayamayz. nsan
lar, daha nce de doann haritasn deitirmiler, hem
de nemli lde ve sk sk deitirmilerdir. Ama imdi
ye kadar yaplan bu deitirmeler, bundan sonra yapla
caklarn yannda, bir hazrlk, bir altrma gibi kalmak
tadr sadece. Dinsel nan, dalar harekete geirmeyi
vaad ediyordu sadece, oysa inansia hibir alverii
olmayan teknoloji, dalar gerekten ykacak ve yerlerini
deitirecektir. imdiye kadar bu, snai amalar (maden^
1er) ya da demiryollar (tneller) iin yaplyordu; gelecek
te ise, genel bir snai ve sanatsal plana gre, ok daha
geni bir lekte yaplacaktr. nsanlar dalarn ve rmak
larn yeniden bir saymn yapacak ve gerekten doay
dzenleyecektir. Sonunda yerkreyi, kendi imgesine g
re olmasa bile, hi deilse kendi beenisine gre yeniden
kurmu olacaktr. Gelecein insannn kt bir beeniye
sahip olacan hi sanmyoruz.
Kskan, fkeli Kliuev, Mayakovski ile tartmasnda,
Vinlerle ilgilenmek bir iir iisine yakmaz ve, ha
yatn erguvan renkli altn, yalnz yrein ocanda dv
lr, baka hibir ocakta deil, diyor. vanov-Razumnik,
u eski sol Sosyal-devrimci (bu, birok eyi aklamaya
yetmiyor mu, zaten!) ve Narodnik vanov-Ruzumnik de bu
tartmaya katld. vanov-Razumnik, Mayakovskinin sz
cln yapt, eki ve makina iirinin geici bir olayck olduunu ama tanrnn yaratt yeryznn iirinin
dnyann lmsz iiri olduunu sylyor. Dnya ve
makina burda, iirin lmsz ve geici kaynaklan olarak
232

kar karya getirilmekte ve tabii, byk idealist, zevksiz

ve ihtiyatl yan-gizemci Razumnik de, lmsz geiciye
yelemektedir. Oysa bu dnya ve makina ikilemi, sahte,
yapay bir ikilemdir; geri bir kyl taridsnn karsna, is
ter bir plantasyonda olsun ister bir Sosyalist iletmede,
bir un deirmeni kanlabilir. Yeryz iiri ebedi deildir,
deiebilir; stelik, insan ancak kendisiyle yeryz aras
na ilk ilkel makinalar olan ara ve gereleri koyduktan
sonra bireyler ifade edeh trkler sylemeye balayabil
mitir. Orak, trpan ve salaan olmasayd, bir Koltzov (n
l Rus ky airi-n.) da olmazd. Ama bu, trpanii dn
yann elektrikli saban dnyasna oranla daha ebedi olma
ayncalna sahiptir mi demektir? Kendini yeni yeni tasariayp gerekletirmekte olan yeni insan, Kliuev ve Razumnl'kin yapt gibi, sln ksesi ya da balk alan ile
vine ve buharl varyosa kar koymayacaktr. Sosyalist
toplumdaki insan, makina araclyla, iinde sln ve
mersin bal da olan doaya btnyle egemen olacak
tr. Dalann yklmas, geitlerin almas gereken yerieri
gsterecek, rmaklarn yatan deitirecek ve okyanus
larn gelgitini kendi denetimine balayacaktr. Dar kafal
idealistler, bunun skc olacan syleyebilirler, ama bu
da onlann dar kafallklann gsterir. Hi kukusuz, btn
yeryznn kesin izgili kutulara blnecei, ormaniann
parklara ve bahelere dntrlecei demek deildir bu.
Olmas beklenen, ormaniann, allklann, kaplanlarn ve
kertenkelelerin de yaamas ama ancak insann izin ver
dii kadar yaamasdr. Ve insan bunu yle gzel baa
racaktr ki, kaplan makinay farketmeyecek, deimeyi an
layamayacak ve eskisi gibi yaayp gidecektir. Makina,
yeryzne kar deildir. Makina, hayatn her alannda
modern insann aracdr, Bugnk kent geicidir. Ama es
kinin ky iinde de eriyip gitmeyecektir. Tam tersine,
ky temel izgileriyle kentin dzeyine ykselecektir. Bu
bizim balca grevimizdir zaten. Kent geicidir, oma ge
lecee aret eden ve yrnecek yolu gsterir. Bugnn
ky ise, tmyle gemie aittir. te bu nedenle, ky es
233

tetii de, bir foiI< sanat mzesinden alnm gibi arl<ail<

kamal<tadr.
Japonya'da meydana geien trden depremleri hesa
ba katmasak da, insanlk, u i savalar andan kor
kun ykmlarla ok daha yoksullam olarak kacaktr.
Btn biimleriyle al, yoksulluu yenme, yani doay
ele geirme abas, daha onyllarca btn almalar
mzdaki ana ynseme olacaktr. Amerikanizmin, mekanik
gelimenin, iyi yanlar iin duyulan heves ve heyecan, her
gen sosyalist toplumun ilk aamasnn ayrlmaz bir par
as olacaktr. Sanatta doadan edilgin tod ala yer kal
mayacaktr. Teknik, sanat iin daha gl bir esin kay
na haline gelecek ve daha sonra da doa ile teknik ara
sndaki elikinin kendisi, daha yksek bir sentez iinde
zlecektir.
*
Bugn birka heveslinin kiisel d olarak kalan,
hayat daha dramatik klma ve insann kendisini ritmik
bir biimde eitme giriimleri, bu perspektif iinde gerek
yerlerini bulurlar. nsan, kendi ekonomik dzenini rasyo
nelletirdikten, yani bilin ve planla btnletirdikten son
ra, artk bugnk uyuuk ve ypranm gnlk yaantsn
toptan deitirecektir. ocuk besleme ve bytme gibi
bugnn ailesine skc gelen iler, toplumsal nisiyatife
ve bir snrsz ortaklaa yaratcln ellerine braklacak
tr. Bylece kadn da yar-klelik durumundan kurtulacak
tr. Tekniin yan banda, yeni kuaklarn ruhsal-fiziksei
biimlendirilmesi anlamnda eitim de, toplumsal dn
n ta yapra olarak hakl yerini alacaktr. eitli pe
dagojik sistemler evresinde gl partiler oluacaktr.
Toplumsal eitim deneyleri ve eitli yntemler arasnda
ki yarma, daha nce hi dlenmedii kadar geliecek
tir. Komnist toplumdaki yaama biimi, mercan adalan
gibi rasgele bir byme gstermeyecek, bilinli bir tarzda
kurulacak, eletirel dnceyle snanacak ve dzeitilecek234

tir. Varolu, elemental bir kuvvet olmaktan knca, dura

anl da sona erecektir. rmaklarn ve dalarn yerlerini
deitirmeyi, Montblancn tepesine ya da Atlantik'in di
bine halk saraylar kurmay renecek olan insan, kendi
hayatna yalnzca zenginlik, parlaklk ve derinlik deil ama
en yksek dzeyde bir dinamizm de katacaktr. Hayatn
kabuu daha tam olumaya vakit bulamadan, yeni tek
nik ve kltrel bulularn basncyla yeniden atlayacak
tr. Gelecein insan, tekdze bir hayat srmeyecektir.
Bunun da tesinde, insan nihayet kendi varl ile
uyum iine girmeye balayacaktr. almasnda, yry
nde ve oyunlarnda uzuvlarna en yksek kesinlii,
amall ve tasarrufu getirerek gzellie ulamay ken
dine ura edinecektir. Soluk alma, kan dolam, sindirim
ve reme gibi yar bilinli ve bilinsiz srelerine komuta
etmeyi deneyecek ve bunlar, zorunlu snrlar iinde, ak
ln ve istemin denetimine sokmaya alacaktr. Sait fiz
yolojik hayat bile, ortaklaa deneylere konu olacaktr. n
san tr, bugnn donmu homo sapiens'i, yeniden kk
l bir dnm evresine girecek ve kendi ellerinde, yapay
ayklama ve ruhsal-fiziksei eitimin en karmak yntem
lerinin nesnesi olacaktr. Bu, onun evrim izgisine bt
nyle uygun dmektedir. nsan teknii, dinin yerine de
bilimi koyarak karanlk eleri ilkin sanayiden ve ideololden kovmutur. Ardmdan da, monariyi demokrasi ve
rasyonel pariamenterizmle ve sonra da ak ve ,aydnlk
Sovyet diktatrl ile ykarak, politikadan kovmutur billn-d olan. Kr doa kuvvetleri en byk arlklary
la ekonomik ilikilerin iine reklenmilerdir ama insan
ekonomik hayatn sosyalist rgtlenmesiyle bunlar da te
mizlemektedir. Bu, geleneksel aile hayatn her ynyle
temelden yeniden kurma olanan da getirmektedir. Son
olarak, eer insan kendi doas, bilin-dnn, ruhsal yeraltnn en derin ve karanlk kelerinde saklysa, arat
rc dncenin ve yaratc almalarn en byk ksmnn
bu alana ynelmesi doal deil midir? Tanrnn, arn ve
sermayenin nnde eilmeyi reddeden insanolu, soya235

ekimin ve bir kr cinsel ayl<lamann i<aranlk yasaiar

nnde mi eilecektir! zgrlemi insan, lm korkusu
nu organizmanm tehlike karsndaki rasyonel bir tepKisine indirgemek iir, organlarnn almasnda daha iyi
bir denge kurmak ve idokularn daha orantl bir geliim
ve lm dengesine kavuturmak isteyecektir. u kesin
dir: insann ar anatomik ve fizyolojik uyumsuzluu, yani
organlarn ve dokularn bymesi ile ypranmas arasn
daki an oranszlk, yaama igdsne arl, hastalkl,
insann soluunu tkayan ve histerik bir lm korkusu bi
imini vermektedir ki, bu da akl karartmakta ve lm
den sonra hayat hakknda budalaca ve alaitc hayalle
ri beslemektedir.
nsan kendine duygularna hakim olmak, igdlerini
bilin dzeyine ykseltmek ve saydamlatrmak, ve stemi
nin tellerini billn-dnn en gizli blgelerine kadar ula
trmak ve bylece kendini daha yksek bir alana kar
mak, daha yksek bir toplumsai-biyolojlk tip (isterseniz hir
stn insan diyelim buna) yaratmak iin aba harcaya
caktr.
Gelecein insannn doa karsndaki z-ynetiminin snrlarn ya da tekniinin varaca en yksek noktay
kestirmek gtr, Toplumsal yeniden kurulu ve ruhsalfiziksel z-eitim, tek ve ayn srecin iki ayr grnm
haline gelecektir. Btn sanatlar, edebiyat, tiyatro, resim,
mzik ve mimarlk bu srece estetik biim vereceklerdir.
Daha dorusu. Komnist insann kltrel olumasnn ve
z-eitiminin kabuu, yani biimi, ada sanatn btn
canl elerini en yksek noktaya kadar gelitirecektir.
nsan, ncesiyle karlatrlamayacak kadar gl, akll
ve incelikli olacak, bedeni daha uyumlu, hareketleri daha
rltmiki sesi de daha mzie dnk olacaktr. Hayatn bi
imleri daha dinamik bir dramatiklik kazanacaktr. Orta
lama insan tipi, bir Aristo'nun, bir Goethenin, bir Marxn
dzeyine kacak ve bunun da tesinde yeni tepier yk
selecektir.
236

Yessenin v MayaJtovskInin
inharlanyl ilgili
yazlar.
Troki hayattayken Edebiyat
ve Devrimin baz basklann-

k^.

SERGEY YESSENN'N ANISINA

Yessenlh'i yitirdik, genliin ve itenliin bu hayranolunas airi Yessenn'I! Ne trajik bir son! Bilmediimiz
birka yakn dostufid, belki de hepimize allahasmarladk
deyip kendi kendine bizden uzaklap gitti. Son dizeleri
nsan artacak kdar sevecenlik ve yumuaklk dolu.
Szlanmadan, kendini kifnseye acndrmadan, grltyle
arpmadan, yavaa kapad kapy, elinden kanlar aka
aka. Yesseninin iirsel ve nsanca imgesi, bu jestiyle unu
tulmaz bir veda iinden fkrr olmutur.
Yessenin Bir serserinin arklarn yazd ve Mosko
va izbelerinin kaba nakaratna yalnz Yessenine zg,
taklit edilemez bir melodi kazandrd. ou kez, baya
bir davrantan, i ve kaba bir szden vnd olur
du. Ama bu grnn altnda, savunmasz ve korunma
sz bir ruhun garip sevecenlii seiriyordu. Bu yar yap
mack kabalkla, tan olduu sertliklere kar kendini ko
rumaya alt ama baaramad bunu. Kimseye meydan
okumadan ve ac ac sylenmeden, artk dayanamyo
rum dedi 27 (aralkta (*)... hayatn yendii air.
Bu yon yapmack koba yaam zerinde durmak iyi
olur; nk bu yaam, yalnz Yesseninin setii basit bir
biim deil, ayn zamanda, pek az sevecen, pek az yumu
ak olan bizim dnem koullarnn brakt bir izdir. Ks{*) 27 aralk 1025, Yesseninln intihar ettii trih.

237

tahlk maskesini tal<n ki, hi de ine yaramayan bu

moske pahalya mal oinnutur ona Yesseninin, bu dn
yaya her zaman kendini yabanc hissettiini aka gs
teriyor. Dnya hibir vn kazandrmad ona. te bu
uyumazlk yznden yitirdik onu. Ama knamyorum onu;
kendimize saklamay bilmediimiz bu byk lirik airi su
lamay kim dnebilir ki?
Bizim yaadmz dnem, uygar dediimiz insanlk
tarihinin belki de en acl dnemidir. Bu birka on ylda
doan btn devrimciler, kendilerini o dnem iin azgn
bir yurtseverlie kaptrmlard, o dnem onlann yurduy
du, zaman indeki yurdu. Ama Yessenin devrimci de
ildi. Pugaev ve Ylrmioltiann balladinn yazan, ie d
nk bir lirik airdi. Bizim dnemimizse, lirik bir dnem
deildir. Sergey Yesseninin ksa zamanda bizden ve ken
di zamanndan uzaklamasnn nem' nedeni budur.
Yessenin kkleri derinlerde ofo'i Dr halkdr ve onun
hereyi gibi, halk temeli de yapay deildir. Bunun en
tartma gtrmez kantn, onun halk ayaklanmalan ze
rine yazd iirlerde deil, rik iirlerinde grebiliriz yi
ne:
Dingin, ard kmesinde, dere kysnda,
Yelesini sarsyor sonbahar, ai bir ksrak gibi.
Bu sonbahar imgesi ve daha bakalan, kolay cretkariklanyla artr insan. air, imgelerinin kyl kkenle
rini duymaya ve iimize adumakll sindirmeye zorluyor
bizi. Fet, duygularn byle dile getirmezdi, Tiuev de y
le. Yaratc yetenei ile deiime uramasna ve incelme
sine ramen kyl temeli, onda sapasalam kalmt. Bu
kyl temelinden gelen g, Yessenin'in gszlne
yol amtr. Gemiten sklp alnm, ama bugne
kk salamamt.
Kent onu glendirmedi, sarst ve yaralad. Avrupa
ya ve Okyanusun teki kysna yapt d geziler, onu
yeniden ayaa kaldrmad. Yessenin Tahran New Yorkdan ok daha derinden zmledi ye Rlazanl ocuun o
238

i lirizmi, Avrupa ve Amerikann kltr merkezlerinden

ok, ran'da buldu kendisi iin gerekli olan yaknl.
Yessenin Devrime dman deildi ve Devrim de ona
hibir zaman yabanc olmad. Tam tersine, 1918'den iti
baren hep ona doru gitmeye alyordu, yle dizelerle.
Ah anam, ikem, ben bir BoleviimI
Birka yl sonra yine yle yazyordu :
Ve sovyetler iin imdi,
en ateii bir yol arkadaym ben.
Devrim, onun bata biraz kank olan, ama sonra
durulan dizelerinin ve imgelerinin yapsna, iddetle girdi.
Yessenin ken gemite hibir ey yitirmedi; gemiin
ardndan hi zlmedi. Peki, Devrime kar yabanc my
d? Hayr, deildi ama. Devrimle Yessenin benzer nitelik
ler tamyorlard. Yessenin, ie dnk, yumuak ve lirik
bir airdi; Devrim ise halkn eseridir, kahramanlklar ve
ykmlarla doludur. arin o ksa sren hayatna son ve
ren de bir ykm oldu.
Her varlk, hayatnn sonuna kadar kendi alnyazs
nn yargsyla birlikte yaar diye bir sz vardr. Bir ba
kma bir gerek pay vardr burada. Yessenin'in zaman
iinde akp giden yaratc gc, bu dnemin sert ke
lerine arpt - ve knid.
Yessenin'in iirlerinde, kendi zamann anlatan bir
ok gzel dizeler bulunur. Btn yapt zamannn dam
gasn tar. Ne var ki, Yessenin bu dnyann adam de
ildi. Devrimin airi de olamad.
Hereyi alyorum - hereyi kabul ediyorum.
inenmi yollardan gitmeye haznm.
Sizin Ekim'inize ve sizin Moys'nza btn ruhumu
vereceim.
Ama sevgili sazm, yalnz onu brakmayacam.
Onun lirik gc, uyumlu, mutlu, mzik dolu bir top
lumda ve sert kavgalarn deil, dostluun, sevinin ve se
vecenliin egemen olduu bir toplumda, sonuna kadar
geliebilirdi ancak. Byle bir zaman gelecektir. Bizim za
239

manmzda, insatin nsana kar amansz, kurtarc kav

galar hazrlanyor hl, Qc gncel mcadeleler hazrla
yan baka gnler de gelecektir. O zaman, nsann kiili
i de, iir de gerek lr iek lbl alacak. Devrim, her
insan in yoln2 kmdk hakk deil iir hakk da eMe
edecektir.
Yessenin, son saatinde, kime yazd kan kokan mek
tubunu? Belki de uzakta henz domam bir dostuna.
Yessenin, bakalarnn savalarla, kendisinin iirleriyle
hazrlad gelecein insanlarndan birine m sesleniyor
du? air, Devrimle ayn zellikleri tamad iin ld.
Ama gelecek adna Devrim, onu her zaman evlad saya
caktr.
iir yazmaya balad lk yllarndan balayarak, ken
dini savunamayacann farknda olan Yessenin, lme
doru ilerliyordu. Son iirlerinden birinde, ieklere veda
ediyordu:

siz iei -kendini- arklarnda anlatarak kendi dne

minin edebiyatn zenginletirdi.
airi burada anarken, cesaretimizi kran, cesaretimizi
eksilten hibir ey olmasn. Bizim dnemin etkisi, kendi
kiisel etkinliimizden ok daha gldr. Tarih, kendi ba
samaklarn sonuna kadar trmanacaktr. Biz buno/kar
koymadmz gibi, btn bilinli gcmzle, btn d
nce ve istemimizle ona yardm ediyoruz. Gelecei ha
zrlayalm. Kadn erkek, herkes iin, ekmek ve trk sy
lemek hakkn kazanalm.
air ld, yaasn iir! Bir insan evlad savunusuz,
uuruma yuvarland!
Yaasn yaratc hayat! O hayat ki, son ano kadar,
Sergey Yessenin iirinin paha biilmez tellerini sarmtr
ona!
Pravda, 19 Ocak 1926

Evet, sevgililerim, evet

Sizi grdm, yeryzn grdm.
Sanki benim iin yeni bir okamu
O in rpertiniz.
Ancak imdi, 27 aralktan sonra, onu tanyan ya da
tanmayan herkes, hepimiz, hemen hef dizesi yaral da
marlarndan akan kanla yazlm olan iirlerin itenlii
ni tmyle anlyablllyoruz. Bu yzden acmz daha bir de
rin. Yessenin, kendi idnyasndan kmakszn, yaklaan
lmnn nsezisinde, melankolik ve dokunakl bir avun
tu buluyordu:
Sessizlikten yaplm bir ark dlnierkh.
Sevgilim, bir baka Sevgilinin yannda.
Belki anmsayacak beni.
Benzersiz bir iek gibi.
Bilincimizde hl taze olan keskin bir acy, bir d
nce yumuatyor: bu byk, bu sahici air, kendi yn
temine gre zamann yanstt ve yeni bir seviyi, suya d
en mavi g, gkte bir koyun gibi yaylan ay, benzer

^40

241

MAYAKOVSK'NN NTHARI

Doha nce Blok, Mayakovski'de dev bir yetenek*

bulmutu. Abartmaya kamadan, Mbyakovski'de deha
ltlarnn varlndan sz edebilir insan. Ne var ki, uyum
lu bir yetenek deildi bu. Ykntlarla geen bu on yl iin
de, iki dnemin yaralar kabuk balamam snrnda, so
natsa! bir uyum nerede bulunabilirdi ki? Mayakovski'nin
yaratclnda, tepelerle uurumlar bir araya geliyor, s
radan lirik paralarn, hatta kimi zaman rtkan bir ba
yaln yannda, deha belirtileri yer alyor.
Mayakovski, daha air olmadan nce, devrimci ol
may istemiti itenlikte. Gerekte, hereyden nce bir
airdi o; kendisinden kopmakszn eski dnyadan uzak
laan bir sanatyd; yalnz Devrimden sonra, kendine bir
dayanak arad ve bunu bir lde Devrimde buldu. Mayokovski. Devrimle sonuna kadar kaynamad; nk o
evrime, gizli hazrlk dnemi yllarnn sert koullorm243

dan gelmi deildi. Daha genel olarak sylenirse, Ma

yakovski yalnzca oir deil, ayn zamanda, yeni bir
kltrn btn elerini daha nce grlmemi bir g
le hazrlayan kritik bir dnemin kurbanyd da. Bu dnem,
bir airin, devrime adanacak bir airler kuann uyumlu
geliimi salayacak kadar hzla lerlemiyor. Yazarn slu^
bunda kendini gsteren ic uyum eksiklii, sz ve kelime
disiplinsizlii ve mgelerdeki lszlk yani, ateli bir do
kunakllk, airin ca ve snfyla ba kuramay, zevk
siz akalan, kendini d dnyaya kar korumak istein
den geliyor gibidir. Kimi zaman, nsanda sanatsal ve ruh
sal bir ikiyzllk duygusu, uyandrd da oluyordu bu
nun. Hayrl lmnden nce yazd mektuplar ayn ton
da: airin hayatna son verirker kulland olay kapan
mtr forml ne anlama gelmektedir?
Gecikmi romantik Heinrich Heine icIn lirizm ve alay
(ayn zamanda kendini korumak iin bavurduu, liriz
me kar alay) ne idiyse dokunakllk ve bayalk da ge
cikmi ftrist Mayakovski iin oydu, yani dokunakl
la kar alayla kendini koruma aresiydl.
Sekreterlik (*), adl protokol az le bu ntiharn
toplum ve edebiyat abalaryle hi bir lgisi oimadn
bildirerek devletin resmi grn dile getirdi. Bu, onun
kendi istei ile lm, hayatyla ya da devrimci ve iir
sel yaratc abalariyle hlc ilgili deildi demee gelir. Bu
ayn zamanda Mayakovski'nin lmn beklenmedik adi
bir polis olay saymaktr. Bu ne gerektir, ne gerekli, ne
de... akllca bir eydirl Son dizelerinde Mayakovski A1<n kk kay hayatn akntsnda paraland diye ya^
zyor. Bu demektir ki, airin toplum ve edebiyat abala
r, onu gnlk hayatn dertlerinin stne yeterince -,
karamaz, yedii dayanlmaz darbelerden kurtaramaz ol
mutu. Peki o zaman hi bir ilikisi yoktur diye nasl
yazlabilir?
(*) Burada, szlconusu olan parti'ye yani Staline bal e
nel sekreterliktir.

244

Proletarya edebiyat ile ilgili gncel resmi ideoloji,

kltr olgunlamasnn ritim ve gecikmeleri konusunda
tam bir anlayszla dayanr; burda, ekonomi konusun
da bulunan edebiyat konusunda da buluyoruz. Proletar
ya kltr iin mcadele (be yllk bir plan erevesi
iinde, insanln btn baarlarnn toptan koilektifletirilnesi gibi bireydir bu). Ekim Devriminin balarnda
bir topik idealizm niteliindeydi. te bu nedenle, Leninin ve bu satrlar yazarnn muhalefetiyle karlam
t. Bu son yllarda proletarya kltr, sanatta yalnzca
bir brokratik komuta - ve ykm - sistemi haline geldi.
Serafimovi, Giadkov gibi burjuva edebiyatnn baansz
yazarlar, szde - proleter edebiyatnn klasikleri ilan edil
di. Averbach gibi bombo bir kavuk saliayc, proleter
edebiyatnn... Beilnski'si (!) olarak vaftiz edildi. Edebi
yatn yksek ynetimi, inann doasnda bulunan btn
yaratc ruhu yadsyan Moiotovun ellerine braklmtr.
Jin kts, Moiotov'un yardmcs, sanattan baka bir
ok alanda sanatkarlk yapan GuseVdir. Byle bir seim.
Devrimin resmi evrelerinin brokrat ellerde tam bir yoz
lamaya uradn gstermektedir.
Moiotov'la Gusev
edebiyatn stne, devrimci dalkavuklarn, isimsiz bir
gruhun oluturduu arpk, mstehcen bir edebiyat r
mlerdir.
Yeni bir edebiyatn ve yeni bir kltrn temellerini
hazrlama eiliminde olan proleter genliin en iyi tem
silcileri, kltr yoksunluunu kendilerine l olarak alan
insanlann buyruuna terkedildiier.
Evet Mayakovski, Devrimin henz tanmad, ama
pevrimie ba kurma yollarn aratrm olan eski Rus
edebiyatnn son kua iinde herkesten daha yiit ve
daha gzpektir. Evet, btn dier yazarlara gre son
derecede karmak balar kurmutu Mayakovski. O in
de, derin bir blnmeyi tayordu. Kendi dnemine hiz
met n en alak gnll gncel aimalai'a hazrlanan
Mayakovski, sahte-devrimci greneklerden uzaklayordu.
Kuramsal planda devrim zerine eksiksiz bir bilin ka245

zanma yetenein, bunun sonucu olarak da onu amak

iin bir geit bulma yetenein sahip deildi. Kendisinin
kiralic olmadn sylerken, doruyu sylyordu. Averbachn proleter edebiyatn bahane ederek kolhoz y
neticiliine irfneyi iddetle reddetmiti. Lef'in bayra al
tnda, bask yaparak deil, tam bilinle hizmet etmek iin
proleter devriminin cokun ateli seferini kurmaya kal
kt. uras aktr ki. Lef ritmini 150 mttyona kabul et
tirme gcne sahip deildi, nk devrimin gel-git dina
mii cok ar ve ok derindi. O yln ocak aynda, Ma
yakovski koullarn mantna yenildi. Son olarak intihar
etmeden iki ay nce, Sovyet Proleter airleri Birlii n (VAPP) ye olmak in kendini zorlad. Bu yelik ona
birey vermedii gibi, ondan ok. eyter gtrd. Kendi
siyle olduu kadar kamu ile de hesaplatktan sonra ka
yn batrd; brokratik edebiyatn temsilcileri, kiralk
olanlar, oiacak ey deil, anlalr ey deil diye
bararak byk air Mayakovski'yi ve o gnlerin eli*
kilerini hi anlamadklnn gstermilerdir.
Gerekten devrimci ve hareketli edebiyat toplulukla
rna kar giriilen dmanlktan sonra, proleter airler
birlii (VAPP), brokratik baskya boyun edi, ideolojik
olarak desteksiz kald ve grnrdeki moral birlii salyamad; Sovyet Rusyann en byk airi dnyamzdan
ayrlrken, akn memurlar, hi bir ilikisi yok gibisi
ne anlamsz bir cevapla karladlar bu intihar. En kso
' sre iinde yeni bir kltr kurmak isteyenler iin yeterli
deil, gerekten yeterli deil bu.
Sosyalizm bir tek lkede kurulmayaca gibi Ma*
yokovski de. proleter edebiyatn kurucusu olmad, ola
mad. Gei dnemi tartmalarnn iinde, edeb tartmalann en gzpek insanyd v yeni toplumun yarata
ca edebiyatn en tartma gtrmz nclerinden birisi
oldu Mayakovki.
,
(Muhalefet Blteni; Mays 1930)

246

- .V '

i,

li'"
-i:'.,'

V '