buydu.

Saint-Simonn yazd gibi: "Hi kimse szcklerini, glmsemesini, hatta

baklarn satmay onun kadar iyi bilemez. Onun iindeki her ey deerliydi,
nk o farklar yaratmt ve majesteleri szlerinin azlyla glenmiti."
Bir bakann aptalca bir ey sylemesi yapmasndan daha zararldr.
Cardinal de Retz, 1613-1679

GCN ANAHTARLARI
G birok adan grnt oyunudur; gerekenden azn sylediinizde
kanlmaz bir ekilde olduunuzdan daha byk ve gl grnrsnz.
Sessizliiniz dier insanlar rahatsz eder. nsanlar yorum ve aklama
makineleridir; ne dndnz bilmek zorundadrlar. Ne akladnz dikkatli
bir biimde kontrol ettiinizde niyetinizi ya da szlerinizin anlamn kavrayamazlar.
Ksa yantlarnz ve sessizliiniz onlar savunmaya geirir ve sze girip
sessizlii kendileri ve zayflklaryla ilgili her trl bilgiyle doldurmaya alrlar.
Sizinle yaptklar grmeden soyulmu gibi hissederek ayrlrlar ve eve gidip her
sznz zerinde kafa yorarlar. Ksa yorumlarnza verilen bu fazladan dikkat
yalnzca gcnze g katacaktr.
Kissinger hakknda sk sk anlatlan bir hikye... Winston Lord zerinde gnlerdir alt bir
raporu Kissingera verdikten sonra zerinde, "Yapabileceinin en iyisi bu mu?" yazsyla geri
gelir rapor. Lord raporu yeniden yazar, dzenlemeler yapar ve tekrar teslim eder;
yine ayn ksa soruyla geri gelir rapor. Bir kez daha dzelttikten ve Kissingerdan yine ayn
soruyu aldktan sonra Lord parlar. "Kahretsin, evet, yapabileceimin en iyisi bu." Kissinger
yle cevap verir: "Gzel, o halde artk okuyabilirim raporunu."
Kissinger, Walter Isaacson, 1992
Gerekenden daha az ey sylemek yalnzca krallar ve devlet adamlar iin
geerli deildir. Hayatn ou alannda ne kadar az ey sylerseniz o kadar derin
ve esrarengiz grnrsnz. Gen bir adamken sapat Andy VVarhol, insanlarn yapmalarn istediiniz eyi yapmalarn yalnzca
onlarla konuarak salamann genellikle olanaksz olduunu aklamtr. Size kar
gelirler, arzularnz yok etmeye alrlar, srf terslik olsun diye size itaatsizlik
ederler. Bir keresinde bir arkadana, "Aslnda insann sustuu zaman daha gl
olduunu rendim," demitir.
VVarhol daha sonraki hayatnda bu stratejiyi byk baaryla uygulamtr.
Grmeleri ok anlaml konumalar zerindeki egzersiz lerdi. Belirsiz ve st

rtl bir ey syler, grmeci ise genellikle anlamsz olan szlerinin altnda
derin anlamlar olduunu dnrek ne dediini anlamak iin urar dururdu.
Warhol ii hakknda ender olarak konuurdu; yorumu bakalarna brakrd. Bu
teknii gizem ustas Marcel Duchampdan rendiini iddia etmektedir. Duchamp
ii hakknda ne kadar az ey sylerse insanlarn bu konuda o kadar ok konutuunu farkeden bir baka yirminci yzyl sanatsdr. Ve insanlar onun
hakknda konutuka almalar o denli deer kazanmaktadr.
Bir uyruun saygsz szleri ou kez kt ilerin ansndan daha derinlere kk salar... Son
Essex Kontu, Kralie Elizabethe artlarnn vcudu kadar berbat olduunu sylemiti bir
keresinde; ayaklanmas deil, ama bu szleri kellesine maloldu.
Sir Walter Raleigh, 1554-1618
Gerekli olandan daha az ey syleyerek anlam ve g grnts yaratrsnz.
Ayrca ne kadar az ey sylerseniz aptalca, hatta tehlikeli bir ey syleme riskiniz
o kadar azalr. 1825te yeni ar I. Nicholas Rusyada tahta kt. lkenin
modernlemesini, sanayinin ve sivil yaplarn Avrupay yakalamasn talep eden
liberallerin balatt bir ayaklanma kt hemen. Bu ayaklanmay zalimce bastran
I. Nicholas liderlerinden birini, Kondraty Ryleyevi lme mahkm etti. Ryleyev
idam edilecei gn boynunda iple sehpada dikiliyordu. Alttaki kapak ald, ama
Ryleyev aslrken ip koptu ve Ryleyev yere akld. O zamanlar bu tr olaylar
tanrsal bir istek olarak grlr ve idamdan bu ekilde kurtulan insanlar genellikle
balanrd. Ryleyev yara bere ve kir pas iinde ama kellesinin kurtulduundan
emin olarak ayaa kalkp, "Gryorsunuz ya, Rusyada hibir eyi doru drst yapmay bilmiyorlar, bir ip
yapmay bile!" dedi.
Bir grevli aslmann baarszlkla sonuland haberiyle K Sa- rayna
ulat hemen. Bu haberle can sklan Nicholas yine de af belgesini imzalamaya
balad. Ama sonra, "Ryleyev bu mucizeden sonra bir ey syledi mi?" diye sordu
haberciye. "Elbette," diye yant verdi haberci. "Rusyada bir ipi yapmay bile
beceremediklerini syledi."
"Bu durumda," dedi ar. "Aksini kantlayalm." Ve af belgesini yrtt. Ertesi gn
Ryleyev tekrar asld. Bu kez ip kopmad.
Alnmas gereken ders: Szckler bir kez aznzdan kt m geri
alamazsnz. Onlar kontrol edin. Alayclk konusuna zellikle dikkat edin: Zehirli

szlerinizden aldnz bir anlk zevk dediiniz bedel karsnda nemsiz

kalacaktr.

maj: Delphideki Khin. Ziyaretiler khine dantnda anlamla

dolu ve ok nemliymi gibi grnen birka kelime sylerdi. Kimse
khinin sylediklerine itaatsizlik etmezdi, oradaki khinler lm kalm
meselelerinde gc ellerinde bulunduruyorlard.
Otorite: nce astlarnz yapmadan asla dudaklarnz ve dilerinizi
kprdatmayn. Ne kadar uzun sre sessiz kalrsam dierleri o kadar ksa
srede dudaklarn kprdatmaya balar. Dudaklarn ve dilerini
kprdatmaya balaynca gerek niyetlerini anlayabilirim... Eer
hkmdar esrarengiz deilse bakanlar almak ve tekrar almak frsatn
bulacaklardr (Han-fei-tzu, inli Filozof, M.. III. Yzyl)

Sessiz kalmann akllca olmad durumlar da vardr. Sessizlik phe, hatta

gvensizlik uyandrabilir, zellikle stlerinizde, belirsiz veya imal bir ifade
istemediiniz yorumlar dourabilir. O halde, sessizlik ve gerekenden azn
sylemek dikkatle ve doru ortamlarda uygulanmaldr. Aptal oynayan, ama
kraldan akll olduunu bilen saray soytarsn taklit etmek arasra akllcadr.
Konuur, konuur ve elen- jjf.jr; kimse de onun bir aptaldan baka bir ey
olabileceinden phelenmez.
Ayrca szckler yapmaya altnz aldatmaca iin iyi bir sis perdesi
oluturabilir. Konumayla dinleyicinizin dikkatini ekerken onlar byleyebilirsiniz;
aslnda ne kadar ok konuursanz o kadar az phelenirler sizden. Gereksiz
ekilde ok konuanlar, kurnaz ve ma- nevrac olarak deil, aresiz ve eitimsiz
olarak grlrler. Bu, gl- nn uygulad sessizlik politikasnn tersidir: Daha
fazla konuarak hedefinizden daha az zeki ve zayf grnmekle aldatmacay daha
byk bir kolaylkla gerekletirebilirsiniz.

YASA 5
YLE OK EY HRETE DAYANIR K...
ONU CANINIZ PAHASINA KORUYUN
HKM

hret gciin temel tadr. Tek bana hretle dierlerini yldrabilir ve

kazanabilirsiniz; ama hretiniz bir kez bozulursa savunmasz kalrsnz
ve her ynden saldrya urarsnz. hretinizi sal- drlamaz kln. Her
zaman olas saldrlara kar tetikte olun ve onlara gereklemeden nce
engel olun. Bu arada, dmanlarnzn hretlerinde delikler aarak
onlar yok etmeyi renin. Sonra bir kenarda durup kamuoyunun onlar
asmasna izin verin.

1. YASAYA UYMAK
inin Krallk Sava srasnda (M.S.207-265), Shu Kralln yneten
muhteem General Chuko Liang bir avu dolusu askeriyle kk bir kasabada
kalrken byk ordusunu uzaktaki bir kampa gnderdi. Birdenbire haberciler Sima
Yi idaresindeki yaklamakta olan
150.1 kiilik dman ordusu haberiyle kageldiler. Kendisini savunacak
yalnzca yz kiiyle Chuko Liangn durumu umutsuzdu. Dman
sonunda nl lideri ele geirecekti.
Kaderine szlanmakszn ya da nasl yakaland zerinde dnerek vakit
kaybetmeksiniz

Liang

blne

bayraklar

indirmelerini,

ehir

kaplarn

amalarn ve saklanmalarn emretti. Sonra kendisi Taocu kaftann giyerek kent

duvarnn en grnr yerine oturdu. Tts yakt, udunu tmbrdatmaya ve ilahi
sylemeye balad. Birka dakika sonra yaklaan byk orduyu ve upuzun asker
dizisini grd. Onlar grmemi gibi yaparak alp sylemeye devam etti.
Ordu ksa sre iinde kaplara varmt. Bandaki Sima Yi duvardaki adam
hemen tand.

Askerleri korunmasz ehre girmek iin sabrszlanmalarna ramen Sima Yi

tereddt etti, askerlerini bekletti ve Liang inceledi. Sonra adamlarna derhal ve
hzla geri ekilme emri verdi.

Yorum
Chuko Liang yaygn bir ekilde "Uyuyan Ejderha" olarak bilinirdi. Krallk
Savandaki kahramanlklar efsaneviydi. Bir keresinde kendi tarafna balln
yitirmi bir dman yzbas kampa gelip yardm ve bilgi teklif etmiti. Liang
bunun bir tuzak olduunu hemen anlamt; bu adam sahte bir kaakt ve
kellesinin uurulmas gerekiyordu. Ama son dakikada giyotin tam inmek
zereyken idam durdurup eer ikili ajan olmay kabul ederse hayatn
balayacan syledi. Dehete kaplm olan adam mteekkir bir ekilde teklifi
kabul edip dmana sahte bilgi tamaya balad. Liang birbiri ardna zaferler
kazand.
Bir baka seferinde Liang askeri bir mhr alm ve dmann askerlerini
uzak yerlere gnderen sahte belgeler dzenlemiti. Askerler daldktan sonra
ehri ele geirmi, bylece dman kralln btn koridorunu kontrol altna
almt. Ayrca bir keresinde dman en iyi generallerinden birinin hain olduuna
inandrarak adam kap kendi glerine katlmaya zorlamt. Uyuyan Ejderha
elinde her zaman bir koz bulunan, indeki en zeki adam olarak hret
kazanmt. hreti gl bir silah gibi dmanna korku salyordu.
Sima Yi, Chuko Lianga kar defalarca savamt ve onu ok iyi tanyordu.
Bo ehre gelip Liangn duvarda ilahi sylediini grnce armt. Taocu
kaftan, ilahi, tts; bu bir yldrma oyunu olmalyd. Adam aka alay ediyordu
kendisiyle, tuzaa dmesi iin meydan okuyordu. Oyun o kadar akt ki, Yinin
aklndan bir an iin Liangn gerekten yalnz ve umutsuz olduu geti. Ama Liang
korkusu o kadar bykt ki, bunu renmeye cesaret edemedi. Bu, hretin gcdr. Tek bir ok bile atlmakszn byk bir orduyu savunmaya geirebilir, hatta geri
ekilmeye zorlayabilir.

Ciceronun syledii gibi, hrete kar kanlar bile bu konuda yazdklar kitaplarn kendi
adlarn tamasn isterler ve hreti kmsedikleri iin nl olmay umarlar. Her ey
pazarla tabidir: Arkadalarmzn eyalarmz ve eer gerekirse hayatlarmz almalarna izin
veririz; ama nmz paylama ve hretimizi bir bakasna hediye etme durumuna hemen
hemen hi rastlanmaz.
Montaigne, 1533-1592

2. YASAYA UYMAK
1841de Amerikann bir numaral ovmeni olarak n kazanmaya alan gen P.T.
Barnum, Manhattandaki Amerikan Mzesini satn alp hret olmasn garantileyecek ilgin
eya koleksiyonuna evirmeye karar verdi. Sorun hi paras olmamasyd. Mzenin istedii
para 15.000 dolard, ama Barnum mze sahiplerine de ekici gelen bir teklif hazrlad, nakit
yerine dzinelerce garanti ve referans gsterdi. Mze sahipleri Barnumla szl bir anlamaya
vardlar, fakat son dakikada mdr fikrini deitirdi ve mze, koleksiyonuyla birlikte Peale
Mzesinin yneticilerine satld. Barnum fkeden deliye dnmt, ama orta i itir, demiti,
mze Pealelere satlmt, nk Pealelerin bir hreti vard, Barnumun ise yoktu.
Barnum hemen eer kendisinin dayanabilecei bir hreti yoksa tek yolunun Pealeierin
hretini zedelemek olduuna karar verdi. Buna uygun olarak gazetelere mektup yazma
kampanyasna balad. Mze sahiplerini bir mzeyi nasl idare edeceklerinden ya da insanlar
nasl elendireceklerinden haberleri olmayan bir grup "iflas etmi banka yneticisi" olarak
adlandrd. Halk Pealelerin hisse senetlerini almamalar iin uyard, nk bir baka mzenin
satn alnmas ii kaynaklarn kanlmaz olarak zayflatmt. Kampanya etkili olmutu. Hisseler baaa dt ve Pealelerin hretine gveni kalmayan Amerikan Mzesi sahipleri
szlerinden cayarak mzeyi Barnuma sattlar.
Pealelerin toparlanmas yllar srd, ama Barnumun yaptn hi unutmadlar. Bay
Pealein kendisi mze programlarn baya gsteriler sunan rakibininkilerden daha bilimsel
hale getirip "entelektel elencesi" hreti kazanarak Barnuma saldrmaya karar verdi.
Hipnotiz-

rT1

a Pealelerin "bilimsel" gsterilerinden biriydi; bir sre iin byk ilgi grd ve

olduka baarl oldu. Barnum buna kar mcadele etmek jin yine Pealelerin hretine
saldrmaya karar verdi.
Barnum rekabet iin kendisinin kk bir kz hipnotize ettii gsteriler dzenledi. Kz
derin uykuya daldktan sonra izleyicileri uyutmaya alyor, ama ne kadar denerse denesin
seyirciler onun etkisi altna girmiyor ve birou glmeye balyordu. Dkrklna urayan
Barnum kk kzn hipnotizmasnn gerek olduunu gstermek iin kz farketmeden
parmaklarndan birini keseceini sylyordu. Ama o ba bilerken kk kzn gzleri falta
gibi alyor ve oradan kap gidiyordu; seyirci bundan byk zevk alyordu. Barnum bunu ve
baka parodileri haftalarca tekrarlad. Ksa sre iinde kimse Pealelerin gsterilerini ciddiye
almamaya balad ve seyirci says dt. Birka hafta iinde ov kapand. Sonraki birka yl
iinde Barnum gzpek ve usta bir ovmen olarak btn hayat boyunca sren bir hret ka - 7 - yakalayamad.
zand. Buna karlk Pealeler ayn hreti bir daha

Yorum
Barnum, Pealelerin hretini zedelemek iin iki taktik kulland. Mzenin gvenilirlii ve
deme gc konusunda phe tohumlar ekti. phe gl bir silahtr. pheyi sinsi
dedikodularla antadan kardnzda rakipleriniz korkun bir ikilemle kar karya kalrlar.
Bir yandan dedikodular inkr ederler, hatta onlara kara aldnz kantlayabilirler. Ama bir
phe tortusu yine de kalr. Neden kendilerini bu kadar umutsuzca savunmaktadrlar?
Dedikodularn bir ksm doru olabilir mi? te yandan en kolay yolu seer ve size
aldrmazlarsa reddedilmeyen pheler daha da glenecektir. Eer doru biimde yaplrsa
sylenti karma rakiplerinizi o derece kzdracak ve rahatsz edecektir ki, kendilerini
savunurken ok sayda hata yapacaklardr. Bu dayanacaklar hretleri olmayanlar iin
mkemmel bir silahtr.
Barnum kendi hretini edindikten sonra daha yumuak olan ikinci taktii, yani sahte
hipnotizma gsterisini kulland: Rakibinin hretiyle alay etti. Bu da son derecede baarlyd.
Salam bir sayg tabannz olduktan sonra rakibinizle alay etmek onu hem savunmaya sokar,
hem de size daha fazla dikkat eker ve hretinizi arttrr. Tmyle iftira ve hakaret bu
noktada irkindir ve size yardmdan ok zarar dokunabilir. Ama yumuak dokundurmalar ve
alayclk sizin rakibinize glmenizi salayacak kadar zgveniniz olduunu gsterir. Mizah
rakiplerinizin hretinde gedikler aarken sizi zararsz bir elendirici olarak gsterir.
Kt bir vicdanla baa kmak kt bir hretle baa kmaktan
kolaydr.
Friedrich Nietzsche, 1844-1900

GCN ANAHTARLARI
Etrafmzdaki insanlar, hatta en yakn arkadalarmz bile bir dereceye kadar esrarengiz
ve anlalamaz olarak kalrlar. Karakterlerinde hi aklamadklar gizli boluklar vardr. Dier
insanlarn bilinmezlii zerinde yeterince uzun sre dnrsek bizi rahatsz eder, nk bu
insanlar gerekten yarglamamz imknsz hale getirir. Bu yzden bu geree aldrmamay
ve insanlar en belirgin halleriyle, yani grnleriyle, giyimleri, hareketleri, szleri ve
eylemleriyle deerlendirmeyi tercih ederiz. Toplumsal alanda grn neredeyse btn
yarglarmzn barometresidir ve hibir zaman bunun aksine inanmamalsnz. Tek bir hata,
grnnzdeki ani bir deiiklik bir felakete neden olabilir.
Bu nedenle kendi yaratmnz olan hreti oluturmak ve srdrmek son derece
nemlidir.
Bu hret sizi tehlikeli grn oyununda koruyacak, dierlerinin sizin gerekten ne
olduunuzu kefetmeye alan delici gzlerini uzaklatracak ve dnyann sizi nasl
yarglad zerinde kontrol sahibi olmanz salayacaktr; bu da iinde bulunulacak gl bir
konumdur. hretin sihirli bir gc vardr, deneinin bir vuruuyla gcnz ikiye katlayabilir.
Ayrca insanlar sizden karabilir. Ayn iin mkemmel ya da korkun grnmesi tmyle
kiinin hretine baldr.
-

8-

Eski inde VVei Krallnn saraynda Mi Tzu-hsia adnda, kibar ve nazik oluuyla nl
bir adam vard. Hkmdarn en sevdii kii haline gelmiti. "Hkmdarn arabasnda kim
gizlice yolculuk yaparsa ayaklar kesilecektir," kuraln koymutu hkmdar, fakat Mi Tzu-hsia
annesi hastalannca onu ziyaret etmek iin kraliyet arabasn kullanp hkmdarn j Zni varm
gibi davranmt. Hkmdar bunu rendiinde, "Mi Tzu-hsia

ne

kadar saygl! Annesinin

uruna ayaklarn kaybetmesine neden olacak bir yasay inediini bile unuttu," demitir.
Bir baka seferinde ikisi meyve bahelerinde gezintiye kmlard. Mi Tzu-hsia yemeye
balad bir eftaliyi bitirememi ve dier yarsn hkmdara vermiti. Hkmdar buna
karlk yle demiti: "Beni o kadar seviyorsun ki, kendi salyann tadn unutup eftalinin
yarsn bana veriyorsun!"
Bununla birlikte daha sonralar kskan saray mensuplar Mi Tzu-hsiann gerekte ukala
ve sahtekr olduu sylentisini yaym ve onun hretini zedelemeyi baarmlard; bu
durumda hkmdar onu yeni bir k altnda grmeye balamt. "Bu adam bir keresinde benim iznim varm gibi yapp arabama binmiti," dedi saray mensuplarna fkeyle. "Ve bir
baka zaman yars yenmi eftalisini vermiti." Onun tarafndan sevildii zaman hkmdar
byleyen hareketler iin Mi Tzu-hsiann imdi ceza ekmesi gerekiyordu. Ayaklarnn kaderi
tamamen hretinin gcne balyd.
Balangta ister cmertlik, ister drstlk, isterse kurnazlk konusunda olsun gze
arpan bir zellikle hret edinmeye almalsnz. Bu nitelik sizi dierlerinden ayrr ve
insanlarn sizin hakknzda konumalarn salar. Sonra hretinizin olabildiince ok insan
tarafndan bilinmesini salarsnz (ama bunu gizlice yaparsnz; yavaa ve salam bir temelle
yapmaya dikkat edin) ve lgn alevler gibi yaylmasn izlersiniz.

9-

VEBAYLA CEZALANDIRILAN HAYVANLAR Tanr fkesini gnahkr dnyaya belirtmek iin korkun bir
salgn gnderdi. Cehennemde doldurulan kk zehir ieleri her hayvann zerine dt. Hepsi
lmemiti, ama lme yakn bir ekilde yatyorlard ve hibiri snmekte olan hayat ateini yeniden
canlandracak yakt aramyordu artk. Hibir yiyecek arzu uyandrmyordu; kurtlarla tilkiler zararsz
havyvanlar avlamak iin dolanp durmuyorlard: kumru kumruyla birlemiyordu, nk ak venee uup
gitmiti. Hayvanlar kral aslan unlar syledi: "Sevgili dostlarm, biz gnahkrlara bu belay vermenin
Tanrnn yksek amac olduundan kuku duymuyorum. imizden en fazla gnahkr olan seip geri
kalanlar kurtarmasna izin verelim; nk tarih bize retmitir ki, bu tr krizlerde kurbanlar vermeliyiz.
Gzmz aarak acmasz bir ekilde vicdanlarmza bakalm. Hatrladm kadaryla agzl itahm
susturmak iin bana hibir zarar olmayan kuzularla kendime ziyafet ektim, hatta oban brei yediim de
bilinir. O halde eer gerekirse ben lrm. Ama dierlerinin de kendi gnahlarna sahip kmalar
gerektiini dnyorum. En gnahkr olan bulmak iin herkesin elinden geleni yapmas en adil olandr."
''Efendimiz, siz ok iyi bir kralsnz," diye sze balad tilki. "Bu kuruntularnz ok nazik. Bence kuzular,
yani o saygsz ve kaba sry yemek gnah m? Yoo, efendimiz, byle bir grubun sizin tarafnzdan
yenmesi iyi bir ey; obanlar iin, balarna gelen her eyin en ktsn hak ettiklerini syleyebiliriz," diye
konutu ve yaltak alklar ykseldi. Bu arada kimse affedilmez sular ileyen kaplan, ay ve dier gze
arpan hayvanlara bakmaya cesaret edemiyordu. Her biri bir azizdi. Sonra merkep kp unlar syledi:
"Bir keresinde manastrn bahesine girip, agzllkle hi hakkm olmayan imenlerden yediimi
hatrlyorum."
Hepsi hemen merkep iin alamaya balad. Kitap bilgisine dayanan kurt hayvanlarn neden olduklar kt
durumlarn sonucuna katlanmalar gerektiini syledi. Merkebin daraac iin uygun olduunu
dndler. Bir bakasnn imenine el koymak ne byk rezillikti! lm ancak lm bylesine irkin bir
suun cezas
olabilirdi.
Mahkeme toplumsal konumunuzun iyi ya da kt oluuna gre sizi siyaha ya da beyaza boyayacaktr.
La Fontainein En yi Masallar, Jean de La Fontaine, 1621-1695

10 -

Salam bir hret sizin mevcudiyetinizi arttrr ve ok fazla enerji harcamadan gcnz
abartr. Ayrca sayg, hatta korku uyandracak bir atmosfer yerletirir etrafnza. II. Dnya
Sava srasnda Kuzey Afrika lndeki bir arpmada Alman General Ervvin Rommel
kendisiyle karlaan herkesin iine korku salan kurnazlk ve aldatma manevralaryla nlyd.
Gc tkenmiken ve ngiliz tanklar onunkilerin be katyken bile 0nun yaklayor olmas
haberiyle btn ehirler boalyordu.
Dedikleri gibi, hretiniz kanlmaz bir ekilde sizden nce gider ve eer sayg
uyandrrsa siz oraya varmadan veya tek bir kelime sarfetme- den nce pek ok i bitmi olur.
Baarnzn kaderi gemi zaferlerinize bal gibi grnmektedir. Henry Kissingern
mekik diplomasisinin baarsnn byk bir blm farklar ortadan kaldrmasna dayanyordu;
hi kimse Kissingern kendisini etkileyemeyecei kadar mantksz grnmek istemiyordu. Grmelerde Kissingern ad geer gemez bar anlamas olup bitmi gibi grnyordu.
hretinizi basit kln ve yksek deere sahip tek bir zellie balayn. Bu tek zellik
-szgelii, etkinlik ya da batan karclk- sizin varlnz bildiren ve dierlerini bynn
etkisi altna alan bir ilev grecektir. Drstlkle ilgili bir hret sizin her trl aldatmacay
yapmanza izin verecektir. Kazanova sonraki fetihlerine giden yolu amak iin byk batan
karc hretini kullanmtr; onun gcn duyan kadnlar son derece meraklanm ve onun
ak konusunda bu kadar baarl olmasn salayan eyi ahsen kefetmek istemilerdir.
Belki hretinizi lekelediniz, bu yzden yeni bir hret edinemiyorsunuz. Bu durumda
adnz temizlemek ve ykseltmek iin, imaj si- zinkiyle ters den biriyle balantya girmek
akllca olacaktr. rnein, sahtekrlk hretini tek bana temizlemeniz zor olacaktr, ama bir
drstlk rneinin yardm olur. P.T. Barnum baya gsteriler sunmasyla ilgili hreti
temizlemek istediinde Avrupadan arkc Jenny Lindi getirdi. Jennynin st dzey hreti
vard; Jennynin kt ve Barnumun paraca destekledii Amerika turnesi Barnumun imajn
glendirmiti. Benzeri ekilde on sekizinci yzyl Amerikasnn byk hrsz baronlar uzun
sre zalimlik ve kt ruhluluk hretinden kurtulamamlard. Ancak sanat eseri toplamaya
baladklarnda, Morgan ve Frickin adlar Vinci ve Rembrandtnkiyle kalc bir ekilde badatrlnca ho olmayan imajlarn yumuatabilmilerdi.
hret dikkatle edinilmesi gereken bir hazinedir. zellikle ilk kez hret edindiinizde her
trl saldry bekleyerek onu sk bir ekilde korumalsnz. Bir kez salam hale geldiinde
dmanlarnzn iftirac yorumlar karsnda fkeli veya savunmac davranmayn, bu sizin
hretinize gven deil gvensizlik oluturur. te yandan bir bakasnn hretine saldrmak
gl bir silahtr, zellikle de ondan daha az gcnz olduunda. Byle bir savata onun
kaybedebilecei ok daha fazla ey vardr ve kk olan hretiniz size ate amaya karar
veren dmannz iin kk bir hedef oluturacaktr. Barnum kendi kariyerinde bu tr
kampanyalar byk apta kullanmtr. Ama bu taktik beceriyle uygulanmaldr, nemsiz bir
intikam peinde gibi grnme- melisiniz. Eer dmannzn hretini zekice zedelemezseniz
kanlmaz ekilde kendinizinkini bozarsnz.
Thomas Edison alabilir elektrik sisteminin dorudan akma dayanmas gerektiine
- 11 inanyordu. Srpl bilim adam Nikola Tesla alternatif akma dayal bir sistem yaratmada

baarl olunca Edison ileden kmt. Alternatif akm sisteminin yaps gerei gvensiz
olduuna ve bunu halka sunmakla Teslann sorumsuzluk yaptna halkn inanmasn
salayarak Teslann hretini mahvetmeye kararlyd.
Bu amala her trl evcil hayvan ldrd. Bu yeterli olmaynca 1890da New York eyalet
hapishanesi yetkililerinin dnyann ilk elektrikli sandalyeyle idamn alternatif akm kullanarak
gerekletirmesini salad. Ama Edisonun elektrik verme deneyleri hep kk yaratklarla
olmutu; akm ok zayft ve adam yalnzca yar lmt. Devletin onayyla yaplan belki de en
zalim idamda ilem tekrarlanmak zorunda kalmt. Korkun bir manzarayd.
Uzun vadede hayatta kalan isim Edisonunki olmasna ramen o srada kampanyas
Edisonun hretine Teslannkinden daha fazla zarar verdi. Buradan karlacak ders ok
basittir: Bu tr saldrlarda hibir zaman ok ileri gitmeyin, nk iftira ettiiniz kiiden ok
kendi kinciliinize dikkat ekersiniz. hretiniz salamlatnda, kendiniz ekici biri gibi
grnrken rakibinizi zayflatan daha gizli taktikler kullann, yergi ve alayclk gibi. Gl aslan
yoluna kan fareyle oynar, baka trl bir tepki korkutucu hretini zedeler.
maj: Elmas ve Yakutla Dolu Bir Maden. Kazyor ve onu buluyorsunuz; artk

servetiniz gvence altnda. Onu hayatnz pahasna koruyun. Hrszlar ve soyguncular

her taraftan ortaya kacaklardr. Hibir zaman servetinizi ylece kabullenmeyin ve
srekli olarak yenileyin. Zaman mcevherlerin parlakln azaltacak ve onlar
gzden uzaklatracaktr.
Otorite: Bu nedenle saray mensubumuzun doutan sahip olduu deeri beceri
ve kurnazlkla desteklemesini ve ne zaman yabanc olduu bir yere gitse iyi
hretinin ondan nce gitmesini diliyorum... nk biroklarnn grne dayanan
hret, insann deerine olan sarslmaz bir inanc besler, ki bu inan zaten hazrlkl
ve eilimli olan zihinlerde kolayca glendirilir (Baldassare Castiglione, 1478-1529).
hret ok nemlidir; bu yasada bir istisna ve tersinin yararl olduu bir durum yoktur. Belki
bakalarnn sizin hakknzda dndklerine aldrmayarak kstah ve kendini beenmi olarak
n kazanabilirsiniz, ama bu kendi bana deerli bir imaj olabilir. Oscar VVilde bundan byk
lde faydalanmtr. Bir toplumda yaadmz ve dierlerinin fikirlerine bal olduumuz iin
hretimizi ihmal ederek kazanacamz bir ey yoktur. Nasl alglandnza aldrmayarak
sizin adnza bakalarnn karar vermelerine izin vermi olursunuz. Kaderinizin ve hretinizin
efendisi olun.

12 -

YASA 6
NE PAHASINA OLURSA OLSUN DKKAT EKN
HKM

Her ey grne gre deerlendirilir; grnmeyen hibir anlam ifade etmez.

Kendinizi hibir zaman kalabalkta yok etmeyin ya da ilgisizlie gmmeyin. Gze
arpn. Ne pahasna olursa olsun dikkat ekin. Ymuakbal ve ekingen insan
ynlarndan daha byk, daha renkli, daha esrarengiz grnerek dikkatin mknats
olun.

I.

BLM: ADINIZI SANSASYONLAR VE

SKANDALLARLA KUATIN

Unutulmaz, hatta elikili bir imaj yaratarak dikkati kendinize ekin. Skandali davet edin.
evrenizdekilerden farkl, daha arpc ve parlak grnmek iin her eyi yapn. Dikkat eitleri
arasnda bir ayrm yapmayn, her trl hret size g kazandracaktr. ftiraya ve saldrya
uramak aldrlmamaktan iyidir.

YASAYA UYMAK
On dokuzuncu yzyl Amerikasnn bir numaral ovmeni P.T. Barnum kariyerine bir sirk
sahibi Aaron Turnern asistan olarak balamt. Sirk 1836da bir dizi gsteri iin Annapolis,
Marylandde durdu. Al gnnn sabahnda Barnum yeni bir siyah takm elbise giyerek
^sabada yrye kt. nsanlar onu takibe balad. Toplanan kalabalktan birisi onun cinayet
sulamasndan beraat eden, ama ou /\rnerikal tarafndan sulu olduuna inanlan Peder
Ephraim K. Avery olduunu haykrd. fkeli kalabalk Barnumun elbisesini yrtarken onu lin
etmeye hazrd. Umutsuz yalvarmalardan sonra Barnum onlar kimliini ispatlayabilecei sirke
gelmeye ikna edebildi.
Oraya vardklarnda Turner bunun bir aka olduunu syledi, Barnumun Avery olduu
sylentisini ortala o yaymt. Kalabalk dald, ama neredeyse ldrlecek olan Barnum bu
durumdan hi holanmamt. Patronunun byle bir oyun yapmasnn altndaki nedeni bilmek
istiyordu. "Sevgili Barnum," diye karlk verdi Turner. "Hepsi bizim iyiliimiz iindi. Hatrlarsan,
baarya ulamak iin ihtiyacmz olan tek ey hret." Ve gerekten kasabadaki herkes bu
akadan sz ediyordu; sirk o gece ve Annapoliste kald her gece dolup tat. Barnum hibir
- 13 zaman unutmayaca bir ders almt.

ARI VE PRENS
ne Kuyruk adnda bir ar kendisini sonsuza dek nl yapacak bir iin peindeydi. Bylece bir gn kraln
sarayna girer ve yataktaki kk prensi sokar. Prens lklarla uyanr. Kral ve saray mensuplar ne
olduunu grmek iin ieri dalarlar. Ar durmadan kendisini sokarken prens lklar atmaktadr. Saray
mensuplan ary yakalamaya alrlarken ar her birini sokar. Haberler ksa sre iinde yaylr ve insanlar
saraya hcum ederler. ehre bir kargaa hkim olur, btn iler durur. Ar gsterdii aba yznden son
nefesini vermeden nce kendi kendine yle der:"hretsiz bir isim alevsiz bir yangn gibidir. Ne pahasna
olursa olsun dikkat ekmek gibi bir
ey yoktur."
Hint Masal
Barnumun kendi bana yapt ilk byk ii Amerikan Mze- siydi, New Yorkta bulunan
antika koleksiyonu. Bir gn sokakta Barnumun yanna bir dilenci gelir. Barnum ona para
vermek yerine ie albaya karar verir. Onu mzeye gtrerek be tane tula verir ve birka
soka iine alan bir tur atmasn ister. Belirli noktalarda kaldrma bir

tLJ

la brakacakt ve

elinde hep bir tula bulunacakt. Geriye dnerken yerdeki her bir tulay elindekiyle
deitirecekti. Bu arada son derece ciddi bir tavr sergileyecek ve hibir soruya yant
vermeyecekti. Mzeye geri dndnde ieri girecek, dolaacak, sonra arka kapdan kp
ayn hareketleri tekrarlayacakt.
Adamn sokaklarda ilk yrynde yzlerce insan bu esrarengiz hareketleri izledi.
izdii drdnc halkada izleyiciler etrafnda toplanp ne yaptn tartmaya balad.
Mzeye her giriinde onu izleyebilmek iin bilet alp ieri giren insanlar tarafndan takip
ediliyordu. Mzenin koleksiyonu birounun dikkatini ekiyor ve ierde kalyorlard. lk gnn
sonuna dek tulac adam mzeye binin zerinde insan ekmiti. Birka gn sonra polis ona
durmasn ve yryleri kesmesini emretti, kalabalk trafii tkyordu. Tula yerletirme ii
bitti, fakat o zamana dek binlerce New Yorklu mzeye girmiti ve ou Barnumun takipisi
olmutu.
Barnum caddeye bakan balkona bir orkestra yerletirdi ve altna MLYONLARA BEDAVA
MZK yazl bir ilan ast. New Yorklular ne byk cmertlik diye dnp bedava konseri
dinlemeye kotular. Ama Barnum byk aba harcayp bulabildii en kt mzisyenleri
tutmutu. Ksa sre sonra orkestra almaya balaynca insanlar orkestrann ve yuhalayan
kalabaln grltsnden kaabilmek iin mzeye hcum ettiler.

Bana kfredildiinde bile hret kontenjanm doldururum. Pietro Aretino, 1492-1556

Barnumun lke apnda gezdirdii garipliklerden ilki 161 yanda olduunu iddia eden
kadnd, yani Joice Heth. Barnumun bir zamanlar George VVashingtonn hemiresi olduunu
iddia ettii Hethin reklamn kle olarak yapyordu. Birka hafta sonra kalabalk azalmaya
balad. O zaman Barnum gazetelere Hethin zeki bir dolandrc olduunu iddia eden isimsiz
bir mektup gnderdi. "Joice Heth," diyordu. "Bir insan deil, balina kemii, kauuk ve saysz
- 14 yaydan yaplan bir robottur." Onu daha nce grmeye
gitme zahmetine girmeyenler he-

^en merakland ve zaten grm olanlar gerekten robot olup olmadn grmek iin
tekrar bilet aldlar.
Barnum 1842de denizkz olduu ileri srlen bir ceset satn ald, gu yaratk balk bedeni
olan bir maymuna benziyordu, ama kafa ve gvde mkemmel ekilde birletirilmiti,
gerekten harikayd. Biraz aratrma yaptktan sonra Barnum yaratn Japonyada
mkemmel ekilde biraraya getirildiini ve bu hilenin ortal olduka kartrdn rendi.
O yine de lke apndaki gazetelere Fiji Adalarnda ele geirilen denizkzndan sz eden
haberler gnderdi. Gazetelere ayrca denizk- zn gsteren yalboya tablonun tahta kalp
basklarn da yollad. Hilkat garibesini mzesinde sergilerken byle efsanevi bir yaratn
varlna dair ulusal bir tartma balad. Barnumun kampanyasndan birka ay nce kimse
denizkzlarna aldrmyor ya da onlar bilmiyordu bile; ama imdi herkes denizkzlarndan
gerekmi gibi sz ediyordu. Kalabalklar Fiji denizkzn grmeye ve bu konudaki tartmalar
duymaya akn akn geliyordu.
Birka yl sonra Barnum, birok ilgin hareket yapmay rettii ve on bir yanda ngiliz
erkek ocuu olduunu iddia ettii Connecti- cutl cce General Tom Thumbla Avrupaya
ald. Bu turne srasnda Barnumun ad o kadar dikkat ekti ki, aklbandaln en kusursuz
rnei olan Kralie Victoria onu ve yetenekli ccesini zel bir gsteri iin Buckingham
Sarayna davet etti. ngiliz gazeteleri Barnumla alay etmi olabilir, ama Victoria onun
tarafndan kralielere layk bir ekilde elendirilmiti ve Barnuma hep sayg duymutu.
SARAY RESSAMI
Prense gnll olarak sunulan bir alma bir ekilde zel olmaldr.
Sanatnn kendisi de davranlaryla sarayn dikkatini ekmeye alabilir. Vasarinin yargsna
gre Sodoma, "hem kiisel tuhafl, hem de iyi bir ressam oluuyla tannyordu." Papa X. Leo
"bylesi garip, kubeyinli kiilerden zevk ald iin" Sodomay valye yaparak sanatnn
bsbtn akln karmasna neden oldu. Van Mander, Cornelis Ketelin az ve ayakla yapt
deneylerine ait rnlerinin "yalnzca garip olduklar iin" nemli insanlar tarafndan satn
alnmasn yadrgyordu. Ama Ketel, Boschiniye gre "stn Yaratc tarafndan kullanlan
yntemi taklit etmek istedikleri iin" parmaklaryla boya yapan Titian, Ugo da Carpi ve Palma
Giovanenin benzeri deneylerine eitlilik katyordu. Van Mander, Gossaertin fantastik bir kt
kostm giyerek mparator V. Charlesn dikkatini ektiini bildirmektedir. Byle yaparak, Byk
skender birisini yarglarken yanma girmek iin plak Herkl klnda ortaya kan Dinocrates
tarafndan kullanlan taktikleri benimsiyordu.
Saray Ressam, Martin Warnke, 1993

Yorum
Barnum dikkat ekmeyle ilgili temel gerei anlamt: nsanlarn gz bir kez sizin
zerinizdeyken zel bir meruluunuz vardr. Barnum iin ilgi yaratmak kalabalk yaratmak
anlamna geliyordu; daha sonra yazd gibi: "Her kalabaln gm bir astar vardr." Ve
kalabalklar birlikte hareket etme eilimindedir. Eer bir kii dilencinizin caddelere tula
brakma iini seyretmek iin durursa biroklar da ayn eyi yapar. Hzla toplanrlar. Sonra
- 15 yumuak bir itile mzenize ya da gsterinize girerler. Kalabalk yaratmak iin farkl ve garip

bir ey yapmalsnz. Merak uyandracak herhangi bir ey amaca hizmet edecektir, nk

kalabalklar srad ve aklanamaz eylere doru mknats gibi ekilirler. Ve bir kez
dikkatlerini ektikten sonra hi brakmayn. Eer dikkatleri baka insanlara doru ynelirse bu
sizin kesenizden olacaktr. Barnum bunun ne deerli bir mal olduunu bilerek acmaszca
dikkat ekerdi rakiplerinden.
Zirveye doru ykseliinizde btn enerjinizi dikkat ekmeye yneltin. Bu ok nemlidir:
Dikkatin nitelii nemli deil. Gsterileri ne kadar kt eletirilirse eletirilsin ya da oyunlarna
saldrlar ne kadar kiisel olursa olsun Barnum hi ikyet etmiyordu. Eer bir gazete
eletirmeni onu ok kt bir biimde eletirirse o kiiyi mutlaka bir ala davet ediyor ve en
iyi koltuu ona veriyordu. Yalnzca adn gazetelerde tutmak iin kendi iine saldran isimsiz
mektuplar gnderiyordu. Barnumun bak asna gre olumlu ya da olumsuz dikkat baarnn asl esidir. n, an ve kukusuz g isteyen bir kii iin dnyadaki en kt kader
aldrlmamaktr.

Eer bir saray mensubu halka ak olan at stnde mzrakla dvmek gibi gsterilere katlyorsa...
izleyicilerin dikkatini bir mknatsn ektii gibi ekmek iin atnn ssl bir rtyle rtldnden,
kendisinin gsterili giysilerle ve vc szlerle halka takdim edileceinden emin olmak ister.
Baldassare Castiglione, 1478-1529

GCN ANAHTARLARI
Etrafnzdakilerden daha parlak olmak kimsenin birlikte domad bir beceridir.
Dikkat ekmeyi renmelisiniz, "tpk bir mknatsn demiri ektii gibi." Kariyerinizin
banda adnz ve nnz sizi dierlerinden ayran bir nitelie, imaja balamalsnz.
Bu, imaj giyim tarz ya da insanlar elendiren ve hakknzda konumalarn salayan
garip bir kiilik zellii gibi nitelikler olabilir. majnz bir kez oturduktan sonra
gkyznde yldznz iin bir yeriniz vardr artk.
Garip grnnzn tartmal olmamas gerektiini, saldrlma- nn kt bir ey
olduunu dnmek yaygn bir hatadr. Hibir ey gerekten daha byk olamaz.
Baarnzn saman alevi gibi ksa sreli olmasn ve hretinizin bir bakas tarafndan
rtlmesini istemiyorsanz dikkatin iyi ya da kt tr arasnda ayrm yapmamalsnz;
sonuta her iki tr de sizin iinize yarayacaktr. Barnum grdmz gibi kiisel
saldrlar iyi karlad ve kendini savunma ihtiyac hissetmedi. Bilinli olarak bir
arlatan imaj izdi.
XIV. Louisnin saraynda ok sayda yetenekli yazar, ressam, muhteem gzel,
kusursuz erdemli kadn ve erkekler bulunuyordu, ama hibiri hakknda Duc de Lauzun
kadar ok konuulmamtr. Dk ksa boylu, neredeyse cceydi ve en kstah
davranlarda bulunma eilimindeydi. Kraln metresleriyle yatyordu ve yalnzca dier
saray mensuplarn deil kraln kendisini- 16
de - aalyordu. Bununla birlikte, Louis dkn

garip davranlaryla ylesine bylenmiti ki, onun saraydan uzak kalmasna

dayanamyordu. Durum ok basittir: Dkn karakterinin gariplii dikkat ekiyordu.
nsanlar bir kez onun etkisi altna girdikten sonra ne pahasna olursa olsun onu
yaknnda olmak istiyorlard.
Toplum genel halkn iinde gze arpan srad kiiler ister. O halde sizi dierlerinden
ayran ve dikkat eken zelliklerinizden hibir zaman korkmayn. atma, hatta skandal
arayn. Saldrlmak, hatta iftiraya uramak aldrlmamaktan daha iyidir. Btn meslekler bu yasayla ynetilir ve btn profesyonellerin iinde bir para ovmenlik bulunmaldr.
Byk bilgin Thomas Edison para toplamak iin ne pahasna olursa olsun halkn
gznde kalmas gerektiini biliyordu. catlarnn kendileri kadar onlar halka nasl sunduu ve
dikkat ektii de nemliydi.
Edison elektrikle ilgili yeni bulularn gstermek iin gzalc grsel deneyler yapard. O
srada ona fantastik gelen ve zerinde enerji harcamaya hi niyeti olmayan, fakat halkn
kendisi hakknda konumasn salayan gelecek icatlarndan, szgelii robotlar, dncenin
fotorafn eken makinelerden sz ederdi. Gerekte belki kendisinden daha da zeki olan,
ama ad ok az bilinen byk rakibi Nikola Tesladan daha fazla dikkat ekmek iin mmkn
olan her eyi yapyordu. 1915te Edison ve Teslann o yln Nobel fizik dln ortaklaa
alacaklar sylentisi yayld. dl gerekte bir ngiliz fiziki ifte verildi; daha sonra
renildiine gre dl komitesi aslnda Edisona yaklam, fakat dl Teslayla paylamak
istemeyen Edison tarafndan reddedilmilerdi. O srada Edisonun hreti Teslannkinden ok
daha fazla yaylmt ve rakibinin yalnzca dl paylamasyla bile ekecei dikkate izin
vermemek iin Edison bu onuru geri evirmenin daha doru olduunu dnmt.
Eer kendinizi dikkat ekmek iin ok az frsat veren dk bir konumda gryorsanz
kullanabileceiniz en etkili hile bulabildiiniz en gzde olan, en nl ve en gl kiiye
saldrmaktr. On altnc yzyln ilk dnemlerinde Romal gen bir uak olan Pietro Aretino air
olarak n kazanmak istediinde, papayla alay eden ve evcil hayvan olarak file kar duyduu
sevgiden sz eden bir dizi yergili iiriini bastrmaya karar verdi. Saldr Aretinoyu hemen gz
nne getirdi. G sahibi bir kiiye ynelik karalayc bir saldr da ayn etkiyi yapar. An cak bu
taktikleri, halkn dikkatini ektikten sonra hareketin anacan dnerek arya kamadan
kullanmay unutmayn.

Bir kez ilgiyi topladktan sonra dikkat ekme ynteminizi ayarlayarak ve

eitlendirerek yenilemelisiniz. Eer bunu yapmazsanz halk yorulur, sizi olduunuz
gibi kabul eder ve yeni bir yldza doru kayar. Oyun srekli olarak dikkat ve yaratclk
gerektirir. Pablo Picasso hibir zaman arkaplanda snk kalma izni vermedi kendine;
eer ismi bir tarza ok fazla bal kalrsa btn beklentilere kar olan bir dizi resimle
halkn bilinli olarak cann skard. zleyenlerin eserlerini ok iyi tan- malarndansa
irkin ve rahatsz edici bir ey yaratmann daha iyi olduuna inanyordu. unu
- 17 anlamalsnz: nsanlar hareketlerini nceden tahmin edebildikleri kiilerin yannda

kendilerini stn hissederler. Eer beklentilerinin aksine hareket ederek kontroln

kimde olduunu onlara gsterirseniz hem sayglarn kazanrsnz, hem de kap gitmekte olan dikkatlerini zerinize sabitlersiniz.

maj: Sahne I. Bu parlak n altna gelen aktr ykselmi bir

varla eriir. Btn gzler zerindedir. Sahne nn dar erevesi iinde
yalnzca tek bir kii iin yer vardr; odakta kalmak iin ne gerekiyorsa yapn.
Hareketlerinizi gsterili, elendirici ve skandal tarznda gerekletirin ki,
dier aktrler glgede beklerken k sizin zerinizde kalsn.
Otorite: Gsterili olun ve grnn... Grnmeyen ey yok gibidir...
Btn yaratklarn gelecee doru ilk parlamalarna neden olan ey kt.
Gsteri birok boluu doldurur, eksiklikleri rter ve her eye ikinci bir hayat
verir, zellikle de gerek erdemle desteklendiinde (Baltasar Gracin, 16011658).

II. BLM: GZEML BR HAVA YARATIN

Gittike sradan ve tandk bir hal alan dnyada gizemli grnen her ey hemen
dikkat ekiyor. Ne yaptnz ya da ne yapmak zere olduunuzu asla ok ak bir
ekilde gstermeyin. Btn kartlarnz amayn. Gizemli bir hava sizin varlnz
yceltir; ayrca bir beklenti de
yaratr, herkes ne olacan grmek in sizi bekliyor olacak. Bylemek, batan karmak,
hatta korkutmak iin gizemlilii kullann.

YASAYA UYMAK
1905 ylnn banda Pariste gen bir Doulu kzn zel bir evde, yava yava kard
rtlere sarl biimde dans ettiine dair bir sylenti yayld. Onun dansn gren yerli bir
gazeteci, "Uzakdoudan parfm ve mcevher ykl bir kadn Doulu renklerin zenginliini tantmak ve Avrupa ehirlerinin doymu toplumlarna canllk getirmek iin Avrupaya geldi,"
eklinde bir yaz yazd. Ksa sre iinde herkes danszn adn rendi: Mata Hari.
O yln banda k mevsiminde kk ve sekin bir izleyici kitlesi, Hint heykelleri ve
dier Dou kaynakl eyalarla dolu olan ve bir orkestrann Hindu ve Javal melodilerinden
esinlenen mzikler ald bir salonda toplanyordu. zleyicileri bekleterek ve meraklandrarak
Mata Hari artc giysilerle birdenbire ortaya kyordu: Hint tarz mcevherlerle kapl
pamuklu beyaz bir sutyen; belini akta brakan bir sarong ve mcevher dolu bantlar, kollar
kaplayan bilezikler. Sonra Mata Hari dans ediyordu, hem de Fransada daha nce hi
kimsenin grmedii bir tarzda, sanki trans halindeymi gibi btn bedeni titriyordu. Heyecanl
- 18 -

ve merakl seyircilere danslarnn Hint mitolojisi ve Java halk masallarndan ykler anlattn
sylyordu. Ksa sre iinde Parisin kaymak tabakas ve uzak blgelerden eliler, Mata
Harinin plak olarak dinsel bir dans yapt sylenen salonun davetiyeleri iin birbiriyle
rekabet eder hale gelmilerdi.
Halk onun hakknda daha fazla ey bilmek istiyordu. Gazetecilere aslnda HollandalI
olduunu, fakat Java Adasnda bydn sylemiti. Ayrca Hindistanda geirdii
zamandan, orada dinsel danslar nasl rendiinden ve Hintli kadnlarn nasl tfekle at
yapabildiklerinden, ata binebildiklerinden, logaritmay bildiklerinden, felsefe hakknda
konuabildiklerinden de sz ediyordu. 1905 yazna kadar ok az Parislinin onun dansn
gerekten grmesine ramen ad herkesin azndayd.
Mata Hari basna daha ok aklama yaptka hikyesinin kayna durmadan
deiiyordu: Hindistanda bymt, bykannesi Ja- val bir prensesti, zamann "ata
binerek, elinde silahla hayatn tehlike ye atarak" geirdii Sumatra Adasnda yaamt. Hi
kimse onun hakknda kesin bir ey bilmiyordu, ama gazeteciler onun yaam yksndeki bu
deiikliklerden rahatsz olmuyorlard. Onu Hintli bir tanraya, Baudelairein sayfalarndan
frlam bir yarata -hayal gleri bu gizemli Doulu kadnda neyi grmek istiyorsa onabenzetiyorlard.
1905 Austosunda Mata Hari ilk kez halk iinde dans etti. Halka ak gecede onu
grmek iin akn eden kalabalk izdihama yol at. O artk bir klt figr haline gelmi, ok
sayda taklidi kmt. Bir eletirmen, "Mata Hari btn Hint iirlerine, mistisizmine,
ehvetliliine, hipnotize edici bysne vcut veriyor," demiti. Bir bakas, "Eer Hindistan
bylesi beklenmedik hzinelere sahipse btn Fransz erkekleri Ganj Nehrinin kylarna g
eder," diye yazmt.
Ksa sre iinde Mata Harinin n ve dinsel Hint dans Parisin tesine yayld. Berlin,
Viyana, Milanoya davet edildi. Sonraki birka yl iinde btn Avrupada gsteri yapt, en st
snflarla kart ve kendisine o dnemde bir kadnn ender olarak sahip olduu bamszl
veren bir gelir elde etti. Sonra I. Dnya Savann sonuna doru Fransada yakalanp
yargland, mahkm oldu ve sonunda Alman casusu olarak idam edildi. Yalnzca dava
srasnda gerek ortaya kt: Mata Hari, Hindistan ya da Java Adasndan gelmiyordu,
Douda bytmemiti, kannda tek bir damla Dou kan yoktu. Gerek ad Margaretha
Zelleydi ve Frieslanddan, Hollandann duygularn gstermeyen insanlarn yaad kuzey
blmnden geliyordu.

Yorum
Margaretha Zelle 1904 ylnda Parise geldiinde cebinde yarm frank vard. Her yl
Parise hcum eden ressamlarn modelleri, gece kulb danszleri ya da Folies Bergerede
vodvil gstericileri olarak alan binlerce gzel kzdan biriydi. Birka yl sonra kanlmaz
olarak Yeni kzlar onlarn yerini alr ve kendilerini ou kez sokaklarda bulur; Ya fahie olur ya
da yalanm ve uslanm olarak geldikleri kasabaya 9eri dnerlerdi.
Zellenin daha byk hrslar vard. Dans deneyimi yoktu ve bir tiyatro sahnesinde hi
gsteri yapmamt ama gen bir kzken ailesiyle
- 19 - seyahat etmi, Java ve Sumatrada yerli

danslarn seyretmiti. Zelle aka anlamt ki, kendisi hakknda nemli olan dans hatta
yz ya da bedeni deil, evresinde bir esrar havas yaratma yeteneiydi. Yaratt esrar
yalnzca dansyla, giysileriyle, anlatt hikyeler ya da geldii yerle ilgili olarak syledii
sonsuz yalanlarda yatmyordu; yapt her eyi iine alan atmosferde gizliydi bu hava. Onun
hakknda kesin olarak syleyebileceiniz hibir ey yoktu; hep deiiyordu, izleyicilerini her
zaman yeni giysileri, yeni danslar ve yeni hikyeleriyle artyordu. Bu esrar havas halkn
her zaman daha fazla ey renmeyi istemesini, hep bir sonraki hareketini merak etmesini
salyordu. Mata Hari, Parise gelen dier kzlardan daha gzel deildi ve ok iyi bir dansz
de deildi. Onu dierlerinden ayran, halkn dikkatini eken ve zerinde tutan, onu nl ve
zengin yapan ey gizemli oluuydu. nsanlar esrara baylyordu; srekli olarak yorumlamay
getirdii iin bundan hi yorulmuyorlard. Esrarl olan ey anlalamaz. Ve anlalamayan ve
tketilemeyen ey g yaratr.

GCN ANAHTARLARI
Gemite dnya korkutucu ve bilinmeyen eylerle doluydu; hastalklar, felaketler, kaprisli
zorbalar, lmn kendisinin esrar. Anlayamadmz eyi efsane ve ruhlar olarak hayal
ederiz. Bununla birlikte, yzyllar boyunca bilim ve mantn yardmyla karanl aydnlatmay
baardk; esrarl ve rktc olan eyler tandk ve rahat olmaya balad. Fakat bu n bir
bedeli var; artk esrar ve efsaneleri kendisinden alnm olan sradan dnyada, gizliden gizliye
esrarengizlik, annda yorumlanp kavranamayan ve tketilemeyen insanlar ya da eyler
aryoruz.
Bu, gizemli oluun gcdr: Yorum katmanlarn davet eder, ha- yalgcmz
heyecanlandrr, muhteem bir ey sakladna inanmamz iin bizi batan karr. Dnya o
kadar tandk ve iinde yaayanlar o kadar tahmin edilebilir hale gelmilerdir ki, kendini
esrarn iine gizleyen ey hemen her zaman zerine eker ve biz de seyrederiz.
Esrar havas yaratmak iin byk ve sayg uyandracak biri olmanz gerektiini
dnmeyin. Gnlk davranlarnza ilemi olan gizli ve incelikli esrar bylemek ve dikkati
ekmek iin gerekli gce sahiptir. unu unutmayn: ou insan ok aktr, ak bir kitap gibi
okuna- kilY, szlerini ya da imajlarn kontrol etmek iin ok az zen gsterirce ve ok kolay
tahmin edilebilirler. Yalnzca kendinizi ekerek, sessiz Kalarak, arasra belirsiz szler
sartederek, bilinli olarak tutarsz grnerek ve en gizli ekillerde garip davranarak bir esrar
atmosferi oluturursunuz. Etrafnzdaki insanlar srekli olarak sizi yorumlamaya alarak bu
havay bytrler.
Sanatlarla ktlar esrarengiz olma ve ilgi ekme arasndaki nemli ba ok iyi
anlarlar. Aristokrat dolandrc Kont Victor Lustig bu oyunu mkemmel oynard. Her zaman
farkl olan ya da bir anlam yokmu gibi grnen eyler yapard. Japon ofrn kulland limuzinlerle en iyi otellere giderdi; daha nce kimse Japon ofr grmedii iin bu durum garip ve
srad grnrd. Ludvvig her zaman en pahal ekilde giyinirdi, ama her zaman bir ey -bir
madalyon, iek, kol band- uyumsuz olurdu, en azndan geleneksel anlamda. Bu, zevksizlik
- 20 olarak deil, tuhaf ve ilgi ekici olarak grlrd. Otellerde her zaman telgraf ald grlrd,

Japon ofrn birbiri ardna getirdii ve kontun kaytszca yrtarak at telgraflar. (Aslnda
hepsi sahteydi, bo ktlard.) Yemek salonunda tek bana oturur, kaln, etkileyici grnl
kitaplar okur, insanlara glmser ama uzak dururdu. Kukusuz birka gn iinde btn otel bu
garip adamla alkalanr olurdu.
Btn bu dikkat Lustigin avlarn kolayca kendine ekmesini salyordu. Onun gveni ve
arkadaln dilerlerdi. Herkes bu aristokratla grlmek isterdi. Ve bu dikkat ekici esrarn
varlyla soyulduklarnn farkna bile varmazlard.
Esrar havas alelade birisinin zeki ve derin grnmesini salar; vasat bir grne ve
zekya sahip Mata Hariy bir tanra ve dansnn da 'lahi bir ilham kayna gibi gstermiti. Bir
sanatnn gizemli havas saatinin daha ilgi ekici olmasn salar, ki Marcel Duchampn
byk ya-

21 -

rarm grd bir hileydi bu. Yapmak ok basittir: iniz hakknda ok az ey

syleyin, ekici bir ekilde akalan, cilve yapn, hatta elikili yorumlarda
bulunun, sonra arkanza yaslanp dierlerinin bundan anlam karmaya
almalarn seyredin.
Esrarengiz kiiler dierlerini bir tr aa seviyeye koyarlar, yani kendilerini
anlamaya alma konumuna. Kontrol edebildikleri lde kesin olmayan ya da
bilinmeyen her eyi evreleyen bir korku da doururlar. Btn byk liderler esrar
havasnn kendilerine dikkat ektiini ve rktc bir imaj yarattn bilirler.
rnein, Mao Tse-tung zekice esrarengiz bir imaj gelitirmiti; tutarsz ya da
kendisiyle eliir grnmek gibi endieleri olmamt hi, hareketlerinin ve
szlerinin elikili oluu kontroln her zaman onda olduunu gsteriyordu. Hi
kimse, kars bile onu anladn dnmemiti. Bu ayrca halkn ona srekli bir
dikkat gsterdii, onun bir sonraki hareketine tank olmak iin sabrszlandklar
anlamna da geliyordu.
Eer sosyal konumunuz hareketlerinizi tamamen esrarl bir hale getirmenize
engel oluyorsa en azndan kendinizi daha az belirgin klmay renmeniz gerekir.
Arasra

insanlarn

sizden

beklemedikleri

biimde

davrann,

sizinle

ilgili

dncelerini yanltn. Bu davrannzla etrafnzdakileri savunmada tutarsnz,

sizi gl klan tarzda dikkat ekersiniz. Doru yapldnda bilinmezlik havasnn
yaratlmas dmannzn iine korku salan trde dikkat de ekebilir zerinize.
kinci Kartaca Sava srasnda (Milattan nce 219-202) Kartacal
muhteem General Hannibal, Romaya aknnda her yeri yakp ykarak ilerliyordu.
Hannibal zekilii ve dzenbazlyla tannmaktayd.
Onun nderliindeki Kartaca ordusu Romallarnkinden kk olmasna
ramen srekli olarak stn geliyordu. Ama bir keresinde Hannibalin keif kolu
korkun bir hata yaparak taburu arkalarnda deniz olan bir bataklk blgeye
getirdi. Roma ordusu karaya giden dalk geidi tkad. Generalleri Fabius en
sonunda Hannibali tuzaa drmenin verdii mutluluu yayordu. En iyi
nbeti erlerini geide dikerek Hannibalin glerini yok etme planlar zerine
eildi. Ama gecenin yarsnda nbetiler aa baktklarnda esrarengiz bir k
grd- ier: Dev bir k alay daa doru yaklayordu. Binlerce k. Eer bu
Hannibalin ordusuysa birdenbire yz kat bymt.

Nbetiler hararetli bir ekilde bunun ne olabileceini tartmaya yasladlar.

Denizden takviye mi? Arazide gizlenmi askerler mi? Hayaletler mi? Hibir
aklamann anlam yoktu.
Onlar seyrederken klar dan her bir yanna dald ve aadan korkun
bir ses ykseldi, milyonlarca boynuz alnyordu sanki. eytanlar, diye
dndler. Roma ordusundaki en cesur ve mantkl nbetiler nbet yerlerini
panik iinde terkettiler.
Ertesi gne kadar Hannibal bataklktan kmt. Hilesi neydi? Gerekten
eytanlarla m ibirlii yapmt? Gerekte yapt ey yk tamalar iin
askerleriyle birlikte yolculuk yapan kzlerin boynuzlarna ince dal demetlerinin
balanmasn emretmekti. Dallar sonra yaklm ve dalara trmanan byk bir
ordunun fenerleri izlenimini vermiti. Alevler kzlerin derilerine ulatnda panik
halde her yne dalm, lgnlar gibi brerek dan eteklerini alevler iinde
brakmlard. Bu hilenin baars k, alevler ya da sesler deil, Hannibalin nbetilerin dikkatini eken ve onlar korkutan bir bilmece yaratmasyd. Bu
grnty dan tepesindeyken aklamann bir yolu yoktu. Eer nbetiler bunu
aklayabilselerdi yerlerinde kalrlard.
Eer kendinizi tuzaa dm, keye skm ya da savunmaya dm
hissederseniz

basit

bir

eyi

deneyin:

Kolayca

aklanamayan

ya

da

yorumlanamayan bir ey yapn. Basit bir eylem sein, ama rakibinizi rahatsz
eden, ok sayda yorumun olas olduu, niyetinizi belirsiz klar bir ekilde devam
edin. Yalnzca tahmin edilemez olmayn (bu taktik de baarl olabilse de, bkz.
Yasa 17), Hannibal gibi anlalamayan bir sahne yaratn. lgnca davrannzn
bir yntemi, bir mantk ya da anlam, bir aklamas yok gibi grnmelidir. Eer
bunu doru biimde yaparsanz korku ve endie yaratrsnz; nbetiler nbet
yererini terkedip kaarlar. Buna "Hamletin sahte delilii" diyebilirsiniz, nk
Shakespearen oyununda Hamlet bunu byk bir baaryla kullanm, esrarengiz
davranlaryla vey babas Cladiusu korkutmutur. Esrarengizlik glerinizi daha
byk ve daha korkun yapar.

maj: rtlerin Dans. rtler dansz sarp sarmalar. Akta

braktklar heyecan dourur. Gizledikleri ilgiyi arttrr. Gizemin z.
Otorite: Eer kendinizi hemen ortaya koymazsanz beklenti
dourursunuz... Her eyi biraz gizemle kartrn ve bu gizem sayg
uyandrsn. Ve akladnzda ok ak olmayn... Bu ekilde, insanlarn
merak edip seyretmesini saladnzda lahi yolu taklit etmi olursunuz
(Baltasar Gracin, 1601-1658).

Zirveye ykseliinizde ne pahasna olursa olsun dikkat ekmelisiniz, fakat

ykselirken srekli olarak kendinizi yeniden uyarlamaksnz. Hibir zaman ayn
taktikle insanlar yormayn. Esrarengiz hava, g atmosferi oluturmak ve
farkedilmek isteyenler iin harikalar yaratr, ama bu, ll ve kontroll
grnmelidir. Mata Hari yalanlaryla ok ileri gitti; casus olduu sulamas yanl
da olsa o srada mantkl bir varsaymd, nk btn yalanlar onun pheli ve
yasalara aykr grnmesine neden olmutu. Esrarengiz havanzn ar ar
dzenbazlkla nlenmeye dnmesine izin vermeyin. Yarattnz esrar bir oyun
gibi grnmeli ve tehditkr olmamaldr.
Dikkat ekmenin ertelenmesinin gerektii, skandal ve kt hrete hi
ihtiyacnzn olmad zamanlar vardr. ektiiniz dikkat hibir zaman sizin
stnzdekileri rahatsz etmemeli ya da onlarn hretine meydan okumamaldr.
Ne zaman dikkat ekmek ve ne zaman geri ekilmek gerektiini bilmenin bir
sanat vardr.
Lola Montez dikkat ekme sanatnn en byk uygulayclarndan biriydi. Orta
snf rlandalI gemiinden syrlp Franz Lisztin sevgilisi, ardndan da Bavyera
kral Ludvvigin metresi ve danman olmay baarmt. Ama sonraki yllarda
neyin nemli, neyin nemsiz olduuna ilikin sezgisini kaybetmiti.
1850 ylnda Londrada, dnemin en byk aktr Charles John Keanin rol
ald Shakespearein Macbeth adl oyunu sahnelenecekti. ngiliz sosyetesindeki
nemli herkes orada olacakt; Kralie Victoria ve Prens Albertin bile halk iine
kacaklar syleniyordu. Dnemin detlerine gre herkesin kralie gelmeden
yerini alm olmas gerekliydi.
0U yzden seyirciler tiyatroya biraz erken geldiler ve kralie kraliyet locasna

girdiinde ayaa kalkp onu alklad. Soylu ift bekleyip balyla selam verdiler.
Herkes oturdu ve klar snd. Derken btn gzler Kralie Victoriann
karsndaki locaya dnd. Glgelerin iinden kan bir kadn kralieden sonra

24 -

yerini almt. Bu Lola Montezdi. Siyah salarna elmas bir ta takm, omuzlarn
uzun bir krkle sarkt. Krk krmz kadife gece elbisesinin boynunu akta
brakmak zere omuzlarna inerken herkes aknlkla fsldayordu. Seyirciler
soylu iftin balarn evirerek Lolann locasna zellikle bakmadklar n
grebiliyordu. Onlar da Victoria gibi yaptlar ve gecenin geri kala nnda kimse Lola
Monteze aldrmad. O geceden sonra sosyeteden kimse Lolayla grnmeye
cesaret edemedi. Btn ekim gc tersine dnmt. nsanlar ondan kayordu.
ngilteredeki gelecei bitmiti.
O halde, hibir zaman dikkat iin agzllk gstemeyin, nk bu
zgvensizlii belirtir ve zgvensizlik btn gc yok eder. Bazen ilgi oda
olmann sizin yararnza olmad zamanlar olduunu anlayn. rnein, bir kralie
ya da kraln veya onlara edeer birinin huzurunda selam verip glgelere ekilin,
hibir zaman onlarla rekabet etmeyin.

YASA 7

BAKALARINA YAPTIRIN, AMA

VGLER HEP SZ TOPLAYIN
HKM

Kendi davanz ileri gtrmek iin bakalarnn aklndan, bilgisinden ve

ayak iinden yararlann. Byle bir yardm yalnzca deerli zaman ve
enerjinizi tasarruf etmenizi salamakla kalmayacak, tanrsal bir etkinlik
ve hz da kazandracaktr size. Sonunda yardmclarnz unutulacak, ama
siz hep hatrlanacaksnz. Hibir zaman bakalarnn sizin iin
yapabilecekleri eyi siz yapmayn.

YASAYI NEMEK YE YASAYA UYMAK

1883te Srp bilim adam Nikola Tesia, Continental Edison irke- tinin
Avrupa blmnde alyordu. ok zeki bir mucitti. Fabrika mdr ve Edisonun

25 -

arkada Charles Batchelor onu ansn Amerikada aramaya ikna ederek

kendisini Edisona tantmasn salayacak bir tantm mektubu verdi. Bylece
Teslann lmne kadar sren skntl ve ileli bir hayat balad.
Tesla, New Yorkta Edisonla tantnda nl mucit onu derhal ie ald.
Tesla gnde on sekiz saat alp Edisonun ilkel dinamolarn gelitirmenin
yollarn buldu. Sonunda onlar tamamen batan tasarlamay teklif etti. Edisona
gre bu bir karlk almakszn yllarca almay gerektiren byk bir iti, fakat
Teslaya, "Eer bunu yaparsan sana elli bin dolar var... eer yapabilirsen," dedi.
Tesla bu proje stnde gece gndz alt ve yalnzca bir yl sonra dinamoyu
otomatik kon-

trollarla tamamlanm ve kusursuz ekilde gelitirilmi olarak ortaya koydu. yi

haberi vermek ve 50,000 dolarn almak iin Edisona gitti. Edison kendisi ve
irketinin sahip kabilecei bu gelimeye memnun olmutu, ama i paraya
gelince gen Srba, "Tesla, bizim Amerikan esprilerimizi anlamyorsun,"
diyerek maanda kk bir art yapt.
Teslann saplants alternatif elektrik akm sistemi yaratmakt. Edison
dorudan akm sistemine inanyordu ve yalnzca Teslann aratrmasna
destek vermemekle kalmayp onu sabote edebilmek iin elinden geleni
yapyordu. Tesla kendi elektrik irketini kuran Pittsburghlu byk iadam
George VVestinghousea bavurdu. VVestinghouse, Teslann aratrmasna
tam destek verdi ve gelecekteki kr iin cmert bir telif hakk nerdi. Teslann
gelitirdii alternatif akm sistemi bugn hl standarttr; ne var ki, patentler
onun adna alndktan sonra dier bilim adamlar ne kp Tesla iin temeli
hazrladklarn iddia ederek icattan pay almaya altlar. Teslann ad bu
karklkta kayboldu ve halk bu icad VVestinghouseun adyla anmaya
balad.
Bir yl sonra VVestinghouseun, Teslayla imzalam olduu cmert telif
haklar szlemesini rnek alan dier patent sahipleri de talepte bulunmaya
baladlar. VVestinghouse bilim adamna eer tam telif hakk deyecek
olursa irketin varln srdremeyeceini aklad; Teslay patentlerini

26 -

216.000 dolara satmay kabul etmeye ikna etti. Bu rakam kukusuz ok

bykt, fakat o dnemdeki gerek deeri olan 12 milyon dolarn ok
altndayd. Yatrmclar Teslann elinden zenginlii, patentleri ve en nemlisi
de kariyerinin en byk icadnn eref payesini aldlar.
KAPLUMBAA, FL VE SU AYGIRI Bir gn kaplumbaa fille karlar, fil, "Yolumdan
ekil ufaklk!
zerine basabilirim!" diye barr. Kaplumbaa korkmaz ve olduu yerde kalr, bylece fil
zerine basar ama onu ezemez. "Bbrlenme,
Fil, ben de en az senin kadar glym!" der kaplumbaa, ama fil yalnzca
kahkahalarla gler. Kaplumbaa ondan ertesi sabah kendisinin bulunduu
tepeye gelmesini ister.

27 -

Ertesi sabah gne domadan kaplumbaa tepeden aa nehre doru iner, orada gece yemeini
yedikten sonra tekrar suya dnmek zere olan suaygryla karlar. "Bay Suaygr! Seninle halat
ekme oyunu oynayalm m? Senin kadar gl olduuma bahse girerim!
der kaplumbaa. Suaygr bu sama fikre gler, ama kabul eder. Kaplumbaa uzun bir ip getirir ve
suaygrna kendisi, ''Hey!'' diyene kadar aznda tutmasn syler. Kaplumbaa tepeye kar,
sabrszlanmaya balayan fili bulur. File ipin dier ucunu verir ve, "Hey dediim zaman ipi
ekeceksin ve hangimizin daha gl olduunu greceksin,'' der. Sonra tepenin yarsna kadar inip
grnmeyecei bir yere saklanarak barr. "Hey! Fil ve suaygr ipi ekerler, ekerler, ama hibiri
dierini kprdatamaz, ikisinin de gc eittir. kisi de kaplumbaann kendisi kadar gl olduuna
karar verir. Hibir zaman bakalarnn sizin iin yapabilecei bir eyi yapmayn. Kaplumbaa ii
bakalarnn yapmasn salayarak vgy
kendi toplad.
Zaire Masal
Guglielmo Marconi ad hep radyonun icadyla birlikte anlmtr. Ancak icadn
meydana getirirken -1899da ngiliz kanal boyunca yayn yapt- Marconinin, Teslann
1897de ald bir patenti kullandn ve aratrmasnn Teslann aratrmalarna
dayandn ok az kii bilir. Tesla yine ne para, ne de vg ald. Alternatif akm sisteminin
yansra indksiyon motorunu da icat etti ve o "radyonun gerek babasdr." Ne are ki, bu
icatlarnn hibirinde onun ad bulunmamaktadr. Tesla yal bir adam olarak yoksulluk
iinde lmtr.
1917de gten dt dnemlerde Teslaya, Edison Amerikal Elektrik Mhendisleri
Enstits Madalyas verilecei bildirildi. Tesla madalyay geri evirdi. "Bana ceketime
ineleyip enstitnzn yeleri karsnda bo bir saat boyunca gsm gererek
yryebileceim bir onur vermeyi teklif ediyorsunuz. Bedenime madalya verip ala
devam etmesine izin verirsiniz, nk enstitnzn byk blmnn dayand temeli
salayan aklm ve onun yaratc rnlerini tanmay reddettiniz."
Kabul edilmeli ki, eer bir avc at arabasnn emniyetine gvenir, alt atn bacaklarn kullanrsa
ve Wang Liangn dizginleri tutmasn salarsa kendini yormaz ve evik hayvanlar apansz
yakalayabilir. Diyelim ki, arabasnn avantajlarn bir kenara brakt, atlarnn yararl
bacaklarndan ve Wang Liangn becerisinden vazgeti ve hayvanlarn peinden komaya
balad, o zaman bacaklar ne kadar hzl olursa olsun hayvanlar yakalayamaz.
Han-Fei-Tzu, inli Filozof, M.. III. Yzyl
Yorum
Birok kii gereklerle uraan bilimin, dnyann geri kalannn bana dert olan
nemsiz rekabetin dnda olduu hayaline inanmaktadr. Nikola Tesla bunlardan biriydi.
Bilimin politikayla bir ilgisi olmadna inanyordu, hret ve zenginlie aldrmadn iddia

ediyordu. Ama yalandka bu onun bilimsel almalarn mahvetti. Ad belirli bir yeni
bulula birlikte anlmad iin fikirlerine yatrm yapacak kimseyi bulamad. Gelecek iin
muhteem icatlar zerinde dnrken dierleri onun zaten alm olduu patentleri
aldlar ve vgy kendileri topladlar.
Her eyi kendi kendine yapmaya alt, ama yalnzca bitap dt ve bu sre
srasnda kendini gsz brakt.
Edison onun tersiydi. Gerekte byk bir bilimsel dnr ya da mucit deildi; bir
keresinde matematiki olmasnn gerekmediini, nk her zaman bir metamatikiyi ie
alabileceini sylemiti. Bu Edison un ana yntemiydi. O gerekte bir iadam ve
tantmcyd. D- ardaki eilimleri ve frsatlar deerlendiriyor, sahadaki en iyi olan ie
alp kendisi iin altryordu. Eer zorunlu olursa rakiplerinden alard. Ama onun ad
Tesladan ok daha iyi biliniyor ve daha fazla icatla birlikte anlyor.
Buradan karlacak ders iki ynldr: cat ve yaratm iin alnan yg icadn kendisi
kadar, hatta belki de ondan daha nemlidir. vgy kendiniz iin gvence altna almal ve
dierlerinin onu almasna ngel olmalsnz. Bunu baarmak iin her zaman dikkatli ve
acmasz davranmalsnz, banzn zerinde uan atmacalar olmadndan en^n olana
dek icadnz konusunda sessiz kalmalsnz. kincisi, kendi davanz ilerletmek iin
bakalarnn almalarndan yararlanmay * renin. Zaman deerli ve hayat ksa. Eer
her eyi kendi banza yap. maya kalkarsanz kendinizi ypratr, enerji kaybeder ve
gcnz tketirsiniz. Glerinizi korumak, bakalarnn yapt almalarn zeri- ne
atlmak ve kendinize maletmek ok daha nemlidir.
Ticaret ve sanayide herkes alar.
Ben ok aldm.
Ama ben nasl alnacan biliyorum.
Thomas Edison, 1847-1931

GCN ANAHTARLARI
G dnyasnda orman kanunlar geerlidir: Avlanarak ve ldrerek yaayanlarla
srtlan, akbaba gibi dierlerinin avlaryla yaayan ok sayda yaratk vardr. Daha az
yaratc olan ikinci grup ou kez gcn yaratm iin esas olan almay yapamaz. Ama
yeterince uzun sre beklerlerse her zaman onlarn yerine alacak baka hayvanlar olduunu renmilerdir. Saf olmayn: u anda siz bir proje zerinde kendinizi paralarken,
hayatta kalmaya, hatta yaratclnz almann yollarn bulmaya alan akbabalar
bulunmaktadr. Bundan ikyet etmenin veya Teslann yapt gibi kendinizi zntyle
ypratmanzn bir yarar yok. Kendinizi korumak ve oyuna katlmak daha iyidir. Bir kez g
taban oluturduktan sonra kendiniz akbaba haline gelin, zaman ve enerjinizi tasarruf edin.
KR TAVUK

29 -

iktidar / F: 6

Grme yeteneini kaybeden ve yiyecek aramak iin topra eelemeye alk olan bir tavuk kr
olmasna ramen byk bir abayla eelemeye devam ediyordu. alkan bir aptal iin bunun ne
yarar vardr? Keskin bakl bir baka tavuk ayaklarn hi yormadan bir kenarda bekleyip, tek bir
eeleme bile yapmadan bakasnn almasnn meyvesini alyordu. nk kr tavuk bir arpay bulur
bulmaz tetikteki arkada yalayp yutuyordu bunu.
Masallar, Gotthold Lessing, 1729-1781
w

Bu oyunun iki kutbundan biri kif Vasco Nunez de Balboa rne- ie gsterilebilir.
Balboann bir saplants vard: byk zenginliklerin efsanevi ehri El Doradoyu
kefetmek.
On altnc yzyln banda saysz sknt ve lmle karlamann ardndan
Meksikann gneyinde, bugnk Peru, byk ve zengin bir imparatorluun kantlarn
buldu. Bu imparatorluu, yani inkay fethedip altnlarn ele geirerek yeni Cortex
olacakt. Sorun uydu ki, bu kefi yapt srada bununla ilgili haberler yzlerce dier
fatih arasnda yaylmt. Oyunun yarsnn sessiz kalmak ve etrafndakileri dikkatle
incelemek olduunu anlamamt. Birka yl sonra nka mparatorlu- unun yerini
kefettikten sonra kendi ordusundan bir asker, Francisco Pizarro, ihanet suuyla
kellesinin uurulmasna yardm etti. Pizarro, Balboann bulmak iin yllarn harcad
eyi ald.
Oyunun dier kutbunu, kariyerinin sonlarnda saysz resim talebiyle karlaan
ressam Peter Paul Rubens oluturmaktadr. Rubens bir sistem yaratmt: Geni
stdyosunda resmin deiik elerinde baarl olan dzinelerce baarl ressam ie
ald; rnein, kimi giysiler, kimi arkaplan zerinde alyordu. ok sayda kanvas
zerinde ayn anda allan geni bir retim hatt yaratt. nemli bir mteri stdyoyu
ziyaret ettiinde Rubens kiralk elemanlarna o gn iin izin verirdi. Mteri locadan
izlerken Rubens inanlmaz bir hz ve enerjiyle alrd. Mteri bylesi ksa sre iinde
bu kadar muhteem eserler karan bu olaanst adama hayran olarak oradan
ayrlrd.
Bu yasann z udur: Bakalarnn sizin iin almalarn salarken btn
vgleri toplamay ve tanrsal bir gce sahipmi gibi grnmeyi renin. Btn ii tek
banza yapmann nemli olduunu dnyorsanz hibir zaman ilerleyemezsiniz,
Balboalar ve Teslalarn kaderini paylarsnz. Sizde eksik olan beceri ve yaratcla
sahip insanlar bulun. Kendi adnz en ste yazarken ya onlar ie aln ya da onlarn
iini alp sahip kacak bir yol bulun. Bylece onlarn yaratcl sizin olur ve dnya sizi
bir dhi gibi grr.
Bu yasann, rakiplerinizin almalarn parazit gibi kullanmanz 9erektirmeyen bir
baka uygulama ekli daha vardr: Gemii, yani 9 eni bilgi ve akl deposunu kullann.
Isaac Nevvton buna, "devlerin mzunda dikilmek" diyordu. Keiflerini yaparken

dierlerinin baarlann zerine ina ettiini kastediyordu. Dhilik havasnn byk bir
blmnn antik, ortaa ve rnesans bilim adamlarnn bilgilerinden en iyi ekilde
yararlanma becerisine dayandrlabilir olduunu biliyordu, Shakespeare dier yazarlar
arasnda Plutarchdan konu, karakter, hatta diyalog bile almt, nk kimsenin gizli
psikoloji ve nkteli konumalarda Plutarch geemeyeceini biliyordu. Daha sonra gelen
ka yazar kendi sralar gelince -bakasndan aran- Shakespearedan dn almt?
Bugnn politikaclarnn ne kadar aznn kendi konumalarm yazdn biliyoruz.
Kendi szleri onlara tek bir oy bile kazandrmazd; dinleyenleri etkileyen fikirleri ve
zeklarn ya da ellerinde ne varsa hepsini konumay yazana borludurlar. Dier insanlar
ii yapyor, onlar vgleri topluyor. Bu herkesin kullanabilecei bir gtr. Gemiin
bilgilerini kullanmay ve bir dhi gibi grnmeyi renin, yalnzca zeki bir dn alan
olsanz da.
nsan doasna dalan yazarlar, eski strateji ustalar, insan aptallnn ve deliliinin
tarihileri, gcn ykn idare etmesini zor yoldan renen kral ve kralieler... onlarn
bilgileri tozlanyor, sizin gelip omuzlarnda dikilmenizi bekliyor. Onlarn zeks sizin
zeknz, onlarn becerisi sizin beceriniz olabilir ve onlar hibir zaman gelip insanlara sizin
gerekte zgn olmadnz syleyecek deiller. Hayat boyu alabilir, saysz hatalar
yapabilir,

kendi

deneyimlerinizle

ileri

yapmaya

alarak

zaman

ve

enerji

harcayabilirsiniz. Ya da gemiin ordusunu kullanabilirsiniz. Bismarckn dedii gibi:

"Aptallar hatalarndan ders aldklarn sylerler. Ben bakalarnn deneyimlerinden
yararlanmay tercih ederim."

maj: Akbaba. Ormandaki btn yaratklar iinde o en kolay elde edendir.

Dierlerinin zorlu abas onun almas haline gelir; hayatta kalma

baarszlklar onun besinini meydana getirir. Akbabaya dikkat edin; siz ok
alrken o tepenizde dnp duruyor. Onunla savamayn, ona katln.
Otorite: renilecek ok ey var, hayat ksadr ve bilgi olmakszn hayat
deildir. Bu nedenle herkesten bilgi almak harika bir hiledir. Bylece bakalarnn
almteriyle khin olma hreti kazanrsnz (Baltasar Gracin, 1601-1658).

Bazen bakalarnn yapt iin vglerini toplamak akllca bir i deildin Eer

gcnz yeterince salam bir ekilde yerlememise insanlar sahne ndan dar
iter gibi grnrsnz. Zeki bir yete-

k kullancs olabilmek iin sizin konumunuz

ne

sarslmaz olmaldr, yoksa sahtekrlkla sulanrsnz.

31 -

iktidar / F: 6

Dier insanlarn vgy paylamalarna izin vermenin ne zaman bir amaca

hizmet ettiini bildiinizden emin olun. Sizin stnzde biri szkonusu olduunda
agzl davranmamanz zellikle nem tamaktadr. Bakan Richard Nixonn in
Halk Cumhuriyetine yapt tarihi ziyaret aslnda kendi fikriydi, fakat Henry
Kissingern becerikli diplomasisi olmakszn asla gerekleemezdi. Kissingern
becerileri olmasa baarl da olamazd. Yine de i vgy toplamaya geldiinde
Kissinger akll bir ekilde aslan payn Nixonn almasna izin verdi. Gerein daha
sonra ortaya kacan bilerek a hrsla atlayp saygnln ksa vadede tehlikeye
atmak istemiyordu. Kissinger oyunu baarl bir ekilde oynad: Kendi altndakilerin
yapt i iin vgleri toplarken kendi abalarna ynelik vgleri mteekkir bir
ekilde kendi stndekilere verdi. Oyunu oynamann yolu budur.

YASA 8

NSANLARIN SZE GELMELERN SALAYIN,

GEREKRSE YEM KULLANIN
HKM

Baka bir insan hareket etmeye zorladnzda kontrolda olan siz- sinizdir.
Rakibinizin size gelmesini, bu srete kendi planlarn brakmasn salamak
her zaman daha iyidir. Onu muhteem kazanlarla ekin, sonra saldrn.
Kartlar elinizde tutun.

YASAYA UYMAK
1814teki Viyana Kongresinde Avrupann en byk gleri Napole- onun yklm
imparatorluundan geriye kalan blmek iin biraraya geldi. ehirde bir elence
havas hkimdi ve balolar belleklerde kalan en muhteem elencelerdi. Ancak btn
bunlarn zerine Napoleon un glgesi dmt. dam edilmek ya da uzaklara srlmek
yerine talya sahilinden pek de uzak olmayan Elba Adasna gnderilmiti.
Napoleon Bonaparte gibi cesur ve yaratc bir adam, bir adada tu tuklu olmasna
ramen herkesi endielendiriyordu. Bir AvusturyalI onu Elbada ldrmeyi planlam,
ama ok riskli olduuna karar vermiti. Rusyann geici ar I. Alexander, Polonyann

bir blm kendisini tanmaynca kongrede ok hiddetlenip, "Dikkat edin, canavar

serbest brakrm!" diye tehdit etmiti. Herkes Napoleonu kastettiini biliyordu. Viyanada
toplanan btn devlet adamlar iinde bir tek Talleyrand, yani Napoleonun eski dileri
bakan sakin ve endiesiz grnyordu. Sanki o dierlerinin bilmedii bir eyi biliyor
gibiydi.

gu arada Elba Adasnda Napoleonun hayat, nceki anyla aia- varan bir taklitten
ibaretti. Elbann kral olarak bir saray kurmasna 0P verilmiti; bir a, hizmeti, bir
piyanist ve bir avu dolusu saray mensubu vard. Tm bunlar Napoleonu aalamak
iin hazrlanmt ve ie yaram grnyordu.

Bununla birlikte, o k aynda bir tiyatro oyununda grlebilecek kadar garip ve

dramatik olaylar dizisi gereklemiti. Elba, ngiliz gemileriyle evrilmi, toplar btn
olas k noktalarn hedef almt. Ancak her naslsa 26 ubat 1815te gpegndz,
dokuz yz adamn bulunduu bir gemi Napoleonu alarak denize ald. ngilizler gemiyi
takip ettiler, ama gemi kamay baard. Bu neredeyse olanaksz ka Avrupadaki tm
halk artt ve Viyana Kongresindeki devlet adamlarn korkuttu.
Avrupadan ayrlmak daha gvenli olsa da Napoleon yalnzca Fransaya dnmekle
kalmad, taht ele geirme midiyle ufak bir orduyla Parise yrd. Stratejisi ie
yaramt, her snftan insan ayaklarna kapand. Marshal Ney komutas altndaki bir
ordu onu yakalamak zere Parise saldrd, ama askerler eski sevgili liderlerini grnce
taraf deitirdiler. Napoleon yeniden imparator ilan edilmiti. Gnlller bu yeni
ordunun saflarn doldurdular. lkede lgnlk hkm sryordu. Pariste kalabalklar
ldrmt. Napoleonun yerini alan kral lkeden kat.
Yz gn boyunca Napoleon lkeyi ynetti. Fakat ksa sre sonra hkim olan
sersemlik havas azalmt. Fransa iflas etmi, kaynaklar neredeyse tkenmiti ve
Napoleonun bu konuda yapabilecei ok az ey vard. O yln haziran ayndaki
VVaterloo Savanda kesin bir yenilgiye urad. Bu kez dmanlar derslerini iyi
almlard: Onu Afrikann bat sahillerinin aklarndaki bo Saint Helena Adasna
srd- ler' Orada hibir ka midi yoktu.

Yorum
Napoleonun Elba Adasndan arpc ka ancak yllar sonra gn- 'S'na kt.
Gzpek hareketini gerekletirmeden nce sarayn zi-

33 -

iktidar / F: 6

yaret edenler onun Fransada her zamankinden daha fazla sevildiin) ve lkenin

Bu senaryo tarihte ka kez tekrarlanmtr: Saldrgan bir lider kenesine byk

onu yine barna basacan sylemilerdi. Bu ziyaretilerden biri AvusturyalI

g kazandran cesurca bir dizi hareket sergiler. Ancak yava yava gc doruk

General Kollerdi ve Napoleonu, eer kaarsa, ngiltere dahil btn Avrupa

noktasna ular ve ksa srede her ey aleyhine dner. ok saydaki dman

glerinin onu tekrar iktidara kabul edeceine inandrmt. Napoleona ngilterenin

biraraya gelir; gcn devam ettirmeye alan lider bu ynde abalamaktan bitap

kamasna izin verecei haberi gelmiti ve gerekten ka gn ortasnda ve ngiliz

der ve kanlmaz olarak ker. Bu mantn nedeni saldrgan kiinin ender

drbnlerinin nnde gereklemiti.

olarak tam kontrola sahip olmasdr. Birka hareketten tesini, gzpek eylemle-

Napoleonun bilmedii ey tm bunlarn ardnda bir adamn olduu ve btn

rinin sonularn gremez. Gittike artan dmanlarnn hareketlerine ve kendi

dizginleri elinde tuttuuydu. Bu adam eski dileri bakan Talleyrandd.

dncesiz eylemlerinin sonularna tepki vermeye zorland iin saldrgan

Talleyrand bunu eski gzel gnleri geri getirmek deil, Napoleonu temelli olarak

enerjisi aleyhine dner.

yok etmek iin yapmt. mparatorun hrsnn Avrupann dengesini bozduunu

"Kendimi kontrol sahibi gibi hissetmiyorsam orada burada koturup sorunlar

grerek uzun zaman nce onun aleyhine dnmt. Napoleon, Elbaya

zmeye ve dmanlarm yenmeye almann ne anlam var? Neden onlar

gnderildiinde Talleyrand buna kar kmt. Napoleonun ok daha uzaa

ynetmek yerine hep olaylara tepki vermek zorundaym?" diye sormalsnz kendi

gnderilmesi gerektiini, yoksa Avrupann hibir zaman huzur bulmayacan

kendinize. Cevap basittir: Sizin g hakkndaki fikriniz yanl. Saldrgan eylemle

iddia etmiti. Ama kimse dinlememiti onu.

etkin eylemi kartryorsunuz. Ve ou kez en etkin yntem geri durup sakince

Talleyrand fikrini zorla kabul ettirmeye almak yerine zaman kollamt.

Sessizce alarak ngiliz ve Avusturya dileri bakanlan Castlereagh ve
Metternichi kazanmt.

beklemek ve hzl kazanlan bir zafer yerine uzun dnemli g iin oynayarak dierlerinin sizin kurduunuz tuzaklarla dkrklna uramalarna izin vermektir.
unu unutmayn: Gcn z inisiyatifi elde tutmak, dierlerinin sizin

Bu adamlar Napoleona kamas iin yem atmlard. Kollerin zi- j yareti ve

hareketlerinize tepki vermelerini salamak, rakiplerinizi ve etrafnz- dakileri

eski gzel gnler vaadi bile plann bir parasyd. Talleyrand usta bir poker

savunma halinde tutmaktr. Dier insanlarn size gelmelerini saladnzda

oyuncusu gibi her eyi nceden grmt. Napoleonun kurduu tuzaa

birdenbire durumu kontrol eden kii haline gelirsiniz. Ve kontrol sahibi olan g

deceini biliyordu. Napoleonun lkeyi savaa sokacan ve lkenin zayflam

sahibidir. Sizi bu konuma getirmek iin iki ey olmaldr: Duygularnza hkim

haliyle savan yalnzca birka ay sreceini de ngrmt. Talleyrandn btn

olmay ve asla fkenin etkisi altnda kalmamay renmelisiniz; ancak bu arada

bunlarn ardnda olduunu anlayan Viyanadaki bir diplomat, "Vebadan kurtulmak

insanlarn zorlandklarnda ve yem atldnda fkeyle tepki vermek gibi doal

iin btn evi alevler iinde brakt," demiti.

eilimleri zerinde oynamalsnz. Uzun vadede dierlerinin size gelmelerini

Geyik iin tuzaa yem koyduumda kokuya gelen ilk geyii vurmam, btn sr toplanana
kadar beklerim.
Otto von Bismarck, 1815-1898

salamak her trl saldrganlk aracndan daha gl bir silahtr.

Titiz bir ekilde hazrlanm hilesini uygulayan usta Talleyrand inleyin, nce
Napoleonu tuzaa srmeleri gerektii konusunda dier

GCN ANAHTARLARI

34 -

105 -

devlet adamlarn ikna etme arzusuna kar koydu. nsanlar nedenlerinizi

aklayarak inandrma, iradenizi szlerinizle dayatma istei son derece doaldr.

zaman akllcadr. Sizin kendi balantlarnz vardr, onlarsa tandk hibir ey

grmezler ve gizlice savunma konumuna ekilmi olurlar.

Ama bu ou kez sizin aleyhinize dner. Talley. randn adalarndan ok az

nsanlar kullanma tehlikeli bir oyundur. Kii bir kez kullanldndan

Napoleonun hl bir tehdit olduuna inanyordu; yle ki, eer buna inandrmak iin

phelenirse onu kontrol etmek gitgide zorlar. Ama rakibinizin size gelmesini

biraz daha aba sarf- ederse kendini aptal durumuna drm olacakt. Bunun

saladnzda onu durumu kontrol ettii yanlgsna drm olursunuz.

yerine dili- ne ve duygularna hkim oldu. Yaptklarnn en nemlisi Napoleon iin

Kendisini eken dizginleri hissetmez, tpk Napoleonun cesur kann ve iktidara

hazrlad tatl ve kar konulamaz tuzakt. Adamn zayf yann, aceleciliini,

dnnn kendi baars olduuna inanmas gibi.

zafere kar duyduu gereksinimi ve kitle sevgisini biliyordu ve btn bunlar

Her ey yeminizin tadna baldr. Eer tuzanz yeterince ekiciyse

mkemmel biimde kulland. Napoleonun yemi yuttuunda baarl olmas ve

dmanlarnzn arzu ve heyecan frtnas gzlerini geree kar kr edecektir. Ne

ileri, Fransann tkenmi durumunu herkesten iyi bilen Talleyrandn aleyhine

kadar agzl olurlarsa o kadar iyi ynetilebilirler.

evirmesi riski yoktu. Ve Napoleon bu glklerin stesinden gelse bile, eylemin

On dokuzuncu yzyln byk hrsz baronlarndan Daniel Drew borsa

yer ve zamann seebilirse baar olasl daha byk olurdu. Bu nedenle

oyunlarnda ustayd. Belirli bir hisse senedinin alnmasn ya da satlmasn

Talleyrand uygun tuza yerletirerek zaman ve yer seimini kendi ellerine ald.

istediinde, fiyatlar aa ya da yukar eker, ender olarak dorudan yaklam

Hepimizin bir miktar enerjisi ve enerjimizin doruk noktasna kt baz anlar

denerdi. Hilelerinden biri, borsaya gitmekte olduunu aka gsterir bir ekilde

vardr. Dier insann size gelmesini saladnzda o kii kendini yorar, enerjisini

aceleyle VValI Streetin yaknlarndaki sekin bir kulpten gemek ve bu arada

yolculuk srasnda ziyan eder. 1905 ylnda Rusya ve Japonya sava halindeydiler.

alnndaki teri silmek iin her zamanki byk krmz mendilini karmakt. Mendili

Japonlar sava silahlarn ksa sre nce modernize etmeye balamlard.

karrken drd bir para kd grmemi gibi yapard. Kulp yeleri her

Ruslarnsa daha gl bir donanmas vard, fakat Japon Mareal Togo Heihachiro

zaman Drevvun hareketlerini ngrmeye alrlar ve borsann iinden gelen bir

yanl bir bilgi yayarak ve Japon filosunu tek bir saldrda yok edebileceklerine

ipucu olduu belli olan yazlar zerinde dnrlerdi. Etrafa bir sylenti yaylr;

inanmalarn salayarak Ruslarn Baltk Denizindeki limanlardan ayrlmalarna yol

yeler aa ya da yukar ekilen hisseleri almaya veya satmaya alr, sonuta

at. Rusya filosu Japonyaya en hzl yoldan -Cebelitark Boaz ve sonra Hint

Drevvun istedii ekilde hareket ederlerdi.

Okyanusuna alan Svey Kanal- ulaamad, nk bunlar ngilizler tarafndan

kontrol ediliyordu ve Japonya ngilterenin mttefiiydi. mit Burnunun etrafndan
dolamak zorunda kaldlar ve Afrikann gney ucunda yolculua alt bin milden
daha fazlasn eklediler. Filo mit Burnunu getikten sonra Japonlar baka bir
yalan hikye yaydlar ortala: Kar saldr iin yelken ayorlard. By- lece Rusya
btn yolculuu saldrya kar tetikte olarak yapt. Hedeflerine varana kadar
denizciler gerilmi, yorulmu ve ar almlard, Japonlar ise rahat bir ekilde
beklemilerdi.

Olasln

dklne

ve

jm

m0C e

sava

silahlarndaki

deneyimsizliklerine ramen Japonlar puslar ezip getiler.

Rakibinizin size gelmesini salamann bir dier yarar, Japonlarn pusya
karsnda kefettii gibi, rakibinizi sizin blgenizde hareket etmeye zorlam
olmanzdr. Dman topraklarda olmak rakibinizi endielendirecek, ou kez
hareketlerini aceleye getirecek ve hata yapacaktr. Grmeler ve toplantlar iin
dierlerini sizin blgenize ya da sizin seiminiz olan bir blgeye ekmek her
106 -

- 107 -

Eer insanlara kendi mezarlarn kazdrabilirseniz neden siz yoru-

las,

nz ki?

Yankesiciler bunu mkemmel hale getirmilerdir. Yankesicilik yaparken nemli

olan ey czdann hangi cepte olduudur. Deneyimli yankesiciler ou kez

Eer bir noktada dierlerinin size gelmesini bir saygnlk noktas haline
getirir ve baarl olursanz siz denemeyi braktktan sonra bile bunu
yapacaklardr.

YANKESCLERE DKKAT tabelalarnn bulunduu tren istasyonlar ve dier

maj: Ball Ay Tuza. Ay avcs avn takip etmez; avlandn bilen

yerlerde i grrler. areti grenler kanlmaz bir ekilde czdanlarna dokunup

ayy yakalamak neredeyse imknszdr ve eer keye s ktrlrsa

vahileip yrtc olur. Bunun yerine avc baln yem olarak kullanld bir
tuzak hazrlar. Kendini yormaz ve takip srasnda hayatn tehlikeye atmaz.
Yem atar ve bekler.
Otorite: yi savalar dmanlarnn kendilerine gelmesini salar,
onlar dierlerine gitmezler. Bu dierlerinin ve benliin boluu ya da
doluluu prensibidir. Rakiplerinizin size gelmelerini saladnzda gleri
her zaman botur; siz onlara gitmediiniz srece sizin gcnz hep
doludur. Dolulukla bolua saldrmak yumurtaya ta atmaya benzer
(Zhang Yu, XI. Yzyl Sava Sanat yorumcusu).

orada olup olmadm anlamak isterler. Seyretmekte olan yankesiciler iin bu bir
fda balk avlamaya benzer. Yankesicilerin baary gvence altna almak iin
kendi YANKESCLERE DKKAT tabelalarn astklar bile bilinmektedir.
nsanlarn size gelmelerini salarken onlara kendi istediinizi yaptrdnz
bilmelerine izin vermek bazen daha iyidir. Ak kullanma iin aldatmacadan
vazgeiyorsunuz. Bunun psikolojik etkisi daha derindir. Bakalarnn kendisine
gelmelerini salayan kii gl grnr ve
sayg talep eder.
Byk Rnesans ressam ve mimar Flippo Brunelleschi gcnn bir iareti
olarak dierlerinin kendisine gelmelerini salama sanatnda kusursuz bir
uygulaycyd. Bir keresinde Florenceda Santa Maria del Fiore Katedralinin
kubbesini tamir etmekle meguld. Bu i nemli ve saygnd. Ama ehrin yetkilileri
Brunelleschiyle almak zere ikinci bir adam, yani Lorenzo Ghibertii
tuttuklarnda nl sanat gizli gizli fke iinde dnmeye balad. Ghibertinin bu
ii balantlar yoluyla bulduunu ve hi i yapmayp vglerin yarsn
toplayacan biliyordu. Tamiratn nemli bir aamasnda Brunelleschi birdenbire
esrarengiz bir ekilde hastaland. almay brakmak zorundayd, ehir yetkililerine ie aldklar Ghibertinin onarma kendi bana devam edebileceini
syledi. Ksa sre iinde Ghibertinin ie yaramaz olduu anlald ve yetkililer
gelip Brunelleschiye yalvarmaya baladlar. Onlara aldrmayp Ghibertinin projeyi
bitirebileceinde srar etti, sonunda yetkililer durumu farkettiler ve Ghibertiyi
kovduiar.
Bir mucize eseri Brunelleschi birka gn iinde iyileti. Bir fke nbeti
geirmedi ya da kendini aptal yerine koymad; yalnzca "dierlerinin size gelmesini
salama" sanatn uygulad.

Dierlerinin sizi kovalarken yorgun dmelerini salamak genellikle aklc bir

politika olsa da, dmana ani ve saldrgan bir ekilde vurmann enerjisini yok
edecek kadar moralini bozduu durumlar da vardr. Dierlerinin size gelmesini
beklemek yerine siz onlara gidin, konuyu zorlayn, ynetimi ele aln. Hzl saldr
korkun bir silah olabilir, nk dier kiiyi dnmek ya da plan yapmak iin
zaman olmakszn tepki vermeye zorlar. Bu taktik yem atp beklemenin tersidir,
ama ayn amaca hizmet eder: dmannzn ayn artlarda tepki vermesini
salarsnz.
Cesare Borgia ve Napoleon gibi adamlar korkutmak ve kontrol etmek iin hz
esini kullandlar. Hzl ve ngrlmeyen hareket korkutucu ve moral bozucudur.
Taktiklerinizi duruma bal olarak semelisiniz. Eer zamannz varsa ve sizinle
dmannzn en azndan eit gte olduunu biliyorsanz onu kendinize ekerek
gcn azaltn. Eer zaman size karysa -dmannz zayfsa, beklemek ancak
ona iyilemesi iin zaman kazandrr- ona byle bir ans vermeyin. Hzla vurun ve
gidecek yerleri kalmasn. Joe Louisnin syledii gibi: "Kaabilir ama saklanamaz."

YASA 9
EYLEMLERNZLE
KAZANIN, ASLA
TARTIMAYLA DEL
HKM

Tartmayla kazandnz dndnz her trl anlk zafer gerekte

bo bir zaferdir. Neden olduunuz kzgnlk ve kt niyet daha gldr
ve herhangi bir anlk fikir deiiminden daha uzn srmez. Tek bir
kelime etmeden eylemleriniz yoluyla dierlerinin sizinle ayn fikirde
olmasn salamak ok daha etkilidir. Gsterin, aklamayn.

YASAYI NEMEK
Milattan nce 131 de Yunan ehri Pergamusu kuatma altna alan Romal
devlet bakan Publius Crassus Dives Mucianus, ehrin duvarlarn delip
geebilmek iin ba taraf demirden byk ve ar direklere ihtiyac olduunu
grd. Birka gn nce Atinadaki bir tersanede kocaman gemi direkleri olduunu
grmt. Bunlardan en bynn kendisine gnderilmesini emretti. Atinadaki
emri alan askeri mhendis bakann aslnda en kn istediinden emindi.
Emri getiren askerlerle sonsuz bir tartmaya girdi. En kk direin i iin en
uygunu olduunu syledi onlara. Ve gerekte kk olannn tanmas da daha
kolayd.
Askerler bakanlarnn kendisiyle tartlacak bir adam olmad konusunda
uyardlar mhendisi, ama o en kk direin ina etmekte olduu makineye en iyi
uyaca konusunda srar etti. ema stne ema izdi ve kendisinin uzman
olduunu, onlarn neden sz ettikle- rjnden haberleri olmadn syleyecek kadar
ileri gitti. Askerler liderlerini tanyorlard ve en sonunda mhendisin uzmanln
unutup itaat etmeSini salayabildiler.
Ama onlar gittikten sonra mhendis bu konuda biraz daha dnd.
Baarszla gtrecek bir emre itaat etmenin anlam ne, diye sordu kendi
-

37 -

kendine. Ve bakann ne kadar etkili olduunu grp kendisini uygun bir ekilde
dllendireceinden emin olduu en kk direi gnderdi.
En kk direk geldiinde Mucianus askerlerinden aklama istedi.
Mhendisin en kk direk iin nasl bitmek tkenmek bilmez ekilde tarttn,
ama sonunda en byk direi gndermeye raz olduunu sylediler. Mucianus
fkeden deliye dnd. Dikkatini tam olarak kuatmaya veremedi ve kent destek
almadan nce duvarlar delmenin nemini dnemedi. Btn dnebildii
derhal kendisine getirilmesini emrettii kstah mhendisti.
Birka gn sonra gelen mhendis en kk direin neden daha uygun
olduunu memnuniyetle bir kez daha anlatt. Askerlere sunduu iddialar
yineleyerek konutu durdu. Bu konularda uzmanlar dinlemenin akllca olduunu
syledi ve bakann kendisinin gnderdii direi denerse piman olmayacan
syledi. Mucianus onun szlerini bitirmesine izin verdi, sonra askerlerin nnde
rlplak soyarak lene kadar krbalad.

Yorum
Ad tarihte kaytl olmayan mhendis hayatn direkler ve stunlar
tasarlayarak geirmiti ve bilim alannda kentin nde gelen en iyi mhendisi
olarak sayg gryordu. Hakl olduunu biliyordu. Kk direk daha hzl hareket
edebilir ve daha fazla g tard. Daha byk olann daha iyi olmas art deildi.
Bakan kukusuz bu mant grecek, sonunda bilimin tarafsz ve mantn stn
olduunu anlayacakt. Eer mhendis ayrntl emalar gsterip tavsiyesinin
ardndaki kuramlar aklarsa bakan cehaletinde nasl srar edebilirdi ki?
Askeri mhendis tartmacya, yani aramzda her yerde bulunan tipe
mkemmel bir rnekti. Tartmac szcklerin hibir zaman tarafz olmadn,
style tartarak kendisinden daha gl olann zeksna olan phesini dile
getirmi olduunu anlayamaz. Ayrca urat kiinin farknda da deildir. Her
insan kendisinin hakl olduuna inand ve szckler onu ender olarak aksine
inandraca iin tartmacnn mant sar kulaklara hitap eder. Keye
sktnda yalnzca biraz daha fazla tartr ve kendi mezarn kazar. Dier
kiinin inanlarnda kendini gvensiz ve aa hissetmesine neden olduktan
sonra Socratesn gzel szleri bile durumu kurtaramaz.
Bu yalnzca sizin stnzde bulunanlarla tartmaktan kanma meselesi
deildir. Hepimiz fikir ve mantk alannda usta olduumuzu biliyoruz. O halde
dikkatli olmalsnz: Fikirlerinizin doruluunu dolayl olarak gstermeyi renin.

SULTAN VE VEZR Vezir efendisine otuz yldr hizmet ediyor, sadakati, drstl ve
Tanrya ballyla hayranlk topluyordu. Bununla birlikte, drstl sarayda birok
dman edinmesine neden olmutu. Bu dmanlar onun ikiyzll ve hainliine dair
sylentiler yaymlard ortala.
Bu insanlarn sultan zerinde srekli ilemeleri sonucunda o da masum vezirine
gvenmemeye balam ve kendisine bu kadar iyi hizmet etmesine ramen onun
ldrlmesini emretmiti. Burada lm cezasna arptrlanlarn elleri ayaklar balanyor ve
sultann en vahi kpeklerinin bulunduu blmeye atlyordu. Kpekler kurban annda
parampara ediyorlard. Bununla birlikte vezir kpeklere atlmadan nce son bir ricada
bulundu. "On gnlk erteleme istiyorum," dedi. ''Bylece borlarm deyebilir, alacaklarm
toplayabilir, insanlarn bana emanet ettikleri eyalar iade edebilir, eyalarm aile yelerim ve
ocuklarm arasnda paylatrr ve onlara bir vasi tayin edebilirim." Vezirin kamaya
almayacana dair sz aldktan sonra sultan onun ricasn yerine getirdi. Vezir hemen
evine kotu, yz altn alp sultann kpeklerine bakan avcy ziyaret etti. Bu adama yz altn
teklif edip, "Kpeklere on gn boyunca benim bakmama izin ver, dedi. Avc kabul etti ve
sonraki on gn boyunca vezir canavarlara byk bir zenle bakt, onlar iyi temizleyip
gzelce doyurdu. On gnn sonunda elinden yemeye baladlar.
On birinci gnde sultan veziri ard, ceza uyguland. Sultan vezirin balanp kpeklere
atln seyretmeye balad. Fakat canavarlar
veziri grnce kuyruklarn sallayarak ona doru kotular. Sevgiyle ellerini yalayp onunla
oynamaya baladlar. Sultan ve dier tanklar aknlk iindeydi. Sultan vezire kpeklerin
neden onu ldrmediklerini sordu. Vezir yle cevap verdi: "Bu kpeklere on gn boyunca
baktm. Sonucu siz de grdnz. Size otuz yl boyunca baktm, sonucu ne oldu?
Dmanlarmn ortaya att iddialara dayanarak lme mahkm edildim." Sultan utanla
kzard. Ve yalnzca onu affetmekle kalmad, iyi takm elbiseler hediye edip hretine kara
alanlar da ona teslim etti. Soylu vezir onlar serbest brakp nazik davranmaya devam etti.
Kurnaz Hile: Arap Akl ve Kurnazl, XIII. Yzyl

YASAYA UYMAK
1502de talya, Floransada muazzam byklkte bir mermer blok Santa
Maria del Fiore Kilisesinin atlyesinde bekliyordu. Bir zamanlar muhteem bir ta
parasyd, ama beceriksiz bir heykeltra heykelin bacaklarnn olmas gereken
yerde yanllkla bir delik amt. Floransa belediye bakan Piero Soderini
mermerin zerinde almas iin Leonardo da Vinciyi grevlendirerek bloku
kurtarmay dnd, ama herkes mermerin mahvolduunu dndnden,
bundan vazgeti. Bylece mermer harcanan onca paraya ramen kilisenin
karanlklarnda tozlanmaya terkedilmiti.
-

39 -

O zamanlar Romada yaayan Michelangelonun Floransal arkadalar

durumu byk sanatya yazdlar. Hl muhteem olan mermer konusunda
yalnzca onun bir eyler yapabileceini sylyorlard. Michelangelo, Floransaya
geldi, ta inceledi ve pozu tan kesilen parasna gre ayarlayarak ondan iyi bir
figr karabilecei sonucuna vard. Soderini bunun zaman kayb olduunu iddia
etti -kimse by- lesi bir felaketi kurtaramazd- ama sonunda sanatnn
almasna izin verdi. Michelangelo elinde sapan olan gen Davudu tasvir etmeye karar verdi.
Haftalar sonra Michelangelo heykel zerindeki son dzeltmeleri Yaparken
Soderini stdyoya girdi. Kendini bir uzman gibi grerek dev almay inceledi ve
Michelangeloya

eserin
iktidar / F: 8

muhteem olmakla birlik 113

te burnunun biraz byk olduunu syledi. Michelangelo, Soderi- ninin dev

figrn hemen altnda dikildiini ve uygun bir bak asna sahip olmadn
farketti. Bir ey sylemeden Soderininin iskelenin altndan kendisini takip
etmesini istedi. Burna ulaarak kalaslardaki bir para mermer tozuyla birlikte
keskisini ald. Soderini bir iki metre aada kendisini izlerken Michelangelo
keskiyle hafife heykele dokundurup elindeki tozlar azar azar brakmaya balad.
Aslnda burnu deitirmek iin hibir ey yapmyor, zerinde alyormu gibi
grnyordu. Bu birka dakika sren yapmack davrantan sonra kenara ekilerek, "imdi bakn," dedi. "Byle daha iyi," diye cevap verdi Soderini. "Onu can
verdin."

Yorum
Michelangelo heykelin burnunu deitirmekle btn grn bozabileceini
biliyordu. Ama Soderini estetik yarglaryla gurur duyan bir mteriydi. Byle bir
adam gcendirmek Michelangeloya hibir ey kazandrmaz, daha sonraki ilerini
tehlikeye atabilirdi. Michelangelo tartmayacak kadar zekiydi. zm (onu
yalnzca heykele biraz daha yaklatrarak) Soderininin bak asn deitirmekti
ve bunu nedenin yanl alglama olduunu farkettirmeksizin yapt.
Gelecek kuaklarn ansna Michelangelo heykeli bozulmadan korurken
Soderininin heykeli daha iyi hale getirdiine inanmasn salamt. Bu tartmak
yerine eylemle kazanmann ifte gcdr: Kimse gcenmez ve anlatmak
istediiniz ey kantlanm olur.
AMASI SN ALIMALARI Apries arlattm ekilde
grevden alndnda Amasis tahta kt. Sais blgesinden geliyordu ve Siuph
adndaki kasabann yerlisiydi. Msrllar balangta onu hor grdler; bir zellii
olmayan sradan gemii yznden ona fazla nem vermediler; fakat daha sonra
Amasis fazla sert tedbirlere bavurmadan onlar zeki bir biimde hizaya getirdi.
Saysz hzineleri arasnda kendisinin ve konuklarnn arasra ayaklarn ykadklar
altn ayak kveti de vard. Bunu paralatp malzemesiyle tanrlardan biri iin bir
heykel yaptrd ve kasabann en uygun noktas olduunu dnd blgeye
yerletirdi. Msrllar srekli olarak heykeli grmeye geliyor, ona byk bir sayg
gsteriyorlard. Amasis onlarn zerinde yapt etkiyi duyunca bir toplant yapp derinden
sayg gren heykelin aslnda ayaklarn ykadklar, iine i yaptklar ve kustuklar bir ayak
kveti olduu gereini aklad. Kendi durumunun da ayn olduunu syleyerek
konumasn srdrd, bir zamanlar sradan bir insanken imdi onlarn kralyd; bu yzden

41 -

dnm geirmi ayak kvetine sayg duyduklar gibi kendisine de sayg duymalar
gerektiini syledi. Bu ekilde Msrllar onu efendileri olarak kabul etmeye ikna oldular.
Tarihler, Herodotus, M.. V. Yzyl

GCN ANAHTARLARI
G alannda hareketlerinizi insanlar zerindeki uzun dnemli etkileriyle
deerlendirmeyi renmelisiniz. Bir noktay kantlamada veya tartmayla zafer
kazanmadaki sorun, sonunda tarttnz insanlarn bundan nasl etkilendiinden
asla emin olamamanzdr. Kibar bir ekilde sizinle ayn fikirdeymi gibi grnebilir,
ama ilerinden size kzabilirler. Belki de sylediiniz bir ey onlar geri dn
olmaz bir biimde gcendirmi olabilir; szcklerin dier kiinin ruh hali ve
zgvensizliine gre yorumlanabilirle gibi sinsi bir yetenei vardr. En iyi iddiann
bile salam bir temeli yoktur, nk hepimiz szcklerin kaypak yapsna
gvenmemeyi renmiizdir. Ve birisiyle ayn fikre ulatktan gnler sonra
yalnzca alkanlk yznden eski fikirlerimize geri dneriz.
unu anlayn: Szckler ok ucuzdur. Tartmann hararetiyle davamz
destekleyecek her eyin syleneceini hepimiz biliriz. ncilden alntlar yaplr,
dorulanmayan istatistiklere bavurulur. Bu ekilde kim ikna edilebilir ki? Eylem
ve gsteri ok daha gl ve anlamldr. Gzmzn nndedir, grebiliriz. "Evet,
heykelin burnu imdi ok iyi grnyor." Gcendiren szckler yok, yanl anlama
olasl yok. Gsterilen bir kantla kimse tartamaz. Baltasar Gracinn syledii
gibi: "Gerek genellikle grlr, ender olarak duyulur."
Christopher VVren, Rnesans adamnn ngiliz rneiydi. Matematik,
astronomi, fizik ve fizyoloji bilimlerinde ustalamt. Ama ngilte-

renin en nl mimar olarak son derece uzun kariyeri srasnda mterileri ondan sk
sk tasarlarnda pratik olmayan deiiklikler yapmasn istemilerdi. O ise hibir
zaman ne tartm, ne de kimseyi incit- miti.
1688de VVren, VVestminster iin muhteem bir belediye binas tasarlad.
Ancak belediye bakan memnun kalmamt; aslnda endieliydi. VVrene ikinci katn
gvenli olmadndan ve kendisinin birinci kattaki ofisine keceinden korktuunu
syledi. VVrenden destek iin iki fazladan stun eklemesini talep etti. Usta mimar
VVren bu stunlarn bir amaca hizmet etmeyeceini ve bakann korkularnn yersiz
olduunu biliyordu. Ama stunlar dikti ve bakan mteekkir oldu. Ancak yllar sonra
yksek iskelede alan iiler stunlarn tavana varmadan hemen nce bittiini
grdler.
Stunlar sahteydi. Ama iki adam da istediini elde etmiti. Belediye bakan
rahatlayabilirdi ve VVren daha sonraki kuaklarn zgn tasarmnn ie yaradn ve
stunlarn gereksiz olduunu anlayacaklarn biliyordu.
Fikrinizi gstermenin gc rakiplerinizin savunmaya gememesi ve bu nedenle
ikna edilmeye daha ak olmalardr. Sizin kastettiiniz eyi fiziksel ve kelime
anlamyla hissetmelerini salamak tartmadan ok daha gldr.
TANRI VE BRAHM Yce Tanr, brahime kendisi lmek istemedike ve Tanrdan cann almasn
istemedike onun cann almayacana dair sz verdi. brahimin hayat kapana yaklarken ve
Tanr onu ele geirmeye karar verdii zaman neredeyse ktrm olan ok yal bir adam
klndaki meleini gnderdi. Yal adam brahimin kapsnn nnde durup, "Ah, brahim,
yiyecek bir ey istiyorum," diye yalvard. brahim adamn bunu sylemesine armt. "lm,"
dedi brahim. "Bu artlarda yaamaktan daha iyi olurdu senin iin."
brahim gelen konuklar iin her zaman hazr yiyecek bulundururdu. Bylece yal adama iinde
et, etsuyu ve ekmek krntlarnn olduu bir kse verdi. Yal adam yemek iin oturdu. Byk bir
abayla zorlukla yutkunuyordu ve bir para yiyecek aldnda elinden dp yerlere dalyordu.
"Ah, brahim," dedi. "Yememe yardm et." brahim yemei eline alp yal adamn dudaklarna
kaldrd. Ama kayp adamn sakallarndan ve gsnden aa szld. "Sen ka yandasn yal
adam?" diye sordu. Yal adam brahimin yandan birka ya byk olan yan syledi. brahim
bunun zerine, "Ah Tanrm, bu adamn yana gelip onun durumuna dmeden nce beni yanna
al," dedi. brahim szlerini bitirir bitirmez Tanr cann ald.
Kurnaz Hile: Arap Akl ve Kurnazl, XIII. Yzyl
Stalinin sularn anlatt bir konuma srasnda Nikita Khrush- chevin szn
kesti biri. "Sen Stalinin meslektaydn," diye bard adam. "Neden o zaman

43 -

durdurmadn onu?" Khrushchev konuan g- remiyordu, kkredi. "Kim syledi onu?"

Kimsenin eli kalkmad. Kimse kprdamad. Birka gergin saniyeden sonra
Khrushchev sonunda ksk bir sesle, "imdi neden onu durdurmadm biliyorsunuz,"
dedi. Stalinle karlaan herkesin korktuunu, en kk bir isyan iaretinin kesin
lm anlamna geldiini iddia etmek yerine Stalinle yz yze gelmenin nasl bir ey
olduunu hissetmelerini salamt; paranoyay, sesini karma korkusunu, bu
durumda Khrushchev olan liderle yzleme korkusunu hissetmelerini salamt.
Gsteri derine ilemiti ve daha fazla tartmak yersizdi.
En gl ikna, eylemin tesine geerek sembol haline gelir. Semboln gc
-bayrak, efsanelere ait bir hikye, baz duygusal olaylara ait rnekler- bir ey
sylemenize gerek kalmadan herkesin sizi anlamasdr. 1975te Henry Kissinger 1967
savanda kuattklar Sina - lnn bir ksmn geri verme konusunda sraillilerle
hsrana uratan grmeler yapt srada, birdenbire gergin bir toplanty blp biraz
gezinti yapmaya karar verir. Yedi yz Yahudi savann M.. 73te kendilerini
kuatan Romal askerlere teslim olmak yerine toplu intihara kalktnn btn
srailliler tarafndan bilindii Eski Masada kalesini ziyaret eder. srailliler Kissingern
mesajn hemen anlarlar: Onlar dolayl olarak toplu intihar davet etmekle
sulamaktadr. Ziyaret tek bana fikirlerini deitirmese de herhangi bir dorudan
uyarnn yapacandan ok daha ciddi biimde dnmelerini salamt. Bylesi
semboller byk duygusal anlamlar tar.

Gc

hedeflerken

ya

da

onu

korumaya alrken hep dolayl yo|u

izleyin.

Ve mcadelelerinizi

olup olmamas uzun vadede bir nem

tamyorsa -ya da zaman ve kendi
ne

demek

saklayn ve iinize bakn.

dikkatle

sein. Dier kiinin sizinle ayn fj kirde

deneyimleri

bile uramamak en iyisidir. Enerjinizi

istediinizi

anlamasn salayacaksa- gstermeyle

maj: Tahterevalli. Yukar

aa, yukar aa gider

tartmaclar ve hibir zaman bir
yere
varamazlar.

Oklahoma,

Tahterevalliden
inin
ve
tekmeleyip itmeksizin ne demek
istediinizi gsterin. Onlar yukarda brakn ve yerekiminin
onlar yavaa yere indirmesine
izin verin.

Remsen

Blgesi

erifi

Richards aldatlarak 10.000 dolarnn

alnmasn kabul edecek

bir adam

deildi ve bir sabah Chicagodaki bir

otel odasna kadar izini srd Lustigin.
Lustig kapsnn alndn duydu.
Atnda

Otorite: Asla tartmayn.

bir

silahn

namlusuna

bakyordu. "Sorun nedir?" diye sakin bir

Toplumda
hibir
ey
tartlmamaldr;
yalnzca
sonular gsterin (Benjamin
Disraeli, 1804-1881).

ekilde sordu. "Seni lanet olas," diye

bard erif. "Seni ldreceim. O
kutuyla beni kandrdn!"

Lustig

a|rml

9ibi

yapt.

"Yani

almadn m sylyorsunuz?" diye

Szel tartmann g alannda tek
bir

nemli

kullanm

vardr:

sordu. "almadn biliyorsun," diye

Hile

cevap verdi erif. "Ama bu imknsz,"

yaparken dikkat datmak ve izlerinizi

dedi Lustig. "almamasna olanak

rtmek iin, yoksa bir yalann ortasnda

yok. Uygun bir ekilde altrdnz m?"

yakalanrsnz.

"Tam

Byle

durumlarda

olarak

bana

sylediin

eyi

elinizden gelen btn inandrclnzla

yaptm," dedi erif. ''Hayr, yanl bir ey

tartmak sizin lehinizedir. Dikkatini hileli

yapm

hareketinizden uzaklatrmak iin dier

Tartma ksr dng halinde devam etti.

kiiyi tartmaya ekin. Bir yalann orta-

Namlu aa indi.

snda

yakalandnzda

ne

kadar

olmalsnz,"

Lustig

tartma

dedi

taktiinde

Lustig.

ikinci

duygusal ve emin grnrseniz o kadar

aamaya geti: Konumay kutunun

az yalan sylyor gibi grnrsnz.

almasyla ilgili bir yn anlamsz

Bu teknik birok aldatma ustasnn

saklanma

yerini

korumutur.

Bir

keresinde esiz dolandrc Kont Victor

Lustig para kopya ettiini syledii
sahte

bir

satmt.

makineyi

lke

Kandrlanlar

farkettiklerinde

genelinde
hatalarn

genellikle

halkn

gznde alay konusu olmaktansa polise

gitmemeyi

tercih

ederlerdi.

Fakat

45 -

teknik ifadeye boarak artk kendinden

daha az emin grnen ve daha gsz
bir biimde tartan erifi iyice artt.
"Bakn,"
paranz

dedi
geri

Lustig.

"Size

hemen

vereceim.

Ayrca

makinenin nasl alacana dair yazl

talimatlar

da

vereceim

ve

doru

biimde altndan emin olmak iin

Oklahomaya geleceim. Bu durumda

kaybedecek

erif

gazeteleri her sabah kontrol etti. So-

isteksizce kabul etti. Onu tamamen

nunda aradn buldu: erif Richardsn

tatmin etmek iin Lustig yz tane yz

sahte

dolarlk verdi ve rahatlayp Chicagoda

tutuklanp yarglandna dair ksa bir

iyi bir haftasonu geirmesini syledi.

haberdi

erif sonunda daha sakin ve biraz

kazanmt; erif onu bir daha rahatsz

akn

etmedi.

Sonraki

bir

bir

eyiniz

ekilde

birka

gn

yok."

oradan

ayrld.

iinde

Lustig

para
bu.

kullanmaktan
Lustig

dolay

tartmay

YASA 10

iinde her gn birlikte ata biner olmulard. Birka hafta sonra Lola onun
dairesine tand.
gir sre iin ikisi de mutluydu. Dujarierin yardmyla Lola dans giyerini
canlandrmaya balad. Sosyal konumunu riske atmasna ramen Dujarier

arkadalarna baharda onunla evleneceini sylyordu (Lola on dokuzunda bir

BULAICI HASTALIK: MUTSUZ VE

ANSSIZ OLANLARDAN KAIN

ngilizle gizlice kap evlendiini ve res men hl evli olduunu ona hi

sylememiti.) Dujarier ona derinden k olmasna ramen hayat inie gemiti.
indeki talihi deiti ve nfuzlu arkadalar ondan kamaya balad. Bir gece
Dujarier, Paristeki en varlkl gen adamlarn katld bir partiye davet edildi. Lola
da gitmek istemiti, ama Dujarier buna izin vermedi. lk kez kavga ettiler ve
Dujarier partiye yalnz gitti. Orada zil- zurna sarho olan Dujarier nfuzlu bir tiyatro

HKM

Bir bakasnn mutsuzluundan lebilirsiniz, duygusal durumlar

hastalk kadar bulacdr. Boulmakta olan birine yardm ettiinizi
dnebilirsiniz, ama aslnda yalnzca kendi felaketinizi hazrlyor
sunuzdur. Talihsizler bazen ansszl kendi zerlerine ekerler; sizin
zerinize de ekeceklerdir. Bunun yerine mutlu ve talihlilerle balant
kurun.

eletirmenine, Je- an-Baptiste Rosemond de Beauvallona hakaret etti. Byle

yapmasnn nedeni adamn Lola hakknda getirdii bir eletiriydi. Ertesi sabah
Beauvallon onu delloya davet etti, kendisi Fransadaki en iyi atclardan biriydi.
Dujarier zr dilemeye alt, ama dello gerekleti ve Dujarier ld. Bylece
Paris sosyetesinin mit vaat eden gen adamlarndan birinin hayat sona erdi.
Yklan Lola, Parisi terketti.
1846da Lola Montez kendini Mnihde buldu ve orada Bavyera kral Ludvvigi
elde etmeye alt. Ludvvige ulamann en iyi yolunun gzel kzlara dkn olan
yaveri Kont Otto von Rechberg olduunu kefetti. Bir gn kont bir kafede kahvalt

YASAYI NEMEK
1818de Limerick, rlandada doan Marie Gilbert dans ve oyuncu olarak

yaparken Lola atyla geip "kazayla" eyerinden dp Rechbergin ayaklarnn

ksmetini aramak iin 1840larda Parise geldi. Lola Montez adn alarak

dibine att kendini. Kont ona yardma kotu ve bylendi. Onu Ludvvigle

(annesinin spanyol atalar vard) spanyol flamenko danss olduunu iddia

tantrmaya sz verdi.

etti. 1845 ylnda kariyeri bitmek zereydi ve hayatta kalmak iin sosyete

Rechberg kraldan Lola iin bir grme ayarlad, ama Lola antreye geldiinde

fahiesi oldu, ksa srede Paristeki en baarl

fahielerden biri haline geldi.
Yalnzca bir tek adam Lolann dans kariyerini kurtarabilirdi: Fransann en

kraln yardm isteyen bir yabanc iin zaman olmadn sylediini duydu. Lola

geni datm a olan gazetenin sahibi ve gazetenin tiyatro eletirmeni

baklar altnda plak gsleri ortaya kmt. Lola, Ludvvigle grmeye

Alexandre

alnd. Elli be saat sonra Bavyera sahnesine ilk admn att; eletiriler korkuntu,

Dujarier.

Lola

ona

kur

yapp

kalbini

fethetmeye

alt.

Alkanlklarn aratrp her sabah ata bindiini rendi. Kendisi mkemmel

bir ekilde ata bindii iin bir sabah ata binip "kazayla" ona rastlad. Ksa sre

nbetileri itip odaya dald. Bu arada elbisesinin n bir ekilde yrtlmt (belki
Lolann kendisi, belki de nbetilerden biri tarafndan); kraln ve dierlerinin akn

ma bu, Ludvvigin daha fazla gsteri ayarlamasna engel olmad.

Ludvvig kendi ifadesiyle Lola tarafndan "bylenmiti." Halk iine kolunda

Lolayla kmaya balam, sonra Mnihin en gzde yerlerin-

47 -

den birinde onun iin bir apartman dairesi satn alm ve dayayp demiti. Cimri
olarak bilinmesine ve hayallere kaplmamasna ramen Lolay armaanlara
bomaya ve onun iin iirler yazmaya balamt. imdi kraln en sevdii metresi
olarak hret ve talihi bir gecede yakalamt.
Lola zamanla haddini amaya balamt. Bir gn ata binerken yal bir
adam onun nnde gidiyordu, ama Lolann zevkine gre biraz yavat. Lola onu
geemeyince binici krbacyla yal adam krbalamaya balad. Baka bir
seferinde kpeini tasmasn takmadan yrye kard. Kpek yoldan geen
birine saldrnca Lola adamn kpekten kurtulmasna yardm etmek yerine
tasmayla krbalamt adam. Bu tr olaylar duygularn gstermeyen Bavyera
halkn ileden kard, fakat Ludvvig, Lolann yannda yer ald, hatta onu
Bavyera vatandalna geirdi. Kraln evresindekiler onu bu ilikinin tehlikelerine kar uyarmaya altlar, ama o Lolay eletirenler derhal kovuldu.
Krallarn seven Bavyerallar artk ona aka saygszlk ederken Lola
kontes oldu, kendisi iin yeni bir saray ina edildi ve politikayla uramaya,
Ludvvige politik tavsiyelerde bulunmaya balad. Krallktaki en byk gt.
Kraln kabinesindeki etkisi bymeye devam ediyor ve dier bakanlar
aalyordu. Sonu olarak krallkta bir utan dierine isyanlar balad. Bir
zamanlar huzur dolu olan yer imdi i savan eiindeydi ve renciler her
yerde, "Lola dar!" diye arklar sylyorlard.
1848 yl ubat aynda Ludvvig sonunda basklara daha fazla dayanamad.
Byk bir zntyle Loladan derhal Bavyeray terketmesi- ni istedi. Lola bunu
yapt, ama bedeli denmeden deil. Sonraki be hafta boyunca Bavyerallarn
fkesi eskiden sevilen krallarna dnmt. O yln mart aynda taht brakmaya
zorland.
Lola Montez, ngiltereye yerleti. Her eyden fazla saygnla ihtiyac vard
ve evli olmasna ramen (yllar nce evlendii ngilizden ayrlmamt hl),
nfuzlu bir avukatn olu olan ve mit vaat eden gen subay George Trafford
Healda dikmiti gzlerini. Loladan on ya gen olmasna ve ngiliz sosyetesinin
en gzel ve zengin kzlarndan birini seebilecek olmasna ramen Heald,
Lolann bysne kapl'
eti 1849da evlendiler. Lola ksa sre sonra ayn anda iki kiiyle evli olmas
nedeniyle tutukland, kefaletle kat ve Ispanyaya gittiler. Korkun derecede
kavga ediyorlard ve bir keresinde Lola, Heald bakla yaralad. Sonunda Heald

kendinden uzaklatrd. Heald, ngilte-

re

ye dndnde ordudaki mevkiini

kaybetmi olduunu grd. ngiliz sosyetesinden dland, Portekize tand ve

yoksulluk iinde yaad. Birka ay sonra ksa hayat bir tekne kazasnda sona
erdi.
Birka yl sonra Lola Montezin yaam yksn yaynlayan adam iflas etti.
Lola 1853te Californiaya tand, orada Pat Hull adnda bir adamla tanp
evlendi. likileri tpk dierleri gibi frtnalyd ve Hull baka bir adam iin terketti.
Huli ikiye balad ve drt yl sonra olduka gen bir yata lene kadar sren bir
depresyona girdi.
Lola krk bir yanda btn giysileri ve eyalarndan vazgeerek Tanrya
dnd. Amerikay turlad, dini konularda dersler verdi, beyazlar giyiyor ve haleye
benzer beyaz bir balk takyordu. ki yl sonra 1861de ld.
CEVZ VE AN KULES Bir karga cevizi yksek bir an kulesine kard, ama ceviz bir
atlan arasna derek korkun kaderinden kurtulmay baard.
Sonra Tanrnn ltfuyla duvarlara hitap ederek, yksekliine, anlarnn gzelliine ve
soyluluuna dua ederek kendini korumas iin duvara yalvard. "Heyhat," diye devam etti.
"Yal babamn yeil dallarndan dklen yapraklaryla dolu topran zerinde yatamadm,
ama en azndan sen beni brakmasan olmaz m? Kendimi vahi kargann gagasnda
bulduum zaman bir yemin ederek eer kaabilirsem hayatm kk bir delikte
geireceimi syledim."
Bu szler zerine duvar efkatle ve memnuniyetle cevizi dt yerde korudu. Ksa bir
sre iinde ceviz ald. Kkleri atlan iindeki talarn arasna girip itmeye balad;
srgnleri gkyzne doru ykseldi. Ksa sre iinde binadan dar kt ve eri br
kkleri kalnlatka talar birbirinden ayrmaya, duvarlar eski yerlerinden zorlayp
karmaya balad. Duvar artk ok ge olmuken bo yere alayp szlayarak ksa sre
iinde ykld.
Leonardo da Vinci, 1452-1519

Yorum

mutsuzluk iinde domayan, ama ykc hareketleri ve Eerleri zerindeki rahatsz

Lola Montez oyunlaryla erkekleri kandryordu, fakat onlar zerin, deki gc

edici etkileri nedeniyle talihsizlii ya da mutsuzluu zerlerine ekenler vardr.

cinselliin tesindeydi. Karakterinin gc yoluyla sevgilileri, ni bylyordu.

Eer onlar ayaa kaldrabil- gek, kalplarn deitirebilsek harika bir ey olurdu,

Erkekler onun etrafnda oluturduu girdaba kapl yorlard. aknlk ve kzgnlk

fakat ounlukla iimize girip bizi deitiren ey bu kalplardr. Nedeni basittir:

hissediyorlard, ama onun uyard duygularn gc kendilerini daha canl

nsanlar ruhsal durumlara, duygulara, hatta birlikte zaman geirdikleri dierlerinin

hissetmelerini salyordu.

dnce tarzna kar bile ar derecede hassastrlar.

Bulac hastalkta olduu gibi sorunlar zaman iinde bagsteri- yordu.

Tedavi edilemez derecede mutsuz ve dengesiz olanlarn bunu bulatrma

Lolann yapsnda bulunan dengesizlii sevgililerinin canlarn skyordu. Onun

gleri ok byktr, nk karakterleri ve duygular ok youndur. Kendilerini

sorunlarnn iine ekildiklerini hissediyorlard, anna ona olan duygusal ballklar

genellikle kurban olarak gsterir, balangta ektikleri aclara kendilerinin neden

Lolaya yardm etmeyi istemelerine neden oluyordu. Bu hastaln en nemli

olduunun grnmesini zorlatrrlar. Siz onlarn sorunlarnn doal yapsn

noktasyd, nk Lola Mon- teze yardm edilemezdi. Sorunlar ok derindi.

Sevgilileri bir kez onunla zdeletikten sonra kendilerini kavgalara karm
buluyorlard. Hastalk ailelerine, arkadalarna ve Ludvvig olaynda ise btn lkeye yaylyordu. Tek zm ondan kurtulmakt, yoksa sonunda kiiyi bir k
bekliyordu.
Hastalk bulatrc tipler yalnzca kadnlarla snrl deildir; bunun cinsiyetle
bir ilgisi yoktur. Dar yaylan, felaketi kendisine eken i dengesizlikten
kaynaklanr. Neredeyse bir tahrip etme ve bozma arzusu vardr. Bir mr boyunca
hastalkl karakterlerin patolojisini inceleyebilirsiniz, ama zamannz ziyan
etmeyin,

yalnzca

ders

aln.

Bir

hastalklnn

karsnda

olduunuzdan

phelendiinizde tartmayn, yardm etmeye almayn, o kiiyi arkadalarnza

gndermeyin, yoksa siz de aa dersiniz. Bu kiinin yanndan kan, yoksa
sonulara katlanmak zorunda kalrsnz.
Simon Thomas kendi dneminde harika bir doktordu. Bir gn yal ve veremli bir hastann
evinde onunla tesadfen tantm hatrlyorum.
Onu tedavi etmenin yollarn anlatrken hastasna bir yolun, benim ona arkadalk edeceim
frsatlar yaratmak olduunu syledi. O zaman gzlerini benim yzmn tazeliine ve
dncelerini genliimin verdii ar mutluluk ve dinliime odaklayabilirdi; btn
duyularn genliimin ieiyle doldurursa durumu iyileebilirdi. Bu arada benimkinin
ktleeceini sylemeyi unuttu.
Montaigne, 1533-1592
g

CN ANAHTARLARI

farketmeden nce hastalk size de bulam olur.

unu anlayn: G oyununda balant kurduunuz insanlar nemlidir.
Mutsuzluk bulatrclarla iliki kurmadaki risk, kendinizi kurtarmak iin deerli
zaman ve enerjinizi ziyan etmenizdir. likiyle gelen sululuk yoluyla dierlerinin
gznde de ac ekersiniz. Bulamann tehlikelerini hibir zaman kmsemeyin.
Birok eyin bulac olduu sylenir. Uyku ve esneme bulac
olabilir. Geni lekli stratejilerde dmannz heyecanl ve acele etme eiliminde
grnyorsa buna hi aldrmayn. Tam bir sakinlik grnts verirseniz dmannz buna
kanar ve rahatlar.
Rakiplerinizin ruhlarna mikrop bulatrabilirsiniz. Onlara sknt, hatta zayfln bulunduu
kaygsz, sarho gibi bir ruh hali bulatrabilirsiniz.
Be Halka Kitab, Miyamoto Musashi, XVII. Yzyl
Farknda olunmas gereken birok mutsuzluk bulatrc tr vardr, fakat en
sinsi olanlarndan bir tanesi mzmin tatminsizlikten yaknandr. Julius Caesara
kar komplo kuran Romal Cassiusda derin kskanlktan gelen bir tatminsizlik
vard.

Kendisinden

daha

byk

bir

yetenee

sahip

kimsenin

varlna

katlanamazd. Byk olaslkla Se- zar onun srekli huzursuzluunu sezdii iin
birinci yardmcln ona deil, Brutusa vermiti. Cassius kara kara dnd,
dnd, Se- zara kar duyduu nefret hastalkl hale geldi. Kendini adam bir
demokrat olan Brutus, Sezarn diktatrlnden holanmyordu; ama bekleyecek
sabr vard, Sezarn lmnden sonra Romann birinci adam olacakt ve u anki

Kontrollar dndaki artlar nedeniyle yklanlar onlara verebileceimiz her

liderin yapm olduu ktlkleri dzeltebilirdi. Ne var ki, Cassius onu kendi

trl yardm ve anlay hak ederler. Buna karlk bir de ansszlk ya da

hncyla zehirledi, her gn Sezarn ktl hakknda hikyeler anlatt ona.

Sonunda Brutusu komploda yardm etmeye ikna etti. Byk

trajedinin

balangcyd bu. Brutus bulamann gcnden korkmay renseydi ne ok

talihsizlik nlenebilirdi.

yarar tavrlarn korumutu. ada Napoleon birok adan onun zttyd;

KorsikalI bir kylyd, suskun ve kaba, hatta sertti.
Napoleonun Talleyranddan daha fazla hayran olduu kimse yoktu. Bakannn

Bulamaya kar yalnzca bir zm vardr: karantina. Ancak siz sorunu

insanlara kar davran ekline, zeksna ve kadnlar etkileme yeteneine

farkedene dek genellikle ok ge olur. Lola Montez gl kiiliiyle sizi etkiler.

hayrand; eksikliini duyduu kltr almak iin Talleyrand mmkn olduunca

Cassius kendine gvenen yaps ve duygularnn derinliiyle sizin ilginizi eker.

yannda tutuyordu. ktidar devam ederken Napoleonun deitiine hi phe

Kendinizi bylesi sinsi virslere kar nasl korursunuz? Cevap insanlarn

yoktu. Talleyrandla srekli ilikisi sonucunda kaba ynlerinin birou yontulmutu.

sorunlar iin gsterdikleri nedenlere gre deil, dnya zerindeki etkilerine gre
yarglamaktr. Bulatrc- lar zerlerine ektikleri talihsizlik, frtnal gemileri,
ok sayda bozulmu ilikileri, dengesiz kariyerleri, karakterlerinin sizi etkileyen
ve mantnz kaybetmenize neden olan gcyle tannabilirler. Bulatr- cnn bu
iaretlerine kar uyank olun; gzlerindeki tatminsizlii grmeyi renin. En
nemlisi de acmayn. Yardm etmeye alarak kendinizi aa drmeyin.
Bulatrc deimeden kalacaktr, oysa sizin dengeniz bozulacaktr.
Bulamann dier yan eit derecede geerlidir ve belki de en kolay
anlalandr: Keyifleri, doal neeleri ve zeklaryla mutluluu kendilerine eken
insanlar vardr. Onlar sevin kaynadrlar ve kendi zerlerine ektikleri mutluluu
paylamak iin onlarla iliki kurmalsnz.
Bu keyif ve baardan daha fazlas iin de geerlidir: Btn olumlu nitelikler
bize de bular. Talleyrandn birok garip ve rktc zellii vard, fakat zarafet,

Aptal bir adam kltrl olarak grmeyin, ama yetenekli bir adam akll olarak
dnebilirsiniz; aptal bir ekingene gerek bir dervi gibi hrmet etmeyin. Aptallarla birlikte
olmayn, zellikle de kendini akll sananlarla. Ve kendi cehaletinizden memnun olmayn.
likilerinizin yalnzca iyi ne sahip insanlarla olmasna dikkat edin; nk insan ancak byle
balantlarla iyi ne kavuur. Susam yann gller ve menekelerle nasl kartn ve bir
sre gller ve menekelerle birlikte olduktan sonra nasl susam ya olmay brakp gl ya
veya meneke ya olduunu grmyor musunuz?
Prensler in Ayna, Kai Kaus bn skender, XI. Yzyl
Bu olumlu duygusal etkilenmeyi avantajnz iin kullann. rnein, eer cimri
yaratldaysanz asla bir snrn tesine geemezsiniz; yalnzca cmert ruhlar
mkemmellie ulaabilirler. O halde cmertlerle iliki kurun, bu nitelii size de
bulatracak, iinizde sk ve snrl ne varsa geveteceklerdir. Eer mitsizseniz
neeli insanlara ynelin. Asla sizin eksikliklerinizi paylaanlarla iliki kurmayn,

aristokratik cazibe ve nkte konusunda b- tQn Franszlar getii herkes

onlar sizi engelleyen eyleri glendireceklerdir. Yalnzca olumlu tandklarnzla

tarafndan kabul ediliyordu. Gerekten lkenin en soylu ailelerinden birinden

bantya girin. Bunu hayatnzn kural yapn ve dnyadaki btn terapimden

geliyordu; demokrasi ve Fransz cumhuriyetine olan inancna ramen saraya

daha fazla yararlann.

maj: Virs. Grnmeden, uyarda bulunmadan vcudunuza girer, sessizce ve yava yava yaylr. Siz mikroplanmann farkna varana kadar virs ok

derinlere yerlemi olur.

Otorite: Talihlileri tanyn, bylece onlarn arkadaln seebilirsiniz; talihsizleri de tanyn, bylece onlardan kanabilirsiniz. Talihsizlik genellikle aptallk
suudur ve ondan yaknanlar arasnda daha bulac olan baka bir illet yoktur: Kapnz talihsizliin en kne bile amayn, nk, eer bunu yaparsanz
biroklar arkasndan gelecektir... Bakasnn acs yznden lmeyin (Balta- sar Gracin, 1601-1658).
Bu yasann tersi yoktur. Uygulan evrenseldir. Sizi aclaryla zehirleyecek olanlarla iliki kurarak kazanlacak bir ey yoktur; talihliyle iliki kurarak elde edilecek ey
yalnzca g ve anstr. Bu yasaya uymazsanz tehlikeyi gze alm olursunuz.

yASA 11

NSANLARI KENDNZE BAIMLI KILMAYI RENN

HKM

Bamszlnz srdrmek iin size her zaman ihtiya duyulmal ve istenmelisiniz. Size ne kadar gvenilirse o kadar zgiir olursu nuz. nsanlarn mutluluklar
iin size baml olmalarn salayn, korkacak bir eyiniz kalmasn. Onlara asla yeter derecede ey retmeyin, bylece siz olmadan bir ey yapamasnlar.

YASAYI NEMEK
Ortaada bir dnemde ad kaytl olmayan bir paral asker (con- dottiere) Siena kentini yabanc bir saldrgandan kurtard. Siena vatandalar onu nasl
dllendirebilirdi? Hibir para ya da eref kentin zgrlnn deeriyle kyaslanamazd. ehrin vatandalar askeri ehrin lordu yapmay istediler, fakat bunun bile yeterli
olmadn dndler. Sonunda bir tanesi meclisin nnde durup bu konuyu tartmaya at ve, "Onu ldrp koruyucu azizimiz olarak ona ibadet etmemize izin verin,"
dedi ve byle yaptlar.
Kont Carmagnola btn paral askerlerin iinde en cesur ve baa- r1' olanyd. 1442de hayatnn son dneminde Floransayla uzun s- ren bir savan ortasnda olan
Venedik ehrinin hizmetindeydi. Kont birdenbire Venedike arld. nsanlarn gzdesi olarak orada byk SaVg grd. O akam dkayla akam yemei yiyecekti, hem de
d- ^anm saraynda. Fakat saraya giderken muhafzn kendisini her zamankinden farkl bir yere doru ynlendirdiini farketti. nl Sighs
ktidar / F: 9

Kprsn getikten sonra kendisini nereye gtrdklerini farketti; zindana.

uuruldu. Sorun nankrlk deildi; sorun onlar kadar yetenekli ve cesur ok sayda

Uydurma bir sula mahkm

edilmiti ve ertesi gn Piazz a San

dier condottierilerin de olmasyd. Yerleri doldurulabilirdi. Onlarn ldrlmesiyle

Marcoda

bylesine

ekilde

hibir ey kaybedilmemiti. Bu arada onlarn arasndaki yallar gitgide gleniyor

dehete kaplm kalabaln nnde

ve hizmetleri iin gitgide daha fazla para istiyorlard. O halde onlardan kurtulmak ve

kaderinin

deitiin,

nasl

anlayamayan

129

korkun

bir

kafas uuruldu.

yerlerine daha gen, daha ucuz askerler koymak ne kadar iyiydi. Bamsz ve
haddini bilmez biimde hareket etmeye balayan Kont Carmagnolann kaderi

K AT
ki at yk tayordu. ndeki at iyi gidiyordu, ama arkadaki at tembeldi. Adamlar arka atn
yklerini ndeki ata ykledikten sonra arkadaki at daha kolay yrmeye balad ve
ndeki ata, "Didin ve terle! Ne kadar alrsan o kadar ok ac ekersin," dedi. Hana
vardklarnda atlarn sahibi, "Neden tek atla ykleri tarken iki at besleyeyim? Bir
tanesine istedii btn yemi vereyim ve dierinin boazn keseyim; en azndan derisini
kullanrm," dedi. Ve sylediini yapt. Masallar, Leo Tolstoy, 1828-1910

buydu. Gerekten vazgeilemez olduundan emin olmadan gl olduunu

varsaymt.
Dierlerini kendilerine baml klmayanlarn kaderi budur (umulur ki, daha az
vahi bir biimde olsun). Er ya da ge ii onlar kadar iyi yapan birileri kar, daha
gen, daha din, daha ucuz, daha az tehdit- kr.
Yaptnz eyi yapan tek kii olun ve sizi ie alan kiinin kaderini sizinkine
ylesine balayn ki, sizden kurtulamasn. Aksi takdirde bir gn siz de Sighs

Yorum

Kprsn gemek zorunda kalabilirsiniz.

Rnesans talyasnn byk condottierilerinin ou koruyucu aziz Siena ve YASAYA UYMAK

Kont Carmagnolayla ayn kaderi paylatlar: verenleri iin arka arkaya savalar

Otto von Bismarck 1847de Prusya parlamentosunda vekil oldu. Otuz iki

kazandlar ve karlk olarak srgne gnderildiler, tutuklandlar ya da kafalar yandayd ve bir mttefiki ya da arkada yoktu. Etrafna bakndnda mtteffik

olabilecei kiilerin liberaller ya da muhafazakrla herhangi bir bakan ve kesinlikle da kardeiyle ayn mirasa sahipti; gcn azar azar tketmeye alan ok fazla
de halk olmadna karar verdi. Kralla, IV. Frederick VVilliamla yaknlaacakt. Bu dman vard. Bu tehlikeli ve gvenliksiz konumla baedecek gc olmadn
garip bir seimdi, gnk Frederick gcnn en alt seviyesindeydi. Zayf, kararsz bir

hissettii iin tahttan ekilmeyi bile dnmt. Ancak Bismarck kendini bir kez

adamd ve parlamentoda srekli olarak liberallere teslim oluyordu; asmda iradesizdi

daha kabul ettirmeyi baard. Yeni kraln yannda yer ald, ona g verdi ve onu

ve Bismarckn kiisel ve politik olarak holanmad birok eyi savunuyordu. Dier

salam ve kararl hareketlere ikna etti. Kral dmanlarn keye sktrmak iin

vekiller aptalca hareketleri iin krala saldrrken Bismarck onun yannda yer ald.

Bismarckn

iddete

bavuran

taktiklerine

baml

hale

geldi

ve

ondan

Sonunda her eyin karln grd: 1851de Bismarck kraln kabinesinde holanmamasna karn onu ksa srede babakan yapt. kisi Politika zerine sk
bakan oldu. Artk ie girime zaman gelmiti. Tekrar tekrar onu zorlayarak orduyu

sk kavga ettiler. Bismarck ok daha muhafazakr- dl> ama kral kendi bamllnn

gelitirmesini, liberallere kar kmasn, tam olarak kendi istediklerini yapmasn

farkndayd. Babakan istifa etmek 'in tehditte bulunduunda kral tekrar tekrar

salad. Frederickin erkeklii konusundaki gvensizlii zerinde alt, onu sert teslim oluyordu ona. As- i|nda devlet politikasn yerletiren Bismarckt.
olmaya ve gururla ynetmeye zorlad. Ve yava yava kraln glerini yeniden
biraraya getirdi, t ki monari Prusyada yine en byk g olana dek.
Frederick

1861de

ldnde

kardei

VVilliam

tahta

kt.

Yllar sonra Bismarckn Prusya babakan olarak giriimleri eitli

eyaletlerinin tek bir lke olarak birlemesini salad. Bismarck

VVilliam,

Bismarcktan hi holanmyordu ve onu yannda tutmak gibi bir niyeti yoktu. Ama o

A|

nian

kral kandrarak Almanyann imparatoru olarak kalmasn salad, Ama

efendilerinize ramen hayatta kalmay baarrsnz. Efendi olmann

aslnda gcn doruklarna trmanan Bismarckt. mparatorun sa eli, imparator

zorluklaryla karlamaksam gcn btn yararlarna sahip

vekili ve valye yaplm prensi olarak btn kontroller onun elindeydi.

olursunuz.

KEND KENDNE YRYEN KED Sonra kadn gld ve kediye bir kse lk st verip, "Sen
kedi, bir insan kadar zekisin, ama pazarlnn adam veya kpekle yaplmadn hatrla, eve
geldiklerinde ne yapacaklarn bilmiyorum," dedi. "Bana ne?" dedi kedi. "Atein yannda
yerim hazr olduktan, lk stm gnde kere geldikten sonra adam veya kpein ne
yapt umurumda deil."
...Ve o gnden bugne be tanesi iinde adam onu ne zaman grseler kediye bir eyler
atacaklar ve btn kpekler de onu aacn tepesine kadar kovalayacaklard. Ama kedi de
pazarln kendine denini yapt. Fareleri ldrecek ve evdeyken kuyruunu ok hzl
ekmedikleri takdirde bebeklere nazik davranacak. Ve bunu yapt zaman, ay ykselip gece
baladnda kendi kendine yryen ey kedidir ve her yer ona benzer. Sonra kuyruunu
sallayarak ve vahi yalnzlyla birlikte slak vahi ormanlara gider veya slak vahi aalara
trmanr ya da slak vahi atlara kar.
Ksa Hikyeler, Rudyard Kipling, 1865-1936

Bu nedenle akll bir prens her tr vatandan, her art altnda devlete ve kendine baml
klar; o zaman hep gvenilir olurlar.
Niccolo Machiavelli, 1469-1527

GCN ANAHTARLARI
Nihai g, insanlarn sizin istediklerinizi yapmalarn salama gcdr.
nsanlar zorlamadan ya da incitmeden, onlarn gnll olarak arzularnz
yerine getirmelerini saladnz zaman gcnz dokunulmazdr. Bu
konuma ulamann en iyi yolu bamllk ilikisi gelitirmektir. Efendinizin
sizin hizmetinize ihtiyac vardr; zayftr veya siz olmadan ilev gremez;
onun iiyle ylesine birlikte yourulmusunuzdur ki, sizden kurtulmak onun
iin byk zorluklara neden olur ya da en azndan sizin yerinizi alacak olan
birinin eitimi iin deerli zamann ziyan edilmesi anlamn tar. Byle bir

Yorum
1840larn Almanyasnn politik manzarasna bir bak atan ou gen ve
hrsl politikac en fazla gc olanlar zerine g taban ina etmeye alrd.

iliki kurulduktan sonra kontrol sizdedir, efendinizin sizin istediinizi

yapmasn salama kontrol. Bu durum klasik bir tahtn ardndaki adam,

Bismarck duruma farkl bakyordu. Gllerle gleri birletirmek aptalca

gerekte kral kontrol eden kraln hizmetlisi rneidir. Bismarckn isteklerini

olabilirdi. Onlar sizi yutabilirlerdi, tpk Venedik d Likasnn Kont Carmagnolay

yaptrmak iin ne Fre- dericki, ne de VVilliam zorlamas gerekmiti.

yuttuu gibi. Eer zaten gllerse kimse size baml olmayacaktr. Eer

Yalnzca istediini elde etmezse ekip gidecei, kral rzgrda savrulmaya

hrslysanz, bamllk ilikisi gelitirebileceiniz zayf hkmdarlar ya da

brakaca mesajn aka vermiti. Her iki kral da ksa srede Bismarckn

efendiler aramanz ok daha akll- cadr. Siz onlarn gc, zeks, belkemii

bestesiyle dans etmeye balamt.

haline gelirsiniz. Ne kadar glsnz! Eer sizden kurtulurlarsa bu grkemli yap

yklacaktr.

Yanl bir ekilde nihai g trnn bamszlk olduuna inananlardan

olmayn. G insanlar arasndaki ilikiyi ierir; mttefikiniz, piyadeniz, hatta

htiya dnyay ynetir. nsanlar ihtiya duymadka ender olarak eylemde

paravannz olarak hizmet eden zayf bir efendi gibi diklerine ihtiyacnz

bulunur. Eer kendinize ihtiya duyulmasn salamyorsanz ilk frsatta yok

olacaktr. Tamamen bamsz insan ormandaki bir kulbede yaayabilir,

edileceksinizdir. te yandan gcn yasalarn anlarsanz

ve bakalarn kendi iyilikleri iin size baml klarsanz, zayflklar-

istedii gibi gelip gitme zgrlne sahiptir,

edebileceiniz en iyi ey dierlerinin size o kapa

Kendi "demir ve kan" gcnzle karlk verirseniz, Bismarckn ifadesiyle

an

a gc yoktur. mit

T
dar baml hale gelmesidir ki, bylece zt bamszln tadn karabilirsiniz: Size
duyduklar ihtiya sizi zgr brakr.
Fransann muhteem rmcek Kral XI. Louisnin (1423-1483) astrolojiye kar

Sizin Michelangelo nun yeteneine sahip olmanz gerekmiyor; si-

dierlerinden ayran bir zelliinizin olmas yeterli. Baka bir efendi Z' da mteri
bulabileceiniz, ama efendinizin sizin belirli yeteneinize sahip birini bulamayaca

zaaf vard. Hayran olduu bir astrolou sarayda barndryordu, t ki adam sarayn

bir ortam hazrlayn. Ve eer gerekten

hanmefendisinin sekiz gn iinde leceini syleyene dek. Bu kehanet gerekleince

grnmenin bir yolunu bulun zellemi bilgi ve yetenee sahipmi gibi grnmek,

Louis dehete kaplmt, adamn ya haklln kantlamak iin kadn ldrdn

stnzde- l^lerin sizsiz yapamayacaklarna inanmalarn salar. Bununla birlikte,

veya biliminde son derece usta olup kral bile tehdit ettiini dnyordu. ki durumda

efendinizin gerek bamll, onu size kar sahte olana gre daha hassas bir

da ldrlmesi gerekiyordu.

durumda brakr ve becerinizi vazgeilmez klmak her zaman sizin elinizdedir.

g jlemez deilseniz yleymisiniz gibi

aZ e

Bir akam Louis astrolou kalenin yksek yerindeki odasna ard. Adam

Kaderlerin birbiriyle yourulmasndan kastedilen ey budur: Srnen bir

gelmeden nce kral adamlarna iaret verdiinde gelip astrolou pencereye

sarmak gibi kendinizi gcn kaynana dolamsnzdr, bu nedenle sizi kesmek

gtrmelerini ve yzlerce metrelik bolua brakmalarn syledi.

byk bir travmaya neden olur. Ve kendinizi efendinizin etrafna sarmanz da

Astrolog ksa srede geldi, ama kral iaret vermeden nce son bir soru sormaya
karar verdi. "Astrolojiyi anlyor ve dierlerinin kaderini biliyor gibisin, peki bana kendi
kaderini ve ne kadar yaayacan syle bakalm."
"Sizden tam gn nce leceim, Sayn Majesteleri," diye cevap verdi astrolog.
Kraln iareti hi verilmedi. Adamn hayat kurtulmutu. rmcek Kral astrolounu
yalnzca kendi yaad srece korumakla kalmad, onu hediyelere boup sarayn en
iyi doktorlar tarafndan baklmasn salad.
Astrolog Louisden birka yl fazla yaad, bylece kehanetin yanlln, ama
gcnn yceliini kantlam oldu.
Model udur: Dierlerini size baml hale getirin. Sizden kurtulmak bir felakete,
hatta lme neden olmal ve efendiniz kaderine meydan okuyarak bunu renmeye
almamal.
Rnesans srasnda bir ressamn baars iin en byk engel doru mteriyi
bulmakt. Michelangelo bunu herkesten iyi baaryordu, mterisi Papa II. Juliustu.
Fakat o ve papa, papann mermer mo- zelesi konusunda tarttlar ve Michelangelo
tiksintiyle Romay terket- ti. Papann yalnzca onun iine son vermemekle kalmayp
kendi marur tarzyla sanatya kalmas iin yalvarmas evresindeki insanlar
aknla uratmt. Michelangelonun baka bir mteri bulabileceini ama
kendisinin baka bir Michelangelo bulamayacan biliyordu.

gerekmez; zincirde vazgeilmez olduu srece baka bir kii de ayn ii grecektir.
Bir gn skc bir ynetici grubu Colombia Picturesn bakan Harry Cohnun
ziyaretine gelir. Yl 1951 dir ve Hollyvvoodda komnistlere kar Amerikan
Olmayanlarn Faaliyetleri Komitesi tarafndan yrtlen cad av zirveye ulamt.
Yneticilerin kt haberleri vard: alanlarndan biri, senaryo yazar John
Hovvard Lavvsonn komnist olduu belirlenmiti. Ya ondan hemen kurtulacak ya
da komitenin gazabna maruz kalacaklard.
Harry Cohn ok iten bir liberal deildi; aslnda her zaman tutucu bir
Cumhuriyeti olmutu.
En sevdii politikac, bir kez ziyaret ettii ve ereveli resminin duvarnda asl
olduu Benito Mussoliniydi. Eer nefret ettii biri olursa Cohn ona "Komnist pi,"
derdi. Fakat yneticileri aknla uratarak Lavvson kovmayacan syledi.
Senaristi iyi bir yazar olduu 'in elinde tutmuyordu, Hollyvvoodda pek ok iyi
yazar vard. Onu bamszlk zinciri yznden elinde tutuyordu. Lavvson,
Humphrey Bo- 9artn yazaryd ve Bogart, Colombiann yldzyd. Eer Cohn,
Law- Sonla ileri bozarsa son derece krl bir ilikiyi bozmu olurdu. Bu,
^miteye kar gelmesinin neden olaca kt reklamdan daha deerliydi.

W
H

vard

enry

ayrca

Kissing

ikisinin

er,

ok

Nixon

geinm

esi

Beyaz

bir

Saray

neden

nda yer

deildi;

alan

nk

kan

geinrni

dkme

lerin

yorlard

hepsind

. Ortak

en

inan

kurtulm

ve

ay

politikal

baarm

ar

t,

payla

bunun

myorla

nedeni

rd.

Nixon

Kissing

er

bulabi-

yatta

lecei

kalmt

en

, nk

iyi

iyi
de

da

ha-

diploma

kendisi

t olmas

ni

deildi;

politik

baka

yapnn

iyi

o kadar

grm

ok

eciler

alanna

de

sar-

mt ki,

varl

onu yok

elindeki

etmek

bir koz

bir

haline

karga

gelmiti

aya

. Ayrca

neden

kendine

olurdu.

birok

Michela

mttefik

nge-

kazanm

lonun

t.

gc

Eer

yound

kendini

u,

bir

iin

sanat

byle

olarak

bir

yetenek

konum

lerine,

ayarlay

becerile

abilirse

rine

niz

dayany

sizden

ordu.

kurtulm

Kissing

ak

ern

tehlikeli

gc

hale

ise ok

gelir;

yaygn

bu

d;

durumd

ynetim

in

trl

her

kadar

karlkl

ok

alan ve

bamll

blm

klar

ne

zlec

kartr

ektir.

mt ki,

Yine

onun

de,

youn

tihbarat

taktiidi

tr

r.

yaygn

Baka

olanda

insanlar

n daha

fazla

srrn

zgrl

bilerek,

insanlar

salar,

nk

ortala

buna

yaymak

sahip

istemed

olanlar

ikleri

gvenli

srlara

kleri

sahip

iin

olarak

belirli

onlarn

bir

kaderini

efendiy

kendini

e veya

zinki-

belirli

ne

bir g

balars

konum

nz.

una

Artk

bal

dokunul

deiller

mazsn

dir.

zdr.
B

Gizli

akalar

polis

n size

efleri

baml

bu

klmak

mevkiyi

iin

uzun

seebil

yllar

eceini

boyunc

z bir yol

gizli is-

korumu

lardr.

iinde

Bir kral

dinlene

ya

mezsi-

batrr

niz

ya

eer

karabi

size

lirler

huzur

veya J.

vermez

Edgar

se

Hoover

gcn

ne

durumu

anlam

nda

var?

olduu

ve

gibi bir

on

bir

bakan

uyar

batrp

daha:

Efendin

karabilir

izin

ler.

size

Ancak

olan

bu

bamll

roln

nn

ok

onun

fazla

sizi

gvensi

sevmes

zlik

ini

ve

parano

salaya

yas

can

vardr;

sanmay

verdii

n.

Aslnda

nerede

size

yse

kzabilir

kendini

ve

yok

sizden

eder.

korkabil

Huzur

ir.

Fakat

size,

Machia

dostlu

vellinin

unuza

syledi

duyulan

i gibi,

sevgi

korkulm

yerine

ak

sizi

sevilme

kaybet

kten

menin

daha

doura

iyidir.

ca

Korkuy

eylerd

en

kontrol

korkma

edebilir

siniz;

nedeniy

sevgiyi

le

asla.

ml

Sevgi

olmas

ya

daha

da

dostluk

ba-

iyidir.

gibi

sinsi ve

deieb

ilir

bir

duyguy

B
o
l
D
i
k
e
n
l
i
S

baml
olmak
sizi
yalnzca
gvensi
z
klacakt
r.
Dierler
inin

a
r
m
a

k
.
A

d
a
k

k
l
e
r
d
e
r
i
n
l
e
r
e
d
o

r
u

y
a
y

l
a
r
a
k
b

r
.
Y
u
k
a
r
d
a
a
s
m
a

a
l

l
a
r


n
a
r
a
s

n
d
a
n
y
o
l
u
n
u
b
u
l
u
r
,
k
e
n
d
i
n
i
a

l
a
r
a
,
d
i
r
e
k
l
e
r
e
v
e
p
e
n
c
e
r
e
p
e
r
v
a
z
l
a
r

a
d
o
l
a
r
.
O
n
l
a
r
d
a
n
k
u
r
t
u
l
m
a
k

o
k

a
b
a

v
e
z
a
h
m
e
t
g
e
r
e
k
t
i
r
i
r
,
t

r
m
a
n
m
a
s

n
a
i
z
i
n

v
e
r
m
e
k
d
a
h
a

k
e
n
d
i
n
i
z
e

b
a

m
l

n
.
B

y
l
e

n
s
a
n
l
a

b
i
r
b
a

k
o
l
a
y
d

r
.
O
t
o
r
i
t
e


m
l

k
t
a
n
k
i
b
a
r
l

a
g

r
e
k
a
z
a
n

l
a
c
a
k

d
a
h
a

o
k

e
y
v
a
r
d

r
.
S
u
s
u
z
l
u

u
n
u
g
i
d
e

r
e
n
k
i
m
s
e
a
r
t

k
o
n
a
i
h
t
i
y
a

d
u
y
m
a
y
a
r
a

k
k
u
y
u
y
a
h
e
m
e
n
s

r
t

n
e
r
.
B
a

m
l

k
y
o
k
o
l
d
u

u
n
d
a
,
n
e
z
a
k
e
t
v
e
t
e
r
b
i
y
e
,
a
r
d

n
d
a
n
d
a
s
a
y
g

y
o
k
o
l
u
r
.
D
e
n
e
y
i
m
i
n
s
i
z
e

r
e
t
m
e
s
i
g
e
r
e
k
e
n
i
l
k
d
e
r
s
,

m
i
d
i
c
a
n
l

t
u
t
m
a
k
a
m
a
a
s
l
a
t
a
t
m
i
n
e
t
m
e
m
e
k
t
i
r
;
s
o
y

l
u
b
i
r
m

t
e
r
i
y
i
b
i
l
e
h
e
p
k
e
n
d
i
n
i
z
e
b
a

m
l

o
l
a
r
a
k
t
u
t
m
a
k
t

r
(
B
a
l
t
a
s
a
r
G
r
a
c
i

n
,

1
6
0
1
1
6
5
8
)
.
nsa
nlar
size
baml
klmann
zayf
yan
sizin de
bir
derecey
e kadar
onlara
baml
olmanz
dr. Ama
o
noktan
n
tesine
gemey
e almak
sizden
sttekile
rden
kurtulm

ak, tek
bana
durmak,
kimseye
bal
olmama
k
anlamn
a gelir.
Bu, J. P.
Morgan
veya
John D.
Rockefe
l- lern
tekelci
yakla
myd,
yani
rekabeti
n
tmnd
en
kurtulup
tam
kontrola
sahip
olmak.
Eer
piyasay
keye
sktra
biliyorsa
nz, bu
ok
daha iyi.
Byl
esi

bir

bams

Tam

zlk

kontrol

bedelsiz

drts

olarak

ounlu

gelmez.

kla

Kendini

ykc ve

zi

botur.

bakala-

Karlkl

rndan

ayrmay

bamll

zorlanr

yasadr,

snz.

bams

Tekeller

zlk

ou

ender

kez ie

ve ou

dner

kez

ve

bir

ise

lmcl

baskyla

bir

kendileri

istisnad

ni

r.

yok

ederler.

halde,

Ayrca

kendiniz

gl bir

kzgnlk

karlkl

da

bamll

uyandr

r,

konumu

dmanl

na

arnn

sokmak

onlarla

ve

savam

tersini

ak

ara- mak

iin

biraraya

yerine

gelmele

bu

rine

nemli

neden

yasaya

olur.

uymak

daha

stnz

iyidir. En

deki

stte

efendini

olmann

da-

baml

yanlma

olduu

srece

basksn

sizin

kleniz

tamaz

olacaktr

snz ve

aslnda.

sizin

size

YASA 12
KURBANINIZI SAVUNMASIZ BIRAKMAK
N SEC DRSTLK VE CMERTL
KULLANIN
HKM
Tek bir iten ve drst davran dzinelerce sahtekr hareketi r- tecektir.
Ak yrekli drstlk ve cmertlik jestleriniz en kukucu kiilerin bile
savunmasn indirecektir. Bir kez seici drstlnz zrhlarnda bir delik
at m, artk onlar istediiniz gibi kandrabilir ve kullanabilirsiniz. Tam
zamannda verilen bir hediye -Truva at- ayn amaca hizmet eder.

YASAYA UYMAK
1926 ylnda uzun boylu, k giyimli bir adam dnemin en tehlikeli gangsteri olan
Al Caponeu ziyaret etti. Adam zarif bir Avrupa aksany- la konuarak kendini Kont
Victor Lustig olarak tantt. Eer Capone kendisine 50.000 dolar verirse bunu ikiye
katlayacan syledi. Capo- neun bu "yatrm" karlamaya yetip de artacak kadar
paras vard, ama yabanclara byk miktarda para verecek kadar gvenme al kanlnda deildi. Konta yle bir bakt. Bu adamda farkl bir ey vard: yksek bir
snfa ait olmann verdii hava, tavrlar... bylece Capo- ne oyuna katlmaya karar
verdi. Paralar ahsen sayd ve Lustige verdi. "Pekl, kont," dedi Capone.
"Sylediin gibi altm gn iinde ik 1 katna kar bakalm." Lustig parayla gitti,
Chicagodaki bir kiralk ka-

Koydu, dier baz para kazanma hilelerinin srmekte olduu

Kjew Yorka yneldi.

73 -

50.000 dolar dokunulmadan kald. Lustig onu ikiye katlamak iin j r ^a

gstermedi. ki ay sonra Chicagoya dnd, paray kasadan ald ve Caponea bir
ziyarette daha bulundu. Gangsterin duvar suratl korumalarna bakt, zr
dilercesine glmsedi. "Ltfen zrlerimi kabul buyrun. Planmn baarsz olduunu
zlerek bildirmek istiyorum- Baarsz oldum."
Capone yavaa ayaa kalkt. Lustige bakarak onu nehrin hangi ksmna atmas
gerektiini dnd. Fakat kont cebine uzanarak
50.1 dolar kard ve masaya koydu. "te efendim, paranz kuruuna kadar

burada. zrlerimi tekrar ediyorum. Bu ok utan verici. ler benim

umduum gibi gitmedi. Paranz siz ve kendim iin ikiye katlamay ok
isterdim.

Tanr

biliyor

ya

buna

ok

ihtiyacm

vard,

ama

plan

gereklemedi."
Capone akn bir ekilde koltuuna kt. "Senin bir dolandrc olduunu
biliyorum, kont," dedi. "Buraya girdiin anda bunu anlamtm. Ama bu... yani param
geri almam... ey..." Lustig, "Ltfen zrlerimi kabul edin, Bay Capone," dedi
apkasn alp oradan ayrlrken. "Tanrm! Sen drstsn," diye bard Capone.
"Eer zor durumdaysan, sana yardm olmas iin u belii al." Elli binin iinden be
tane bin dolarlk sayd. Kont akn grnyordu, bayla selam verdi, mrldanarak
teekkrlerini sundu ve paray alarak kt.
Lustigin batan beri peinde olduu ey zaten bu be bin dolard.
FRANCESCO BORRI, SARAYLI ARLATAN 1695 ylndaki lm on yedinci yzyla giren
Milanolu Francesco Guiseppe Borri, zel macerac arlatan tipinin, saray mensubu veya
"marur'' dolandrcnn ncsyd... Gerek hret dnemi Amsterdama tandktan sonra
balamt. Orada Evrensel Doktor unvann almt. Yannda geni bir refakati grubu tayor ve
alt atn ektii bir arabayla geziyordu... Hastalar akn akn geliyorlar, baz yatalak hastalar
kendilerini Paristen Amsterdama tahtrevanla Ityorlard. Borri konsltasyonlar iin cret
almyordu. Yoksullara
byk paralar datyordu ve posta
oldu. Sonra anlald ki, kendisine
veya kambiyo senedi yoluyla para
emanet edilen para ve elmaslar alp
ald bilinmiyordu. Yine de bylesi
gitmiti.
bir lks iinde yaamaya devam
arlatann Gc, Grete de Francesco, 1939
ederken onda filozof tann olduu
varsaylyordu. Birdenbire bu
Yorum
hayrsever kii Amsterdamdan yok

Birka

dil

bilen,

zarafeti

ve

hareketlerin alcs olmak, herkesin

kltryle gurur duyan Kont Victor

kendisini

Lustig modern zamanlarn en byk

hissetmek iin kvra- nrlard.

dolandrclarndand.

Giriimcilii,

soymaya

almadn

Lustigin seici drstlk hareketi

korkusuzluu ve en nemlisi de insan

Caponeun

psikolojisi

bilgisiyle

salad, nk beklenmedik bir eydi

tannyordu. Bir adam bir dakika

bu. Bir dolandrc duygular bylesine

iinde

kartrmaya

debilirdi

hakkndaki

tartabilir,
ve

zayfln

enayileri

kefe-

tespit

eden

radarlar vard. Lustig ou insann

Onun ii bu savunmalar yok etmekti.

Bunu yapmann kesin bir yolu
ak samimiyet ve drstlktr. Drst olduu srada yakalanan birine
kim gvensizlik edebilir ki? Lustig
ou

zaman

seici

drstlk

kullanrd, ama Caponeda bir adm

teye gitti. Hibir dolandrc bylesi
bir dolandrcla cesaret edemezdi;
enayilerini

aptallklar

yznden

seerdi, nk grnleri ilalarn

ikyet

etmeden

hayatnzn geri kalann (geriye ne

kaldysa) korkarak geirirdiniz. Ama
Lustig, Caponeun hayatn dierlerine
gvenmeyerek geirdiini biliyordu.
Onun etrafndaki hi kimse drst ya
cmert

deildi

ve

kurtlarn

etrafnda olmas yorucu, hatta insan

depresyona

sokacak

nk

bu

kandrlr ve dikkati elinir.

Bu

yasay

Caponeun

dnyasnda kullanmaya ekinmeyin.

yi zamanlanm drst ya da cmert
davranla krallktaki en zalim canavarn

elinizden

yemesini

salayabilirsiniz.
Ufukta en azndan bir iaret
grmediimde her ey griye dner.
Hayat o zaman bo ve boucu grnr.
Drst insanlar anlayamam.
Umutsuz hayatlar sryorlar, sknt dolu
hayatlar.
Kont Victor Lustig, 1890-1947

alacaklarn

gsterirdi. Caponeu dolandrrsanz

da

baylr,

indirmesini

duygularn iine skan kii kolayca

dolandrclar ve dier babelalarna

kar savunmada olduklarn biliyordu.

silahlarn

bir

eydi.

Capone gibi insanlar drst ve cmert

75 -

GCN ANAHTARLARI
Aldatmann z dikkati elmedir.
Aldatmay
istediiniz
insanlarn
dikkatini baka yne ekmek, onlarn
farketmeyecei bir eyi yapmanza
zaman ve yer verir. Bir nezaket,
cmertlik veya drstlk hareketi ou
kez en gl dikkat elme yntemidir,
nk dier insann phelerini yok

eder. Onu her trl sevgi dolu

yaklama atlayan bir ocua evirir.
Eski inde buna "almadan
vermek" denirdi; vermek dier insann
almay farketmesini zorlatrr. Sonsuz
pratik kullanmlar olan bir hiledir bu.
Birisinden arszca bir ey almak
tehlikelidir, gl biri iin bile. Kurban
intikam planlar yapacaktr. htiyacnz
olan eyi aka istemek de tehlikelidir,
ne kadar kibar isterseniz isteyin. Dier
insan kendisi iin bir kazan
grmedike sizin ihtiya iinde olmanz
onu kzdrr. Almadan nce vermeyi
renin.
Bu
genellikle
ortam
yumuatr, gelecekteki ricanzdan bir
para almanz salar ya da yalnzca
dikkati datr. Ve vermenin birok ekli
vardr: gerek bir hediye, cmert bir
davran, bir iyilik, "drst" bir itiraf...
ne gerekiyorsa.

Seici drstlk birisiyle ilk

karlamanzda en iyi ekilde kullanlr.
Hepimiz
alkanlklar
olan
yaratklarz ve ilk izlenimimizin etkisi
uzun srer. Eer birisi ilikinizin
balangcnda sizin drst olduunuza
inanrsa o kiiyi bunun aksine
inandrmak aba gerektirir. Bu size
manevra iin zaman verir.
Jay Gould, Al Capone gibi
kimseye gvenmeyen bir insand. Otuz
yana varana dek mltimilyoner
olmutu
ve
bunu
ounlukla
aldatmaca ve gl silahlarla yapmt.
1860larn sonlarnda Gould, Erie
Demiryoluna byk bir yatrm yapt,
sonra piyasada irketin bol miktarda
sahte hisse senedinin bulunduunu
rendi. Servetini kaybetmek ve byk
bir utanla yaamak zereydi.

Bu krizin ortasnda Lord John Gordon-Gordon adnda bir adar^ yardm

etmeyi nerdi. Bir sko lordu olan Gordon-Gordon demiry0|s larna yatrm
yaparak kk bir servet edinmiti.

b- akmamak zere ele geirdiler.

r

Elyazs uzmanlarna danarak Gordon-Gordon, Goulda sahte hisse

kac hafta sonra Chengin gleri Hunun lkesine dalp bir daha

Drstlk tetikte olann silahlarn indirmesini salamann en iyi oludur, ama

tek yol deildir. Her trl soylu, grnte bencil olma- ^

hareket amaca

senedi sulularnn gerekte Erie Demiryolunun baz st dzey yneticileri

hizmet edecektir. Ama byle bir hareketin en iyisi cmertliktir. ok az insan bir

olduunu kantlad. Gould mteekkirdi. Gordon-Gordon Gouldla glerini

hediyeye kar durabilir, hatta en zorlu dmandan gelse bile. Bu nedenle

birletirip Eriede kontrol sahibi olabilecek miktarda hisse senedi almay teklif etti.

insanlar silahsz brakmak iin mkemmel bir yoldur. Hediye iimizdeki ocuu

Gould kabul etti. Bir sre iin bu i baarl gibi grnd. ki adam artk iyi

aa karr, savunmalarmz hemen yok eder. Dier insanlarn hareketlerini

arkadalard ve Gordon-Gordon ne zaman daha fazla hisse senedi almak iin

ounlukla en olumsuz ekilde grsek de, genellikle gizli gdleri saklayan hedi-

Goulda gelse Gould paray veriyordu. Bununla birlikte 1873te Gordon-Gordon

birdenbire btn hisse senetlerini satarak bir servet yapt, ama Gouldun
elindekile- rin deerinin korkun ekilde dmesine neden oldu. Sonra da ortadan
kayboldu.
Yapt

aratrmayla Gould,

Gordon-Gordonun

gerek

adnn John

Crovvningsfield olup bir denizciyle Londral barmen kadnn olu olduunu

rendi. Ondan nce Gordon-Gordonun dolandrc olduunu gsteren pek ok
ipucu vard, ama onun balangtaki drst hareketi ve destei Gouldu ylesine
kr etmiti ki, gerei grmesi iin milyonlarn kaybetmesi gerekmiti.
Tek bir drstlk hareketi genellikle yetersizdir. Gerekli olan ey, drstlk
konusunda bir dizi davran zerine ina edilmi olan hrettir, ama bunlar
olduka nemsiz davranlar olabilir. Bu hret olutuktan sonra tpk ilk izlenimde
olduu gibi sarslmas imknszdr.
Eski inde Dk Wu Cheng gittike artan bir gce sahip Hu Krall- n ele
geirmenin zaman geldiine karar vermiti. Planndan kimseye sz etmeyerek
kzn Hunun hkmdaryla evlendirdi. Sonra devlet bakann arayp bakanlarna

yenin Machiavellici amacn gremeyiz. Hediye aldatmaya ynelik bir davrann

gizlendii mkemmel bir nesnedir.

bin yl nce eski Yunanllar, Paris tarafndan kendilerinden alnan gzel
Heleni geri almak ve Truva ehrini ykmak iin denizi amlard. Kuatma on yl
srm, pek ok kahraman lm, fakat iki taraf da zafere yaklaamamt. Bir
gn khin Calchas Yunanllar toplad.
"u duvarlar dvmekten vazgein!" dedi. "Baka bir yol, bir hile bulmalsnz.
Truvay tek bana zorla ele geiremiyoruz. Bir kurnazla bavurmalyz." Kurnaz
Yunan lideri Odysseus dev bir tahta at ina edip iine askerleri saklamay, sonra
bu at Truvallara hediye olarak sunmay nerdi. Achillesin olu Neoptolemus bu
fikirden tiksindi; hi erkeke deildi. Bylesi hileli bir zafer kazanmaktansa
binlerce askerin sava alannda lmesi daha iyiydi. Ama ellerinde erkeklik, onur
ve lm ya da hzl bir zafer seenei bulunan askerler at setiler ve at derhal
ina edildi. Hile baarlyd ve Truva yenik dt. Bir hediye Yunan davas iin on
yllk bir savatan daha fazlasn yapmt.
Seici kibarlk da hile cephanenizin bir paras olabilir. Eski Romallar yllar

yle sordu: "Bir askeri harekt dnyorum. Hangi lkeyi istila etmeliyiz?"

boyunca

Bekledii gibi bakanlarndan biri, "Hu igal edilmeli," diye cevap verdi. Dk

baaramadlar. Ancak bir gn Romal General Camillus ehrin dnda kamp

fkelenmi grnerek, "Hu artk karde bir lke. Neden onu igal etmeyi

kurduu srada bir adamn baz ocuklarla birlikte kendisine doru geldiini grd.

neriyorsun?" dedi. Politik olmayan nerisi iin bu bakan idam ettirdi. Hunun

Bu adam Falicanl bir retmendi ve ocuklar da sonradan anlaldna gre

hkmdar bunu duydu ve VVunun dier drstlk iaretlerini ve kzyla evliliini

ehrin en soylu ve varlkl ilelerinin ocuklaryd. retmen ocuklar yrye

dnerek kendini Chenge kar savunmak zere hibir nlem almad.

karm gibi ya

77 -

Faliscan

ehrini

kuatma

altnda

135 -

tuttular

ama

kenti

almay

parak onlar doruca Romallarn yanna gtrm ve ehrin dman

Camillusa irin grnmek umuduyla onlar rehine olarak teklit etmiti

Arkanzda bir aldatmaca tarihi braktysanz hibir drstlk, c- ^pgrtlik ya da

nezaket insanlar kandrmayacaktr. Aslnda yalnzca kendine dikkat ekecektir.

Camillus ocuklar rehine olarak almad. retmeni soydu, ellerini arkasndan

balad, her ocua bir krba verdi ve onu ehre kadar krbalamalarn salad.

nsanlar bir kez sizi hilekr olarak grdk-

ten

sonra birdenbire drst davranmak

olduka phe ekicidir. Bu ^urumda dolandrcy oynamak daha iyidir.

Camillus ocuklar rehine olarak kullanm olsayd ehirdekilerden bazlar teslim

Kont Lustig kariyerindeki en byk ii evirirken hkmetin hurda olarak ak

olmak isterdi. Ve eer Falis- canllar savamaya devam etseler bile bunu pek

arttrmaya kardna inandrd bir sanayiciye Eyfel Kulesini satmak zereydi.

istekli

reddetmesi

Sanayici bir hkmet grevlisini baarl bir ekilde oynayan Lustige nemli

Faliscanllarn direncini krd ve teslim oldular. Generalin tahminleri doruydu.

miktarda para vermeye hazrlanyordu. Ancak son dakikada pheye kapld.

stelik her iki durumda da kaybedecek bir eyi yoktu. Rehine numarasnn sava

Lustigle ilgili bir ey onu rahatsz etmiti. Paray alaca toplantda Lustig adamn

sona erdirmeyeceini biliyordu, en azndan hemen sona erdir- meyecekti.

ani gvensizliini hissetmiti.

yapmazlard,

Camillusun

bu

durumdan

yararlanmay

Durumu tersine evirerek dmannn gvenini ve saygsn kazand, onlarn

savunmalarn yok etti. Seici kibarlk ounlukla en inat dman bile etkisiz
hale getirir. Tam kalbi hedef aldnda karlk verme isteini kreltir.
unu hatrlayn: nsanlarn duygularyla oynayan hesaplanm kibarlk
hareketleri Caponeu bile kolayca kandrp bir ocua evirir. Her trl duygusal
yaklamda olduu gibi bu taktik de dikkatle uygulanmaldr. Eer insanlar onun
ardndakini grebilirlerse dkrklna urayan mteekkirlik ve scak duygular
en iddetli nefret ve gvensizlik haline gelir. Hareketi samimi ve yrekten
yapmadnz takdirde atele oynamayn.

Lustig sanayiciye doru eilerek fsltyla maann ne kadar az olduunu,

parasal durumunun ne kadar kt olduunu anlatt durdu. Birka dakika sonra
sanayici Lustigin rvet istediini farketti. lk kez rahatlad. Artk Lustige
gvenebileceini biliyordu. Btn hkmet grevlileri rveti olduu iin Lustig
gerek olmalyd. Adam paray bayld. Bu durumda seici drstlk ters etki
yapabilirdi.
Fransz diplomat Talleyrand yalandka hreti usta yalanc ve hilekr
olarak etrafa yaylmt. Viyana Kongresinde (1814-1815) muhteem hikyeler
uydurur, yalan sylediini bilen insanlara imknsz yorumlarda bulunurdu. Bu
hilekrlnn onlar gerekten kandrmas gerektii anlar rtmekten baka bir
amac yoktu. rnein, bir gn Talleyrand arkadalarnn arasndayken belirgin bir

Truva At. Hileniz dmannzn kar koyamayaca

muhteem bir hediyenin iinde gizli. Duvarlar alr. eri girildikten
sonra ykm balar.

samimiyetle, " hayatnda insann elini gstermesi lazm," demiti. Bunu duyan

Otorite: Chin Dk Hsien, Yy istila etmek zereyken onlara

taktikler Talleyrandn gerek aldatmacalaryla sahte olanlar birbirinden ayrmay

maj:

yeim ta ve bir grup at sunar. Earl Chih, Chou-yuyu basmak

zereyken onlara byk sava arabalar sunar. Bu yzden bir zdeyi
yle der: "Almak zere olduunuzda vermelisiniz." (Han- fei-tzu, inli
Filozof, M.. III. Yzyl.)

hi kimse kulaklarna inanamyordu. Hayatnda elindeki kartlar hi gstermemi

olan Talleyrand dierlerine kendi kartlarn gstermelerini sylyordu. Bu tr
olanaksz klyordu. Sahtekrlk hretini Allanarak aldatma yeteneini korumu
oluyordu.
G alannda hibir ey ta zerine yazlmamtr. Ak aldatmaca bazen
izlerinizi rter, hatta sahtekrln drste itirafyla kendinize hayran olunmasn
bile salayabilirsiniz.

YASA 13
YARDIM STEDNZDE NSANLARIN IKARLARINA HTAP EDN, MERHAMET YA DA
MNNETTARLIKLARINA DEL
HKM

Bir mttefiinizder yardm istemeniz gerekirse sizin ona gemite nasl yardmc olduunuzu ve iyi ilerinizi hatrlatma zahmetine girmeyin. Sizi atlatmann bir
yolunu bulacaktr. Onun yerine ricanzda ona yarar dokunacak bir eyi ortaya koyun ve ar derecede vurgulayn. Kendisinin kazanaca eyi grnce byk bir
hevesle yardm edecektir.

YASAYI NEMEK
On drdnc yzyln balarnda Castruccio Castracani adndaki gen bir adam sradan askerlikten byk talya ehri Luccann lordu ha line gelmiti. ehirdeki en
gl ailelerden biri olan Poggiolar onun bu ykseliine (kallelik ve kan dkmeyle gerekleen bir ykseliti bu) arac olmulard, ama gc elde ettikten sonra
Castracaninin kendilerini unuttuunu hissetmeye baladlar. Hrs, hissettii her tr minnettarl bastryordu. 1325te Castruccio, Luccann en byk dman Florenceyle arprken, Poggiolar balarna dert olan bu hrsl prensten kurtulmak iin ehrin dier soylu aileleriyle bir komplo hazrladlar.
Komplocular bir isyan balatarak Castraccionun ehri ynetmesi iin geride brakt valiyi ldrdler. Ayaklanmalar balad. Castruccio destekileri ve Poggio
destekileri arpmaya hazrlandlar. Gerilim 111

,K noktasnda ailenin en yal yesi Stefano di Poggio mdahele j- iki tarafn da silahlarn indirmesini salad.
pQ jp *

Barl bir adam olan Stefano komploda yer almamt. Ailesine un gereksiz yere kan dklmesine neden olacan sylemiti, c'mcii ailenin lehine araya girip
Castruccioyu ikyetlerini dinlemeye

taleplerini karlamaya ikna etmesi gerektiinde srar ediyordu. Stefano ailenin en yal ve bilge yesiydi; ailesi gvenlerini,

silahlar yeri- ne diplomasiye dayandrmay kabul ettiler.

jsyan haberleri Castruccioya ulatnda aceleyle Luccaya geri dnd. Ancak o gelene kadar sava Stefanonun araclyla sona ermiti ve o ehrin sknet ve
huzuruna armt. Stefano di Poggio, Castruccionun isyan bastrd iin kendisine mteekkir olacan dnyordu, bu yzden prensi ziyaret etti. Nasl bar
getirdiini anlatp Castruccionun merhameti iin yalvard. Ailesindeki asilerin gen

ve

dncesiz olup gce a ama deneyimsiz olduklarn syledi; ailesinin

Castruccioya kar gemite ne kadar cmert olduunu hatrlatt. Btn bu nedenlerden tr byk prens Poggiolar affedip ikyetlerini dinlemeliydi. Bunun
yaplacak tek ey olduunu syledi, nk aile silahlarn isteyerek brakmt ve onu her zaman desteklemiti.

144

79 -

ktidar / F: 10

Castruccio sabrla dinledi. En ufak bir gcenmilik ya da kzgnlk gstermiyordu. Stefanoya adaletin stn gelecei gvencesini vere rek rahat olmasn ve btn
ailesini ikyetleri zerinde konuup bir anlamaya varmak zere saraya getirmesini istedi. Birbirlerine veda ederken Castruccio efkat ve nezaketini gstermesi iin
kendisine verilen bu frsat iin Tanrya krettiini sylyordu. O akam btn Poggiolar saraya geldi. Castruccio onlar hemen tutuklatt ve birka gn iinde idam
ettirdi, Stefano dahil.
ou insan o kadar zneldir ki, kendilerinden baka hibir ey gerekten ilgilendirmez onlar. Herhangi bir yorum yaplr yaplmaz kendi durumlarn dnrler ve btn dikkatleri
kendilerini ahsen etkileyen olaylarla ilgilidir.
Arthur Schopenhauer, 1788-1860

UYMAK

Yorum
Stefano di Poggio davalarnda adalet ve soyluluun stn geleceine
inananlarn vcut bulmu halidir. Adalet ve minnettarla yne- liler arasra
baarl olmutur gemite, fakat ounlukla korkun so- nular olmutur, zellikle
dnyadaki Castrucciolarla urarken. Stefano prensin kallelik ve acmaszlkla
ykseldiini biliyordu. Bu adam sonu olarak yakn ve sadk bir arkadan lme
gnderen biriycjj, Castruccioya byle eski bir arkada ldrmenin korkun bir
hata olduunu sylediinde Castruccio eski bir dostu deil, yeni bir dman
ldrdn sylemiti.
Castruccio gibi adamlarn yalnzca g ve kardan haberleri vardr. syan
baladnda onu sona erdirmek ve kendini onun merhametine brakmak en
tehlikeli hareketti. Stefano di Poggio bu lmcl hatay yaptktan sonra bile
seenekleri vard: Castruccioya para teklif edebilirdi, gelecek iin szler
verebilirdi, Poggolarn hl Castruccioya yapabilecei katklar, rnein,
Romadaki en nfuzlu aileler zerindeki etkilerini, araclk yapabilecekleri
muhteem evlilikleri gsterebilirdi.
Stefano bunun yerine bir ykmllk tamayan gemii ve borlar ortaya
getirdi. nsan mteekkir olmaya zorunlu olmad gibi, minnettarlk da kolayca
atlabilecek korkun bir yktr. Ve bu olayda Castruccio, Poggiolar yok ederek
onlara kar olan ykmllklerinden kurtuldu.

I\Z1. 433te Mora Yarmadas Savandan hemen nce Corcyra

/\das (imdiki Korfu Adas) ve bir Yunan kent-devleti olan Corinth bir
atmann eiindeydi. Her iki taraf AtinalIlar kendi yanna ekmek ^in
Atinaya eliler gnderdiler. Bu yksek bir bahisti, nk AtinalIlar kendi
tarafna kim ekerse kazanaca kesindi. Ve sava her kim ka z an r s a yenilgiye
urayan tarafa kesinlikle acmayacakt.
Corcyra ilk konuan oldu. Bykeli ilk olarak adann Atinaya daha
nce hi yardm etmediini, hatta Atinann dmanlaryla ittifak yaptn
kabul ederek sze balad. Evet, diye itiraf etti bykeli, imdi Atinaya
Corcyrann gvenlii iin korku duyarak gelmiti. Teklif edebilecei tek ey
karlkl kar ittifakyd. Corcyrann yalnzca g ve byklk bakmndan
Atinannkini geen bir donanmas vard; iki eyalet arasndaki ittifak
sarslmaz bir g oluturacakt, dman devlet

Spartann

gzn

korkutacak olan bir g.

Sonra Corinthden gelen temsilci mkemmel, ateli bir konuma yapt,
Corcyrann yavan, renksiz konumasnn zttyd bu. Corinthin gemite
Atina iin yapt her eyden sz etti. Eer Atina kendisinin karlarna sadk
bir ekilde hizmet eden bir dostu yerine eski bir dmanyla anlama
yaparsa bunun Atinann dier mttefiklerine nasl grneceini sordu. Belki

KYL VE ELMA AACI Kylnn bahesinde hi meyvas olmayan, ama sereler ve

ekirgeler iin iyi bir tnek olan bir elma aac vard. Kyl aac kesmeye karar verip baltay
eline ald, kklerine cesurca bir darbe indirdi. Sere ve ekirgeler kendilerine barnak olan bu
aac kesmemesi iin yalvardlar, karlnda da ona ark syleyecek ve ilerini
hafifleteceklerdi. Adam bu isteklerine aldrmad, aaca ikinci ve nc darbeyi indirdi.
Aacn kovuuna ulanca arlarla dolu bir kovan buldu. Baln tadn alnca baltasn yere att,
aaca kutsal bir eymi gibi bakp ona byk zen gsterdi.
kar tek bana insan harekete geirir.
Ezop Masallar, M.. VI. Yzyl

de bu mttefikler sadakatlerinin takdir edilmediini grrlerse anlamalarn

bozabilirlerdi. Eski Yunan yasasndan ve btn iyi ileri iin Corinthe yardm
etmenin gerekliliinden sz etti. Son olarak Corinthin Atina iin yapt
birok iyilii ve bir dosta minnettarl gstermenin nemini anlatt.
Konumadan sonra AtinalIlar konuyu bir mecliste tarttlar. kinci turda
ezici bir oy okluuyla Corcyrayla ittifak oluturup Corinthi brakmaya karar
verdiler.

Yorum
Tarih AtinalIlar soylu olarak hatrlamtr, ama onlar klasik Yunans

tann sekin gerekileridir. Onlar iin dnyadaki btn gzel kokmaya

dayal duygusal hitaplar, iyi bir pragmatik savn yerini tutmazd, zellikle de
glerini arttran bir savn.

YASAYA

81

131 -

Corinthli bykelinin farketmedii ey, Corinthin Atinaya kap gemite

ihtiyalar bu insanlar iin bir ey ifade ed* us gibi konuurlar, ki bu insanlar

gstermi olduu cmertlie atfta bulunmasnn Atinahu yalnzca kzdrm

muhtemelen hi aldrmamakta- gazen daha byk konulara atfta bulunurlar,

olduuydu; gizlice onlardan sululuk hissetmeler^ istemi ve onlar ykmllk

byk bir dava ya sevgi ve minnettarlk gibi byk konulara. Basit, sradan

altna sokmutu. AtinalIlar gemiteki jyj' lik ve dostane duygulara hi

I-CV

aldrmyorlard. Ayn zamanda, dier tetikleri Corinthi braktklar iin onlar

gerekler k daha ekici olmasna ramen onlar byk eylerin peine

der- ^ Farketmedikleri ey, en gl kiinin bile kendi ihtiyalar

nankrlkle sulayacak olsalar bile, bu kent-devletlerin yine de Atinayla, yani

iine kirlenmi olduu ve onun karlarna hitap etmezseniz sizi yalnzca umutsuz

Yunanistann stn g| cyle olan balarn koparmayacaklarn biliyorlard. Atina

biri ya da daha iyi ekliyle vakit kayb olarak greceidir.

On altnc yzylda Portekizli misyonerler yllarca Japon halkna Katoliklii
kabul ettirmeye almt. Ayn dnemde Portekiz, Japonya ve Avrupa arasndaki
ticaret tekelini elinde tutuyordu. Misyonerler baz baarlar kazandlarsa da
ynetimdeki sekin tabaka arasnda pek fazla ilerleyemediler; hatta on yedinci
yzyln balangcyla birlikte Japon imparatoru leyasu onlarn dine evirme
abalarna tamamen kar kt. HollandalIlar byk saylar halinde
Japonyaya ulamaya baladklarnda leyasu ok rahatlamt. AvrupalIlara
silahlar, gemicilik, havaclk bilgisi konusunda ihtiyac vard ve nihayet dini
yaymayla hi ilgilenmeyen birileri gelmiti HollandalIlar yalnzca ticaretle
ilgileniyordu. leyasu hzla Portekizlileri lkeden karmaya balad. O andan itibaren pratik kafal HollandalIlarla uraacakt.
Japonya ve Hollanda tamamen farkl kltrlere sahip lkelerdir, ama ikisi de
zamanla deimeyen, evrensel bir kaygy paylayordu: kar. yaptnz
herkes baka bir kltre, sizinkiyle ilgisi olmayan bir gemie sahip yabanc
topraklar gibidir. Ama siz onun karlarna hitap ederek aranzdaki farklar
aabilirsiniz. Paylaacak deerli bilgileriniz var, kasasn altnla dolduracaksnz,
onun daha uzun ve daha mutlu yaamasn salayacaksnz. Bu hepimizin
konutuu ve anlad dildir.
Bu sreteki en nemli adm dier insann psikolojisini anlamak- tlr- Kibirli mi?
hreti veya sosyal konumu hakknda endieli mi? Yenmesine yardm
edebileceiniz dmanlar var m? Para ve g onu harekete geiriyor mu?
Moollar on ikinci yzylda ini igal ettiklerinde iki bin yldan faz,a bir zaman
iinde gelien bir kltr silmekle tehdit ettiler. Liderle- n Cengiz Han, inde
atlarn besleyebilecei ayrlara sahip olmayan lr lkeden baka bir ey grmedi
ve lkeyi ykmaya, btn ehirlerini

imparatorlu, unu gle ynetiyordu ve isyan eden herhangi bir mttefikini g erj
dnmeye zorlard.
nsanlar gemi ya da gelecek hakknda konumak arasnda se- j im
yaptklarnda pratik bir insan her zaman gelecei seecek ve ge. misi
unutacaktr. Corcyrallarn farkettii gibi pratik bir insanla pratik bir ekilde
konumak her zaman en iyisidir. Ve son olarak, ou insan aslnda pratiktir,
kendi karlar dnda ender olarak hareket ederler.
Zayfn glye tabi olmas her zaman bir kural olmutur; stelik gcmze layk
olduumuzu dnrz. u ana kadar siz de yle olduumuzu dnyordunuz; ama imdi,
kendi karnz hesapladktan sonra doru ve yanltan sz etmeye baladnz.
Bu ekilde dnmek insanlar stn g tarafndan sunulan kar arttrma frsatlarndan
uzaklatrmamtr.
Spartaya gnderilen Atinal temsilci, Mora Yarmadas Savandan alnt, Thucydides, M..
465-395

GCN ANAHTARLARI
G araynzda srekli olarak sizden stn olanlardan yardm isteme
durumunda

bulunduunuzu

greceksiniz.

Yardm

isteme

sanat

vardr.

Uratnz kiiyi anlama ve sizin ihtiyalarnzla onlarnkini kartrmama

yeteneinize dayal olan sanat.
ou insan bunda asla baarl olamaz, nk kendi istek ve arzular iinde
skp kalmlardr. Bavurduklar insanlarn kendilerine yardm ederken kendi
karlarn dnmeyen kiiler olduklar varsayi' myla ie balarlar. Kendi

82 -

135 -

yerlebir etmeye karar verdi, nk "inlileri yok edip imenlerin by(j N meine karlarn grmenizi, gerei gizleyen kendi duygularnzn perdesinden
izin vermek daha iyi olacakt." in'i yklmaktan kurtaran ne bi r asker, ne bir kurtulmanz salayacak yolu dnmede kendinizi eitmelisiniz. Bu sanatta
general, ne de bir kral deil, Yelu Chu-Tsai adnda bir adamd. Bir yabanc olan
ustalan, greceksiniz ki, baarabileceklerinizin snr olmayacak.
Chu-Tsai, in kltrnn stnln takdir etmeye balamt. Cengiz Hann
Baz insanlar karlarna hitap edilmesini irkin ve adi olarak gkler. Onlar
gvendii bir danman olmay baard ve eer ini ykmak yerine orada
gerekten yardmseverlik, merhamet ve adaleti tercih ferler, ki bunlar
yaayan herkese vergi koyarsa zenginleri oradan uzaklatracan syledi. Han
sizden stn olduklarn hissetmelerinin yollardr, ^niara yardm iin
bu szlerdeki bilgelii grd ve Chu-Tsainin sylediini yapt,
yalvardnzda g ve mevkilerini vurgulam olur- sunuz. stn hissetme
Han uzun bir kuatmadan sonra Kaifeng ehrini ele geirip orada
dnda sizden gelecek bir eye ihtiya duymayacak kadar gldr onlar. Kendini
yaayanlar katletmeye (kendisine direnen dier ehirlerde olduu gibi) karar
stn hissetme onlar zehirleyen araptr. Projenizi desteklemek, sizi gl
verdiinde, Chu-Tsai kendisine inin en iyi sanatkr ve mhendislerinin
insanlara tantrmak jin lrler, kukusuz tm bunlar halka ak bir ekilde ve iyi
Kaifenge katklarn ve onlar kullanmann daha iyi olacam syledi. Kaifeng
bir neden jin yaplrsa (genellikle ne kadar ok iyi insan bilirse o kadar iyi olur).
kurtulmutu. Cengiz Han daha nce byle bir merhamet bilmezdi, ama Kaifengi
halde herkese kar yoluyla yaklalmaz. Baz insanlar bu nedenle
kurtaran ey gerekte merhamet deildi, Chu-Tsai, Han ok iyi tanyordu. harekete gemi gibi grnmek istemezler. yi yrekliliklerini gsterge frsatna
Kltre, sava ve pratik sonular dnda hibir eye aldrmayan barbar bir ihtiyalar vardr.
kylyd o. Chu-Tsai byle bir adam zerinde ie yarayabilecek olan tek
duyguya hitap etti: hrs.

Utanga olmayn. Onlara bu frsat verin. Yardm isteyerek onlar

aldatyor deilsiniz; vermek ve verirken grlmek onlar iin gerekten bir zevktir.

karclk insan harekete geiren bir aratr. Kiilerin kendi davalarnda Gl insanlar arasndaki fark ayrt etmeli ve onlar neyin harekete geirdiini
ilerlemelerini ve ihtiyalarn bir ekilde karlayacanz grmelerini saladktan bulmalsnz. Onlar hrsla tterken yardmseverliksonra yardm ricanza kar gsterdikleri diren sihirli bir ekilde yok olacaktr.

lorincs hiton <~v+ m :

'

w,v/n ycm_sevtirnelerine hitap

Gc kazanmadaki her admda dier insann zihnine girecek, ihtiyalarn ve etmeyin. Yardmsever ve soylu grnmek istediklerinde hrslarna hitap etmeyin.

maj: Balayan Kordon. Merhamet ve minnettarlk kordonu incelmitir ve

ilk okta kopacaktr. Ona gvenmeyin. Oysa karlkl kar kordonu ok sayda
liften olumutur ve kolayca zedelene- mez. Yllarca iyi bir ekilde hizmet
edecektir size.
Otorite: Serveti edinmenin en ksa ve en iyi yolu insanlara sizi

desteklemenin onlarn karma olduunu aka gstermektir (Je- an de La

Bruyere, 1645-1696).

83

131 -

YASA 14

ilgiler edindi. Harekete geene dek Mellon kars kadar iyi tanr olrnStLl

1921 de Mellon, Londray ziyaret ediyor ve Claridge Otelinin cnc

katndaki kral dairesinde kalyordu. Duveen ikinci katta Mel- |0p,n hemen altndaki
oday tuttu. Uann Mellonn uayla arka- das olmasn salad ve harekete
gemeyi planlad tarihi gnde Mel- lonn ua Duveenin uana az nce
Mellonn paltosunu giymesi- ne yardm ettiini ve adamn asansre binmek zere
olduunu syle- dj. uak da bunlar Duveene aktard.
Duveenin ua hemen Duveenin paltosunu giymesine yardm etti. Saniyeler
sonra Duveen asansre bindi, ite Mellon karsndayd. "Naslsnz, Bay
Mellon?" dedi Duveen kendisini tantarak. "Baz resimlere bakmak zere National
HKM
Galeriye gidiyorum." Ne kadar ilgin... Mellon da tam olarak oraya gidiyordu. Ve
Rakibiniz hakknda bilginizin olmas ok nemlidir. Sizi bir adm nde
bylece Duveen baarsn garantileyecek tek yere giderken avna elik etti.
Mellonn zevkini ok iyi biliyordu ve iki adam mzede dolarlarken bilgisiyle
tutacak deerli bilgileri toplamak iin casuslar kullann. Daha da iyisi,
zengin sanayiciyi byledi. Yine ilgin bir ekilde grmlerdi ki, ayn zevklere sakendiniz casusluk yapn. Kibar sosyal grmelerde aratrma yapmay
hiplerdi.
renin. nsanlarn zayf yanlarn ve niyetlerini aa karacak dolayl
Mellon ok armt: Bu bekledii Duveen deildi. Adam sevimli ve
sorular sorun. Akllca yaplan bir casusluk iin frsatn olmad bir yer
makuldu,
olduka iyi bir zevke sahipti. New Yorka dndklerinde Mellon,
yoktur.
Duveenin sekin galerisini ziyaret etti ve oradaki koleksiyona hayran oldu. Her
ey artc bir biimde kendisinin koleksiyonunu yapmak istedii trde
YASAYA UYMAK
almadan oluuyordu. Hayatnn geri kalannda Duveenin en iyi ve en cmert
Joseph Duveen hi kukusuz dneminin en iyi sanat eseri satc- siydi;
mterisi oldu.
1904ten 1940a kadar Amerikann sanat eseri koleksiyonu piyasasn tekelinde

BR DOST GB GRNN, CASUS GB

ALIIN

tutmutur. Ancak tek bir ganimet ondan kamt: sanayici Andrew Mellon.

Yorum

Joseph Duveen kadar hrsl ve rekabeti bir adam hibir eyi ansa brakmaz.
Duveenin arkadalar bunun imknsz bir hayal olduunu sylyordu. Mellon ylece bekleyip u ya da bu mteriyi etkileyebileceinizi umut etmenin anlam
nedir? Bu gz kapal ku avlamaya benzer. Kendinizi biraz bilgiyle donatn,
sert, suskun bir adamd. Canayakn, konukan Duveen hakknda duyduu
hedefiniz daha iyi hale gelsin.
hikyeler onu yanl yola sokmutu, o adamla tanmaya hi niyeti olmadn
Mellon, Duveenin avlar iinde en muhteem olanyd, ama o bir- k
aka sylemiti. Gelgelelim Duveen phe duyan arkadalarna, "Mellon
milyonerle ilgili casusluk yapmt. Mterilerinin evde alan hizmetilerini
benden yalnzca satn almakla kalmayacak, yalnzca benden satn alacak," dedi.
bordrosuna alarak mterilerinin geli gidileri, zevklerindeki deiiklikleri ve
Birka yl boyunca avn takip etti, alkanlklarn, zevklerini, fobilerini rendi.
kendisini bir adm ne koyacak dier deerli bil- ^eri srekli olarak elde ederdi.
Bunu yapmak iin Mellonn adamlarndan bazlarn ie ald, onlardan deerli
Henry Fricki mteri yapmaya alan
Duveen lmeden nce Mellon mteri yapmaya kararlyd.

Duveenin bir rakibi, ne zaman bu varlkl New Yorkluyu ziyaret et s ] Duveenin sanki altnc hissi varm gibi kendisinden nce oraya gjj I mi olduunu farketmiti.
Dier satclara gre de Duveen her yerdey di ve her eyi onlardan nce biliyordu. Onun gc cesaretlerini krm* ve umutlarn yitirmelerine neden olmutu. Sonu
olarak da saticy, zengin edecek varlkl mterilerin peine dmekten vazgemilerdi
Bu, akllca casusluk yapmann gcdr. Sizin ok gl, nere- deyse medyum gibi grnmenizi salar. Hedefiniz hakkndaki bilgi sizi ona sevimli gsterir,
sizden holanmasn bekleyebilirsiniz. Kimse sizin gcnzn kaynan gremez ve gremedikleri eyle savaa, mazlar.
Hkmdarlar casuslar yoluyla grr, tpk ineklerin koku, Brahma rahiplerinin Kutsal Kitap ve dier insanlarn da normal gzleri yoluyla
grdkleri gibi.

Kautilya, Hintli Filozof, M.. III. Yzyl

GCN ANAHTARLARI
G alannda hedefiniz gelecek olaylar zerindeki kontrol derece- nizdir. O halde karlatnz sorunun bir ksm insanlarn size btn dnce, duygu ve
planlarn sylememeleridir. Sylediklerini kontrol ederek karakterlerinin en nemli blmlerini gizli tutarlar, yani zayflklarn, gizli gdlerini, saplantlarn. Sonu,
onlarn hareketlerini nceden tahmin edememeniz ve srekli olarak karanlkta kalmanzdr. Buradaki ustalk onlar sizin ne yaptnz farketmeden onlar aratrmann,
srlarn ve gizli niyetlerini anlamann bir yolunu bulmaktr.
Bu sizin dndnz kadar zor olmayabilir. Dosta bir grnt arkadalarnz ve dmanlarnz hakknda gizlice bilgi toplamanza izin verecektir. Dierlerinin
fallara bavurmalarna veya tarot kartlar okumalarna izin verin. Sizin gelecei grmede daha somut aralarnz var.
Casusluk yapmann en yaygn yolu Duveenin yapt gibi baka insanlar kullanmaktr. Yntem basit, etkili ama risklidir: Kesinlikle bilgi toplarsnz, ama ii sizin
iin yapan kiiler zerinde ok az kontrolnz
. casusluk yaptnz aptalca aklayabilir ya da sizin aleyhinize \/^f' *

dnebilirler. Sizin casus olmanz, dost gibi grnrken gizlice bil- l3'toplarTianlz ok daha iyidir'

^ Fransz politikac Talleyrand bu sanatn en byk uygulayclardand Nazik konumalarla insanlarn azndan bilgi almada esraren^ yetenei vard. ada Baron de Vitrolles onun iin yle de- ^jti: "Zek ve zarafet konumalarn belirginletiriyordu. Dnceleri ni veya ktln effaf ima
peesi altnda gizleme sanatna sahipti, 3U imalar ifade ettiklerinden ok, sezdiren szcklerden oluuyordu. Ancak gerekli olduunda gerek kiiliini bunlara
katyordu." Buradaki anahtar Talleyrandn sohbetlerde kendini bastrmas, dierlerinin srekli olarak kendilerinden sz etmelerini ve kanlmaz olarak niyetlerini ve
planlarn aa vurmalarn salamasdr.
Talleyrandn hayat boyunca insanlar onun hosohbet biri olduunu sylemilerdir, ama aslnda ok az ey sylerdi. Kendi fikirlerinden hi sz etmezdi;
dierlerinin kendi fikirlerini aklamalarn salard. Sosyal toplantlarda yabanc diplomatlar iin dostane kelime oyunlar dzenler, onlarn szcklerini dikkatle tartar,
srlarn azlarndan alr ve Fransann babakan olarak almalar iin ok byk deer tayan bilgiler edinirdi. Viyana Kongresinde (1814-1815) baka ekil lerde
casusluk yapt. Sr olmas gereken bir eyi (aslnda bu kendi uydurduu bir eydi) azndan karm gibi yapar, sonra dinleyenlerin tepkilerini izlerdi. rnein, bir
diplomatlar toplantsnda gvenilir bir kaynan kendisine Rus arnn en st dzeydeki generalini hainlik sulamasyla tutuklatacan akladn sylerdi.
Diplomatlarn bu uydurma hikyeye gsterdikleri tepkileri izleyerek hangilerinin Rus ordusunun uyanndan en fazla heyecanlandn anlard, belki hkmetlerinin
Rusya zerinde tasarlar vard. Baron von Stettenin syledii 9ibi: "Msy Talleyrand kimin camdan atlayacan grmek iin havaya ate ederdi."
Sosyal toplantlar ve zararsz grmelerde dikkatli olun. Buralar Asanlarn savunmalarnn aa ekildii yerlerdir. Kendi kiiliinizi Astrarak onlarn baz eyleri
aklamalarn salayabilirsiniz. Manevinin en gzel yan sizin onlara kar olan ilginizi dostluunuza verme-

85

131 -

leri, bylece yalnzca baz eyler renmekle kalmayp mttefik , edinmi

yaknda ldrlece- {f.f sylerdi. Ayrca ona herkesten fazla gvendiini ve

bu srr gizli ^'tmasn sylerdi. Sonra iki adam yakndan izlerdi. kinci

olmanzdr.
Yine de bu taktii dikkat ve zenle uygulamalsnz. Eer insani^ sizin
sohbet rts altnda kendilerinden srlarn szdrdnz anlarlar sa sizden

adamn kra*

kar' davrannda bir deiiklik olmadn grrse birincinin srr

kaarlar. Dosta sohbeti vurgulayn, deerli bilgileri den Deerli bilgi araynz

Klad sonucuna varr ve onu hemen terfi ettirirdi, sonra da bir kenara eker,

ok belirgin olmamaldr, yoksa soru sorman^ bulmay umduunuz bilgiden ok,

"Arkadan bana ulaan bir bilgi yznden ldrtmeyi d- jndm, ama konuyu

sizi ve niyetlerinizi aa karr.

aratrnca bunun doru olmadn grdm," derdi. te yandan eer ikinci adam

Casuslukla ilgili bir hileyi La Rochefoucauld yle dile getirmitir- "Samiyet

kraldan kanmaya, uzak ve ger gin davranmaya balarsa Chosroes srrnn

ok az insanda bulunur ve ou kez en zeki hiledir; kii erinin gvenini ve

aklandn anlard. kinci adam sarayndan uzaklatrr, btn olayn yalnzca

srlarn elde etmek iin samimi olur." Baka bir deyile, kalbinizi bir bakasna

bir test olduunu, adam yanl bir ey yapmam olsa da artk ona

aarm gibi yapp onlarn srlarn ama- larn salarsnz. Onlara uydurma bir

gvenemeyeceini sylerdi. Bununla birlikte, birinci adam srrn aklamtr ve

itirafta bulunun, onlar size ger- ek bir itirafta bulunacaklardr. Baka bir hile

Chosroes onu btn krallndan uzaklatrrd.

hauer tarafndan tanmlanmtr. Schopenhauer

Bu, kiinin karakteri dnda bir bilgi salamayan garip bir casusluk ekli gibi

insanlarla ateli bir e- kilde sohbet srasnda onlar kzdrmak iin onlarla

grnebilir. Bununla birlikte ou kez sorunlar ortaya kmadan zmenin en iyi

ztlamanz, onlar rahatsz etmenizi, bylece kullandklar szckler zerinde

yoludur.

filozof Arthur Schopen-

ok az kontrollarnn kalmasn salamanz hararetle salk veriyor. Duygusal

nsanlar belirli hareketleri yapmaya kkrtarak sadakatleri, drstlkleri vb.

tepkilerinde kendileri hakknda her trl gerekleri aa karrlar, daha sonra

hakknda bilgi alabilirsiniz. Ve bu tr bilgi sklkla en deerli olandr. Bununla

onlara kar kullanabileceiniz gerekleri.

silahlanrsanz gelecekteki hareketlerini tahmin edebilirsiniz.

Bir kiinin size yalan sylediinden phelenmek iin nedeniniz

varsa syledii her eye inanm gibi yapn. Bu ona devam etme cesareti verecektir;
ifadelerinde daha ateli hale gelecek ve sonunda kendini ele verecektir.
Ayrca eer bir kiinin sizden bir ey saklamaya altn, ama bunu ksmen becerdiini
alglarsanz ona inanmam gibi yapn. tiraznz gerek deposunu amasna ve kukunuzla
ilgili olanlar ortaya sermesine neden olur.
Arthur Schopenhauer, 1788-1860
Dolayl casusluk yapmann bir dier yolu insanlar snamak, kendileri
hakknda bilgileri ortaya koymalarn salayacak kk tuzaklar kurmaktr. Zeki
oluuyla nlenmi Pers kral II. Chosroes phe uyandrmadan birok ekilde
hedeflerinin iini grebilen biriydi. rnein, eer iki saray mensubunun arkada
olduunu farkederse birini kena-

kip dierinin hain olduu bilgisini aldn ve

ce

maj: Casusun nc Gz. ki gzller diyarnda nc gz size

Tanrnm stnln verir. Dierlerinden daha ileriyi grebilirsiniz ve
onlarn ilerinin derinliklerine bakabilirsiniz. Sizden baka kimse bu
gze kar gvenlikte deildir.
Otorite: Baarl bir hkmdarn ve zeki bir generalin dman ne
zaman harekete geerse onu yenmesinin ve baarsnn sradan bir
insanmkinden stn olmasnn nedeni dmann durumunu nceden
bilmesidir. Bu "n bilgi" ruhlardan, tanrlardan, gemi olaylara
benzetmeden, astrolojik tahminlerden alnamaz. Dmann durumunu
bilen adamlardan -casuslardan- alnabilir (Sun- tzu, Sava Sanat, M..
IV. Yzyl).

1
Bilgi g iin ok nemlidir, ama siz bakalar hakknda casusi yaparken
onlarn da sizin hakknzda casusluk yapmalarna hazr 1 malsnz. Bilgi
savandaki en gl silahlardan biri yanl bilgj

V0

mektir. VVnston Churchillin

dedii gibi: "Gerek o kadar deerlidir ^ yalanlarn korumas ona elik etmelidir
her zaman." Kendinizi byig korumalarla evirmelisiniz, bylece gereinize
ulalamaz. Kendi $e iminiz olan bir bilgiyle tuzak kurarak oyunu kontrol
edersiniz.
1944 ylnda Nazilerin Londraya yaptklar roket saldrlar hz k a
zanmt. ki binin zerinde V-1 bombalar ehre dm, be bin| n zerinde
insan ldrm ve ok daha fazlasn yaralamt. Ancak Al manlar her naslsa
hedeflerini karyorlard. Tovver Bridge ya da Pi c cadillyi hedef alan bombalar
ehre ulamyor, daha az nfuslu blge lere dyordu. Bunun nedeni
Almanlarn hedeflerini belirlerken ngj| tereye yerletirdikleri casuslarna
gvenmeleriydi. Bu ajanlarn kefe dildiinden ve onlarn yerine ngilizlerin
kontrol ettii ajanlarn kendile rine hileli bilgiler szdrdklarndan habersizdiler.
Bombalar her seferinde hedeften daha uzaa dyordu. Hare ktn
sonuna doru krsal blgedeki ineklerin zerine der olmutu
O halde insanlara yanl bilgi vererek nemli bir avantaj elde edebilir siniz.
Casusluk size nc bir gz verirken yanl bilgi dmannz gzlerinden
birini karr. Tek gzl canavar hedefini her zaman a rr.

yASA 1 5

DMANINIZI TAMAMEN EZN

HKM

Musadan beri btiin byk liderler korkulan bir dmann tamamen

ezilmesi gerektiini bilirler. (Bazen bunu deneyimle renmilerdir.)
Eer bir kz yank halde braklrsa ne kadar cansz tterse tiitsiin
yangn eninde sonunda kacaktr. Yar yolda durulduunda tam yok
etmeyle olduundan daha fazla ey kaybedilir: Dman iyileecek ve
intikam peine decektir. Onu yalnzca bedensel olarak deil, ruhsal
olarak da tamamen ezin.
YASAYI NEMEK
in tarihinde liderler arasndaki hibir rekabet, Hsiang Yuyla Liu Pang
arasndaki mcadeleden daha fazla nl deildir. Bu iki general kariyerlerine
arkada olarak balam, ayn tarafta savamtr. Hsiang Yu soylu bir aileden
geliyordu; iriyar, gl, iddet ve fke nbetlerine alk, pek keskin zekl
olmayan, ama her zaman askerlerinin nnde savaan kudretli bir savayd.
Liu Pang kyl bir aileden geliyordu. Hibir zaman tam bir asker olmamt,
kadnlar ve arab savamaya tercih ediyordu; aslnda tam bir hergeleydi.
Ama ok kurnazd; en iyi stratejistleri bulma, onlar danman olarak yannda
tutma ve tavsiyelerini dinleme yeteneine sahipti. Bu nitelikleriyle orduda ykselmiti.
M.. 208de Chu kral iki byk orduyu gl Chin kralln fethetmek
zere gnderdi. Bir ordu Sung Yinin generalliinde ve Hsiang ^ unun ikinci
kumandanlnda kuzeye gitti; Liu Pangn ynettii dieri doruca Chine

yneldi. Hedef kralln muhteem bakenti Hsierv yangd. Hep hain ve

sabrsz olan Hsiang-Yu, Liu Pangn bakente ^ ulaan olmas ve belki de
btn ordunun komutasn stlenmesi fikrine dayanamyordu.
Kuzey cephesinde Hsiangn komutan Sung Yi bir ara taburunu
arpmaya gndermede tereddt etti. Byk bir fkeye kaplan Hsiang, Sung
Yinin adrna dalp onun bir hain olduunu iddia etti, kafasn koparp
ordunun tek hkimi oldu. Emir beklemeden kuzey cephesini terketti ve
doruca Hsien-yanga yneldi. Liudan daha iyi bir asker ve general
olduundan emindi, ama daha kk, daha hzl bir orduyu idare eden
rakibinin Hsien-yanga kendisinden nce varmasyla byk bir aknla
urad. Hsiangn, ad Fan Tseng olan bir dan, man vard ve kendisine
unlar syledi: "Bu kyl [Liu Pang] eskiden yalnzca zenginlik ve kadn iin
alk duyan biriydi, fakat bakente girdiinden beri arap veya seksle yoldan
karlamad. Bu gsteriyor ki, yksekleri hedefliyor."
Fan Tseng, Hsiangn ok ge olmadan rakibini ldrmesi iin srar etti.
Kurnaz kyly Hsien-yangn dndaki kampna davet etmesini ve nl kl
dans srasnda ban kestirmesini syledi. Davetiye gnderildi; Liu tuzaa
dt ve ziyafete geldi. Ancak Hsiang kl dansn istemede tereddt etti ve o
iaret verinceye kadar Lui tuza sezdi ve kamay baard. "Hh!" diye
haykrd Fan Tseng, Hsiangn plan berbat ettiini grnce. "nsan budalalkla
plan yapamaz. Lui Pang btn imparatorluunu alacak ve hepimizi hapse
atacak."
Hsiang hatasn farkederek aceleyle Hsien-yanga yrd, bu kez
rakibinin kellesini koparmaya kararlyd. Liu artlar kendisinin aleyhi- neyken
asla savamazd, bylece ehri terketti. Hsiang, Hsien-yangi ele geirdi,
Chinin gen prensini ldrtt ve ehri yakarak yerlebir etti. Liu artk Hsiangn
amansz dmanyd ve Hsiang onu aylarca takip edip sonunda duvarlarla

evrili bir ehirde keye sktrd. Yiyecekleri yetersiz olan, ordusu dalan
Liu bar istedi.
Fan Tseng, Hsiang yine uyard. "Onu bu kez ezmelisin! Eer gitmesine
izin verirsen sonra piman olursun." Ama Hsiang merhametli olmaya karar
verdi. Liuyu, Chuya canl olarak getirmeyi ve kendisini efendisi olarak
tanmaya onu zorlamak istedi. Ama Fann hakl olduu
in
va kt. Liu teslim olmas iin yaptklar grmeleri dikkat dat- ak i
kullanp kk bir orduyla kat. Rakibinin bir kez daha elin-

c en

Kap

gitmesiyle akna dnen Hsiang bir kez daha Liunun pei- ne dt, bu kez
akln kaybetmi gibi grnmesine neden olan b- m|< bir fke iindeydi. Bir
ara arpmada Liunun babasn ele geirdi Hsiang sava srasnda yal
adam kazann bana dikip kar tayftaki Liuya seslendi. "Teslim ol, yoksa
baban canl canl halayaca m ! " Liu sakin bir ekilde karlk verdi. "Ama biz
yeminli kardeleriz, genim babam senin babandr. Eer kendi baban
halamada srar ediyorsan bana da bir kse orba gnder!" Hsiang geri ekildi
ve mcadele devam etti.
Birka hafta sonra savan kzt bir srada Hsiang glerini aklszca
datt ve Liu artc bir saldryla ana garnizonunu kuatt, jlk kez olarak
durum tersine dnmt. Liunun danman Hsiang yok etmesini, ordusunu
ezmesini, acma gstermemesini tavsiye etti. "Onu brakmak bir aslan
yetitirmeye benzer, daha sonra seni yiyecektir," dedi danman. Liu kabul etti.
Sahte bir anlama yaparak Hsiangn savunmasnn rahatlamasn salad,
sonra neredeyse btn ordusunu kltan geirdi. Hsiang kamay baard. Tek
bana ve yayan yrrken geri ekilmekte olan askerlerine rastlad ve Liunun
bana dl koyduunu bilerek seslendi. "Liu Pangn benim bam iin bin
altn ve on bin ailenin arazisinin iletmesini verdiini duydum. Size bir iyilik
yapaym." Sonra kendi boazn kesip hayatna son verdi.

Bir dmann kalnts, bir hastalk ya da yangnn kalnts gibi yeniden harekete
geebilir. Bu nedenle bunlar tamamen yok edilmelidir...
nsan zayf olduunu bildii dmanna asla bovermemelidir. Bir sre sonra saman
ynndaki bir kvlcm gibi tehlikeli hale gelecektir. Kautilya, Hintli Filozof, M.. III. Yzyl

Yorum
Hsiang Yu acmaszln birok olayda gstermiti. Eer bir ama- hizmet
edecekse rakibini ldrmede ender olarak tereddt ederdi.
Ama Liu Pang konusunda farkl

tersine

biimde

tereddt yaamayacakt.

sayg

davranmt.
I

duyuyor

Rakibine
ve

aldatmacayla

onu

yenmeyi

istemiyordu; stnln sa- va

alannda gstermek, hatta zeki
Liuyu teslim olmaya ve kendisine
hizmet etmeye zorlamak istiyordu.
Rakibini her ele geiriinde bir ey
duraksamasna neden oluyordu;
sonuta bir zamanlar arkada
olan bir adama kar duyduu
lmcl bir anlay ve saygyd
bu. Ne var ki, Liuyu ldrmeye
niyetli olduunu aklad, ama
bunu baaramad anda kendi
kyametini

hazrlamt.

Durum

dndnde

Liu

ayn

Bir eyleri baarmaya alanlar

merhamet gstermemelidir.
Kautilya, Hintli Filozof, M.. III. Yzyl
Dmanlarmza
anlay
gsterdiimizde, acma ya da
uzlama umutlarnn bizi onlar
yok etmekten alkoyduunda bizi
bekleyen kader budur. Bu ekilde
yalnzca korkularn ve bize olan
nefretlerini glendirmi oluruz.
Onlar yendik ve aalandlar;
fakat bir gn bizi ldrecek olan
bu fkeli engerek ylanlarn
besleriz. Gc elde etmede byle
bir davrana yer yoktur. Dman
yok edilmeli, ezilmeli ve bizi
rahatsz etmek iin geri dnme

ans elinden alnmaldr. Bu

durum dman haline gelen eski
bir dost iin ok daha dorudur.
lmcl dmanl yneten yasa
yle der: Uzlama olas deildir.
Yalnzca bir taraf kazanabilir ve
tamamen kazanmaldr.
Liu

Pang

renmiti.

dersini

Hsiang

iyi
Yuyu

yendikten sonra bir ifti olu olan

bu adam Chu ordularnn en st
kumandan haline gelmiti. Bir
sonraki dmann da -Chunun
kral, eski lideri- ezdikten sonra
imparator oldu, yolundaki herkesi
ldrd

ve

inin

hkmdarlarndan
tarihe

en
biri

geti,

mparatorluunun

byk
olarak
Han

kurucusu

lmsz Han Kao-tsu.

SINIGAGLIADAK TUZAK Ramironun
idam edildii gn, Cesare [Borgia]
Cesenadan ayrld, paralanm cesedi
kasaba meydannda brakt ve gneye
indi. gn sonra Fanoya vard. Orada
kendisine sadakatleri konusunda

gvence veren Ancona ehrinin elilerini

kabul etti. Vitelozzo
Vitellinin elisi kk Adriyatik
liman olan Sinigagliann paral
askerlerce kuatldn
syledi.
Yalnzca Cenoval Andrea Doriann
idaresindeki kale hl dayanyordu ve
Doria oray Cesaren kendisinden
baka kimseye vermeyi kabul
etmiyordu. Borgia ertesi gn
geleceine dair haber gnderdi, ki bu
da tam paral askerlerin duymak
istedii eydi. Sinigagliaya vardktan
sonra kaleyle kasabay kuatan
gleri arasnda kolay bir av olacakt
Cesare... Paral askerler askeri
glerinin
stn
olduundan
eminlerdi, Fransz mfrezelerin gidii
sonucunda Cesaren yalnzca ok
kk
bir
gle
kaldna
inanyorlard. Aslnda, Machiavelliye
gre, Borgia, Cesenay on bin
piyadeyle -ve bin atla- terketmi,
Sinigagliada tekrar birlemeden nce
paralel hat zerinde ilerlemek iin
adamlarn ikiye ayrmt. Byle
byk bir gle ilerlemesinin nedeni,
Ramiro de Lorcadan ald itirafla
paral askerlerin ellerinde neyin

olduunu
bilmesiydi.
Bylece
tuzaklarn kendi zerlerine evirmeye
karar verdi. Bu hilelerin aheseriydi
ve tarihi Paolo Giovio daha sonra
"muhteem hile" adn vermiti.
31 Aralkta [1502] afak skerken
Cesare, Sinigagliann eteklerine vard...
Cesarem Michelotto Corella tarafndan
idare edilen iki yz mzrakl nc grubu
kanal kprsnde yerini ald... Kprnn
byle etkin bir ekilde kontrol
komplocularn taburlarnn geri
ekilmesini nledi...
Cesare paral askerleri cokulu bir
ekilde selamlayarak kendisine katlmak
zere davet etti... Michelotto, Cesaren
kullanm iin Bernardino Sarayn
hazrlatmt, dk askerleri ieri davet
etti... Adamlar ieri girer girmez arka
taraftan ieri szlen muhafzlar
tarafndan tutuklandlar... Cesare, Vitelli
ve Orsininin ehrin dndaki
askerlerine saldrlmas emrini verdi... O
gece askerleri ortadan kaldrlrken
Michelotto, Bernardino Sarayndaki
Oliveretto ve Vitelliyi bodu...
Borgia bir hamlede eski generallerinden
ve en kt dmanlarndan
kurtulmutu.

The Borgias, Ivan Cloulas, 1989

YASAYA UYMAK

M.S. 625te doan Wu Chao

bir dkn kzyd ve birok ekici I
n olan gen bir kadnd ve bu
yzden mparator Tai Tsungun
hare. I mine aitti.
mparatorluk haremi,
imparatorun gzdesi olmak iin
yanan ca- riyelerle dolu tehlikeli bir
yerdir. VVunun gzellii ve gl
karakteri bu I sava abuk
kazanmasn salad, fakat
imparatorun da dier g|(j erkekler
gibi kaprisli olduunu ve yerine
kolayca bakasnn geebileceini
bildii iin gzlerini gelecekten
ayrmyordu.
Wu

imparatorun

hovarda

olu Kao Tsungu onu yalnz

bana

bulabildii

tek

olas

durumda, yani kraliyet tuvaletinde

kendini rahatlatrken ayartmay
baard.

Bu

durumda

bile

imparator lp Kao Tsung tahta

getiinde lm olan krallarn
btn eleriyle cariyelerinin gele-

ve yasaya bal olduu

imparatorie zerinde younlat.

kadere maruz kald: Ba tra

Bu tam olarak VVunun planlad

edildi,

eydi. Olaydan ksa bir sre

nek

hayatnn

geri

kalann

geirecei manastra girdi. Yedi

sonra

yl boyunca Wu kamak iin plan

mahkm olup idam edildi. Wu

yapt. Yeni imparatorla gizlice

Chao onun yerine imparatorie

balant

olarak ta giydi. Zevk hayatna

imparatorieyle arkada olarak

dkn olan yeni kocas ynetimi

saraya ve kraliyet haremine geri

memnuniyetle Wu Chaoya teslim

dnmesine izin veren olduka

etti. VVu Chao o zamandan beri

srad bir ferman kartmay

mparatorie Wu olarak tannr.

kurarak

ve

kars

ederken

yatmaya
imparatori-

yaltaklanyordu.

devam
|

eye

mparatorie

cinayetten

Artk bylesi byk bir gce

baard. Hareme girdikten sonra

imparatorla

imparatorie

sahip

olmasna

kendini

ramen

hi

hissetmiyordu.

VVu

gvende
Her

yerde

bunu engellemedi, ama imparato-

dmanlar vard; bir an bile ra-

ra

hatlayamyordu.

bir

durumu

vris

kazandrmalyd,

umutsuzdu

ve

Wu

yandayken

VVu

gen

krk
ve

bir

gzel

yeeninin im' j

mkemmel bir mttefikti.

atorun

654te Wu Chao bir ocuk

gzdesi

olacandan

dourdu. Bir gn imparatorie

korkmaya

ziyarete geldi ve o gider gitmez

yemei- Pa pitirdii kille zehirledi.

Wu yeni domu bebei -kendi

675te grnrdeki vris olan kendi

bebeini- | bodu. Cinayet ortaya

olu

ktnda pheler hemen birka

meru, ama artk prensti- ksa bir

dakika

s-

nce

orada

olan

ve

kskan doas herkese bilinen

n6

Kadn

hirlendi. Sonraki olu -gayri

ze

^sonra

srgn

balamt.

uydurma

edildi.

bir

mparator

sula
683te

lnce VVu fadaki olunun taht iin

Yorum
mparatorie

uygun olmadn aklad. Bu da

VVuyu

tanyan

olunun

herkes onun enerjisi ve zeksndan

anlamna

sz eder. O dnemde hrsl bir

geliyordu. Bu ekilde VVu lkeyi

kadn iin imparatorluk hareminde

ynetmeye devam etti.

birka yl ve sonra mr boyu

en

kk,

imparator

en

yetersiz

olmas

Sonraki be yl iinde saysz

manastra kapanma dnda bir

saray darbeleri oldu. Hepsi baar-

eref yoktu. VVu zirveye doru

oldu ve btn komplocular idam

kademe

edildi. 688 ylna kadar VVuya

deer ykseliinde hibir zaman

ydan okuyacak kimse kalmamt.

acemice davranmamt. Herhangi

me

Kendisinin Budann ilahi torunu

ocuunu iddia etti ve 690da arzular
sonunda yerine getirildi: Ad inin

Kutsal

ve

lahi

"mparatorie"si

oldu.
Wu imparatorie oldu, nk
nceki Tang hanedanndan geriye
kimse

kalmamt.

Bylece

kendisine meydan okunmadan on

yl akn bir sre ve nispeten bar
iinde ynetti lkeyi. 705te seksen
yanda

tahttan

feragat

etmeye

zorland.
En byk zafere ulamak iin acmasz
olmalsnz.
Napoleon Bonaparte, 1769-1821

kademe,

ama

dikkate

bir tereddtn, bir anlk zayfln

sonunu getireceini biliyordu. Bir
dmandan her kurtuluunda bir
yenisi kyorsa zm basitti; ya
onlar ezecek ya da lecekti. Ondan
nce gelen imparatorlar da zirveye
giden ayn yolu ^kip etmilerdi,
fakat VVu -bir kadn olarak g
kazanmak iin hi an-

Sl

yoktu-

daha da acmasz olmalyd.

mparatorie VVunun krk yllk
iktidar in tarihindeki en uzun iktidarlardan biridir. Gce doru kanl
ykselii iyi bilinse de inde dne

min

en

yetenekli

ve

etkin

hkmdar
edilmektedir.

olarak

kabul

I
Rahip lmekte olan spanyol devlet adamna ve General Ramon Mar/a Narvaeze (1800-1868)
sordu. "Ekselanslar btn dmanlarn affeder mi?" Narvaez, "Dmanlarm affetmek
zorunda deilimdiye cevap verdi. "Ben hepsini ldrttm."

GCN ANAHTARLARI
Bu yasay gsteren iki hikyenin inden gelmesi bir rastlant deildir. in
tarihi hayatta braklan ve geri dnp merhamet gsterenin peine den dman
rnekleriyle doludur. "Dman ezmek" M..
IV. yzylda Sava Sanatnm yazar Sun-tzunun stratejik ilkesidir. Fikir basittir:
Dmanlarnz sizin iin kt eyler diler. Sizi yok etmekten baka istedikleri bir
ey yoktur. Eer onlarla olan mcadelenizde acma veya uzlama umuduyla yar
yolda ya da yolun drtte n getikten sonra durursanz onlar yalnzca biraz
daha kararl, daha kzgn hale getirmi olursunuz ve bir gn intikam alrlar.
imdilik arkadaa davranabilirler, ama bu yalnzca onlar yendiiniz iindir.
Uygun zaman beklemekten baka yapacak bir eyleri yoktur.
zm: Acmayn. Dmannz onlarn sizi ezecei kadar ezin. Sonu
olarak dmannzdan gelmesini umabileceiniz tek bar ve gvenlik onlarn
ortadan kaybolmalardr.
Sun-tzu ve genel olarak in tarihinin sadk okuyucusu olan Mao Tse-tung bu
yasann nemini biliyordu. 1934te, o zamandan beri Uzun Mart olarak bilinen
dnemde komnist lider ve kt donanml
75.1askeri, Chiang Kai-shekin ok daha byk ordusundan kamak iin Bat
inin ssz dalarna ekildi.
Chiang canl tek bir komnist bile brakmamaya kararlyd ve birka yl
sonrasna kadar Maonun askerlerinin says 10.000den aa inmiti. Aslnda
inin Japonya tarafndan igal edildii 1937ye kadar Chiang, komnistlerin artk
bir tehdit olmadn dnmeye balamt. Takipten vazgemeyi tercih etti ve
Japonya zerine younlat. On yl sonra komnistler Chiangn ordusunu
bozguna uratacak kadar gelimiti. Chiang eskilere dayal dman ezmenin
hikmetini unutmutu; Mao ise unutmamt. Chiang ve askerlerini Tayvan
I

Adasna
kadar kovalad. Bugn inde Chiangn rejiminden geriye hihfrey kalmadl'
p "psman ezmenin" ardndaki hikmet Incil kadar eskidir. lk uygu- v/cs> K |ZI'

pa

Den z

' ' Yahudiler iin ikiye ayrd, sonra suyu kendilerini

(<ip etmekte olan

ta

Msrllarn zerine salan, bylece "geriye hibirinin kalmad" srada bu hikmeti

97 -

Tanrnn kendisinden renen Musa olabilir Musa On Emirle Sina Dandan

dnp insanlarn Altn Buza- ya taparken bulduunda btn sulular kltan
geirtti. Ve lmeden hemen nce en sonunda Vaadedilmi Topraklara girmek
zere olan takipilerine, Canaan kabilelerini yendiklerinde onlar "tamamen yok
etmeleri gerektiini... onlarla bir anlama yapmamalarn ve onlara acma
gstermemelerini" syledi.
Tam zaferin amac modern savan bir nermesidir ve bata gelen sava
filozofu Cari von Clausevvitz gibiler tarafndan bir prensibe balanmtr. Von
Clausevvitz, Napoleonun harektlarn analiz ederek, "Dman glerinin
dorudan imhasnn her zaman baskn dnce olmas gerektiini iddia
ediyoruz... Byk zafer bir kez kazanldktan sonra dinlenmeden, soluklanma
boluundan sz edilmemeli... yalnzca takipten, yine dmann peine
dmekten, bakentini ele geirmekten, kaynaklarna, lkeye yardm ve rahatlk
veren dier her eye saldrmaktan konuulmaldr," eklinde yazmtr. Bunun
nedeni, savatan sonra srann grmelere ve lkenin snrlarnn belirlenmesine gelmesidir. Ve eer yalnzca ksmi bir zafer kazandysanz savala
kazandnz grmelerde kanlmaz olarak kaybedersiniz.
zm basittir: Dmanlarnza hi seenek tanmayn. Onlar yok edin,
lkeleri sizin olsun. Gcn amac dmanlarnz tamamen kontrol etmek, sizin
isteinize itaat etmelerini salamaktr. Yar yola kadar Sdemezsiniz. Eer
seenekleri olmazsa sizin emirlerinize uymaya zorlanacaklardr. Bu yasann
sava alannn ok tesinde kullanmlar

Var

dr. Grme kazandnz zaferi yok

edecek sinsi bir ylandr, bu edenle dmanlarnza grecek bir ey, bir umut,
manevra yapacak bir alan brakmayn. Onlar yenilmitir, hepsi bu kadar.
unun farkna varn: G mcadelenizde rekabet douracak ve dman
yaratacaksnz. Yenemediiniz, ne olursa olsun dmannz

olarak kalacak insanlar olacaktr. Fakat bilerek ya da bilmeyerek on| 9r zerinde ne

tr yaralar aarsanz an nefretlerini kiisel olarak almayn. Yalnzca aranzda bir
bar olasl bulunmadn kabul edin zellikle de siz gc elinizde tuttuunuz
srece. Eer etrafnzda do! lamalarna izin verirseniz gnn geceyi takip ettii
kadar kesin bir ekilde intikam almaya alacaklardr. Kartlarn gstermeleri iin
beklemek ok aptalcadr; mparatorie Wunun bildii gibi o zaman 0k ge
olacaktr.
Gereki olun: Etrafnzda byle bir dmanla asla gvende olamazsnz.
Tarihteki dersleri, Musa ve Maonun bilgeliini hatrlayn. Asla yar yola kadar
gitmeyin.

98 -

Kukusuz bir cinayet meselesi deil, uzaklatrma meselesidir bu. Etkili bir
ekilde zayflatlp sonra saraynzdan sonsuza dek uzaklatrlan dmanlarnz
zararsz hale gelirler. yileme ve size zarar verme umutlar yoktur. Eer
uzaklatrlmazlarsa en azndan size kar planlar kurduklarn bilin ve arkadam
gibi

yapmalarna

aldrmayn.

Bylesi bir

durumda tek

silahnz

uyank

oluunuzdur. Eer onlar derhal uzak- latramazsanz, bunu yapmak iin en

uygun zaman kollayn.

maj: Ayanzn altnda ezilen ama canl braklan bir engerek ylan
harekete geip sizi ifte doz zehirle sokacaktr. Ortalkta braklan dman
tekrar salna kavuturduunuz yar l bir engerek ylan gibidir.
Zaman zehirin daha da glenmesini salar.
Otorite: nsanlar ya sevilmeli ya da yok edilmelidir; kk yaralanmalar iin intikam alacaklardr, fakat byk yaralar iin bunu
yapamazlar; bu nedenle birine verdiimiz zarar o kadar byk olmaldr
ki, intikamndan korkmamza gerek kalmamaldr (Niccolo Machiavelli,
1469-1527).

Bu yasaya ender olarak aldrmazlk edilmelidir, ama bazen eer byle bir ey
mmknse dmanlarnzn kendi kendilerini yok etmelerine izin vermek, sizin
elinizden ac ekmelerini salamaktan daha iyidir. rnein, savata iyi bir general
bir orduya keye sktrld1 srada saldrrsa askerlerinin canlarn dilerine
takarak savaacaklarn bilir. O halde bazen bir ka yolu brakmak daha iyidir.
Geri ekilirken Kendilerini yorarlar ve sonunda geri ekilmek sava alannda zarar
grmekten

daha

fazla

morallerini

bozar.

Dolaysyla

birini

ipin

ucuna

aladnzda -ama ancak iyileme ans olmadndan iyice emin olduktan

sonra- kendi kendisini asmasna izin verebilirsiniz. Kendi y kmlarnn aracs
olmalarn salayn. Sonu ayn olacaktr ve siz kendinizi o kadar kt
hissetmeyeceksiniz.
Son olarak, bazen bir dman ezerken onlarn iine o derece ac
doldurursunuz ki, intikam planlar iin yllar geirirler. Versailles Anla- masnn
Almanlar zerinde byle bir etkisi vard. Bazlar uzun d nemde hogr
gstermenin daha iyi olduunu iddia edebilir. Sorun u ki, hogrnz baka bir
riski de ierir; hl kin gden dman tevik edebilir, ama dmann bu kez
hareket edecek bir alan vardr. Dmannz ezmek neredeyse her zaman daha

99 -

akllcadr. Eer yllar sonra intikam almay planlyorsa savunmay brakmayn,

ama onu tekrar ezin.

YASA 16
SAYGI VE EREFNZ ARTTIRMAK N
YOKLUU KULLANIN
HKM

ok fazla dolam fiyatlar drr: Ne kadar fazla grlr ve

hakknzda ok ey duyulursa o kadar sradan grnrsnz. Eer u
anda bir grup iinde kendinize belirli bir yer edindiyseniz, geici bir sre
onlara katlmamanz, hakknzda daha fazla konuulmasn, hatta size
daha fazla hayranlk duyulmasn salar. Ne zaman gitmeniz gerektiini
renmelisiniz. Ktlk yaratarak deeri ykseltin.
YASAYA UYMAK YE YASAYI NEMEK
Sir Guillaume de Balaun ortaalarda Fransann gneyinde dolap kaleden
kaleye giden, iirler okuyan ve mkemmel valyeyi oynayan bir halk ozanyd.
Javiac kalesinde hanedann gzel hanm Ma- dame Guillelma de Javiacla
tanp k oldu. Ona arklarn syledi, iirlerini okudu, onunla satran oynad
ve yava yava madam da ona k oldu. Guillaumeun kendisiyle birlikte
seyahat eden ve kaleye kabul edilen Sir Pierre de Barjac adnda bir arkada
vard. Ve Pierre de Javiactaki bir bayana, zarif ama abuk fkelenen bir yapya
sahip olan Viernettaya k oldu.
Bir gn Pierrele Viernetta iddetli bir ekilde kavga ettiler ve Vier- netta onu
kovdu. Pierre bu zarar tamir etmesine ve tekrar Viernet- tann gzne girmesine
yardm etmesi iin arkada Guillaumea bavurdu. Guillaume bir sre iin
kaleden ayrlmak zereydi, ama birka
ir

fta sonra geri dnnde sihrini gerekletirdi ve Pierrele Viernetta

100 -

tiar. Pierre aknn on kat arttn, barmann ardndan gelen ktan daha
byk bir ak olmadn dnyordu. Anlamazlk ne adar gl ve bykse
bar ve yeniden yaknlamayla gelen duygunun o kadar tatl olduunu
sylemiti Guillaumea.
Bir halk ozan olarak Guillaume akn her trl zevk ve acsn yaam
olduu iin kendisiyle gurur duyuyordu. Arkadan dinlerken o da kavgadan
sonra barmann verdii mutluluu renmek istedi. Bu nedenle Lady
Guillelmaya byk bir fke duyuyormu gibi yapt, ak mektuplar gndermeyi
kesti ve birdenbire kaleden ayrlp uzakta kald, hatta festival ve avlarda bile
geri dnmedi. Bu durum gen leydiyi ileden kard.
Leydi Guillelma ne olduunu renmek iin Guillaumea haberci ler
gnderdi, ama o hepsini geri evirdi. Btn bunlarn leydiyi kzdracan,
kendisini Pierre gibi barmak iin yalvarmaya zorlayacan dnyordu.
Ancak yokluunun etkisi ters oldu. Guillelma onu daha da fazla sevdi. Artk
leydi kendisini takip ediyor, araclar ve ak mektuplar gnderiyordu. Bu hi
duyulmam bir eydi, bir leydi asla bir halk ozannn peinden komazd. Ve
Guillaume bundan holanmad. Leydi Guillelmann creti karsnda onun
vakarndan bir eyler kaybettiini dnyordu. Artk planndan emin olmad
gibi bu leydiden de emin deildi.
Sonunda Guillaumedan aylarca haber alamayan Leydi Guilelma vazgeti.
Artk arac gndermiyordu. Guillaume merak etmeye balad, belki de leydi
kzmt. Belki de plan ie yaramt. Ne kadar kzgnsa o kadar iyiydi. Daha
fazla beklemeyecekti, bar zaman gelmiti. Bylece en iyi elbisesini giydi,
atna en gzel rtsn rtt, muhteem bir mifer seip Javiaca doru yola
kt.
Sevgilisinin dndn duyan Guillelma onu grmeye kotu, nnde diz
kt, onu pmek iin peesini kard ve fkesine her nasl neden olduysa
kendisini affetmesi iin yalvard. Guillaumeun aknlk ve umutsuzluunu
hayal edebilirsiniz; plan kt bir ekilde baarsz olmutu. Leydi kzgn deildi,
hi kzmamt ve yalnzca kt. Guillaume hibir zaman kavgann ardndan
gelen barmay yaaya- 1
mayacakt. Onu imdi grd ve hl o zevki tatmay istedii iin bj r kez daha
denemeye karar verdi. Sert szckler ve tehditkr hareket, lerle onu uzaklatrd.
Leydi giderken onu bir daha hi grmeyecejne yemin ediyordu.
Ertesi sabah ozan yaptndan piman oldu. Javiaca geri dnd ama leydi
onu kabul etmiyordu ve uaklarnn onu tepelerin ardna kadar kovalamasn
emretmiti. Guillaume kat. Odasna geri dndnde yere kp alamaya

101 -

balad. Korkun bir hata yapmt. Sonraki yl iinde leydiyi gremeyerek

yokluu, korkun yokluu yaad ve bu da yalnzca akn alevlendirdi. En gzel
iirlerinden birini yazd: "arkm Af Dualaryla Ykseliyor." Ve Guillelmaya ne
yaptn aklayan ve at dileyen mektuplar gnderdi.
Uzun abalar sonucunda Leydi Guillelma onun gzel arklarn, yakkl
grnn, dans ve ahinle avlanmadaki becerilerini hatrlayarak onu geri
istediini farketti. Zalimliinin cezas olarak sa elinin sere parmann trnan
skp acsn anlatan bir iirle kendisine gndermesini istedi.
Guillaume bunu yapt. Sonunda Guillaume de Balaun merak ettii duyguyu
tadabildi, arkada Pierreinkini bile aan bir barmayd bu.
YZEN TAHTA PARALARI Bu yaamdaki ainalk her eyin
skc grnmesine neden olur, nk korkun ya da garip grnen ey, gzlerimize
almak iin zaman verildiinde olduka sradan grnr. Bu konuya girmiken unu
da syleyeyim: Sahilde nbet tutan ve ok uzakta yzen bir ey grnce elinde
olmadan, "Yelkenli! Yelkenli! Gl savalar!" diye baran nbetiler olduunu
duymutum. Be dakika sonra grnen ey bir posta gemisidir, sonra bir kayk, sonra
balya ve en son olarak da yzen birka tahta parasdr. Bu hikyenin uyaca ok
sayda insan biliyorum: uzaktayken byk gibi grnen ama yakna gelince pek bir
eye benzemeyen insanlar...
Seilmi Masallar, Jean de La Fontaine, 1621-1695
yorum
garmann verdii zevki kefetmeye alrken Guillaume de Ba- i aun
kanlmaz bir ekilde varlk ve yokluk yasasnn gereini yaamt. Bir ilikinin
banda dierinin gznde varlnz arttrmalsnz. ger kendinizi ok erken yok
ederseniz unutulabilirsiniz. Ama sevgilinizin duygular bir kez size balandktan ve
ak duygusu kristalletikten sonra yokluk bu duyguyu alevlendirir ve coturur.
Yokluunuz iin bir neden gstermemeniz daha da heyecan verir: Dier kii bir
hata yaptn sanr. Siz uzaktayken sevgilinizin hayalgc harekete geer ve
uyarlan hayalgc sevginin daha da glenmesinden baka bir ey yapmaz.
Bunun tersine Guillelma, Guillaumeun peine dtke Guillaume leydiyi o kadar
az seviyordu; leydinin ele gemesi ok kolayd, adamn hayalgcne hi yer
brakmyordu, bu nedenle duygular bozulur gibi oluyordu. Sonunda ona mesajlar
gndermeyi kestikten sonra Guillaume yeniden nefes alabilmeyi baard ve
planna geri dnd.
HOROZUN ERDEMLER DkAiye hizmet eden Tien Jao belirsiz konumuna kzarak
efendisine, "K rdei gibi ok uzaklara gideceim," der.

102 -

"Bununla ne demek istiyorsun?" diye sorar dk.

"Horozu gryor musunuz?" diye cevap verir Tien Jao. "bii, inceliin semboldr; gl
peneleri gcn iaretidir; her trl dmanla savama creti cesaretini gsterir; yiyecei
olduunda bakalarn davet etme igds yardmseverlii gsterir; ve son olarak, gece
boyunca zaman konusundaki dakiklii bize drstln gsterir. Bununla birlikte bu be
erdeme ramen horoz masanzdaki tabanz doldurmak iin her gn ldrlyor. Neden?
Nedeni kolayca bulunur olmas. te yandan k rdei bir uuta yz mil aar.
Bahenizde dinlenirken balklarnzla, kaplumbaalarnzla beslenir ve darlarnz gagalar.
Horozun be erdeminin hibiri onda olmamasna ramen bu kuu ender bulunduu iin
dllendiriyorsunuz. Bu nedenle k rdei gibi uzaklara uacam."
Antik in Kssas, Yu Hsiu Sen, ed., 1974
Geri ekilen, az olan birdenbire sayg ve onurlandrmay hak ediyor gibi
grnr. ok uzun sre kalan, varlyla bizi boan ey onu kt msememize
neden olur. Ortaada leydiler srekli olarak valyeler), ni sevgi testlerine tabi
tutuyorlar, onlar uzun ve zorlu snavlara gnderiyorlard; hepsi yokluk ve varlk
kalb yaratmak iindi. Gerekten Guilig. ume balangta leydisini terketmeseydi
leydi onu gitmeye zorlayabilir kendi yokluunu yaratabilirdi.
Yokluk kk ihtiraslar yok eder ve byk olanlar alevlendirir, tpk rzgrn mum alevini
sndrp yangn krkledii gibi.
La Rochefoucauld, 1613-1680

YASAYA UYMAK
Asurlular Asyay uzun yzyllar boyunca demir yumrukla ynetmilerdi.
Ancak, M.. VIII. yzylda Medea halk (bugn rann kuzeybatsdr) bakaldrd
ve sonunda zgrlne kavutu. Artk Medeal- larn yeni bir hkmet kurmalar
gerekiyordu. Her tr despotluktan kanmaya kararl bir ekilde herhangi birine en
stn gc vermeyi ya da krallk kurmay reddettiler. Ama bir lider olmakszn lke
ksa sre iinde bir kargaann iine dt ve birbirleriyle savaan kylerden
oluan kk krallklara blnd.
Byle bir kyde Deioces adnda bir adam yayordu, adil alveri ve
anlamazlklar zme yeteneiyle nlenmiti.
Bunu o kadar iyi baaryordu ki, ksa sre iinde blgedeki her trl atma
ona getirilir olmu ve gc gitgide artmt. Tm blgede yasalarn saygnl
kalmam, yarglar yolsuzluk yapyordu. Artk kimse davalarn mahkemelere
gtrmyor, bunun yerine iddete bavuruyorlard. Deiocesin bilgelii, rvet
almay ve tarafszlyla ilgili szler ortala yaylnca btn Medea kyleri her

103 -

trl davalarn halletmek iin ona bavurmaya balad. Ksa sre iinde lkede
adalet konusunda sz sahibi olan tek kii haline geldi.
Deioces gcnn doruklarndayken birdenbire skldna karar verdi. Artk
yarg sandalyesinde oturmayacak, davalar dinlemeyecek, kardeler ve kyler
arasndaki anlamazlklar gidermeyecekti. Baka insan-

104 -

sorunlaryla ok fazla uraarak kendi ilerini ihmal ettiinden yak- emekli

oldu. lke bir kez daha kargaaya girdi. Deioces gibi g-

bir yargcn anszn

ekiliiyle su artt ve yasaya saygszlk hi olmad kadar byd. Btn

kylerden gelen insanlar bu amazdan nasl Kacaklarna karar vermek iin bir
toplant dzenlediler. "Bu artlar altn- dabu lkede yaamaya devam edemeyiz,"
dedi bir kabile lideri. "Yneti- cj olarak birimizi atayalm, bylece dzenli bir
hkmetin ynetimi altn-

da

yaayalm, yoksa bu kargaada hepimiz evlerimizi

kaybedeceiz."
Ve bylece Asurlularn zorbal altnda ok ekmi olmalarna ramen
Medeallar yine monari kurup bir kral semeye karar verdiler. Ynetici olarak en
ok istedikleri insan kukusuz adil Deiocesti. Artk Kylerin kavgas ve
ekimesiyle daha fazla ilgilenmek istemedii iin ikna edilmesi zordu, ama
Medeallar yalvarp yakardlar; onsuz lke kanunsuz bir devlet haline gelmiti.
Deioces sonunda kabul etti.
Ama baz artlar vard. Onun iin muhteem bir saray ina edilecekti,
korumalar olacakt ve bakent onun lkeyi idare edebilecei bir yerde kurulacakt.
Btn bunlar yapld ve Deioces sarayna yerleti. Bakentin ortasndaki saray
duvarlarla evrilmiti ve sradan insanlar ieri kesinlikle giremiyordu. Deioces
ondan sonra iktidarnn artlarn koydu: Onun yanna girmek yasakt. Kralla
iletiime girmek ancak haberciler yoluyla mmknd. Kraliyet sarayndaki hi
kimse onu haftada birden fazla gremeyecekti ve o da yalnzca izinle olacakt.
Deioces elli yl boyunca ynetimi elinde tuttu, Medea mpara- torluunu
geniletti ve daha sonra byk-byk-byk torunu tarafndan kurulacak olan Pers
mparatorluu iin temeli oluturdu. Dei- ocesin iktidar srasnda insanlarn ona
olan saygs giderek tapnma eklini ald. Onun yalnzca bir lml deil, tanrnn
olu olduuna
inanyorlard.
Y

orum
Deioces byk hrslar olan bir adamd. lkenin gl bir lidere 'htiyac

olduuna ve kendisinin bu iin adam olduuna ok erken ka- rar vermiti.

iktidar / F: 12

Anarinin kucandaki bir lkede en gl adam yarg ve f kemdir. Bu

yzden Deioces kusursuz adaleti olan bir insan olarak Cin. lenerek kariyerine
balad.
Bununla birlikte bir yarg olarak gcnn doruklarndayken y 0^ luk ve varlk
yasasn anmsad. Bu kadar ok kiiye hizmet verirken ok fazla grlr, ok kolay
eriilir olmutu ve daha nce tadn kar- d saygy kaybetmiti. nsanlar onun
hizmetini ylece kabul ediyor- lard. stedii g ve saygy yeniden elde etmesinin
tek yolu tamamen geri ekilmek ve Medeallarn onsuz hayatn nasl olduunu
grmelerini salamakt. Bekledii gibi gelip kendilerini idare etmesi iin ona yalvarmlard.
Deioces bu gerei kefettikten sonra yasay sonuna kadar uygulad. Halknn
kendisi iin ina ettii sarayda birka saray mensubu dnda onu gren kimse
yoktu ve onlar da ender olarak grebiliyorlard. Herodotusun yazd gibi: "Eer
onu allm bir ekilde grrlerse bunun kskanlk ve kzgnla neden olmas
riski vard, o zaman da komplolar gelirdi; ama eer kimse onu grmezse onun
insandan farkl bir varlk olduuna dair efsane geliirdi."
Bir adam Dervie yle dedi:"Neden seni daha sk grmyorum?"
Dervi cevap verdi. "nk Neden beni grmeye gelmiyorsun?
szlerinin Neden geldin yine? szlerinden daha gzel olduunu dnyorum."
Molla Jami, dris ahn Rya Karavanndan alnt, 1968

GCN ANAHTARLARI
Dnyadaki her ey varlk ve yoklua dayanr. Gl bir varolma, g ve dikkati
size eker, etrafnzdakilerden daha ok parlarsnz. Ama ok fazla grnmenin ters
etki yapaca bir noktaya ulamak da kanlmazdr. Ne kadar sk grlr ve
duyulursanz deeriniz o kadar der. Alkanlk haline gelirsiniz. Farkl olmay ne
kadar denerseniz deneyin, siz nedenini bilmeden insanlar gitgide daha az sayg
duyma- ya balarlar size. nsanlar sizi bilinsizce bir kenara itmeden doru ar- da
kendinizi geri ekmeyi renmelisiniz. Saklamba oyunudur bu.
gu yasann doruluu ak ve batan karma konularnda en ko- sekilde
grlebilir. likinin balang aamasnda sevgilinin yoklu- ^ nayalgGnz
uyarr, onun etrafnda bir tr hale oluturur. Ama ok fa zla bildiinizde,
hayalgcnzn hareket edecei alan kalmadnda bu hale yok olur. Sevilen kii
herhangi biri gibi olur, varl ylece kabul edilen biri. On yedinci yzylda Fransz
saray mensubu isjinon de Lenclosun srekli olarak sevgiliden kendini ekmeyi

178 -

tavsiye etmesinin nedeni budur. "Ak hibir zaman alktan lmez, ama hazmszlktan lr," demitir.
Kendinize herhangi biri gibi davranlmasna izin verdiinizde artk ok getir,
yutulmu ve sindirilmisinizdir. Bunu nlemek iin dier ki iyi sizin varlnza a
brakmalsnz. nsanlar sizi sonsuza dek kaybedebilecekleri olaslyla tehdit
ederek sayglarn zorlayn; varlk ve yokluk kalb oluturun.
ldnzde sizinle ilgili her ey farkl grnr. Ani bir sayg atmosferiyle
kuatlrsnz. nsanlar size ynelttikleri eletirilerini, sizinle tartmalarn hatrlarlar,
pimanlk ve sululukla dolarlar. Asla dnmeyecek olan bir varl zlerler. Ama siz
lene dek beklemek zorunda deilsiniz. Bir sre iin tamamen ekilerek lmeden
nce bir tr lmnz yaratn. Geri dndnzde sanki lmden geri dnm
gibi olacaksnz, yeniden canlanma havas evrenizi kuatacak ve insanlar sizin
dnnzle rahatlayacaklar. Deioces byle kral oldu.
Napoleon, "Eer sk sk tiyatroda grnrsem insanlar beni fark- etmezler,"
dediinde varlk ve yokluk yasasn kabul etmi oluyordu. Bugn imgeler seliyle
varla boulan dnyada geri ekilme oyunu ok daha gldr. Artk ne zaman
geri ekileceimizi bilmiyoruz ve hibir ey zelmi gibi grnmyor, bu yzden
kendi seimiyle ortadan kaybolan birine sayg duyuyoruz. Romanc J. D. Salinger
ve Tho- ^as Pynchon ne zaman ortadan kaybolacan bilerek kltvri takipi-

ler

yaratmt.
Bu yasann daha sradan olan, ama gereini ok daha iyi gste-

rer

> bir baka

rnei, ekonomi bilimindeki ktlk ilkesidir. Piyasadan bir yi ekerek ani bir deer
yaratrsnz. On yedinci yzylda Hollandadaki st snf laleyi yalnzca gzel bir
iek olmaktan teye geir- '
mek istemiti, onun bir tr stat sembol olmasn istiyorlard. ie azaltarak,
bulunmasn neredeyse olanaksz hale getirerek daha son r lale lgnl denilen
eyi krklediler. Tek bir iek arlndan altn deerindeydi. Benzeri ekilde,
iinde bulunduumuz yzylda $a. nat eseri satcs Joseph Duveen satt
tablolarn mmkn olduuncg az ve ender bulunur olmasnda srar ediyordu.
Fiyatlarn ve statlerini ykseltmek iin btn koleksiyonlar toplayp bodrumunda
saklamt Satt tablolar, yalnzca resim olmann tesine gemiti; feti nesnele,
riydi ve deerleri ender olularyla artyordu. "stediiniz btn resim- leri tanesi
be bin dolara alabilirsiniz, bu ok kolay," demiti bir keresinde. "Ama tanesi
eyrek milyon dolara resim almak, ite bu marifet gerektirir!"
Ktlk yasasn becerilerinize uygulayn. Dnyaya teklif ettiiniz eyin ender,
zor bulunur olmasn salayn ve deerini hemen arttrn.

179 -

ktidardakilerin istendiklerinden fazla kaldklar anlar gelir. Onlardan bkarz,

onlara olan saygmz kaybederiz; onlar dier insanlardan farkl grmeyiz, yani
onlar olduka kt grrz, nk kanlmaz olarak, gzmzdeki u anki
konumlarn eski konumlaryla kyaslarz. Ne zaman geri ekileceini bilmek bir
sanattr. Eer doru yaplrsa kaybettiiniz saygy ve gcnzn bir ksmn
yeniden kazanrsnz.
On altnc yzyln en byk hkmdar spanya, Hapsburg imparatoru Kral V.
Charlest. Bir zamanlar Avrupann ounu ve Yeni Dn- yay iine alan bir
imparatorluu ynetmiti. Ama gcnn doruklarnda 1557 ylnda emekli olarak
Yuste manastrna ekildi. Btn Avrupa bu ani ekilmenin etkisinde kald; ondan
nefret eden ve korkan herkes birdenbire onun harika biri olduunu sylemeye ve
onu bir aziz gibi grmeye balad. Daha yakn dnemlerde film aktristi Greta Garbo
1941de emekli olduunda hi olmad kadar hayranlk toplad. Bazlar iin
yokluu ok erken olmutu, otuzlu yalarn ortasnday- d, ama o seyircinin
kendisinden bkmasn beklemek yerine akll bir ekilde kendi artlaryla geri
ekilmeyi yelemiti.
Kendinizi ok fazla eriilir klarsanz etrafnzda yarattnz halenin gc
azalr. Oyunu tersine evirin: Kendinizi daha eriilmez kln ve varlnzn gcn
arttrn.
maj: Gne. Yalnzca yokluuyla takdir edilebilir. Yamurlu

ler ne kadar uzun

srerse gne o kadar istenir. Ama ok scak gnlerde gne bunaltr. Kendinizi
gizli tutmay renin ve insanlarn dnnz istemelerini salayn.
Otorite: Sayg uyandrmak iin yokluk yaratn. Eer varlk hreti azaltyorsa
yokluk arttrr. Yokken bir aslan gibi sayg gren bir adam varken sradan ve
gln biri haline gelir. Yetenekler eer onlara ok fazla alrsak parltlarn
kaybeder, nk zihnin d kabuu iindeki zengin zden daha kolay grlr.
nde gelen bir dhi bile emeklilii kullanr, bylece insanlar ona hayranlk duyar ve yokluuyla uyanan istek, sayg uyandrr (Baltasar Gracin, 1601-1658).
an

Bu yasa yalnzca belirli bir g dzeyine ulaldnda uygulanr. Geri ekilme

ihtiyac ancak varlnz oturttuktan sonra doar; ok erken ayrlrsanz sayg
uyandrmaz, yalnzca unutulursunuz. Dnya sahnesine ilk knzda tannabilir,
kopyalanabilir ve her yerde grnebilir bir imaj yaratn. Bu statye ulaana dek
yokluk tehlikelidir, alevleri krklemek yerine sndrecektir.

180 -

Benzeri ekilde ak ve batan karma konularnda yokluk ancak dier kiiyi

imgenizle kuattnzda, her yerde sizi grmeye baladnda etkilidir. Her ey
sevgilinize sizi hatrlatmaldr, bylece siz uzaklamay setiinizde sevgiliniz hep
sizi dnyor, zihin gzleriyle hep sizi gryor olacaktr.
unu unutmayn: Balangta ortadan kaybolmayn, tersine her yerde hazr ve
nazr olun. Yalnzca grlen, takdir edilen ve sevilen bir ey yokluunda zlenir.

YASA 17

NCEDEN
KESTRLEMEZLK
HAVASI
YARATARAK
EVRENZE
KORKU SALIN

tersine evirin: Bilerek tahmin

edilemez olun. Bir tutad ya
da amac yokmu gibi grnen
bir
davran
onlarn
dengelerini
bozacak
ve
hareketlerinizi
aklamaya
alrken
yorgun
deceklerdir.
Arya
gtrldnde bu strateji
dierlerinin gzn korkutur.

YASAYA UYMAK
1972de satran ampiyonu Boris
Spassky,

rakibi

Bobby

Fischeri

zlandada, Reykjavikte sabrszlkla

bekliyordu. ki adam Dnya Satran

HUKUM

ampiyonas

iin

buluma

nsanlar alkanlklarna son

derece bal, dierlerinin
davranlarnda benzerlikler
grmeye doyumsuz ihtiya
duyan
yaratklardr.
Davranlarnzn
nceden
tahmin edilebilir oluu onlara
kontrol duygusu verir. Durumu

programlamlard, fakat Fischer zamannda gelmedi ve ma beklemeye

alnd. Fischerin dl olarak konan
parayla, parann datlma ekliyle,
man

zlandada

yaplmasnn

lojistikleriyle ilgili sorunlar vard. Her

an geri ekilebilirdi.

181 -

Spassky

sabrl

olmaya

Bir tr zihinsel oyun mu oynuyordu?

alyordu. Rus patronlar Fischerin

Yoksa

onu aaladn dnyorlar ve

Spasskyden

ona kp gitmesini sylyorlard, ama

Toplanan byk ustalara ve Spasskye

Spassky bu ma istiyordu. Fischeri

gre Brooklynden gelen bu gen

yenebileceini biliyordu ve kariyerinin

ocuk

en

byk

zaferini

hibir

Bobby

Fischer,
korkuyor

korkun

Boris
muydu?

bir

tedirginlik

ey

yayordu. 5:09da, yani man iptaline

bozamayacakt. "Yani btn al*

tam bir dakika kala Fischer ortaya

malarmz bir sonu vermeyebilir,"

kt.

dedi Spassky bir arkadana. "Ama

Satran

turnuvasnn

ilk

ma

yapab^r'z ki? Bu Bobbynin hamlesi.

nemliydi, nk sonraki aylarn to-

Gelirse

nunu belirliyordu. ou kez de iki

oynarz.

Gelmezse

oyuncunun

kendilerini

insan inisiyatife sahiptir."

ynamayz- ntihar etmek isteyen bir

hazrlayp

birbirlerinin

Fischer

sonunda

sava

iin

stratejilerini

Reykjavike

okumaya alt yava ve sessiz bir

geldi, ama sorunlar ve iptal tehdidi

mcadele eklinde geerdi. Bu oyun

yryordu. Man yaplaca salonu

farklyd. Fischer korkun bir hamleyi

sevmemiti,

ok

klandrmay

eletirdi

erken

yapmt,

belki

de

Kameralarn sesinden ikyet etti,

kariyerinin en kt hamlesiydi bu ve

hatta o ve Spasskynin oturmak zorunda

Spassky onu yakalaynca vazgemi

olduu

hi

gibi grnd. Ama Spassky, Fischerin

holanmamt. Artk Sovyetler girlii

asla vazgemeyeceini biliyordu. ah

inisiyatifi

matla

koltuklardan
ele

alp

bile
adamn

geri

ekmekle tehdit ediyordu.

Blf

grnte

ie

karlatnda

yarad.

Derken

insan

grmelerden
oynamay

kabul

sonuna

Ne var ki, bu kez geri ekilmi gibiydi.

Beklemekle geen onca haftadan,

ileden

bile

kadar mcadele eder, rakibini yorard.

birdenbire

btn

salonda

karan

sonsuz

uultuya neden olan cesur bir hamle

sonra

Fischer

yapt. Hamle Spasskyi ok artt,

Herkes

ama

etti.

toparlanp

oyunu

kazanmay

rahatlamt, en fazla da Spassky.

baard. Ancak kimse Fischerin neyin

Ama

gnnde

peinde olduunu anlayamad. Bilerek

Fischer ok ge gelmi ve "Yzyln

mi kaybetmiti? Yoksa sinirleri mi

Ma"nn balayaca gn yine ge

bozulmutu? Rahatsz m olmutu?

kalmt. Fakat bu kez sonular ok

Hatta

korkuntu. Eer ok ge gelirse birinci

adrm myd?

resmi

tantrma

ma kaybedecekti. Neler oluyordu?

182 -

bazlarnn

dnd

gibi

lk oyundaki yenilgisinden sonra

Fischer salon, kameralar ve di- 9 er her

183 -

ey hakknda daha fazla ikyet

etmeye balad. Ayrca ikinci

oyunda ortaya kmad. Bu kez organizatrlerin can ok sklmt* Ma hkmen kaybetti. imdi ikiye kar sfr durumdayd, ki u ana kadar kimsenin bylesi bir
konumdan satran ampiyonluuna y(j^ seldii olmamt. Fischerin keileri kard kesindi. Ama nc oyunda tank olan herkesin hatrlayaca gibi gzlerinde
vahi bir bak vard, Spasskyi ok rahatsz eden bir bak. Fischer ayrca kendisi iin kazd ukura ramen son derece kendinden emin grnyordu. Birinci oyunda
yapt gibi hata gibi grnen bir hamle daha yapt, ama kendinden ar emin havas Spasskynin tuzak kokusu almasna neden oldu. Yine de, phelerine ramen
tuza farkedemedi ve Fischer onu ah mat yapt. Aslnda Fischerin allmadk taktikleri rakibinin sinirlerini altst etmiti. Oyunun sonunda Fischer ayaa frlayp dar
kotu, yumruunu dier avucuna indirirken tararftarlarna, "Onu byk bir gle eziyorum!" diye haykryordu.
Sonraki oyunlarda Fischer daha nce kimsenin kendisinde grmedii, tarz olmayan hamleler yapyordu. Bu kez Spassky hatalar yapmaya balamt. Altnc
oyunu kaybettikten sonra alamaya balad. Bir byk usta, "Bundan sonra Spassky kendi kendine Rusyaya dnmenin gvenli olup olmadn sormal," dedi.
Sekizinci oyundan sonra Spassky neler olduunu anladna karar verdi: Bobby Fischer onu hipnotize ediyordu. Oyun srasnda Fischere bakmamaya alt, ama yine
de kaybetti.
On drdnc oyundan sonra bir ekip konferans dzenleyip, "Zihnimi kontrol etmek iin bir giriimde bulunuluyor," diye bir aklama yapt. Satran masasnda
itikleri portakal suyuna uyuturucu katlp katlmadn merak etti. Belki havaya kimyasallar veriliyordu. Sonunda Spassky aka Fischerin ekibini koltuklara
kendisinin zihnini deitiren bir eyler koymakla sulad. KGB alarma geti. Boris Spassky, Sovyetler Birliini utandryordu!
Koltuklar paralara ayrlarak rntgenden geirildi. Bir kimyager ilerinde srad bir ey bulamad. Aslnda bulunan tek ey avizedeki l sineklerdi. Spassky

halsinasyonlardan yaknmaya balad. Oynamaya alyor, ama zihni dalyordu. Daha fazla devam edemedi. 2 Eyllde
kilcli. Olduka gen olmasna ramen bu yenilginin etkisinden hi

ce

kurtulamad.

yorum
Fischerle Spasskynin arasndaki dier oyunlarda Fischer baarl olamamt. Spasskynin rakibinin stratejisini okuma konusunda esrarengiz bir yetenei vard.
Uyum yetenei ve sabryla yedi hamlede deil ama yetmi hamlede rakibini yenecek saldrlar oluturuyordu. Oy nadklar her seferinde Fischeri yenmiti, nk ok
daha ileriyi gryordu ve hibir zaman kontroln kaybetmeyen zeki bir psikologdu. Bir usta, "Yalnzca en iyi hamleyi aramyor. Oynad adam rahatsz edecek bir
hamle aryor," demiti.
Ama Fischer sonunda Spasskynin baar anahtarnn ne olduunu anlamt: Tahmin edilebilirliiniz zerinde oynuyor, sizi kendi oyununuzla yeniyordu. Fischerin
ampiyonluk ma iin yapt her ey inisiyatifi kendi tarafna ekmek ve Spasskynin dengesini bozmakt. Sonsuz bekleyi Spasskynin ruhunda belirgin bir etki
yapmt. Ama hepsinin iinde, Fischerin bilinli hatalar ve ak bir stratejisi yokmu gibi grnmesi en gl olanyd. Aslnda eski kalplarn deitirmek iin her eyi
yapyordu; bu, ilk ma kaybetmesi ve kinciden vazgemek zorunda kalmas aniamna gelse de.
Spassky soukkanll ve dengeli oluuyla- 184
tannyordu,
ama hayatnda ilk defa rakibini zemiyordu. Yava yava eridi, t ki en sonunda delirmi gibi grnene
dek.
Satran hayatn younlam zn ierir: Birincisi, kazanmak iin son derece sabrl ve ileri grl olmalsnz; kincisi, oyunun ka lplar, yani daha nce oynanan
ve tekrar oynanacak olan btn hareketler dizisi zerinde yaplandn bilmelisiniz. Rakibiniz sizin zerinde oynadnz kalplar analiz eder ve onlar sizin
hareketlerinizi ngrmek iin kullanr. zerine stratejisini dayayabilecei bir temel oluturmas iin tahmin edilebilir bir ey vermemek size byk bir avantaj kazandrr.
Satranta insanlar sizin ne yaptnz bilmedikleri zaman ger- sk hayatta olduu gibi korkuya kaplrlar, beklerler, emin olamazlar

Ve

arrlar.

r
Saraydaki hayat, talarmz ve takmlarmz dzenlememizi, bir piatl oluturmamz, bu plan izlememizi,
rakiplerimizinkini savuturmamz, gerektiren ciddi, melankolik bir satran oyunudur. Ama bazen riske
girip en deiik, tahmin edilemez hamleyi yapmak daha iyidir.

pippoyla baetmenn srr basitti: Ne istediini tahmin etmeyin.

npvin memnun edeceini tahmin etmeye almayn. Asla kendi nnu y

.
. iinizi rnga etmeyin; yalnzca onun isteine teslim olun. Sonra ' Ekleyip neler olacan grn. Yaratt
aknlk ve belirsizliin ortasndaki dk kendisine meydan okunmadan stn bir ekilde ve bar iinde hkm

Jean de La Bruyere, 1645-1696

srmt.
nceden kestirilememek ou kez bir efendinin taktiidir, fakat ^r mazlum da bunu etkili bir ekilde

GCN ANAHTARLARI
Hibir ey ani ve nceden kestirilemez hareketten .daha korkutucu deildir. Bu
nedenle depremler ve kasrgalardan bu kadar korkarz- Ne zaman vuracaklarn
bilemeyiz. Bir tanesi ortaya ktktan sonra korku iinde dierini bekleriz. Derecesi
daha az olmak zere nceden kestirilemez insan davrannn etkisi de byledir.

kullanabilir. Eer kendinizi yetersiz ya da keye skm olarak gryorsanz birka tahmin edilemez
harekette bulunun. Dmanlarnz o kadar aracaklardr ki, ya geri ekilecek ya da taktik hatas

yapacaklardr.
1862 ylnn baharnda Amerikan Sava srasnda General Sto- nevvall Jackson ve 4.600 Gneyli

Hayvanlar belirli kalplar iinde hareket ederler, bu nedenle onlar avlayp

askeri Shenandoah Vadisindeki daha byk Kuzeyli glerin bana bela olmutu. Bu arada, ok uzak

ldrebiliriz. Yalnz insan bilinli olarak davrann deitirme, doalama davranma,

olmayan bir yerde 90.000 Kuzeyli asker gcne nderlik eden General George Brinton McClellan, Gneyin

allagelmi kalplardan kabilme yeteneine sahiptir. Ama ou insan bu gc

bakenti Richmond, Virgi- niay kuatma altna almak iin VVashington D.C.den gneye iniyordu.

farketmez. Allmn, ayn zorunlu hareketi tekrar tekrar yapmalarna neden olan

Haftalarca sren askeri harekt devam ederken Jackson askerlerini tekrar tekrar Shenandoah Vadisine

hayvansal doaya teslim olmann rahatln tercih ederler. Bunu yaparlar, nk bir

gnderiyor, sonra geri ekiyordu.

aba gerektirmez ve hatal bir ekilde, dierlerinin huzurunu bozmazlarsa rahat

Hareketlerinin bir anlam yoktu. Richmondun savunmasna yardm etmeye mi alyordu?

braklacaklarna inanrlar. unu anlamalsnz: Gl insan, inisiyatifi kendi tarafnda

McClellandn yokluunda savunmasz kald iin VVashingtona m yneliyordu? Kargaa yaratmak iin

tutmak iin etrafndakileri bilinli olarak huzursuz ederek onlarn zerinde bir tr korku

kuzeye mi gidiyordu? Neden zayf gcyle daireler iziyordu?

uyandrr. Bazen dierlerini en az bekledikleri anda korkudan titretmek iin uyarmadan

vurmalsnz. Bu, gl olanlarn yzyllardr kullandklar bir hiledir.

Jacksonn aklanamaz hareketleri ne yapmaya altn anlamak iin bekleyen Kuzeyli generallerin
Richmonda gidiini geciktirdi.

On beinci yzyl talyasnda Milanonun son Visconti dklerinden olan Filippo

arada Gneyliler kasabaya destek yabildi. Gneyi mahvedebile-

ce

k bir arpma berabere bitmiti.

Maria bilinli olarak herkesin ondan bekledii eyin tersini yapard. rnein, bir saray

Jackson sayca stn gle karlnda bu taktii tekrar tekrar kulland. "Eer mmknse dman ^ er

mensubuna birdenbire ar ilgi gstermeye balar, sonra adam daha yksek bir

zaman hayrete drn, yanl ynlendirin ve artn," diyordu. Bu tr taktikler her zaman kazanr ve

mevkiye terfi edilmeyi beklerken onu aalamaya balard. Adam akn bir ekilde

bylece kk bir ordu byk ^ir orduyu yenebilir."

saraydan ayrlr, dk onu birdenbire arr ve yine iyi davranmaya balard. kinci kez
aran adam terfi edeceine dair varsaymnn ok ak olup dk gcendirip
gcendirmediini merak eder ve yine byle bir erefi beklemiyormu gibi davranmaya
balard.

185 -

187 -

maj: Kasrga. nceden kestirilemeyen rzgr. Barometrede-

Bu yasa yalnzca savaa deil, gndelik durumlara da uygu|aria bilir.

nsanlar her zaman sizin davranlarnzn arkasndaki gd(j| er; okumaya
alrlar ve nceden kestirilebilir oluunuzu size kar kul| a. nrlar. Tamamen
aklanamaz hareketler kullann, bylece onlar

Sa>

vunmaya geirirsiniz.

Anlamadklar iin sinirleri bozulur ve byle bj r durumda onlar kolayca

korkutabilirsiniz.
Pablo Picasso bir keresinde, "En iyi tahmin tahmin etmemektir Belirli bir
tannma dzeyine eritiinizde dierleri genellikle sizin bir eyi ne zaman
yapacanz anlayabilirler. Bu nedenle hareketlerinizi nceden byk bir
dikkatle tasarlamanz aslnda ok aptalcadr. De- iken olmanz daha iyidir,"
demitir.
Picasso bir sre iin sanat eseri satcs Paul Rosenbergle alt.

ki ani deiiklikler, yn ve hzdaki aklanamaz deiiklikler. Bir

savunma yoktur: Kasrga korku ve aknlk yaratr.
Otorite: Aydn bir hkmdar o kadar esrarengizdir ki, hibir yerde
yaamyormu gibi grnr; aklanmas o kadar zordur ki, kimse onu
arayamaz. O stte hareketsiz yatp dinlenir, aadaki bakanlar korkudan
titrer (Han-fei-tzu, inli Filozof, M.. III. Yzyl).

Bazen tahmin edilebilirlik sizin lehinize olabilir. nsanlarn samimi ve rahat

olabilecekleri bir kalp yaratarak onlar uyutabilirsiniz. Sizin hakknzdaki her
bilgiyi nceki alglamalarna dayandrrlar. Bunu birka ekilde kullanabilirsiniz:
Birincisi, sis bulutu, sizin ardnda hilekr hareketlerde bulunabileceiniz rahat bir
paravan oluturur. kincisi, sizin baz durumlarda tamamen kalbn dnda

Balangta ona tablolar satmada olduka byk bir serbestlik tand, ama

hareket etmenizi salayarak rakibinizi ylesine derinden huzursuz eder ki,

sonra belirgin bir neden olmakszn ona artk satmas iin tablo vermeyeceini

itilmeden yere der.

syledi. Picasso durumu yle aklyordu: "Rosen- berg sonraki krk sekiz saati

1974te Muhammed Ali ve George Foreman dnya ar sklet boks

bunun nedenini anlamak iin geirdi. Tablolar bir baka satc iin mi

ampiyonas iin mcadele edeceklerdi. Herkes ne olacan biliyordu: Ali

saklyordum? Ben almaya devam edip uyku uyuyabilirken Rosenberg

etrafnda dans edip onu yormaya alrken iri George Foreman nakavt yumruu

zamann anlamaya alarak geiriyordu. ki gn sonra sinirleri altst olmu ve

indirmeye alacakt. Bu, Alinin boks yapma ekli, kalbyd ve on yldr

kaygl bir ekilde gelip, 'Sevgili arkadam, tablolarn iin imdiye kadar

deitirmemiti. Ama bu durumda Fore- mana avantaj vermi gibiydi: Mahvedici

demeye alm olduum rakam yerine unu teklif edersem [olduka yksek bir

bir yumruu vard ve eer yeterince beklerse Ali er ya da ge ona gelmek

rakam syler] beni geri evirmezsin, yle deil mi? dedi."

zorunda kalacakt. Usta stratejist Alininse baka planlar vard. Byk matan

Tahmin edilememek yalnzca bir korku silah deildir. Kalplarnz gnden

gne deitirmeniz etrafnzda bir karklk yaratacak ve ilgi uyandracaktr.
nsanlar sizin hakknzda konuacak, gerekle ilgisi olmayan aklamalar ve
yorumlar getireceklerdir, ama bu sizi srekli olarak onlarn zihninde tutacaktr.
Sonunda, ne kadar deiken grnrseniz o kadar sayg grrsnz. Yalnzca
nemsiz biri tahmin edilebilir tarzda hareket eder.

nceki basn toplantsnda stilini deitireceini ve Foremanla yumruklaacan

syledi. Hi kimse, hele Foreman buna bir saniye bile inanmad. Bu

plan

Alinin

intihar olurdu; o her zamanki gibi komedyeni oynuyordu. nra Alinin antrenr
boks ringinin etrafndaki ipleri gevetti, bu 9er boksr iddetle dvme
niyetindeyse bir antrenrn yapaca

lr

eydi. Ama kimse buna da inanmad; bir

numara olmalyd.

Ne var ki, Ali herkesi artarak tam olarak yapacan sy| eJ eyi yapt. Foreman dans etmesini beklerken Ali ona yaklaarak y^J ruklat. Rakibinin stratejisini
tamamen altst etmiti. aknlk iiridJ Foreman sonunda kendi kendini yormaya balad, ama Aliyi kov^' maktan deil, yumruklarn vahice sallamaktan ve arka
arkaya kar* yumruk almaktan. Bir kiinin davrannn daha nceki kalba uyaca, n varsayma alkanl o kadar gldr ki, Alinin stratejisini dej^j receini
duyurmas bile bu varsaym bozamamt. Foreman tuzaa dmt, hem de ona kar uyank olmas sylenen tuzaa.

Bir uyar: Tahmin edilemezlik bazen sizin aleyhinize olabilir, zellikle alt konumda biriyseniz. Dier insanlarn sizin etrafnzda kendileri, ni rahat ve huzurlu
hissetmelerini salamann onlar huzursuz etmek, ten daha iyi olduu zamanlar vardr. ok fazla tahmin edilemezlik bir kararszlk iareti, hatta daha ciddi bir psikolojik
sorun olarak grlecektir. Kalplar etkileyicidir ve onlar bozarak insanlar korkutabilirsiniz. Bu g ancak saduyulu bir ekilde kullanlmaldr.

188

187 -

VASA 1 8

gORUNMAK N KALELER YAPMAYIN,

KENDNZ TOPLUMDAN AYIRMAK
TEHLKELDR
HKM

Dnya tehlikelidir ve dmanlar her yerdedir, herkes kendini ko rumak

zorundadr. Bir kale en emin yer gibi grnebilir. Ama kendinizi byle
herkesten ayrmak sizi koruduundan daha fazla tehlikeye sokar; deerli
bilgilerden haberdar olmanz engeller, sizi gze arpan kolay bir hedef
haline getirir. nsanlar arasnda dolamak, mttefikler bulmak ve
bakalaryla kaynamak daha iyidir. Kalabalkta dmanlarnzdan
korunursunuz.
YASAYI NEMEK
inin ilk imparatoru (M.. 221-210) Chin Shih Huang Ti dneminin en kudretli
adamyd. Onun imparatorluu Byk skenderinkinden daha geni ve glyd.
Kendi kralln evreleyen btn krallklar fethet- mi ve onlar in ad verilen geni
bir krallk altnda birletirmiti. Fakat hayatnn son yllarnda onu ok az kii
grmt.
imparator bakent Hsien-yangda o gne kadar ina edilmi en 9rkemli
sarayda yayordu. Sarayn 270 binas vard; bunlarn her biri 9'zli yeralt
geitleriyle saraya balyd ve imparatorun kimsenin kendili grmeden sarayn
iinde hareket etmesini salyordu. Her gece S^a bir odada uyuyor ve bir kaza
sonucu kendisini gren herkesin

188 -

kellesi uuruluyordu. Yalnzca bir avu insan onun nerede oldun, biliyordu ve onlar
da eer birine sylerlerse derhal ldrlyorlard I
lk imparator insanlarla balant kurmaktan ylesine korkmu^ , I saraydan
kmas gerektiinde dikkatle klk deitirerek bakg J kimlik altnda yolculuk
ediyordu. Vilayetleri arasnda kt bylesj ^ gezi srasnda birdenbire ld. Cesedi,
rme kokusunu bastrm iin tuzlanm balkla dolu bir sandn bulunduu kraliyet
arabasy- bakente geri getirildi; kimse onun ldn bilmeyecekti. Bir avy.1
bakan ve harem aasnn yannda, karsndan, ailesinden, arkadala rndan ve
saray mensuplarndan uzakta tek bana lmt.

Yorum
Dizginlenemez bir hrsa sahip korkusuz sava Shih HuangTj Chin kral
olarak kariyerine balamt. O dnemin yazarlar onu "y a! banars burunlu, ekik
gzl, akal sesli ve bir kaplan ya da kurt kalpli" olarak tanmlyorlard. Bazen
merhametli olabilirdi, ama ou kez "insanlar vicdanszca yutard." Etrafn eviren
ve ini oluturan eyaletleri hep dzenbazlk ve iddet yoluyla ele geirmi, birok
eyaletten tek bir ulus ve kltr karmt. Feodal sistemden vazgemi ve gzlerini
lkenin eitli krallklarna dalm olan kraliyet ailelerinin yeleri: zerinde tutmak
iin 120.000ini bakente arm ve Hsien-yangn geni sarayna yerletirmiti.
Snrlara duvarlar ina ettirmi ve bunlarla Byk in Seddini oluturmutu. lkenin
yasalarn, yazl dilini, hatta elarabalarnn bykln bile standart hale getirmiti.
Bununla birlikte, ilk imparator bu birletirme hareketinin bir paras olarak
ahlaki hayatla ilgili fikirleri, in kltrnde neredeyse birdin haline gelmi olan
Konfysn yazlarn ve retilerini yasad ilan etti. Shih Huang Tinin emriyle
Konfysle ilgili olan binlerce kitap yakld ve Konfysten alnt yapan herkesin
kafas uuruldu. Bu yzden imparatorun birok dman oldu ve kendisi de srekli
olarak korkar, hatta paranoyak hale geldi. damlar trmand. ada olany 3' zar Hanfei-tzu, "Chin drt kua boyunca zaferler kazand, fakat srekli korku ve dehet
iinde yaad," demitir.
mparator kendini korumak iin saraynda gittike daha derinli ekilirken
giderek kralln kontroln kaybetti. Harem aalar ve t> a
onun onay, hatta bilgisi olmakszn politik yasalar yapyor, ona R1 komp|0 da

kuruyorlard. Sonralar yalnzca ismen imparator ola- ^kalmt'; kendini d dnyadan

189 -

ylesine ayrmt ki, ok az kii l- ra^n biliyordu. Muhtemelen byle davranmasn

neren komplocu kanlar tarafndan zehirlenmiti.
a

-j-0p|umdan ayr dme bunu getirir: Bir kaleye kapanrsanz g Kaynaklarnzla

balantlar kaybedersiniz. Etrafnzda olanlar duymaz

ve

nemliyle nemsizi birbirine

kartrrsnz. Daha gvende olmak erine hayatnzn dayal olduu bilgiyi

kendinizden esirgemi olursunuz. Etrafnzda olup biteni, hatta size kar giriilen
komplolar bile duyabileceiniz sokaklardan fazla uzaklamayn hibir zaman.

YASAYA UYMAK

XIV. Louis 1660larda kendisi iin Versailles "Sarayn ina ettirdi, bu saray
dnyadaki baka hibir kraliyet sarayna benzemiyordu. Bir ar kovannda olduu gibi
her ey tek bir kiinin etrafnda dnyordu. Kral kendilerine sarayn evresinde
dairelerin tahsis edildii aristokratlarla evrelenmi olarak yayordu ve bunlarn krala
yaknlklar snflarna balyd. Kraln yatak odas sarayn tam ortasnda bulunuyor,
herkesin dikkatinin odan oluturuyordu. Her sabah lever olarak bilinen bir trenle
odasnda selamlanyordu.
Saat sekizde kraliyet yatann hemen dibinde uyuyan kraln birinci ua
majestelerini uyandrrd. Sonra saray grevlileri kapy ap leverde ilevi olanlar
ieri alrd. Giri sralar kesindi; nce kraln gayrimeru oullar ve torunlar, sonra
prensler ve prensesler, doktor ve cerrahlar gelirdi. Onlarn ardndan byk gardrop
memurlar, kraln resmi okuyucusu ve kral elendirmekle grevli olanlar gelirdi.
Sonra mevkilerine gre eitli hkmet grevlileri yer alrd. Bir de sonda gelmelerine
ramen nemli olan zel davetle trene katlanlar vard. Trenin sonuna doru oda
yzn zerinde kraliyet ziyaretisiyle dolard.
Gn o ekilde dzenlenirdi ki, sarayn btn enerjisi krala ynelik

0LJ

rdu. Louisye

srekli olarak saray mensuplar ve grevliler gelirdi,

onun tavsiye ve nerilerini sorarlard. Btn sorularna karlk cev^ genellikle,
"Bakalm," olurdu.
Saint Simonn belirttii gibi: "Eer birisine dnp bir soru sor ar nemsiz bir sz
sylerse orada bulunan herkesin gz bu kiiye ev rilirdi. Bu konuulan ve artan
saygnln ayrmyd." Sarayda mahremiyet olasl yoktu, kral iin bile; her oda
dieriyle balantlyd ve her koridor aristokratlarn srekli olarak topland daha
byk odalara alyordu. Herkesin hareketi birbiriyle bamlyd ve hibir ey, hi

190 -

kimse farkedilmeden geemezdi. "Kral yalnzca st dzey aristokratlarn saraynda

olmasn salamakla kalmyor, aa seviyedeki aristokratlar iin de ayn eyi talep
ediyordu. Trenlerde, yemeklerde, Versa- illes bahelerinde hep etrafna bakar, her
eyi farkederdi. Eer en sekin soylu saraynda yaamyorsa gceniyordu ve
kendilerini pek gstermeyenler onun kzgnlyla karlayorlard. Eer bunlardan
biri bir ey arzu ederse kral gururla, Onu tanmyorum, derdi ve bu hkmn geri
dn olmazd," diye yazyordu Saint-Simon.

Yorum
XIV. Louis korkun bir i sava olan Frondenin ardndan iktidara gelmiti.
Savan birincil kkrtcs, tahtn artan gcne byk kzgnlk duyan ve
derebeylerin topraklarn ynettikleri ve kraln onlarn zerinde ok az yetkisinin
bulunduu feodal dzeni arzulayan aristokratlar olmutu. Aristokratlar i sava
kaybetmiti, ama kavgac ve fkeli bir grup olarak kalmlard.
O halde Versaillesn inas lks seven bir kraln kaprisi deildi. nemli bir
ileve hizmet ediyordu: Kral etrafndaki herkes ve her eyden haberdar olabiliyordu.
Bir zamanlarn gururlu aristokrasisi artk sabahlar kraln sabahln giymesine
yardm etmek iin az dala yapar hale gelmiti. XIV. Louis bir kraln kendini
toplumdan ayrmasnn ok tehlikeli olduu gereini ok erken anlamt. Onun
yokluunda, yamurdan sonra mantarlarn bittii gibi komplolar hazrlanacakt,
husumet hiziplemelere neden olacak ve kendisi karlk verme frsat bulamadan
ayaklanmalar balayacakt. Bununla savamak ii n sosyallik ve akln yalnzca
tevik edilmesi deil, resmi olarak dzenlenmesi ve ynlendirilmesi gerekiyordu.
Versaillesdaki bu artlar Louisnin btn iktidar boyunca srd, | |i,a elli yllk
greli bir huzur ve sknet hkim oldu. Bu ekilde Ljsnin haberi olmadan yaprak
bile kprdamad.
Yalnzlk erdemlilie yararl olmadka tehlikelidir...
Yalnz lmlnn kesinlikle lkse dkn, muhtemelen hurafelere inanan ve byk olaslkla da
deli olduunu unutmayn.
Dr. Samuel Johnson, 1709-1784
GCN ANAHTARLARI
Machiavelli kat askeri anlamda bir kalenin mutlaka bir hata olduunu iddia
etmektedir. Gcn tecrit edilmesinin sembol haline gelir ve kaleyi ina edenlerin

191 -

dmanlar iin kolay bir hedeftir. Sizi savunmak iin tasarlanan kaleler gerekte
yardm kaynaklaryla balantnz keser ve esnekliinizi zedeler. Girilemez gibi
grnrler ama bir kaleye ekildiinizde herkes sizin nerede olduunuzu bilir.
Kalenizin bir hapishaneye dnmesi iin kuatmann baarl olmas gerekmez.
Kk ve snrl alanlaryla kaleler veba ve bulac hastalklara kar son derece ak
hale gelir. Stratejik anlamda kalenin evreden ayrlm olmas koruma salamaz ve
gerekte zdnden ok sorun yaratr.
nsanlar doalar gerei sosyal yaratklar olduu iin g, toplumsal etkileim ve
dolama

dayanr.

sahibi

olmak

iin

kendinizi

her

eyin

ortasna

yerletirmelisiniz, tpk XIV. Louisnin Versaillesda yapt gibi. Btn faaliyet sizin
etrafnzda dnmeli ve darda olan biten her eyin ve size kar komplo planlayan
herkesin farknda olmalsnz. ou insan iin korku tehdit edildiklerinde balar.
Byle zamanlarda insanlar bir tr kale iinde gvende olmak amacyla ekilirler.
Ancak bunu yaparken gittike daha klen bir halka iinden gelen bilgiye dayanrlar
ve etraflarndaki olaylara geni bak alarn kaybederler. Manevra kabiliyetlerini
yitirirler ve kolay hedefler haline gelirler; tek ^alarna kalmak onlar paranoyak
yapar. Sava ve ou strateji bunlarnda yalnz kalmann ardndan ou kez yenilgi
ve lm gelir.
Belirsizlik ve tehlike anlarnda bu ie dnme arzusuna kars * vamalsnz.
Kendinizi kolay eriilir kln, eski dostlarnz bulun ve y e^. dostlar edinin, kendinizi
farkl halkalara sokun. Bu, yzyllardr g(jJ insanlarn kulland hile olmutur.
Romal devlet adam Cicero dk seviyedeki aristokrat kesim den geliyordu
ve ehri kontrol eden soylular arasnda kendine bir y 6r edinmeyi baaramadka ok
az g ans vard. Herkesi nfuzla i|J kilendirerek ve birbirleriyle nasl balantl
olduunu kefederek bunda ok baarl oldu. Her yere gitti, herkesi tand ve yle
geni bir ba. lant a kurdu ki, buradaki bir dman oradaki bir mttefik tarafndan
kolayca dengelenebiliyordu.
Fransz devlet adam Talleyrand oyunu ayn ekilde oynad. Fransann en eski
aristokrat ailelerinden gelmesine ramen her zaman Paris sokaklarnda olanlardan
haberdar olmaya zen gstererek eilimleri ve skntlar nceden grmeye alt.
Hatta kendisine deerli bilgiler veren sulu tiplerin arasna karmaktan zevk bile
alyordu. Ne zaman bir kriz ya da gcn el deiimi olsa -ynetimin sonu, Napoleonun k, XVIII. Louisnin taht brakmas- Talleyrand hayatta kalmay, hatta

192 -

gelimeyi

baaryordu,

nk

kendisini

hibir

zaman

kk

bir

halkayla

snrlamam, hep yeni dzenle balantlar kurmutu.

Bu yasa krallar, kralieler ve en yksek gce sahip olanlarla ilgilidir.
nsanlarnzla olan balantnz kaybettiiniz, kendinizi toplumdan ayrmada gvence
aramaya baladnz an isyan balyor demektir. Kendinizi asla alttaki basamaklarla
balantnz koparabilecek kadar yksekte hissetmeyin. Bir kaleye ekilerek
kendinizi, bu davrannz bir hakaret ve isyan iin neden sayan entrikac
uyruklarnz iin kolay bir hedef haline getirmi olursunuz.
nsanlar sosyal yaratklar olduu iin, bizi insanlarn etrafmzda olmasn salayacak
kadar ho klan sosyal sanatlar yalnzca srekli olarak ak ve dolam iinde olmakla
uygulanabilir. Dierleriyle ne kadar ok balant halindeyseniz o kadar zarif ve
huzurlu olursunuz. te yandan kendinizi bakalarndan ayrmanz hareketlerinizde
garip' lie yol aar ve insanlar sizden kanmaya balayaca iin daha fazla tek
banza kalmanza neden olur.
1545te Dk I. Cosimo de Medici adnn lmszln gvence r a almak

amacyla Floransadaki San Lorenzo Kilisesinin en byk

blm iin fresk yaptrmaya karar verdi. Aralarndan seim ya- Lilecei
k sayda harika ressam vard ve sonunda Jacopo da P

noyu seti.

torr

Yalanan Pontormo bu fresk iinin kendisinin ba- t ve geriye brakaca

miras olmasn istedi. lk karar kiliseyi du varlar, blmeler ve perdelerle
kapamakt. Kimsenin aheserini yaratmasna tank olmasn veya fikirlerini
almasn istemiyordu. Michelan- elodan bile stn olabilirdi. Gen bir adam
srf merakndan gizlice kiliseye girince Jacopo gizlilii biraz daha arttrd.
Pontormo kilisenin tavann ncilden sahnelerle doldurdu: Yarat l, Adem ve
Havva, Nuhun Gemisi vb. Ortadaki duvarn en stne kyamet gnnde lleri
dirilten say izdi. Sanat bu kilisede on bir yl alt, oradan ender olarak ayrld,
nk insanlarla ilikiye girme fobisi gelitirmiti ve fikirlerinin alnmasndan
korkuyordu.
Pontormo freksleri tamamlamadan ld ve eserlerinin hibiri ya amad. Fakat
byk Rnesans yazar ve Pontormonun bir arkada olan Vasari sanatnn
lmnden hemen sonra freskleri grm ve neye benzediklerini tarif etmiti. Tam
anlamyla orandan yoksundu. Sahneler birbirine gemi, bir hikyedeki figrler
ldrtc saydaki dierleriyle karmt. Pontormo ayrntlar taknt haline getirmiti,
ama kompozisyonun btncl anlamn kaybetmiti. Vasari unlar yazarak freskleri

193 -

tarif etmeyi yarm brakmt: "Eer devam edersem sanrm ldracam ve her eyi
birbirine kartracam, tpk Jacoponun zerinde alt on bir yl iinde kendisini
ve gren herkesi karmakark ettii gibi."
Bu freskler tek bana kalmann insan zihni zerindeki etkilerinin grsel
rnekleridir: oran kayb, daha byk resmi grememeyle birlemen ayrnt saplants,
artk bir ey anlatmayan bol keseden irkinlik. Kitlelerden kopma sosyal sanatlar iin
olduu kadar yaratc sanatlar 'in de lmcldr. Shakespeare tarihteki en nl
yazardr, nk po- Puler sahne iin bir drama yazar olarak kendini kitlelere am,
eserini eitimi ve zevki ne olursa olsun herkes iin eriilir klmtr. Ken- d'lerini
kalelerine kapatan sanatlar oran duygusunu yitirirler, al-

194 -

malar ancak kk bir evreye hitap eder. Bylesi bir sanat bir k 6 de kalmaya
ve gsz olmaya mahkmdur.

gittikten ve Floransadaki politik entrikalardan uzak bir iftlikte K t>a |pa

kalnca

Son olarak unu syleyebiliriz: G insan yaratm olduu ii n ^ er

[e

yazabilmiti.

Ancak buradaki tehlike udur: Bu tr bir tecrit her trl garip ve sapk dnceyi

insanlarla balantyla kanlmaz olarak artar. Zihinsel olarak bi r kaleye girmek

ortaya karacaktr. Daha genel tablo zerinde bak a)S Kazanabilirsiniz, ama

yerine dnyay her odas dieriyle balantl geni ^ Versailles gibi grn. Nfuz

kendi kklnz ve snrl oluunuza ilikin saduyunuzu yitirebilirsiniz.

edilebilir

Ayrca ne kadar yalnz kalrsanz isteiniz zaman insanlarla kaynamanz o

olmalsnz,

kaynaabilmelisiniz.

farkl
Bu

tr

evrelere

gj^

hareketlilik

Ve

kabilmeli
sosyal

ve

farkl

balant,

tiplerle

sizden

sr

kadar zor olur; siz farket- meden batakln derinliklerine gmlrsnz. O halde

saklayamayacak olan komploculardan ve sizi dostlarnzdan ayramayacak olan

eer dn-

dmanlarndan sizi koruyacak- tr. Her zaman hareket halinde olun, sarayn

are olarak ve yalnzca kk dozlarda sein. Topluma geri dnen kapnz ak

( jin zamana ihtiyacnz varsa evreden uzaklamay ancak son

dier odalarna girip ,. kn, asla tek bir yerde oturmayn. Hibir avc bylesine

brakma konusunda dikkatli olun.

ne <

hzl hareket eden bir yarata nian alamaz.

maj: Kale. Tepenin doruklarndaki hisar, g ve otorite konusunda nefret edilecek her eyin sembol haline gelir. Kasabann vatandalar gelen ilk
dmana sizi satar. Btn iletiim ve balantlarn koparrsanz kale kolayca der.
Otorite: yi ve akll olup bu karakteri devam ettirmeye istekli olan ve oullarna adaletsiz olma frsat vermekten kaman bir prens asla kaleler ina
ettirmez, bylece gvenini uyruklarnn iyi niyetine dayandrr, kalenin gcne deil (Niccolo Machiavelli, 1469-1527).

Kendini toplumdan ayrmay semek neredeyse hibir zaman doru ve uygun deildir. Sokaklarda olana kulak vermeksizin kendini zi koruyamazsnz. nsanlarla
kurulan srekli balantnn kolaylatra- mad tek ey dncedir. Toplumun uyuma ynelik basks ve dier insanlarla aradaki mesafenin eksiklii etrafnzda olanlar
ak bir biimde dnmenizi imknsz klabilir. O zaman geici bir zm olarak yalnz banza kalmak salkl bir bak as kazanmanza yardmc olur. Ciddi
dnrlerin ou dnmekten baka bir ey yapl3' mayan hapishanelerde ortaya kmtr. Machiavelli Prensi ancak sr-

195

199 -

YASA 19
KMNLE DANS ETTNZ Y BLN,
ASLA YANLI KNN AYAINA
BASMAYIN
HKM
Dnyada ok eitli insan vardr ve hepsinin sizin stratejilerinize ayn
ekilde karlk vermesini bekleyemezsiniz. Baz insanlar aldatr ya da
kt drma drrseniz hayatlarnn geri kalann intikam almaya
alarak geireceklerdir. Kuzu postu iinde kurtlar vardr. O halde
kurbanlarnz ve rakiplerinizi dikkatle semelisiniz, asla yanl kiiyi
kzdrmayn ya da aldatmayn.

RAKPLER, ENAYLER VE KURBANLAR: Giri Tipolojisi

Gce ykseliinizde pek ok rakip, enayi ve kurban tipiyle karlaacaksnz.
G sanatnn en stn ekli kurtla kuzuyu, tilkiyle tavan, atmacayla akbabay
birbirinden ayrmaktr. Bu ayrm iyi yaparsanz kimseyi ok fazla zorlamanza
gerek kalmadan baarl olursunuz. Ama
kim karsa ksn
- 200 -yolunuza
krlemesine uramaya kalkarsanz hayatnz boyunca byk ac ekersiniz,
tabii o kadar uzun yaarsanz. nsan tiplerini iyi tanmak ve buna uygun
davranmak ok nemlidir. Aadakiler ormandaki en tehlikeli ve en zor lokma
olan tipleridir.
Kibirli ve Gururlu Adam. Balangta saklasa da bu adamn alngan gururu
onu ok tehlikeli klar. Alglanan herhangi bir hakaret id* det dolu bir intikama
yol aacaktr. Siz kendi kendinize, "Ama ben Par'

sarhoken yalnzca unu-unu dedim," diyebilirsiniz. FarkOnun ar tepkilerinin ardnda bir mantk yoktur, bu yzden
herkes
tide
etrTie
aniamaya alarak zaman kaybetmeyin. Bir kiiyle olan
ilikinizin Cangi bir noktasnda ar duyarllk ve ar etkin bir gurur hissederiz
kan. O kiiden umduunuz ey her neyse demez.
S

Umutsuz Derecede Gvensiz Adam. Bu adam kibirli ve gururlu

ie balantldr, ama daha az haindir ve farkedilmesi zordur. Egosu

Krlgandr, benlik algs gvensizdir; eer aldatldn ya da saldrld- n

hissederse acs ar ar kaynayacaktr. Sizin farkedeceiniz bir

bykle ulamasnn ok uzun zaman alaca minik srklarla saldcaKtr. Eer byle bir adam aldattnz ya da ona saldrdnz fark-

ra

ederseniz uzun sre ortadan kaybolun. Onun etrafnda durmayn, yoksa

ufak lokmalarla lme gtrecektir sizi.

Bay phe. Yukardaki trlerin baka bir eidi, gelecekteki Joe Stalin. Dier
insanlarda grmek istediini -genellikle de en ktsn- grr, herkesin onun
peinde olduunu hayal eder. Bay phe aslnda bu iinde en az tehlikeli
olandr. Dengesi gerekten bozulduunda aldatlmas ok kolaydr, tpk Stalinin
srekli olarak aldatld gibi. Dier insanlarn aleyhine dnmesi iin pheci
yaps zerinde oynayn. Ama phesinin hedefi haline siz gelirseniz dikkat edin.
Uzun Bellei Olan Bir Ylan. Eer incitilir ya da aldatlrsa bu adam
yzeyde bir fke gstermeyecektir; tahminlerde bulunacak ve bekleyecektir.
Sonra, durumu tersine evirme konumuna geldiinde soukkanl bir kurnazlkla
intikam alacaktr. Bu adam hayatn dier alanlarndaki hesaplamalar ve
kurnazlklaryla tanyn. Genellikle souk ve duygusuzdur. Bu ylana iki kez
dikkat edin ve eer onu her naslsa incittiyseniz ya tamamen kafasn ezin ya da
kendinizden uzak tutun.

201 -

Sade, ddiasz ve ounlukla Zeki Olmayan Adam. Ah, byle Nkrtc bir
kurban bulduunuzda kulaklarnz dikilir. Ama bu adam Andrmak sizin
sandnzdan ok daha zordur. Bir hileye kaplmak

20

k ve hayalgc gerektirir.

Pek keskin zekl olmayan adam yemi atmayacak, nk anlamayacaktr. Bu

kadar uyank deildir o. Bu bamdan gelecek tehlike size zarar vermesi ya da
intikam almas de-

il, onu kandrmaya alrken zamannz, enerjinizi, kaynaklarn^ hatta aklnz

olacak ve ne olacan henz bilmiyoruz; yalca

ziyan etmenizdir. Hedefiniz iin bir test hazrlayn, birfJ ra, bir espri. Eer tepkisi

geirerek 1220de Inalchikin ^kesine saldrd, bakenti ele geirdi, valiyi

szcklerin gerek anlamna ynelikse bj tiple kar karyasnz. Riski gze

yakalayp gzlerine ve kulaklarna erimi metal dklerek idamn emretti.

alyorsanz devam edin.

Tanr bili

yr-" Glerini harekete

Sonraki bir yl iinde Cengiz Han, ahn ok daha geni ordusu in bir dizi

Bir kl ustasyla karlatnzda klcnz ekin.

air olmayan birine iir okumayn.
Chan Budist Klasiklerinden, Gkyzndeki Yldrmdan alnt

gerillavri harekt gerekletirdi. Yntemi o dnem iin ok yeniydi; askerleri at

srtnda

ok

hzl

hareket

edebiliyorlar

ve at

zerindeyken yayla

ok

kullanabiliyorlard. Glerinin hz ve esneklii, hareketlerinin amac ve yn

konusunda Muhammedi aldatmasn salyordu. Sonunda ilk kez Semerkand
kuatmay baarp kenti ele geirdi. Muhammed kat ve bir yl sonra ld, byk

YASAYI NEMELER

imparatorluu ykld, yok oldu. Cengiz Han, Semerkantn, pek Yolunun ve

Kuzey Asyann byk blmnn tek hkimi oldu.

Birinci ineme
On nc yz yln ilk blmnde Khvvarezm ah Muhammed, birok
savatan sonra batda bugnk Trkiyeden gneyde Afganistana uzanan dev
bir imparatorluk kurmay baard. mparatorluun merkezi byk Asya bakenti
Semerkantt. ahn gl, iyi eitilmi bir ordusu vard ve birka gn iinde
200.000 savay harekete geirebilirdi.
1219da dounun yeni airet lideri Cengiz Handan bir eli geldi
Muhammede. Eli, Muhammede Hann kk ama gelimekte olan Mool
mparatorluundan en iyi hediyeleri getirmiti. Cengiz Han, Avrupaya giden
pek Yolunu yeniden amak istiyor, Muhammedle paylamay neriyor ve iki
imparatorluk arasndaki bar vaat ediyordu.
Muhammed bu doulu zpkty tanmyordu, ama kendisinden stn
olduu kesin olan biriyle byle eitiymi gibi konumaya altna gre son
derece kstah biri olmalyd. Cengiz Han tekrar denedi. Bu kez inden

LOPE DEAGUIRRENN NTKAMI Garcilaso de la Vegann kaytlarnda (Lope de) Aguirre

karakterine bol bol yer verilmitir. De la Vega 1548de Aguirrenin, Potosi madenlerinden
(Bolivya), kraliyet hazine deposuna giderken Hintli klelere elik eden asker mfrezesinin
bir yesi olduunu anlatmaktadr. Hintliler byk miktarlarda gm yasad olarak
tayorlard. Yerel yetkililer Aguirreyi tutuklayarak Hintlilere zulm yaptklar iin iki yz
krba cezasna mahkm ettiler. Cezay alan asker Aguirre yargca kendisini krbalamak
yerine ldrmelerini rica etti, nk doutan bir centilmendi o... Bunun yarg zerinde bir
etkisi olmad ve cezann gerekletirilmesini emretti. Cellat hapishaneye gelip Aguirreye
cezasn uygulad... Aguirre serbest brakldnda kendisini bu cezaya arptran yarg
Esquiveli ldreceini syledi. Esquivelin makamndaki grevi bitti ve dokuz yz mil
uzaklktaki Limaya kat, fakat on be gn iinde Aguirre onun izini buldu. Korkmu yarg
bin iki yz millik bir yolculua karak Quitoya kat ve yirmi gn iinde Aguirre geldi.
Garcilosaya gre, Esguivel onun geldiini renince bin be yz milli uzaktaki

yamalad en nadide eyalarla dolu yzlerce deve kervan gndermiti. Ama

kervan Muhammede ulamadan nce Se- merkandn snrndaki blgenin valisi
Inalchik bunlar kendisi iin alt- koydu ve liderlerini idam ettirdi.
Cengiz Han bunun bir hata olduuna emindi; Inalchik, Muham* medin
onay olmakszn hareket etmi olmalyd. Muhammede bir he - yet daha
gnderip teklifini yineledi ve valinin cezalandrlmasn istedi, p7 Muhammedin kendisi elilerden birinin kafasn uurdu ve difiil
. insini kafalarn tra ederek geri gnderdi. Mool geleneklerine re korkun bir
aalamayd bu. Han aha bir mesaj gnderdi: "Sa- JJ getin. Ne olacaksa

202 -

203 -

Cuzcoya kat; ama birka gn iinde plak ayakla yryerek yolculuk yapan Aguirre de
geldi. Aguirre krbal adamn ata binmeye ve bakalarnn grecei bir yerde bulunmaya
hi hakk olmadn sylyordu. Bu ekilde Aguirre yargcn yl, drt ay boyunca takip
etti. Takipten yorulan Esquivel sk bir disiplinle ynetilen Cuzco kentinde kald, bylece
Aguirreye kar gvenlikte olacan dnyordu. Katedralin yannda bir ev tuttu; yannda
klcyla haneri olmadan asla evden dar kmyordu. Bir pazartesi gn leden sonra
Aguirre eve girdi ve her taraf aradktan sonra yargc i odalardan birinde masada ba
kitabnn zerine dm uyurken buldu. Onu baklayp ldrd. Sonra evden kmaya
hazrlanrken kapda durdu. erde apkasn unuttuunu anmsamt. Geri dnp apkasn
alma gibi lgnca bir cret gsterisinden sonra sokakta yrmeye balad.
Altn Hayal: El Doradoyu Arayanlar, Walker Chapman, 1967

Yorum
Uratnz kiinin sizden daha zayf veya nemsiz olduunu varsaymayn
asla. Baz insanlarn bir eye kzmalar biraz zaman alr, siz de onlarn derilerinin
kalnln yanl yarglar ve onlara hakaret etmi olmanz konusunda
endielenmezsiniz. Ama onur ve gururlarn incitirseniz fkelerinin yavalna
baklrsa ok ani ve ar gibi grnen iddete boarlar sizi. Eer insanlar geri
evirmek isterseniz bunu kibarca ve saygl bir ekilde yapmak en iyisidir, istekleri
kstah veya teklifleri gln olsa bile. Onlar daha iyi tanyana dek asla hakaretle

ka 9^n

sonra

9azete krpntlarnn etrafna sarlm olan birka ger ek dolardan

oluan "milyonlarm" ona teslim ettiler.

Furey ve adamlar byle aldatmacalar yzlerce kez tekrarlamlard.

Kandrlan kii aptallndan o derece utanrd ki, sessizce dersini alr ve kaybn
kabul ederdi. Ama Norfleet dier enayiler gibi deildi, polise gitti, ama polis
yapabilecekleri ok az ey olduunu syledi. "O halde o insanlarn peine ben
deceim," dedi dedektiflere. "Onlar yakalayacam, hayatmn geri kalann bu
ie harcamam gerekse bile." Norfleet lkeyi kar kar gezip ayn oyunla
kandrlan bakalarn ararken kars iftliin ilerini yklendi. Kandrlan bir kii
daha ortaya kt ve ikisi dolandrclardan birini San Franciscoda bulup hapse attrmay baard. Adam uzun sre hapis yatmaktansa intihar etmeyi yeledi.
Norfleet devam etti. Bir baka dolandrcnn izini Montanaya kadar srd,
onu bir sr gibi balad ve kasaba hapishanesine kadar amurlu sokaklarda
srkledi. Joe Fureyi ve onun sa kolu VV.B.Spenceri bulmak iin yalnzca lke
iinde dolamakla kalmayp ngiltere, Kanada ve Meksikaya kadar gitti. Norfleet,
Spenceri Montrealde bularak sokaklarda kovalad. Spencer kat, fakat ifti onu
Salt Lake Cityde yakalad. Norfleetin fkesindense kanunun merhametini tercih
eden Spencer teslim oldu.
Norfleet,

Fureyi Jacksonville, Floridada buldu

ve oradaki adaletle

geri evirmeyin; dans ettiiniz kii Cengiz Han olabilir.

yzlemesi iin ahsen Teksasa getirdi. Ama orada da durmad: Btn ebekeyi

kinci ineme

datmaya kararl bir ekilde Denvera kadar devam etti. Yalnzca byk

1910larn sonunda Amerikadaki en iyi dolandrclarn bir ksm merkezi

miktarlarda paralar deil, hayatnn bir yln daha harcayarak btn ebeke

Denver, Coloradoda olan bir dolandrc ebekesi kurdu. K aylarnda gney

elemanlarn bulup hapse attrmay baard. Hatta yakalayamad bazlar ondan

eyaletlerine yaylyor, ilerini gerekletiriyorlard' 1920de ebekenin ba Joe

o kadar korkmulard ki, kendile- ri teslim oldular.

Furey, Teksasta dolayor, klasik dolandrclk oyunlaryla yz binlerce dolar

kazanyordu. Fort VVorthde byk bir sr iftlii olan J. Frank Norfleet adnda
bir adamla karla*1, Norfleet zokay yuttu. Gelecek olan zenginlie inanarak
banka hesab n boaltt ve 45.000 dolar Fureyle yandalarnn eline teslim etti. BirKARGA VE KOYUN Babelas karga koyunun srtna
oturdu. Koyun istemese de kargay, uzunca bir sre ileri geri tad ve en sonunda,
"Eer bir kpee bu ekilde davransaydn dilerinin tadn alrdn," dedi. Karga yle
cevap verdi: ''Ben zayf hor grr, glye teslim olurum. Kime zorbalk edeceimi,
kime iltifat edeceimi bilirim; bylece hayatm uzun y/iar srdrmeyi mit ediyorum."
Ezop Masallar, M.. VI. Yzyl

e yihk bir avdan sonra Norfleet tek bana lkenin en byk andrc

ebekesini yok etmeyi baard. Bu aba iflas etmesine ve iiliinin bozulmasna

neden oldu, ama tatmin olmu bir adam olarak
ld.

Yorum
ou insan dolandrlmann verdii aalanmay byk bir sabrla
kabullenir. Derslerini alrlar, bedava yemek gibi bir ey olmadm ve kolay para
kazanmak iin duyduklar hrsla kandrldklarn kabul ederler. Ama bazlar
ilalarn almay reddederler. Kendi saflklar ve para hrslar zerinde dnmek
yerine kendilerini tamamen masum

kurbanlar olarak grrler.

Bu tr insanlar adalet ve drstlk savalar gibi grnrler ama aslnda
kendilerine hi gvenleri yoktur. Kandrlmak, dolandrlmak kendilerine kar
duyduklar pheyi harekete geirir ve bu zarar onarmak iin umutsuzca
abalarlar. Norfleetin iftliine konan ipotek, evliliinin k, yllarca bor
almak ve ucuz otellere kalmak zorunda olmas kandrlmlnn utanc iin
ald intikama deer miydi? Dnyadaki Nortfleetler iin utanlarnn stesinden
gelmek her trl bedele deer.
Btn

insanlarn

zgvensizlikleri

vardr

ve

genellikle

bir

enayiyi

kandrmann en iyi yolu onun zgvensizlii zerine oynamaktr. Ama g

alannda her ey bir derece meselesidir ve dierlerinden daha z- gvensiz bir
kii byk tehlike arzeder. Uyank olun: Herhangi bir aldatmaca ya da hile

gsterin, bylece onu minnet altnda brakn!" dedi. Ama prensin aa konumunu
gren hkmdar bu gzlere aldrmad ve prensi tekrar aalad. Shu Chang
efendisini tekrar uyard. "Majesteleri, eer Chung-erhe nezaketle davranmayacaksanz gelecekteki tehlikeleri nlemek iin onu ldrmelisiniz," dedi. Hkmdar
onunla yalnzca alay etti.
Yllar sonra prens nihayet lkesine dnebildiinde artlar byk lde
deimiti. Yoksulluk yllarnda kimin kendisine nazik davrandn, kimin saygsz
olduunu unutmamt. Hele Cheng hkmdarnn kendisine davran hi
aklndan kmyordu. lk frsatta byk bir ordu toplayp Chenge yrd, sekiz
ehrini ele geirdi, krall yerle- bir etti ve hkmdarn srgne gnderdi.

Yorum
Kiminle dans ettiinizden asla emin olamazsnz. Bugn ok az nem ve

kullanyorsanz hedefinizi iyi inceleyin. Byle bir tiple kar karya olup

anlam tayan birisi yarn ok byk bir g sahibi olabilir. Hayatlarmzda ok

olmadnz grmek iin onu nce test edin, diyelim ki, onu aptal durumuna

fazla eyi unuturuz, ama bir hakareti asla unutmayz.

dren bir aka yapn. Kendine gu veni olan bir insan glecektir; ar

Cheng hkmdar Prens Chung-erhin gl bir bellee sahip hrsl, hesap,

zgvensiz bir insan kiisel olara hakarete uram gibi karlk verecektir. Eer

kurnaz bir tip olduunu nereden bilebilirdi? Gerekten bunu bilmesinin bir yolu

bu tiple kar karya duunuzdan phelenirseniz baka bir kurban bulun.

olmadn syleyebilirsiniz, ama bir yolu olmad iin kadere meydan

tlc

c neme

M.- beinci yzylda Chin (bugnk in) prensi Chung-erh sr- e

gnderilmiti. Evine dnebilecei ve prens hayatn tekrar yaa- ^ ilecei zaman
beklerken mtevaz bir hayat, hatta bazen yoksulo jjnde yaad. Bir keresinde Cheng lkesinden geerken onun kim Iduunu
bilmeyen hkmdar kendisine ok kaba davrand. Hkmdarn yardmcs Shu
Chan bunu grnce, "Bu adam deerli bir prenstir Majesteleri, ona byk bir nezaket

okumamak daha iyi olabilir. Bir kiiyi gereksiz yere aalamayla bir ey
kazanlamaz. Aalama isteinizi yu-

tun

> karnzdaki kii zayf grnse bile.

Alacanz tatmin o kii bir

9Un gl bir konuma geerse greceiniz zarara kyasla ok az olacaktr.

dnc ineme
1920 yl

Amerikal sanat eseri satclar iin zellikle kt bir yl ol- tLJ. Byk

alclar -nceki yzyln hrsz baron kua- sinek gibi

ldkleri bir yaa ulamlard ve onlarn yerini alacak yeni milyo ner| ] gelmiyordu. ler o kadar ktyd ki, ok sayda byk satc kayr^J larn birletirmeye karar verdi.
Bu daha nce hi duyulmam bir6l di, nk sanat eseri satclar birbirleriyle kedi kpek gibi geinirlerdi
Amerikann en byk iadamlarna eser satan Joseph Duveen 0 yl herkesten daha fazla sknt ekiyordu, bu yzden bu ittifaka uym a ya karar verdi. Grup lkedeki
en byk be satcdan oluuyordu. & raflarna bakp yeni mteriler ararken en byk umutlarnn Ameri- kann en zengin adam Henry Ford olduuna karar verdiler.
Ford he- nz sanat piyasasna girmemiti ve o kadar byk bir hedefti ki, birlik- te almalar akllcayd.
Satclar "Dnyadaki 100 Byk Tablo" (tesadfen hepsi ellerinde vard) ad altnda bir liste oluturmaya ve bunlar Forda teklif etmeye karar verdiler. Tek bir almla
dnyann en byk koleksiyoncusu olabilirdi. Grup muhteem bir hedef oluturmak iin haftalarca alt; tablolarn ok iyi ekilmi fotoraflarn ieren ciltlik bir kitap
takm ve her resmi akademik anlamda aklayan metinleri hazrlad. Sonra Fordu Dearborn, Michigandaki evinde ziyaret ettiler. Orada evin sadelii karsnda byk
bir aknlk yaadlar: Bay Ford aka grld zere gsteriten son derece uzak bir adamd.

204 -

203 -

Ford onlar alma odasna kabul etti. Kitaplara bakarak aknlk ve memnuniyetini ifade etti. Heyecanl satclar ksa sre iinde kasala rna girecek olan
milyonlarn hayalini kurmaya baladlar. Ama Ford sonunda kitaplardan ban kaldrdnda unlar syledi: "Beyler, by- lesi gzel resimlerin bulunduu bu tr gzel
kitaplar ok para ediyor olmal!" Duveen aknlk iinde, "Ama Bay Ford!" dedi. "Sizin bunlar almanz beklemiyoruz. Biz bunlar sizin iin oluturduk, size resimleri
gsterebilmek iin. Bu kitaplar bizim size hediyemiz." Ford armt- "Beyler," dedi. "ok naziksiniz, ama yabanclardan byle gzel, byle pahal hediyeleri nasl kabul
edebileceimi bilmiyorum." Duveen kitap' taki resimlerin Forda satmay umduklar tablolarn kopyalar olduunu aklad. "Ama beyler," dedi Ford. "Bu kitaptakiler bu kadar
gzelken orijinal resimleri ne yapaym ki?"

^Joseph Duveen kurbanlarn ve mterilerini nceden inceledii- la r|a henz karlamadan ok nce zayflklarn ve zevklerinin l ini rendiini syleyerek
gururlanrd. Umutsuzluk iinde haI

t ederek Henry Ford konusunda bu taktii bir kez brakmt. Vardemeyecek, gsterii sevmeyen sade

re

- bu yanl hkmden kurtulmas, zihinsel ve parasal olarak, aylar rrnt- Ford girilen abaya

kiiydi. Aldatlmasna yetecek kadar hayalgc olmayanlara somut j r 5rnekti. O andan itibaren Duveen enerjisini dnyadaki

Mellon ve IS/Iorganlara evirdi, tuzana yakalanacak kadar kurnaz olan tiplere.

GCN ANAHTARLARI
nsanlar lmek ve kiminle dans ettiinizi bilmek, gc elde etme ve korumadaki en nemli beceridir. Bu beceri olmakszn krsnz- dr. Yalnzca yanl insanlar
kzdrmakla kalmaz, almak zere yanl insanlar seersiniz ve aslnda hakaret ederken iltifat ettiinizi sanrsnz. Herhangi bir harekete girimeden nce hedefinizi ya
da potansiyel rakibinizi lp biin. Aksi takdirde zaman kaybeder ve hatalar yaparsnz. nsanlarn zayflklarn, zrhlarndaki delikleri, gurur ve zg- vensizlik alanlarn
inceleyin. Onlarla urap uramayacanza karar vermeden nce haklarndaki her eyi renin.
Son olarak iki uyar: Birincisi, rakipleriniz hakknda hkm verir ve deerlendirirken asla igdlerinize gvenmeyin. Eer kesin olmayan gstergelere dayanrsanz
en byk hatalar yaparsnz. Hibir ey somut bilginin yerini tutamaz. Ne kadar uzun srerse srsn rakibinizi inceleyin ve hakknda casusluk yapn; uzun vadede bunun
karln alrsnz.
kincisi, asla grne gvenmeyin. Bir ylann kalbine sahip olan herkes onu gizlemek iin nezaket gsterir; aktan aa tehditler sa fran biri gerekte bir korkaktr.
Grnn ardn ve elikilerini grmeyi renin. Asla insanlarn kendileri hakknda anlattklarna gvenmeyin, bunlar son derece gvenilmezdir.
maj: Avc. Kurt iin kurduu tuzan aynsn tilki iin kur- !

maz. Kimsenin yutmayaca bir yere yem brakmaz. Avn ok iyi tanr, alkanlklarn ve gizlendii yerleri bilir, bunlara uygun olarak avlanr.
Otorite: nemsiz veya dnmeye demez kimse olmadna inann; bazen sizin iin yararl olma zelliine sahip biri eer onu kmserseniz bunu
kesinlikle yapmayacaktr. Yanllar ou kez affedilir, ama kmseme asla. Gururumuz bunu sonsuza kadar hatrlar (Lord Chesterfield, 1694-1773).
Dier insanlar hakkndaki cehaletten ne gibi bir iyilik gelebilir ki? Aslan kuzudan ayrmay renin, yoksa bedelini dersiniz. Bu yasaya sonuna kadar uyun; tersi
yoktur, aramak iin zahmete girmeyin.

yASA 2 0

KMSEYE BALANMAYIN
HKM

Taraf tutmada acele edenler aptaldr. Kendinizden baka kimsenin tarafn tutmayn. Bamszlnz srdrerek dierlerinin efendisi olabilirsiniz; insanlar
birbirine kar kullanarak, peinizden komalarn salayarak yapabilirsiniz bunu.

I. BLM: HERKES SZ KAZANMAYA ALISIN AMA SZ KMSEYE BALANMAYIN

Eer insanlarn size sahip olduklarn hissetmelerine izin verirseniz, onlarn zerindeki btn gcnz kaybedersiniz. Duygularnz kimseye balamadnzda sizi
kazanmak iin daha fazla alacaklardr. Uzak durun, onlarn dikkatinden ve dkrklna uram arzularndan gelen gc kazann. Bakire Kralieyi oynayn: Onlara
umut verin, ama asla tatmin vermeyin.

YASAYA UYMAK
Kralie I. Elizabeth 1558de ngiltere tahtna kt srada herkes na bir koca bulmayla ilgileniyordu. Konu parlamentoda tartlyor ve ^ er snftan ngiliz erkeklerinin
sohbet konusunu oluturuyordu; ounlukla kiminle evlenmesi gerektii konusunda anlamazlk oluyor- ^ ama herkes mmkn olduunca abuk evlenmesi gerektiini
dnyordu, nk bir kralienin bir kral olmalyd ve kralln vrisleri- n dourmalyd. Tartma yllarca devam etti. Bu arada kralln en yakskl ve en uygun bekrlar -Sir Robert Dudley, Essex Kontu, Sir w ter Raleigh- kralie iin birbirleriyle rekabet ediyorlard. Kralie on|a cesaretini krmad, ama acele
ediyor gibi grnmyor ve hangi acjlr' mn gzdesi olacana dair verdii mesajlar genellikle birbiriyle celi ' yordu. 1566de parlamento Elizabethe bir delege gndererek
ocu dourma ya gemeden evlenmesi iin srar etti. Kralie tartmad delegeye aksini sylemedi, ama yine de bakire kalmaya devam etti
Elizabethin talipleriyle oynad hassas oyun, onu yava yava 0L sayda cinsel fantezinin znesi ve kltvri tapnmann hedefi haline g etjr di. Saray doktoru Simon
Forman kralieyle cinsel ilikide bulunma rya. larn tarif etmek iin gnln kulland. Ressamlar onu bakire ay ve av tanras Diana olarak resmediyorlard. air
Edmund Spenser ve dierle, ri Bakire Kralie iin methiyeler yazdlar. Ondan "Dnya Kraliesi" ve dnyay yneten, yldzlar harekete geiren "Erdemli Baak" diye sz
ediliyordu. Onunla sohbetlerde talipleri cretkr cinsel imalarda bulunuyorlard: bu, Elizabethin engel olmaya almad bir cesaretti. Onlarn ilgilerini uyandrmak iin
elinden geleni yapyor, ayn zamanda hepsini kendinden uzakta tutuyordu.
Avrupada da kral ve prensler Elizabethle evlenmenin ngiltereyle ittifak gvence altna alacan biliyorlard. spanya kral ona evlenme teklif etti, sve prensi ve
Avusturya aridk de yle. Kibarca hepsini reddetti.
En byk diplomatik konu olan Elizabethin evlilii tartmalar o zamanlar spanyann elinde olan Flemenk ve Hollandann ayaklanmasyla duraklad. ngiltere
spanyayla ittifak brakp Avrupadaki asl mttefiki olarak Fransay semeli, dolaysyla Flemenk ve Hollandann bamsz ln m cesaretlendirmeliydi? 1570e kadar

206 -

203 -

Fransayla ittifakn ngilterenin semesi gereken en akllca yol olduu ortaya kmt. Fransann soylu kandan gelen iki uygun aday vard, Anjou ve Alenon dkleri,
Fransz kralnn kardeleri. kisinden biri Elizabethle evlenebilir miydi? Her ikisinin de avantajlar vard ve Elizabeth ikisinin umutlarn da canl tutuyordu. Bu konu
yllarca srd gitti. Anjou dk ngiltereyi birka kez ziyaret etti, Elizabethi halk iinde pt, hatta ona takma isimler verdi; Elizabeth onun duygularna karlk verir
gibiydi. Bu arada kralie iki kardele flrt ederken Fransa ve ngiltere arasndaki bar salayan bir an-

II Bnd^'

?1 a imzaland. 1852de Elizabeth bu oynamaya bir son verebileceizellikle Dk Anjou szkonusu olduunda bunu byk bir

IHykia yapt. Diplomasi adna varlna dayanamad ve fiziksel ola-

ra

iren bulduu biriyle flrt etme izni vermiti kendine. Fransa ve n-

ra

|tere

arasndaki bar

salandktan sonra bu riyakr adam mmkn

I ^juunca kibar bir ekilde sepetledi.
1

gu arada Elizabeth ocuk dourma yan gemiti. Bylece haltnn gen kalann arzu ettii gibi yaayabildi ve Bakire Kralie olarak ld. Hibir dorudan vris
brakmad, ama ei olmayan bir huzur ve kltrel bolluk iinde ynetti lkeyi.

Yorum
Elizabethin evlenmemek iin iyi nedenleri vard: Kuzeni skoyal Marynin hatalarna tank olmutu. skolar bir kadn tarafndan ynetilme fikrine direnerek
Marynin akllca bir evlilik yapmasn istemilerdi. Bir yabancyla evlenmek pek ho grlmezdi; herhangi bir aristokrat grubu kayrmak ise korkun rekabete neden
olacakt. Sonunda Mary Katolik Lord Darnleyle evlendi. Bunu yapmakla skoyal Protestanlarn fkesine neden oldu ve ardndan sonsuz bir kargaa balad.
Elizabeth bir evliliin bir kralieyi mahvedebileceini biliyordu: Kralie bir mttefikle evlenerek ve kendini ona adayarak kendi seimi olmayan atmalarn iine
girer, bu atmalar sonunda onu boar veya bo bir savaa girmesine neden olurdu. Ayrca kocas fiili hkmdar olur ve ounlukla kars kralieden kurtulmaya
alrd, tpk Darnleyin Mary den kurtulmaya alt gibi. Elizabeth dersini iyi almt. Hkmdar olarak iki amac vard: evlilikten ve savatan kanmak. Mttefik
oluturmak iin evlilik olasln srekli gndemde tutarak bu amalar birletirmeyi baard. Tek bir adaya kendini verdii an gcn kaybettii an olurdu, kimsenin
mitlerini krmayarak, ama asla teslim de olmayarak bir esrar Ve arzu edilir olma havas yaratmalyd.
Hayat boyu sren bu flrt etme ve geri ekilme oyunu sresince Elizabeth lkeye ve kendisini fethetmeye alan her erkee hkim ol- dLI' Dikkatin merkezi olarak
kontrol hep onun elindeydi. Bamszln tler eyin stnde tutarak gcn korudu ve kendisine hep hayranlk Oyulmasn salad.
Bir kralie ve evli olmaktansa bir dilenci ve bekr olmay tercih ederim.
kaplmak yerine kendinizi ele gej. rilmez klm olursunuz. Bu g havas
Kralie I. Elizabeth 1533-1603
zamanla daha da artar. Bam- sizlik konusundaki hretiniz arttka daha fazla
insan sizi arzulamaya balayacak, sizin balanmanz salayacak kii olmay
isteyecektir. Arzu virs gibidir: Eer birisinin baka insanlar tarafndan istendiini
GCN ANAHTARLARI
grrsek biz de bu insan arzu edilir buluruz.
G byk lde grne dayand iin imajnz glendirecek hileleri
Balandnz anda by yok olur. Siz de herkes gibi olursunuz. nsanlar
renmelisiniz. Bir kii ya da gruba balanmay reddetmek bunlardan biridir.
sizi kendilerine balamak iin sinsice her trl yntemi deneyeceklerdir. Size
Kendinizi geri ektiinizde fke deil, bir tr sayg uyandrrsnz. Birdenbire
hediyeler verecek, iyilikler balayacaklardr, bunlarn hepsi sizi minnettar
gl grnrsnz, nk ou insann yapt gibi bir gruba ya da ilikiye
klmak iindir. Dikkati tevik edin, ilgilerini uyarn, ama ne pahasna olursa olsun

balanmayn. Eer istiyorsanz hediyeleri kabul edin, ama iteki kaytszlnz

srdrmeye dikkat edin. Herhangi birine kar istemeden minnettar
hissedemezsiniz kendinizi.
Ama unu unutmayn: Ama insanlar soutmak ya da sizin kimseye
balanamayacan gstermek deildir. Bakire Kralie gibi heyecan uyandrmal,
insanlara sizi elde etme olaslnn bulunduunu hissettirmelisiniz. O halde
arasra ilgiierine karlk vermelisiniz, ama asla ok ileri gitmeyin.
Yunanl asker ve devlet adam Alcibiades bu oyunu kusursuza yakn bir
biimde oynamt. M.. 414te Sicilyay igal eden gl Atina donanmasn
esinleyen ve ynlendiren Alcibiadesdi. lkede kalan kskan AtinalIlar onu
uydurma sularla drmeye altklarnda Atinada bir mahkemenin nne
kmaktansa dmana, yani Spartallara katlmay tercih etti. Sonra AtinalIlar
Syracuseda yenilince Spartann gc artyor olmasna ramen Persliler iin
Spartay terketti. Ama bu
persliler zerindeki etkisi nedeniyle hem AtinalIlar, hem de Sparta- /\lcibiadesin
peine dtler; Persliler, Atina ve Sparta zerinde- l^c nedeniyle ona byk
sayg gsteriyordu. Her tarafa sz veri- ama hibirine balanmyordu ve
sonunda kartlar onun elindeydi.
Eer g ve nfuz elde etmek istiyorsanz Alcibiadesin taktiini ^eneyin:
Kendinizi rekabet eden glerin ortasna koyun. Yardm edecein'2 vaadiy|e k'r tara^
a artn
Y hep dmann atlatmaya alan diner taraf da sizi takip edecektir. Her iki
taraf da dikkatinizi ekmek iin rrken birdenbire byk nfuzu ve ekicilii olan
bir kii haline geleceksiniz. Aceleyle bir tarafa balandnzda elde
edeceinizden daha fazla g sahibi olacaksnz. Bu taktii mkemmel hale

208 -

getirmek iin kendinizi duygusal balantlardan arndrmanz ve etrafnzdaki

herkesi yukar trmannzda birer piyon olarak grmeniz gerekmektedir. Hibir
nedenle kendinizi bir uak konumuna getirmeyin.
1968 ABD bakanlk seimlerinin ortasnda Henry Kissinger, Ric- hard
Nixonn ekibini telefonla arad. Kissinger baarsz bir ekilde Cumhuriyeti
tarafn adayln isteyen Nelson Rockefellerla birlemiti. Kissinger imdi
Nixonn ekibine, Pariste devam etmekte olan Vietnam bar grmeleriyle ilgili
deerli gizli bilgiler verebileceini sylyordu. Bar grmelerine katlan bir
adam vard ve kendisini son gelimelerden haberdar ediyordu. Nixon ekibi bu
teklifi memnuniyetle kabul etti.
Bununla birlikte, Kissinger ayn zamanda Demokrat Partinin aday Hubert
Humphreye de yaklap yardm teklif etti. Humpreyin adamlar Nixonla ilgili bilgi
istedi ve Kissinger bu bilgileri temin etti. "Bakn," dedi Kissinger, Humphreyin
adamlarna. "Nixondan yllarca nefret ettim." Aslnda iki tarafla da ilgilenmiyordu.
Gerekte istedii ey elde ettiiydi: yani Nixon ve Humphreyden st dzey
kabine grevi vaadi. Seimi hangisi kazanrsa kazansn Kissingern kariyeri
gvence altndayd.
Kukusuz kazanan Nixond ve Kissinger gerektii gibi kabine gre- vine
geti. O zaman biie hibir zaman ok fazla Nixonn adamym gibi grnmeme
konusunda ok dikkatliydi. Nixon 1972de yeniden seildiinde Kissingerdan
ok daha sadk olan adamlar kovuldu. Kissinger ay- r,ca VVatergate
skandalndan sonra ayakta kalan ve sonraki bakan olan Gerald Forda hizmet
eden Nixon hkmetinin tek st dzey grevlisiy- ^ Biraz mesafe brakarak
alkantl zamanlarda baarl oldu.

203 -

Bu stratejiyi kullananlar ou kez garip bir olguyu farkeder| er Bakalarnn

yardmna koan insanlar bu srete ok az sayg grr, ier, nk yardmlar
kolayca elde edilebilir, oysa geri duranlar kendi, lerinden bir ey isteyenlerle
kuatldklarn grrler. Uzak duru g(js ldr ve herkes onlar kendi tarafnda

II. BOLUM: KMSEYE BALANMAYIN, EKMELERN

STNDE KALIN
nsanlarn sizi kendi zavall kavgalarna ve hrgrlerine ekmelerine jZjp
vermeyin. lgilenmi ve destekleyici grnn, ama tarafsz kalma-

ister.
Picasso yllarca sren yoksulluktan sonra dnyadaki en baarl sanat

lfl

bir yolunu

bulun; siz geride dururken kavgay tekilerin yapmasna izin verip seyredin ve

haline gelince kendini u ya da bu satcya balamad, ama onlar imdi ekici

bekleyin.

teklif ve byk vaadlerle onun etrafn sarm durumdaydlar. Picasso onlarn

olgunlamlar demektir. Aslnda dier insanlar arasnda kavga karp sonra da

hizmetiyle ilgilenmiyormu gibi davrand; bu tutum onlar ldrtt ve onlar Picasso

araclk etmeyi nerebilir ve g kazanabilirsiniz.

Kavga

eden

taraflar

iyice

yorulduklarnda

toplanacak

kadar

iin savarken Picassonun fi- yat artt yalnzca. Henry Kissinger, Birleik
Devletler hkmet grevlisi olarak Sovyetler Birliiyle arada yumuama olsun
isterken, bir tavizde ya da uzlamac hareketlerde bulunmad, ama ine kur

YASAYA UYMAK

yapt. Bu, Sovyetleri ileden kard ve korkuttu, zaten politik olarak tecrit edilmi

On beinci yzyln sonunda talyadaki en gl kent-devletler -Venedik,

durumdaydlar ve Amerikayla in biraraya gelirse daha fazla yalnz kalmaktan

Floransa, Roma ve Milano- kendilerini srekli bir hrgrn iinde buldular. Fransa

korkuyordu. Kissingern bu hareketi onlar grme masasna gtrd. Bu

ve spanya zayflayan talyan glerini ele geirmek zere tepelerinde

taktiin batan karmada bir benzeri vardr: Stendhal bir kadn batan

bekliyordu. Tm bunlarn ortasnda gen Dk Gianfrancesco Gonzaga tarafndan

karmaya altnzda nce kzkardeine kur yapn, tavsiyesinde bulunur.

ynetilen kk Mantua eyaleti yer almt. Mantua, Kuzey talyada stratejik bir

Uzak durun, insanlar size gelecektir. Sizi kazanmak onlar iin bir mcadele
olacaktr. Akll Bakire Kralieyi taklit edip umutlar uyardnz takdirde ilgi ve
arzunun mknats olarak kalacaksnz.

blgede bulunuyordu; byk glerden birinin onu yutmas ve bamsz bir krallk
olarak varln srdrmesinin sona ermesi an meselesi gibiydi.
Gonzaga ateli bir sava ve becerikli bir alay komutanyd. Kendisine en iyi
paray deyenler iin savaan paral bir general haline gelmiti. 1490de baka

maj: Bakire Kralie. Dikkat, arzu ve hayranln merkezi. Asla bir

koca adayna teslim olmuyor, her birini bir gezegen gibi etrafnda
dndryor, onun yrngesinden kamyorlar, ama ona yaklaamyorlar
da.
Otorite: Kendinizi kimseye ya da hibir eye balamayn, nk

bylesi kle olmaktr, herkese kle olmak... Hepsinden te kendinizi

ballk ve ykmllklerden arndrn, bunlar sizi gc altna almak
isteyenlerin kulland hilelerdir... (Baltasar Gracin, 1601-1658).

bir talyan dkal olan Ferrera hkmdarnn kz Isabella dEste ile evlendi.
Artk hayatnn ounu Mantuadan uzakta geirdii iin lkeyi kendisi adna
ynetmek Isabellaya dmt.
Isabellann bir hkmdar olarak ilk gerek snav 1498de Fransa ^al XII.
Louisnin ordularn Milanoya saldrmak zere hazrlad sra-

da

gereklemiti.

talyan eyaletleri her zamanki hain tarzlaryla Mila- nun yaad zorluklardan
faydalanma

yollarna

bakmaya

balad-

* ar -

karmayacana sz verdi, bylece Franszla-

Papa

VI.

Alexander

ra

tam zgrlk vermi oldu.

Venedikliler de Milanoya yardm etmemeklerinin iaretlerini verdiler, bunun

karlnda Fransann kendi-

1
lerine Mantuay vereceini umuyorlard. Milanonun hkmdar L0cj vico Sforza
kendini birdenbire tek bana ve terkedilmi olarak buj En yakn arkada (ve
sylentiye gre sevgilisi) olan Isabella dEstJj bavurarak Dk Gonzagay
yardmna gelmek zere ikna etmesi ij1 yalvard. Isabella bunu denedi, ama
kocas yardma yanamad, q k Sforzann durumunu mitsiz olarak
gryordu. Bylece Loujs 1499da Milanoya saldrp rahatlkla ele geirdi.
Isabella imdi bir ikilemle kar karyayd: Lodovicoya sadk ka lrsa
Franszlar bu kez ona kar harekete geerdi. Ama eer Fransayla ittifak
yaparsa, Louis geri ekildiinde Mantuay tehlikeye atm olarak talyann
baka yerlerinde dmanlar kazanm olurdu. Eer Venedik veya Romadan
yardm istese, yardm iin gelme bahanesiyle Mantuay yutarlard. Ama bir ey
yapmak zorundayd. Gl Fransa kralnn soluklar ensesindeydi. Onunla dost
olmaya karar verdi, tpk ondan nce Lodovico Sforzayla olduu gibi; ilgin
hediyeler, nkteli, zekice yazlm mektuplar ve arkada olmalar olasln
kullanacakt, nk Isabella kimseyle kyaslanamaz bir gzellik ve ekicilie
sahip bir kadn olarak nlyd.
1500 ylnda Louis, Isabellay Milanodaki zaferini kutlamak iin verdii
muhteem bir partiye davet etti. Leonardo da Vinci bu olay iin dev bir mekanik
aslan ina etmiti. Aslan azn atnda Fransz aristokrasisinin sembol olan
taze zambaklar fkryordu. Isabella partide nl elbiselerinden birini giydi
(talyan prenseslerinin hepsininkinden daha zengin bir gardroba sahipti) ve tam
mit ettii gibi dikkatini ekmeye alan dier leydilere aldrmayan Louisyi
byleyip etkisi altna almay baard. Ksa srede onun srekli arkada oldu
ve arkadalnn karlnda Mantuann bamszln Venedikten koruma
sz ald.
Bununla birlikte bir tehlike yok olurken bir bakas, daha da rktc olan,
gneyden, Cesare Borgia adyla geliyordu. 1500de bala - yarak Borgia yava
yava kuzeye doru ilerlemi, bu arada yoluna 1' kan btn kk krallklar
babas Papa Alexander adna ele geirm' ti. Isabella, Cesare ok iyi anlyordu:
Ona ne gvenilebilir, ne de kzdrmaya gelirdi. Tatl szlerle kandrlmal ve
araya mesafe konmalya
Ha

a hediyeler gndererek ie balad: ahinler, dl alm k- I*

on

parfmler ve Roma caddelerinde dolarken hep maske takt- Pe sidii iin

dzinelerce maske. Gurur okayan mesajlarla haberci- 9' nl nderdi (bu

haberciler ayn zamanda Isabellann casusu olarak |6 ryorlard). Cesare bir

ara alaynn bir ksmn Mantuada barnd11

^arndrmayacan sordu; Isabella nedenlerini aklayarak onu kir

'arca bundan vazgeirdi, nk Cesaren askerlerinin Mantuaya bir

girdikten sonra bir daha kmayacaklarn biliyordu.

Isabella, Cesare bylemeye devam ederken etrafndaki herkesi 0nun
hakknda tek bir kt sz sylememeye ikna etmiti, nk her yerde casuslar
vard ve en ufak bir bahaneyi Mantuay istila etmek jin kullanrd. Isabella
ocuu olduunda Cesaren vaftiz babas olmasn istedi. Hatta kendi ailesiyle
Cesaren ailesi arasnda bir evlilik yaplmas olasln bile kulland. Her
naslsa hepsi ie yarad ve Cesare yoluna kan her eyi ele geirmesine
ramen Mantuay korudu.
1503te Cesaren babas Alexander ld ve birka yl sonra yeni papa II.
Julius, Fransz askerlerini talyadan karmak iin savaa girdi. Ferrarann
hkmdar -Isabellann kardei Alfonso- Franszlarn tarafn tuttuunda Julius
ona saldrp kk drmeye karar verdi. Isa- bella bir kez daha ortada buldu
kendisini: bir tarafta papa, dier tarafta kardei. kisiyle de birlik olmaya cesaret
edemiyordu, ama ikisini gcendirmek de ayn derecede tehlikeli olabilirdi. Yine
artk uzmanlat ikili oyunu oynad. Bir yandan kocasnn papa iin
savamasn salad, nk ok gl bir ekilde savamayacan biliyordu.
te yandan Ferrarann yardmma gelmeleri iin Fransz askerlerin Mantuadan gemesine izin verdi. Franszlarn blgeyi "istila ettiklerinden"
yaknrken gizlice onlara deerli bilgiler salyordu. Julius iin mantkl
Srnmesini salamak amacyla Mantuay Franszlar tarafndan istila bilmi
gibi gsterdi. Yine ie yaramt, papa Mantuay rahat brakt.
1513te uzun bir kuatmadan sonra Julius, Ferraray yendi ve /ansz askeri
kuvvetleri geri ekildi. Bu abayla yorgun den papa lrka ay sonra ld. Bu
lmle kbusu andran arpma ve nemsiz ' 'meler dngs tekrar balad.
Isabellann iktidarndan beri tal- a ok ey deiti: Papalar gelip gittiler, Cesare
Borgia ykselip

T
ke

geti,

glendi

Venedik

de.

imparat

Zenginli

orluun

k ve

saltanat

kaybetti,

IsabJ

Milano

lann

igal

1539da

edjJ

ki

Florans

lmn

den

ke

yzyl

geti ve

sonras

Roma,

na

Hapsbu

kadar

rg

bozulm

imparat

adan

oru V.

kal^'

Charles
3
rafndan
yamal
and.
Btn
bunlarn
ortasnd
a
Mantua
yalnzca
vgJ I
n
srdrm
ekle
kalmad
-

212 -

AYLAK
LAR,
KARGAL
AR VE
TLK
aylaklar
ve
kargalar
ormanda
buldukla
rn yar
yarya
paylaac
aklarna
dair bir
anlama
yaparlar.
-

203 -

Bir gn
bir
aacn
altnda
aresiz
bir
ekilde
yatan,
avclar
tarafnda
n
yaralanm
bir tilki
bulurlar
ve
etrafna
toplanrl
ar.
Kargalar,
"Biz
tilkinin
st
tarafn
alacaz,
" derler.
"O
zaman
biz de alt
ksmn
alrz,"
der
aylaklar
. Tilki
buna
gler.
"Ben
aylaklar
n her
zaman
kargalar
dan daha
stn
yaratldk

larn
dnm
mdr
; bunun
iin
bedenimi
n st
ksmn,
yani
iinde
beynim
ve dier
narin
eylerin
bulundu
u
bam
alacaklar
n
dnr
dm."
Bunun
zerine,
"Oh,
evet,
doru,''
der
aylaklar
. "Biz
tilkinin
st
ksmn
alacaz.
"
Kargalar,
"Hi de
bile,"
der.
"Daha
nce
kararlat
rdmz
gibi

stn
biz
alacaz.
" Sonra
rakipler
arasnda
bir sava
kar ve
her iki
taraftan
da byk
kayplar
verilir,
geriye
kalanlar
zorlukla
kaarlar.
Tilki
orada
birka
gn daha
kalrken
l
aylaklar
ve
kargalarl
a
beslenir
ve
gcn
toplam
olarak
ayrlr
oradan.
Yolda
yle
dnme
ktedir:"G
llerin
savan
dan

zayflar
-

214 -

kr
eder."
Hint
Masallar

Yor
um
I
sabe
lla
dEst
e,
taly
ann
politi
k
duru
mun
u
ar
tc
bir
aklkl
a

anla
mt
. Bir
kez
blg
edek
i
gl
erde
n
birini
n
taraf
n
tuttu
nuz
-

203 -

muso-

u; bu

nunu

dng

gelm

daha

fazla

dem

karg

ekti.

aa

Gl

dou

rur

olan

ve

sizin

yen

kontr

gl

oln

er

devr

ele

eye

geir

girer

ir,

di, t

zayf

ki siz

olan

artk

sa

kend

sizi

inizi

yorar

bu

d.

kar

Herh

klkt

angi

an

yeni

zu

bir

mtt

kar

efik

ama

yeni

yaca

bir

hale

man

gele

edin-

ne

meni

dek.

ze

Sonu

nede

nda

yorg

olurd

unlu

ktan

bitap

der
diniz.
Isabella
kralln

gvenle
ilerleme
sini
salaya
cak tek

es

rotadan 90-

ne
de
n
ol
ur
du

ki

du

karga

ru

ay

durdur

da

maya

on

da

un

ala

ya

mazd,

ra

bu

rn

yalnzc

ay

d.

.
Ve
a
t
m
a
^

Sa

nn
ken
disi
ni

216 -

trd.
Bir dk
ya da
kralla
sadakat
yznd
en
kellesin
den
olama
etrafnda

in

r
tar
afl
ar

de

ii

ne

n
-

203 -

sa

Is

va

ab

ell

yo

ve

bu

da

ke

nd

ka

ile

yn

rin

yo

ya

ru

ln

yo

zc

rla

rs

ke

nd

isi

an

ve

tu

kr

all

yu

tm

du

ru

le

un

da

ol

tar

afl

az

ar

il
eri
ve

ka
rla
ry
la
ze
ki
ce
ilg
ile
ni
yo
r
gi
bi
g
"
n
m
e
ye
te
ne
i
yd
i.
Byk

yetenekl
eri olan
insanlar
yava
hareket
ederler,
nk
bir eye
-

218 -

balanm
aktan
kanma
nz,
baland
nz bir
eyden
kurtulma
nzdan
daha
kolaydr.
Bu tr
olaylar
sizin
saduyu
nuzu
snar;
onlardan
kanma
nz,
zaferle
kmanz
dan
daha
gvenlid
ir. Bir
ykml
lk bir
dierine
gtrr
ve
felaketin
snrna
ok
yaklars
nz.
Baltasar
Garcin,
16011658
Ke
ndi
-

203 -

seim
iniz
olmay
an
sava
a bir
kez
girers
eniz
btn
inisiy
atifi
kaybe
dersi
niz.
Sava
an
tarafl
arn
karl
ar
sizin
karl
arnz
haline
gelir;
onlar
n
arac
duru
muna
der
siniz.
Kendi
nizi
kontr
ol
etme
yi,
taraf

tutma
k ve
kavga
ya
kar
mak
yolun
daki
doal
eilim
inizi
snrl
amay

ren
in.
Sava
anla
rn
her
birine
kar
dost
a ve
ekici
davra
nn,
sonra
geri
ekili
p
arp
mala
rn
izleyi
n.
Onlar
her
arp
mayl

a
daha
da
zayflark
en siz
kan
dn
z her
arp
mayl
a
gle
nirsini
z.

za

Bataklk
ulluuy
la
midyeni
n
mcadel
esinden
balk
faydalan
r.
Eski in
Atasz

kazan

hkim
olmal
snz

'Am

a
byle
si bir
kendi
ni
denet
leme
de
baar

rken
bile
etraf^dakil
erin
yarad
ltan
getird
ikleri

GC
N
ANAH
TARL
AR

220 -

zelli
kleri
kontr
ol
edem

ezsini

oyun

z. Ve

unda

baar

byk

bir

olmak

tehlik

iin

duyg

sunar

ularn

.
-

203 -

ou

zerkl

insan

iiniz

duyg

onlar

ancak

girda

rahat

sz

iinde

eder

ve

srekl
i

ara

kzdr
r.

tepki

Sizi 9|

verer

ek,

iine

hrgr

ekm

ve

eye

at

alr

ma

lar,

kar

sonsu

arak

yaar.

sava

Sizin

larnd

kendi

nizi ^

taraf

Olunu

olma-

dabn

z ve
nz ya da onlar
bartrmanz iin
yalvarrlar. Eer
onlarn duygu
yalvarmalarna
dayanamaz
kerseniz
zihninizin ve
zamannzn on|a
rn sorunlaryla
megul olduunu
grrsnz. Sahip
olduunuz ^ '
hamet ve acmann
sizi de savan

iine ekmesine
izin vermeyin,
oyunu asla
kazanamazsnz,
atmalar ancak
fazlalar.
te yandan
tamamen
bir
kenarda
da
kalamazsnz,
nk bu g6 reksiz
tatszla
neden
olur.
Oyunu
gerektii
gibi
oynamak iin di6r
insanlarn
sorunlaryla
ilgileniyor,
hatta
onlarn
yanndaym gibi
rnmelisiniz. Ama
darya
ynelik
destek
jestleri
yaparken duygu|ar.
nz
serbest
brakarak
i
enerjinizi
ve
aklbandalnz
srdrmelisi, niz.
insanlar sizi ne
kadar
kendi
kavgalarna
ekmeye alsalar
da onlarn ileri ve
nemsiz
hrgrlerine
olan
ilginizin
yzeyde
kalmasna dikkat
edin.
Onlara
hediyeler
verin,
-

222 -

203 -

anlayl bir bakla

dinleyin,
hatta
arasra byleyiciyi
oynayn,
ama
iinizden
dost
krallar ve hain Borgialarla
aranza
mesafe
koyun.
Ball
reddederek,
bylece
zerkliinizi srdrerek
inisiyatifinizi
korursunuz.
Hareketleriniz
kendi seiminize
bal
eylemler
olarak
kalmaya
devam
eder,
etrafnzdakilerin
ekitirmelerine
kar
verdiiniz
savunmac tepkiler
olarak deil.
Silahlarnz
yava
yava
alnz bile bir
silah
olabilir,
zellikle
dier
insanlarn kavgada
kendilerini
yormalarna
izin
verir, sonra yorgunluklarndan
faydalanrsanz.
Eski inde Chin
Krall
bir
keresinde
Hsing
Kralln
istila
etmiti. Yakndaki

bir baka lkenin

hkmdar Huan,
Hsingin yardmna
komas
gerektiini
dnd,
ama
danman
ona
beklemesini
tavsiye etti. "Hsing
henz
mahvolmayacak,"
dedi. "Chin de
henz
yorgun
deil. Chin yorgun
deilse, [biz] pek
etkili
olamayz.
Hatta tehlikedeki
bir
lkeyi
desteklemenin
fazileti yklm bir
lkeyi
yeniden
canlandrmak
kadar byk bir
erdem
deildir."
Danmann
tavsiyesi
galip
geldi ve tahmin
ettii gibi hem
Hsingi yklmann
eiinden
kurtarmann, hem
de yorgun Chini
ele
geirmenin
onurunu elde etti.
Mcadeleye
katlan iki tarafn
gleri
birbirini
yorana
kadar
kavgann dnda
kald, ki zaten o
-

224 -

203 -

noktada
mdahelesi
gvenliydi.
K
ARTAL VE
DOMUZ
Kartal bir
aacn
stne bir
yuva yapar
ve
yumurtadan
birka yavr
karr. Bir
yaban
domuzu sap
samandan
oluan
yatan
aacn

itina 9et,nr- Kartal avnn peinden uup onu yakalayarak yavrularna S sr. Domuz da
burnuyla aacn etrafn aratrp ormanda avlanr ve QCe olunca yavrularna
yiyecek bir eyler getirir. Kartal ve domuz komu olarak yaamaktadrlar. Yal bir
kedi kartal yavrularn ve gerile emen minik domuzlar mideye indirme planlar
yapar. Kartala gidip yle der:",Kartal, ok fazla uzaa gitmesen iyi olur. Domuza
dikkat et; kt planlar var. Aacn kklerini kazacak. Durmadan burnuyla yerleri
kokladn gryorsun." Sonra da domuza gidip, Qomuz, iyi bir komun yok. Dn
akam kartaln yavrularna,'Benim kk kartallarm, domuz gider gitmez size
kk gzel bir domuzcuk getireceim, dediini duydum," der. O andan itibaren
kartal avnn peinden umay brakr ve domuz artk ormana gitmez.
Kartal yavrularyla domuzcuklar alktan lrler ve yal kedi onlar yer.
Masallar, Leo Tolstoy, 1828-1910
Kargaann dnda kalmann size salad udur: taraflar kaybetmeye
baladnda durumdan yararlanmanz salayacak bir pozisyon almak. Ayrca
ilerde mcadeleden galip kacak olann siz olmasn salayacak manevralar
yaparken atmadaki iki tarafa desteinizi vaat ederek oyunu bir adm teye
de gtrebilirsiniz. Bu on drdnc yzylda talyan kasabas Luccay yneten
hkmdar Castruccio Castracaninin Pistoia kentiyle ilgili tasarlar varken
yapt eydi. Kuatma hem can, hem de mal kaybna yol ap pahalya
patlayabilirdi, ama Castruccio, Pistoiann birbirinden nefret eden iki rakip grubu
barndrdn biliyordu: zenciler ve beyazlar. Zencilerle grerek kendilerine
beyazlara kar yardm edeceklerini vaat etti; sonra beyazca da zencilere kar
yardm etme sz verdi. Ve Castruccio verdii szleri tuttu; kentin zencilerin
kontrol ettii kapsna bir ordu gnderdi, 0radaki nbetiler askerleri ieri ald.
Bu arada dier bir ordusu da be- yazlarn kontrol ettii kapdan ieri girdi. ki
ordu ortada buluup ehri geirdi, iki grubun liderlerini de ldrd, i sava
sona erdirdi ve astruccio adna Pistoiay ald.
berkliinizi korumanz insanlar savamaya baladnda size evkler verir:
Gerekte kendi karlarnz korurken aracy oynayabi- | '
olabilirsiniz. Bir tarafa destek vaat edersiniz ve dier ta-

223 -

bar|

tellal

raf daha yksek bir fiyatla size kur yapmaya balar. Ya da Castru 0^B gibi her
iki taraf da tutar grnrsnz, sonra ikisine kar da d ^' 1
n oynarsnz.
Bir atma ktnda ou kez gl tarafn veya mttefiki olnv I nz
11

karlnda size belirgin avantajlar sunan tarafn yannda yer a|^ y istersiniz.
Bu riskli bir itir. Birincisi, uzun vadede hangi tarafn Qst(j I olacan
ngrmek ou kez ok zordur. Ama doru bir tahminci bulunup gl tarafla
ittifak yapsanz bile onlar savan galibi olurker siz kendinizin yutulup yok
olmu veya unutulmu olduunuzu g^; lirsiniz. te yandan zayf tarafla birlik
olursanz sonunuz gelir. /JSI bekleme oyunu oynarsanz kaybetmezsiniz.

"Aptal hayvanlar," diye azarlar onlar. "Neden byle devam ediyorsunuz ki? Eer isterseniz
peyniri ikiye blerim ve ikiniz de tatmin olursunuz." Kediyle kpek, "Kabul," derler. Tilki
peyniri alp keser, ama boylamasna kesmek yerine enlemesine kesmitir.
Benimki daha kk!" diye itiraz eder kpek. Tilki gzlklerinin ardndan dikkatle bakar.
"Haklsn!" diye karar verir. Bunun iin kedinin peynirinden bir para srr. "Bylece eit
oldular!" der. Kedi tilkinin yaptn grnce szlanmaya balar. "uraya bak! imdi de
benim param kk kald!" Tilki yine gzlklerini takar ve kedinin payna bakar.
"Haklsn," der. "Bir dakika, imdi eitleyeceim." Bu kez de kpeinkinden bir para srr.
Bu i o kadar uzun srer ki, tilki bir kedininkinden bir kpeinkinden sra sra gzlerinin
nnde btn peyniri yer bitirir.
Yahudi Folklorunun Hzineleri, Nathan Ausubel, ed., 1948

1830da Fransann Temmuz Devrimi srasnda, ayaklanmalarda^ gn

sonra artk yalanm olan devlet adam Talleyrand penceresi- nin nne

Son olarak unu syleyebiliriz ki, btn o sahte destekleme grntlerini

oturmu isyanlarn sona erdiini bildiren an seslerini dinliyordu. Yardmcsna

terkedip bamszlnz ve kendinize gveninizi duyurmann akllca olduu

dnp, "Ah, anlar! Kazanyoruz." dedi. "'Biz kim, efendim?" diye sordu

durumlar da vardr. Aristokratlara zg bamszlk duruu sayg grmek ihtiyac

yardmcs. Talleyrand adama sessiz olmasn iaret ederek cevap verdi. "Tek

iinde olanlar iin zellikle nemlidir. George VVashington gen Amerikan

bir szck bile etme. Kim olduumuzu yarn syleyeceim sana." Yalnzca

Cumhuriyetini salam temellere dayandrmak iin bu gr kabul etmitir.

aptallarn bir duruma balklama atlayacaklarn biliyordu, yani bir tarafa ok

VVashington bakan olarak Fransa veya ngiltereyle mttefik olma isteinden

abuk balanrsanz manevra kabiliyetinizi yitirirdiniz. Ayrca insanlar da size

zerindeki bu yndeki byk basklara ramen kanmt. lkenin dnyann

daha az sayg gsterir; belki yarn bir bakasna, bir baka davaya balanr,

saygsn bamszl yoluyla kazanmasn istiyordu. Fransayla yaplan bir an-

diye dnrler, nk bu kez kendinizi ok kolay adamsnzdr. yi talih ok

lama ksa srede yardmc olsa da uzun vadede lkenin zerkliini

dnektir ve ou kez bir taraftan dierine geer. Bir tarafa balanmak zaman

yerletirmenin daha etkili olacan biliyordu. Avrupa, Birleik Devlet- l eri eit bir

ve beklemenin avantajlarn elinizden alr. Bakalarnn u ya da bu gruba

g olarak grmeliydi.

balanmalarna izin verin; kendi adnza acele etmeyin.

kendinize hkim olun.
KISKANLIIN BEDEL Yoksul bir kadn pazarda
durup peynir satarken bir kedi gelir ve peyniri alar. Kpek hrsz grr ve
peyniri ondan almaya alr- Kedi kpee kar koyar. Birbirlerine girerler.
Kpek havlar ve srp kedi tslar ve trmalar, ama kavgay bir sona vardramazlar.
"Hadi tilkiye gidelim, o hakem olsun," der kedi sonunda. "Kabul," der kpe^
Birlikte tilkiye giderler. Tilki aklbanda bir havayla onlar dinler-

unu unutmayn: Yalnzca o kadar enerjiniz ve o kadar zamannz

Var

Bakalarnn ileri iin harcanan her an sizin gcnzden gider, fanlarn sizi
kalpsiz bulacaklarndan korkabilirsiniz ama sonunda PiTiszlnz ve kendine
gveninizi srdrmek size daha fazla say- ^ duyulmasn salayacak ve
dierlerine kendi inisiyatifinizle yardm
getirecektir sizi.

6trre

yi seebileceiniz gl bir konumuna

maj: Sk allar. Ormanda bir al dierinin zerine ya komusunu dikenleriyle boar, nfuz edilemez blgesini yava yava amaya balar.

Ancak mesafesini koruyan ve dierlerinden ayr duranlar geliip byyebilir.

Otorite: Bir savata kazanmak yerine ie karmamann daha byk bir cesaret gerektirdiini dnn ve zaten karan bir aptal varken kincisi
olmamasna dikkat edin (Baltasar Gracin, 1601-1658).
Bu yasann iki blm de eer ok uzatrsanz aleyhinize dne- ektir. Burada sunulan oyun hassas ve zordur. Eer ok fazla taraf birbirine dryorsanz
manevranz grp size kar birleirler. Eer artan talip saynz ok fazla bekletirseniz arzu deil gvensizlik oluturursunuz. nsanlar ilgilerini yitirmeye
balarlar. Sonunda bir tarafa balanmaya deer olduunu dnebilirsiniz, yalnzca grn kurtarmak, balanabildiinizi gstermek iin.
Ancak bu durumda bile anahtar i bamszlnz srdrmek olacaktr, kendinizi duygusal olarak uzak tutmak. Sze dklmemi her an ayrlabilme
seeneini sakl tutun ve eer mttefik olduunuz taraf kmeye balarsa zgrlnz ilan edin. Herkes size kur yaparken edindiiniz arkadalarnz gemiden
atladnzda gidecek birok yer gsterecektir size.

f ASA 21

ENAY AVLAMAK N ENAY ROL YAPIN, AVINIZDAN DAHA APTAL GRNN

HKM

Hi kimse dier insandan daha aptal olduunu hissetmekten holanmaz. O halde buradaki hile kurbanlarnzn kendini akll hissetmesidir ve yalnzca
akll deil, sizden de akll hissetmelidir. Buna bir kez ikna olduktan sonra sizin gizli amalarnz olduundan asla phelenmezler.

YASAYA UYMAK
1872 knda Birleik Devletler sermayedar Asbury Harpending, Londray ziyareti srasnda bir telgraf ald: Amerikann batsnda bir elmas madeni bulunmutu.
Telgraf gvenilir bir kaynaktan geliyordu California Bankasnn sahibi VVilliam Ralston- ama Harpending bunu yine de bir aka olarak ald, muhtemelen Gney
Afrikada bulunan dev elmas madeninden esinlenmiti. Doru, Amerikann batsnda alto madeniyle ilgili ilk raporlar geldiinde de herkes bunu kukuyla karlamt
ve o raporlar doru kmt. Ama batda bir elmas made- Harpending telgraf sermayedar arkada Baron Rothschilda (dn yann en zengin insanlarndan biri)
gstererek bunun bir aka olmas Sektiini syledi. Ama Baron yle yant verdi: "Bundan o kadar emin olma. Amerika ok byk bir lke. imdiye kadar dnyaya
bir
ok srpriz sergiledi zaten. Belki deposunda baka srprizleri de v ar dr." Harpending ilk gemiye binerek Birleik Devletlere dnd.
San Franciscoya vardnda havada 1840larn Altna Hcun gnlerini hatrlatan bir heyecan vard. Philip Arnold ve John Sla c^ adndaki iki kaba saba adam
elmas madenini bulanlard. Madenj n VVyomingdeki yerini aklamamlard, ama birka hafta nce olduka sayg duyulan bir maden uzmann madenin nerede

224 -

225 -

ktidar / F: 15

olduunu anlaya. mamas iin kark bir yoldan oraya gtrmlerdi. Oraya vardklarn- da uzman madencilerin elmaslar karmalarn izlemi, San Francis- coya
geri dnnce talar eitli mcevhercilere gtrmt ve bir tanesi deerlerinin 1.5 milyon dolar olduu sylenmiti.
Harpendingle Ralston imdi Arnold ve Slacke New Yorka giderken elik etmek istiyordu. Orada mcevherat Charles Tiffany ilk tahminleri dorulayacakt.
Adamlar bu teklife pek scak bakmadlar, bir tuzak kokusu alyorlard. Bu ehirli dzenbazlara nasl gvenebilirlerdi? Ya Tiffany ve sermayedarlar btn madeni
ellerinden almay becerirlerse? Ralston onlara 100.000 dolar vererek ve bu paray onlar adna nc ahsa teslim ederek korkularn dindirmeye alt. Eer
anlama kabul edilirse ek bir 300.000 dolar daha verilecekti adamlara. Madenciler kabul ettiler.
Kk grup New Yorka doru yola kt. Oraya varnca Samuel L. Barlovvun maliknesinde bir toplant dzenlendi. ehir aristokratlar nn kaymak tabakas
oradayd: Savata Kuzeyli glere komuta eden General George Brinton McClellan; General Benjamin Butler; New York Tribne gazetesinin editr Horace
Greeley; Harpending; Ralston ve Tiffany. Yalnzca Slack ve Arnold yoktu, ehirde turist olduklar iin etraf gezmeye karar vermilerdi.
Tiffany elmaslarn gerek olduunu ve bir servet tuttuunu syleyince sermayedarlar heyecanlarn zorlukla kontrol edebildiler. Rothsc- hild ve dier byk
iadamlarna elmas madeni hakknda bilgi verip o n' lar da yatrma katlmaya davet etmek zere telgraf ektiler. Ayn zama n' da maden sahiplerine bir test daha
istediklerini sylediler. Kendi setik leri bir maden uzmannn deerini dorulamak iin Slack ve Arnold la madene gitmesinde srar ediyorlard. Adamlar isteksizce

a.

kabul ettiler. ^
da San Franciscoya geri dnmek zorundaydlar. Tiffanynin inceledita|an saklamas iin Harpendinge braktlar.
Birka hafta sonra lkenin en iyi maden uzman Louis Janin, San p ranciscoda maden sahipleriyle bulutu. Janin madenin sahte olma dndan emin olmaya kararl,
doutan kukucu biriydi. Harpending e jigili birka dier sermayedar Janine elik ediyordu. Madenciler daha nceki uzman olduu gibi bu kiileri de bir dizi ssz
kanyondan geirerek nerede olduklar konusunda kafalarnn iyice karmasn saladlar. Madene varan sermayedarlar aknlk iinde Janinin blgeyi kazmasn,
karnca tmseklerini dzeltmesini, kayalar ters evirmesini ve zmrtler, yakutlar, safirler, ounlukla da elmaslar buluunu izlediler. Kaz sekiz gn srd, sonunda
Janin ikna olmutu. Yatrmclara madencilik tarihindeki en zengin alana sahip olduklarn syledi. "Yz adam ve uygun makinelerle her ay bir milyon dolarlk elmas
karmay garanti ediyorum," dedi.
. Ralston, Harpending ve sermayedarlar birka gn sonra San Franciscoya geri dnp 10 milyon dolarlk zel yatrmc irketi kurmak iin hzla harekete getiler.
Bu davranlar heyecanlarn saklamalar anlamna geliyordu, madenin gerek deerini aklamay kesinlikle istemiyorlard. Bylece aldrmyormu gibi grndler.
Janinin hakl olduunu kim bilebilir, dediler maden sahiplerine, maden dndmz kadar zengin olmayabilir. Bu yalnzca madencileri sinirlendirmeye yarad.
Farkl bir taktik deneyen sermayedarlar iki adama eer madenden pay almada srar ederlerse irketi ynetecek olan ac masz iadamlar ve yatrmclar tarafndan
soyulup soana evrileceklerini sylediler; daha iyisi u anda teklif edilmi olan 700.000 dolar alp -o dnem iin inanlmaz bir rakamd- hrslarn bir kenara
brakma- l'ydlar. Madenciler bunu anlam grndler ve sonunda paray almay kabul ettiler, karlnda blge zerindeki haklarn sermayedarlara devredip
haritalar teslim ettiler.
Maden haberi lgn bir yangn gibi yayld. Maden arayanlar VVyo- ^nge daldlar. Bu arada Harpending ve grup yatrmclardan topla mlar milyonlar
datmaya, ara gere almaya, bu alandaki en iyi bamlar tutmaya, New York ve San Franciscodaki en lks ofisleri da- yaV'P demeye baladlar.
Arnold ve Slack muazzam dolandrclklarn sahte makineler ku|.
Birka hafta sonra madeni ilk ziyaretlerinde ac gerei ren<j- ler:
lanarak
veya Tiffanye rvet vererek baarmadlar. Btn uzmanlar
Tek bir elmas ya da yakut bulunamyordu. Her ey sahteydi. ^' volmulard.
gerekti. Hepsi madenin varlna ve elmaslarn deerine inanmt
Harpending bilmeden dnyann en zengin adamlar^ yzyln en byk
Onlar kandran ey Arnold ve Slackin kendilerinden baka bir ey
oyununa ekmiti.
deildi. ki adam o kadar taral, o kadar saf grnyorlard ki, kimse
Yorum
onlarn bylesine cretkr bir hileyi baarabileceine inanmamt,

Madenciler yalnzca avnzdan daha aptal grnn yasasna uymu- lard, bu

yasa dzenbazn lj^Emridir.
Dolandrmann lojistikleri olduka basitti. Arnold ve Slack elmas madeninin
"kefini" duyurmadan aylarca nce Avrupaya seyahat edip 12.000 dolar (eski
altn madencilii gnlerinden tasarruf ettikleri para) deerinde gerek elmaslar
satn aldlar. Sonra "madene" bu talar serpitirdiler ve ilk uzman bunlar
karp San Franciscoya gtrd. Bu talar inceleyen Tiffanynin kendisi dahil
btn mcevheratlar, bu heyecana kendilerini kaptrp talarn deerini
olduundan fazla tahmin ettiler. Sonra Ralston adamlara gvence olarak
100.000 dolar verdi ve onlar New Yorktan dner dnmez Amsterdama gidip
kesilmemi mcevherler aldlar. Deerli talar yine madene serpitirdiler ve bu
kez daha fazla mcevher bulundu.
Bununla birlikte olayn etkinlii bu tr hilelere deil, Arnold ve Slackin
rollerini mkemmel oynamalarna dayanyordu. Milyonerler ve byk
iadamlarnn arasna karacaklar New Yorka giderken bir veya iki beden
kk pantolonlar ve paltolar giyerek byk ehirde grdkleri her eye
aknlkla bakarak kaba taral imajn srdrdler. Hi kimse bu tara
alklarnn dnemin en kurnaz, acmasz sermayedarlarn kandrabileceine
inanmamt. Ve Harpending, Ralston, hatta Rothschild madenin varln kabul
ettikten sonra bundan kukulanan herkes dnyann en baarl iadamlarnn
zeksndan kukulanr olmutu.
Sonuta Harpendingin hreti zedelendi ve adam bir daha asla arlanamad;
Rothschild dersini iyi ald ve bir daha asla dolandrlr Slack parasn alp kat,
bir daha bulunamad. Arnold, Ken- KVdeki evine gitti. Sonuta maden

224 -

haklarnn sat yasald; alclar iyi tavsiyeleri almlard ve eer madenin

elmaslar tkenmise bu onlarn sorunuydu. Arnold paray iftliini bytmek ve
kendi bankas- n, kurmak iin harcad.
nsann entelektel yetenei kadar gurur duyduu bir ey yoktur, nk hayvan
dnyasnda ona hkim konumu veren ey bu yeteneidir. Birisinden bu bakmdan
kesinlikle stn olduunuzu, o kiinin ve bakalarnn grmesini salamanz son derece
dncesizce bir harekettir... Bundan dolay, mevki ve zenginlik toplumda her zaman
farkl davranlmay salarken entelektel kapasitenin asla bekleyemeyecei bir eydir bu.
Gzard edilmek ona gsterilecek en byk ltuftur; eer insanlar olur da farkederlerse,
farketmelerinin nedeni bunu kstahlk olarak grmeleri veya sahibinin sahip olmaya
hakk olmad ve gururland bir ey olarak grmeleridir; bu davrann intikam olarak
insanlar o kiiyi baka bir ekilde aalamaya alrlar, eer bunu yapmak iin
beklerlerse bu yalnzca uygun bir frsatn domas iindir. Kii tavrlarnda olabildiince
mtevaz olabilir, ama insanlar onun kendilerinden zekca stn olmas suunu ender
olarak grmezden gelirler. Gl Bahesinde Sadi u yorumda bulunur:"Aptal insanlarn
aklllarla birlikte olma isteksizlii, aklllarn aptallarla birlikte olma isteksizliinden yz
kat daha fazladr."
te yandan aptal olmak gerekten tavsiye edilir. nk tpk scakln vcut iin ho
olmas gibi stn olduunu bilmek de zihin iin gzel bir eydir; insan kendisine bu
duyguyu verecek birini arar, tpk snmak istediinde igdsel olarak mineye
yaklamas veya gnee kmas gibi. Ama bu, stnl yznden kendisinden
holanlmayaca anlamna gelmektedir; eer bir insan kendisinden holanlmasn!
istiyorsa zek konusunda gerekten aa dzeyde
olmaldr.
Arthur Schopenhauer, 1788-1860

227 -

ktidar / F: 15

GCN ANAHTARLARI

Btn bunlar Blomeun onun hakknda deerli bilgiler elde ettiini ^nrnesini
yanlmazdr.

salamt. Bismarckn saldrgan tavrl olduunu biliyor- . prusyal bu hreti

Genellikle bunu eitli ekillerde akla yakn gsterme^' alrz: "O yalnzca

daha nceden edinmiti zaten ve oynama ekli ^bunu dorulamt. Ve

Bir bakasnn bizden daha zeki olduu duygusu neredeyse

kitabi bilgilere dayanyor, bense gerek bi|qjy sahibim." "Onun anne babas iyi

saldrgan bir adam aptal ve aceleci olabilir- ^6 guna uygun olarak anlamay

bir eitim almas iin para dedi^ Benim anne babam zengin olsayd, ben de

imzalama zaman gelince Blome d^antjl olduunu dnd. Bismarck gibi

yle ayrcalkl olsaydm "Sand kadar zeki deil." "Dar bir alan benden

dikkatsiz bir aptaln souk- l! kjr hesaplama ve aldatmaca iine giremeyeceini

daha iyi bilebilir, ama onun tesinde o kadar zeki deil. Einstein bile fizik dnda

dnyordu, bu yzden imzalamadan nce anlamaya ylece bir bakmakla

bir apta d."

Zeki olmann ou insann gururu iin ne kadar nemli olduu dnlrse
bir kiinin beyin gcn istemeden kmsememeye y a da bu konuda kuku
dile getirmemeye dikkat etmelidir. Bu affedilmez bir gnahtr. Ama eer bu
salam kural kendiniz iin iler hale getirirseniz her trl aldatma yolunu aar.
nsanlarn bilinaltna onlarn sizden daha zeki olduklarna dair gvence verin,
hatta biraz geri zekl olduunuzu ve onlar iin ancak baz basit ileri
halledebileceinizi ifade edin. Onlara verdiiniz entelektel stnlk duygusu
phelerini giderecektir.
1865te PrusyalI meclis yesi Otto von Bismarck, Avusturyann kesin bir

yetindi- ufak yazlar okumad. Mrekkep kurur kurumaz keyifli Bismarck

sz avcnn gizlenip domuz sesini taklit ettii eski bir av tekniini ifade

anlama imzalamasn istiyordu. Anlama tamamen Prusyann karna olup

olup kendinizi hiyerarik olarak aada bulduunuz durumlarda da ok

Avusturyann karlarna ters dyordu, dolaysyla Bismarck, AvusturyalIlar

ikna etmek iin bir strateji hazrlamalyd. Ama AvusturyalI grmeci Kont
Blome doymak bilmez bir iskambil oyuncusuydu. En sevdii oyun quinze\ ve
bir insann karakterini quinze oynama ekline bakarak deerlendirebileceini
sylerdi. Bismarck, Blomeun bunu sylediini biliyordu.
Grmeler balamadan nceki gece Bismarck masum bir ekilde
Blomela quinze oyununa girdi. Daha sonra unlar yazmt: "Bu son quinze
oynaymd. O kadar dikkatsizce oynadm ki, herkes ard. Birka bin taler
[dnemin para birimi] kaybettim, ama [Blomeu] kandrmada baarl oldum,
nk o benim olduumdan daha gz' pek davrandma inand." Dikkatsiz
grnerek Bismarck ayn zamanda cretkr aptal da oynam, gln eyler
sylemi ve gereinden fazla sinirli enerji hakknda bir eyler mrldanp durmutu.

aknlm belirtti. "Vay canna, AvusturyalI bir diplomatn bu anla may

imzalayabileceim hi dnmezdim!"
inlilerin bir sz vardr: "Kaplan ldrmek iin domuz klna girmek." Bu

etmektedir. Gl kaplan domuzun kendisine doru geidiini dnr, kolay

yemein yaklamasn bekler. Ama son glen avc olur.
Domuz klna girmek kaplan gibi kibirli ve kendine ar gvenli olanlar
zerinde

harikalar

yaratr.

Sizi

avlamann

228 -

kadar

kolay

olduunu

yararldr. Olduunuzdan daha az zeki, hatta biraz aptal gibi grnmek

mkemmel bir kamuflajdr. Zararsz bir domuz gibi grnrseniz kimse sizin
iinizde tehlikeli hrslar barndrdnz anlamaz. Hatta ok sevimli ve boyun
eer olduunuz iin sizi terfi bile ettirebilirler. Claduis, Roma imparatoru
olmadan nce ve daha sonra da XIII. Louis olan Fransa prensi, stlerindekiler
tahtla ilgili planlar olduundan phelendiinde ayn taktii kullanmlard. Gen
birer adamken aptal oynaynca rahat braklmlard. Onlarn saldrya ge-

me

>

g ve hileyle hareket etme zaman geldiinde herkesi hazrlksz

yakalamlard.
Zek nemsizmi gibi gsterilecek en belirgin niteliktir, ama ne- ^ en orada
durasnz ki? Gsteri leinde zevk ve kltrllk zekya Yakndr; insanlarn
sizden daha kltrl olduklarn hissetmelerini sa- aV,n> savunmalar decektir.
Arnold ve Slackin bildii gibi tam bir

ne

dnyorlarsa durumu o kadar kolaylkla tersine evirebilirsiniz. Bu hile hrsl

203 -

YASA 22

saflk havas harikalar yaratabilir. O k sermayedarlar onlarn arkaig rndan

Bununla birlikte, tersini yapmann karln aldnz bir durum vardr; o da

glyorlard, ama sonuta en ok kim gld? O halde, g ene| de insanlarn sizden

zek gsterisiyle bir aldatmacay gizleyebildiiniz durumdur. Zekyla ilgili

daha zeki ve kltrl olduklarn hissetmeler^ salayn. Sizi etraflarnda

durumlarda ou eyde olduu gibi grn nen 1 tar. Eer yetkiniz ve bilginiz

tutacaklardr, nk kendilerini iyi hissetme lerini salyorsunuzdur ve ne kadar

var gibi grnyorsanz insanlar sizin

yediklerinize inanr. Bu sizi bir beladan kurtarmada ok faydal ola-

ok etraflarnda olursanz onlar 9| datmak iin o kadar ok frsatnz olur.

^ir sanat eseri satcs Joseph Duveen bir keresinde ksa bir sre n- olduka

maj: Opossum yakalanacan hissettii zaman l taklidi yaparak

aptal oynar. Bu nedenle birok yrtc hayvan onu rahat brakmtr.
Bylesi irkin, aptal, tembel bir yaratn byle bir aldatmacay
yapabileceine kim inanr?

yksek bir bedelle Drer tablosu satt New Yorklu bir

adamnn evindeki bir partiye.katlmt. Konuklar arasnda son derece

bilg'I' ve kendinden emin gibi grnen gen bir Fransz sanat elej

t rrne

ni vard. Bu adam etkilemek isteyen iadamnn kz ona henz

aS

Otorite: Aptall nasl kullanacanz bilin. En akll adam bu kart

olmayan Dreri gsterir. Eletirmen tabloyu bir sre inceledikten sonra,

arasra oynar. En stn bilgeliin bilmez grnmeyi ierdii durumlar

vardr; cahil olmayabilirsiniz, ama cahili oynayabilirsiniz. Aptallar
arasnda zekiyi ve deliler arasnda aklly oynamann pek bir iyi yan
yoktur. Aptalm gibi yapan aptal deildir. Herkes tarafndan kabul
edilmenin en iyi yolu en aptal hayvann klna girmektir (Baltasar
Gracin, 1601-1658).

"Biliyor musunuz, bu Drerin gerek olduunu sanmyorum," der. Gen

kz hemen bunu babasna bildirmeye koar ve duyduklarndan son
derece rahatsz olan zengin adam gvence iin Duveene dner.
Duveen yalnzca gler. "Ne kadar ho," der. "Farknda msnz gen
adam, buradan ve Avrupadan en azndan yirmi sanat eseri uzman da
bu tablonun gerek olmadn syledi. imdi siz de ayn hatay
yaptnz." Gvenli ses tonu ve yayd otoriter hava Franszn gzn
korkutur ve adam yapt hata iin zr diler.

Zeknzn gerek dzeyini gstermenin karln ender olarak grrsnz;

her

zaman

kendinizi

nemsememe

alkanlnda

olmalsnz.

Duveen sanat piyasasnn sahtelerle dolup tatn ve birok tablonun yanl

nsanlar

bir ekilde eski ustalara atfedildiini biliyordu. Gerei sahtesinden ayrmada

istemeden gerei renirlerse -yani grndnzden daha zeki olduunuzu-

byk aba gsteriyordu, ama sat yapma hevesiyle bazen almann

byle ketum olduunuz iin size daha fazla hayranlk duyacaklardr. Kukusuz

gerekliini abartyordu. Onun iin nemli olan ey alcnn bir Drer alm

zirveye doru trmana gemenizin balangcnda ok aptal oynayamazsnz.

olduuna inanmasyd ve Duveen yayd kusur bulunamaz otorite havasyla

Patronunuzun sizin etrafnzdaki rakiplerinizden daha zeki olduunuzu bilmesini

herkesi "uzmanlna" inandrmt. Bu nedenle gerekli olduunda profesr

istersiniz. Ancak merdiveni trmanmaya devam ederken zeknz bir dereceye

oynamak ve bu tavr srf rol hoa gittii iin taknmamak ok nemlidir.

kadar krletirmeniz gerekir.

a g sahiplerinin karar verdiini sylediler. Melianlar bu yetkinin ^mllere deil, tanrlara ait olduunu syleyerek itiraz ettiler. "Tanr- ^akkndaki fikrimiz
V

ve insanlar hakkndaki bilgimiz," diye karlk f di Atina delegasyonunun bir yesi. "Mmkn olan her eyi ynet-

er

rizin genel ve gerekli bir doa yasas

olduu sonucuna gtrr

bizi-"

TESLM OLMA TAKTN KULLANIN

ZAYIFLII GCE DNTRN

Melianlar vazgemedi. Spartann yardmlarna geleceinde srar yiyorlard.

larn ve kazanacaklar bir ey olmayp kaybedecekleri ok ey olduu in Melosa yardm

etmeyeceklerini sylediler.

HKM

Rakibinizden daha zayf olduunuzda asla onurunuz uruna savamayn; onun

- 229 yerine teslim olmay sein. Teslim olmak toparlanmanz, sizi ele geiren kiiye
azap ektirmek ve rahatsz etmek, gcnn azalmasn beklemek iin zaman
kazandrr. Ona savap sizi yenmenin tatminini vermeyin, daha nce teslim olun.
teki yananz evirmeniz onu ileden karacak ve rahatsz edecektir. Teslimi
bir g arac olarak kullann.

YASAYI NEMEK
Melos Adas Akdenizin kalbinde stratejik bir konumdayd. Klasik dnemlerde
Atina ehri denize ve Yunanistann etrafndaki sahil blgesine egemendi, ama Melos,
Mora Yarmadasndaki Spartann smrgesiydi. Mora Yarmaadas Sava srasnda
Melianlar, AtinalIlarla ittifak yapmay reddedip Ana Spartaya sadk kaldlar. M..
416da AtinalIlar Melosa kar bir sefer dzenlediler. Ancak tam saldrya gemeden
nce Melianlar yenilgi ve ykm yaamak yerine teslim olmaya ikna etmek zere bir
delege grubu gnderdiler.
"Siz de bizim kadar biliyorsunuz ki," dedi delegeler. "Adaletin standard zorlama
gcnn eitliine dayanr ve gerekte gll er yapmaya gleri olan eyi yaparlar ve
zayflar kabul etmek zorunda kaldklar eyi kabul ederler." Melianlar bunun adil
davranma kavram1' na uymadn sylediklerinde AtinalIlar neyin adil olup neyin
olmad*

AtinalIlar,

Spartallarn muhafazakr, pratik insanlar olduk

203 -

Sonunda Melianlar onur ve zalim gce kar direnme ilkesinden sz etmeye baladlar. "Yanl bir onur duygusuyla yoldan sapmayn," dedi AtinalIlar. "Onur,
gururunu bir ekilde etkileyen ak bir tehlikeyle karlatnda insan ou kez mahvolmaya doru gtrr. Size by- lesi mantkl artlar sunarken Hellasdaki
en byk lkeye teslim olmada gurur krc bir ey yok." Tartma sona erdi. Melianlar konuyu aralarnda grtler; Spartallarn yardmna, tanrlarn iradesine
ve davalarnn hakllna gvenmeye karar verdiler. AtinalIlarn teklifini kibarca geri evirdiler.
Birka gn sonra Atina, Melosu istila etti. Melianlar yardmlarna gelmeyen Spartallar olmadan bile soylu bir biimde savatlar. AtinalI larn ana ehri
kuatmak iin birka hcumda bulunmalar gerekti, ama Melianlar sonunda teslim oldular. AtinalIlar hi zaman kaybetme diler; askerlik anda olan, ele
geirebildikleri btn erkekleri ldrdler, kadnlar ve ocuklar kle olarak sattlar, aday kendi smrgecileriyle doldurdular. Yalnzca bir avu Melian hayatta
kald.
KESTANE VE NCR AACI ncir aacna kan bir adam dallar kendine doru eip olgunlam Ayvalar topluyor, sonra azna atp sert dileriyle
iniyordu. Bunu gren kestane aac uzun dallarn uzatp grltl bir hrtyla konutu. "Ah, ncir! Doa tarafndan bana gre ne kadar az korunuyorsun. Benim tatl
yavrularmn nasl birbirine yakn ktn gryorsun ya; nce yumuak bir zarla, ardndan sert bir kabukla rtlmler, bununla yetinmeyen doa bize bu sert ve birbirine
yakn

238 -

203 -

dikenleri de vermitir, bylece bir insann elleri bizi zarar veremez." ncir aac bunun zerine kahkahalarla glmeye balar. Kahkahalar bittikten sonra yle dedi: ''nsann senin yavrularn
bile elinden alacak zekda olduunu ok iyi biliyorsun. Ama sen szkonusu olduunda bunu talar ve sopalarla yapar; yere dtklerinde yavrularn ayaklaryla veya tala ezer ki, bylece
yavrularn zrhlarndan ezilmi ve zarar grm olarak karlar; oysa bana elleriyle asla sana yaptklar gibi kaba bir ekilde deil, zenle dokunurlar.''
Leonardo da Vinci, 1452-1519

Yorum
AtinalIlar tarihteki en pratik olan insanlard ve Melianlarla olabildiince pratik bir grme yapmlard. Zayfsanz faydasz bir savaa girierek kazanacanz bir
ey yoktur. Kimse zayfn yardmna gelmez, bunu yaparak ancak kendilerini tehlikeye atm olurlar. Zayf tek banadr ve yenilgiyi kabul etmelidir. Savamak size
ehitlikten baka bir ey vermez ve bu srete sizin davanza inanmayan birok kimse lecektir.
Fransz kart grler doruk noktasndayken Volta ire, Londrada srgnde yayordu. Bir gn caddelerde yrrken fkeli bir kalabalk etrafn evirir. ''Onu asn, Fransz asn," diye barr
kalabalk. Voltaire kalabala u szlerle seslenir: "ngilizler! Fransz olduum iin beni ldrmek istiyorsunuz. Ama bir ngiliz olarak domadm iin yeterince cezalandrlmadm m zaten?"
Kalabalk bu dnceli szleri alklar ve evine kadar gvenle gitmesi iin ona elik eder. Kk, Kahverengi Anekdot Defteri, Clifton Fadiman, ed., 1985
Zayflk bir gnah deildir ve eer doru oynamay renirseniz g haline bile gelebilir. Melianlar bata teslim olsalard gizli yollarla AtinalIlar sabote edebilirler
ya da ittifak yaparak alabildiklerini alr ve gerekten birka yl sonra olduu gibi Atina zayfladnda onu terke- debilirlerdi. Talih deiir ve gl olan genellikle ker.
Teslim olmak byk gc gizler; halinden memnunmu gibi grnerek dman uyutmak size kaybettiklerinizi yeniden kazanmak, dmann kuyusuKazmak; intikam

almak iin zaman kazandrr. Bu zaman hi kazanmayacak olduunuz bir savata erefle dei toku etmeyin.
Zayf insanlar asla olmalar gerektii zaman teslim olmazlar.
Cardinal de Retz, 1613-1679

YASAYA UYMAK

Alman yazar Bertolt Brecht 1920lerde komnizm davasna gnl vermiti. O andan itibaren oyunlar, makaleleri ve iirleri devrimci co- Kusunu yanstr olmutu ve
genellikle ideolojik ifadeleri mmkn olduunca ak olsun diye aba gsteriyordu. Hitler iktidara geince Brecht ve komnist meslektalar hedef tahtas haline geldiler.
Birleik Devletlerde birok arkada vard: onun grlerine sempati besleyen Amerikallar ve Hitlerden kaan Alman entelekteller. Ayn ekilde Brecht de 1941de
Amerikaya g etti ve film piyasasnda para kazanmay mit ettii Los Angelesa yerlemeyi seti.
Sonraki birka yl iinde Brecht kapitalizm kart eilimle senar yolar yazd. Hollyvvoodda ok az baar kazand, bylece sava sona erdikten sonra 1947de
Avrupaya geri dnmeye karar verdi. Ancak ayn yl Birleik Devletler Amerikan Olmayanlarn Faaliyetleri Komitesi, Hollyvvooda szde komnist szntsn aratrmaya
balad. Komite ak bir biimde Marksizmi destekleyen Brecht hakknda bilgi toplamaya balad ve 19 Eyll 1947de, yani Brechtin Birleik Devletlerden ayrlmay
planlad tarihten tam bir ay nce komite karsna kmas iin bir celp gnderdi. Brechtin yansra ok sayda dier yazar, ya pmc ve ynetmene de celp gelmiti ve
bu grup Hollyvvood 19 olarak tannmaya balamt.
VVashingtona gitmeden nce Hollyvvood 19 bir hareket plan yapmak iin toplanmaya karar verdi. Yaklamlar yzlemeci olacakt. Komnist Partiye ye
olduklarna ya da olmadklarna dair sorular yantlamak yerine daha nceden hazrlam olduklar ve komitenin yetkisi- ne meydan okuyan bir bildiri okuyacaklar,
komitenin faaliyetlerinin anayasaya aykr olduunu iddia edeceklerdi. Bu strateji hapse girme- V> gerektirse bile davalar iin reklam yapmalarn salayacakt.

239 -

203 -

Brecht buna itiraz etti. Eer bu srete oyunlarn sergileme

Ve

yazlarn

en

di nedenleri yznden onu gzaltna alabilecek olan gmenlik brosu

satabilme hakkndan yoksun kalacaklarsa inan kurb^ olup halkn anlayn

grevlileriyle bir sorun yaarsa yardmc olabileceklerini bildirdiler. Brecht ertesi

kazanmaya almann ne yarar vard? Kendilerinin komite yelerinden daha

gn Birleik Devletleri terketti, bir daha da asla geri

dnmedi.

zeki olduundan emindi. Neden onlarla tartarak kendilerini onlarn seviyesine

indirsinlerdi ki? Neden aslnda gizlice onlarla alay ederken teslim olmu gibi
grnp komiteyi atlat- masnlard? Hollyvvood 19, Brechti kibarca dinledi, ama
kendi planna bal kalp Brechti kendi seiminde zgr brakmaya karar verdi.

Yorum
Hollyvvood 19un yzlemeci yaklam onlara byk sempati getirdi ve yllar
sonra halkn gznde bir ekilde temize ktlar. Ama ayn zamanda kara listeye

Komite sonunda 30 Ekimde Brechti ard. Onun da kendisin- den nce

alndlar ve faydal iler retebilecekleri deerli yllarn yitirdiler. te yandan

komitenin karsna kan Hollyvvood 19 gibi yapmasn bekliyorlard: Tartacak,

Brecht komiteye olan nefretini dolayl olarak dile getirdi. nanlarn deitirmi ya

sorular yantlamay reddedecek, komitenin bu durumay yapma hakkna itiraz

da deerlerinden taviz vermi deildi; onun yerine ksa tankl srasnda aslnda

edecek, hatta barp aracak, hakaretlerde bulunacakt. Gelgelelim Brecht hi

belirsiz yantlar, anlalmaz szler iine sakland iin kar klamayan yalanlar

de aykr bir tablo izmiyordu. Takm elbise giyiyordu (ki ender olarak yapt bir

ve kelime oyunlaryla komitenin etrafnda daireler izerken teslim olmu gibi

eydi), puro iiyordu (komite bakannn puro imeyi ok sevdiini duymutu),

sorularna kibarca yantlar veriyor ve onlarn yetkilerini genelde kabul ediyordu.
Dierlerinin aksine Brecht, Komnist Partiye ye olup olmad sorusunu
yantlad. ye deildi, ki bu doruydu. Bir komite yesi sordu. "Devrimci oyunlar
yazdnz doru mu?" Brecht ak komnist mesajlar veren pek ok oyun
yazmt, ama yle yant verdi: "Hitlere kar mcadele adna birok iir, ark
sz ve oyun yazdm ve kukusuz hepsi devrimci olarak nitelendirilebilir, nk
hkmetin yklmasndan yanaydm." Bu ifadeye kar kan olmamt.
Brechtin ngilizcesi son derece yeterliydi, ama ifadesi boyunca bir evirmen
kullanmt, bu da dille kurnaz oyunlar oynayabilmesine izin veren bir taktikti.
Komite yeleri iirlerinin ngilizce evirilerinde komnist eilimler bulduunda

grnerek stnlk salamt. Sonunda devrimci yazlarna devam edebilmek

iin zgrlne kavutu (hapse girmek ya da Birleik Devletlerde gzaltna
alnmak yerine), oysa o sahte itaatiyle komiteyle ve yetkileriyle gizlice alay etmiti.
unu unutmayn: Yetkileriyle gsteri yapan kiiler teslim olma taktiiyle
kolayca kandrabilirler. Ak boyun eme iaretiniz onlarn kendilerini nemli
hissetmelerini salar; onlara sayg duymanzdan tatmin olmu bir ekilde daha
sonraki bir kar saldr ya da Brecht tabndan kullanlan dolayl alayclk iin kolay
hedefler haline gelirler. Gcnz zaman iinde lerek, asla uzun vadedeki
manevra kabiliyetinizi inan kurban olmann ksa sreli onuruna feda etmeyin.
Yce lord yanndan geerken akll kyl bayla selam verir ve sessizce osurur.
Etiyopya Atasz

Brecht bu satrlar Almanca okuyor, evirmen yeniden tercme ediyordu ve

dizeler her naslsa zararsz gr nyordu. Bir ara bir komite yesi Brechtin
devrimci iirlerini ngiliz olarak yksek sesle okudu ve, "Bunu siz mi yazdnz?"
diye sordu- "Hayr," diye yant verdi Brecht. "Ben Almanca iir yazdm ve o da
bundan olduka farkl." Yazarn anlalmas zor cevaplar komiteyi art !
nezaketi ve yetkilerine teslim olu ekli ona kzmalarn olanaksz
getiriyordu.
Yalnzca bir saatlik sorgulamadan sonra komite yeleri yeterince djniemilerdi.
"ok teekkr ederiz," dedi bakan. "Siz [dier] tanklar .

jf1

jyj bir rneksiniz." Onu

yalnzca serbest brakmakla kalmadlar,

240 -

241 -

ktidar / F: 16

G alannda bamz derde sokan ey genellikle dmanlarm, zn ya da

rakiplerimizin hareketine verdiimiz ar tepkilerdir. Bu a* tepki daha mantkl
olursak kanabileceimiz sorunlar yaratr. AyrCa sonsuz bir geri sekme etkisi de
vardr, nk o zaman dmanmz j a ar tepki verir, tpk AtinalIlarn
Melianlara yapt gibi. Tepki vermek saldrganla baka bir tr saldrganlkla
karlk vermek bizim her man birinci igdmzdr. Ama bir dahaki sefere biri
sizi ittiinde ve siz de tepki vermeye hazrlandnzda unu deneyin:
Direnmeyin ya da mcadele etmeyin, ama teslim olun, dier yananz uzatn,
eilin. Bunun onlarn davrann etkisiz hale getirdiini greceksiniz; sizin byk
bir gle karlk vermenizi bekliyor, hatta istiyorlard, bu yz- den sizin diren
gstermeyiiniz karsnda hazrlksz yakalandlar ve kafalar kart. Teslim
olmakla aslnda siz durumu kontrol ediyorsunuz, nk teslim oluunuz onlarn
sizi yendiklerine inanmalarn salayacak olan daha geni bir plann bir paras.
Bu, teslim olma taktiinin zdr: te sabit durun, dta eilin. fkelenme
nedeninden yoksun kalan rakipleriniz ok aracaktr. Sizden bir tepki
douracak olan daha byk bir iddetle karlk verme olaslklar ok dktr.
Bu arada siz onlar yere ykacak kar hareketleri tasarlayacak zaman ve yer
bulmu olursunuz. Zeknn vahet ve saldrganla kar savanda teslim olma
taktii gl bir silahtr. Kendini kontrol gerektirir. tenlikle teslim olanlar
zgrlklerinden vazgeerler ve yenilgilerinin verdii aalanmayla ezilebilirler.
Siz yalnzca teslim olmu grndnz unutmamalsnz, tpk kendini korumak iin l rol yapan hayvan gibi.
Teslim olmann savamaktan daha iyi olabildiini grdk; daha gl bir
rakip ve kesin bir yenilgi karsnda teslim olmak ou kez kamaktan da iyidir.
Kamak sizi o an iin kurtarabilir, ama saldrgan eninde sonunda size
yetiecektir. Oysa teslim olursanz dmannz !1 etrafna dolanmak ve onu
yakndan srmak ansna sahip olabilirsiniz'
M.. eski inde Yue Kral Goujian, Fujiao arpmasnda hkm- dar Wu
tarafndan korkun bir yenilgiye uratld. Gouijan kamay3 alt, ama bir
danman teslim olup kendisini hkmdar VVunun hiZ'

241 -

j adamasn tavsiye etti, bylece adam yakndan inceleyip inti- min

hazrlayabilirdi. Bu tavsiyeye uymay kabul eden Gouijan h- K^mdara btn
maln mlkn verdi ve ahrlarnda en alt seviyedeki ir uak olarak almaya
balad. yl boyunca kendini hkmdarn nnde aalad ve sonunda onun
sadakatinden emin olan hkmdar evine gitmesine izin verdi. Ama Gouijan bu
yl hkmdar hakknda bilgi toplayarak ve intikam planlar yaparak geirmiti.
Korkun bir kurakln VVuyu zor duruma drd ve kralln i ayaklanmalarla zayflad bir dnemde Gouijan bir ordu toplayp saldrya geti ve kolayca
kazand. Bu, teslimin ardndaki gtr: Size ykc darbeyi hazrlamak iin zaman
ve esneklik kazandrr. Gouijan kasayd ansn kaybederdi.
D ticaret on dokuzuncu yzyln ortalarnda Japonyann bamszln
tehdit etmeye baladnda Japonlar yabanclar nasl yeneceklerini tartmaya
baladlar. Bir bakan olan Hotta Masayoshi 1857de Japon politikasn yllarca
etkileyen bir memorandum yazd. "Bu nedenle, bizim politikamzn dostane
ittifaklar oluturmak, her yerdeki yabanc lkelere gemiler gndermek ve ticaret
yapmak, en iyi durumdaki yabanclar taklit etmek ve bylece kendi
yetersizliklerimizi amak; ulusal gcmzn geliimini desteklemek ve silah
donanmmz tamamlamak ve bylece en sonunda btn dnya lkeleri
mkemmel uyumun nimetlerini tanyana ve hegamonyamz dnya apnda
tannana kadar yabanclar kademeli olarak nfuzumuz altna almak olduuna
ikna olmu durumdaym." Bu, yasann mkemmel biimde uygulandr.
Dmana ulaabilmek iin teslimi kullann. Onun yollarn renin, yava yava
yanna sokulun, dta onun detlerine uyun, ama ite kendi kltrnz
srdrn. Sonunda zafer sizin olacaktr, nk o sizi zayf ve aa grrken,
size kar bir nlem almazken siz ona yetiip gemek iin zaman kullanm
Yuyorsunuz. Bu yumuak, nfuz edici istila ekli genellikle en iyisidir, nk
dmann karsnda tepki verecei, hazrlk yapaca ya da dire- nei bir ey
yoktur. Ve eer Japonya Bat etkisine zorla direnseydi, hrn kalc biimde
deitiren ykc bir istilayla karlaabilirdi.
Teslim olmak ayn zamanda Brechtin yapt gibi dmanlarnzla aV etme,
glerini kendilerine kar evirme frsat da verir size. Mi- n Kunderann
ekoslovakyadaki ceza kamplarnda yaad denet ne

203 -

1
yimlerine dayanan aka adl roman hapishanede mahkmlarn g arji yanlara kar kotuu bir bayrak yarn anlatmaktadr. Gardiyan^' iin bu yar fiziksel stnlklerini
sergilemeleri iin bir frsatt. v^ kmlar kaybetmelerinin beklendiini biliyorlard, onlar da buna uyg Ur davrandlar; zorlukla hareket ederek abartl bir aba iindeymi
grndler, birka metre koup yere ykldlar, gardiyanlar son hz| a koarken onlar sekerek veya son derece yava bir ekilde koara^ ilerlediler. Hem yara katlarak,
hem de kaybederek gardiyanlara it a. atkr bir ekilde uydular; ama "ar itaatleri" olay mahvedecek dere- cede sahteydi. Ar itaat ya da "teslim" burada stnl ters
ynde gstermenin bir eklidir. Direnmek mahkmlar iddet dngsne sokar, onlar gardiyanlarn seviyesine indirirdi. Buna karlk, gardiyanlara ar itaat etmeleri
gardiyanlar gln gsterdi, ama kendilerinden isteneni yapm olan mahkmlar cezalandramadlar.
G her zaman deikendir; oyun, yap gerei akkan ve srekli mcadele arenas olduu iin gce sahip olanlar sonunda kendilerini neredeyse her zaman inite
bulurlar. Eer geici olarak zayfladnz grrseniz teslim olma taktii kendinizi yeniden ykseltmek iin m kemmeldir; hrsnz gizler; size sabr, kendini kontrol,
oyundaki anahtar becerileri retir ve size hkmeden kiinin ani iniinden faydalanmanz iin en iyi pozisyona sokar sizi. Eer kaarsanz ya da mcadele ederseniz
uzun vadede kazanamazsnz. Eer teslim olursanz neredeyse her zaman galip kan siz olursunuz.
maj: Bir Mee Aac. Rzgra direnen mee dallarn tek tek kaybeder ve en sonunda kendini koruyacak bir ey kalmaynca gvde der. Eilen mee daha
uzun yaar, gvdesi daha geni byr, kkleri daha derine iner ve daha direnli olur.
Otorite: Gze gz, die di dendiini duymusunuzdur. Ama ben size unu sylyorum: Ktye direnmeyin; kim sizin sa yananza vurursa ona teki
yananz evirin. Ve biri sizi dava eder ve paltonuzu alrsa ona cppenizi de verin. Ve eer biri sizi bir mil gitmeye zorlarsa iki mil gidin (Hazreti sa, Matta
5:38-41).

feslim olmann anlam kendinizi savunabileceiniz daha ilerki bir .u jin postunuzu korumaktr. nsan inan kurban olmamak iin tes- olur, fakat bazen dmann
acmasnn olmad zamanlar vardr ''^Kendini feda etmek tek zm gibi grnmektir. Dahas eer lme ye istekli olursanz dierleri sizin sunduunuz rnekten g ve
ilham
alabilin

Yine de teslim olmann tersi olan kendini feda etmek sonucu tam kelli olmayan bir taktiktir ve mcadele ettii saldrganlk kadar iddet jerir. Daha da nemlisi elde
ettiiniz gcn tadn karmak iin orada olamazsnz. Ve kendini feda edenlerde bencil ve kibirli bir hava vardr, sanki onlar takip edenler onlarn hretlerinden daha
az nemlidirler.
G sizi terkettiinde bu yasann tersine aldrmamak en iyisidir. Kendini feda etme fikrini bir kenara brakn; sarka sonunda sizin tara fnza gelecektir ve sizin bunu
grmek iin hayatta olmanz gerekir.

YASA 23
GLERNZ YOUNLATIRIN
HKM
Gcnz ve enerjinizi en gl noktalarnda younlatrarak koruyun. Zengin bir maden bulup derinlere dalmakla s bir madenden dierine atlayarak
kazanacanzdan daha fazla kazanrsnz, younluk her zaman genilii yener. Sizi ykseltecek g kaynaklar ararken anahtar konumdaki bir destek, size
uzun sre boyunca st verebilecek olan inei bulun.

YASAYI NEMEK
Altnc yzyln banda indeki Wu Krall, komusu Orta Kral- lkn kuzey eyaletleriyle savaa balad. Wu artan bir gce sahipti, ama yzyllardr in kltrnn
merkezi olan Orta Krallkn sahip olduu byk gemi ve uygarlktan yoksundu. Orta Krallk yenerek Wu Krall statsn derhal ykseltecekti.
Sava byk gsteriler ve birka zaferle balad, ama ksa sre iinde kmaza girdi.

Bir cephedeki zafer dier cephedeki Wu ordularn savunmasz hale

sorunlarn farketmeye baladna ve istilaya

getiriyordu. Kraln badanman ve bakan Wu Tzu-hsiu, kral gneydeki barbar Yueh devletinin Wu Krallnn

hazrlandna dair uyard. Kral byle bir endieye yalnzca glp geti, bir byk zafer ve Orta Krallk kendisinin olacakt.
490 ylnda Wu Tzu-hsiu olunu gvende olmas iin Chi Krall1' na gnderdi. Bunu yaparken krala sava onaylamadnn ve kral'11
r

.\ cj[Ce tutkularnn Wuyu mahvolmaya doru gtrdne inand- ^jaretini veriyordu. Aldatldn hisseden kral bakanna saldrd,

dk olmamakla sulad ve bir fke nbeti iinde kendini ldr- esini emretti. Wu Tzu-hsiu kralna itaat etti, ama ba gsne saplarnadan nce a9laVarak unlar syledi:

sa

"Gzlerimi karn, kralm, onlar VVunun kapsna yerletirin, bylece Yuehnin muzaffer giriii grebileyim."
Wu Tzu-hsiunun tahmin ettii gibi birka yl iinde Yueh ordular yy unun kapsndan girdi. Barbarlar saray kuatrken kral bakannn son szlerini hatrlad ve l

bakann gzlerinin utancn grdn hissetti. Bu utanca dayanamayan kral kendini ldrd, "teki dnyada bakannn sitemli baklaryla karlamamak iin yzn
rtt."

Yorum
VVunun hikyesi haddini ama sonucunda mahvolan btn imparatorluklarn tipik rneidir. Baaryla sarho olup hrsla yanp tutuan bu tr imparatorluklar oransz
biimde genileyip tam bir kle karlarlar. Uzak Sicilya Adasna sahip olmak iin yanp tutuarak btn imparatorluu kaybeden eski Atinann bana gelen de

243 -

203 -

budur. Romallar imparatorluklarnn snrlarn byk blgeleri kaplayacak ekilde geniletmilerdir; bunu yaparak savunmalarn zayflatm ve baka bir barbar
kabilenin istila ansn arttrmlardr. Yararsz genilemeleri imparatorluun yklp gitmesine neden olmutur.
inlilere gelince, VVu Krallnn kaderi glerinizi birka cepheye dattnzda, yakn kazan uruna uzak tehlikeleri gzard ettiinizde neler olacana dair temel
bir ders vermektedir. "Eer tehlikede deilseniz," diyor Sun-tzu. "Savamayn." Bu neredeyse bir fizik yasasdr. Orannn dna kan her ey kmeye mahkmdur.
Zihin amatan amaca dolamamal veya baarnn etkisiyle ama ve oran duygusunu kaybetmemelidir. Youn, tutarl ve gemiine bal olan eyin gc
a

blnm, kkleri kopmu her ey rr ve ker. Ne k dar ikinlemise o kadar kt der.

Var

dr. Dank,

KAZ VE AT
imenlikte otlayan bir kaz yannda otlayan at yznden kk dtn dnd;
tslayarak ata hitaben unlar syledi: "Ben kesinlikle senden daha soylu ve mkemmel bir
hayvanm, nk senin btn yetenein tek bir eyle snrl. Ben karada senin gibi
yryebilirim; stelik kanatlarm var, uabilirim; stne stlk istediim zaman gllerde
yzebilir ve serin sularda kendimi ferahlatabilirim. Ku, balk ve drt ayakl memelilerin
farkl glerinin tadn karyorum." At biraz kmsercesine kineyerek cevap verdi. "
zellie sahip olduun doru, ama hibirinde pek fazla kendini gsteremiyorsun.
Gerekten uabiliyorsun, fakat uuun o kadar ar ve sakar ki, kendini bir tarla kuu veya
krlangla ayn kefeye koymana hakkn yok. Suyun yzeyinde yzebiliyorsun, ama balklar
gibi suda yaayamazsn; orada yiyeceini bulamazsn ve derinde yzemezsin. Geni
ayaklarn ve uzun boynunla, yanndan geenlere tslayarak yrdn ya da daha ok
paytak paytak saa sola sallandn zaman seni gren herkesin seninle alay etmesine
neden oluyorsun. Yalnzca karada dolaacak ekilde yaratldm itiraf ediyorum; ama ben
ne kadar zarifim! Uzuvlarmn kvrmlar ne kadar gzel! Btn bedenim ne kadar heybetli!
Hzm ne kadar artc! Birok zellie sahip bir kaz olacama tek bir zellikle snrl olup
bununla hayran olunmay tercih ederim."
Boccaccio ve Chaucerdan Masallar, Dr. John Aikin, 1747-1822

o kadar gl olurdu. Ksa srede Mayer Amschelin be 'lu ilet meV yrtr
olmutu. Ve Mayer Amschel 1812de lm de- -nde yatarken birincil vris ad
vermeyi reddederek btn oullarnn aile geleneini srdrmesini istedi,
bylelikle birarada kalacaklar, dal-

a ve

dardan birilerinin szmas tehlikelerine

kar direneceklerdi.
Mayer Amschelin oullar aile iletmesini kontrol altna aldktan sonra geni
lekli zenginliin anahtarnn tek bir lke ya da prenslie bal kalmak yerine
bir btn olarak Avrupa piyasasnda dayanak noktas bulmak olduuna karar
verdiler. Be kardeten Nathan, Londrada bir maaza amt bile. James
1813te Parise tand. Amschel, Frankfurtta kald, Salomon, Viyanaya yerleti

ve en kk oul Napoliye gitti.

Bu geni yaylml a kukusuz Rothschildlar babalarnn kendilerini
uyard tehlikeye kar akta brakt: yaylma, blnme, dalma. Bu tehlikeden
yine getto stratejisine bal kalarak kandlar. Yabanclar ilerine almadlar,
glerini younlatrdlar, bylece Avrupa mliyesi ve politikas iinde en byk
g olarak yer aldlar. Rothschildlar Avrupadaki en hzl kurye sistemini
gelitirdiler, bylelikle haberleri btn rakiplerinden nce alma frsat buldular.
Bilgi konusunda gerek tekeli ellerinde tuttular. iletiim ve yazmalarn

YASAYA UYMAK

Frankfurt Yahudi lehesiyle ve yalnzca kardelerin zebilecei bir ifreyle

Rotschild bankaclk ailesi Almanyann Frankfurt kentinin bir Yahudi

yaptlar. Bu bilgiyi almann bir anlam yoktu, kimse anlayamazd. "En kurnaz

gettosunda nemsiz bir balang yaptlar. ehrin sert kanunlar Yahudilerin getto

bankerler bile Rotschild labirentinin iinde yollarn bulamyorlard," demiti

dna karmalarn imknsz hale getirmiti, fakat Yahudiler bunu bir erdeme

klana szmaya alan bir yatrmc.

dntrm, bu onlar kendilerine gvenen ve kltrlerini ne pahasna olursa

1824de James Rothschild evlenme zaman geldiine karar verdi. Bu

olsun korumaya alan kiili yapmt. On sekizinci yzylda tefecilik yaparak

Rothschildlar iin bir sorun oluturdu, nk bu bir yabancy, sr-

zenginlie kavuan ilk Rothschild olan Mayer Amschel bu tr younlama ve

bakalarna verebilecek bir yabancy Rothschild ailesinin iine ^mak anlamna

tutarllkla ge' len gc ok iyi anlamt.

geliyordu. James bu nedenle aile iinden biriyle ev-

Mayer Amschel ilk olarak Thurn ve Taxisin prensleri olan gl b|r aileyle
birlik oldu. Hizmetini yaymak yerine bu prenslerin birincil banken
,jpe geldi- kincisi, ilerinin hibirini darya emanet etmeyerek yalnzocuklarn ve yakn akrabalarn kulland. Aile ne kadar birarada ve c^ rlyse

245 -

kardei Salomonun kzn seti. Kardeler se-

Vln

lar|

len

neye karar verdi ve

iindeydi, bu evlilik sorunlar

iin mkemmel bir zmd. Ja- in karar aile politikas haline geldi. ki yl sonra
Nathan kzn Sasonun oluyla evlendirdi. Sonraki yllar iinde be karde
ocuklar

203 -

arasnda on sekiz evlilik ayarladlar, bunlarn on alts ilk kuzenler a sndayd.

"Biz bir saatin mekanizmas gibiyiz: Her para esastr," demiti kar de
Salomon. Bir saatin iinde olduu gibi iletmenin her paras di er' leriyle birlikte
hareket ediyordu; iteki almalar d dnya tarafndan grlemiyor, yalnzca
ibrelerin hareketleri izlenebiliyordu. Dier gl

Ve

zengin aileler on dokuzuncu

^ jyi strateji her zaman ok gl olmaktr; nce genelde, sonra da belirli bir noktada...
nsann glerini younlatrarak si)rdrmesinden daha yksek ve daha basit bir strateji
yasas yoktur...
Ksacas birinci prensip udur: Azami younlukla hareket edin.
Savata, Cari von Clausevvitz, 1780-1831

yzyln ilk yarsndaki alkantlar srasnda nlenemez k yaarken

birbirine skca bal Rothschildlar e$j 2 zenginliklerini yalnzca korumay deil,
arttrmay da baardlar.

GCN ANAHTARLARI
Dnya gittike daha fazla blnmeden yaknmaktadr; lkeler, politik gruplar,

Glerinizi datmamaya dikkat edin; onlar younlatrmak iin abalayn. Dehalar

bakalarnn yaptn grdkleri her eyi yapacaklarn sanrlar, ama yanl hesaplanan her
masrafa piman olacaklar kesindir.
Johann von Goethe, 1749-1832

aileler, hatta bireylere blnmeler. Hepimiz tam bir dik kat dankl iindeyiz,
binlerce baka ey tarafndan ayr ayr ynlere ekilmeden dikkatimizi tek bir ey
zerinde zorlukla tutabiliyoruz. Modern dnyann eliki dzeyi her zamankinden
daha fazladr ve biz bunu kendi hayatlarmzda iselletirmekteyiz.
zm kendi ilerimize, gemiimize, daha youn dnce ve hareket

Yorum
Rothschildlar garip zamanlarda domulard. Yzyllardr deimeyen bir
yerden gelmilerdi, ama Sanayi Devrimi, Fransz htilali ve ok sayda
bakaldrnn gerekletii bir ada yaamlard. Rothschildlar gemii canl
tuttular, devirlerinde yaanan dalma kalbna direndiler. Bunlar younlama
yasasnn simgeleridir.
Kimse bunu Parise yerleen oul James Rothschild kadar iyi temsil
edemez. James yaad dnemde Napoleonun yenilgisine, Bourbon krallnn
yeniden kuruluuna, Orleans burjuvazisinin egemenliine, cumhuriyete dne
ve son olarak da III. Napoleonun tahta kna tank oldu. Btn bu altst olu
srasnda Fransz tarz ve modas amansz bir hzla deiti. Gemiten kalma bir
hatra gibi g* rnmeksizin James ailesini sanki getto onlarn iinde yaamaya
devam ediyormu gibi ynetmiti. Geni ailesinin i uyumunu ve gcn canl
tuttu. Bir aile bu kargaann ortasnda hayatta kalmay ancak gemie bylesine
demir atarak baarabilirdi. Younlama Rothschild gcnn, varlnn ve
deimezliinin temeliydi.

ekillerine

dnmektir.

Schopenhauerin

yazd

gibi:

"Akl

younluun

bykldr, geniliin bykl deil." Napoleon glerini dmann en zayf

noktasna younlatrmann nemini biliyordu, sava alanlarndaki baarsnn
srryd bu. Ama irade gc ve akl da eit lde bu kavram model almt.
Amacn tek oluu, hedefe tam younlama ve bu niteliklerin daha az odaklanan,
dikkati dank insanlara kar kullanm... byle bir ok hedefi her zaman vurur ve
dman yener.
Kazanova hayattaki baarsn tek bir amaca younlama yeteneine ve
avn teslim olana kadar zorlamasna yoruyordu. Onu bu kadar batan karc
yapan ey kendini arzu ettii kadna tamamen ve- rebilmesiydi. Bu kadn
haftalarca ya da aylarca onun yrngesinde yaard, Kazanova ondan baka
kimseyi dnmezdi. Venedikte d- kanm sarayndaki tehlikeli zindanlara, daha
nce kimsenin kaamad- 1 zindanlara hapsedildiinde zihnini tek bir ka
hedefi zerinde yozlatrd. Aylarca sren kaznn bir ie yaramamas demek
olan hc-

re

deitirmeleri cesaretini krmad; sonunda kaacanda srar edi-

Vordu. "Bir insann aklna bir eyi koyduu zaman kendini yalnzca bu
verdiinde zorluklar ne olursa olsun baaracana hep inanm-

246 -

203 -

an

simdir. Bu adam Byk Vezir ya da Papa olabilir," diye yazmt ^ sonra.

Tek bir hedef, tek bir i zerine dikkatinizi younlatrn ve onu b 0. yun
emeye zorlayn. G dnyasnda srekli olarak bakalarndan y9r_ dma
gereksinim duyacaksnz, zellikle sizden gl olanlarn yardm, na. Aptal
insan bir kiiden dierine koar, kendini dar yayarak hay^ a kalacana inanr.
Ancak kendinizi tek ve uygun bir g kaynana ba. layarak ne kadar enerji
korursanz o kadar g elde etmeniz, dikkatin younlamas yasasnn doal bir
sonucudur. Bilim adam Nikola Tesla tek bir kiiye hizmet etmeyerek
bamszln srdrebileceine inand- iin kendini mahvetmiti. Kendisine
cmert bir anlama sunan J. p Morgan bile geri evirmiti. Sonunda, Teslann

maj: Ok. Tek okla iki hedefi vuramazsnz. Eer dnceleriniz

dalrsa dmannn kalbini vuramazsnz. Zihin ve ok birleip telc
olmaldr. Ancak byle zihinsel ve fiziksel g younlamasyla okunuz
hedefi vurur ve kalbi paralayabilir.
Otorite: Younluu genilikten daha fazla dllendirin. M kemmellik
niteliktedir, nicelikte deil. Genilik tek bana sradan- lm stne
kmaz ve yaygn genel ilgiye sahip insanlarn talihsizlii parmaklarn
btn pastalara sokmak isterken tek bir pastaya bile sokamamalardr.
Younluk sekinlik getirir ve nemli konularda kahramanla ykseltir
(Baltasar Gardan, 1601-1658).

"bamszl" tek bir mteriye balanmayp dzinelercesine yaltaklanmas

anlamna gelmi, ti. Hayatnn sonraki blmnde yapt hatay farketti.
Btn byk Rnesans ressamlar ve yazarlar bu sorunla mcadele
ettiler, ama hibiri on altnc yzyl yazar Pietro Aretino kadar deil. Aretino
hayat boyunca u veya bu prensi memnun etmek zorunda olmann
aalanmasn yaad. Sonunda canna tak etti ve gl kaleminin hizmetini
sunarak V. Charlesn desteini elde etmeye almay hedefledi. Bylece
zgrln tek bir g kaynana balanmaktan geldiini kefetti. Michelangelo
bu zgrl Papa II. Juliusda, Galileo Medi- cilerde buldu. Sonu olarak tek
mteri sadakatinizi takdir eder ve hizmetinize baml hale gelir; uzun vadede
efendi kleye hizmet eder.
Son olarak, g her zaman youn biimlerde bulunur. Her rgtte kk
bir grubun dizginleri elinde tutmas kanlmazdr. Ve bu grup genellikle unvan
olanlardan olumaz. G oyununda yalnzca aptallar bir hedef belirlemeden
ortalkta salnr durur. leri kimin kontrol ettiini, perde arkasndaki gerek
ynetmenin kim olduunu bulmalsnz. Richelieunun on yedinci yzyln
banda Fransz politika sahnesinde zirveye ykseliinde ilere karar verenin
XIII. Louis deil, kraln annesi nin olduunu kefettii gibi. Bylece kendisini ona
adad ve dier saray mensuplarnn arasndan hzla syrlarak zirveye kt.
Petrol bir kez bulmak yeterlidir, zenginliiniz ve gcnz m boyu

Dikkati younlatrmann baz tehlikeleri ve dalmn en uygun taktik olduu

baz anlar vardr. inin ynetimi iin Milliyetilerle sa vata Mao Tse-tung ve
Komnistler en nemli silah olarak sabotaj ve pusuyu kullanarak birka cephede
uzatmal arpma sergilediler. Dalm genellikle daha zayf taraf iin uygundur;
aslnda gerilla savann en nemli ilkesidir. Daha gl bir orduyla savarken
glerinizi birletirmeniz sizi yalnzca daha kolay bir hedef haline getirir, arazide
erimek ve dmannz varlnzn hayaliyle dkrklna uratmak daha iyidir.
Kendinizi tek bir g kaynana balamann da belirgin bir tehlikesi vardr.
Eer o kii lp gider ya da gzden derse siz zarar grrsnz. Gcn
babas Papa VI. Alexanderdan alan Cesare Bor- giann bana gelen de budur.
Cesarea savaacak ordular ve kendi

ad|

na arpaca savalar veren babasyd.

O birdenbire lnce (belki de zehirlenmiti) Cesare ok kt duruma dmt.

Yllar boyunca ok fazla dman edinmiti ve artk babasnn korumas yoktu. O
halde korunmaya ihtiya duyabileceiniz durumlarda kendinizi birka 9 u
kaynana balamak akllcadr. Byle bir hareket zellikle byk

247 -

kargaa ve

iddetli deiim dnemlerinde ya da dmanlarnzn k sayda olduu

durumlarda akllca olur. Ne kadar ok mteri ve indiye hizmet ederseniz bir
tanesi gten derse o kadar az riske 9|rmi olursunuz. Byle bir dalm birini
dierine drmenize bile

srecektir.

bir

203 -

MKEMMEL SARAY MENSUBUNU

OYNAYIN

izin verebilir. Tek bir g kaynana younlam olsanz bile, yj ne dikkatli olmal
ve efendinizin ya da mterinizin artk size yardm etrr?6 yecei gne hazrlkl
olmalsnz.

'

Son olarak tek amallk sizi katlanlamaz derecede skc yap^- lir, zellikle
sanat alannda. Rnesans ressam Paolo Uccello persp

tifi ylesine saplant

haline getirmiti ki, tablolar cansz ve yapay g r nyordu. Oysa Leonardo da

Vinci her eyle ilgileniyordu: mimari, y^ lboya resim, heykelcilik, mekanik.
Yaylma gcnn kaynayd. /\m bylesi bir deha ok ender bulunur. Bizler
younlama ynne gjtSejj daha iyi olur.

HKM

Mkemmel saray mensubu her eyin g ve politik ustalk etrafnda dnd

bir dnyada mcadele etmektedir. Dolayllk sanatnda ustalamtr; iltifat
eder, stnlere boyun eer ve en dolayl, en zarif yoldan dierlerinin zerindeki
gcn hissettirir. Sarayl olmann yasalarn renip uygularsanz sarayda
ykseliinizin snr olamaz.

SARAY TOPLULUU
Saray topluluunun yapsn gcn etrafnda ekillendirmesi insan doasnn bir gereidir. Gemite saray hkmdarn etrafnda toplanyordu ve birok ilevi
vard; hkmdar elendirmenin yansra kraliyet, aristokrasi ve st snf hiyerarisini salamlatrmann; aristok ratlar ikincil durumda ve hkmdara yakn tutmann,
bylece hkmdarn onlara gz kulak olmasn salamann bir yoluydu. Saray birok biimde gce hizmet eder, ama en ok, kral memnun etmek iin m cadele etmesi
gereken mikrokozmik bir dnya yaratarak onu yceltir.
Saray mensubu olmak tehlikeli bir oyundur. On dokuzuncu yzylda Darfur -imdiki Sudan- sarayn ziyaret eden Arap seyyah saray mensuplarnn sultan ne
yaparsa onu yapmalar gerektiini bildirmiti: ^ 9er sultan yaralanrsa onlar da ayn ekilde ac ekmek zorundayd-

lar

; sultan av srasnda atndan dse onlar da

derdi. Bylesi taklitilik dnyann her yerindeki saraylarda grlrd. Daha sknt Veric olan hkmdarn memnuniyetsizlii tehlikesiydi; tek yanl bir harek lm veya srgn anlamna
gelirdi. Baarl bir saray mensubu ip rinde yrmek zorundayd; memnun edecekti ama ok fazla deil, at edecekti ama bir ekilde kendini dierlerinden ayrmas
gerekiy0r du, yalnz kendini asla kraln gvensizlik hissetmesine neden olac^ kadar gstermeyecekti.
Tarih boyunca nemli saray mensuplar insanlar kullanma biliminde ustalamlard. Kraln kendini daha ok kral gibi hissetmesini baka herkesin onlarn
gcnden korkmalarn salamlard. Onlar sarayda ou eyin grnne gre yarglandn bilen grnt si hirbazlaryd. nemli saray mensuplar zarif ve
kibard; fkeleri rtl ve dolaylyd. Sz ustalaryd, asla gerekenden fazla ey sylemezler di, bir iltifat ya da gizli hakaretle istediklerini elde ederlerdi. Zevk mk
natslaryd; insanlar onlarn etrafnda olmak isterlerdi, nk bakala rn nasl memnun edeceklerini bilirlerdi, ama ne dalkavukluk eder, ne de kendilerini aalarlard.
Muhteem saray mensuplar kraln gzdesi olmu, bu mevkinin tadn karmlard. Genellikle ellerinde hkmdarn kendisinden daha fazla g bulundurmulard,
nk gcn elde edilmesinde dhiydiler.
Bugn birok insan saray hayatn gemiin bir kalnts, tarihsel bir acayiplik olarak grerek dlar. Machiavelliye gre bu kiiler, "san ki insanolu gkyz, gne
ve drt unsurun (su, toprak, hava, ate) g ve hareketlerinin srasn deitirmi de eski zamanda olduklarndan daha farklymlar" gibi dnyorlar. Artk Gne
Krallar olmayabilir, ama hl gnein onlarn evresinde dndne inanan birok insan var. Kraliyet saraylar az ok ortadan kalkm olabilir, en azndan glerini

248 -

203 -

yitirdiler, ama saraylar ve saray mensuplar hl mevcut, nk g hl varln koruyor. Bir saray mensubunun artk attan dmesi istenmiyor, ama saray politikasn
yneten yasalar g kanunlar gibi ebedidir. O halde gemi ve imdiki saray mensuplarn' dan renilecek ok ey var.

K KPEK
Efendisine byk bir cokuyla hizmet eden bahe kpei Barbos, eski arkada ss kpei Joujounun cam kenarnda yumuak bir minderin zerinde oturduunu grr. Bir
ocuun annesine yanamas gibi sevecen bir ekilde ve heyecanla yanar; pencerenin altna gelince inler, kuyruunu sallar ve atlayp srar. "Sahibimiz seni malikneye
aldndan beri ne tr bir hayat sryorsun, Joujou? Kukusuz bahede ne kadar sk alk ektiimizi hatrlyorsundur.
imdiki hizmetin nedir?" diye sorar. "yi ansmn aleyhinde konumam gnah olur," diye cevap verir Joujou. "Efendim bana doyamyor. Byk bir zenginlik ve bolluun iinde
yayorum. Gm kaplardan yiyip iiyorum. Sahibimizle oyunlar oynuyorum ve eer yorulursam hallarn veya yumuak kanepenin zerinde dinleniyorum. Ya sen nasl
yayorsun?" Barbos, "Ben mi?" der, kuyruunu aa indirip ban eerek. "Eskiden yaadmz gibi yayorum. Souk ve alk yznden ac ekiyorum; efendimizin evini
korurken ayaklarmn stnde uyumalym; yamur yanca srlsklam oluyorum. Yanl bir zamanda havlarsam krbalanyorum. Ama Joujou, nasl oldu da ben burada bo yere
kendimi paralarken senin gibi zayf ve kk biri gze girdi? Yaptn ey nedir?" Joujou, Yaptn ey nedir gzel bir soru!" diye cevap verdi alayc bir ekilde. "Arka ayaklarmn
zerinde
yryorum."
Masallar, van Kriloff, 1768-1844

SARAY POLTKASININ YASALARI

Gsteriten Kann. Kendiniz hakknda ok fazla konumak ya da hareketlerinize ok fazla dikkat ekmek hibir zaman akllca deil dir. leriniz hakknda ne
kadar ok konuursanz o kadar phe ekersiniz. Ayrca evrenizdeki kiilerde kallelie neden olacak kskanlk dourursunuz. Kendi hareketlerinizi duyurmada
dikkatli, ok Rikkatli olun ve her zaman kendiniz hakknda bakalar hakknda olduundan daha az konuun. Alakgnlllk ounlukla tercih edilir.
ok aba Harcyor Grnmeyin. Hibir zaman ok alr g- runmeyin. Yeteneiniz doal olarak akyor gibi grnmeli ve insanlar Sl2> bir ikolikten ok, bir dhi
olarak grmelidirler. ok fazla aba gesizi saray mensubu bataklnda farkedemez- se ykselme ansnz
rektiren bir ite bile aba harcamam gibi grnn; insanlar g ste in bir dier
ekli olan ok alp didinmenizi grmek istemezler i"' sanlarn iin neden bu
kadar aba gerektirdiini dnmeleri ye^' baarnz ne kadar zarif bir biimde
gerekletirdiinize hayran ol^6 larn salamak daha iyidir.
ltifatlarnzda Cimri Olun. stleriniz yeterince iltifat grmyor

gj

bi gelebilir

kalmaz. Bu i byk ustalk gerektirir. ou kez balangta kelimenin tam

anlamyla grlebilme meselesidir. O halde fiziksel grnnze zen
sn'?'
OSUH

gsterin ve sizi dierlerinden farkl klan bir tarz ve imaj edinmenin

yolunu bulun.

size, ama iyi bir ey bile ok fazla olunca deerini yjtj rir' Ayrca evrenizdekiler

Uratnz Kiiye Gre Tarznz ve Dilinizi Deitirin. Eitlie

arasnda pheye de yol aabilir. Dolayl olarak iltifat etmeyi renin; rnein,

szde inan, yani konumu ne olursa olsun herkesle ayn ekilde konuup ayn

kendi katknz kmseyerek efendinizin daha iyi grnmesini salayn.

ekilde davranmann sizi uygarln kusursuz bir rnei haline getirecei fikri

Farkedilmenizi Salayn. Burada bir ikilem bulunmaktadr: Kendinizi

korkun bir yanlgdr. Altnzdakiler bunu bir ltuf olarak -ki yledir- grecekler,

aka sergileyemezsiniz, ama farkedilmeyi de salamalsnz XIV. Louisnin

stnzdekilerse bunu kabul etmeseler de gceneceklerdir. Herkese uymak iin

saraynda kraln bakmaya karar verdii herkes hiyerari- de ykselirdi. Eer kral

tarznz ve konuma eklinizi deitirmelisiniz. Bu, yalan sylemek deildir,

249 -

203 -

oyunculuktur ve oyunculuk bir sanattr, Tanr vergisi deildir. Bu sanat renin.

Bu modern sarayda bulunan ok eitli kltrler iin de geerlidir; davran ve
yarg ltnzn evrensel olduunu asla varsaymayn. Baka bir kltre
uyamamak barbarln en st noktas olmann yansra sizi sakncal duruma da
sokar.
Asla Kt Haberin Taycs Olmayn. Kral kt haber getiren haberciyi
ldrr. Bu bir kliedir, ama biraz doruluk pay vardr. Kt haberin taycs
olma rolnn sizin deil, meslektanzn zerine kalmas iin mcadele etmeli,
gerekirse yalan sylemeli ve hile yapmal*
Yalnzca iyi haber gtrn, efendiniz sizin geliinizden memnun
Efendinizle Asla Arkadam Gibi Davranmayn. O bir arkada , e m i r
verecei birini aryor. Ona asla arkadaa veya eit artlardaym gibi
yaklamayn, bu onun ayrcaldr. Eer size kendi sevicindeymisiniz gibi
davranmay tercih ederse dikkatli bir samimiyet sterin. Yoksa teki yne kan
ve aranzdaki mesafeyi an.
stnzdekileri Asla Dorudan Eletirmeyin. Ancak arasra baZ
eletirilerin gerekli olduu zamanlar vardr; hibir ey sylememek ya da bir
tavsiyede bulunmamak sizi baka bir riske sokabilir. Ama tavsiyenizi ve
eletirinizi olabildiince dolayl ve kibar yapmay renmelisiniz. Yeterince dolayl

250 -

olup olmadnza karar vermeden nce iki, hatta kez dnn. ncelik ve
nezaket tarafnz ar bassn.
.
stnzdekilerden yilik sterken dareli Davrann. Bir efendiyi
hibir ey birisinin isteini geri evirmek kadar kzdramaz. Sululuk ve kzgnlk
duygular uyandrr. Olabildiince az iyilik isteyin ve ne zaman duracanz bilin.
Ricac olmak yerine bu iyilikleri hak edin, bylece efendiniz onlar isteyerek
versin. Daha da nemlisi, baka bir kii iin bir iyilik istemeyin, hele bir
arkadanz iin hi.
Grn veya Zevk Konusunda Asla aka Yapmayn. Zekice espriler
yapma ve neeli bir mizah yetenei iyi bir saray mensubu iin nemli
zelliklerdir. Ama olduka duyarl olan grn veya zevk konularnda asla aka
yapmayn, zellikle de sizden stn olanlara. Hele onlarn arkasndan bunu
denemeyin bile. Kendi mezarnz kazm olursunuz.
Sarayn Alaycs Olmayn. Dierlerinin iyi almalarna hayranlnz
ifade edin. Eer sizinle eit durumda olanlar veya altnzdakileri srekli olarak
eletiriyorsanz bu eletirinin bir ksm size de bulaacak, nereye giderseniz
gidin kara bir bulut gibi zerinizde dolaacak- tlr' nsanlar, her yeni alayc
yorumunuzla homurdanacak, onlar kzdracaksnz. Dier insanlarn baarlar
iin mtevaz hayranlnz ifade derseniz kendi baarnza da dikkat
ekersiniz. Hayranlk, aknl ifade etme ve samimiymi gibi grnme
yetenei ender bulunan ve yk olan bir yetenektir, ama hl ok deerlidir.

203 -

Ze arPmak

Kibar olmak akllca bir davrantr, dolaysyla kaba davranmak da aptalca bir
harekettir. Gereksiz ve kastl bir kabalkla dman edinmek, evini atee vermek kadar
delice bir eydir. nk kibarlk pintilik etmenin aptallk olduu bir jeton gibidir,
sahtelii bilinen para Akll bir adam onun kullanmnda cmert davranr... Doal olarak
sert ve krlgan bir madde olan balmumu biraz syla yumuatlabilir ve istediiniz
ekle girer. Ayn ekilde kibar ve nazik olarak insanlar esnek ve yardma hazr hale
getirebilirsiniz, huysuz ve kt niyetli olma eiliminde olsalar bile. Bundan dolay,
scaklk balmumu iin neyse kibarlk da insan doas iin odur.
Arthur Schopenhauer, 1788-1860

fLJ

eitmelisiniz.

ok

fazla

yaltaklk

fikir deildir; en azndan zamann ^ taklit

Zevk Kayna Olun. Bu nemlidir. Naho ve tatsz olandan kakken sevimli

Hayat tatszlkla dolu olduu ve zevk ve- ren eyler ok az bulunduu iin
yiyecek ve iecek gibi vazgeilemez 0lrsunuz. Bu ok ak grnebilir, ama ak
olan eye genellikle ald- rllrraz veya takdir edilmez. Bunun baz dereceleri
vardr. Herkes gzde roln oynayamaz, nk herkese sevimli ve esprili olma

ama en gvenilir yntem deildir. Ayna siz olmalsnz, zihninizi dierlerinin sizi
zere

bir

doasnn ak yasalarndandr. Kendinizi k haline Erseniz zirveye karsnz.

ihtiyacnz vardr. Bu bazen sizde ne grdklerini syleyen dierlerinden gelebilir,

grmek

iyi

olan ve keyif veren eylere kelebein a kotuu gibi lamamz insan

grne kar byk gnahlar ilerdiniz. Davranlarnz iin de aynaya

grdn

zaman

edebilirseniz iyi olur.

Kendinizi Gzlemleyin. Ayna mucizevi bir icattr; o olmasayd gzellik ve

nasl

'bir

yapyorsunuz? Bakalarn memnun etmek iin ok mu gayret gsteriyorsunuz?

nimeti verilmemitir. Ama hepimiz naho zelliklerimizi kontrol edebilir ve gerekli

olduunda onlar gizleyebiliriz.
Sarayn hareketlerinin, gzlerinin ve yznn hkimi olduunu bilen adam salamdr, nfuz
edilemezdir; kt ilerini gizler, dmanlarna glmser, kzgnln kontrol eder, tutkularn
ve kalbindekini saklar, duygularnn aksine konuur ve hareket eder.
Jean de La Bruyere, 1645-1696

Dikkat ekmek iin umutsuzca abalyor musunuz, inite olduunuz izlenimini mi

SARAY YAAMINDAN SAHNELER:

veriyorsunuz? Kendinizi gzlemlerseniz bir yn hatadan kurtulursunuz.

Duygularnza Hkim Olun. Oyundaki bir aktr gibi talimat zerine veya

Ders Alnacak Davranlar ve lmcl Hatalar

uygun olduunda alayabilmeli ya da kahkaha atabilmelisi- niz. Hem fke ve

dkrklnz

gizleyebilmeli,

hem

de

mutlu

ve

ayn

fikirdeymi

gibi

1. SAHNE

yapabilmelisiniz. Yznzn hkimi olmalsnz. Eer isterseniz yalan sylemek

Akdeniz havzasnn ve Hindistana doru uzanan Ortadounun fatihi Byk

deyin buna; ama oyunu oynamamay ve her zaman drst ve ak olmay tercih

skender, byk Aristoyu danman ve akl hocas olarak tutmu, ksa hayat

ederseniz dierleri size iren ve kstah olduunuzu sylediinde ikyet

boyunca felsefe hocasnn retilerine sadk kalmt. Bir keresinde uzun

etmeyin.

seferleri srasnda felsefi konular tartacak kimse bulamadndan yaknmt,

Zamann Ruhuna Uyun. Gemi alarn hafif yapmackl en azndan

yirmi yl nceki bir dnemi setiiniz srece sevimli olabilir; on yl ncesinin
modasna uygun giyinmek saray soytars rolnden holanmyorsanz komik
kaar. Ruhunuz ve dnme tarznz aa uygun olmaldr, a hassasiyetinizi
incitse bile. Ama eer ok fazla ileriyi dnrseniz kimse sizi anlamayacaktr.

Aristo da bir sonraki uzun seferinde yanna eski rencisi ve mit vaat eden
filozof olan Callisthenesi alfasn nerdi.
Aristo, Callisthenese saray mensubunun becerileri konusunda ^ ers vermiti,
ama gen adam onlarla gizliden gizliye dalga gemiti.
1

saf felsefeye, sslenmemi szlere, plak gerein ifade edilmesi

gerektiine inanyordu. skender renmeyi bu kadar seviyorsa akln-

Bu alanda ok fazla

dakileri syleyen birine itiraz edemez, diye dnd Callisthenes. j s kenderin en nemli seferleri srasnda Callisthenes aklndakileri g 6re, inden fazla syledi ve skender
onu ldrtt.

Yorum

251 -

203 -

Sarayda drstlk aptal oyunudur. Hibir zaman efendinizin onun hakkndaki eletirilerinizi, ne kadar doru olursa olsun, dinle mekle ilgilendiine inanacak kadar
kendi iinize gmlmeyin.
2.

SAHNE
ki bin yl nce Han Hanedannn balangcnda inli bilginler, 21 Tariheler ad verilen bir dizi yazy derlediler. Bu yazlar hikyeler, istatistikler, nfus rakamlar
ve sava kaytlar dahil olmak zere her hanedann resmi yaam yksn ieriyordu. Her tarihe ayn zamanda "Srad Olaylar" ad verilen bir blm de kapsyor ve
bu listede depremlerle sellerin yansra iki bal koyun, arkaya doru uan kazlar, birdenbire gkyznn farkl bir blmnde ortaya kan yldzlar gibi garip olaylarn
tasviri bulunuyordu. Depremler tarihsel olarak dorula- nabilirdi, ama canavarlar ve garip doa olaylar belli bir amala kon mutu ve ayn ekilde birlikte meydana
gelmilerdi hep. Bu ne anlama geliyordu?
inin imparatoru bir insandan daha te bir varlk olarak grlrd, o doann bir gcyd. Krall evrenin merkeziydi ve her ey onun etrafnda dnyordu.
Dnyann mkemmelliinin vcut bulmu haliydi. Onu ya da hareketlerini eletirmek ilahi dzeni eletirmekti. Hibir bakan ya da saray mensubu imparatora en ufak bir
uyar szyle yaklamaya cesaret edemezdi. Ama imparatorlar da hata yapabilir ve krallk onlarn hatalar yznden byk aclar ekebilirdi. Garip doa olaylarnn
saray kaytlarna geirilmesi imparatoru uyarmann tek yoluydu. mparator kazlarn arkaya doru uuunu, ayn yrnge dna kn okuyor ve uyarldn
farkediyordu. Hareketleri evrenin dengesini bozuyor ve deimesi gerekiyordu.

Yorum
inli saray mensuplar iin imparatora tavsiyede bulunmak nem' li bir konuydu. Yllar iinde binlercesi efendilerini uyarmak ya da tavsi- e(je bulunmaya alrken
hayatlarn kaybediyorlard, ama ok tazla Jolayl yaklarlarsa da nemsenmiyorlard. Kaytlar bulduklar zm- . 0. Kimseyi eletiri kayna olarak belirtme, kimseyi
hedef almadan lavsiyede bulun, ama imparatorun durumun ciddiliini anlamasn salaEfendiniz artk evrenin merkezi deil, ama hl her eyin kendi etrafnda dndn dnyor. Onu eletirdiinizde o eletiren kiiyi grr, eletirinin kendisini
deil. inli saray mensuplar gibi uyarnn ardnda kaybolmay bilmelisiniz. Ortaya kacak sorunlarn resmini iz mek iin kellenizi tehlikeye atmadan semboller ve dier
dolayl yntemler kullann.
3.

SAHNE
Fransz mimar Jules Mansarta Kral XIV. Louis iin Versailles Sa- rayna baz ufak tefek ilavelerin tasarmn yapma ii verilmiti. Her ta sarm iin Louisnin
talimatlarn yakndan takip ettiinden emin olarak planlarn izecekti. Sonra onlar majestelerine sunacakt.
Saray mensubu Saint-Simon, Mansartn kralla ilikisindeki tekniini yle tarif ediyor: "zel becerisi krala kastl olarak kusur ieren, ou kez Mansartn uzmanlk
alan olmayan bahelerle ilgili planlar gstermekti. Kral, Mansartn bekledii gibi sorunu tespit ediyor ve na sl zeceini gsteriyordu; bu noktada Mansart herkesin
duyaca ekilde kraln bu kadar kolayca bulup zd sorunu asla gremeyeceini sylyordu; hayranln aka gsterip kraln yannda kendisinin yalnzca bir
renci olduunu belirtiyordu." Bu yntemleri tekrar tekrar kullanan Mansart otuz yanda saygn bir kraliyet ii ald; ok sayda Fransz tasarmcdan daha az yetenekli
ve deneyimli olmasna ramen Versaillesn geniletilmesi ii ona verildi. O andan sonra kraln mimar oldu.

Yorum
Mansart gen bir adam olarak XIV. Louisnin hizmetindeki ok sa- V |c|a zanaatnn yetenek eksiklii nedeniyle deil, sosyal gaflar yknden mevkilerini
kaybettiklerini grmt. O ayn hatay yapmayacakt. Mansart her zaman Louisnin kendini daha iyi hissetmesini salaya, kraln gururunu herkesin iinde okamaya
almt.
Hibir zaman yetenek ve becerinin her ey olduunu drp^ yin. Sarayda saray mensubunun ustal yeteneinden daha nemi' dir; hibir zaman sosyal
becerilerinizi yitirecek kadar ok zaman gejr' meyin almalarnz zerinde. En byk beceri efendinizin etrafnda kilerden daha yetenekli olduunu gstermektir.

4.

SAHNE
Jean-Baptiste Isabey, Napoleon saraynn ressam olmutu. 1814- teki Viyana Kongresi srasnda Napoleon yenilip Elba Adasna hapsedildikten sonra bu
toplantya katlan ve Avrupann kaderi konusunda karar verecek olanlar, Isabeyin tarihi olaylar epik bir tabloyla lmszletirmesini istediler.
Isabey, Viyanaya vardnda Franszlarn en nemli politikacs Talleyrand sanaty ziyaret etti. Devlet adam bu sreteki roln dnerek resimde merkezi bir
yer beklediini aklad. Isabey bunu itenlikle kabul etti. Birka gn sonra ngilizlerin nemli politikacs Wellington Dk, Isabeye yaklat ve hemen hemen
Talleyrandla ayn eyi syledi. Her zaman kibar olan Isabey muhteem dkn de resmin merkezi blmnde olacan syledi.
Isabey stdyosuna girince bu konu zerinde kafa yordu. Spot n bu iki adamdan birinin zerine tutacak olursa diplomatik bir hata olacak, bar ve uyumun ok
nemli olduu bir dnemde kzgnlklara yol aacakt. Bununla birlikte tablonun rts aldnda hem Talley rand, hem de Wellington onur duyup tatmin oldu. alma,
Avrupann her yerinden gelen diplomat ve politikacnn doldurduu bir salonu resmediyordu. Bir taraftan Dk Wellington salona giriyor ve btn gzler ona doru
evriliyordu; dikkatin "merkezi" oydu. Bu arada resmin ortasnda ise Talleyrand oturuyordu.

Yorum
Efendiyi tatmin etmek ou kez zordur, ama bir kerede iki efendiyi tatmin etmek saray mensubunun dhi olmasn gerektirir. Bylesi kmazlar saray hayatnda ok
yaygndr. Dikkati tek bir efendiye verdiinizde dierini mutsuz edersiniz. Bu ifte ate arasndan sasalim gemenin bir yolunu bulmalsnz. Efendiler haklarn
5.

almaldrlar; birin1 memnun ederken dierini kzdrmayn.

SAHNE
Zppe Brummel olarak da bilinen George Brummel 1700lerin so- jpda son derece zarif grnyle, ayakkab tokalarn yaygnlatr as (ksa srede btn zppeler
tarafndan taklit edildi) ve szlkleri ekice kullan tarzyla sivrildi. Londradaki evi ehrin moda merkeziyle Brummel modayla ilgili btn konularda otoriteydi. Eer
ayakkablarnzdan holanmyorsa hemen karp atar, onun ayanda ne var- sa ondan alrdnz. Kravat balama sanatnda da ustayd; Lord By- ronn, Brummeln
mkemmel dmlerinin srrn zmek iin ayna arsnda birok gece geirdii sylenir.
Brummelin en byk hayranlarndan biri modaya uyan gen bir adam olarak kendini beenen Galler Prensiydi. Prensin sarayna bala nan (ve bir kraliyet ayl
verilen) Brummel ksa sre iinde oradaki yetkisinden o kadar emin hale geldi ki, prensin kilosu, Big Ben kadar iri bedeni konusunda akalar yapmaya balad. Bedenin
incelii bir zppe iin nemli bir zellik olduu iin gven sarsc bir eletiriydi bu. Bir keresinde akam yemeinin servisi gecikince Brummel prense, "an al Big Ben,"
dedi. Prens an ald ve uak geldiinde Brummele kapy gsterip bir daha asla ieri almamasn emretti.
Brummel prensin gznden dmesine ramen etrafndaki herkese ayn kstahlkla davranmaya devam etti. Galler Prensinin destei olmakszn korkun bir bor
batana sapland, ama haddini bilmez tavrlarn srdrd ve ksa sre iinde herkes onu terketti. Acnacak bir yoksulluk iinde tek bana ve akl banda olmadan ld.

Yorum
Zppe Brummelin ykc esprileri onu Galler Prensine sevdiren zelliklerinden biriydi. Ama zevk ve modann ncs olan Brummel bile prensin grn konusunda
aka yapamazd, hem de yzne ^ari. Hibir zaman insanlarn imanl konusunda dolayl bile olsa aka yapmayn, zellikle de efendinizse. Tarihin yoksul evleri
efendilere bylesi akalar yapm olan insanlarla doludur.
6.

SAHNE
p

apa VIII. Urban iir yazmadaki becerisiyle hatrlanmak istiyordu,

an

iddiasn bilen Dk Francesco dEste 1629da air Fulvio Testiyj

a ne yazk ki, en iyi iiri bile orta karard. Papann edebiyatla ilgili
olarak

seildiini aklyordu. "Bir keresinde konumam^ bittikten sonra ayrlmak zere

Vatikana gnderdi. Testinin dke yazd mektuplardan bir neden kendisinin

diz ktm, ama Papa Cenaplar i aret edip geceleri uyuduu dier odaya geti.

253 -

e cj

203 -

Kk bir masadan bir de. met kt alp glmseyen bir yzle bana dnd ve

Snrlarnz amayn. Greviniz neyse yetenekleriniz elverdiince 0nu yapm,

iki tane olduka uzun olan Pindar tarznda iirini okudu, bir tanesi Kutsal Bakireye

asla daha fazlasn deil. Fazla ey yapmanzn iyi olaca- n dnmeniz

vg, dieri Kontes Matilde hakkndayd."

yaygn grlen bir hatadr. ok alr grnmek hibir zaman iyi deildir, sanki

Testinin bu iki uzun iir hakknda ne dndn bilmiyoruz nk

grn aka ifade etmesi, mektupta bile olsa olduka tehlikeli olurdu. Ama

bir eksiklii rtmeye alyormu izlenimini erirsiniz. Sizden istenmeyen bir ii

yerine getirmeniz insanlar phelendirir. Eer ta koruyucusuysanz yle kaln.

yle devam ediyordu: "Ben ruh halini gznne alarak her satr iin gereken

Artan enerjinizi sarayda olmadnz zamana saklayn.

vgyle yorumda bulundum ve bylesi olaanst bir ltuf gsterdii iin 8.

SAHNE
Bir gn talyan Rnesans ressam Fra Filippo Lippi (1406-1469) ve baz
arkadalar elenmek iin kk bir tekneyle Ancona kylarndan denize
aldlar. Orada iki Maribi kadrgas tarafndan yakalanp zincirlerle Barbarye
ekildikten sonra kle olarak satldlar. On sekiz uzun ay boyunca Filipponun
talyaya dnme umudu bile olmad.
Filippo birka kez kendisini satn alan adamn yanndan getiini grd ve
bir gn ateten ald kmrleri kullanarak bu adamn portresini izmeye karar
verdi. Hl zincirlere bal olarak beyaz bir duvar buldu ve sahibinin Maribi
elbiseleri iindeki bir resmini izdi. Sahibi ksa sre iinde bunu duydu, nk
oralarda daha nce hi kimse bylesi izim yetenei olan birini grmemiti; bir
mucizeydi sanki bu, Tanrnn bir ltf. Resim sahibini o kadar memnun etti ki,
hemen Filip- poya zgrln geri verdi ve onu saraynda ie ald. Barbary
sahilindeki btn byk adamlar Fra Filipponun o zamanlar yapmaya balad
byleyici renkli portreleri grmek iin geldi ve sonunda kendisine minnettar olan
sahibi Filippoyu gvenli bir ekilde talyaya ulatrd.

[iirlerini okumas] Papa Cenaplarfnn kutsal ayan ptkten sonra yanndan

ayrldm." Haftalar sonra dkn kendisi papay ziyaret ettiinde papann tm
dizelerini okumay ve papann "sevinten akln kaybetmi gibi grnmesine"
neden olacak kadar vgde bulunmay baard.

Yorum
Zevkler konusunda efendinize kar ok fazla yaltaklk edemezsiniz. Zevk
egonun en aprak ksmdr; efendinizin zevkleri konusundaki phelerinizi
hibir zaman dile getirmeyin ve sorgulamayn; onun iirleri yce, giyimi
kusursuzdur ve tavrlar herkes iin model oluturur.
7.

yorum

yle dedi: 'Kompozisyonlarmdan bazlarn dinlemenizi istiyorum. Ve gerekten

SAHNE
Eski inde bir leden sonra M.. 358den 333e kadar hkmdarlk yapan
Chao sarho olup sarayn bahelerinde szd. Saraydaki tek grevi hkmdarn
ba giyimiyle ilgilenmek olan ta koruyucusu baheleri geip efendisinin zerinde
paltosu olmadan uyuduunu grd. Hava souk olduu iin ta koruyucusu
kendi paltosunu hkmdara rterek yanndan ayrld.
Chao uyanp zerindeki paltoyu grnce yanndakilere, "Bedenime kim
daha fazla bir ey koydu?" diye sordu. "Ta koruyucusu," diy e cevap verdiler.
Hkmdar hemen palto koruyucusunu artp grev- ierjpi ihmal ettii iin
cezalandrd. Ayrca ta koruyucusunu da arp kellesinin uurulmasn emretti.

Yorum
Bakalar iin alp duran bizler bir ekilde korsanlar tarafndan karlp
kle olarak satlmz. Ama hepimizin Fra Filippo gibi (daha dk derecede de
olsa) dier insanlardan daha iyi olan baz yeteneklerimiz, becerilerimiz vardr.
Efendinize yeteneinize ait bir hediye

verirseniz dier saray mensuplarnn zerine karsnz. Gerekiy0r vgleri ona verin,
bu yalnzca geici olacaktr. Onu atlama ta, y ej neklerinizi gsterme arac olarak
kullann.
9.

SAHNE
Aragonlu I. Alfonsonun bir ua vard. Bu uak krala bir gece nce bir rya
grdn syledi. Alfonso ona silah, at ve elbise hedj ye etmitir ryasnda. Cmert,
grkemli bir adam olan Alfonso bu r(j yay geree dntrmenin ho olacan
dnd ve hemen ua na bu hediyeleri verdi.
Ksa bir sre sonra uak Alfonsoya bir rya daha grdn syledi. Bu kez
Alfonso kendisine nemli miktarda altn florin vermiti Kral glmseyerek unlar
syledi: "Artk ryalara inanma, yalan sylyorlar."
Yorum
Uan ilk ryas zerine hareket ederken Alfonso kontrol elinde tutuyordu.
Ryay geree dntrerek kendisine daha hafif ve esprili bir ekilde olsa da tanrsal
bir g kazandrd. Ama ikinci ryada btn by bozulmutu; bu, uan irkin bir
hilesinden baka bir ey deildi. O halde hibir zaman ok fazla ey istemeyin, ne
zaman duracanz bilin. Vermek efendinin ayrcaldr: istedii zaman ve istedii eyi
vermek ve bunu zorlanmadan yapmak. Ona ricanz geri evirme frsat vermeyin. yilii
hak ederek kazanmak en iyisidir, bylece siz istemeden size balanr.

10. SAHNE
nl ngiliz peyzaj ressam J.M.VV. Turner (1775-1851) resimlerinde gkkua
renklerine olaanst bir parlt vermesiyle tannyordu. Resimlerindeki renkler o
derece arpcyd ki, dier ressamlar onun almasnn kendilerininkine yakn
aslmasn istemezlerdi hi, kanl' maz olarak evresindeki her eyi soluk
gsteriyordu.
Ressam Sir Thomas Lavvrence bir keresinde Turnern aheser' Cologneun bir
sergide kendisinin iki almas arasnda asl oldua nu grd. Lavvrence galeri
sahibine ac bir ekilde yaknd, ama ada 111 kendisini tatmin edecek bir ey
syleyemedi. Sonuta birisinin resn11

pernkinin yanna almalyd. Ama Turner, Lavvrencen ikyetini Kyniutu ve

sergi almadan nce Co/ognedaki altn rengi parlak yznn tonunu aarak
Lavvrencen almalarndaki kadar soluk Jale getirdi. Turnern resmi gren bir
arkada kendisine korkun bir hakia yaklat. "Resmine ne yaptn yle!" diye
-

255 -

sordu. "Eh, zavall grence o kadar mutsuzdu ki dayanamadm," diye cevap verdi
Tur- per "Hem yalnzca is boyas. Sergiden sonra kacak."

yorum
Saray mensuplarnn endielerinin birou en fazla tehlikenin sz- onusu
olduu efendiyle ilgilidir. Ama kaderinizi belirleyecek tek kii nin efendiniz olduunu
dnmek bir hatadr. Eitleriniz ve altnzda bulunanlar da nemli bir rol oynarlar.
Saray, iinde fke, korku ve gl kskanln bulunduu bir cad kazandr. Bir
gn size zarar verebilecek, fke ve kskanlklarn saptrp baka insanlara
yanstabilecek olan herkesi yattrmalsnz.
Gzde bir saray mensubu olan Turner iyi talihinin ve nnn satcyla
mterileri kadar dier ressam arkadalarna da bal olduunu ok iyi biliyordu.
Ka tane nl kii kskan meslektalar tarafndan devrilmiti! Kskanln
oklarna hedef olmaktansa parlaklnz hafifletmek daha iyidir.
11. SAHNE
VVinston Churchill amatr bir ressamd ve II. Dnya Savandan sonra
tablolar koleksiyoncularn malzemesi haline geldi. Time ve Life adl dergilerin
yaratcs olan Amerikal yaync Henry Luceun Nevv- Yorktaki ofisinde ChurchilPin
manzara resimlerinden biri aslyd.
Birleik Devletlerde tura kan Churchill, Luceu ofisinde ziyaret ettive iki adam
tabloya birlikte baktlar. Yaync, "Bu iyi bir resim, ama 9 &Hba arkaplanda bir eyler
gerekiyor... koyun olabilir belki," dedi. Churchillin sekreterinin ertesi gn Luceu
arayp tabloyu ngiltereye 9ndermesini istemesi Luceu dehete drd. Luce
bunu yaparken
babakan gcendirmi olabilecei iin utan iindeydi. Bununla 'flkte tablo
birka gn sonra geri gnderildi, ama biraz deimiti; lrTldi tek bir koyun
arkaplanda huzur iinde otluyordu.
'
Yorum
Churchill kiilik ve n bakmndan Lucedan stnd, ama Luc e da kesinlikle gl
biriydi, bu yzden aralarnda az ok eitlik old Us undan sz edebiliriz. Yine de
Churchillin Amerikal yayncdan korkmasna neden olan ey neydi? Neden sanat
dkn birinin eletirjsj nnde eilsindi?
Saray -bu balamda diplomat ve uluslararas devlet adamlary| a onlara
dalkavukluk eden gazetecilerin dnyas- karlkl bamllk yeridir. G sahibi
insanlarn zevkine hakaret etmek ya da aalamak akllca deildir. Eer Churchill gibi

bir adam Luce gibi birinin eletirilerini dikkate alyorsa bu onun esiz bir saray mensubu
olduunu kantlar. (Belki tabloyu dzeltmesi de kesin bir kmsemeyi gstermektedir,
ama bunu o kadar gizli bir ekilde yapmtr ki, Luce bir aalanma alglamamtr.)
Churchilli taklit edin: Koyunu yerletirin. Ltuf- kr saray mensubunu oynamak her
zaman yararldr, efendinize hizmet ediyor olmasanz bile.

SARAY MENSUBUNUN HASSAS OYUNU: Bir Uyar

Talleyrand mkemmel bir saray mensubuydu, zellikle efendisi Napoleona hizmet
ederken. ki adam birbirlerini yeni tanrken Napole- on laf arasnda, "Bir gn senin
evine le yemeine geleceim," dedi. Talleyrandn Parisin banliys Auteuilde bir
evi vard. "eref duyarm, generalim," diye cevap verdi. "Evim Bois de Boulognea
yakn olduu iin leden sonra biraz at yaparak kendinizi elendirebilirsi- niz."
"Atclktan holanmam," dedi Napoleon. "Ama avlanmay severim. Bois de
Boulogneda hi yaban domuzu var m?" Napoleon yaban domuzu avnn harika bir
spor olduu Korsikadan geliyordu. Paris parknda yaban domuzu olup olmadn
sorarak hl taral olduunu gstermiti. Bununla birlikte, Talleyrand glmedi, ama
kendisi aristokrat bir aileden geldii iin kan ve soyluluk bakmndan olmasa da p 0'1'
tikadaki efendisi olan bu adama bir eek akas yapma fikrine kaf1
yamad. Napoleonun sorusuna karlk yalnzca, "ok az, generali ama bir tane

bulabileceinizi syleyebilirim," dedi.

Ertesi gn Napoleonun sabah saat yedide Talleyrandn evine gelmesi ve sabah
orada geirmesi ayarland. "Yaban domuzu av" - i eCjen sonra olacakt. Sabah
boyunca heyecanl general domuz avndan baka bir eyden sz etmedi. Bu arada
Talleyrand uaklarn pazara gndermi, iki tane byk siyah domuz alp parka
gtrmelerini sylemitile yemeinden sonra avclar ve av kpekleri Bois de Boulog- nea doru yola
ktlar. Talleyranddan gelen iaret zerine uaklar domuzlardan birini serbest
braktlar. "Domuzu gryorum," diye bard Napoleon neeyle. Domuzu kovalamak
zere atnn zerine atlad. Talleyrand arkada kald. "Yaban domuzunun" sonunda
yakalanmas yarm saat srd. Ancak zafer annda Napoleonun yanna yardmclarndan biri yaklat. O yaratn yaban domuzu olamayacan biliyor ve bu hikye
ortala yaylnca generaliyle alay edilmesinden korkuyordu. "Efendim," dedi
Napoleona. "Kukusuz bunun bir yaban domuzu deil, yalnzca domuz olduunu
biliyorsunuzdur."
Byk bir fkeye kaplan Napoleon atn Talleyrandn evine doru hzla srmeye
balad. Yolda giderken elalemin maskaras olduunu farketti ve Talleyranda patlamak
-

257 -

kendisini biraz daha gln duruma derecekti; iyi bir espri yetenei olduunu
gstermek daha iyi olurdu. Yine de honutsuzluunu gizlemedi.
Talleyrand generalin incinen gururunu yattrmaya karar verdi. Napoleona henz
Parise dnmemesini syledi, yine parkta ava gitmeliydi. Orada birok tavan vard ve
onlar avlamak XVI. Louisnin en sevdii elencesiydi. Talleyrand, Napoleona bir
zamanlar Louisye ait lan bir dizi av tfeini kullanmasn bile teklif etti. ok fazla iltifat
ve tatl szle bir kez daha Napoleonu avlanmaya ikna etti.
Grup leden sonra ge vakitte parka doru yola kt. Yolda Na- Poleon,
Talleyranda, "Ben XVI. Louis deilim, kesinlikle bir tavan bile drmem," dedi. Ama o
leden sonra park garip bir ekilde tavan Oynyordu. Napoleon en az elli tanesini
ldrd ve ruh hali fkeden atmine dnt. Ancak lgnca av leminin sonunda ayn
yardmc 9e,iP kulana fsldad. "Gerei sylemek gerekirse, efendim, bunla-

259 -

rn

alp

yabani

parka

tavan

salver

olduu

milerdi

ndan

.)

kukul

uyum.

apoleo

Namus

suz

hemen

Talleyr

atna

and^

atlayp

bize

hzla

yine bir

uzakla

aka

t, bu

yapt

kez

ndan

doruc

phel

eniyoru

rise

m."

dnd.

(Yard

Daha

mc

sonra

haklya

Talleyr

Talleyr

and

and

tehdit

gerekt

ederek

en

olanlar

uaklar

tek bir

kij- ye

pazara

bile

gnder

anlatm

miti.

amasn

Oradan

istedi;

dzin^

eer

lerce

Parisin

tavan

maskar

pa.

273 -

ktidar / F: 18

as

oynar,

haline

yalnzc

gelirse

bedeli

grmek

ar

istedii

olurdu.

miz

eyi

apoleo
nun
Talleyr
anda
tekrar
gven
mesi

grme
mizi
salarl
ar.
Hazrla
nm
ok
sayda

aylar
srd

aldatm
aca ve

ve

manevr

yaa.

arasnd

aala

nmay

insanla

asla

rn

tam

hilenizi

olarak

ve

affetme

elabu

di.

kluun
u-

Yoru
m
S

melerin
i

aray

salam

mensu

ak

plar

nemli

sihirba

dir.

260 -

zu

grme

Ta

gibidirl

lleyran

er:

Grn

normal

yle

273 -

ktidar / F: 18

261 -

olarak

sanattr

saray

mensu

gzden

plarnn

kaan

en

tuzakla

byk

sihirba-

dikkatsi

zyd

ve

hatalar

Napole

en

onun o

hileleri

yardm

nizi

cs

bozabil

olmasa

ir. Asla

yd

ma-

muhte

nevrala

melen

rnzn

hem

ortasn

efen-

da

disini

yakala

memnu

nma

riskini

ve

iyi

edecek

gze

almay

hem

de

n; asla

general

insanl

i salak

arn

durum

hileleri

una

nizi

dre

grmel

cekti.

erine

Fakat

izin

saray

vermey

mensu

in.

bu

Eer

olmak

byle

ustalk

olursa

gerektir

insanla

en

rn

bir

273 -

ktidar / F: 18

gznd
e
terbiyel
i saray
mensu

yA
SA
25

bundan
iren
dalaver
eciye
dnve
rirsiniz.
Oynad
nz
oyun
ok
hassas
tr;
izleriniz
i
kapam
ak iin
ok b-

KE
ND
NZ

YEN
DE
N
YAR
ATI
N

yk
dikkat
sarfedi
n

ve

asla
efendin
izin
maske
nizi
drm
esine

HK
M

T
o
p
l
u
m
u
n

izin
vermey
in.

262 -

z
e
r
i
-

273 -

ktidar / F: 18

n
i
z
e
y

k
l
e
d
i

i
r
o
l

k
a
b
u
l
e
t
m
e
y
i
n
.
Y
e
n
i
b
i
r
-

263 -

i
m
l
i
k
o
l
u

t
u
r
a
r
a
k
k
e
n
d
i
n
i
z
i
y
e
n
i
d
e
n
y
a
r
a
t

273 -

ktidar / F: 18

n
,
d
i
k
k
a
t
i

e
k
e
n
v
e
i
z
l
e
y
e
n
l
e
r
i
s

k
m
a
y
a
n

264 -

b
i
r

k
i
m
l
i
k
.
D
i

e
r
l
e
r
i
n
i
n
s
i
z
i
t
a
n

m
l
a
m
a
l
a
r

n
a
-

273 -

ktidar / F: 18

i
z
i
n
v
e
r
m
e
k

y
e
r
i
n
e
k
e
n
d
i
i
m
a
j

265 -

s
a
h
i
b

i
o
l
u
n
,
i
n
s
a
n
l
a
r
a
y

n
e
l
i
k
d
a
v
r
a
n

v
e
h
a
r
e
-

273 -

ktidar / F: 18

k
e
t
l
e
r
i
n
i
z
e

a
r
p

h
i
l
e
l
e
r
k
a
t

n
,
g

z
-

266 -

a
r
t
a
c
a
k
v
e
k
a
r
a
k
t
e
r
i
n
i
z
e
f
s
a
n
e
v
i

z
e
l
l
i
k
l
-

273 -

ktidar / F: 18

e
r
e

halk
oyunlar
n

d-

zenlem

s
a
h
i
p

ekle
grevli
olan
aedileli
k

iini

stlendi

g
i
b
i
g

n
e
c
e
k
t
i
r
.

inde
Roma
topluml
undaki
ilk
nemli
izini
brakt.
Bir dizi
ustaca
planlan
m ve
zamanl
anm
gsteril
erle
halkn

1. YASA
YA
UYM
AK
Juliu

267 -

gzne
girdi:
vahi
hayvan
avlar,

gladyat

Caesar

M.. 65

gsteri-

ylnda,

leri,

tahl

gsteri

datm

li

yarma

ve

273 -

ktidar / F: 18

lar.

oluturu

Birka

yordu.

kez bu

nl bir

gsteril

ovmen

eri

olarak

kendi

imaj

cebinde

yaratm

n dedi.

Sradan

kendisi

insan

iin.

iin

268 -

M..

Julius

49da

Caesar

Romad

ok

a rakip

sevilen

liderler

olaylarl

Caesar

ve

silinme

Pompe

biimde

arasnd

badat

a bir

rlr

sava

hale

kmak

gelmiti

zereyd

. Yava

i.

yava

Gerilim

devlet

ykselir

bakanl

ken

na

sahne

ykselir

baml

ken

kitleler

Caesar

tarafnd

bir

an

tiyatro

tutulma

oyunun

u izledi

gcn

ve

ardnda

temelini

273 -

ktidar / F: 18

269 -

dnc

yrme

eler

ye

iinde

balad.

kaybola

Ordusu

rak ka-

nu

ranlkta,

Rubico

sefer

nu

dzenle

aarak

dikleri

talyay

Gali

talyad

sokmas

an

ayran

Pompe

Rubico

yle bir

sava

Nehrin

balatm

deki

as

kampn

demek

a doru

olurdu.

273 -

ktidar / F: 18

Caesar yardmclarnn nnde sahnedeki bir aktr, Hamletin kab^ taslak

bir rnei gibi btn seenekleri ortaya dkerek her iki taraf adn a da tartt.
Sonunda konumasn bitirdi ve nehrin dier ucundaki tram pet alan, sonra

Bu olaylar kitleleri elendirmeye ynelik hilelerin de tesindeydi;

Ikn Caesarn karakterini kavrayn zenginletirmi ve onun efsa-

gV

zellikleri olan biri gibi grnmesini salamt. Caesar her za- ^ an farknda

Rubicon zerindeki kprden geen ok uzun boyiy bir askeri iaret etti. "Bunu

olduu halk zerindeki imajnn efendisiydi. Kalabalkla rn karsna karken en

Tanrlardan bir iaret olarak kabul edelim ve ikiyzl dmanlarmzdan intikam

gz alc mor elbiseleri giyiyordu. Onun ya pnda kimse dikkat ekemezdi.

almak iin ardklar yere gidelim Zar atld." Btn bunlar nehre doru iaret

Grn konusunda son derece kibirliydi. Senato ve insanlar tarafndan

ederek ve generallerinin gzlerine bakarak huu iinde ve heyecan verici bir

onurlandrmaktan holanmas-

biimde sylemiti Generallerin destek vermede pheli olduklarn biliyordu,

yaplan elengi bana takarak kelliini gizleyebilmesi olduu syleniyordu.

fakat konu- mas onlar o ann heyecanyla ve zaman yakalama ihtiyacyla

Caesar usta bir hatipti. ok az ey syleyerek nasl ok ey syleneceini,

doldurmutu. Daha sradan bir konuma asla ayn etkiyi yapamazd. Generaller

konumay

Caesarn davas iin biraraya toplandlar; Caesarla ordusu Rubi- conu geti ve

larn her zaman bir srprizle birletirirdi; rnein, heyecanlarn arttran artc

ertesi yl Pompeyi yendi. Caesar, Romann diktatr oldu.

bir duyuru yapard.

aza

nn

bir nedeninin bu srada defne yaprandan

mi etki yapacak yerde bitirmeyi ok iyi biliyordu. Halkn iine k-

Caesar savata hep zel bir tarz olan bir lideri oynamt. Askerleri gibi

Rakipleri Roma halknn ok sevdii Caesardan nefret ediyor ve korkuyordu.

becerikli bir at binicisiydi; cesaret ve dayankllk gerektiren ilerde onlardan

M.. 44 ylnda, Martn 15inde Brutus ve Cassiusun nderliindeki bir grup

stn oluuyla gurur duyard. arpmaya en gl atla girerdi, bylece askerleri

komplocu senatoda Caesarn etrafn evirip onu baklad. Ama o lrken bile

onu arpmann en iddetli annda orta yerde, kendilerini desteklerken tanrsal

tiyatro duygusunu yitirmemiti. Elbisesinin st ksmn yzne doru ekerek, alt

bir sembol, takip etmeleri gereken bir model gibi grrd. Romadaki btn
ordular iinde Ca- esarnki en sadk olanyd. Askerleri Caesarn elencelerine
katlan sradan insanlar gibi onunla ve davasyla zdelemiti.
Pompeyin yenilgisinden sonra elencelerin ls artt. ylesi daha nce
Romada hi grlmemiti. Sava arabalar yar daha gsterili hal ald,
gladyatrler daha dramatik bir ekilde arpt. Yapay bir gl zerinde muazzam
donanma sava taklitleri dzenlendi. Oyunlar Romann her blgesinde
sergileniyordu. Tarpeian Kayalklarndan aaya doru inen dev bir tiyatro
sahnesi ina edildi. nsanlar imparatorluun her yerinden bu olaylar seyretmeye
geliyordu, Ro- maya giden yollar ziyareti adrlaryla doluydu. Ve M.. 45
ylnda Caesar, Msra yapt seferden dnerken ehre giriinin azami etki ve
aknlk yaratmas iin Kleopatray Romaya getirdi ve daha da arpc
gsteriler sahnelendi.

ksmnn dp bacaklarn kapamasn salayarak rtl ve edepli bir ekilde

lmeyi baard. Roma tarihisi Suetoniusa gre, Caesarn son szleri kendisine
ikinci bak darbesini indiren eski arkada Brutusa ynelik olarak ve bir oyunun
sonunu prova ediyormu gibi Yunanca sylenmiti. "Sen de mi, Brutus?"
Dnyann bu eski bakentinde [Roma] servet edinmek isteyen biri kendisini
evreleyen atmosferin rengini alan bir bukalemun gibi olmaldr, her ekle, her biime
girebilen Proteus gibi. Esnek, hzl dnen, sezdiren, yakn, gizemli, ou kez adi,
bazen samimi, bazen vefasz, her zaman bilgisinin bir ksmn gizleyen, sabrl, yznn
hkimi, baka herkesi ate alabilecekken buz gibi souk duran biri olmaldr. Ne yazk
ki, yrekten dindar biri deilse yukardaki zellikleri tayan biri iin ok yaygn bir
olgudur- zihninde dine sahip olmaldr, yani yznde, dudaklarnda, tavrlarnda; eer
drst bir adamsa kendisinin berbat bir ikiyzl olduunu bilme gerekliliine sessizce
katlanmaldr. Ruhu byle bir hayattan tiksinen

bir kii Romay terketmeli ve servetini baka bir yerde aramaldr Kendimi vyor
muyum, yoksa kendim iin zr m gsteriyorum bilmiyorum ama bir tanesi dnda
btn bu zelliklere sahibim, o
esnekliktir.
Hatralar, Giovanni Casanova, 1725-1798

Yorum
Roma tiyatrosunun oyunlar kitleler iin dzenlenen, bugn hayal bile
edilemeyecek bir kalabaln katld olaylard. Dev tiyatro salonlarna doluan
seyirciler kaba komediyle elenir veya trajediyle heyecanlanrd. Tiyatro youn,
arpc ekliyle hayatn zn ieriyor gibiydi. Sradan insan iin dini bir tren gibi
gl, ani bir ekicilii oluyordu.
Julius Caesar g ve tiyatro arasndaki ba kavrayan belki de ilk halk insanyd.
Bu onun tiyatroya kar olan derin ilgisinden kaynaklanyordu. Bu ilgiyi dnya
sahnesinde bir aktr ve ynetmen olarak y- celtmiti. Szlerini senaryoda yazlym
gibi sylyordu; kalabalk iinde seyircilerine kar nasl grndn dnerek
hareket ediyordu. Repertuarna artmacay, konumalarna dramay katyordu.
Hareketleri o kadar abartlyd ki, en sradan adam bile anlamn hemen kavryordu.
ok popler hale gelmiti.
Caesar btn liderler ve g sahipleri iin bir ideal oluturdu. Siz de onun gibi
artmaca, phe, sempati oluturma ve sembolik zdeleme gibi dramatik
teknikleri kullanarak hareketlerinizi zenginletirmelisi- niz. Ayrca onun gibi srekli
olarak seyircilerinizin farknda olmal, onlar neyin memnun edeceini ve neyin
skacan dnmelisiniz. Kendinizi merkeze yerletirmeyi, dikkat ekmeyi ve ne
pahasna olursa olsun bakasnn d'kkat ekmesine engel olmay baarmalsnz.

2. YASAYA UYMAK
1831 ylnda Aurore Dupin Dudevant adl gen bir kadn kocasn ve ailesini
tarada brakp Parise tand. Yazar olmak istiyordu; evliliin hapishaneden daha
kt olduunu dnyordu, nk tutkusunu gerekletirmek iin ne zaman, ne de
zgrlk brakyordu kendisine. Pariste bamsz olacak ve yazarak hayatn
kazanacakt.

/\ncak Dudevant bakente geldikten ksa bir sre sonra baz kat W reklerle yz
yze geldi. Pariste zgr olabilmeniz iin paranzn olI s gerekiyordu. Para bir kadna yalnzca evlilik veya fahielik yoluy-

^gelebilirdi.

Hibir kadn yazarak hayatn kazanmamt. Kadnlar kolca lar taraf|ncian veya
aldlklar

mirasla desteklenerek hobi olarak ya-

ard,. Gerekten de Dudevant yazdklarn ilk kez bir yayncya gsterdiinde,

"Siz bebek yapmalsnz, madam, edebiyat deil," yantn alntDudevantn Parise imknsz gerekletirmeye geldii akt. Ama sonunda

bir kadnn imdiye kadar hi yapmad bir stratejiyle ortaya kmaya karar verdi:
kendini tamamen batan yaratma, halkn Karsna kendisinin oluturduu bir
imajla kma stratejisi. Kendisinden nceki kadn yazarlar biilmi bir role
girmeye zorlanyorlard, ounlukla baka bir kadn iin yazan ikinci snf artistlerin
rolyd bu. Dudevant eer bir rol oynamas gerekiyorsa oyunu tersine evirmeye
karar verdi. Bir erkein roln oynayacakt.
1832de yaync Dudevantn en nemli ilk roman Hindistan kabul etti.
Dudevant kitab sahte bir isimle bastrmay seti: "George Sand" ve btn Paris
bu etkileyici kitabn bir erkek tarafndan yazldn sand. Dudevant "George
Sand" yaratmadan nce bazen erkek kyafetleri giyiyordu (nk erkek
gmleklerini ve binici pantolonlarn daha rahat buluyordu); artk halkn tand
bir kii olarak bu imaj abartt. Gardrobuna uzun erkek paltolar, gri apkalar,
izmeler ve zppe kravatlar ekledi. Puro iti ve konumalarda kendini bir erkek
gibi ifade etti, sohbette baskn olmaktan ya da ak sak szler kullanmaktan
ekinmiyordu.
Bu garip kadn/erkek yazar halk bylemiti. Dier kadn yazarlarn tersine
Sand erkek yazarlar grubuna kabul edildi. Onlarla birlikte sigara ve iki iti, hatta
Avrupann en nl sanatlaryla ilikiler yaad: Musset, Liszt, Chopin. Kur
yapan ve terkeden kendisiydi, kendi ar- 2usuna gre hareket ediyordu.
Sand iyi tanyanlar onun erkek kiiliinin kendisini halkn delici Aklarndan
koruduunu biliyordu. D dnyada roln abartmak huna gidiyordu; zelde
kendisi olarak kalyordu. Ayrca "George Sand" karakterinin eskiyebileceinin
veya nceden kestirilebilir hale

gelebileceinin farkndayd; bundan kanmak iin arasra yaratt,

rakteri arpc

bir ekilde deitiriyordu. nl erkeklerle iliki kurm^' yerine politikaya karyor,

gsterilere nderlik ediyor, renci av? lanmalarna ilham veriyordu. Kimse yaratt
karakterin snrlarn be|jr' leyemiyordu. ldkten ve ou insan romanlarn
okumay braktkta' uzunca bir sre sonra karakterinin efsanevi zellikleri
bylemeye v@ ilham kayna olmaya devam etti.

Yorum
Sandn halk iindeki hayatnda tandklar ve onunla birlikte z a man geiren
dier sanatlar bir erkein yannda olduklarn hissediyorlard. Ancak gnlklerinde
ve Gustave Flaubert gibi yakn arkada- larna erkek olma arzusu bulunmadn,
ama halk iin bir rol oynamakta olduunu itiraf ediyordu. Gerekte istedii ey
kendi karakterini belirleyebilme gcyd. Toplumun kendisi iin belirleyecei
snrlar reddediyordu. Bununla birlikte kendisi olarak g elde edemedi; onun yerine
srekli olarak kendi arzularna uydurabilecei, dikkat eken ve kendini vareden bir
kiilik yaratt.
unu anlamalsnz: Dnya size bir rol vermek ister. Ve siz bir kez bu rol
kabul ettikten sonra sonunuz gelmitir. Gcnz kabul ettiiniz veya stlenmeye
zorlandnz role verilen minicik miktarla snrldr. te yandan bir aktr pek ok rol
oynar. Srekli deien bu gcn tadn karn; eer byle bir gce sahip deilseniz
en azndan yeni bir kimlik yaratn, kendi yapmnz olan, kskan ve kzgn dnya
tarafndan konulan snrlar olmayan bir kimlik. Bu bakaldrma Promethe- usa
zgdr, kendi yaratmnzdan sorumlu tutar sizi.
Yeni kimliiniz sizi dnyadan koruyacaktr, nk o "siz" deildir; zerinize
giyip kardnz bir kostmdr. Kiisel olarak almamanz gerekir. Ve yeni kimliiniz
sizi dierlerinden ayrr, size tiyatrovri bir varlk verir. Arka sralarda oturanlar sizi
grebilir ve duyabilir. n sralarda oturanlar cesaretinize hayran olur.

nsanlar toplumda bir adamn harika bir aktr olduundan sz etmezler mi?
Bununla adamn hissettiini deil, hibir ey hissetmemesine ramen taklitte
stn oluunu kastederler.
Deni Diderot, 1713-1784

0CN ANAHTARLARI
Doumla getirdiiniz karakterin siz olmas gerekmez; miras ola- L
getirdiiniz karakterin yansra anne babanz, arkadalarnz ve

nizdekiler bu

vre

kiilii biimlendirmenize yardm etmitir. Gcn p ror1etheuscu grevi srecin

-

273 -

kontroln ele almak, bakalarna snrlandrma ve biimlendirme olanan

vermemektir. Kendiniz zerinde Kille ala gibi almak en byk ve en zevkli
yaamsal greviniz olmaldr. Bu sizi zde sanat yapar, kendini yaratan bir
sanat.
Gerekte kendini yaratma fikri sanat dnyasndan gelmektedir. Binlerce
yldr krallar ve en st dzeydeki saray mensuplar halkn g zndeki imajlarn
yaratma ve kendi kimliklerini belirleme zgrlne sahip olmulardr. Benzeri
ekilde, yalnzca krallar ve en zengin soylu lar kendi imajlar zerinde dnr ve
bilinli

olarak

onu

deitirirlerdi,

insanolunun

geri

kalan

toplumun

kendilerinden bekledii snrl rol oynuyorlard ve kendi durumlar hakknda ok

az bilinliydiler.
Bu durumdaki deiiklik Velazquezin 1656da yapt Las Meni- nas adl
yalboya tablosunda grlebilir. Ressam tuvalin solunda grnyor, tablonun
nnde durmu yaratma sreci iinde, ama srt bize dnk, tabloyu
gremiyoruz. Yannda bir prenses, yardmclar ve saray ccelerinden biri
durmu almasn izliyorlar. Resim iin poz veren insanlar dorudan
grnmyorlar, ama arka duvardaki aynadan minik yansmalarn grebiliyoruz,
resmin dnda bir yerde spanya kral ve kraliesi oturuyor.
Tablo gcn dinamiklerindeki ve kiinin toplum iindeki roln belirleme
yeteneindeki arpc deiiklii sergiliyor. Velazquez iin ressam kral ve
kralieden ok daha belirgin bir ekilde yerletirilmi. Bir anlamda kendisi
onlardan daha gl, nk imaj kontrol edenin kendisi olduu ak, onlarn
imajn. Velazquez bundan sonra kendini gibi, baml ressam olarak grmedi.
Gl bir insan olarak ken-

dini

yeniden yaratmt. Ve gerekten aristokratlardan

sonra Bat toplundaki imajlaryla aka oynayan ilk insanlar sanatlar ve yazar'ar' daha sonra da zppeler ve bohemlerdi. Bugn kendini yaratma avram ar
ar toplumun geri kalanna szld ve ok istenen bir

Velazquez gibi

aktr olarak kendinizin farknda olmak,

resimdeki yerinizi belirleme gQCQ talep

grn ve duygU|ar|' nzn kontroln

etmeli

ele almak. Diderotnun syledii gibi

ideal haline geldi.

ve

kendi

imajnz

kt aktr he zaman drst olandr.

yaratmalsnz.
Kendini yaratma srecindeki ilk
adm durumunun bilincinde

0[

maktr:

Toplumdaki ak yrekli insanlar skc

ve utan vericidir. tenliklerine ramen

onlar ciddiye almak gtr. Halkn ii n?

(Ondan nceki hibir bakann sakal

de alayanlar geici olarak sempati

yoktu.) Lincoln ayrca imajn yaymak

toplayabilirler,

kisa

iin fotoraflarn kullanan ilk bakand,

srede kendilerine olan saplantlar

"sade bakan" imajn yaratmasna

yznden kmseme ve kzgn,, a

yardmc olmutu.

dnr;

fakat

dikkat

sempafi

iin

Bununla birlikte iyi bir tiyatro

aladklarn dnrz ve iimizdeki

ilgin bir grntden veya tek bir gze

kt

arpan andan daha fazlasn gerektirir.

bir

ekmek

paramz

onlara

tatmin

vermeyi reddeder.

Tiyatro

zaman

iinde

gerekleir,

yi aktrler kendilerini daha iyi

gittike daha iyi anlalan bir olaydr.

kontrol ederler. ten ve yrekten

Ritm ve zamanlama nemlidir. Tiyatro

hisseden kiiyi oynayabilir, isteyerek

ritmindeki en nemli e heyecana

gzya

neden

ve

dokunakl

bir

bak

olan

belirsizliktir.

rnein,

kullanabilirler, ama bunlar hissetmek

Hudini bazen ka hareketini birka

zorunda

deillerdir.

Duyguyu

saniye iinde

erlerinin

anlayaca

ekilde

dida

^mlayabilmekteydi, ama seyircinin

vururlar. Hibir hkmdar ya da lider

terlemesini salamak iin daki- l^a

eer gsterdii btn duygular gerek

uzatrd.

olmak zorunda olsayd hibir rol

oynayamazd.
duyguya

Yzn

sokabilen

bir

George

Sand

anlmaya

yava

anlalmasna

izin

dikkat

vermek,

sonra kontrol edebileceiniz bir

stratejisindeki
deer,

kenarna

aktrn

Kendini yaratma srecinde ikinci

eitliliktir:

koltuklarnn

getirmenin anahtar olaylarn ya-

yourulabilirliini kendinize uyarlayn.

adm

Seyirciyi

istenen

V
oC

jele

ve tempoya uygun olarak doru anda

hzlandrmaktr. Napo- ndan Mao Tsetunga kadar btn byk liderler halk

eken, sahnedeki dier oyuncularn

artmak

stnde olan bir karakterin yaratl.

tiyatrovri

Bu

oynad

Frank- lin Delano Roosevelt politik

oyundu. Yaln, sradan, taral bir

olaylarn belirli bir sra ve ritmle

adamn

sergilenmesinin

Abraham

Lincolnn

Amerikann

hi

sahip

olmad, ama byk bir zevkle setii

bir bakan olduunu biliyordu. Bu

dikkatlerini datmak iin

zamanlama

kullanrlard.

nemini

ok

iyi

anlamt.
1932 bakanlk seimi srasnda

zelliklerin birou kendisinde doal

Birleik Devletler iddetli bir eko-

olarak

biraz

krizin ortasndayd. Bankalar alarm

vurgulad: apka, elbiseler ve sakal.

veren bir hzla batyorlard. Roosevelt

bulunsa

da

onlar

275 -

nom

ik

seimi kazandktan ksa bir sre sonra

bir tr geri ekilme durumuna girdi.

deitirmedeki baars ksmen zekice

Planlar ya da kabine randevular

hz ve arpc ztlklar kullanndan

konusunda bir ey sylemedi. Hatta

kaynakland. zleyicilerini heyecanl bir

geii

grev

belirsizlik durumu iinde tuttu, sonra

banda olan eski Bakan Herbert

nereden geldikleri grnmedii iin

Hooverla

salamak

iin

halen

bile

daha da nemli grnen bir dizi

reddediyordu. Roosevelt |smen ie

grmeyi

cesurca giriimde bulundu. Olaylar

balayana kadar lke ar bir gerginlik

benzeri

durumuna girmiti.

kartlarnzn hepsini bir anda deil ama

Roosevelt

grevi

devralma

konumas srasnda hzn arttrd. Et-

tarzda

dzenlemeyi,

arpc etkiyi arttran bir ekilde amay

renmelisiniz.

kileyici bir konuma yaparak lkeyi

yi bir tiyatro ok sayda gnah

tamamen yeni bir yne gtrmeye,

rtmenin

kendisinden

ekingen

Artr ve aldatr. II. Dnya Sava

brakmaya

srasnda Alman oyun yazar Bertolt

hareketlerini

ncekilerin
bir

kenara

kararl olduunu aka ifade etti. O

Br

andan

olarak

itibaren

konumalar

ve

yansra

dmannz

da

echt, Hollyvvoodda senaryo yazar

almt.

Savatan

sonra

kamuyla ilgili kararlar inanlmaz bir

komnist sempatizan olmas iddiasyla

hzla ald. e balamasndan sonraki

Amerikan

sre "Yz Gn" olarak bilinir hale

Komitesi tarafndan arlmt. Dier

geldi ve lkenin ruhsal durumunu

yazarlar fkeli, duygusal

Olmayanlarn

Faaliyetleri

savunmalarla komite yelerini aalayarak ifade vermeyi planly 0r| di.

Brecht ise daha akllyd; komiteyi bir keman gibi alacakt,

^' kandrrken

byleyecekti de. Tepkilerini dikkatle gzden gei rcjj ' yanna baz destekler
ald, bunlarn bir tanesi komite bakannn
ok
sevdiini bildii puroydu. Ve gerekten belirsiz, komik ve iki yanl y a ntlarla komiteyi
kandrmay baard. fkeli, yrekten gelen nutuk y erj' ne sahnelenen bir gsteriyle
etraflarnda daireler izdi ve ceza alma dan serbest kald.
Repertuarnzn bir dier arpc etkisi gzel bir jesti, zafer vey a cesaretinizi
simgeleyen can alc noktadaki hareketi de ierir. Caesar n Rubiconu arpc bir
biimde gemesi gzel bir jestti, askerlerin ban dndren ve ona kahramanca bir
nitelik kazandran bir hareketti. Sahneye giri ve klarn nemini de iyi
deerlendirmelisiniz. Kle- opatra Msrda Caesarla ilk karlamasna Caesarn
ayaklarnn dibinde alacak bir halnn iinde geldi. George VVashington iktidar iki
kez aaa ve gsterile brakt (birincisi bir general, kincisi de nc dnemde
grev banda kalmay reddeden bir bakan olarak). Bu onun o an sembolik ve

yaptnz ne yaptnzdan daha nemlidir; sahnedeki zarafetiniz ve

hareketsizliiniz rolnz ok fazla yapmanzdan ve etrafta ok fazla
dolamanzdan daha etkilidir.
Son olarak: Ann gerektirdii kii olabilmek iin birok rol oynamay
renin. Maskenizi duruma uydurun, takndnz yzlerde deiken olun.
Bismarck bu oyunu mkemmel oynard. Bir liberalin yannda liberal, bir atmacann
yannda atmaca oluyordu. Yakalanamazd ve yakalanamayan ey yok edilemezdi.
maj: Yunan Deniz Tanrs Proteus. Gc istedii ekle girebilmesinden,

o an ne gerektiriyorsa onu olabilmesinden ileri geli yordu. Agamemnorun

kardei Menelaus onu yakalamaya alt, pr0teus bir aslana, sonra ylana,
pantere, domuza, akan bir suya ve sonunda bir aaca dnt.
Otorite: Herkes iin her ey olmay bilin: bilginler arasnda bilgin,
azizler arasnda aziz. Bu herkesin gnln yapma sanatdr, nk benzerler
benzerleri eker. Huylara dikkat edin ve kendinizi tantnz herkesin
huyuna uydurun, neeli ve ciddi olan srayla takip edin, mizacnz dikkatle
deitirin (Baltasar Gracin, 1601-1658).

dramatik olarak nasl nemli hale getireceini bildiini gsteriyordu. Sizin giri
klarnz da dikkatle tasarlanm olmaldr.

Bu nemli yasann tersi olamaz. Kt tiyatrocu kt tiyatrocudur. Doal grnmek

Ar tepki vermenin ters tepebileceini unutmayn, dikkat ekmeye alrken

bile bir sanat ister, baka bir deyile oyunculuk ister. Kt oyunculuk ancak utan

ok fazla aba harcamann bir sonucudur bu. Aktr Ric- hard Burton kariyerinin

yaratr. Kukusuz ok fazla tiyatrovri olmamalsnz, abartl jestlerden kann.

balangcnda sahnede tamamen sessiz kalarak dikkati zerine ekmiti. Nasl

Bylesi yine kt bir tiyatroculuktur, nk yzlerce yllk abartl oyuna kar olan
tiyatro yasalarn iner. zet olarak bu yasann tersi yoktur.

277 -

203 -

YASA 26

Tsao Tsao orduyu sk bir biimde denetliyordu. Bu amala bir

lgilenme a kurmutu. Sonunda bir adamn kendileri yiyecek bir

bulamazken onun iyi yaadndan ikyet edip homurdandn sey

renmiti. Belki Tsao Tsao yiyecei kendisi iin saklyordu. Eer

homurtular yaylrsa bir isyan kard. Levazm efini adrna ard.

"Bana bir ey dn vermeni istiyorum ve beni reddetmeyecek- sjn" dedi efine.

ELLERNZ KRLETMEYN

"Nedir?" diye sordu ef. "Askerlere gstermek iin

baS

m dn istiyorum," dedi Tsao

Tsao. "Ama ben yanl bir ey yapmadm!" diye haykrd ef. "Biliyorum," dedi Tsao
Tsao. "Ama seni ldrtmezsem isyan kacak. zlme, senden sonra ailene

HKM

bakacam." Byle ifade edilince efin seenei kalmamt, bylece kaderine

Kusursuz bir uygar ve etkin insan rnei olmalsnz. Elleriniz asla hatalar
ve kt ilerle kirlenmemelidir. yle bir ile olan balantnz gizlemek iin
bakalarn gnah keisi ve maa olarak kullanarak lekesiz grntnz
srdrn.

teslim oldu ve o gn ba kesildi. Onun bann sergilendiini gren askerler

homurdanmay kestiler. Bazlar Tsao Tsaonun hareketinin ardndakini grdler,
ama bu vahetle akna dndler, gzleri korktu ve sessiz kaldlar; Ve ou kii
kimin sulanmas gerektiine dair onun grn kabul edip komutann yetersizlii
ve zalimlii yerine aklna ve adaletine inanmay tercih etti.

I. BLM: HATALARINIZI GZLEYN, ETRAFINIZDA SUU

STLENECEK BR GNAH KES OLSUN
Admz ve hretimiz neyi akladmzdan ok, neyi gizlediimize baldr.
Herkes hata yapar, ama gerekten zeki olanlar bu hatalar gizlemeyi ve suu
bakasnn zerine atmay baarrlar. Byle anlar iin etrafta her zaman uygun bir
gnah keisi bulundurulmaldr.
jni beklerken ordunun yiyecei azald ve Tsao Tsao levazm efi-

^ istihkakn azaltmasn emretmek zorunda kald.

278 -

CHELMN ADALET Bir gn Chelm kasabasnn zerinde byk bir tehlike belirdi. Kasabann
ayakkab tamircisi mterilerinden birini ldrd. Bu yzden yargcn karsna getirildi ve
yarg aslarak idamna karar verdi. Karar okunduunda bir kasabal ayaa kalkt ve barmaya
balad. "Sayn Yarg, kasabann ayakkabcsn lme mahkm ettiniz! O elimizdeki tek
ayakkab tamircisi. Eer onu asarsanz ayakkablarmz kim tamir edecek?" Kasaba halk hep
bir azdan, "Kim? Kim?" diye bard. Yarg ban sallayarak onaylad ve karar 9zden
geirdi. "Chelmin iyi insanlar," dedi. "Sylediiniz ey doru. Bir tek ayakkab tamircimiz
olduu iin onun lmesine izin vermek babalnn aleyhinde olacak. Onun yerine kasabada iki
at tamircisi olduu iin bir tanesi aslsn."
Yahudi Folklorunun Hzineleri, Nathan Ausubel, ed., 1948

203 -

Yorum

Tnet
Tsao Tsao son derece frtnal bir dnemde iktidara geldi, Y^ Han
mparatorluundaki stnlk mcadelesinde dmanlar ^ ynden geliyordu.
Merkezi Ova arpmas dndnden dahafg la zorluk yaratmt; para ve
erzak temini srekli endie kayna^' Bylesi bir bask altnda yiyecei
zamannda smarlamam oirrasna amamak gerekti.
Gecikmenin kritik bir hata olduu ve orduda isyan belirtileri ya ktktan sonra
Tsao Tsaonun iki seenei kalmt: zr dileyjp bahane sunmak ya da gnah
keisi bulmak. Gcn ileyiini ve grQ. nn nemini kavram olan Tsao Tsao
hi tereddt etmedi. En uygun kelle iin etrafna baknd ve hemen aradn buldu.
Tek tk olan hatalar kanlmazdr, dnyann sa solu belli deil
o kadar. Bununla birlikte, gl insanlar yaptklar hatalarla deil, onlarla baa
kma ekilleriyle perian olurlar. Cerrahlar gibi tmr hzla ve kesin bir biimde
kesip atmaldrlar. zrler ve bahaneler bu nazik operasyon iin ok kr aletlerdir;
gller bunlardan kanrlar. zr dileyerek yeterliliiniz, niyetleriniz, itiraf
etmediiniz nceki hatalarnz konusunda her trl pheyi uyandrrsnz.
Bahaneler kimseyi tatmin etmez ve zr herkesi rahatsz eder. Hata, zrle
kaybolmaz, derinleir ve iltihap kapar. Hemen kesip atmak, dikkati kendinizden
uzaklatrmak ve insanlar sizin sorumluluunuz veya olas yetersizliiniz konusunda
dnmeye zaman bulamadan nce uygun bir gnah keisine dikkati ekmek daha
iyidir.
Dnyann beni aldatmasna izin vermektense btn dnyay aldatmay tercih ederim.
General Tsao Tsao, M.S. 155-220
2.

YASAYA UYMAK
Cesare Borgia babas Papa Alexandern adna talyann genii blmnn
kontroln ele geirmek iin birka yl boyunca sefer yap' t. 1500 ylnda talyann

dzeni salamak iin blgeye General mirr de Orcoyu atad; Niccolo Machiavelliye
gre "zalim ve g- 10 t)jr adamd general. Cesare, Orcoya mutlak g verdi.
pe Orco enerji ve iddet kullanarak Romagnaya sert, acmasz bir adalet
getirdi ve ksa sre iinde yasad tm unsurlardan kurtul- ^ a ma bazen
abalarnda ok fazla ileri gitti ve birka yl sonra yerli halk ona kzmaya, hatta
nefret etmeye balad. 1502 yl Aralk aynda Cesare kararl bir davranla harekete
geti. ncelikle Orconun acmasz yapsndan kaynaklanan zalimce ve iddete
ynelik ilerini onaylamadnn bilinmesini salad. Sonra 22 Aralkta Orcoyu
Cese- na kenti hapishanesine att ve Noelin ertesi gn insanlar meydann
ortasnda garip bir manzarayla karlatlar: zerinde bol bir takm elbise ve mor
renkli bir pelerin olan de Orconun basz bedeni, yannda kaza geirilmi kafas
ve onun yannda da celladn kanl ba duruyordu. Machiavelli bu konuyla ilgili
yle bir yorumda bulunuyor: "Bu sahnenin vaheti insanlar bir anda dehete
drd ve tatmin et-

Yorum
Cesare Borgia g oyununda usta bir oyuncuydu. Her zaman birka hamleyi
nceden planlar, rakiplerine en zeki tuzaklar kurard. Bu nedenle Machiavelli
Prenste ona dierlerinin zerinde bir sayg gstermitir.
Cesare, Romagnann geleceini artc bir aklkla nceden grmt.
Yalnzca acmasz bir adalet blgeye dzen getirebilirdi. Bu sre birka yl alabilirdi
ve balangta insanlar bunu ho karlard. Ama sonra pek ok dman yaratr ve
vatandalar bylesi acmasz bif adaletin kendilerine, zellikle de yabanclar
tarafndan dayatlmas- na kzmaya balarlard. O halde Cesaren kendisi bu
adaletin aracs 0|arak grnemezdi, insanlarn nefreti gelecekte ok fazla soruna
yol ard. Bylece kirli ileri yapabilecek bir adam seti. Bunu yaparken bittikten
sonra Orconun ban kaza geireceini biliyordu. Bu aydaki gnah keisi
balangta saptanmt.

kuzeyi Romagnay ele geirmeyi baa^I Blge yllardr zenginliini yama eden
agzl liderler tarafndan y
itmiti. Polis ya da herhangi bir zorlayc kuvvet olmadndan bl- P anunsuz bir
hal alm, hrszlar ve kan davas gden aileler tarafn- ? en ynetilir olmutu. Cesare
IYASAYA UYMAKM.. ikinci yzyln sonuna doru inin gl Han
mparatorluu ar ar kerken nl general ve imparatorluk bakan Tsao Tsao
lkedeki en gl adam olarak ortaya kt. G tabann geniletmeyi ve son
rakiplerinden kurtulmay isteyen Tsao Tsao stratejik adan hayati nem tayan
Merkezi Ovann kontroln ele geirmek iin sefere kt. Anahtar konumdaki ehrin
kuatmas srasnda bakentten erzak yardmnn gelme zamann birazck yanl
hesaplad. Ykn gel'
-

279 -

203 -

Tsao Tsao szkonusu olduunda gnah keisi tamamen * suzdu;

Romagnadaysa Cesaren ellerini kana bulamadan kirli i|61 grmesine yarayan
gl bir silaht. kinci tip gnah keisi durum ^ da kendinizi bir noktada bu fedaiden
ayrmanz gerekir, ya onu r ' grda savrulmaya brakrsnz ya da Cesaren yapt
gibi adaleti sa1-' layan sizmisiniz gibi grnrsnz. Yalnzca sorunun dnda d r'
makla kalmaz, temizleyen de siz olursunuz.
AtinalIlar halkn hesabna ok sayda aalk ve yararsz yarata bakard; ehirde veba,
kuraklk veya ktlk gibi bir tehlike bagsterdiinde... [bu gnah keileri] ne karlrd... ve
grne gre ehir dnda talanarak kurban edilirdi.
Altn Dal, Sir James George Frazer, 1854-1941

GCN ANAHTARLARI
Gnah keisi kullanmak uygarln kendisi kadar eskidir ve rnekleri dnyann
her yerindeki kltrlerde grlebilir. Bu tr kurban etmelerin ardndaki fikir, su ve
gnahn daha sonra cezalandrlp yok edilen dardaki bir kiiye yklenmesidir;
nesne, hayvan veya insan olabilir. Yahudiler canl bir kei ("gnah keisi" terimi
oradan gelmektedir) kullanyorlard. Hahamlar srailoullarnn gnahlarn itiraf
ederken iki elini keinin bana koyuyordu. Bylece bu gnahlar keiye aktarlyor,
hayvan vahi doaya gtrlp terkediliyordu. Atina ve Aztekler- de gnah keisi
ou kez bu ama iin beslenen ve yetitirilen bir insan olurdu. Ktlk ve vebann
yaplan yanllara ceza olarak tanrlar tarafndan gnderildiine inandklar iin
insanlar yalnzca ktlk ve vebay deil, sululuk ve utanc da yayorlard. Suu,
lmnn ilahi gleri tatmin edeceine ve ktl aralarndan kovacana
inandklar' masum birisine aktararak kendilerini sululuk duygusundan kurtaryorlard.
Bir hata veya sutan sonra insann kendi iine deil, darya ba kp suu
uygun bir eye yklemesi son derece insani *w tepkidir. ^ ba Thebesi harap
ederken Oedipus nedenini her yerde arad, ^ tanrlar kzdrp vebaya neden olan
kendi ensest gnahna baknn . gll dsallatrmaya, baka bir insan ya da
nesneye ykle- F e ynelik bu derin gereksinimin ok byk gc vardr ve zeki 0ian
bu gc nasl dizginleyeceini bilir. Kurban etme bir trendir ve ell<j de btn
trenler iinde en eski olandr; gcn tkenmez kayalarndan bir bakas olan bir
tren. De Orconun ldrlnde g Saren cesedi sembolik ve trensel bir biimde
sergileyiine dikkat

j Onu byle arpc bir ekilde sergileyerek suu darya

eC in

yneltmi oldu. Romagna vatandalar hemen tepki verdiler. nk iimiz yerine

darya bakmak ok doaldr, gnah keisinin suunu kolayca
Kabulleniriz.

Gnah keisinin kanl bir biimde kurban edilii gemiin barbar ca bir ans gibi
grnmektedir, fakat bu uygulama dolayl ve sembolik bir biimde de olsa,
gnmzde yaamaktadr; g grne dayand iin ve iktidarda olanlar hibir
zaman hata yapmaz grndkleri iin gnah keisi kullanm her zamanki kadar
poplerdir. Hangi modern lider hatalarnn sorumluluunu kabul eder ki?
Sulayacak bakalarn arar, yani kurban edecek gnah keisini. Mao Tse-tungun
Kltrel Devrimi fena halde baarsz olunca in halkna ne bahane sundu, ne de
onlardan zr diledi; onun yerine Tsao Tsaonun kendisinden nce yapt gibi
gnah keileri sundu, kendi zel sekreteri ve partinin st dzey yetkililerinden Chen
Po-ta dahil.
Franklin D. Roosevelt drstlk ve adalet konusunda nlyd. Bununla birlikte
kariyeri boyunca iyi adam olmann politik bir felaket anlamna geldii birok durumla
kar karya kald; ne var ki, herhangi drst olmayan bir oyunun temsilcisi gibi
grnemezdi. O zaman sekreteri Louis Howe, de Orconun oynad rol oynad.
Arka oda i- lerini, basnn idare edilmesini, gizli kampanya manevralarn o halletti.
ne zaman bir hata olsa veya Rooseveltin dikkatle yaratt imajna 2|tolan kirli bir
hile ortaya ksa Howe gnah keisi olarak i grr ve asia ikyet etmezdi.
stelik suun uygun bir biimde yer deitirmesiyle gnah keisi ferlerine bir
uyar olarak da i grebilir. 1631 de Fransada Kardinali h peleU

yu

Cidardan

indirmek iin bir komplo kuruldu. "AldatlanlaUn

" olarak bilinen bu komplo neredeyse baarl oluyordu, n

k ana kralie dahil olmak zere hkmetin st dzey yetkilileri 1 iindeydi. Ama
Richelieu ansn ve kendi yandalarnn sayesinde kyr tuldu.
Anahtar konumdaki komploculardan biri Marillac adnda bir adama ve
mhrlerin koruyucusuydu. Richelieu ana kralieyi ie kartrmadan onu hapse
atamazd, bu ok tehlikeli bir taktik olurdu. Bu nedenle Marii lacn orduda mareal
olan kardeini hedef ald. Bu adamn komp| 0y|a bir ilgisi yoktu. Ama Richelieu baka
komplolarn olabileceini, zelli^ de orduda, dnerek bir rnek oluturmaya karar
verdi. Ordudaki kar- dei uydurma bir sula mahkeme edip idam ettirdi. Bu ekilde
korunmada olduunu sanan gerek av dolayl olarak cezalandrm ve kendi ikti-

darn korumak iin masum insanlar kurban etmekten kanmayacam gelecekteki

komploculara duyurmu oldu.
Gerekten mmkn olan en masum kurban gnah keisi olarak semek ou
kez en akllca olandr. Bu insanlar sizinle savaacak kadar gl deildir ve safa
yaptklar itirazlar ok fazla -baka bir deyile sululuun ifadesi gibi- grlebilir.
Ancak bir kurban yaratmamaya dikkat edin. Sizin kurban olarak kalmanz nemlidir,
etrafnzdaki yetersiz kiiler tarafndan aldatlan zavall lider. Eer gnah keisi ok
zayf ve ceza ok zalimce grnrse kendi hilenizin kurban durumuna
debilirsiniz. Bazen daha gl bir gnah keisi bulmanz gerekebilir, uzun vadede
daha az sempati uyandracak biri.
Bu balamda tarih yine yakn bir arkada gnah keisi olarak kullanmann
nemini gsteriyor. Bu, "gzdenin d" olarak bilinir. ou kral sarayda kiisel
bir gzde bulundururdu, bazen hibir neden olmakszn dierlerinden ayrd,
dikkat ve iyiliini balad bir gzde. Ama kraln hretine ynelik bir tehlike
olduunda bu saray gzdesi uygun bir gnah keisi olarak ilev grrd. Halk
gnah keisinin suuna kolayca inanrd; gerekten sulu olmasa kral en sevdii
kiiyi neden kurban etsindi? Gzdeye kar zaten kzgnlk besleyen dier saray
mensuplar bu kn tadn karrlard. Bu arada kral o ana dek muhtemelen
kendisi hakknda ok fazla ey renmi ola 11 belki de kstahlk etmeye, hatta
kendisini kmsemeye balayan rinden kurtulmu olurdu. Yakn bir arkada gnah
keisi olarak se ^eK "gzdenin d"yle ayn deere sahiptir. Bir arkada ya da
yarcnz kaybedebilirsiniz, ama uzun vadede hatalarnz saklamanz Ljyk
olaslkla bir gn aleyhinize dnecek olan birine tutunmanzdan jaha iyidir. stelik
her zaman onun yerini alacak birini bulabilirsiniz.
maj: Masum Kei. Kefaret Gnnde peder keiyi tapmaa getirir,
ellerini bana koyar ve insanlarn gnahlarn itiraf ederek suu susuz
keiye aktarr ve kei ondan sonra uzaklara gtrlp terkedilir, insanlarn
gnahlar ve sular da onunla birlikte yok olur.
Otorite: Delilik, delilik yapmaktan deil, delilik yaptn gizleyememekten oluur. Herkes hata yapar, ama akll olan yapt hatalar
gizler, aptalsa bunu aklar. hret grnenden ok gizlenene dayanr. Eer
iyi olamyorsanz dikkatli olun (Baltasar Graci- n, 1601-1658).

II. BLM: MAA KULLANIN

Masalda maymun arkada kedinin patisini yakalar ve ateten kestane toplamak
iin kullanr, bylece kendine zarar vermeden istedii kestaneleri alm olur.
Eer yaplmas gereken naho ya da sevilmeyen bir ey varsa ii sizin
yapmanz ok risklidir. Bir maaya ihtiyacnz vardr, tehlikeli, kirli ileri sizin iin
yapacak birisine. Kedinin patisi -yani maa- istediiniz ey/' elde eder, zarar
vermeniz gereken kiiye zarar verir ve insanlarn sizin sorumlu olduunuzu
farketmelerini engeller. Siz neeli ve mutlu haberlerin mjdecisi olurken baka
birinin cellat ya da kt haberin tancs olmasn salayn.
1

YASAYA UYMAK

M.O. 59da gelecein Msr kraliesi Kleopatra on yandayken

as
XII. Ptolemynin kzlar -yani kendi z ablalar- tarafndan devri-

l
M
M
K

L
^
V
l

284 -

MAYMUN VE KED Muziplik ve elencede birarada olan ikilinin sahibi aynyd ve evde ne tr bir yaramazlk
olursa olsun hep Pugla Tomun bann altndan kard... Bir k gn ikili mitle mutfaktaki ocaa
yaklat. Korlami kmrlerde kestaneler kzaryordu, koku maymunun burnuna arpt "Tom!" dedi kurnaz
Pug. "Ann piirdii bu yemei ikimiz paylaamaz myz? Benim seninkUer gibi penelerim olsayd
hemen denerdim. Bana elini ver, ok kolay olacak." Arkadann yardmsever patisiyle kestaneleri alp
azna att. Ev sahibi gelince iki apulcu aceleyle kat, Tom ganimetin kendi payna den acsyla, Pug
ise lezzetli yiyecein martt damak tadyla.
Masallar, Jean de La Fontaine, 1621-1695

altn zinciri gagasyla kapp banyan aacna doru uarken harem

varnca zinciri aataki delie brakt. Kraln adamlar zinciri
kobray grdler. Ellerindeki sopalarla ylan ldrp zinciri
Karga ve kars o gnden sonra mutlu bir ekilde yaadlar.
Panchatantra Masal, IV. Yzyl

aas peindeydi. Aaca

almak iin aaca trmanrken
aldlar ve gle geri dndler.

hl

Yorum
Efsaneye gre Kleopatrann batan karan ekiciliiyle baarl olduunun sylenmesine
ramen, gc gerekte insanlara kullanldklarn farkettirmeden ilerini yaptrabilmesinden
geliyordu. Caesar ve Antony yalnzca onun tehlikeli kardeleri Ptolemy ve Arsinoedan
kurtulmasn salamakla kalmad, hem hkmette, hem de askeriye- deki btn dmanlarn
yok etti. ki adam onun maas olmutu. Onun iin atee girdiler, irkin ama gerekli ileri
yaptlar, bu arada kendisi kardelerini ve Msrllar ldren kii olarak grnmedi. Sonunda iki
adam da onun Msr Roma smrgesi olarak deil, bamsz bir mttefik olarak ynetme
isteine raz oldular.Ve btn bunlar onun kendilerini nasl kullandn farketmeden yaptlar.
Bu en kurnazca ve en gl trde iknadr.
Bir kralie asla ellerini irkin ilerle kirletmemelidir, ayn ekilde bir kral da halkn iine
yznde kan izleriyle kamaz. Ne var ki, dman srekli ezilmeden g varln koruyamaz;
sizi tahtta tutmak iin srekli olarak yaplmas gereken kirli kk iler olacaktr. Kleopatra gibi
sizin de maaya ihtiyacnz var.
Bu insan genellikle yakn evrenizdekilerin dndan biri olacakt'' bylece nasl kullanldn
farketmeyecektir. Bu tr kiileri her yei'd
tilirsiniz, size iyilik yapmaktan holanan kiilerdir bunlar, zellikle j^rhk olarak nlerine bir
iki kemik atarsanz. Ama onlara gre yete- rince masum, en azndan tmyle hakl grnen
ileri tamamlarken aslrda ortal sizin iin temizlemekte, onlara verdiiniz bilgileri ortal- a
yaymakta, rakipleriniz olduunu bilmedikleri kiileri gmmekte, ka-

slts

z olarak davanza yardm

etmekte, siz lekesiz kalrken ellerini kirletmektedirler.

2. YASAYA UYMAK
1920lerin sonlarnda Milliyeti ve Komnist Partiler inin kontro-

lu

iin arprken lkede

i sava kt. 1927de Milliyeti lider Chiang Kai-shek tek bir komnist kalmayana kadar
KARGA, KOBRA VE AKAL Bir zamanlar bir banyan aacna yuva yapan bir karga ve kars vard. Byk
bir ylan aacn kovuuna girerek yumurtadan kan yavrular yedi. Karga tanmak istemedi, nk aac
ok seviyordu. Bu yzden tavsiyesini almak iin arkada akala gitti. Bir hareket plan tasarland. Karga ve
kars plan uygulamak iin uup gittiler. Kars gle yaklarken kraln sarayndaki kadnlarn ykandn ve
incilerini, kolyelerini, mcevherlerini, elbiselerini, altn zincirlerini kyda brakm olduklarn grd. Karga

294 -

ldrmeye yemin etti ve sonraki birka yl iinde neredeyse bu ii tamamlyordu. 1934-1935

llar arasnda dman "Uzun Yry"e, yani st rtbeli askerlerin 9unun ld etin bir
blgede gneydoudan en uzak kuzeybat- kadar uzanan alt bin millik bir geri ekilie zorlad.
1936nn sonla- rnc|a Chiang onlar silmek iin son bir saldr dzenledi, ama bir isyan

285 -

la karlat; kendi askerleri onu yakalayp Komnistlere teslim ettj| e Artk bana
gelebilecek en kt eyi bekliyordu.
Ancak bu arada Japonya, ini istilaya balad ve komnist iij e Mao Tse-tung, Chiang
artarak bir anlama teklif etti. Eer

^ dmanlarna kar savamay kabul ederse

0r

Komnistler onu serbeS| brakacaklar ve kendisi gibi onu da komutan olarak tanyacaklard
Chiang ikence ve idam beklemiti; karsna kan bu ansa inana myordu. Bu Kzllar ne
kadar yumuamlard byle. Komnistlere kar art harekt yapmak zorunda kalmazsa
Japonyay kolayca yenebileceini biliyordu ve birka yl iinde arkasna dnp Kzllar kolayca yenebilirdi. Bu anlama artlarn kabul etmekle kaybedecei hibir ey yoktu ama
kazanaca ok ey vard.
Komnistler Japonlarla her zamanki vur-ka eklindeki gerilla taktiiyle savamaya
devam ederken, Milliyetiler daha geleneksel bir sava srdryorlard. Birka yl sonra iki

ynetilen Milliyetilerin ayn zamanda Komnistlerle savama konusunda endielenmek

zorunda kalmazlarsa, Japonlarla sert arpmann ounu yapacan ve Japonlar inden
kovmada baarl olacan biliyordu. O halde Milliyetiler Japonlar kovmada kullanlan ilk
maayd. Fakat Mao ayn zamanda istilaclara kar sava srasnda Japon toplarnn ve hava
desteinin Milliyetilerin konvansiyonel glerini yok ederek onlara Komnistlerin
baarmasnn onlarca yl alaca zarar verebileceini de biliyordu. Japonlar bu ii daha abuk
yapacaklarsa neden zaman ve hayat ziyan etsindi ki? Komnistlerin stn gelmesini salayan
ey maalar birbiri ardna kullanma eklindeki aklc politikayd.
Maann iki kullanm vardr: Kleopatrann yapt gibi grn kurtarmak, enerji ve aba
tasarrufu yapmak. zellikle ikinci durumda, 9 eici bir geri admn (Chiangn gitmesine izin
vermek gibi) ileri doru
bir adma gtreceini farkederek birka hamleyi nceden planlamanz gerekir. Eer
geici olarak zayfladysanz ve toparlanmak iin

arana ihtiyacnz varsa, bu plan

grup birlikte Japonyay lkeden karmay baard. Ama Chiang sonunda Maonun aslnda ne

etrafnzdakileri niyetlerinizi gizlemek ' bir perde ve sizin iin almak zere bir maa olarak

planlam olduunu anlad. Kendi ordusu Japon toplarnn en byk skntsn ekmi, byk

kullanmanza yarayacaktr. (Farkl bir neden yznden) Sizinle ayn dman pay-

lde zayflamt ve toparlanmas birka yl alacakt. Oysa Komnistler yalnzca Japonyann

dorudan bir darbesinden kanmakla kalmam, zaman glerini geri kazanacak ve btn
ine yaylacak ekilde kullanmlard. Japonlara kar sava sona erer ermez i sava
yeniden balad, ama bu kez Komnistler zayf Milliyetilerin etrafn sarp yava yava boyun
emeye zorladlar. Ja- ponlar, Maonun maas ilevini grmler, bilmeden blgeyi Komnistler iin temizlemi ve Chiang Kai-shek zerindeki zaferlerini olanakl klmlard.
El-Hattabn olu mer slama dnmt ve bunun herkes tarafndan hzla duyulmasn istiyordu.
Mamar el-Jumahinin olu Cemili grmeye gitti. Cemil kendisine sr olarak verilen eyleri
annda herkese sylemesiyle tannyordu. Eer kendisine gizlice bir ey sylenirse ksa srede
herkese yayyordu. mer ona, "Mslman oldum. Hibir ey syleme. Bunu gizli tut. Kimsenin
yannda bundan
sz etme," dedi. Cemil sokaa kp avaz kt kadar, "El-Hattabn 0lu merin Mslman olmadna
inanyor musunuz?" diye bard. "nanmayn! Ben size Mslman olduunu sylyorum!" merin slama
dnd haberi her yere yaylmt. Ve bu da tam onun istedii eydi.
Kurnaz Hile: Arap Akl ve Kurnazl, XVIII. Yzyl

yorum
Chiang Kai-Shek kadar gl bir dman hapse atan ou lider onu mutlaka ldrrd.
Ama onlar Maonun kulland ans kaybe derlerdi. Deneyimli Chiang Milliyetilerin ba
olmazsa Japonlar lkeden kovma sava daha kt sonularla ok daha uzun srebilirdi. Ma
o fkesinin bir tala iki ku vurma ansn yok etmesine izin verme yecek kadar zekiydi. zet
olarak Mao tam bir zafere ulamasna yardm etmek zere iki maa kulland. Birincisi,
Chiangn Japonlara kar savata ii ele almas iin ona yem att. Mao, Chiang tarafndan

|n

I
aan nc kiileri arayn ve daha zayf olduunuz iin sizi ok kt etkileyebilecek darbelerden kanmak iin onlardan faydalanp Hatta onlar yumuak bir ekilde dmanca tutum iine bile
sokabi|jr siniz. Potansiyel maa olarak hep ar derecede saldrgan olan sej n' onlar kavgalara genellikle kolayca girerler; bylece kendi amacn^ iin doru kavgay seebilirsiniz.

APTAL VE AKILLI ADAM Tek bana yryen bir adam aptal bir adam bana ta atarak rahatsz eder. Adam ona dnerek yle der: "Sevgili dostum, iyi att. Ltfen bu birka frank kabul et. Bir teekkrden fazlasn hak
edecek kadar ok altn. Her aba bir dl gerektirir. Ama oradaki adam gryor musun? O benden fazlasn verebilir. Ona talarndan bazlarn gnder, iyi para kazanrsnYemi yutan aptal adam ayn hareketi tekrarlamak
iin dier varlkl adamn yanna koar. Bu kez att talar iin para verilmez kendisine. Adam birden zerine atlarak fena halde dver ve btn kemiklerini krar. Krallarn saraynda mantktan yoksun bu tr can skc insanlar
vardr. Sizin hesabnza efendilerini gldrrler. Onlarn gllerini susturmak iin sert bir ceza m vermelisiniz? Belki yeterince gl deilsinizdir. Onlar baka birisine, acnz karmaktan fazlasn yapacak olan bir kiiye
saldrmaya ikna etmek daha iyidir.
Seilmi Masallar, Jean de La Fontaine, 1621-1695

3. YASAYA UYMAK
Kuriyama Daizen bir Cha-no-yu (Japon ay seremonisi) ustasyd ve byk ay ustas Sen no Rikyunun retilerinin takipisiydi. 1620 ylnda Daizen bir arkada Hoshino Soemonun borca
girmi olan bir akrabasna yardm etmek iin byk miktarda bir para (300 ryo) dn aldn rendi. Soemon akrabasn kurtarmasna ramen bu kez de kendi borca girmiti. Daizen, Soemonu
iyi tanyordu; ne p^a' dan anlar, ne de paraya aldrrd ve varlkl tccar Kavvachiya Sare* mondan ald borcu demede yava davranarak ban kolayca deroKabilirdi. Fakat Daizen, Soemona borcunu demeyi teklif etse yruru yznden bunu reddeder, hatta gcenebilirdi.

^ Daizen bir gn arkadan ziyaret etti. Baheyi turlayp So- 6[Tl0nun dl alm akayklarna baktktan sonra konuk odasna gir- |jj er< Daizen orada usta Kano Tennyunun yapt yalboya tabloyu
rd. "Ah, muhteem bir tablo," dedi. "Bundan daha ok beendiim jjlrey grdm hatrlamyorum." Birka vg szcnden sonra goemonun baka seenei kalmamt. "ey," dedi.
"Madem o kadar beendin umarm kabul etme iyiliini yaparsn bana."
Daizen balangta ard, ama Soemon srar edince kabul etti. Ertesi gn Soemon, Daizenden bir paket ald. inde gzel, zarif bir vazoyla Soemonun bir gn nce kendisine son derece
nazik bir ekilde verdii tabloya karlk bir teekkr olarak kabul etmesini isteyen bir not vard. Vazonun Sen no Rikyunun kendisi tarafndan yapldn ve zerinde mparator Hideyoshinin
yazsnn bulunduunu aklyordu not. Soemon vazoyu istemezse Cha-no-yunun taraftarlarndan birine -belki de vazoya sahip olmay hep isteyen tccar Kavvachiya Sa- nemona- hediye
edebilirdi. "Duyduuma gre," diye yazyordu Daizen. "Onda senin ok istediin bir para kt (300 ryo) varm. Belki bir dei toku nerebilirsin."
Sevgili arkadann ne yapmaya altn anlayan Soemon vazoyu zengin tefeciye gtrd. Soemon vazoyu kendisine gsterince, "Nereden buldun bunu!" diye aknln belirtti Sanemon.
"Hakknda ok ey duymutum, ama ilk kez gryorum. Kap dna kmasna izin verilmeyen bir hazinedir bu." Sanemon yalnzca bor senedini va zoyla deitirmekle kalmayp stne 300 ryo
daha vermeyi teklif etti. Ama paraya nem vermeyen Soemon yalnzca bor senedini geri is tedi ve Sanemon memnuniyetle senedi verdi. Soemon zekice destei iin teekkr etmek zere hemen
Daizenin evine kotu.
HNTL KU
Bir tccar kafeste bir ku besliyordu. Kuun geldii Hindistana 9idecei iin gelirken ona bir ey getirip getiremeyeceini sordu.
Ku zgrln istedi, ama reddedildi. O zaman tccardan Hindistandaki bir ormana gidip oradaki zgr kulara kendisinin

296 -

287 -

T
tutsak
olduu
nu
duyur
masn
istedi.
Tccar
bunu
yapt
ve
szleri
ni
bitirir
bitirme
z
kendis
ininkin
e
benzey
en bir
ku
cansz
bir
ekilde
aata
n yere
dt.
Tccar
bu
kuun
kendi
kuun
un
akraba
s
olabile
ceini
dn
d ve
onun
lm
ne yol
am
olabile
cei

ijn
znt
duydu.
Eve
dnd
nde
kuu
kendis
ine
verece
k iyi
bir
haberi
olup
olmad
n
sordu.
"Hayr,
" dedi
tccar.
"Korka
rm
verece
im
haber
kt.
Senin
tutsakl
nda
n sz
edince
akraba
larnda
n biri
ayakla
rmn
dibine
dt.
"
Adam
szleri
ni
bitirir
bitirme
z kendi

300 -

kuu
kafesi
n
dibine
dt.
Akraba
snn
lm
onu da
ldrd
, diye
dn
d
tccar.
znt
yle
kuu
alp
pencer
enin
kenar
na
koydu.
Ku
birden
canlan
p
yanda
ki bir
aacn
dalna
kondu.
"Biliyo
r
musun
," dedi
adama
.
"Korku
n
sand
n
haber
aslnd
a
benim
iin iyi

haberd
i. Ve
kendi
mi
kurtar
mak
iin
nasl
davran
mam
gerekti
ini
bana
sen
ilettin,
sahibi
m." En
sonun
da
zgrl
ne
kavua
rak
uup
gitti.
Dervil
erin
Hikye
leri,
dris
ah,
1967
Yoru
m
K
uriya
ma
Daize
n iyilik
yapm
ann
hibir
zama
n
kolay

289 -

olmad

ykma

gtre

biliyor

du.

gtr

Eer

kaygy

Daize

la

ve

bir

ak

doru

bir

dan

ekild

bir

yakla

yaplr

mn

sa

So-

iyiliin

emon

yapld

kii

yalnz

minne

ca

gcen

altnd

dirme

ye

kald

yaray

aca

hissed

er. Bu,

biliyor

iyilii

du.

yapan

Ama

kiiye

arkad

belirli

ann

bir

tabloy

kazan

arma

drabili

an

r, ama

etmesi

kzgnl

ne izin

verme

ve

direnc

kle

Soem

yol

aaca

onun

iin

arkad

sonun

an

da

bir

kendin

hediye

yle

memn

ama

un

bunun

ettiini

yannda

hisset

yalnz

mesini

ca

salad

tabloy

Sonun

kazan

da

makla

taraf

kalma

da bu

yp

iten

daha

kendil

da

erince

nemli

memn

olan

un

saray

kaldla

men-

r.

subun
A

300 -

un

slnda

gcn

Daize

kazan

kestan

d.

eleri

Saray

atete

mens

ubu

almak

kendis

iin

ine

kendis

gelece

ini

maa

darbeleri

olarak

hafiflet

kullan

mek,

d.

yarala

Vazoy

rn

gizlem

kaybet

ek ve

tii

kurtar

iin

ma

ac

harek

ekmi

etinin

daha

olmal,

k ve

291 -

temiz

makta

olmas

dr.

iin

yilikle

eldive

rinizi

nli

asla

elini

zorla

kullan

kabul

r.

ettirm

Baka

eyin.

larna

Kendi

yard

nizi

dayat

edere

ma^

(ja

saray

arkad

mens

alar

ubu

nz

sonun

size

da
kendis
ine
yard
m
etmi
olur.
Daize

minne
ttar
brak
mada
n
onlar
sknt

nin

dan

rnei

dolayl

, arka-

^jrak

dalar

kurtar

ve

mak

tand

iin

klar

kendin

arasn

izi

da

maa

yapla

yapm

ann

her

trl
iyilik
iin bir
rnek
olutu
r

yollar
n
aratr
n.

n
san
ok
fazla
dosdo
ru
olmam
aldr.
Gidip
bir
ormana
bakn.
Dz
aalar
kesilir,
eri
br
olanlar
ayakta
kalr.
Kautily
a,
Hintli
Filozof,
M..
III.
Yzyl

alr
grn
menin
gce
iaret
ettiini
dn
ebilirsi
niz.
Aslnd
a
byle
bir
davran
tam

tersi
etki
yapar,
zayfl
ima
eder.
Neden
bu
kadar
ok
aly
orsunu

300 -

GC
N
ANAH
TARL
ARI

z?

ve

Belki
yetersi
zsiniz

ir lider

yalnz

olarak

ca

srekli

herke

bir

se

aba

yetim

iinde

ek iin

ve

fazlad

herke

an

sten

aba

daha

harca

fazla

manz

293 -

gereki

bo

yordur

vaktin

; belki

tadn

siz de

karrl

ar.

havale

Kendil

etmeyi

eri

bilmey

enerjil

en ve

erini

herke

korur

sin

ve

iine

ellerini

burnu

atete

nu

n uzak

sokanl

tutark

ardan

en

snzd

gerekli

r. te

abay

yan-

gster

dan

ecek

gere

insanl

kten

ar

gl

nasl

olanla

bulaca

klarn

hibir

ok iyi

zama

bilirler.

n tela

Benze

iinde

ri

ya da

ekild

ar

e, kirli

yk-

ileri

lenmi

zerini

grn

ze

mezler

alarak

ve

Baka

naho

lar

ilere

cann

do-

diine

rudan

takark

doru

en

ya

bunlar

bulaa

rak

ur

gcn

etrafla

rnda

kantla

ve

dn

yaptkl

ar tek

ve

korku

duyur

uyand

rd-

grke

nz

mli

dn

baar

ebilirsi

lardr.

niz.

300 -

Aslnd

ukus

uz

byle

sklkl

yapm

akla

enerji

irkin

tket

grn

meyi

veya

ve

stn

kt

konu

ama

munu

gerekli

zu

eyleml

ktye

eri bir

kullan

sonuc

olursu

vardr

nuz.

may

Gere

istersi

kten

niz.

gl

Ama

insan-

asla

lar

bu

ellerini

eyleml

temiz

erin

tutarla

uygula

r.

ycs

Yalnz

9ibi

ca iyi

grn

eyler

meme

bulun

lisiniz.

295 -

Bir
maa
bulun.
Bu
insanl
ar
bulma
,
kullan
v

ma

maa
rolleri
ni
yerine
getirdi
kten
sonra
zama
n
iinde
onlard
an
kurama
sanat
gelitir
in.
D
A
V

D
V
E
B
A
T
H
S
H
E

B
A
Y
'
h
n
b
i
t
i
m
i
n
d
e
k
r
a
l
l
a
r
b

l
g
e
y
i
a
l

n
c
a
D
a
v
i
d
,
J
o

a
b
v
e
d
i

e
r
s
u
b
a
y
l
a
r

y
l
a
b

300 -

s
r
a
i
l
l
i
g

l
e
r
i
d

a
r

y
a
g

n
d
e
r
d
i
.
D
a
v
i
d
,
K
u
d

t
e
k
a
l

r
k
e
n
o
n
l
a
r
A
mmon

297 -

u
yerlebir
ettiler
ve
Rabbah

kuattl
ar. Bir
akam
David

I
i
kanepesinden kalkt.
Sarayn balkonunda
yrrken bir kadnn
ykandn ve
kadnn ok gzel
olduunu grd.
Kadnn kim
olduunu renmesi
iin binlerini
gnderdi, cevap
geldi. "Eliamn kz,
Uriah Hittitenin
kars Bathsheba
olmal..." David,
Joaba bir mektup
yazp Uriahla
gnderdi. Mektupta,
"Uriah atmann
en iddetli olduu
yere koy, sonra geri
ekil ve lmyle
ba baa brak,"
yazyordu... Joab,
Uriah savan
iddetli olaca yere
koydu Uriah
atmada ld.
Joab, Davide bir
haberci gndererek
savam ayrntlarn
bildirdi... Uriahn
kars kocasnn
lmn renince
onun iin yas tuttu;
yas sresi sona
erdikten sonra David
ona bir haberci
gnderip evine

getirtti. Davidin
kars olup ondan bir
erkek
evlat dourdu.
Eski Ahit, 2 Samuel,
11-12

300 -

nemli
bir
nehir
arpmasnn
arifesinde
nl
nc yzyl strateji uzman Chuko
Liang hatal bir
ekilde kar taraf
iin
almakla
suland.
Komutan
sadakatinin kant
olarak

gn
iinde ordusu iin
100.000
ok
bulmasn, yoksa
ldrleceini
syledi. Olanaksz
bir i olan 100.000
oku
retmeye
almak
yerine
Liang bir dzine
tekne alp saman
demetleriyle
doldurdu. leden
sonra
sis
her
zamanki
gibi
nehrin
zerini
kaplarken tekneleri
dman kampna
doru
yzdrd.
Dman
bunun
kurnaz
Chuko
Liangn bir tuza
olduunu
dnerek
zorlukla
grnen
bu
teknelere
kendi

299 -

tekneleriyle
saldrmayp
kydan
ok
yamuruna tuttu.
Liangn tekneleri
milim
milim
yaklarken saman
ynlarna
saplanan ok says
ikiye
katland.
Birka saat sonra
teknelerde
saklanan adamlar
hemen
oradan
uzaklatlar. Chuko
Liang tehlikesiz bir
yerde
onlarla
buluup 100.000
oku toplad.
Chuko Liang
bakalarnn onun
iin yapabilecei
bir ii asla kendisi
yapmazd,
her
zaman
bu
tr
hileler dnrd.
Byle bir strateji
planlamann
anahtar
ileriyi
dnme,
insanlara o ii sizin
iin
yapmalarn
salayacak ekilde
yem
atma
yeteneidir.
Bu stratejinin
almasndaki asl
etken
hedefinizi
gizlemek,
esrarengiz bir grnt
vermektir,
tpk
sisin iinde beliren
dman tekneleri
gibi. Rakipleriniz
sizin neyin peinde

300 -

olduunuzu
bilmedikleri zaman
hep uzun vadede
onlarn
zararna
olacak
ekilde
tepki verirler. E9er
niyetinizi
gizlerseniz
tamamlanmasn
istediiniz
ama
yapmay
terc^
^ediiniz
ii
tamamlayan
hareketlere
yneltirsiniz onlar.
Bunu ba- sarmaK
birka
hamleyi
nceden
planlamay
gerektirebilir, tpk
bilardo
t^HLjn
doru
delie
girmeden
nce
birka
kez
kenarlara
arpmas
gibiYirminci
yzyln balarnda
Amerikal Yellovv
Kid Weil varlkl bir
enayiyi ne kadar
becerikli bir ekilde
hedeflerse
hedeflesin, kendisi
bir vabanc olduu
iin
adama
dorudan doruya
yaklarsa hedef
pheleniyordu.
Bu yzden VVeil
maa
olarak
kullanaca
ve
enayinin tand
birini -bulunduu

301 -

aa
konum
yznden olas bir
hedef olamayaca
iin
phelenmeyen
birisi- buluyordu.
VVeil inanlmaz bir
servet vaat eden
bu entrikaya ilgisini
ekiyordu
bu
adamn. Entrikann
gerek
olduuna
inanan
maa
genellikle
zorlanmadan
patronu ya da
zengin arkadann
bu ie karmasn
neriyordu.
Yatracak
daha
fazla nakti olan bu
adam
ortadaki
paray arttrp iin
iindeki
herkese
daha fazla para
kazandrrd. Maa
bylece
VVeiln
batan
beri
ilgilendii kiiyi iin
iine
ekiyordu,
ama
adam
arkadana
gvendii iin bir
tuzaktan
phelenmiyordu.
Bu
tr
hileler
genellikle
gl
kiiye ulamadaki
en
iyi
yoldur.
Birincil hedefinize
ulamak iin bir
arkadan ya da
astn
kullann.
Maa
sizin
gvenilirliinizi

300 -

salar ve ok fazla
zorlar
grnmekten korur
sizi.
Maay
kullanmann
en
kolay ve etkili yolu
genellikle
sizi
birincil hedefinize
tayacan
bildiiniz bir bilgiyi
ona
vermektir.
Yanl
ya
da
uydurma bir bilgi
gl bir aratr,
zellikle
de
kimsenin
phelenmedii
biri
tarafndan
yaylyorsa.
Kolaylkla masumu
oynayp
bilgi
kayna
olarak
kendinizi
gizleyebilirsiniz.
Stratejik
terapist Dr. Milton
Erickson kadnn
terapiyi istedii ve
kocasnn
reddettii iftlerle
ok karlayordu.
Dr.
Erickson
adamla dorudan
doruya uraarak
vakit
kaybetmektense
kadn tek bana
9orrve
adamn
davranyla ilgili
olarak
duyduunda
kplere binecei1
yorumlarda
bulunurdu. Kadn

303 -

kesinlikle doktorun
sylediklerini kocasna
iletirdi.
Birka hafta sonra
koca
o
kadar
fkelenirdi
ki,
doktora dorusunu
sylemek
iin
karsyla
birlikte
terapiye katlmakta
srar ederdi.
Son

olarak,

kendinizi

bilerek

maa

olarak

nerdiiniz
SlZe

durumlarn
byk

kazandrdn
greceksiniz.
kusursuz

Bu,
saray

mensubunun

hilesidir.

Kralie Elizabethin
ayaklar
amurlanmasn cji
pelerinini

yere

seren Sir VValter

Raleigh

bunun

semboldr.
Efendini^

ya

arkadanz
olmayan

da
ho
bir

durumdan ya da
tehlikeden k0rJ yan
bir
derin

ara
bir

olarak
sayg

kazanrsnz ve er
ya da ge bun^
karln
grrsnz.
unu
unutmayn:

Ve
da
Eer

yardmnz vne
rek

ve

karnzdakini
minnettar
brakarak yapmak
yerine gizli ve kibar
bir

ekilde

yaparsanz
karl ok daha
tatmin

edici

ve

etkili olacaktr

maj:

300 -

Kedinin
Patisi.
Nesneleri
yakalamak
iin
uzun
trnaklar
vardr.
Yumuak ve
kabarktr.
Kediyi alp
patisini
ateten bir
eyler
almada,
dmannz
trmalamada
, yutmadan
nce fareyle
oynamada
kullann.
Bazen
kediye ac
verebilirsini
z, ama ou
zaman
hibir ey
hissetmez.
Otorite
: Ho olan

305 -

her
eyi
kendiniz
yapn, naho
olan her eyi
ise nc
kiilere
yaptrn.
Birincisini
yaparak
onay
alrsnz,
kincisini
yaparak
kt niyet
uyandrrsn
z. nemli
olaylar
ounlukla
dl ve ceza
gerektirir.
yiliin
yalnzca
sizden,
ktlnse
dierlerinden
gelmesini
salayn
(Baltasar
Gracin,
1601-1658).
Kedinin patisi
ve

gnah

keisi

son derece dikkat

ve

zenle

nlmaldr.

kullaBunlar

kirli

ilerinizi

halktan

gizleyen

perdeler

gibidir;

eer herhangi bir

anda perde kalkar
ve

siz

kullanc,

kukla

oynatcs

olarak
grnrseniz btn
dinamikler

tersine

dner; elinizin her

yerde

olduu

grnr

ve

ilginizin

olmad

bir

talihsizliklerle

de

sulanrsnz.
Gerek

bir

ortaya

ktktan

kez

sonra olaylar
gibi kontrolnzn
dna kacaktr.
1572de
Fransa

Kraliesi

Catherine

de

Medici,

Fransz

donanmasnda
amiral ve Huguenot
(Fransz Protestan)
topluluunun nde
gelen bir yesi olan

Gaspard

de

Colignyden
kurtulmak iin bir
komplo

hazrlad.

Coligny,
Catherinein
IX.
yakn
ve

olu

Charlesn
arkadayd'

kralie

onun

gen

kraln

zerindeki

artan

etkisinden
korkuyordu.

Bu

yzden
Fransadaki
-

300 -

nfuzlu

en
kraliyet

ailesinden biri olan

Guise ailesinin bir
yesiyle Colignyye

307 -

suikast

yapmak

zere anlat.

gununla birlikte
Catherinein gizli
bir plan daha
vard: Huguenotlaliderlerinin
lm iin
Guiseiar
sulamalarn
ve intikam
almalarn rlf1
jstiyordu. Bir
tala iki
tehditkr
rakibi, Coligny
ve Guise
ailesini, ortajan kaldracak
ya da zarar
verecekti.
Fakat her iki
plan da ters
gitti. Te- {iKi
Colignyyi
yalnzca
yaralad;
Catherinein
dman
olduunu
bilen
bu

r0|igny
saldry

dzenleyenin
o olduundan
kukuland ve
krala bus

nU

yledi.

Sonuta
baarsz
suikast
ondan

ve

kaynaklanan
iddialar

Ka-

mliklerle
Protestanlar
arasnda kanl
bir i savaa
neden

olan

olaylar
jj j

zin-

balatt,

crn

binlerce
Protestann
ldrld
korkun

St.

Bartholo^evv

Gecesi

katliamn
hazrlad.
Byk
sonular olan
bir

eylemde

kedi patisi ya
da

gnah

keisi
kullanmak
zorundaysan
z ok dikkatli
olun.

ok

fazla ey ters
gidebilir.
Byle

kolay

aldatlan
kiileri
veya

hata
yanl

hesaplamalar
nn ciddi bir
zarara

yol

amayaca
daha masum
-

300 -

giriimlerde
kullanmak daha akllcadr.
Son
olarak, bir ile

309 -

ilginizi ya da o
iteki
sorumluluun
uzu

gizle-

meyip

baz

hatalar

iin

suu
stlenmenin
avantajl
olduu
durumlar
vardr.

Eer

glyseniz
ve
gvendeyseni
z

piman

oynayabilirsini
z. zgn bir
bakla sizden
daha

zayf

olanlardan af
dileyebilirsiniz
.

Bu

insanlarn
iyilii
kendini
eden

iin
feda
kraln

hilesidir.
Benzeri
ekilde
arasra
emriniz
altndakiler
zerinde
korku
yaratmak iin
cezann temsilcisi

gibi

grnmek
isteyebilirsiniz
. Tehdit olarak
kedinin patisi
yerine

kendi

elinizi
gsterin.
Byle bir kart
ender
oynayn. Eer
ok

sk

oy-

narsanz
korku
kzgnla

ve

nefrete
dnr.
Byle
duygular
farkna

siz
bile

varmadan bir
gn

sizi

alaa
edebilecek
olan gl bir
muhalefet
oluturabilir.
Kedinin
patisini
kullanma
alkanl
edinin,

ok

daha
gvenlidir.

300 -

311 -

YASA
27
KENDN
ZE
TAKPL
ER
YARATM
AK N
NSANLA
RIN
NANMA
HTYACI
NI
KULLANI
N
HKM

insanlar bir
eye
inanmak
iin kar
konmaz bir
arzu
duyarlar.
Onlara
peinden
gidecekleri
bir
dava,
yeni
bir
inan

nererek
by- lesi bir
arzunun
odak
noktas
olun.
Szleriniz
belirsiz ama
vaat dolu
olsun;
mantk ve
ak seik
dnce
yerine
cokuyu
vurgulayn.
Yeni
mritleriniz
e
uygulayaca
klar
trenler
verin, sizin
adnza
fedakrlk
yapmalarn
isteyin.
rgtl bir
din
ve
nemli dava
eksikliinde
yeni
bir
inan
sistemi size
snrsz bir
g
verecektir.

300 -

ARLAT
ANLIK
BLM
VEYA
BE
KOLAY

313 -

ADIMDA
KLT
YARAT
MA
Size

en

az

abayla en byk
gc kazandracak
olan

yntemleri

ararken klt (altkltr)

benzeri

takibin en etkilisi
olduunu
niz.

greceksi-

ok

sayda

takipinizin olmas
her

trl

hile

yolunu

aar;

takipileriniz
yalnz

size

tapmakla

kalmaz,

sizi

dmanlarnza
kar korur ve dierlerini

yeni

palazlanmakta
olan

kltnze

katlmak
ayartma

iin
iini

gnll

de

olarak

stlenirler. Bu tr
bir g sizi baka
bir alana gtrr.
Artk

isteklerinizi

uygulamak
mcadele
ya

da

iin
etmek
hilelere

bavurmak
zorunda
kalmayacaksnz.
Hayran
olunacaksnz

ve

hikir zaman yanl

yapyor
olmayacaksnz.

Byle bir takibi

oluturmann
byk

ok

bir

olduunu dnensiniz,

ama

aslnda

olduka

basittir.

nsan

olarak

bir

eye,

herhangi il eye
inanmak

gibi

umutsuz

bir

arzumuz

vardr.

Bu

bizi

olduka

kolay aldatlr hale

getirir. Uzun sreli
pheye

veya

inanacak bir eyi

olmamaktan gelen
bolua
katlanamayz.
nmze yeni bir
neden, ik- sir hzla
zengin ol hilesi ya
da

en

son

teknolojik

eilim

veya

sanat

reketi

ksn

habir

anda yemi yutmak

iin sudan karz.
Tarihe bir bakn:
Kendilerini
kitlelerin

takip

etmesini salayan
yeni eilimler ve
kltlerin

Kaytlar

ktphaneleri
doldurabilir. Birka
yz yl, birka on
-

300 -

yl,
birka

birka
ay

genellikle
grnrler,
kendi

ylt
sonra

sama
ama

dnemle-

315 -

rinde insanlara ok

ekici,

byleyici

ve ilahi gelirler.
Her zaman bir
eye

inanmaya

alan bizler bir

hiten azizler ve
inanlar

karrz.

Bu

kolay

aldanrln

boa

gitmesine

izin

vermeyin. Kendinizi
tapnma

nesnesi

haline

getirin.

nsanlarn
etrafnzda bir klt
oluturmasn
salayn.
On altnc ve
on yedinci yzyln
AvrupalI

byk

arlatanlar

klt

oluturma
sanatnda
ustalamlard.
Onlar da bizim gibi
dnm anda
yaamlard.
rgtl

dinler

gittike azalmakta,
bilim

yksel-

mekteydi. nsanlar
umutsuzca

yeni

bir

veya

dava

inancn

etrafnda

toplanmak
istiyorlard.
arlatanlar salk
iksirleri

ve

ksa

yoldan zenginlie
giden

simyasal

formller satmaya
balamlard.

Kasabadan
kasabaya

hzla

giderek

kk

insan

gruplarna

odaklanyorlard,
t ki kazayla insan
doasnn
gereiyle
karlaana

dek.

Etraflarnda

top-

ladklar
grubu

insan
ne

kadar

kalabalksa
aldatmak o kadar
kolay oluyordu.
arlatan tahta
bir

platformun

zerine

kyor,

kalabalk etrafnda
ynlar

halinde

toplanyordu. Grup
ortamnda insanlar
daha
iur,

duygusal
daha

az

dnebilirler.
arlatanlar onlarla
teke tek konusa
onu

gln

bulabilirler,
kalabalk

fakat
iinde

kaybolarak
kendinden

ge-

miesine

dikkat

veren

bir

ruh

haline brnrler.
phe gsterecek
bir

mesafeyi

bulmak onlar iin

-

300 -

olanakszdr.
-

arlatanlarn
fikirlerindeki
herhangi

bir

yetersizlik kitlenin

317 -

cokusu

iinde

gizlenir. Tutku ve
cobulac

bir

hastalk gibi sarar

kalabal
phe
atan

ve

tohumlar
herkese

iddetle

kar

koyarlar.
arlatanlar

hem

bu dinamii uzun
yl-

., deneyimiyle bilinli bir ekilde inceleyerek, hem de bu koun

gerekletike ona kendiliinden uyarak kalabal ekme ve elj^ tutma
bilimini mkemmel hale getirmi ve kalabl takipilere, takip 6 ileri de klte
dntrmlerdir.

nerme yetenei size . ^yk bir g kazandracak ve insanlarn peinizden

gelmelerini salayacaktr. Gerek hayatn karmak aklamalar yerine atalarmzn ilKei zmlerine, eski tara ilalarna, gizemli arelere geri dnn.
2.

Adm: Entelektel Olan Yerine Grsel ve Duyusal Olan Vur gulayn.

arlatanlarn hileleri bugn modas gemi gibi grnebilir, am a iimizde hl

nsanlar bir kez etrafnza toplanmaya baladktan sonra iki tehlike kendini

binlerce arlatan var ve onlar da yalnzca iksirlerinin isimlerini ve kltlerinin

gsterecektir: sknt ve phecilik. Sknt insanlarn baka bir yere

grnmn deitirerek atalaryla ayn dene ve gr yntemini kullanyorlar. Bu son

gtmelerine neden olur; phecilik teklif ettiiniz ey her neyse onu mantkl

dnem arlatanlarn hayatn her alannda gryoruz: i, moda, politika, sanat. Belki

olarak dnmelerini, sizin yapay olarak yarattnz sisi uzaklatrmalarn

ou tarih hakknda hibir bilgileri olmadan arlatan geleneini srdryorlard ama siz

salayacak bir mesafe kazandrr. O halde sklan elendirmeli ve inanmayan

daha sistemli ve bilinli olabilirsiniz. arlatan atalarmzn y\\. lardr mkemmel hale

uzaklatrmalsnz.

getirdikleri klt oluturmann be admn takip edin.

1. Adm: Belirsiz ve Basit Tutun. Bir klt yaratmak iin ncelikle dikkat
ekmelisiniz. Bunu ok ak ve anlalr olan eylemlerinizle deil, belirsiz ve
aldatc olan szlerinizle yapn. lk konumalarnz, sohbetleriniz ve
grmeleriniz iki e iermelidir: bir yandan byk ve dnme ynelik bir
ey vaadi ve dier yandan tam bir belirsizlik. Bu birleim kendi balantlarn
yapp grmek istediklerini grecek olan dinleyicilerinizde her trl sisli
hayalleri uyaracaktr.
Belirsizliinizi ekici klmak iin birka anlama gelen, yank yapan, coku ve
hararet tayan szckler kullann. Basit eyler iin k balklar yararldr, tpk
saylarn kullanm ve belirsiz kavramlar iin yeni szcklerin yaratlmas gibi. Btn
bunlar zellemi bilgi izlenimi yaratr, size derinlik cilas verir. Ayn ekilde kltnzn
konusunu yeni ve taze tutun. Doru yaplrsa belirsiz vaatlerin, bulank ama ekici
kavramlarn, hararetli cokunun birleimi insanlarn ruhlarn etkiler ve etrafnzda bir
grup oluur.
ok fazla belirsiz konuursanz gvenilirliiniz kalmaz. Ama ok kesin konumak
daha tehlikelidir. nsanlarn sizin kltnz takip ederek kazanacaklar eyleri
ayrntlaryla anlatrsanz onlar tatmin etmeniz beklenecektir.
0

Belirsizliinizin bir sonucu olarak ekiciliiniz basit olmaldr. ' u insann

sorunlarnn karmak nedenleri vardr: derine inen nevroz-

Bunu yapmann en iyi yolu tiyatro veya bu tr hilelerdir. Kendinizi lksle evirin,
takipilerinizi grsel aaayla byleyin, daha nce grlmedik durumlarla gzlerine
ziyafet ekin. Bu yalnzca onlarn fikirlerinizin samaln, inan sisteminizdeki
boluklar grmelerini engellemekle kalmayacak, daha fazla dikkat ve takipi
ekecektir. Duyulara hitap edin: Koku iin tts, rahatlatmak iin mzik, gzler iin de
renkli kartlar ve ekiller kullann. Kltnze yalanc bilimsel bir cila kazan--------- 1

11; r\ucAi . \u

'

. v_**_

Kil

nrlL,la\/aH-

kimsenin gerekten dnmesine izin vermediiniz srece. Tiyatrovri etki yaratmak

iin egzotik olan -uzak kltrler, yabanc alkanlklar- kullann; en sradan ve basit
olaylar olaand bir eyin
iareti gibi gsterin.
3. Adm: Grubu Yaplandrmak in rgtl Din ekillerini dn Aln.
Kltvri takibiniz geniliyor; organize etmenin zaman geldi. Ykselten ve
rahatlatan bir yol bulun. rgtl dinler ok sayda insan 'in uzun sredir
sorgulanmayan bir yetkiyi elinde tuttu ve szde laik amzda bunu yapmaya
devam ediyor. Dinin kendisi biraz solduysa da biimsel yanlar hl gle
dolu. rgtl dinin yce ve kutsal balantla-

Takipileriniz iin trenler yaratn; onlar

bir

kutsallklarna gre sralayn ve dini tonlarla

zor olan kkler. Bununla birlikte ok aznn bunlarla uraacak sabr vardr; ou
insan basit bir zmn sorunlarn iyiletireceini duymak ister. Bu tr bir zm

319 -

drmak iin yeni teknolojik aralar kullanarak zihinleri bile gdklayabilirsiniz, tabii

I r birbirine bal toplumsal etkenler, zaman iinde geriye giden ve ^mesi son derece

w- -........................

309 -

sonsuz lde smrlebilir.

hiyerariye sokun, onlar

T
larn deneyimiyle bilinli bir ekilde inceleyerek, hem de bu koun gerekletike ona

gr

kendiliinden uyarak kalabal ekme ve elir^ tutma bilimini mkemmel hale getirmi ve

zor olan kkler. Bununla birlikte ok aznn bunlarla uraacak sabr vardr; ou insan

kalabl takipilere, tak'6 ileri de klte dntrmlerdir.

basit bir zmn sorunlarn letireceini duymak ister. Bu tr bir zm nerme

arlatanlarn hileleri bugn modas gemi gibi grnebilir, am iimizde hl

birbirine bal toplumsal etkenler, zaman iinde geriye giden ve imesi son derece

yetenei size hyk

kazandracak ve insanlarn peinizden gelmelerini sa-

binlerce arlatan var ve onlar da yalnzca iksirlerinin isimlerini ve kltlerinin grnmn

l^yacaktr. Gerek hayatn karmak aklamalar yerine atalarmzn ilkel zmlerine,

deitirerek atalaryla ayn den ve gr yntemini kullanyorlar. Bu son dnem

eski tara ilalarna, gizemli arelere geri dnn.

arlatanlarn hayatn her alannda gryoruz: i, moda, politika, sanat. Belki ou tarih

2. Adm: Entelektel Olan Yerine Grsel ve Duyusal Olan Vurgulayn. nsanlar

hakknda hibir bilgileri olmadan arlatan geleneini srdryorlard ama siz daha

bir kez etrafnza toplanmaya baladktan sonra iki tehlike kendini gsterecektir:

sistemli ve bilinli olabilirsiniz. arlatan atalarmzn y|! lardr mkemmel hale getirdikleri

sknt ve phecilik. Sknt insanlarn baka bir yere gtmelerine neden olur;

klt oluturmann be admn takip edin.

1. Adm: Belirsiz ve Basit Tutun. Bir klt yaratmak iin ncelikle dikkat
ekmelisiniz. Bunu ok ak ve anlalr olan eylemlerinizle deil, belirsiz ve
aldatc olan szlerinizle yapn. lk konumalarnz, sohbetleriniz ve
grmeleriniz iki e iermelidir: bir yandan byk ve dnme ynelik bir
ey vaadi ve dier yandan tam bir belirsizlik. Bu birleim kendi balantlarn
yapp grmek istediklerini grecek olan dinleyicilerinizde her trl sisli
hayalleri uyaracaktr.
Belirsizliinizi ekici klmak iin birka anlama gelen, yank yapan, coku ve
hararet tayan szckler kullann. Basit eyler iin k balklar yararldr, tpk saylarn
kullanm ve belirsiz kavramlar iin yeni szcklerin yaratlmas gibi. Btn bunlar
zellemi bilgi izlenimi yaratr, size derinlik cilas verir. Ayn ekilde kltnzn
konusunu yeni ve taze tutun. Doru yaplrsa belirsiz vaatlerin, bulank ama ekici
kavramlarn, hararetli cokunun birleimi insanlarn ruhlarn etkiler ve etrafnzda bir grup
oluur.
ok fazla belirsiz konuursanz gvenilirliiniz kalmaz. Ama ok kesin konumak
daha tehlikelidir. nsanlarn sizin kltnz takip ederek kazanacaklar eyleri
ayrntlaryla anlatrsanz onlar tatmin etme- niz beklenecektir.
Belirsizliinizin bir sonucu olarak ekiciliiniz basit olmaldr. Q u insann

phecilik teklif ettiiniz ey her neyse onu mantkl olarak dnmelerini, sizin

sorunlarnn karmak nedenleri vardr: derine inen nevroz

yapay olarak yarattnz sisi uzaklatrmalarn salayacak bir mesafe

kazandrr. O halde sklan elendirmeli ve inanmayan uzaklatrmalsnz.
Bunu yapmann en iyi yolu tiyatro veya bu tr hilelerdir. Kendinizi lksle evirin,
takipilerinizi grsel aaayla byleyin, daha nce grlmedik durumlarla gzlerine
ziyafet ekin. Bu yalnzca onlarn fikirlerinizin samaln, inan sisteminizdeki
boluklar grmelerini engellemekle kalmayacak, daha fazla dikkat ve takipi
ekecektir. Duyulara hitap edin: Koku iin tts, rahatlatmak iin mzik, gzler iin de
renkli kartlar ve ekiller kullann. Kltnze yalanc bilimsel bir cila kazandrmak iin
yeni teknolojik aralar kullanarak zihinleri bile gdklayabilirsiniz, tabii kimsenin
gerekten dnmesine izin vermediiniz srece. Tiyatrovri etki yaratmak iin egzotik
olan -uzak kltrler, yabanc alkanlklar- kullann; en sradan ve basit olaylar
olaand bir eyin areti gibi gsterin.
3. Adm: Grubu Yaplandrmak in rgtl Din ekillerini dn Aln.
Kltvri takibiniz geniliyor; organize etmenin zaman geldi. Ykselten ve
rahatlatan bir yol bulun. rgtl dinler ok sayda insan p ln uzun sredir
sorgulanmayan bir yetkiyi elinde tuttu ve szde laik a- 9'mzda bunu
yapmaya devam ediyor. Dinin kendisi biraz solduysa da biimsel yanlar hl
gle dolu. rgtl dinin yce ve kutsal balantla- sonsuz lde
smrlebilir. Takipileriniz iin trenler yaratn; onlar
onlar kutsallklarna gre sralayn ve dini tonlarla

lr

hiyerariye sokun,


yanklanan isimler ve unvanlar verin; kasanz dolduracak ve gcnm arttracak
fedakrlklarda bulunmalarn isteyin. Toplantlarnzn yar-^ doasn vurgulamak
iin bir peygamber gibi konuup hareket edin. s 0 nuta siz bir diktatr deilsiniz; siz
bir rahip, bir guru, bir bilge, bir a man veya gerek gcnz din sisi iinde
gizleyen baka bir eysiniz
4. Adm: Gelir Kaynanz Gizleyin. Grubunuz geniledi ve $iz onu bir
tapnak gibi yaplandrdnz. Kasalarnz takipilerinizin parasy la
dolmaya balad. Ama asla paraya ve onun getirdii gce kar

grnmemelisiniz. Bu noktada gelir kaynanz gizlemelisiniz.

Takipileriniz inanmal ki, eer sizin peinizden gelirlerse her trl iyi ey
kucaklarna decek. Kendinizi lksle kuatarak inan sisteminizin salamlnn
yaayan bir kant haline gelirsiniz. Asla zenginlii, nizin takipilerinizin cebinden
geldiini aklamayn; bunun yerine ynteminizin doruluundan gelmi gibi
grnmesini salayn. Takipileriniz onlar iin de ayn sonucu vereceine inanarak
sizin her hareketinizi taklit edecektir ve takliti cokular varlnzn arlatan
yapsna kar onlar krletirecektir.
5. Adm: Bize-Kar-Onlar Dinamii Yerletirin. Grup artk byd ve
gitgide daha da byyor, daha fazla parack eken bir mknats haline
geldi. Ama eer dikkatli olmazsanz duraanlk balar, zaman ve can
sknts grubun ekiciliini bozar. Takipilerinizi birarada tutmak iin btn
din ve inan sistemlerinin yapt eyi yapn: Bi- ze-kar-onlar dinamii
yaratn.
Birincisi, takipilerinizin zel bir kulbn bir yesi olduklarna, ortak amalarla
birbirlerine balandklarna inanmalarn salayn. Sonra bu ba glendirmek iin
sizi mahvetmeye alan, drst

olmayan

bir dman kavram retin. Sizi durdurmak

iin her eyi yapacak bir inanmayanlar gc var. nan sisteminizin arlatan
yapsn aklamaya alan her yabanc bu kt glerin bir yesi olarak
artk.

tanmlanabilir

Eer hi dmannz yoksa bir tane icat edin. Kar koymalar Q reken bir kukla

verdiinizde takipileriniz birbirine kenetlenecektir. ^

y^SAYA UYMAK
pirinci Uyma
1653 ylnda yirmi yedi yandaki Milanolu Francesco Guiseppe 0Orrj bir hayal
grdn iddia etti. Kasabada dolap herkese ba- ^elek Mikailin kendisine

grnp dnyay ele geirerek yeniden canlandracak olan Yeni Papa ordusunun
bakomutan olarak seildiini duyurduunu anlatmaya balad. Bamelek,
Borriye artk insanlarn ruhlarn grme gcne sahip olduunu ve ksa sre iinde
filozof tan -madeni altna dntren, uzun sredir aranan bir maddeydi bulabileceini de sylemiti. Borrinin hayalini aklayn dinleyen arkadalaryla
tandklar ve ondaki deiimi gren insanlar etkilenmilerdi, nk Borri daha
nce hayatn ikiye, kadnlara ve kumara adamt. Artk bunlar bir kenara
brakm, kendini simya aratrmalarna vermi ve yalnzca gizemli eylerden
konuur olmutu.
Deiim o kadar ani, mucizeviydi ve Borrinin szleri ylesine cokuyla doluydu
ki, insanlar ardndan gitmeye baladlar. Ne yazk ki, talyan Engizisyon
Mahkemesi de onu farketmiti ve bu mahkeme gizemli ilerle uraan herkesi
yarglyordu. Bu nedenle talyadan ayrlp Avrupada dolamaya balad,
Avusturyadan Hollandaya gidip herkese, "Beni takip edenlere her trl mutluluk
balanacaktr," diyordu. Borri nerede kalsa takipileri ekiyordu. Yntemi basitti:
Gitgide daha da ayrntl hale gelen hayalini anlatyor ve kendisine inanann (ki
bunlar ok saydayd) ruhuna "bakmay" neriyordu. Yeni takipisine trans
halindeymi gibi birka dakika bakyor, sonra bu kiinin ruhunu, aydnlanma
derecesini ve potansiyel ruhsal yceliini grdn iddia ediyordu. Eer grd
ey mit vaat ediyorsa o kiiyi a|tan saydaki mritlerinin arasna katyordu, bu da
byk bir erefti.
Kltn alt derecesi vard ve mritler Borrinin ruhlarnda grd SeVe gre bu
derecelere atanyorlard. alma ve klte kendini tam gamayla daha yksek bir
dereceye klabiliyordu. "Ekselanslar" ve Vrensel Doktor" olarak adlandrdklar
Borri onlardan en kat yoksul- Vemini etmelerini istiyordu. Sahip olduklar her trl
mal ve para verilmeliydi. Ama mallarn Borriye vermeye aldrmyorlard, n- U Born,
"Ksa srede kimyasal almalarm sonuca ulatrarak filo-

zof tan bulacam ve bu da

koleksiyon yapmaya balad

istediimiz kadar altnmzn olaca

sesuarla dedi. ehirde

lamna geliyor," demiti. Artan

mcevherlerle kapl, alt muhteem

zenginliine bal olarak Borri hayat

atn e^ tii arabalarla dolamaya

zn deitirmeye balad. ehirdeki

balad. Bir yerde asla uzun sre

en gzel daireyi tutarak gecjc' olarak

kalmad Ve grubuna katmak zere

yerleti, grkemli mobilya ve

daha fazla insan bulacan

syleyerek or tadan kaybolduunda

kendi

hreti yokluuyla yalnzca daha da

anlayabilmiti?

artyordu Tek somut bir ey yapmad

sylemesine gerek yoktu, takipileri

halde nl olmutu.

ona artk sa Kart Papa diyorlard.

Yeni bir dinin kurucusu olmak iin kiinin,

henz bir sr oluturduklarn
farketmeyen belli tipte sradan insanlar
hakknda psikolojik olarak yanlmamas
gerekir.
Frederich Nietzsche, 1844-1900
Avrupann

her

yerinden

kr,

sakat ve umutsuzlar Borriyi ziyarete

geliyordu,

nk

iyiletirme

gc

olduuna dair bir sylenti yaylmt

ortala. Hizmetleri iin cret talep
etmiyor, bu da onun daha da harika
grnmesini salyordu, hatta bazlar
onun u veya bu ehirde mucizevi bir
tedavi

gerekletirdiini

iddia

ediyordu. Baarlar hakknda yalnzca

dokundurmalarda

bulunarak

insanlarn

inanlmaz

bu

boyutlara

baarlar

vardrmalarn

tevik

ediyordu. rnein, zenginlii saylar

gitgide artan sekin zengin mrit
grubundan geliyordu; ama gerekte
filozof

tan

mkemmelletirdii

sanlyordu. Kilise onu sapknlk ve

byclkle

sulayp

kovalamaya

devam ediyordu, oysa Borrinin bu

ithamlara

kar

tepkisi

vakur

bir

sessizlik oluyordu; bu da yalnzca

onun nn arttryor ve takipilerinin
daha

da

tutkulu

hale

gelmesini

salyordu. Sonu olarak yalnzca

bykler eziyet ekerdi; Hazreti say

dneminde

ka

Borrinin

kii

bir

ey

Bylece Borrinin gc arttka

artt,

ki

dn

ald

yksek

miktarda para ve kendisine emanet

edilen elmaslarla birlikte (bir sre iin
yerlemi

olduu)

Amsterdam

ehrinden kaana dek. (Tanr ver- sj

beyin gcyle elmaslardaki kusurlar
yok edebildiini iddia ediyor- L) Artk
bir kaakt. Engizisyon sonunda onu
yakalad ve hayatnn g6ri kalan yirmi
yln Roma hapishanesinde geirdi.
Ama gizemli g- ierine olan inan o
derece fazlayd ki, ld gne kadar
sve Krali- cgSi Christina dahil ok
sayda

varlkl

inanan

tarafndan

ziyaret edildi. I3U ziyaretiler ona para

ve malzeme balayarak filozof tan
aratrya devam etmesini saladlar.
nsanlar o kadar basit kafal ve acil
ihtiyalarnn basks altndadrlar ki, bir
hilekr aldatlmaya hazr bir sr insan
bulabilir.
Niccolo Machiavelli, 1469-1527

Yorum
Borri kltn oluturmadan nce
nemli

bir

grnyordu.

kefe

taklm

Hayatn

gibi

uarlkla

geirirken bundan vazgeip gerek

bir ilgi kaynan oluturan byclk
ve gizemli ilere kendini adama- ya
karar verdi. Sohbetlerinde fiziksel bir

de-

sknts ya da depresyon gibi sradan

neyimden imal olarak sz edince her

bir eyden kaynaklandn duymak

snftan

istemezler;

maceradan

ok,

insann

mistik
daha

bir

fazlasn

daha

romantik,

teki

duymak istediini farketmi olmalyd.

dnyayla ilgili bir eyler duymak iin

Kendindeki

ve

ldrrlar. Melekler ve be- dend

dardan gelen bir eye yorduunda

deneyimlerle ilgili bir eyler duymak

kazanaca gcn farkna vararak

isterler.

imal ettii hayalleri ilerletti. Hayal ne

Kiisel deiimin mistik kaynan ima

kadar grkemli olursa ve ne kadar

edin,

ok fedakrlk isterse hikyesi o

etrafnzda

kadar ekici ve inanlr hale geliyordu.

oluacaktr. nsanlarn ihtiyalarna

unu

deiimi

unutmayn;

gizemli

nsanlar

Onlara
ruhani

istediklerini
renkler

kltvri

verin.

katn
bir

ve
takip

yun. Mesih, takipilerinin arzularn

deiimle ilgili gerekle ilgilenmezler.

yanstmaldr. Ve her zaman yksei

Sk almak veya yorgunluk, can

hedeflemelidir. Hayaliniz ne kadar

byk ve cesursa o kadar iyidir.

1
SALIK TAPINAI 1780lerin sonlarnda sveli sahte doktor James Graham, Londra^ byk bir
takipi grubu ve zenginlik edinmiti... Graham byk bir bilimsel teknik gsterisi yapyordu. 1772de
Philadelphiay ziyaret ettiinde orada Benjamin Franklinle karlat ve onun elektrikle i/gj/j
deneyleriyle ilgilenmeye balad. Bunlar "Salk Tapnandaki aygtlar iin ilham vermi gibiydi.
Salk Tapna iksirlerini satmak iin Londrada at muhteem bir kurumdu... Hastalarn kabul
ettii odada, hastaln "felsefi incelemesini" yapmasna yardmc olan "dnyann en byk hava
pompas" duruyordu, ayrca "dev bir metal iletken" de vard.
...1844de Leipzigde sihir tarihiyle ilgili bir kitap yaynlayan J. Ennemosere gre, Grahamn
"evi...fayday zevkle birletiriyordu. Her yerde byk bir ihtiam hkimdi. D avluda bile, bir tana
gre, sanki sanat, icatlar ve zenginlik sonuna kadar kullanlmt. Odalarn yan duvarlarnda suni
aydnlatmann salad kemer biiminde parlaklk vard; yldzlarn nlar yaylyordu; her renkte
effaf camlar zekice bir seimle ve byk zevkle yerletirilmiti. Ayn tann bize sylediine gre,
btn bunlar byleyiciydi ve hayalgcn en yksek noktaya karyordu." Ziyaretilere salkl
yaam iin basl ktlar veriliyordu. Muhteem Apollo Dairesinde gizemli trenlere ilahiler
syleyerek katlyorlard. "Selam, Hayati Hava! Manyetik Sihir, Selam!" Ve onlar manyetizmann
sihrini selamlarken camlar kararyor, elektrikli yldzlarla dolu tavan aydnlanyor ve duvardaki
oyukta gen ve gzel"Glpembe Salk Tanras" beliriyordu... Her akam insanlarla dolup taan
bu Salk Tapnan ziyaret etmek ve her hastala iyi gelen "Muhteem Kutsal Yata" denemek
bir moda haline gelmiti... Ennemosere gre bu yatak "grkemli bir odada duruyor, ayrca her trl
ho koku ve glendirici otlar ve Uzakdou ttsleri cam tpler iinde getiriliyordu. Kutsal Yatak
alt effaf stunun zerinde duruyordu; yatak rtleri mor ve gk mavisi atlas ipekti. Yatan
bulunduu bu odaya Dinlenme Odas deniyordu.
Btn bunlara armonikann melodileri, yumuak bir flt sesi ve bir orgun nameleri katlyordu."
arlatann Gc, Grete de Francesco, 1939

ci Uyma

ild

1700l yllarda Avrupann moday takip eden sosyetesinde farkl bir tp

uygulamas yapan Michael Schppach adnda taral bir l|<tora dair bir sylenti
yayld: Mucizevi tedaviler gerekletirmek
ip doann iyiletirme glerini kullanyordu. Ksa sre iinde Avru- pn her
yerinden zengin insanlar hastalklar ciddi ya da hafif olsun gchppachn
yaad ve alt Langnau da kyne tanmaya taladlar. Dalarn
arasnda ilerleyen ziyaretiler Avrupann sahip olduu en arpc doal

325 -

manzaraya tank oluyorlard. Langnauya ulaa-

na

dek zaten bir deiim

yayor ve salklarna kavumak zere olduklarn hissediyorlard.

Ksaca "Da Doktoru" olarak tannan Schppachn kasabada kk bir
eczanesi vard. Buras grlecek bir yer haline gelmiti. Farkl lkelerden gelen
insan ynlar duvarlarndaki raflarda bitkisel ilalarn bulunduu renkli ielerin
sraland kk oday tka basa dolduruyorlard. Zamann ou doktoru
anlalmaz Latince isimler tayan (ou ilacn olduu gibi) ac karmlar verirken,
Schppachn ilalar "Nee Ya", "Kk iein Kalbi" veya "Canavara Kar"
gibi isimler tayordu ve tatlar hotu.
Langnaunun

ziyaretilerinin

Da

Doktorunu

grebilmek

iin

sabrla

beklemeleri gerekiyordu, nk her gn seksen haberci Avrupann her yerinden

idrar tayan kavanozlarla eczaneye geliyorlard. Schppach hastalnzn ne
olduunu yalnzca idrarnza bakarak ve hastalnzn yazl bir tarifini okuyarak
tehis edebildiini sylyordu. (Doal olarak bir tedavi nermeden nce hastaln
tarifini dikkatlice okuyordu.) Sonunda bo bir dakikas olduunda (idrar rnekleri
zamannn ounu alyordu), ziyaretiyi eczanedeki ofisine aryordu. Sonra
hastann idrar numunesini inceliyor, grnnn ihtiyac olan her eyi kendisine
syleyeceini

iddia

ediyordu.

Ona

gre

taral

insanlar

bu

tr

eyleri

hissedebilirlerdi, onlarn bilgelii ehir hayatnn karmaasndan uzakta basit,

ahlaki bir hayat srmelerinden ileri geli yordu. Bu kiisel konsltasyon insann
ruhunu nasl doayla daha uyumlu hale getirebileceine dair bir konumay da
ieriyordu.

326 -

Schppach dnemin olaan tbbi uygulamalarndan olduka f ar, olan

ok eitli tedavi ekilleri tasarlamt. rnein, elektrook tedavjSj ne
inanyordu. Bunun doann iyiletirme gcne olan inancyla uyu^' olup
olmadn

merak

edenlere

elektriin

doal

bir

fenomen

olduu^

aklyordu; o yalnzca imein gcn taklit ediyordu. Hastalarn^ biri

iinde yedi eytan olduunu sylyordu. Doktor onu elektrook te davisiyle

irkl
le^;

balatt tedavinin nemli bir etkeni oluyordu. Hastalar onun be jlerine o

derece inanr hale gelmilerdi ki, iyileme ynnde iradeleri- f
Kullanyorlard. Hastalarn rahatszlklarn mantksz olarak aklamalara
kzmak yerine onlarn bu hastalk hastalklarn byk bir tedaviyi ba-

iyiletirdi ve bunu yaparken eytanlarn adamn iinden bire r birer ktn

grdn iddia etti. Baka bir adam bir saman arabasy| a srcsn yuttuunu

Dnemin normal ilalar korku ve ac yaratrken,

Schppachm
tedavileri
rahatlatc
ve
sakinletiriciydi. Hastann ruhsal durumundaki iy1'

rrn 9ib' gstermede kullanyordu.

sylyor ve bunun da gsnde ciddi arlara neden olduundan yaknyordu.

Da Doktoru onu sabrla dinledi, adamn belinden gelen krba seslerini

vermektedir bize. Birincisi, insanlarn iradelerine kenetlenmenin, gcnze olan

duyduunu ve onu tedavi edeceim syleyip sakinletirici ve mshil verdi. Adam

inanlarn her trl fayday beklemelerini salaya- cal< kadar byk klmann bir

eczanedeki kanepede uykuya dald. Uyanr uyanmaz kustu ve o kusarken bir

yolunu bulmalsnz. nanlarnn kendini gerekletiren bir nitelii olacaktr, ama

saman arabas ya. nndan hzla geti (Da Doktoru arabay bu olay iin

dnmn aracsnn onlarn iradesi deil, siz olduunuzun anlalmasn

kiralamt).

salamalsnz. Tutkuyla balanacaklar bir inan, neden veya fantezi bulun,

Yllar iinde Da Doktorunun n artt. nemli insanlar tarafndan ziyaret

edildi, hatta yazar Goethe bile kye bir ziyarette bulunmutu; da kasabas doal

Da Doktoru vakas kltvri takip yaratma konusunda deerli irsler

onlar gerisini hayal edecek, size ifac, peygamber, dhi, ne isterseniz o olarak
tapacaklardr.

olan her eyin tapmaya deer olduunun dnld bir doa kltnn merkezi

kincisi, Schppach doaya, basitliine olan inancn tkenmez gc hakknda

haline geldi. Schppach hastalarn elendiren ve onlara ilham veren etkiler

bir ders vermektedir. Doa gerekten korkun olan pek ok eyle doludur: zehirli

yaratmaya dikkat ediyordu. Bir keresinde kendisini ziyaret eden bir profesr

ylanlar, yrtc hayvanlar, ani hastalklar, veba. yilemeye olan inan, doann

unlar yazmt: "Biri misafirlerle oturur ya da ayakta durur, biri iskambil oynar,

rahatlatc nitelii gerekten yaratlm bir efsane, bir romantizmdir. Ama doaya

bazen gen bir kadnla olur bu; imdi bir konser veriliyor, imdiyse le ya da ak-

bavurmak size byk g kazandrabilir, zellikle karmak ve skntl

am yemei ve imdi de kk bir bale gsterisi var. Mutluluk veren bir biimde

dnemlerde.

doann zgrl her yerde yksek sosyetenin zevkleriyle birlemi ve eer

Bu bavuru kukusuz doru biimde uygulanmaldr. Ynetmen olarak

doktor hibir hastal iyiletiremese bile kuruntular ve hastalk hastaln

dnemin romantizmine uyan nitelikleri seebileceiniz bir tr doa tiyatrosu

iyiletiriyor."

tasarlayn. Da Doktoru gsterisiz bilgelik ve nktedanln vurgulayarak,

tedavilerini

Yorum

Schppach kariyerine sradan bir ky doktoru

olarak balamt. Bazen uygulamalarnda birlikte
byd ky ilalarn kullanyordu ve grne gre
baz sonular elde etmi, bu bitkisel karmlar ve
doal iyiletirme yntemleri ksa srede uzmanl
haline gelmiti. Gerekten doal iyiletirme eklinin
hastalar zerinde derin psikolojik etkileri olmutu.

327 -

tiyatrovri

blmler

olarak

sahneleyerek

roln

mkemmel

oynamt. Kendisini doayla btnlemi biri gibi gstermedi; onun yerine

doay bir klte, yapay bir alt-kltre dntrd.
YALANIN GC
Tarnopo kasabasnda Reb Feivel adnda bir adam yayordu. Bir gn evinde Yahudi eriat
kitab Talmuda dalmken darda yksek bir ses duydu. Pencereye gidip baktnda birka
kk yaramaz ocuk grd. Yeni bir yaramazln peindeler kukusuz, diye dnd.
"ocuklar, hemen sinegoga koun," diye bard ve eilerek aklna 9&len ilk hikyeyi
anlatt. "Orada bir deniz canavar greceksiniz, hem

317 -

1
de ne canavar! Be ayakl, gzl ve keininkine benzeyen arn$ yeil olan bir sakal
var!" Beklendii gibi ocuklar hemen komaya baladlar; Reb Feivel de almalarna geri
dnd. ocuklara oynad oyunu dnnce byk altndan gld. Az sonra almaS(
yine blnd, ama bu kez koan ayak sesleriyle. Pencereye gidince birka Yahudinin
kotuunu grd. "Nereye kouyorsunuz?" diye seslendi. "Sinegoga!" diye cevap verdi
Yahudiler. "Duymadnz m? deniz canavar varm, be ayakl, gzl, keininkine
benzeyen ama yeil olan bir sakal varm!" Reb Feivel oynad oyunu dnerek
neeyle gld ve yine Talmuda dnd. Okumaya younlat srada darda bir patrt
koptu. Darya baknca ne grd dersiniz? Kadnlar, adamlar, ocuklar sinegoga doru
kouyorlard. "Ne oldu?" diye bard ban pencereden kararak. "Ne biim soru bu!
Bilmiyor musun?" diye cevap verdiler. "Sinegogun hemen nnde bir deniz canavar var.
Be ayakl, gzl, keininkine benzeyen ama yeil olan sakall bir canavar var!" Reb
Feivel birden hahamn da kalabaln iinde olduunu grd. "Ulu Tanrm!" diye inledi.
"Haham da onlarla gittiine gre gerekten bir ey olmal. Ate olmayan yerde duman
ttmez." Reb Feivel daha fazla dnmeden apkasn kapt, evinden kp komaya
balad. "Kim bilebilirdi ki?" diye mrldand kendi kendine nefes nefese sinegoga doru
koarken.
Yahudi Folklorunun Hzineleri, Nathan Ausubel, ed., 1948

nc Uyma
1788de elli beindeki doktor ve bilim adam Franz Mesmer bir dnm
noktasna gelmiti. Hayvan manyetizmasyla ilgili almalarda bir ncyd;
hayvanlarn manyetik madde ierdiklerine ve doktor ya da uzmann bu madde
zerinde alarak mucizevi tedavileri baarabileceine inanlyordu. Ancak bu
kuramlar Mesmerin yaad Yer olan Viyanadaki tp evrelerince aalama ve
alayclkla karlanyordu. Mesmer iddetli kaslmalar olan ok sayda kadn
tedavi ettiim ve en muhteem baarsnn kr bir kz eski haline dndrmesi
olduunu iddia ediyordu. Ama gen kz muayene eden baka bir doktor kzn
her zamanki gibi kr olduunu sylemiti. Gen kz da bu de r'
girmeyi paylayordu. Mesmer dmanlarnn kendisine iftira etmek P kz
yanlarna ektiklerini syleyerek karlk verdi. Bu iddia yalnz- ^daha fazla alaya
yol at. Aka grnyordu ki, aklbanda Viya- Cgllar onun kuramlar iin
uygun izleyiciler deildi; Mesmer bylece p arjse tanp yeniden balamaya
karar verdi.
0u yeni ehirde gsterili bir apartman dairesi kiralayarak uygun ^ ekilde

dedi. Pencerelerdeki vitraylar dini bir duygu yaratyor, ^vardaki aynalar

318 -

hipnotik bir etki uyandryordu. Doktor dairesinde ayvanlarn manyetizmasnn

gcn gstereceine dair ilanlar veriyor, bu gleri hissetmek isteyen hasta ve
melankolikleri davet ediyordu. Ksa sre iinde her snftan Parisli (ama ou bu
fikre erkeklerden daha kolay kaplan kadnlard) Mesmerin vaat ettii
mucizelere tank olmak iin para der olmutu.
Dairesinde portakal iei kokusu ve egzotik ttsler zel vantilatrler
araclyla odaya yaylyordu. Gsterinin yapld salona girilince arp mzii ve
baka bir odadan yaylan kadn vokalistin sesi duyuluyordu. Salonun ortasnda
Mesmerin manyetize edildiini syledii suyla dolu olan uzun, oval bir kap
duruyordu. Kabn metal kapandaki deliklerde uzun, hareket edebilir demir
ubuklar bulunuyordu. Ziyaretilerin bu kabn etrafna oturmalar, bu manyetize
ubuklar bedenlerinin aryan ya da sorun karan blgelerine koymalar, sonra
yanlarndaki kiilerle el ele tutumalar, manyetik gcn bedenleri arasnda
dolamas iin birbirlerine olabildiince yakn oturmalar talimat veriliyordu.
Bazen birbirlerine kabloyla da balanyorlard.
Mesmer odadan kyor ve "yardmc manyetizmaclar" -hepsi yakkl ve
iriyar gen erkeklerden oluuyordu- manyetize su dolu kavanozlarla ieri giriyor,
iyiletirici suyu hastalarn zerine serpitiriyor, bedenlerine sryor, masaj
yoluyla derilerinin bu suyu emmesini sa- l'Vor, onlar transa benzer bir duruma
sokuyorlard. Birka dakika son-

ra

kadnlar bir tr hezayann etkisi altnda

kalyorlard. Bazlar hkrkla alyor, bazlar lklar atp salarn yoluyor,

dierleri histerik bir ekilde glyorlard. Hezayann doruk noktasnda Mesmer
altn iek- ler'e ilenmi ipek bir sabahlkla ve elinde beyaz manyetik bir ubukla
Sa

iona tekrar giriyordu. Kabn etrafnda dolaarak sknet geri gelene

319 -

dek hastalar okuyor ve rahatlatyordu. ou kadn daha sonra bu garip

gcn, heyecan verici veya bedenlerindeki manyetik sakinletirici
olduunu dndkleri delici baklarna yoruyordu ^
Parise vardktan birka ay sonra Mesmer bir moda haline Q Destekileri
arasnda XVI. Louisnin ei Fransa Kraliesi Marie-Antoi tein kendisini de vard.
Viyanada olduu gibi resmi tp fakltesi taraf dan knanmt, ama fark etmezdi.
Artan saydaki rencisi ve hast"1' kendisine cmerte deme yapyorlard.
Mesmer kuramlarn btn insanlarn manyetizma gcyle uyum iine
sokulabileceklerini iddia edecek kadar geniletmiti. Bu kavram Fransz Devrimi
srasnda byk destek grmt. Mesmerizm klt lke apnda yayld; ou
kasabada manyetizmayla ilgili deneyler yapmak zere "Uyum Topluluklar"
ortaya kmt. Bu topluluklar sonunda kt bir hret edindiler. Bunlar
seanslar bir tr grup seks lemine eviren apknlar tarafndan ynetiliyordu.
Mesmerin poplerlii zirveye ulat bir srada Fransz komisyonu hayvan
manyetizmas kuramnn yllarca test edilmesine dayanan bir rapor yaynlad.
Sonu: Manyetizmann beden zerindeki etkisi gerekte bir tr grup histerisi ya
da telkinden kaynaklanyordu. Rapor iyi belgelenmiti ve Mesmerin Fransadaki
nn mahvetti. lkeyi terkederek emekli oldu. Bununla birlikte, birka yl sonra
Avrupann her yerinde taklitiler ortaya kt ve Mesmerizm klt bir kez daha
yayld, inananlar her zamankinden fazla saydayd bu kez.

Yorum
Mesmerin

kariyeri

ikiye

ayrlabilir.

Hl

Viyanadayken

kuramnn

geerliliine aka inanyordu ve kantlayabilmek iin elinden geleni yapmt.

Fakat artan dkrkl ve meslektalarnn knamas baka bir strateji
gelitirmesine neden olmutu. nce kendisini kimsenin tanmad ve kuramna
daha bereketli topraklar bulduu Parise tand. Sonra dairesini kokular,
grntler ve seslerin mterilerini byledii sihirli bir dnya haline getirerek
Franszlarn tiyatro ve gsteri sevgisine hitap etti' Daha da nemlisi o andan
itibaren

manyetizmasn

yalnzca

bir

grup

zerinde

uygulad.

Grup

manyetizmann uygun bir etki yapaca ortam' salyor, bir inanan dierini
etkiliyor, phe duyanlar bastryorlard.

Mesmer bylece manyetizmann kabul edilmi bir savunucusu ro- I den halk
ele geirmek iin kitapta yazl btn hileleri kullanan bir atan rolne gemiti. En
byk hilesi her grup ortamnda yzeyin ^ da fokurdayan bastrlm cinsellii
kullanmakt. Bir grupta uygar- \1 n da eski bir zlem olan toplumsal birlik arzusu
yatyordu, ama un da altnda snflandrlabilir, fakat onun altnda bir arlatann
ken- amalan iin nasl smreceini ve kullanacan bildii bastrlm ' e l l i k
bulunmaktayd.
Bu Mesmerin bize rettii derstir: phelenme eilimimiz, bize mantmz
kullanma frsat veren mesafe bir gruba katldmzda da- ^lr. Grubun scakl
ve bulacl pheci bireyleri bastrr. Bu bir klt yaratarak kazanacanz
gtr. Ayrca insanlarn bastrlm cinselliini kullanarak da comu duygular
mistik gcnzn iareti olarak grmelerini salayabilirsiniz. nsanlarn, herkesle
birliktelie ve putperest olmaya kar duyduklar farkedilmemi arzular zerinde
alarak snrsz bir g kazanabilirsiniz.
En etkin kltlerin dinle bilimi kartrdn unutmayn. En son teknolojik eilimi
veya moday alp soylu bir dava, mistik bir inan, yeni bir iyiletirme biimiyle
kartrn. nsanlarn melez kltnzle ilgili yorumlar snr tanmayacak ve hibir
zaman dnemeyeceiniz bir g atfedeceklerdir size.
maj: Mknats. Grnmeyen bir g nesneleri kendisine doru
eker, sonu olarak bu nesnelerin kendisini de mknatslanr, dier
paralar kendilerine doru ekerler, btnn manyetik gc srekli
olarak artar. Ama orijinal mknats ekerseniz hepsi dalr. Bir
mknats, insanlarn hayalgcn eken ve onlar birarada tutan
grnmeyen g olun. Bir kez etrafnza toplandktan sonra hibir g
onlar sizden uzaklatramaz.
Otorite: arlatan byk gcn yalnzca insanlara zaten inanmak
istedikleri eye inanma olasln sunarak kazanr... Her eye inanmaya
hazr kii uzakta kalamaz; harikalar yaratan iinin etrafna toplanr,
kiisel atmosferine girer, byk bir ciddiyetle bir yanlsamaya teslim
olur, tpk bir sr gibi (Grete de Francesco).

Takipiler yaratmann bir nedeni grubu aldatmann tek bir w aldatmaktan daha kolay olup size bir o kadar g kazandrma ^ Ama bunun bir tehlikesi vardr: Eer
herhangi bir anda grup sizj n|e lr' gili gerei grrse karnzda aldatlm tek bir kii deil, sizi takip tikleri kadar istekli bir ekilde paralara ayracak olan fkeli bir
kalab lk olacaktr. arlatan srekli olarak bu tehlikeyle kar karyadr ve ^ sirlerinin ie yaramad ve fikirlerinin dzmece olduu kanlmaz bil imde ortaya
ktnda kenti terketmeye hazrdr. ok yava davranr' sa bunu hayatyla der. Kalabalkla oynarken atele oynuyorsunuz Bunun iin en ufak bir phe kvlcmn,

kalabal sizin aleyhinize e virmeye alan bir dman grmek iin srekli tetikte olmanz ger e. kir. Kalabaln duygularyla oynarken grubun ortaya koyduu her
trl ruhsal durum ve arzuya hemen kendinizi uydurabilmelisiniz. Casuslar kullann, her eyin stnde olun ve bavullarnz hazr tutun.
Bu nedenle insanlarla tek tek uramay tercih edebilirsiniz. nsanlar normal evrelerinden ayrmak da bir grup iine koymakla ayn etkiyi yapar, telkine ve
korkutmaya kar daha ak hale gelirler. Doru enayiyi sein ve eer sizin gerek yznz grrse ondan kamak bir kalabalktan kamaktan daha kolay olacaktr.

yASA 28

CESARETLE EYLEME GEN

HKM

Eer eylemlerinizin seyrinden emin deilseniz bir giriimde bulun mayn. pheleriniz ve tereddiitniiz uygulamalarnz bozacaktr. ekingenlik tehlikelidir.
Cesaretle girimek daha iyidir. Gzpek- likle giritiiniz iteki herhangi bir hata ayn gzpeklikle kolayca dzeltilebilir. Cesura herkes hayrandr; kimse
ekingene sayg duymaz.

CESARET VE TEREDDT: Ksa Bir Psikolojik Karlatrma

Cesaret ve tereddt ok farkl psikolojik tepkilere neden olabilir. Tereddt yolunuza engeller karr, cesaret onlar ortadan kaldrr. Bunu anladktan sonra doal
ekingenliinizin stesinden gelip gz- peklik sanatn uygulamann ok nemli olduunu greceksiniz. Aada cesaret ve ekingenliin en belirgin psikolojik
etkilerini bulacaksnz.
Yalan Ne Kadar Cretkrsa O Kadar yidir. Hepimizin zayf yanlar vardr. Ama cesurca eyleme girmek eksikliklerinizi gizlemek gibi sihirli bir etkiye sahiptir.
Dolandrclar yalann ne kadar cretkr olursa
1

kadar inandrc olacan bilirler. Hikyenin yalnzca creti daha inandrc olmasn salar, dikkati tutarszlklarndan uzaklatrr. Bir do landrcl
hazrlarken veya herhangi bir grmeye girerken planlarnzdan daha ileri gidin. Gkteki ay isteyin, ne sklkta elde ettiini-

2e

aacaksnz.

Aslan Tereddtl Avnn Etrafnda Daireler izer. nsanlarn erlerinin zayflklarna dair altnc hisleri vardr. Eer ilk karla^ ^ dn vermeye ve geri
ekilmeye istekli olduunuzu gsterirseniz^ na susam bile olmayan insanlarn iindeki aslan ortaya karrsn^' Her ey algya baldr ve bir kez hemen savunmaya
geen, uzlam ya istekli ve yumuakbal biri gibi grndkten sonra acmaszca o ra dan oraya frlatlrsnz.
Cesaret Korkuyu Vurur; Korku Otorite Yaratr. Cesur bir hare ket sizin gerekte olduunuzdan daha gl grnmenizi sa| ar Eer bir ylann sinsilii ve
hzyla aniden yaplrsa o kadar ok korku uyandrr. Cesur bir hareketle korkutarak bir rnek yaratrsnz; insan lar her hareketinizde bir sonraki darbenizi bekleyerek
savunmaya geeceklerdir.
stemeye stemeye Yar Yola Kadar Gitmek Mezarnz Daha Derin Kazar. Eer bir eyleme tam gveniniz olmadan balarsanz kendi yolunuza engeller
koymu olursunuz. Bir sorun ortaya ktnda sersemler, hi yokken seenekler grmeye balar ve kanlmaz olarak daha fazla sorun yaratrsnz. Avcdan kaan
rkek tavan tuzaa daha kolay der.
-

320 -

321 -

ktidar / F: 21

Tereddt ukurlar Aar, Cesaret Onlar Kapatr. Siz dnp mrn krn ederken dierlerinin de dnmesine izin veren bir ukur aarsnz. ekingenliiniz
insanlara garip bir enerji ykler, sklganlklarndan kurtulurlar. phe her tarafa yaylr.
Cesaret byle ukurlar kapar. Hareketin abukluu ve eylemin enerjisi dierlerine phe ve endie edecek yer brakmaz. Batan karmada tereddt
lmcldr, kurbannzn niyetlerinizden haberdar olmasna yol aar. Cesur davran batan karma iini zaferle tamamlar. Dnmek iin zaman brakmaz.
Gzpeklik Sizi Srden Ayrr. Cesaret size bir varlk kazandrr ve size efsanevi zellikler verir. Cesurlar dikkat eker ve dikkat ekenler gc de eker.
Gzmz cesurdan alamayz, bir sonraki cretkr hareketlerinin ne olacan grmek iin sabrszlanrz.

LSAYA UYMAK
irin>' Uy'"11

1925 yl Mays aynda Fransz hurda metal iindeki en baarl s satc, Posta ve Telgraf Bakanlnn genel mdr yardmcs taraman o zaman Parisin en lks
oteli olan Carlton Otelinde dzenle- nen "resmi" ama "son derece gizli" bir toplantya davet edildi. adam lar geldiinde en st kattaki gsterili odada onlar genel
mdrn Kendisi, Msy Lustig karlad.
adamlarnn bu toplantya neden arldklarna dair bir fikirleri yoktu ve meraktan atlyorlard. kilerden sonra mdr aklad. "Beyler, bu byk gizlilik
gerektiren acil bir konudur. Hkmet Eyfel Kule- gjni ykmaya karar verdi." Satclar tam bir aknlk iinde ksa sre nce haberlerde akland zere kulenin tamir
edilmesi gerektiini dinlediler. Kule balangta geici bir yap olarak ina edilmiti (1889 Sergisi iin), bakm yllar iinde ok artm ve imdi parasal krizin tam
ortasnda hkmetin kulenin tamiri iin milyonlarca dolar harcamas gerekiyordu. Birok Parisli Eyfel Kulesinin ok gze battn dn yordu ve yok olduunu
grmekten memnun olacakt. Zaman iinde turistler bile unutacakt onu, fotoraflar ve posta kartlarnda yaaya cakt. "Beyler," dedi Lustig. "Hkmete Eyfel Kulesi iin
bir teklif vermek zere buraya davet edildiniz."
adamlarna zerinde kulenin tonaj gibi bilgilere ait rakamlarn bulunduu hkmetin baln tayan ktlar verdi. Adamlar hurdadan elde edecekleri kr
hesaplaynca gzleri yerinden frlad. Sonra Lustig onlar beklemekte olan limuzine gtrd ve Eyfel Kulesine gitti ler. Resmi bir rozet gstererek onlara evreyi
gezdirdi, turunu ho anekdotlarla ssledi. Ziyaretin sonunda onlara teekkr edip drt gn iinde tekliflerini oteldeki odasna sunmalarn istedi.
Birka gn sonra teklifler sunuldu ve be tekliften birinin sahibi Msy P. teklifinin kabul edildiini ve sat gvence altna almak iin iki 9n iinde otele gelmesini
ve 250.000 franktan (bugnn 1.000.000 dolarna edeer) daha yksek bir ek (toplam fiyatn drtte biri) getirmesini bildiren bir not ald. eki teslim ettiinde Eyfel
Kulesinin sahibi oldu- 9unu dorulayan belgeleri alacakt. Msy P. ok heyecanlanmt, nl
bir nirengi noktasn satn alp ykan adam olarak tarihe geecekti. Fak elinde ekle otele gelene kadar btn bu ile ilgili pheler belirmey e balamt zihninde.
Neden hkmet binas yerine bir otelde buluuy 0r lard? Neden dier yetkililerden bir haber almamt? Bu bir dolap, bir hj le miydi? Lustigin kulenin ykmyla ilgili
ayrntlar anlatmasn dinlerken tereddt etti ve geri ekilmeyi dnd.
Ama birdenbire mdrn ses tonunun deitiini farketti. Adam ku- le hakknda konumak yerine dk maandan, karsnn krk manto is- teinden, ok
alp takdir edilmemenin ne kadar zc olduundan yaknyordu. Bu st dzey hkmet grevlisinin rvet istedii Msy p nin kafasna dank etti. Ama bunun
zerindeki etkisi fke deil, rahatlama oldu. Artk Lustigin gerek olduundan emindi, nk Fransz brokratlarla daha nceki karlamalarnda hep rvet
istemilerdi. Gveni tazelenen Msy P. mdre birka bin frank nakitle birlikte eki verdi. Karlk olarak etkileyici grnl fatura dahil olmak zere ilgili belgeleri
ald. Elde edecei krn hayaliyle otelden kt.
Sonraki birka gn iinde hkmetten bir haber beklerken bir eylerin yolunda olmadnn farkna vard. Birka telefon grmesi genel mdr Lustig diye
birinin ve Eyfel Kulesini ykmak gibi bir plann olmadn gsterdi. 250.000 frankn zerinde paras dolandrlmt!
Msy P. polise hi bavurmad. Tarihin en gln dolandrclnn bana geldiine dair tek bir szck ortala yaylrsa nasl kt nleneceini ok iyi
biliyordu. Halkn gzndeki klmenin yansra i hayat asndan intihar olurdu bu.
K SERVENC

Zevk yolu asla an hrete gtrmez! Herkln muazzam baarlar byk maceralarn sonularyd; masallarda ya da tarihte Herkln rakibi olduuna dair pek bir ey yazmaz; ama yine
de yannda maceraperest bir arkadayla serven peinde koan gezgin bir valyenin romantik bir lkede ansn arad kaydedilmiti. Arkada bir levhaya bakarken fazla uzaa
gitmemilerdi henz. Levhada unlar yazlyd: "Cesur servenci, daha nce hibir gezgin valyenin grmedii bir eyi kefetmek istiyorsan yalnzca bu aknty gemeli ve kucana fili
alp bir solukta soylu ba gkyzne ^rrm gibi duran dan zirvesine tamalsn." valyenin arkada,
"Nehir derin olsa ve hzl aksa da gemeliyiz, ama neden fili Kendimize yk edelim ki? Ne garip bir grev!" dedi. Bir filozof gibi ve iyi bir hesaplamayla filin belki drt adm tanabileceini
hesaplad; arna bir solukta dan zirvesine tamak, bu bir lmlnn ii deildi, tabii fil bir sopann ucuna taklabilecek cce bir fil deilse, zaten byle bir macerada nasl bir eref olabilirdi
ki?
"Burada, bu yazda bir aldatmaca var. Yalnzca bir ocuu elendirmeye yarayacak bir bilmece bu, o yzden seni ve filini brakacam."
Mantkl adam gitti; ama servenci gzlerini kapatarak suyu geti; ne derinlik, ne de suyun iddeti onu durdurabilmiti ve yazdaki gibi kar kyda yatan fili grd. Fili kucaklayp dan
zirvesine kard. Orada bir kasaba grd. Filin l kasaba halkn uyard; ama hibir eyden ylmayan servenci bir kahraman gibi lmeye kararlyd. Bununla birlikte insanlar onun
varlyla bylenmilerdi. Servenci aknlk iinde ksa sre nce len kralnn yerine gemesini istediklerini duydu. Byk iler ancak macerac ruhlarla baarlabilir. Yollarna
kabilecek olan her zorluu ve engeli byk bir titizlikle hesaplayanlar zamanlarn tereddt ederek kaybederken daha cesur olanlar en yksek amalar iin kullanacaklardr.
Masallar, Jean de La Fonta ine, 1621-1695

Yorum
Olaanst dolandrc Kont Victor Lustig, Seine zerindeki kpry, Balzac heykelini satmaya alsayd kimse ona inanmazd. Ama Kel Kulesi ok bykt,
dolandrcln bir paras olmas olanakszd- Aslnda o kadar olanakszd ki, Lustig alt ay sonra Parise dnp Eyfel Kulesini baka bir hurda satcsna "yeniden" ve
daha yksek bir %ata -bugnk deeriyle 1.500.000 dolarn zerinde bir rakama- satmay baarmt!
lnn bykl insan gzn yanltr. Dikkatimizi datr, biz- d 6 korku ve hayranlk uyandrr; o kadar gz nndedir ki, bir yanlsa-

019

Ya da aldatma olduunu

hayal bile etmeyiz. Byklk ve cesaretle ahlandrn kendinizi, hilenizi olabildiince geniletin. Eer enayinizin * uPhelendiini hissederseniz cesur Lustigin yaptn
yapn; geri ekilmek ya da fiyatn drmek yerine rvet isteyerek ve alarak fiy at ykseltti. Daha fazla istemek dier kiiyi savunmaya sokar, dn \, phenin
kemiren etkisini yok eder ve cesaretiyle kiiyi etki altnda b rakr.
Tedbirsizlik konusunda hi kukunuz olmadan ie balayn her zaman. Gstericinin zihnindeki baarszlk korkusu seyirci iin zaten baarszlk kantdr... Ancak bilgelikleri konusunda
kuku varsa eylemler tehlikelidir; bir ey yapmamak daha gvenlidir.
Baltasar Gracin, 1601-1658

kinci Uyma
Moskova Granddk ve yar birleik Rusyann hkmdar III. Va- sily 1533te lm deindeyken yandaki olu IV. vann kendi sinden sonraki hkmdar
olduunu duyurdu. Kars Helenay van reit olup lkeyi tek bana ynetene kadar hkmdar vekili olarak atad. Aristokratlar gizlice sevindiler: Moskova Dk
yllardr yetkisini aristokratlarn blgesine doru geniletmeye alyordu. Vasily lnce yalnzca yanda olan vrisi ve dkaln bandaki gen bir kadnla dkn
kazanlarn azaltabilir, devletin kontroln zorla ele geirebilir ve kraliyet ailesini aalayabilirlerdi.
Bu tehlikelerin farknda olan gen Helena gvendii arkada Prens van Obolenskyden lkeyi ynetmesine yardm etmesini istedi. Fakat hkmdar vekili olarak
geirdii be yldan sonra Helena birdenbire ld, en korkun aristokratlar olan Shuisky ailesinden biri tarafndan zehirlenmiti. Shuisky prensleri hkmetin
kontroln ele geirip Obolensky'i hapse attlar, orada alktan ld. Sekiz yandaki van adam yerine kon mayan bir yetimdi ve onunla ilgilenen herhangi bir aristokrat
ya da aile yesi derhal srgn ediliyor veya ldrlyordu.

320 -

323 -

ktidar / F: 21

Bylece van sarayda kt giysiler iinde a karnla aylak aylak dolayor, kendisini grdklerinde kaba davranan Shuisky ailesinden saklanyordu. Baz gnler
onu arayp bulur, kraliyet cppesini giydi rr' eline asasn verip tahta karrlard, krallk iddialaryla alay etmeye y 0' nelik bir hakaretti bu. Sonra da onu kovarlard. Bir
gn birka tanesi Rus kilisesinin ba Metropolitan saray iinde kovalad ve adan1

. nm odasna snd; ocuk korku iinde Shuiskylerin ieri girip hasretler yadrmalarn ve Metropolitan acmaszca dvmelerini izledi.
jvann sarayda bir arkada vard. Kendisini rahatlatp tavsiyeler- jg bulunan Vorontsov adl aristokrat. Ama bir gn o, Vorontsov ve ye
Metropolitan sarayn yemekhanesinde konuurlarken birka Shu- j Sl<y ieri dald, Vorontsovu dvd, cppesini paralayarak Metropolitan! aalad. Sonra
Vorontsovu Moskovadan kovdu.
Btn bunlar olurken van kat sessizliini srdryordu. Aristokratlara gre planlar ie yaramt: Delikanl korkak ve itaatkr bir aptal olmutu. Artk ona
anrmayabilirler, hatta rahat bile brakabilirlerdi. /\ncak 29 Aralk 1543te artk on nde olan van, Prens Andrei Shu- iskynin odasna gelmesini istedi. Prens
geldiinde oda saray muhafzlaryla doluydu. Gen van parman Andreiye uzatp muhafzlarna onu tutuklamalarn ve ldrp cesedini kpeklere atmalarn
emretti. Sonraki birka gn iinde van, Andreinin btn yakn arkadalarn tutuklatp srgne gnderdi. Bu ani gzpeklik karsnda hazrlksz yakalanan
aristokratlar, onlarca yllk iktidarn garanti altna alacak tek bir hzl ve cesur hareketi uygulamak iin be yl boyunca planlar yapp bekleyen gelecein Korkun
van karsnda lmcl bir korku duyuyorlard artk.
HUH SAENGN HKYES Namsor Vadisindeki sazdan yaplma sade kulbede yoksul bir ift yayordu, Bay ve Bayan Huh Saeng. Koca yedi yldr kendini ieri kapam, yalnzca souk
odasnda kitap okuyordu... Bir gn kars gzyalar iinde unlar syledi: "Buraya bak, benim iyi adamm! Btn o kitaplar okumann ne anlam var? Ben genliimi baka insanlar iin
amar ykamak ve diki dikmekle geirdim, ama benim giyecek yedek bir etek ya da ceketim yok ve gndr bir ey yemedim. Karnm a ve yorum. Artk dayanamyorum!" Bu
szleri duyan orta yal alim kitabn kapatt... ayaa kalkt ve... tek bir sz bile sylemeden dar kt... ehrin merkezine gelince yolda bir adam durdurdu. "Merhaba dostum! Bu
kasabann en zengin adam kim?" diye sordu. "Zavall kyl! Milyoner Byon-ssiyi tanmyor musun? Parlak atl, on iki kaps bulunan evi u tarafta." Huh Saeng zengin adamn evine
doru gitti. Byk kapdan girerek konuk
odasnn kapsn at ve ev sahibine hitaben unlar syledi: Ticarete balamam iin 10.000 yang sermayeye ihtiyacm var ve bana bu paray bor vermenizi istiyorum." "Peki efendim,
paray nereye gndereyim?" "Ansong pazarna, komisyoncu adna." "Peki efendim Ansong pazarnda en byk komisyon iini yapan Kime gndereceim. Paray oradan alacaksnz."
"Hoakaln, efendim." Huh Saeng gittikten sonra odadaki dier konuklar Byon-ssiye neden dilenciye benzeyen ve soyadn bilmedii bir yabancya bu kadar p ara verdiini sordular. Zengin
adam yznde muzaffer bir tavrla yle yantlad: "Paavralar iinde olsa da, bor istemeye gelen sradan bir adamn yapaca gibi utan ve aalk duygusu gstermedi. Bu adam ya deli
ya da i kurmada kendine gveniyor. Cretkr bakma ve tok sesine baklrsa, gvenime layk, srad ve insanst beyne sahip biri. Ben paray ve insanlar bilirim. Para ounlukla bir
adam kltr, ama bunun gibi biri byk para yapar. Byk bir adamn byk bir i kurmasna yardm ettiim iin ancak memnun olabilirim."
Kraliyet Saraylarnn Perde Arkas, Ha Tae-Hung, 1983

Yorum
Dnya aristokratlarla doludur, sizi kmseyen, hrsnzdan korkan ve klen g alanlarn kskan bir biimde savunan adamlar. Otoritenizi kurmanz ve sayg
grmeniz gerekir, ama aristokratlar artan cesaretinizi grdkleri an size engel olmaya alacaklardr. vann durumu karlama biimi sessiz kalp ne hrs, ne de
memnuniyetsizlik gstermekti. Bekledi ve zaman gelince saray muhafzlarn kendi yanna ekti. Muhafzlar zalim Shuiskyden nefret etmeye balamlard. vann
plann kabul ettirdikten sonra bir ylann hzyla hareket edip Andreiyi hedef gsterdi ve ona tepkide bulunma zaman vermedi.

Aristokratla grme masasna oturmaya kalkrsanz onun ii n frsatlar yaratm olursunuz. Uzlama sizi paralamak iin ihtiya duyduu dayana salar ona.
Tartma ya da uyar olmakszn ani cesurca hareket btn dayanaklar ortadan kaldrr ve yetkinizi oluturur. phe duyanlar ve kmseyenleri korkutursunuz;
cesaret gsterenlere hayranlk duyan ve onlar venlerin gvenini kazanrsnz.
OCUK VE ISIRGAN OTU pafede oynayan bir ocuu srgan otu yakar. ocuk eve annesine koar, ota yalnzca dokunduunu ve onun kendisini srdn syler. "seni yakmasnn nedeni
ona dokunmand, yavrum; bir dahaki sefere onu skca yakala, bir zarar vermeyecektir."
Ne yapyorsanz cesurca yapn.
Masallar, Ezop, VI. Yzyl

nc Uyma
Yirmi iki yandaki Pietro Aretino varlkl bir Roma ailesinin yannda a1 yama olarak alyordu. Bir yazar olup dnyaya adn du yurma tutkusu vard, ama
yalnzca bir uak olan birisi byle bir hayali nasl gerekletirebilirdi?
1

yl Papa X. Leoya Portekiz kralndan bir eli geldi. Eli yannda

ok

sayda hediye getirmiti ve bunlarn en gze arpan imparatorluk zamanndan bu yana

Romada ilk kez grlen bir fildi. Papa bu file bayld ve ona her trl zeni gsterip bakclar tuttu. Ama gsterdii sevgi ve zene ramen Hanno adl fil
lmcl bir hastala yakaland. Doktorlar ard, onlar file iki yz yirmi be kiloluk mshil verdiler, ama bir ie yaramad. Hayvan ld ve papa yasa girdi.
Kendini rahatlatmak iin nl ressam Raphaeli ard ve Hannonun mezarnn zerine gerek boyutlarda bir resmini yapmasn ve zerine unlar
yazmasn istedi: "Doann aldn Raphael sanatyla yeniden meydana getirdi."
Sonraki birka gn iinde neeli kahkaha ve glmelere neden 0|an bir bror dolat Roma iinde. Bal "Fil Hannonun Vasiyeti, iinde unlar yazlyd:
"Vrisim Kardinal Santa Crocea dizlerimi yakyorum, bylece benim diz kmemi taklit edebilir... vrisim Kar dinal Santi Ouattroya enelerimi brakyorum, bylece
sann gelirleri-

daha kolay yutabilir... Kardinal Mediciye kulaklarm brakyorum, ylece herkesin ne yaptn duyabilir..." Fil ehvet dknlyle ta- n'nan Kardinal

Grassiye de anatomisinin en uygun olan ar byk Aasm brakmt.

simsiz bror devam ediyor, papa dahil Romadaki hibir nly atlamyordu.
Her birini en zayf yerlerinden yakalamt. Bror u ms ra larla sona eriyordu:
"Aretinonun arkadanz olmasn salayn/nk ' sahip olunacak en kt
dmandr./ Yalnzca szleri yce papay m ah vedebilir./Bu yzden Tanr herkesi
onun szlerinden korusun."
AKTA NASIL ZAFER KAZANILIR Kalbini etkileyenleri dnnce ekingen bir insan
olduunu farkettim. Bu zellik bir kentsoyluyu etkileyebilir, ama dnyadaki kadnlara baka
silahlarla saldrmalsn... Sana kadnlar adna sylyorum: Biraz sert bir dokunuu ok
fazla dncelilie tercih etmeyecek hibir kadn yoktur. Erkekler acemice davranarak
erdemin kazandrdndan daha fazla kalbi kaybederler. Bir sevgili ne kadar ekingenlik
gsterirse onu tevik etmek gururumuzu o derece ilgilendirir; direncimiz iin ne kadar
sayg duyarsa ondan o kadar sayg bekleriz. Siz erkeklere memnuniyetle unu syleriz:
"Ah, tanr akna bizi o kadar erdemli sanmayn; bizi ok fazla erdemli olmaya
zorluyorsunuz..." Srekli olarak kendimize sevilme izni verdiimizi saklamaya alrz. Bir
kadn, yalnzca iddet trlerine veya srprize teslim olduunu syleyecek bir pozisyona
koy; onu hafife almadna ikna et ve ben onun yerine cevap vereyim... Biraz daha cesur
-

320 -

olursan ikiniz de rahat edersiniz. M. de la Rochefoucauldun ksa sre nce sana ne

dediini hatrlyor musun? "k olan mantkl bir adam lgn gibi davranabilir, ama asla
bir aptal gibi davranmamaldr."
Ninon de Lenclosun Hayat, Mektuplar ve Epikrc Felsefesi, Ninon de Lenclos, 16201705

Yorum
Yoksul bir ayakkabcnn olu ve bir uak olan Aretino ksa bir brorle ne
kavumutu. Romadaki herkes bu cesur gen adamn kim olduunu renmeye
alyordu. Cesaretinden etkilenen papa bile onu arayp bulmu ve papalk
hizmetinde bir i vermiti ona. Yllar iinde "Prenslerin Krbac" olarak tannd ve
yakc dili Fransa kralnda 11 Hasburg imparatoruna kadar herkesin sayg ve
korkusunu kazand.
Aretino stratejisi basittir: Hazreti Davud kadar kk ve belirsiz 0' duunuzda
saldracak bir Goliath bulmalsnz. Hedef ne kadar by u iursa o kadar ok dikkat
ekersiniz. Saldr ne kadar cesurcaysa kabalktan o kadar ayrlrsnz ve o
kadar hayranlk kazanrsnz. Top- l[T cesur dnceler tayan ama onlar
-

325 -

ktidar / F: 21

yazp bastrmaya cesaret demeyenlerle dolu. Halkn duygularn seslendirin,

paylalan duygu- l&rn ifadesi her zaman etkileyicidir. Mmkn olan en gze
arpan hedefi sein ve en cesur atnz yapn. Dnya gsterinin tadn karaaktr ve mazlumu -ki bu sizsiniz- hret ve gle onurlandracaktr.

GCN ANAHTARLARI
oumuz ekingenizdir. Gerilim ve atmadan kanmak, herkes
tarafndan sevilmek isteriz. Cesur bir hareketi dnebiliriz, ama en der olarak
hayata geiririz. Her zamanki yerimizden teye gemeye cesaret edersek
sonulardan, bakalarnn hakkmzda ne dneceinden, douracamz
dmanlktan korkarz.
ekingenliimizi dierleri iin duyulan bir endie, onlar incitmemek ya da
gcendirmemek arzusu olarak gizlesek de aslnda tersi dorudur; gerekte
kendi kendimizle ar ilgiliyizdir, bakalarnn bizi nasl algladn dnp
kayglanrz. te yandan cesaret da yneliktir ve ou kez insanlarn

kendilerini daha rahat hissetmelerini salar, nk daha az utanga ve daha az

bastrlmtr.
Bu en ak olarak batan karmada grlebilir. Btn nl apknlar
yzszlkle baarl olmulardr. Kazanovann cesareti arzu ettii kadna
cretkr yaklamnda veya ona iltifat etmek iin kulland pervasz szlerinde
deildir; bu cesaret kendini kadna tamamen teslim edebilme ve onun iin her
eyi yapabileceine, hatta bazen yapt gibi hayatn bile tehlikeye
atabileceine inandrma yeteneindedir. ^ylesine youn biimde dikkatini
verdii kadn onun kendisinden ^bir ey saklamadna inanyordu. Bu,
iltifattan daha fazla okamaktadr kadnn gururunu. Batan karmann hibir
noktasnda te- reddt ya da phe gstermez, nk yle bir ey hissetmez.

Batan karlmann ekiciliinin bir ksm, bize bir girdabn iine ekildiimizi,
geici olarak kendimizin ve hayatlarmza nfuz eden ? uPhelerin dna ktmz
hissettirmesindedir. Batan karan kii ereddt ettii an by bozulur, nk srecin,
bizi batan karmak

iin gsterilen bilinli abann, kardakinin utangalnn farkna v ar rz, Cesaret dikkati da evirir ve yanlsamay canl tutar. Hibir zam 9' sknt ya da utanmaya
neden olmaz. Bylece biz de cesurlara hayrar oluruz ve onlarn evresinde olmay tercih ederiz, nk onlarn kenef ne gvenleri bizi etkiler, bizi iten hissetme ve
dnme alannn d, na karr.
ok az kii cesur doar. Napoleonun bile bu nitelii sava a|a nnda edinmesi gerekmiti, bunun lm kalm meselesi olduunu biliyordu. Sosyal ortamlarda skntl
ve ekingendi, ama bunun stesin- den geldi ve hayatnn her blmnde cesur davrand, nk inanl- maz gcn, insan kelimenin tam anlamyla nasl byttn
(Napoleon gibi aslnda dikkati ekecek derecede kk olan birini bile) grmt. Bu deiimi Korkun vanda da gryoruz: Zararsz ocuk yalnzca parmann bir
iaretiyle cesur bir harekete girierek birdenbire yetkisini kullanan gl bir gen adama dnmt.
Siz de cesaretinizi pratik yaparak gelitirmelisiniz. Balanacak en iyi yer hassas grmeler dnyas, zellikle fiyatnz belirlemenizin is tendii tartmalardr. ok
az isteyerek kendimizi ne kadar sk aalarz. Christopher Columbus spanya sarayndan Amerikaya gidii iin mali destek vermesini istediinde lgnlk derecesinde
yksek bir talepte bulunmu ve "Okyanuslarn Ulu Amirali" adn almt. Saray istedii bedeli kabul etti. stedii kadar para eline geti, kendisine saygl davranlmasn
istedi ve sayg grd. Henry Kissinger da grmelerde cesur taleplerin azar azar tavizlerde bulunup dier tarafla orta yolda bulumaktan daha iyi olduunu biliyordu. O
halde deerinizi yksek belirleyin ve Kont Lustigin yapt gibi daha da yksee karn.
unu anlamalsnz: Eer cesaret doal deilse ekingenlik de deildir. Kazanlm bir alkanlktr, atmadan kanmak iin isteye rek seilmitir. Eer ekingenlik
sizi ele geirmise kklerini kazyn. Cretkr bir hareketin sonularndan korkunuz gerek boyutlarndan daha byktr ve aslnda ekingenliin sonular ok daha
ktdr. Deeriniz der ve kendi kendini besleyen bir phe ve felaket dngs yaratrsnz. unu unutmayn: Gzpek bir hareket daha

fazla

ve daha byk bir

gzpeklikle gizlenebilir, hatta dzeltilebilir.

maj: Aslan ve Tavan. Aslan yolunda hi boluk brakmaz, hareketleri ok abuktur, eneleri ok hzl ve gldr. rkek tavan tehlikeden kamak iin her eyi

yapar, ama geri ekilip kama tela iinde tuzaa yakalanr, pat diye dmann eneleri arama der.
Otorite: Talih bir kadn gibidir, eer onu fethetmek istiyorsa- nlz bunu zorla yapmanz gerektiini, tezcanl olmann tedbirli olmaktan ok daha iyi olduunu
dnyorum; talihin kendini soukkanllkla ilerleyenden ok, cesura teslim etmek istedii grlecektir. Ve bu nedenle, tpk bir kadn gibi genlerin arkada
olacaktr, nk onlar daha az dikkatli, atelidirler ve ona daha byk bir cesaretle hkim olurlar (Niccolo Machiavelli, 1469-1527).
Cesaret hibir zaman her hareketinizin ardndaki strateji olmamaldr. Bu bir taktik aracdr, doru anda kullanlmaldr. leriyi dnp planlayn ve son etkenin size
baary getirecek olan cesur hareketiniz olmasn salayn. Baka bir deyile, cesaret renilmi bir tepki oldu u iin ayn zamanda kontrol etmeyi ve isteinize bal
olarak kullanmay rendiiniz bir tepkidir. Hayat yalnzca cesaretle silahlanm olarak geirmek yorucu ve ldrcdr. Cesaretlerini kontrol edemeyenler tarafndan
kantland zere ok fazla insan kzdrabilirsiniz. Bu insanlardan biri Lola Montezdi; gzpeklii ona zaferler kazandr d ve Bavyera kraln batan karmasn salad.
Ama cesaretini diz- ginleyemedii iin kne de neden oldu, Bavyerada, ngilterede ve gittii her yerde. Cesaret ve zalimlik, hatta delilik arasndaki snr at.
Korkun van da ayn kaderi paylat. Cesaretin gc kendisine baary getirince ona bal kald, hem de hayat boyu sren iddet ve sadizm noktasna varana kadar.
Cesaretin ne zaman uygun olduu- nu> ne zaman olmadn ayrt edebilme yeteneini kaybetti.
ekingenliin g alannda yeri yoktur; bununla birlikte, yleymi 9'bi yaparak ondan yararlanabilirsiniz. Kukusuz bu noktada artk o e- ^ in9enlik deil, gl bir
silahtr: Daha sonra cesurca daha iyi bir darbe Girmek iin utangalk gsterinizle insanlar tuzaa ekebilirsiniz.

YASA 29

fsle yazk ki, geminin sahibi zengin hukuku Francisco Fernandez de Enciso kaak yolcuyu duyunca kplere bindi ve Balboann karla ma kan ilk adaya
braklmasn emretti. Fakat onlar bir ada bulama- |j an Enciso kurtarmaya gittii smrgenin terkedildii haberini ald. 0U Balboa iin bir frsatt. Denizcilere Panamaya
daha nce yapt seyahatleri ve blgedeki altnla ilgili sylentileri anlatt. Heyecanl de-

j|er Encisoyu Balboann hayatn balamaya ve Panamada bir smrge

nizC

kurmaya ikna ettiler. Haftalar sonra ilk yerleim blgelerine parien" adn verdiler.
Darienin ilk valisi Encisoydu, fakat Balboa bakalarnn inisiyatifi almalarna izin veremezdi. Denizciler arasnda Encisoya kar bir kampanya dzenledi ve

HER EY SONUNA KADAR PLANLAYIN

sonunda vali olarak kendisini tercih ettiklerini aka belirtti. Enciso hayat iin endieye kaplarak spanyaya
kat. Aylar sonra spanya Krallnn bir temsilcisi Darienin yeni, resmi valisi olarak atandn bildirmek
zere gelince geri evrildi. spanyaya geri dnnde denizde bouldu; boulmas kazayd, fakat spanyol
yasalarna gre Balboa valiyi ldrtm ve mevkisini ele geirmiti.

HKM

Balboann kabadayl kendisini daha nce belalardan kurtarmt, ama imdi zenginlik ve hret

Son her eydir. Her eyi sonuna kadar planlayn, btn olas sonular,

umutlar suya dm grnyordu. Eer bulursa El Doradoda hak iddia edebilmesi iin spanya kralnn

engelleri, sk almanz tersine evirip btn zaferi dierlerine veren

onayna ihtiya duyacakt, ki bir kanun kaa olarak bu onay asla alamazd. Geriye tek bir zm

talihsizlikleri hesaba katn. Sonuna kadar plan yaptnzda artlarn etkisi

kalyordu. Panamal kzlderililer Bal- boaya Orta Amerika berzahnn dier yannda byk bir okyanus ol-

altnda kalmazsnz ve ne zaman duracanz bilirsiniz. Talihinize yumuak bir

duunu ve bu bat sahili boyunca gneye inerek, kulana "Biru" gibi gelen bir ismi olan muhteem bir altn

ekilde rehberlik edin ve ileriyi dnerek geleceinizi belirlemesine yardmc

lkesine ulaacan sylemilerdi. Balboa tehlikeli Panama ormanlarn geip ayaklarn bu yeni okyanusa

olun.

sokan ilk AvrupalI olmaya karar verdi. Oradan El Doradoya gidebilirdi. Eer bunu spanyann adna yaparsa
kraln sonsuz minnetini kazanr ve idam cezasnn ertelenmesini garanti altna alm olurdu, ancak spanyol

YASAYI NEMEK
1510 ylnda bir gemi Hispaniola (imdiki Haiti ve Dominik Cumhuriyeti)
Adasndan ayrlp Venezellaya doru yola kt. Orada kuatma altndaki spanyol
smrgesini kurtaracakt. Limann birka mil tesinde kaak bir yolcu erzak
sandndan dar kt. Altn aramak iin Yeni Dnyaya gelip borca battktan sonra
sandn iine saklanarak alacakllarndan kaan soylu bir spanyol olan Vasco
Nunez de Balboayd bu.
Columbus yolculuundan muhteem ama henz kefedilmemi El Dorado
- 338 Krallna ait hikyelerle Ispanyaya dndnden beri Bal- boa altnlara kafasn

takmt. Columbusun altn lkesini bulmak iin yola kan ilk maceraclardan biriydi,
gzpeklii ve tek amal i' uyla altn bulacak olann kendisi olacana balangta
karar-vermi* ti. Artk alacakllarndan da kurtulduuna gre kendisini hibir ey
duramazd.

yetkililer kendisini tutuklamak zere gelmeden n- ce harekete gemeliydi.

Balboa 1513te 190 askerle birlikte yola koyuldu. Berzahn yar yolunda (berzah o noktada doksan mil
geniliindeydi) geriye yalnz- Ca altm asker kalm, tekiler zorlu artlara dayanamamt, kan

emen bcekler, sele neden olan yamurlar, ate. Sonunda bir dav tepesinden bakan
Balboa, Pasifik Okyanusunu gren ilk Avrupai ^ du. Gnler sonra elinde Castile
sancayla bu sulara girip btn de nizleri, karalar ve adalaryla spanya Krallna ait
olduunu ilan etti
Blgedeki kzlderililer Balboay daha nce hi grmedii trd altnlar,
mcevherler ve deerli incilerle selamladlar. Bunlarn nere den geldiini sorduunda
kzlderililer gneyi, nkalarn topraklarm iaret ettiler. Ama Balboann yalnzca birka
askeri kalmt. imdili Dariene geri dnp altn ve mcevherleri iyi niyetinin bir
gstergesi olarak spanyaya gndermeye ve El Doradonun fethi iin kendisine
yardm etmek zere byk bir ordu istemeye karar verdi.
Balboann berzah cesurca geii, bat okyanusunu kefi ve El Do- radoy
fethetme planlaryla ilgili haberler spanyaya ulatnda eski sulu bir kahraman
haline geldi. Derhal yeni topraklarn valisi ilan edildi, Fakat kral ve kralie onun
kefiyle ilgili bir ey duymadan nce Bal- boay cinayetten tutuklayp smrgenin
ynetimini ele almak zere Pedro Arias Davila, "Pedrarias" adnda bir adamn
komutasnda bir dzine gemi gndermiti. Pedrarias, Panamaya varana dek
Balboann affedildiini ve eski kanun kaayla valilii paylamas gerektiini rendi.
Balboa yine de huzursuzluk hissediyordu. Altn onun hayaliydi, El Dorado tek
arzusuydu. Altnn peinde birok kez lmle burun buruna gelmiti, bu zenginlik ve
hreti yeni gelen biriyle paylamak dayanlmaz olacakt. Pedrariasn kskan,
huysuz bir adam olup durumdan ayn derecede honutsuz olduunu da renmiti.
Balboa iin tek zm gemi inas malzemeleri ve aralarn tayan daha geni bir
orduyla berzah bir kez daha gemeyi nererek inisiyatifi ele almakt. Pasifik sahiline
vardktan sonra nkalar fethedecei bir donanma yapabilirdi. Pedrarias artc bir
ekilde bu plan kabul etti, belki de asla ie yaramayacan sezmiti. Bu ikinci
yolculukta yzlerce insan ld ve tadklar kereste iddetli yamurda rd. Balboa
her zamanki gibi yine ylmamt, dnyadaki hibir g plann bozamazd. Pasifike
varnca yeni kereste iin aalar kesmeye balad. Fakat geriye kalan adam says
bir istila iin ok az ve ok zayft. Balboa b,r kez daha Dariene geri dnd.

T
pedrarias her ihtimale kar yeni bir plan tartmak iin Balboay jgvet
etmiti ve yerleim blgesinin eteklerinde kif Francisco Pizar- r0yla karlat.
Pizarro berzah ilk geiinde Balboaya elik eden es- . jjj r arkadayd. Ama bu
karlama bir tuzakt. Yz askere nderlik

j n Pizarro eski arkadan

eC 6

kuatmaya ald, tutuklad ve Pedrariasa teslim etti. Pedrarias, Balboay isyan

suuyla yarglad. Birka gn
uuruldu. Yllar

ra Balboa ve en gvendii takipilerinin kafalar

son

ra Pizarronun kendisi Peruya ulat ve Balboann yaptklar

son

unutuldu.
Varolan ann tesini dnebilen ve hissedebilen ok az insan vardr, onlar da istisnadr.
Cari von Clausevvitz, 1780-1831 Dndnz her neyse sonuna kadar bakn. Tanr sklkla
insana mutluluu bir an iin gsterir, ardndan onu tamamen mahveder.
Tarihler, Herodotus, M.. V. Yzyl

Yorum
ou insan mantndan ok duygularyla hareket eder. Planlar belirsizdir ve
engelle karlatklarnda ilerinden geldii gibi davranrlar. Ne var ki, doalama
sizi yalnzca bir sonraki krize kadar tar ve hibir zaman birka adm ileriyi
dnp ileri sonuna kadar planlamann yerine gemez.
Balboann hret ve zenginlik hayali ve bunlara ulamak iin ak seik
dnlmemi bir plan vard. Fakat yapt iler, Pasifiki kefi byk lde
unutuldu, nk g dnyasnda en byk gnah olan eyi yapt: Yar yola
kadar gitti, dierlerinin gemesi iin kapy ak brakt. Gerek g sahibi
adamn tehlikeleri uzaktan grecek saduyulardr; fetihten pay almak isteyen
rakiplerinin "altn" szcn duyunca tepede umaya balayan akbabalar halini
alacan bilmesi ge- rekirdi. nkalar hakkndaki bilgisini Peruyu fethedene kadar
gizli tut-

ma

lyd. Ancak o zaman zenginlii ve kellesi garanti altna alnrd.

Pe

drarias sahneye ktnda onu ldrmek ya da hapse attrmak ve Peruyu

fethetmek iin getirdii ordunun kontroln ele almak iin bir

plan yapard. Ancak hep duygusal olarak hareket edip hi eriyj nmeyen
Balboa o ana kilitlenmiti.
Kr ve hreti bakalar elde edecekse dnyadaki en byk h yali kurmann ne
anlam var? Belirsiz, ak ulu bir hayal iin asla ke|' lenizden olmayn, her eyi
sonuna kadar planlayn.

340 -

K KURBAA
ki kurbaa ayn glde yayordu. Gl yaz gneinin altnda kurumaya balaynca birlikte
baka bir gl aramaya baladlar. Yolda bol suyla dolu derin bir kuyuya rastladlar,
kurbaalardan biri dierine, "Hadi aaya inelim, bu kuyu evimiz olsun, bize hem
barnak, hem de yiyecek salar," dedi. Dieri byk bir ihtiyatla cevap verdi."Ama diyelim
ki, sudan memnun kalmadk, bu kadar derinden nasl kacaz dar?" Sonucunu
dnmeden hibir ey yapmayn.
Ezop Masallar, M.. VI. Yzyl

YASAYA UYMAK
1863te Prusyann nde gelen isimlerinden Otto von Bismarck Avrupadaki g
dalmnn o zamanki durumunu gsteren satran tahtasn inceledi. Ba oyuncular
ngiltere, Fransa ve Avusturyayd. Prusyann kendisi Alman Federasyonunun
mttefiki olan birka eyaletten biriydi. Federasyonun en baskn lkelerinden biri olan
Avusturya dier Alman eyaletlerinin zayf, blnm ve itaatkr olmasna dikkat
ediyordu. Bismarck, Prusyann kaderinde Avusturyann ua olmaktan ok daha
byk eylerin olduuna inanyordu.
Bismarck oyunu byle oynuyordu. lk hamlesi eskiden Prusya topra olan
Schlesvvig-Holstein geri almak iin zayf durumdaki Danimarkayla savaa girmekti.
Prusyann bu bamszlk grlemelerinin Fransa ve ngiltereyi endielendireceini
biliyordu, bu yzden Schles- vvig-Holsteinn onlarn yararna aldn iddia ederek
Avusturyann desteini salad. Savaa karar verildikten birka ay sonra Bismarck
yeni ele geirilen yerlerin Prusyann bir paras olmasn talep

e 1

Kukusuz

AvusturyalIlar byk bir fkeye kapldlar, ama uzlap saland: nce Prusyaya
Schlesvvigi vermeyi kabul ettiler ve o y1

, je daha sonra Holstein sattlar. Dnya Avusturyann zayflayp

]S

yann

glenmekte olduunu grmeye balad.

gismarekm sonraki hareketi en cesur hamlesiydi. 1866da Prus- l< ral William

Alman Federasyonundan ekilmeye ve bunu yaparn Avusturyayla savaa

girmeye ikna etti. Kraln kars, olu prens ve dier Alman krallklarnn prensleri
byle bir savaa iddetle kar ktlar Fakat ylmayan Bismarck onlar savamaya
zorlamay baard ve Prusyann stn ordusu ksa sren Yedi Hafta Savanda
AvusturyalIm yendi. Kral ve PrusyalI generaller Viyanaya yrmeyi, Avusturyadan olabildiince ok toprak almay istediler. Ancak Bismarck onla r durdurdu,
bu kez o bar yanls gibi grnyordu. Sonuta Avusturyayla Prusya ve dier

341 -

Alman eyaletlerine tam zerklik veren bir anlama imzalay baard. Prusyay
Almanya iindeki hkim g olarak ilan edip yeni kurulan Kuzey Alman
Konfederasyonunun bana getirdi.
Fransz ve ngilizler, Bismarck Hun mparatorluunun hkmdar Attilayla
karlatrmaya ve btn Avrupa zerinde tasarlarnn olmasndan korkmaya
balamlard. Fethetmeye balad m nerede duraca bilinmiyordu. Ve gerekten
Bismarck yl sonra Fransayla savaa yol at. nce Fransann Belikay
ynetmesine izin vermi gibi grnd, sonra son anda kararn deitirdi. Kedi fare
oyunu oynayarak Fransz imparatoru III. Napoleonu ileden kard ve kendi
kraln Franszlara kar kkrtt. 1870 ylnda sava ktnda buna kimse
armamt. Yeni kurulan Alman Federasyonu Fransayla savaa byk bir
cokuyla katld; Prusyann askeri donanm ve mttefikleri dman ordusunu birka ay iinde yok etti. Bismarck herhangi bir Fransz topran almaya kar ksa
da generaller Alsace-Lorrainein federasyonun bir paras olmasna ikna ettiler
onu.
Artk btn Avrupa, Bismarck tarafndan ynetilen PrusyalI canann bir sonraki
hareketinden

korkuyordu.

Gerekten

bir

yl

sonra

Bismarck,

Alman

mparatorluunu kurdu ve Prusya kral yeni ta giyen 'mparator ve kendisi de

prens oldu. Ama sonra garip bir ey oldu. Bismarck artk baka bir sava
balatmyordu. Ve dier AvrupalI gler aka ktalarda smrgeleri iin topraklar
ele geirirken o Almancn smrge edinmesini nemli lde snrlad. Almanya
iin daha

342 -

fazla toprak deil, daha fazla gvenlik istiyordu. Hayatnn geri kal n Avrupada bar
srdrmek iin mcadele ederek geirdi. Herl^' deitiini, zaman iinde olgunlatn
sanyordu. unu anlayamy^ lard: Bu, balangtaki plannn son hamlesiydi.
KRAL, SUF VE CERRAH Antik alarda bir Tatar kral yannda
asillerle yry yapyordu. Yolun kenarnda duran bir abdal (gezgin bir sufi) onlara seslendi:
"Bana kim yz dinar verirse ona iyi tavsiyeler veririm." Kral durup, "Abdal, yz dinar edecek bu
tavsiye nedir?" diye sorar. "Efendimiz,'' der abdal. "Yz dinarn verilmesini emredin, tavsiyemi
syleyeyim." Kral olaanst bir ey duyacan sanarak syleneni yapar. Dervi yle der:
"Tavsiyem u: Sonunu dnmeden hibir eye balama." Bunun zerine asiler ve orada
bulunan herkes gler, abdaln paray nceden isteyerek aklllk ettiini sylerler. Ama kral
yle der: "Bu abdaln bana verdii gzel tavsiyeye glmeniz iin bir neden yok. Bir eyi
yapmadan nce iyi dnmemiz gerektiinin herkes farknda. Ama biz bunu srekli unutuyoruz
ve sonular ok kt oluyor.
Derviin tavsiyesini ok beendim."
Kral tavsiyeyi her zaman aklnda tutmaya karar verir. Bunun iin altnla duvarlara yazlmasn, hatta
gm tabana kaklmasn emreder. Ksa bir sre sonra bir komplocu kral ldrmek ister. Saray
cerrahna rvet olarak babakanlk sz vererek kraln koluna zehirli bir neter vurmasn ister.
Kraln kannn bir ksmn aktma zaman gelince kann iine akmas iin gm kap yerletirilir.
Cerrah birden kabn zerinde yazl olan eye dikkat eder: "Sonucunu dnmeden hibir ie
balama." Ancak o zaman komplocunun kral olursa kendisini hemen ldrteceini ve bylece
anlamaya uymak zorunda kalmayacan farkeder. Kral cerrahn titrediini grnce ne olduunu
sorar. Cerrah o anda gerei itiraf eder. Komplocu yakalanr; kral abdaln tavsiyesini verdii srada
orada bulunan herkesi artr. "Dervie hl glyor musunuz?"
Hayaller Kervan, dris ah, 1968

Yorum
ou insann saldry brakmay hibir zaman renmemesini! 1 basit bir nedeni vardr.
Hedefleri iin somut bir ideal oluturmazlar. ^ ' - zafere ulatktan sonra daha fazlasn
isterler. Durmak -bir hedefi alamak ve ona bal kalmak- neredeyse insana ait olmayan
bir
1

gibidir; fakat hibir ey gcn devamnda ondan daha fazla ? ernli deildir.

Zaferlerinde ok fazla ileri giden kii kanlmaz olarak pie y 0' aan b'r teP^'
yaratr. Tek zm uzun vadeli bir plan yapmaktr. Gelecei bulutlarn arasndan
bakp her eyin sonunu gren Q|jmpus Dandaki tanrlar kadar byk bir
aklkla grn.

343 -

politikadaki kariyerinin bandan itibaren Bismarckn tek bir ama c vard: Prusya
tarafndan idare edilen bamsz bir Alman devleti. Da- pjparkayla sava toprak elde
etmek iin deil, Prusya milliyetiliini harekete geirip lkeyi birletirmek iin balatmt.
Avusturyayla ise yalnzca Prusyann bamszln elde etmek iin savamt. (Bu nedenle Avusturya topraklarn ele geirmeyi reddetmiti.) Ve Fransayla sava da ortak bir

dmana kar Alman Kralln birletirmek ve bylece birleik Almanyann oluumuna

hazrlamak iin kkrtmt.
Bu baarldktan sonra Bismarck durdu. Zaferin akln bandan almasna asla izin
vermedi, daha fazlasn isteyen an seslerine asla aldrmad. Dizginleri skca elinde tuttu
ve generaller veya kral ya da Prusya halk daha fazla fetih istediinde onlar durdurdu.
Hibir ey bu yaratmn gzelliini bozmayacakt, zellikle de etrafndakileri dikkatle
planlad sonu gemek iin itekleyen sahte sevin.
Deneyimler gstermektedir ki, eer kii stlenilmesi gereken tasarlar uzaktan ngrrse onlar
gerekletirme an gelince hzla
hareket eder.
Kardinal Richelieu, 1585-1642

GCN ANAHTARLAR

Eski Yunan kozmolojisine gre tanrlarn gelecei tam olarak grdkleri dnlr.
Gerekleecek olan eyleri en kk ayrntlarna ^ adar grrler. Onlara gre insanlar o
ann ve duygularnn iinde sk- S'P kalm, yakn tehlikelerin tesini gremeyen kader
kurbanlardr. Vsa Odysseus gibi o ann tesine bakp birka adm sonrasn plan'aVabilen kahramanlar kadere meydan okuyor, gelecei belirlemede
tanrlara

Bu

olaylara olurken tepki verme eiliminin

karlatrma hl geerlidir, ileriyi dQ

yaklayor

gibidir.

stesinden gelme ve kendini geri adm

nebilen ve sabrla planlarn sonuca

atmak zere eiterek yakn grn

ulatranlar tanrsal bir gce s9 hip gibi

tesinde ekillenen daha geni eyleri

grnmektedirler.

hayal etme gcdr. ou insan gerekte

ou insan bu tr bir ngryle

plan

yapamayacak

kadar

amn

gelecein farknda olduklarna, ileriye

iine

dnk olarak dnp plan yaptklarna

skp kald iin az sayda kiinin sahip

inanrlar. Genellikle de yanlrlar; gerekte

olduu yakn tehlikele re ve zevklere

yaptklar

ey

aldrmama yetenei gce dnr. Bu,

olmasn

istedikleri

arzularna,

gelecein

haline

yenik

On yedinci yzylda yaayan ve

dmektir. Planlar belirsizdir, gereklik

yerine hayal glerine dayanr. leri

insanlarn

entrikalarna

sonuna kadar dndklerine inanabi-

ounlukla

baarsz

lirler, ama aslnda gerekte yalnzca

sezgileriyle gururlanan Fransz

mutlu sona odaklanrlar ve kendilerini

Kardinal de Retz bu olguyu analiz etti.

arzularnn gleriyle aldatrlar.

1651de

Fransz

ve

neden

olduklarna

monarisine

dair

^ars

nclk ettii bir isyan srasnda gen

Falcya geleceini soranlar, istemeden

gelecek
olaylara
dair
falcnn
sylediinden bin kat daha doru olan
kendi sezgilerini engellerler.
VValter Benjamin, 1892-1940

Kral XIV. Louis ve sarayn- dakiler

birdenbire

Parisi

terkedip

bakentin

dndaki bir saraya yer- letiler. Kraln

ihtilalin kalbine bu kadar yakn olmas
isyanclar

M.. 415te antik Yunan Sicilyaya

iin

byk

bir

ykt,

bu

nedenle derin bir nefes aldlar. Ama bu

saldrd. Seferlerinin kendilerine zenginlik,

g getireceine ve on alt yldr sren

daha sonra dlerine neden oldu,

Mora Yarmadas Savann kendileri iin

nk sarayn Parisin dnda olmas

ahane

ereceine

manevra yapacak ok geni bir alana

inanyorlard. Evden bu kadar uzak bir

sahip olmasn salamt. "nsanlarn

yeri istila etmenin tehlikelerini dnm-

patalarnn en sradan nedeni," diye

yorlard;

sahalarnda

yazyordu Kardinal de Retz daha sonra.

olduu iin SicilyalIlarn ok daha zorlu

"Varolan tehlikeden ok fazla korkmalar

bir ekilde savaacan ya da Atinann

ve

btn dmanlarnn kendilerine kar

korkmamalardr."

birleeceini

Uzaktaki,
byyen
tehlikeleri
ekillenirken grebilsek ne kadar ok
hatadan
kurtulabiliriz.
Kk
bir
tehlikeden kanrken daha byk bir
tehlikenin iine dtmz farketseydik
ka tane plan hemen brakrdk. Gcn
ou
yaptnz
eyde
deil,
yapmadklarnz- dadr, banz derde
sokmadan nce kandnz sabrsz ve
aptalca hareketler. Fiareket etmeden
nce etraflca dnn, belirsiz planlarn

bir

ekilde

arpma

veya

sona

kendi

savan

birka

cepheye yaylabileceini ve glerini ok

zayflatabileceini

ngrememilerdi.

Sicilya seferi btn zamanlarn en byk

uygarlnn ykmna neden olan tam bir
felaketti.
duygularyla

AtinalIlar

bu

felakete

srklenmilerdi,

mantklaryla deil. Yalnzca zafer ansn

grmlerdi, uzakta byyen tehlikeyi
deil.

345 -

uzaktaki

tehlikeden

yeterince

banz derde sokmalarna izin vermeyin.

Bunun istemediim sonular olacak m?
Yeni dmanlar kazanacak mym?
Baka biri almalarmdan faydalanacak
m? Mutsuz sonular mutlu olanlardan
ok daha fazladr, aklnzdaki mutlu
sonlardan etkilenmeyin.
1848 ylndaki Fransz seimleri,
dzen adam Louis-Adolphe Thi- ers ve
hakly kkrtan konumalar yapan
General Louis Eugene Ca- vaignac
arasndaki bir mcadeleye dnt.
Thiers bahsin yksek olduu yarta
umutsuzca geride olduunu farkedince
lgn gibi zm aramaya balad. Aklna
byk General Napoleonun yeeni ve

parlamentoda dk seviyede bir vekil

olan Louis Bonaparte geldi. Bu Bonaparte
biraz
geri
zekl
gibi
grnyordu, ama tek bana ad bile
9l bir hkmdar arayan lkede
seilmesini
salayabilirdi.
Thiersin
kuklas olabilir, sonra da sahneden
defedilebilirdi.
Plann
ilk
blm
mkemmel bir ekilde baarya ulat ve
Napoleon yksek bir oyla se- ildi.
Thiersin nceden grmedii sorun basit
bir geree dayanyor- du: Bu "geri
zekl" gerekte byk hrslar olan bir
adamd. yl snra parlamentoyu
datt, kendini imparator ilan etti ve
Fransay on Nkiz yl daha ynetti.

T
Son her eydir. hreti, paray, dl kimin aldn belirleyen h$ reketin
sonudur. Sonularnz ok ak olmaldr ve bunu srekli olar^ aklnzda
bulundurmalsnz. Ayn zamanda banzn stnde dn duran ve sizin

Sonucu

berrak

olarak

grnz,

biroklarnn

eylemlerini

baaryla

sonulandrmamalarnn birinci nedeni olan endie ve belirsizlikten kurtarm

olacaktr sizi. Sonucu grn ve sapmaya katlanmayn.

yarattnz eyden faydalanmaya alan akbabalar^ da farknda olmalsnz. Ve

yznden kaybettiklerinden daha az ey kaybeder. O halde bu yasa- n tersini

sizi doalama davranmaya yneltecek birok olas krizi de beklemesiniz.

dnmenin bir amac olamaz, nk gelecei dnp s0nuna kadar plan

Bismarck bu tehlikelerin stesinden geldi, nk sonuna kadar planlad, her trl

yapmay reddetmekle bir ey elde edilemez. Eer

krizde tarzndan vazge, medi ve hreti bakalarnn almasna izin vermedi

yeterince berrak ve uza dnrseniz gelecein belirsiz olduunu uyarlamaya

asla. Bir kez belirlenen amacna ulatktan sonra bir kamplumbaa gibi

ak olmanz gerektiini anlarsnz. Yalnzca ak bir he- jef sahibi olmak ve geni

kabuuna ekildi. Bu tr bir kendini kontrol tanrsaldr.

kapsaml bir plan yapmak size bu zgrl verir.

Birka adm nceden grdnz ve planlarnz sonuna dek yaptnzda

artk duygularnz veya doalama davranma arzunuz sizi kkrtamayacak.

maj: Olimpos Dandaki Tanrlar. Bulutlarn zerinden aadaki insanlarn davranlarna bakarak felaket ve trajediye dnen byk hayallerin sonunu
nceden gryorlar. Ve iinde bulunduumuz ann tesini gremeyiimize ve kendimizi nasl kandrdmza glyorlar.
Otorite: Hi ieriye girmemek dar kmaktan ne kadar kolay! (Montaigne, 1533-1592.)

Planlarnzn seenekler iermesi ve esnek olmas gerektii, stra- tejistler arasndaki bir kliedir. Bu kesinlikle dorudur. Eer bir plana smsk bal kalrsanz
talihinizdeki ani deiikliklerle baedemezsiniz. Gelecekteki olaslklar inceleyip hedefinize karar verdikten sonra seenekler yaratmal ve hedefinize doru yeni rotalara
ak olmalsnz.
Bununla birlikte ou insan ar planlama ve katlk yznden, belirsizlik ve karlat duruma kar doalama davranma eili^I

IYASAYA UYMAKCha-no-yu ("Scak ay Suyu") ad verilen Japon ay treninin kkleri ok eski zamanlara uzanrsa da, on altnc yzylda en iyi bilinen uygulaycs
Sen no Rikyuyla en zarif noktasna ulamtr. Rikyu soylu bir aileden gelmemesine ramen byk bir gce ulat, mparator Hideyoshinin en tercih ettii ay ustas,
estetik ve hatta politik konularda nemli bir danman haline geldi. Rikyuya gre baarnn srr doal grnmede ve kiinin almasnn ardndaki abay gizlemesinde
yatyordu.
Bir gn Rikyu ve olu ay treni iin bir tandnn evine gitti. 09' lu yolda ev sahibinin antika bahe kapsnn evin sanki doal bir uzants gibi grndn
syledi. "Ben yle dnmyorum," dedi baba s. "ok uzaklardaki bir da tapnandan getirilmi ve bu i i p $ fazla para harcanm gibi grnyor." Bu evin sahibi bir
kap 'n kadar aba harcadysa bu durum ay treninde de kendini gsteri

346 -

347 -

YASA 30
BAARILARINIZI FAZLA ABA HARCANMAMI GB GSTERN
HKM

Eylemleriniz doal ve kolaylkla yaplm gibi grnmelidir. Btn didinmeler, uygulamalar ve zekice hileler gizlenmelidir. Harekete geerken fazla aba
harcamyormu gibi grnn, sanki ok daha fazlasn yapabilirmisiniz gibi. Ne kadar ok altnz akla mak gibi gl arzudan kann; bu yalnzca soru
ortaya atar. Hilelerinizi hi kimseye retmeyin, yoksa size kar kullanlrlar.
gerekten de Sen no Rikyu kastsz olarak ortaya kan yapmack javram ve abaya katianamayarak ay treninden erken ayrlmak z0runda kalmt.
Bir baka akam Rikyu bir arkadann evinde ay ierken ev sa- ^jbi d ar kt, karanlkta bir el lambas kullanarak aatan bir limon Kesip i eri getirdi. Bu hareket
Rikyuyu bylemiti; ev sahibinin sunduu ey iin bir eniye ihtiyac vard ve bunu getirmek iin kendiliinden dar kmt. Fakat adam Osaka pirinli keki iin limon
teklif edince Rikyu adamn pahal ve az bulunur yiyecek iin aatan limon Kesmeyi batan beri planladn anlad. Jest artk doal gibi grnmyordu, ev sahibinin
kurnazln gstermenin bir yoluydu. Ne kadar ok abaladn kazayla gstermiti. Grdklerini yeterli bulan Rikyu kibarca keki reddedip izin istedi ve oradan ayrld.
mparator Hideyoshi bir keresinde ay treni iin Rikyuyu ziyaret etmeyi planlad. Gelmeden nceki akam kar yamaya balad. Hzl dnen Rikyu baheden
evine doru uzanan basamaklara tam olarak uyan yuvarlak yastklar dizdi. afaktan hemen nce kalktnda karn durduunu grd ve yastklar dikkatle kaldrd.
Hideyoshi geldiinde grnmn gzelliiyle bylendi; karla dolu olmayan yusyuvarlak basamaklar ve Rikyunun bunu baarma tarzna deil yalnzca kibar hareketin
kendisine dikkat ektiini farketti.
Sen no Rikyu ldkten sonra fikirlerinin ay seremonisinin uygulanmasna derin etkileri oldu. Gl mparator leyasunun olu Toku- gawa Shogun Yorinobu,
Rikyunun retilerinin rencisiydi. Bahesinde nl bir usta tarafndan yaplan bir fener vard ve Lord Sakai Ta- dakatsu bir gn onu grmeye gelip gelemeyeceini
sordu. Yorinobu eref duyacan syledi ve bahvanlarndan bu ziyaret iin her eyi dzene sokmalarn istedi. ay treninin kurallarn bilmeyen bu bah- ,vanlarta
fenerin ekilsiz olduunu, pencerelerinin o dnemin zevki ' |n ok kk olduunu dndler. Bir usta arp pencerelerini ^ilettirdiler. Lord Sakainin ziyaretinden
birka gn nce Yorinobu aneyi turlad. Deitirilmi pencereleri grnce fkeden deliye dn

klcn fenerin doal zarafetini bozan ve Lord Sakainin ziyaret V acm mahvedenlerin boynuna indirmeye hazrd.

Ama sakinleince aslnda iki fener alm olduunu ve kincisin- Kishu

Larmadan ortaya kar ve aba gsterilmeden meydana gelmi gibi ^nrd. Doa kendi kanunlar ve

Adasndaki bahesinde olduunu hatrlad. Byk masrafla girerek bir balina teknesi

sreleriyle bu tr eyler yarat-

ve en iyi denizcileri kiralayarak feneri iki g(j n iinde getirmelerini emretti, son derece

gerekiyordu. Ve bu etkiyi yaratmada harcanan aba gsterildiinde etki bozulmu oluyordu. Bahe kaps ok

zor bir iti bu. Ama deni2ci|er gece gndz krek ekerek ve ansn da yardmyla tam

uzaklardan getirilmi- tj limonun kesilmesi nceden tasarlanm gibi grnyordu.

or

du, fakat insanolunun bu etkiyi emek ve hnerle meydana getiresi

zamanncj yetitiler. Yorinobu keyifle bu fenerin birincisinden daha da muhteem

Sizin de baz etkiler brakabilmek iin hile ve yaratclk kullanma- n,z gerekecektir -kardaki yastklar, btn

olduunu grd. Yirmi yldr dokunulmam bir ekilde bambu aa| a. rnn arasnda

gece krek eken denizciler- ama izleyicileriniz bu etkiyi brakmak iin gerekli olan aba ve emekten asla

durduu iin yosunla kaplanm, kusursuz bir antika gj. bi grnyordu. Lord Sakai o

phelenmemelidir. Doa hilelerini ortaya koymaz ve abasz gibi grnerek doay taklit eden de doann

gn geldiinde tahmin ettiinden daha muhteem olan fenerle bylendi. Allahtan

gcne yaklar.

Yorinobunun bu etkiyi ya. ratabilmek iin ne kadar zaman ve aba harcadna dair
hibir %j yoktu.

USTA RESSAM KANO TANNYU Date Masamune bir keresinde yirmi metre yksekliindeki bir ift
altn paravan dekore etmesi iin Tannyuyu artr. Sanat siyah beyaz izimlerin uyacan
dndn syler ve bunlar dikkatle dndkten sonra evine gider. Ertesi sabah erkenden
gelir. Yannda getirdii bir atnaln geni bir mrekkep kabnn iine daldrr ve paravana nal
desenleri karmaya balar. Sonra geni bir frayla etraflarna birka izgi izer. Bu arada
Masamune almasn grmek iin gelir ve kzgnln gizleyemeyerek homurdanr. "A/e iren
bir pislik!" Yryp kendi dairesine gider. Yanndakiler Tannyuya, Masamunenin gerekten ok
sinirli olduunu sylerler. "O zaman ben alrken bakmasayd," der ressam. "Bitene kadar
beklemeliydi." Sonra kk bir fra alp oraya buraya dokundurur. O bunu yaparken atnallar
yengelere, geni izgiler de sazlara dner. Sonra dier paravana dnp her tarafna mrekkep
damlatr. Oraya buraya birka fra darbesi ekleyince st aacnn zerinde uan krlanglar
ortaya kar. Massamune biten almay grnce sanatnn becerisine hayran olur.
Cha-no-yu: Japon ay Seremonisi, A.L. Sadler, 1962

Yorum
Sen no Rikyuya gre bir eyin doal olarak, neredeyse

tesa

GRE USTASI
Bir zamanlar 360 sa gsterip sol vurma numarasnda usta olan bir grei vard. rencilerinden birine kar zel bir ilgi
duyuyordu.
Ona bu numaralarn 359 tanesini retti. Nedense son numaraya bir trl sra gelmedi. Aylar getike gen adam bu
sanatta ringde karsna kmaya cesaret eden herkesi yenecek kadar ustalat. Olaanst yeteneiyle ylesine gurur
duyuyordu ki, bir gn sultann nnde, yana saygs ve verdii eitim yznden minnettarl olmasa ustasn hemen
yenebileceini syleyerek bbrlendi. Bu saygszlk karsnda sultan ileden kt ve kraliyet ailesinin de katlaca bir
ma dzenlenmesini emretti hemen. Gong sesiyle birlikte gen adam heyecanl bir lkla ne atld, fakat bilmedii 360.
numarayla karlat. Ustas eski rencisini yakalad, bann stnde kaldrd ve yere frlatt. Sultan ve yanndakiler
neeli bir lk attlar. Sultan ustaya nasl olup da byle sine gl bir rakibi yenmeyi baardn sordu. Usta byle bir
olaslk karsnda kullanmak zere kendisine saklad gizli bir teknik olduunu itiraf etti. Sonra bildii her eyi anlatan
bir okuluk ustasnn ackl hikyesini anlatt. ''Benden okuluk renip sonunda beni herkese alay konusu yapmayan bir
tek kii bile olmad," diye szlanmt zavall adam.
G Hilesinde Anlatld ekliyle Saadinin Hikyesi,
R.G.H. Siu, 1979

fen zarif bir ekilde

grnmesi gzelliin en st noktasyd. Bu Q^ze

346 -

352 -

2. YASAYA UYMAK
nl sihirbaz Harry Houdini bir keresinde kurtulma numaralar^ "mknszn mkn" olarak reklamn yapmt. Gerekten arpc gQ S terilerini seyredenler onun
sahnede yaptklarnn insan kapasitesine ait saduyuyla elitiini dnyorlard.
1904 ylnda bir akam 4.000 Londral izleyici Houdiniyi seyret mek iin tiyatroyu doldurdu; o gne kadar yaplm en gl bir jfj kelepeden kurtulacakt. Her
kelepede alt kilit ve dokuz mandal vard. Kelepeyi inceleyen uzmanlar bylesine karmak bir eyi daha nce hi grmediklerini sylemilerdi ve bu karmakln
ka knsz hale getirdii dnlyordu.
Kalabalk uzmanlarn kelepeyi Houdininin bileklerine geirmesini izledi. Sonra sanat sahnedeki siyah bir kabinin iine girdi. Dakikalar geiyor, zaman getike bu
kelepelerin onu yenecek ilk kelepeler olaca kesin grnyordu. Bir ara dolaptan karak ceketini karabilmek iin kelepelerin geici olarak karlmasn istedi,
iersi ok scakt. Uzmanlar kelepenin nasl aldn grmek iin bir hile olduundan phelenerek bu istei reddettiler. Vazgemeyen Houdini ellerini kullanmadan
ceketini omuzlarna kaldrmay baard, dileriyle yeleinin cebinden bir ak kararak ceketin kollarn kesti. Ceketten kurtularak kabine geri dnd. Seyirciler bu zarafet
ve maharete hayran olarak alkladlar.
Sonunda seyircileri sessizlik iinde yeterince bekleten Houdini ikinci kez kt kabinden. Bu kez elleri serbestti, kelepeyi zaferle sallyordu. Bugne kadar kimse
bunu nasl gerekletirdiini anlayamad. Kurtulmas bir saat kadar srm olmasna ramen hi phe ifadesi gstermemiti. Aslnda etkiyi arttrmak, seyirciyi
endielendirmek amacyla bu kadar uzatt anlalmt. Scaktan ikyet etmek de gsterinin bir pa r' asyd. Houdini ovlarnn izleyicileri onun kendileriyle oynadm
h,s' setmi olmallar: Bu kelepeler hibir ey, diyor gibiydi, kendimi ok da ha ksa srede ve ok daha kt artlardan kurtarabilirim.
Yllar iinde Houdini zincirlendii l bir "deniz canavarnn desinden (Boston yaknlarnda sahile kan yar ahtapot, yar

ball,

V benzer bir canavar) kurtulmay

baard; zamklanm dev bir zarf

g konduktan sonra kd paralamadan kt; tula duvarlardan _ti; havada asl dururken deli gmleinden kurtuldu; elleri kelepe- topmi. ayaklar zincirlenmi olarak
buz gibi suya atlad; elleri kelepenmi olarak suyla dolu cam bir kasaya girdi, seyirciler nefes alma- ^ al1 bir saate yakn bir sre mcadele etmesini aknlkla izlediler.
I^er seferinde lme ok yaklam, ama insanst bir sknetle kur- ymutu. Bu sre boyunca yntemleri hakknda hibir ey sylemi- y 0f hilelerini nasl yaptna dair
hi ipucu vermiyordu; izleyicilerin ve eletirmenlerin speklasyonlarda bulunmalarna izin veriyor, bu arada onlarn aklanamayanla yaptklar mcadele sayesinde gc
ve hreti artyordu. Belki de en artc hilesi be tonluk fili izleyicilerin gz leri nnde yok etmesiydi, bu on dokuz haftadan uzun bir sre bo yunca sahnelerde
tekrarlad bir hnerdi. Hi kimse bunu nasl yaptn aklayamad, nk gsteri yapt yerde filin saklanabilecei hibir yer yoktu.
Houdininin hnerlerini aba gstermeden gerekletirmesi yznden bazlar onun by yaptn, psiik glerinin bedeni zerinde zel bir kontrol saladn
dnmeye baladlar. Ama Kleppini adndaki bu tr bir gsteri ustas Houdininin srrn bildiini syledi. Yalnzca ince aletler kullandn iddia etti. Ayrca Houdiniyi
Hollandadaki bir kelepe mcadelesinde yendiini de ne srd.
Houdini etrafnda dolap duran speklasyonlara aldrmyordu, ama ak bir yalana katlanamazd ve 1902de Kleppiniyi bir kelepe dellosuna davet etti. Kleppini
kabul etti. Bir casus araclyla Houdininin kullanmaktan holand Fransz ifreli kilidi olan kelepeyi aan gizli szc renmiti. Plan sahnede kurtulmak iin bu
kelepeleri sennekti. Bu kesinlikle Houdininin maskesini drecekti, onun "de- has" yalnzca mekanik aletlerinde yatyordu.
Meydan okuma gecesinde Houdini tam Kleppininin planlad gi2
kelepe semesini teklif etti ve o ifreli kilidi olan seti. Hatta hzl r t yapmak iin sahnenin arkasna bile geti ve birka saniye snerden emin olarak geri
dnd.
I

ecie

houdini bir sahtekrlk sezmi gibi hareket ederek Kleppiniye ke- sahn ta^mad1, lki adam tartmaya ve kavgaya baladlar, hatta
boutular. Birka dakika sonra fkeli, dkrkl iindeki

1
Houdini teslim olup Kleppiniye kelepeleri takt. Sonraki birka d a^. ' ka iinde Kleppini kurtulmaya alt. Bir eyler ters gidiyordu, birk ac dakika nce sahnenin
arkasnda kelepeleri amt ve imdi ayn jfr ie yaramyordu. Ter iinde kalmt. Saatler geti, izleyiciler gjttj

Vg

sonunda Kleppini tkenmi ve aalanm olarak

vazgeip serbest braklmay istedi.

Kleppininin sahnenin arkasnda kelepeleri "C-L-E-F-S" (Franszca "anahtarlar" anlamna gelmektedir) szcyle amken imdi ayn ta. lepeler "F-R-A-U-D"
(sahtekr) szcyle almt. Kleppini, Houdini' nin bu esrarengiz ii nasl baardn hi anlayamad.
Yeteneklerinizin snrn gizli tutun. Akll bir adam herkes tarafndan sayg grmek istiyorsa bilgi ve becerilerini sonuna kadar aklamaz.
Onlar bilmenize izin verir ama anlamanza deil. Kimse onun yeteneklerinin snrn bilmemelidir. Kimse onun iyzn tamamen anlama frsat bulamaz. nk yetenekleriyle ilgili pheler
ve tahminler gerek bilgisinden daha fazla sayg uyandrr. Baltasar Gracin, 1601-1658

Yorum
Houdininin dhice hnerlerinin ounu nasl yaptn kesin olarak bilmesek de ak olan bir ey var: Ona gcn veren ey by ya da sihir deil, ok alma
ve sonsuz pratikti, ki bunlarn hepsini dnyadan dikkatlice gizlemiti. Houdini hibir eyi asla ansa brakmad; geceler gnler boyunca kilitlerin nasl altn inceledi,
yzlerce yllk elabukluu hilelerini aratrd, mekanik kitaplarn gzden geirdi, kullanabildii her eyi kulland. Aratrmayla geirmedii her an bedenini altrarak
geirdi, kendini son derece esnek tuttu, kaslarn ve soluklarn nasl kontrol edeceini rendi.
Houdininin kariyerinin balarnda onunla birlikte turneye k an eski bir Japon gsterici fildiinden yaplma bir topu yutup nasl 9 erl getireceini retti ona. Bir ipin
ucuna balanm minik bir soyulma patatesle defalarca denedi bunu, boaz kaslaryla patatesi aa y u kar oynatyordu, t ki kaslar ipe gerek kalmayacak kadar
glenen dek. Londra kelepe mcadelesini dzenleyen organizatrler nc6

Houdininin bedenini iyice aramlard, ama kana yardm ede-

ce

K minik aletleri

saklad boazna bakmak kimsenin aklna gelme- Iti. yle bile olsa Kleppini temelde yanlt. Kalarn mmkn k- jan Houdininin aletleri deil, pratik yapmas,
almas ve aratrmalaryd.
Kleppini aslnda her eyi ayarlayan Houdini tarafndan oyuna geti rmiti. Rakibinin Franszca ifreyi renmesine izin vermi ve sahnece o kelepeleri semesi iin
yem atmt. Sonra bouma srasnda fifreyi deitirmeyi baarmt. Haftalarca bu hilenin pratiini yapmt, ama seyirciler bu sahnelerin ardndaki aba ve
almay grmemiti. Hoidini hibir zaman sinirli deildi; gerginlii dierlerine geiriyordu, (a sresini etkiyi arttrmak, seyirciyi kvrandrmak iin bilerek uzat yordu.)
lmden ka her zaman zarif ve kolay oluyor, onun sperden gibi grnmesini salyordu.
Gl bir kii olarak halkn nne kmadan nce aratrma ve saysz altrma yapmalsnz. Asla baarnzn ardndaki aba ve eme i gstermeyin. Bazlar
byle bir aklamann alkanlk ve drstlklerini gsterdiini dnebilirler, ama aslnda yalnzca daha zayf grnmelerine neden olur, sanki ok alan ve
- 354 altrma yapan kendi yaptklar eyi yapabilirmi
gibi. abalarnz ve hilelerinizi kendinize saklayn, tanrsal zarafet ve rahatla ulan. Kimse Tanrnn gcnn
kaynann aklandn grmez; yalnzca etkilerini grr.
[Bir iirin] Bir msras saatlerimizi alabilir;
Ama bir anlk bir dnce gibi grnmezse,
Tm yazp bozmalarmz boa gider.
Ademin Laneti, William ButlerYeats, 1865-1939
g

CN ANAHTARLARI

nsanolunun ilk g kavram doayla ilkel karlamalarndan jpaklanr: gkyznde imein ak, ani bir sel, vahi bir hayva- ^ ln hz ve yrtcl. Bu gler
dnmeyi, planlamay gerektirmez,
' en ortaya klaryla, zarafetleriyle ve hayat ve lm zerindeki
2

er

'yle bizi etkilerler. Ve bu bizim her zaman taklit etmeyi istedii

miz trde bir gtr. Bilim ve teknoloji yoluyla doann hzn ve st" gcn yeniden yarattk, ama eksik olan bir ey var: Bizim makineleri miz grltl, ani

hareketli ve abalarn gsteriyorlar. Teknolojinin '' iyi yaratmann isim hali bile kolayca ve aba gstermeden hareket eden eylere kar hayranlmz yok edemez.
ocuklarn iradeleri nnde eilmemizi salayan gleri, bizden daha az dnen ve da ha zarif olan bir yaratn varl karsnda hissettiimiz bir tr batan karc
cazibeden kaynaklanr. Byle bir duruma geri dnemeyiz ama bu tr bir rahatln grntsn yaratabilirsek doann bizde her zaman uyandrd bir tr ilkel
hayranlk duygusunu bakalarnda uyandrrz.
Bu ilke zerinde yorum yapan ilk AvrupalI yazar hi de doal olmayan bir evreden, Rnesans sarayndan gelmitir. 1528 ylnda baslan Saray Mensubunun
Kitabnda Baldassare Castiglione mkemmel saray insannn incelikle ilenmi ve kodlanm davranlarn betimlemektedir. Castiglionenin aklamalarna gre saray
mensubu bu hareketleri zoru kolay gsterme becerisiyle (sprezzatura) gerekletir- melidir. Castiglione saray mensubunun, "her eyi btn ustal gizleyen kesin bir
kaytszlkla yapmasnda ve syledii ya da yapt her eyin yapmacksz ve aba gstermeden olmasnda" srar etmektedir. Olaand ilerin baarlmasna hepimiz
hayranlk duyarz, ama eer doal ve zarif bir biimde baarlrsa hayranlmz on kat artar.
Sprezzatura fikrinin ou sanat dnyasndan gelir. Btn Rnesans ressamlar almalarn dikkatlice rtlerin altnda tutmulardr. Yalnzca bitmi olan
muhteem eser halka gsterilmitir. Michelangelo papann bile bitmemi bir eserini grmesini yasaklamtr. Bir Rnesans sanats stdyosunu mterilerine ve halka
da ayn ekilde kapal tutar, bunun nedeni taklit edilme korkusu deil, almann yapl 1 grlrse etkisinin bozulacadr.
Rnesans ressam ve ayn zamanda nl sanat eletirmeni Vasari, perspektif yasalarn saplant haline getirmi olan Paolo Uccellonun almasyla alay etmiti.
Uccellonun perspektif zerinde harcadg1 aba almasnda ok belirgindi, tablolarn irkin ve zerinde ok a' llm gibi gsteriyordu. almalarnda ok fazla
aba harcayar1 astericileri izlerken de ayn tepkiyi veririz: Onlarn bu kadar cok aba Radn grmek yanlsamay bozar. Ayn zamanda bizf rahatsz

eC

jer. te yandan

sakin, zarif gstericiler bizi rahatlatr, yaptklar her ey aba ve pratik gerektirse de oynamyor, doal davranyor ve yal nzca kendileri oluyorlarm yanlsamasn
yaratrlar.
Spezzatura fikri her trl g ekliyle ilikilidir, nk g grne ve yarattnz yanlsamaya dayanr. Halkn arasndaki hareketleri miz sanat eserleri gibidir:
Grsel ekicilii olmaldr, beklenti yaratmal, hatta elendirmelidir. Yaratmnzn isel almasn ortaya koyduu nuzda siz de dierleri arasnda bir lml olursunuz.
Anlalr olan ey hayranlk uyandrmaz, paramz ve zamanmz olsa ayn eyi bizim de yapabileceimizi syleriz. Ne kadar zeki olduunuzu gsterme arzu sundan
kann, zeknzn mekanizmasn gizlemek ok daha zekicedir.
Talleyrandn bu kavram gndelik hayatna uygulamas onu evreleyen g halesini byk lde zenginletirmitir. Hibir zaman ok fazla almay sevmezdi,
- 355 bu yzden bakalarn altrrd: casusluk etme, aratrma, ayrntl analizler. Elinde bu kadar emek gc varken hibir zaman gerilim yaamazd. Casuslar belirli bir
eyin olacan sylediklerinde sosyal sohbetler srasnda byle bir olayn olabileceini sezmi gibi konuurdu. Sonu olarak insanlarn onun bir medyum olduunu
dnmeye balamlard. Ksa, zl aklamalar ve esprileri her zaman durumu mkemmel bir ekilde aklyor gibi grnrd, ama bunlar ok sayda aratrma ve
dnmeye dayanrd. Talleyrand, Napoleonun kendisi dahil olmak zere hkmette bulunanlara byk bir gce sahipmi izlenimi vermiti, tamamen ilerini baarma
kolaylna dayanan bir etkiydi bu.
Kestirme yollarnz ve hilelerinizi gizlemenizin bir baka nedeni daha vardr; bu bilgiyi dar verdiinizde insanlara size kar kullana bilecekleri fikirler vermi
olursunuz. Sessiz kalma avantajn kaybeder-

S|

niz. Dnyann ne yaptmz bilmesini isteriz; baardmz zor iin

Ve

zekmzn dnya tarafndan alklanmasn

isteriz, hatta bu ustalk gamasna gelmek iin harcadmz saatler iin de sempati bekleriz.
boboazlk etme eilimini kontrol etmeliyiz, nk etkisi genellikle bizim beklediimizin tersinedir. unu unutmayn: Hareketlerinizi etrafnda ne kadar ok esrar
varsa, gcnz o kadar mthi grn(j r Yaptnz eyi yapabilecek tek kii gibi grnrsnz ve zel bir y ete nee sahip olma grnts son derece gldr. Son

olarak, baar, lamz zarafet ve kolaylkla gerekletirdiiniz iin insanlar hep eer isterseniz daha fazlasn baarabileceinize inanrlar. Bu yalnzca hay. ranlk deil,
korku da dourur. Gcnzn hepsi henz kullanlmamtr, kimse snrlarn kavrayamaz.

maj: Yar At. Yakndan gerginlii, at kontrol etme abasn, skntl, ac dolu soluklar grebiliriz. Ama oturduumuz ve seyrettiimiz yerden her ey
havada zarif bir ekilde uarcasna ilerleme gibi grnr. Dierlerini kendinizden uzakta tutun, onlar yalnzca hareketlerinizdeki rahatl grsn.
Otorite: [Kaytszlk] hangi eyleme elik ederse etsin, ne kadar kk olursa olsun, yalnzca o ii yapan kiinin becerisini ortaya koymakla kalmaz,
gerekte olduundan ok daha byk grnmesini salar. Bunun nedeni, seyredenlerin, bu kadar baarl olan kiinin gsterdiinden ok daha byk
becerilere sahip olduuna inanmasdr (Baldasare Castiglione, 1478-1529).

Eylemlerinizi kuattnz gizlilik fazla ciddi havada grnmemeli- dir. almalarnz gizlemede gsterdiiniz ar gayret naho, nere deyse paranoyak bir izlenim
yaratr: oyunu ok fazla ciddiye alyor grnrsnz. Houdini hilelerini gizlemeyi bir oyun, ovun bir paras gibi gstermeye dikkat etmiti. almanz bitene kadar
asla gstermeyin, ama eer rtler altnda tutmada ok fazla aba gsteriyorsanz, hayatnn son yllarn yapt freskleri halktan saklamaya adayp ak |nl karan
ressam Pontormo gibi olursunuz. Kendinize ynelik espri ye - teneinizi her zaman canl tutun.
Bazen projelerinizin ardndaki zel almay gstermek fayd^ olabilir. Her ey izleyicinin zevkine ve altnz dneme baldr. P. Barnum halkn ovlarna
katldn hissetmek istediini ve hile|ernl

gplamanm onlar mutlu ettiini anlamt; bunun nedeni belki de g raklarn kitlelerden gizli tutan insanlar hakkndaki gerekleri imay- i a jfade etmesinin
Amerikann demokratik ruhuna uymasyd. Halk ay- n, zamanda ovmenin mizah gcn ve drstln de takdir edi- rclu. Barnum bunu kendi dalaverelerini
kariyerinin doruklarndayken yazdI k utulan yaam yksnde anlatacak kadar ileri gtrmt.
Kontrol edilemez bir boboazln sonularndan ok, hilelerin

ve

tekniklerin ksmi ifas dikkatlice planland srece zekdaki en yksek noktadr. Bu,

yaptnz ou ey onlardan gizlense de izleyiciye stnlk ve olaya katlyormu duygusu verir.

356 -

IYASAYA UYMAKKorkun van olarak da bilinen IV. van iktidarnn bandan itibaren ho olmayan bir gerekle kar karya kalmt: lkenin umutsuzca reforma
ihtiyac vard, ama o bunu dayatacak bir gce sahip deildi. Otoritesine ynelik en byk snrlama lkeye hkim olan ve kyl snfn dehete dren Rusya prens
snfndan, aristokratlardan geliyordu.
1553te van yirmi yandaykan hastaland. Hasta yatanda lmle peneleirken aristokratlardan oluna yeni ar olarak sadk k a' iacaklarna dair yemin
etmelerini istedi. Bazlar tereddt etti, hatta ^ zlar bunu reddetti. van o zaman aristokratlar zerinde hibir gcu madiim farketti. Hastalktan kurtuldu, ama ald
dersi hi unutma Aristokratlar onu mahvetmeye alyorlard. Ve gerekten sonraki y

YASA 31
SEENEKLER KONTROL EDN: DERLERNN SZN DAITTIINIZ KARTLARLA
OYNAMALARINI SALAYIN
HKM

,r

En iyi aldatmacalar dier kiiye seim hakk vermi gibi grnenlerdir: Kurbanlarnz kontroln onlarda olduunu sanrlar, oysa aslnda kukladrlar.
nsanlara sizin lehinize olan seenekler verin. Her ikisi de amacnza hizmet eden iki kt arasndan daha az kt olann semeye zorlayn. Onlar iki arada
bir derede brakn, nereye dneceklerini arsnlar.

iar iinde, aristokratlarn en gl olanlar Rusyann en nemli dmanlar Polonya ve Litvanyaya geip lkeye geri dnlerinde ar drmeyi planladlar. vann
en yakn arkadalarndan biri Prens /\pdrey Kurbski bile birden onun aleyhine dnd, 1564te Litvanyaya geti ve vann en byk dmanlarndan biri oldu.
Kurbski istila iin asker toplarken kraliyet hanedan birdenbire her zamankinden daha gvensiz hale geldi. G etmi olan soylular bat dan istilaya
hazrlanrken, Tatarlar doudan yklenirken ve aristokratlar da lke iinde huzursuzluk karrken Rusyann bykl savunulmasn olanaksz hale getiriyordu.
van hangi yne dnerse dier tarafta kendini savunmasz brakyordu. Ancak mutlak bir gce sahip olursa bu ok bal ylanla baedebilirdi. Ve onun byle bir
gc yoktu.
van, Moskova vatandalarnn garip bir sahneyle karlatklar 3 Aralk 1564e kadar kara kara dnd. Kremlin meydann iinde arn hzineleri ve btn
saray iin yeterli erzan bulunduu yzlerce kzak doldurmutu. Halk aknlk iinde arn ve saray mensuplarnn kzaklara binip kenti terketmelerini izledi. ar
nedenini aklamakszn Moskovann gneyindeki bir kye yerleti. Bir ay boyunca bakenti bir korku penelerine ald, nk MoskovalIlar vann kendilerini kana
susam aristokratlara braktn sanyorlard. Dkknlar kapand ve ayaklanan gruplar her gn topland. Sonunda 3 Ocak 1565te ardan artk aristokratlarn
- 357 hyanetlerine dayanamadn ve taht tamamen braktn anlatan bir mektup geldi.
Halka okunan mektup artc bir etki yapt. Tccarlar ve sradan halk vann karar iin aristokratlar suluyordu. Sokaklar doldurarak soylular fkeleriyle
korkuttular. Ksa sre iinde kiliseyi, prensleri ve halk temsil eden bir grup delege vann kyne doru yola kp kut-

Sal

Rusya topraklar adna tahta kmas iin

ara yalvard. van onlar | inledi, ama kararn deitirmedi. Bununla birlikte gnlerce sren yalakalardan sonra uyruklarna bir seenek sundu: Ya aristokratlardan
mdahele olmadan lkeyi istedii gibi ynetmesi iin mutlak gc ndisine vereceklerdi ya da yeni bir lider bulacaklard.
sava ya da despota bir ynetim arasnda kalan hemen h e men her kesim gl ar "seti". vann Moskovaya geri dnp ^ nun ve dzeni yerletirmesini
istediler. ubat aynda van kutlamalar Moskovaya geri dnd. Artk diktatr gibi hareket etse de Ruslar bun dan byle ikyet edemezlerdi, bu gc ona kendileri
vermilerdi.

Alman Babakan Bismarck, Rudolf Virchovvun (Alman patolog ye liberal politikac) srekli eletirilerine korkun fkelenmiti, yardmclar bilim adamn delloya davet ettiler.
"Meydan okunan taraf olduuma gre silah seme hakk benim," dedi Virchovj. "Ve bunlar seiyorum." ki byk ve grne gre eit olan sosisleri seti. "Bunlardan bir tanesi
lmcl bakterilerle dolu; dieri tamamen salam. Ekselanslar hangisini yiyeceine karar versin, ben dierini yiyeceim." Babakann delloyu iptal ettiine dair mesaj geldi. Kk,
Kahverengi Anekdot Defteri, Clifton Fadiman, ed., 7985

Yorum
Korkun van korkun bir ikilemle kar karyayd: Aristokratlara taviz vermek kesin bir tahribata yol aacakt, ama i sava da farkl trde bir ykm getirecekti.
van byle bir savatan galip ksa bile lke harap olacak ve hizipler her zamankinden daha fazla glenecekti. Gemiteki silah cesur, saldrgan bir hamle yapmak
olmutu. imdiyse byle bir hareket onun aleyhine dnerdi, dmanlaryla ne kadar cretkrca karlarsa o kadar kt tepki olutururdu.
G gsteriminin en byk zayfl fke uyandrmas ve en sonunda otoritenizi yok eden bir tepkiye neden olmasdr. Gcn kullanm konusunda son derece
yaratc olan van istedii trde zafere giden tek yolun sahte bir biimde geri ekilmek olduunu aka grd. "Seenekler" sunacakt: ya tahttan ekilmesi ve kesin bir
anari ya da mutlak gce ulamas. Hareketini desteklemek iin tahttan ekilmeyi tercih ettiini gsterdi. "Blfm grn ve neler olacan seyredin, dedi. Kimse
blfn grmedi. Yalnzca bir aylna geri e k i l e r e k taht brakmasnn ardndan meydana gelecek olan tehlikeyi gsterdi: Tatar istilas, i sava, ykm. (Btn bunlar
gerekten vann lmnde11 sonra "Sknt Zamanlarnda" gerekleti.)
Geri ekilme ve ortadan kaybolma seenekleri kontrol etmenin Klasik bir yoludur. nsanlara siz olmazsanz her eyin nasl dalaca- n gstermi olur ve onlara
"seenek" sunarsnz: Uzak duracam ve sn de sonulara katlanacaksn ya da benim belirleyeceim artlarda geri dnerim. nsanlarn seeneklerini byle kontrol
etme ynteminde size g veren seenei yelerler, nk tekisi ok nahotur. Onlar orlarsnz, ama dolayl olarak. Seenekleri varm gibi grnrler. n sanlar
seenekleri olduunu dndklerinde tuzanza daha kolay derler.
YALANCI
Bir zamanlar her eye kar merak duyan bir Ermeni kral vard. Yeni araylar peindeyken habercilerini topraklarna gndererek u bildiriyi okumalarn syler: "Dinleyin! inizde her kim
Ermenistann en mthi yalancs olduunu kantlarsa Majestelerinin elinden altndan yaplma elmay alacak!" nsanlar lkedeki her kasabadan ve her kyden saraya koarlar. Her snftan,
prensler, tccarlar, iftiler, rahipler, zengin yoksul, uzun ksa, iman zayf, herkes gelir. lkede yalanc ktl ekilmiyordu. Herkes kendi hikyesini krala anlatt. Ama hkmdar her tr
yalan duymutu ve hibiri ona en iyisi gibi gelmiyordu. Kral bu yeni elenceden sklmaya balamt ve kazanan belirlemeden yarmay iptal etmeyi dnyordu. Derken yoksul
grnl, yrtk prtk elbiseli, kolunun altnda toprak bir srahi tayan bir adam gelir. "Senin iin ne yapabilirim?" diye sorar kral. "Efendimiz!" der yoksul adam hafife ararak. "Beni
hatrlyorsunuz, deil mi? Bana bir mlek altn borcunuz vard, onu almaya geldim." Kral, "Sen mkemmel bir yalancsn!" der. "Sana hibir borcum yok!" "Mkemmel bir yalancym yle
mi? O zaman bana altn elmay verin!" Adamn kendisini oyuna getirmeye altn gren kral laf evirmeye alr. "Hayr, hayr! Sen yalanc deilsin!"
"0 zaman bana borcunuz olan bir mlek altn verin, efendim," der adam. Kral arasnda kald ikilemi grr. Altn elmay adama verir. Ermeni Halk Hikyeleri ve Masallar, Charles Downing
Tarafndan Yeniden Anlatlmtr, 1993
- 358 -

2. YASAYA UYMAK
Ninon de Lenclos on yedinci yzyl Fransz sosyete fahiesi o| a rak hayatnda belirli zevklerin olduunu farketmiti. Sevgilileri kraliy e^ ailelerinden ve aristokratlar
arasndan geliyordu; kendisine iyi p ar^ dyor, espri ve zeklaryla onu elendiriyorlar, olduka talepkr olan fiziksel ihtiyalarn tatmin ediyor ve ona neredeyse
eitmi gibi davra nyorlard. Byle bir hayat evlilie tercih edilirdi. Bununla birlikte 1643te Ninonun annesi aniden ld ve yirmi yandayken onu dnyada
yapayalnz brakt, ne ailesi, ne paras, srtn dayayacak hibir eyi yoktu. Panie kaplarak manastra girdi ve nl sevgililerine srtn evirdi. Bir yl sonra

manastrdan ayrlp Lyonsa tand. Sonunda 1648de Parise geri dndnde eskisinden daha fazla saydaki sevgilileri ve talipleri kapsn andrmaya balad,
nk dnemin en zeki ve canl fahiesiydi, onu ok zlemilerdi.
Ne var ki, Ninonun sevgilileri eski tarzn deitirdiini ve yeni seenekler sistemi oluturduunu farkettiler. Hizmetleri iin para demek isteyen dkler, soylular
ve prensler bunu yapmaya devam edebiliyorlard, ama artk kontrol kendilerinde deildi; onlarla istedii zaman, kendi arzusuna bal olarak yatyordu. Btn paralar
onlara yalnzca olanak satn alabiliyordu. Eer onlarla ayda bir yatmak istiyorsa yle oluyordu.
Ninonun payeur dedii kiilerden olmak istemeyenler martyr dedii ve says gitgide artan geni gruba katlabilirdi; bu adamlar Ninonun dairesine onun
dostluu, nktedanl, ut al ve dnemin en canl zeksyla arkadalk iin gelenlerdi ve Moliere, La Rochefouca- uld, Saint-Evremond bunlara dahildi. Martyr'leun
bir imkn da vard. Onlarn arasnda dzenli olarak bir gzde seerdi, bu adam para demek zorunda kalmadan onun sevgilisi olur ve istedii srece kendim ona
adard, bir hafta, birka ay, ender olarak daha uzun bir sre i |n- Payeur gzde olamazd, fakat martyrin de byle bir garantisi yoktu ve hatta hayat boyunca
dkrkl iinde bekleyebilirdi. rnein, ar Charleval, Ninonun cinselliini bakasna sunmasndan hi holan^ 1' yordu, ama onu ziyaret etmeyi hi kesmemiti,
onun arkadalnC,an vazgemek istemiyordu.
Bu sisteme dair sylentiler kibar Fransz sosyetesine ulatnda ^jpon youn bir dmanln hedefi haline geldi. Sosyete fahielii Konumunu tersine evirmesi
kralieyi ve saray ok kzdrd. Ancak er- ^ taliplerin cesareti krlmad, tersine yalnzca saylarn arttrd ve aralarm younlatrd. Payeur olmak, Ninonun hayat
tarzn srdrmece yardm etmek, bazen tiyatroda ona elik etmek ve setiinde onunla uyumak bir onur haline geldi. Daha ayrcalkl olan martyrler t>unun iin para
demek zorunda kalmadan onun arkadalnn tadn karabiliyor ve uzak da olsa bir gn gzde olma umudunu tayorlard. Hibir sosyete fahienin ak sanatnda
Ninonu geemeyecei sylentisi yayldka gzde olma olasl birok gen soyluyu zendi riyordu. Bylece evlisi bekr, genci yals onun ana giriyor, nlerine
serilen iki seenekten birini seiyorlard, ki bu seeneklerden ikisi de Ninonu byk lde tatmin ediyordu.

Yorum
Sosyete fahiesinin hayat evli kadnn sahip olamayaca bir gc mmkn klmaktadr, ama baz ak tehlikeleri vardr. Fahienin hizmeti iin para deyen adam
zde ona sahip olur, ona ne zaman sahip olacana ve daha sonra da onu ne zaman terkedeceine karar verir. Kadn yalandka, kendisine daha az erkek gelmeye
baladka seenekleri snrlanr. Yoksul bir hayattan kanmak iin genken bir servet edinmelidir. O halde fahienin efsanevi agzll pratik bir gereklilikten
kaynaklanr, ama ayn zamanda cazibesini azaltr, nk arzu edilir olma yanlsamas erkekler iin ok nemlidir. Eer kadn parayla ok fazla ilgiliyse adam uzaklar.
Fahie yalandka ok zor bir kaderle karlar.
Ninon de Lenclos her trl bamllk olaslyla dehete kaplyordu. Balangta sevgilileriyle bir tr eitlik yaamt ve kendisine h olmayan seenekler sunan
bir sistemi kabul edemezdi. Gariptir " kendisinin kurduu sistem onun kadar taliplerini de memnun et- Wti. Payeurlar deme yapmak zorunda kalm olabilirler, ama
Ni- nnun onlarla yalnzca kendi istedii zaman yatmas dier fahielerle Ranmayan bir mutluluk veriyordu onlara: Kendi arzusuyla teslim Yuyordu. Martyrlerin deme
yapmak zorunda kalma lekesinden kur- 359 -

T
tulma

talipl

lar

erini

onlar

iki

a bir

kateg

tr

oriye

stn

de

lk

zor|a

duyg

sokm

usu

uyord

veriy

u.

ordu;

Hang

Nino

nun

taraf

hayra

"seti

lar

klerin

birlii

e"

nin

karar

yele

vereb

ri

iliyorl

olara

ard,

k bir

onlara

gn

erkek

Nino

si

nun

gurur

gzd

un

esi

kalnt

olma

sn

zevki

veren

ni de

bir

yaa

zgr

yabili

lk.
B

rlerdi.

- 360 -

Son

u,

olara

insan

k,

lara

Nino

see

nek,
daha

- 367 -

- 361 -

dor

gc

usu

bir

kayb

see

etme

nek

sine

yanl

nede

sama

olabil

verm

irdi-

enin

Nino

gc

n her

dr,

see

nk

nein

kendi

sizin

lehin

datt

nz

oldu

kartla

u bir

rla

duru

oyna

makt

yarat

adrla

mt.

Paye

Kork

uriar

un

dan

Ivan

salon

unu

belirl

ilet

edii

mesi

altern

iin

atifler

gerek

de

li

baz

paray

riskle

alyor

varke

du.

n -bir

Mart

see-

yrler

nek

den

- 367 -

nihai
gc
kaza
nyor
du'
etraf
n
hayra
n
grub
uyla,
ileri
nden
bir
sevgi
li
see
bilec
ei
bir
hare
mle
evir
miti.

- 362 -

A
ma
siste
m
nem
li bir
etken
e
daya
nyor
du;
ne
kadar
uzak
olasl
k

olsa
da bir
mart
yrin
gzd
e
olabil
mesi
ydi.
Zengi
nlik,
hre
t
veya
fiziksel
tatmi
nin
bir
gn
kurba
nnz
n
kuca
na
de
bilec
ei
yanl
sama
s
see
nek
listen
ize
ekle
meni
z
gerek
en

- 367 -

- 363 -

kar
konul
maz
bir
dld
r.
Bu
umut
ne
kadar
zayf
olsa
da
erkek
lerin
en
sam
a
duru
mu
bile
kabu
llenm
elerin
i
sala
yaca
ktr,
nk

onlar
a bir
hayal
in en
nem
li
see
neini

brak
makt
adr.
Sei
m
yanl
sama
s en
inat
enayi
yi
bile
parla
k anza
eke
cektir
.

J. P.
Morga
n Sr.
bir
keresi
nde
tand
bir
mce
vherci
ye
inci
bir
bro
almak
istedi
ini
syler
.
Birka
hafta
sonra

- 367 -

mce
vherci
kusur
suz
bir
inci
bulur.
Uygun
bir
ine
zerin
e
yerle
tirip
5.000
dolarl
k bir
fatura
yla
birlikt
e
Morga
n'a
gnde
rir.
Ertesi
gn
paket
geri
gelir.
liikt
eki
notta
yle
yazld
r:
"Bro
u
sevdi
m,
ama
fiyatn

- 364 -

sevme
dim.
Eer
iliikt
eki
4.000
dolarl
k eki
kabul
eders
en
mhr
ama
dan
kutuy
u geri
gnde
r."
fkele
nen
mce
vherci
eki
redde
dip
aracy

gnde
rir.
sten
meye
n
brou
kar
mak
iin
kutuy
u
aar.
Ama
bro

- 367 -

gitmi
tir ve
yerind
e
5.000
dolarl
k ek
vardr.
K
k,
Kahve
rengi
Anekd
ot
Defter
i,
Clifto
n
Fadim
an,
ed.,
1985

XJ
C
N
AN
AH
TAR
LA
RI

- 365 -

getir
dikle
ri yararn
k
tesi
nde
bir
g
olas
l
uyan
drrl
ar.
Yak
ndan
incel
endi
inde
sahip

oldu
um
uz
see
nekl
erin

"

-mar

zg

ketle

rlk

rde,

",

sei

"se

mler

enek

de,

ler"

iimi

ve

zde-

"sei

ne

m"

mli

gibi

szc

de

kler

- 367 -

snrl

olas

lkla

bulu

vard

ndu

r:

Gen

sre

ellikl

ce

konu

yaln

dn

zca

da

A ile

kala

aras

see

nda

nekl

- 366 -

eri

eim

pek

szk

onus

nme

uyke

yiz.

Oyu

alfab

nun

enin

adil

geri

oldu

kala

una

ve

harfl

zg

eri

rl

konu

mz

dd

bulu

r.

ndu

ok

una

uzak

inan

da

may

olsa

"se

bir

eriz".

sei

Sei

yap

zg

ma

rl

- 367 -

m-

ndan

zn

ileri

derin

gelir.

lii

"Sn

konu

rsz

sund

se

e-

ok

nek"

fazla

ifade

si

nme

sons

meyi

uz

yel

say

eriz.

da

- 367 -

umut

eim

vaat

lerim

eder

izin

gibid

ir,

kl

fakat

snr

arat

sz

rma

se

ya

e-

istek

nekl

siz

er

olu

bizi

umu

ger

ekte

ok

felce

fazla

urat

zg

r ve

rl

sei

n bir

tr

yap

kayg

ma

yete

yarat

nei

mas

mizi

- 367 -

glg

yapa

eler.

Snr

insa

nlar

see

kulla

nek

nld

say

klar

mz

na

bizi

yada

rahat

aldat

latr.

ldkl

- 368 -

arna

inan

duru

mazl

ar;

zeki

kend

ve

kurn

irade

az

nizin

biri

ok

iin

daha

mua

gl

zza

bir

ekil

say

de

da

daya

aldat

tlma

ma

frsat

kar

ln

dou

da

rur.

onlar

Alter

natifl

zg

er

aras

irade

nda

lerini

sei

ok

az

- 367 -

se

de

kend

kulla

nmal

iste

arna

iyle

izin

girm

verdi

esini

inizi

sal

gre

ayab

mezl

ilirse

er. O

niz o

hald

dere

ce

snrl

gze

see

ark

nek

syl

sun

eyec

mak

ektir.

her

an

da

aldat

"se

mac

enek

anz

leri

n bir

kontr

par

ol

as

etme

olma

nin"

ldr.

en

Bir

yayg

deyi

ekill

var-

erini

dr:

bula-

Eer

caks

kuu

nz:

n
kafe

- 369 -

zam

S
een

- 367 -

- 370 -

ekle

ve

ri

ou

Ren

duru

klen

mda

dirin

tandi

. Bu,

kend

Henr

ine

en

Kissi

iyi

nger

karar

n en

sevd

vere

ii

bilec

tek-

ein

nikti.

Bak

inan

an

yord

Rich

u.

ard

Faka

Nixo

nn

eer

dan

poli-

ma

tikay

nyk

en

belirl

Kissi

eme

nger

ye

kend

al

isinin

rsa

Patr

gve

onun

nsizli

dan

iyle

daha

nl

bilgili

olan

oldu

ada

unu

gce

nyo

ndirir

rdu

yada

- 367 -

kzd

Se

rabili

nek

rdi.

dier

Bu

lerin

yzd

en

kya

Kissi

sla

nger

en

her

iyi

duru

iin

gibi

duru

ya

rdu.

da

Nixo

drt

n,

Se

Kissi

nek

n-

suna

9er,

r ve

kend

bunl

isini

ar o

ittii

ekil

yere

de

gitti

suna

inde

rd

n hi

ki,

ph

hep

elen

kend

mek

sizin

terci

tekra

hi

r tek

olan

- 371 -

- 367 -

rar yutard yemi. Bu gvensiz bir efendiye kar kullanlan mkerrm bir hiledir.

ayrlr, ancak sonra yine ge- |r|erdi. Yine ayn ey olurdu, Vollard kalitesi daha

Diren Gstereni Zorlayn. 1950lerde hipnoz terapisinde n olan Dr.

dk eserler gste- tji. Sonunda alclar kendilerine gsterilen resimleri

Milton H. Ericksonn karlat temel sorunlardan biri hast ln tekraryd.

almalarnn iyi bacan, nk yarn daha yksek fiyatla daha kt bir eye raz

Hastalar hzla iyileiyor grnebiliyorlard, ama terapi' ye abuk cevap vermeleri

ol- ^ak zorunda kalacaklarn dnrlerdi.

derin bir direnci maskeliyordu; ksa sre iinde eski alkanlklarna geri

Bu tekniin bir eidi, alcnn tereddt ettii ve bir gnn daha cip gittii her

dnyorlar, doktoru suluyorlar ve onu grmeye gitmiyorlard. Erickson bundan

seferde fiyat biraz daha ykseltmektir. Bu mzmin ^arszlara uygulanan harika

kanmak iin baz hastalarndan hastalklarn tekrarlatmalarn, kendilerini ilk

bir numaradr, nk bugn, yarn beklerlerse elde edeceklerinden daha krl bir

geldikleri gnk kadar kt hissetmelerini, yani birinci kareye geri dnmelerini

i yaptklar fikrine kaplacaklardr.

Uurumun Kenarndaki Zayf Adam. Zayflar seeneklerini kontrol ederek
kandrmak ok kolaydr. On yedinci yzyln nl provokatr Kardinal de Retz
kararszlyla nl Orleans Dkne resmi olmayan yardmcs gibi hizmet
ediyordu. Dk bir eyleme balamas iin ikna etmek srekli bir mcadele
gerektiriyordu; mrn krn eder, seenekleri deerlendirir ve son ana kadar
bekleyip etrafndaki herkesi lser ederdi. Fakat Retz onu idare etmenin bir
yolunu bulmutu. Her trl tehlikeyi anlatarak olabildiince abartyordu, sonunda
dk bir tanesi dnda her ynde geni uurumlar gryordu, o tek yn de Retzin
kendisini ittii ynd.
Bu taktik "Seenekleri Renklendirmece benzemektedir, ama zayf biri
szkonusuysa daha saldrgan olmalsnz. Duygular zerinde aln, onlar
harekete geirmek iin korkuyu kullann. Mantnz kullanrsanz her zaman
ertelemenin bir yolunu bulacaklardr.
Su Ortaklar. Bu klasik bir dolandrc tekniidir. Kurbanlarnz bir su
planna ekersiniz, aranzda bir kan ve sululuk ba oluturursunuz. Sizin
hilenizde yer alrlar, bir su ilerler (ya da ilediklerini sanrlar; Yasa 3te Sam
Geezil rneine baknz) ve kolayca kullanlrlar. 1920lerin nl Fransz
dolandrcs Serge Stavisky hkmeti hile ve dolaplarna ylesine kartrmt
ki, devlet onu dava etmeye cesaret demiyor ve rahat brakmay "seiyordu."
Eer baarsz olursanz size en fazla zarar verecek olan kiiyi dalaverelerinize
kartrmak ou kez en akllca olandr. Onlarn ie karmalar ustalkl bir
ekilde salana- bilir, iin iinde olduklarna dair bir ima bile seeneklerini snrlar
ve Sessizliklerini satn alr.

emretmeye balad. Bu seenekle kar karya kalan hastalar

genellikle hastaln

tekrar balamasndan kanmay "seiyorlard", ki kukusuz Ericksonn da

istedii buydu.
Bu genellikle sizin istediinizin tersini yapmaktan holanan ocuklar ve dier
inat insanlar zerinde etkili olan iyi bir tekniktir. Tersini savunarak sizin
istediiniz eyi "semeye" zorlayn onlar.
Oyun Sahasn Deitirin. 1860larda John D. Rockefeller petrol tekeli
yaratmaya balad. Eer kk petrol irketlerini satn almaya balasa ne
yaptn anlayp kar koyacaklard. Bunun yerine petrol tayan demiryolu
irketlerini satn almaya balad. Sonra belirli bir irketi devralmaya alp
direnle karlanca onlara demiryollarna olan bamllklarn hatrlatt. Onlarn
petroln tamay reddetmek ya da yalnzca cretleri arttrmak ilerini
mahvedebilirdi. Rockefeller oyun sahasn deitirmi, bylece kk petrol
irketlerinin elinde bir tek onun kendilerine verdii seenekler kalmt.
Bu taktikte rakibiniz eli mahkm olduunu bilir, ama onun iin fark etmez.
Teknik ne pahasna olursa olsun direnenlere kar etkilidir.
Seenekleri Daraltmak. On dokuzuncu yzyl sonu sanat eseri satcs
Ambroise Vollard bu teknii mkemmel hale getirmitir.
Mterileri onun dkknna Cezannenn eserlerini grmeye gelirdi. tablo
gsterir, fiyattan sz etmeyi unutmu, ii bandan aknm gibi yapard.
Ziyaretiler karar vermeden ayrlmak zorunda kalrlard. Genellikle ertesi gn
resimleri tekrar grmeye gelirlerdi, ama bu kez Vollard daha az ilgin olan
resimleri karrd. aran mteriler

j nerilenlere bakar, dnmek zere

en

ki Arada Bir Derede Kal. Bu fikir Amerikan Sava sras^ General VVilliam Shermann Georgiaya yapt nl saldryla gster mitir. Gneyliler Shermann
hangi yne doru gittiini bilseler j e sadan m yoksa soldan m saldracan bilmiyorlard, nk ordusu' nu iki kanada ayrmt; eer asiler bir kanattan kasalar
dieriyle kar laacaklard. Bu klasik bir dava avukat taktiidir. Avukat tanklar bi r olayn iki olas aklamas arasnda karar vermeye yneltir ve bu aklamalarn ikisi de
hikyelerinde bir delik aar. Avukatn sorularna yamt vermek zorundadrlar, fakat ne sylerlerse sylesinler kendilerine zarar verirler. Bu hareketin anahtar hzl
vurmaktr: Kurbana ka jgjn dnme frsat vermeyin. ki arada bir derede kvranrken kendi mezarlarn kazarlar.
unu anlamalsnz: Rakiplerinizle olan mcadelelerinizde onlar incitmeniz ou kez gerekli olacaktr. Ve eer cezalandrlmalarna siz neden olmusanz kar
saldr -bir intikam- beklemelisiniz. Bununla birlikte, eer, talihsizliklerinin nedeni olarak kendilerini gryorlarsa duruma sessizce boyun eeceklerdir. van, Moskovay
terkederek bir kye yerletiinde geri dnmesini isteyen vatandalar mutlak g talebini kabul ettiler. Sonraki yllar iinde lkeye sald dehet yznden ona daha az
kzdlar, nk sonu olarak gcn ona kendileri vermilerdi. Kurbanlarnzn zehirlerini kendilerinin semelerine izin vermenin ve ona bu zehri sunann siz olduunuzu
olabildiince gizlemenin her zaman iyi oluunun nedeni budur.
maj: Boann Boynuzlar. Boa boynuzlaryla sizi keye sktrr, hem de kaabileceiniz tek boynuzla deil, sizi arasna sktran iki boynuzla. Saa ya
da sola kan, her iki ekilde de delici ularyla karlar ve yaralanrsnz.
Otorite: nsann kendi kendinde at yaralar ve kendi seimi sonucu yapt dier ktlkler uzun vadede bakalarnn neden olduu zararlardan daha az
ac verir (Niccolo Machiavelli, 1469- 1527).

- 368 -

- 372 -

ktidar / F: 24

Seenekleri kontrol etmenin nemli bir amac vardr: kendinizi q ve cezann

aracs olarak gizlemek. O halde bu taktik gc zayf 0|an, phe, kzgnlk ve
fkeye maruz kalmadan ilev gremeyen in-

nlar zerinde en fazla ie yarar.

sa

Bununla birlikte, genel bir kural olarak bile gc dorudan ve zorla uygulayan
olarak grnmek pek akllca deildir, ne kadar gl ve gvende olursanz olun.
nsanlara seim yapma yanlsamasn sunmak daha zarif ve daha etkilidir.
te yandan dier insanlarn seeneklerini snrlarken kendi seeneklerinizi
de snrlarsnz. Rakiplerinize daha geni lde bir zgrlk sunmann sizin
lehinize olduu baz durumlar vardr. Onlarn almasn izleyerek casusluk
yapma, bilgi toplama ve hilenizi planlama frsat bulursunuz. On dokuzuncu yzyl
bankeri James Rothschild bu yntemi ok severdi: Eer rakiplerinin hareketlerini
kontrol etmeye alrsa onlarn stratejilerini gzleme ve daha etkili bir seyir
planlama ansn kaybettiini dnrd. Ksa vadede onlara ne kadar fazla zgrlk verirse uzun vadede onlara kar o kadar gl bir ekilde ha reket
edebilirdi.

YASA 32
NSANLARIN FANTEZLERYLE OYNAYIN
HKM

Gerekten ounlukla kalr, inkii irkin ve nahotur. Dkrk- lna

uramann dourduu fkeye hazrlkl deilseniz doru ve geree asla
bavurmayn. Hayat o kadar zorlu ve sknt vericidir ki, romantizm
reten veya fantezi kuran insanlar ldeki vahalar gibidir. Herkes oraya
koar. Kitlelerin fantezileriyle oynamakta byk g vardr.
YASAYA UYMAK

373 -

Venedik ehir devleti o kadar uzun sre boyunca refah iinde yaamt ki,
vatandalar ansn kk cumhuriyetlerinin yannda olduunu dnyordu.
Ortaa ve Rnesansn en parlak devrini yaad gnlerde douyla ticaret
zerindeki tekeli onu Avrupann en zengin ehri yapmt. yiliksever
cumhuriyeti bir hkmet ynetimindeki Venedikliler ok az talyann tand
zgrlklerin tadn karyorlard. Ancak on altnc yzylda talihleri birdenbire
deiti. Yeni Dnyann kefi gc Avrupann Atlantik tarafna tad nce
spanya ve Portekiz, ardndan Hollanda ve ngiltere. Venedik ekonomik olarak
onlarla rekabet edemedi ve yava yava zayflamaya balad. Son darbe ok deerli Akdeniz smrgesinin ykc kayb olmu, Kbrs Adasn 1570 ylnda
Trklere kaptrmlard.
Artk Venedikteki soylular be parasz kalm, bankalar batmay9 balamt.
Vatandalarn zerine bir i sknts ve kasvet km Parlak bir gemileri
olmutu, bunu ya yaamlar ya da yallar an

pt hikyelerden renmilerdi. Grkemli yllarn sona ermesi kLltcyd. Venedikliler ans Tanrasnn onlarla bir oyun oynad- a ve
eski gnlerin ksa srede geri dneceine yar inanyorlard. Ama u an iin
ne yapacaklard?
1589da pek uzakta olmayan, "II Bragadino" adnda esrarengiz bir
adamn geliine dair bir sylenti dolamaya balad. Simya ustas olan
adamn kulland bir maddeyle altn birka katna karma yetenei
sayesinde inanlmaz bir servet edindii syleniyordu. Sylenti hzla yayld,
nk birka yl nce Polonyadan geen bir Venedikli soylu, Venedikin
simya sanatn bilen bir adam bulabilirse eski grkemli gnlerine ve gcne
kavuacana dair bir kehanet duymutu. Bylece, Bragadinonun sahip
olduu altn -ellerinde srekli olarak altn paralar ngrdatyor ve sarayn
altn nesneler dolduruyordu- sylentisi Venedikte yayldka baz insanlar
hayaller kurmaya baladlar: Onun araclyla lkeleri tekrar refaha
kavuacakt.

374 -

Venedikin en nemli soylu ailelerinin yeleri birlikte Bragadinonun

yaad Bresciaya gittiler. Sarayn turladlar ve bir imdik deersiz
madeni alp birka onsluk altn tozuna dntrdn hayranlkla izlediler.
Bragadinonun hizmetleri iin Mantua Dkyle rekabet halinde olduklar
sylentisi hzla yaylnca Venedik senatosu Bragadi- noya masraflar
devlete ait olmak zere Venedikte kalmas iin resmi bir davetiye
gndermeye hazrland. Bragadinonun saraynda dk iin altn dmeli
elbiselerin giyildii, altn tabaklarn ve eyalarn kullanld muhteem bir
parti

verildiini

duydular.

Bragadinoyu

Man-

tuaya

kaptracaklar

endiesiyle senato oy okluuyla onu Venedike davet etmeyi, lks hayat

tarzn srdrebilmesi iin gerekli olan byk Paray vermeyi kabul etti,
ama eer hemen gelirse.
O yln sonlarnda esrarengiz Bragadino, Venedike geldi. Kaln Alar
altndaki delici koyu renk gzleri ve kendisine her yerde elik

ec)

iki siyah kpekle olduka hain ve etkileyici grnyor-

du

en dev gibi

' Guidecca

Adasndaki grkemli saray seti, lke verdii btn zi yafetleri, pahal

elbiselerini ve btn dier kaprislerini karlad. Vene- j^te bir simya
hummas yaylmt. Sokak kelerinde seyyar satclar
aygtlar, krk ve konuyla ilgili nasl yaplr kitaplar

375 -

0lTl

r, damtma

T
sat

rk

yo

es.
S

rla
rd
.

c
Ve

rk

ne

es

dik

si

yk
m
da

uy

gul

ku

rta

m
ala

ra
ca
k

rn

alt

ba

la

et

m
t,

m
ey
e

Br

ba

ag

la

adi

m^

no
^

376 -

ya

He

my

im

hi
ac
ele

et

da

mi

he

yo
rd
-

375 -

377 -

u.

Ga

Av

rip

ru

tir

pa

ki,

bu

yal

he

nz

ca

ye

on

rin

un

de

po

n,

pl

ha

ari

tta

tes

As

ini

ya

art

da

tr,

yo

rd

nl

u;

ar

ins

hal

anl

ind

ar

bu

gel

iyo

rla

mli

rd

ad

Ay

ml

lar

ge

ta

rke

abi

lm

Br

ek

ag

ii

adi

375 -

378 -

no

hl

ya

he

So

nu

ye

nd

rd

en

vat

he

an

diy

da

ele

la

ya

sa

or

r-

du

sz

lan

Ve

ne

ay

dik

a,

lile

so

rin

ns

ina

uz

na

ra

de

be

be

kle

kle

dik

yip

leri

be

kle

uci

ze

ey

de

ec

ei

es

ni

er

yo

er

ktu

ak

375 -

379 -

et

ve

ey

zel

ba

la

zle

dl

rle

ar.

ka

Ba

nd

la

rl

ng

as

ge

se

re

na

kiy

tr

or

ler

du

hal

on

zo

rla

o-

nu

as

nd

ii

so

uy

ylu

ar

lar

d;

da

ka

p-

er

risl

ak

et

bir

ey

yta

nd

ba

375 -

la

din

dl

ar

ke

ve

ndi

se

sin

na

de

to

hri

ph

ed

enl

ye

eri

yal

yat

nz

ca

na

bir

la

ka

d,

rl

ste

onl

rm

ar

esi

ii

ka

rl

ba

sk

ve

alt

rdi

nd

Alt

kal

d.

o
B

380 -

al

ra

tt

ga

375 -

381 -

es

ku

rar

l-

en

lan

giz

abi

lir

ad

ve

de

alt

yi

zat

iki

en

ye

kat

hri

lay

abi

da

lird

rp

i,

ha

ne

sin

il

ko

ym

ne

old

ka

da

un

ya

va

yle

di.

olu

Bu

rs

ad

de

ka

yi

da

bir

ke

iyi

re

so

de

nu

375 -

382 -

ve

rir

ar

di.

rd

er

Se

ye

na

di

tr

yl

leri

bo

yu

nc

Br

ka

ag

pal

adi

no

bir

nu

sa

nd

kt

ve

rdi

a-

lrs

alt

da

rp

ad

ha

eni

ne

ii

de

ki

be

alt

kle

nla

ey

ot

uz

ka

kat

rar

ve

375 -

383 -

rdi

ne

dik

Fa

in

kat

sr

di

ad

erl

an

eri

vat

fk

an

eli

da

ydi

la

rn

bu

ad

bu

ye

du

di

y-

yl

gu

da

yu

ha

pa

hal

yla

kn

pa

or

ra

du

sy

la

So

kr

nu

all

nd

ar

gib

si

my

yiy

ac

ip

ie

ce

kti!

Ve

anl

Ve

ar

375 -

be

384 -

ce

risi

ni

ka

ntl

a-

re

sa

as

na

tn

ist

edi

ler

ba

ola

mli

mi

kta

rd

rur

Br

alt

ag

adi

no

et

ec

Ve

ekt

i,

e-

he

dik

in

de

sa

ks

br

sz

re

yla

ii

on

nd

e.

ald

375 -

385 -

att

15

90

da

ve

Ba

bu

vy

er

zd

en

hiz

eti

ni

da

kay

vet

bett

ini

iin'

ka

bul

yle

etti

di.

hri

ni

ter

ket

de

ti,

Ve

ne

ce

dik

ya

gib

kn

da

ki

kz

Pa

du

gin

ay

di,

gitt

i,

so

sa

nr

vu

rg

375 -

386 -

anl

yle

ce

Br

nd

ag

en

adi

ifla

no

et

mi

ti

ne

ve

dik

bu

te

nl

ya

si

my

acr

old

ya

rd

ra

ml

ha

ar

yla

ha

se

yat

rv

et

tek

ka

rar

za

ba

na

la

ca

ve

na

ay

ina

ny

or

ze

du

ny

nel

375 -

en

387 -

di.
D
ASL
ANIN
CEN
AZE
TR
EN
Kral
birde
nbire
krali
esi
ni
kayb
eder.
Herk
es
kral
tesel
li
etme
k
iin
acele
yle
sara
ya
koa
r.
Faka
t bu
anca
k
kral
n
zn
ts
n
arttr
may

a
yarar
.
Cena
zeni
n
belirl
i bir
zama
nda
ve
yerd
e
yapl
aca
na
dair
duyu
rular
tm
krall
kta
yapl
r;
tren
i
dze
nlem
ek
iin
asla
nn
suba
ylar
na
orad
a
olma
lar
emri
verili
r.
-

375 -

Herk
es
orad
a
olac
aktr.
Cen
aze

tren
inde
kral
acs
n
serb
est
brak
t ve
dier
bt
n
asla
nlar
onun
hayk
rla
rn
yank
ladl
ar.
Bt
n
sara
y
men
supl
ar
farkl
tonla
rda
kkr
edile
r.
-

388 -

Sara
y,
herk
esin
her
eye
kar
iktid
arda
ki
kiin
in
uygu
n
oldu
unu
d
nd

ekil
de
zn
tl,
nee
li
veya
kayt
sz
oldu
u
ya
da
olam
yors
a
bile
en
azn
dan
yle
gr
nd
-

375 -

 bir
yerdi
r;
herk
es
efen
disin
i
taklit
etme
ye
al
r.
Ger
ekte
n bir
zihni
n
binle
rce
bede
ni
hare
kete
geir
dii
syl
enir,
bu
da
insa
nol
unun
yaln
zca
bir
maki
ne
oldu
unu
ak
a
-

389 -

gst
erme
ktedi
r.
Ama
imd
i
konu
muz
a
geri
dne
lim.
Bir
tek
erke
k
geyi
k hi
gzy
a
dk
mem
ekte
dir.
Nasl
olur,
ger
ekte
n
mi?
Krali
eni
n
lm

onun
intik
amn

alm
tr;
-

375 -

krali
e
daha
nce
onun
kars
n
ve
ocu
klar
n
bo
mut
ur.
Bir
sara
y
men
subu
yasl
krala
bu
bilgi
yi
verm
enin
gere
kli
oldu
unu
d
nr,
hatta
geyi
in
gld
n

grd
n

bile
-

390 -

syl
er.
Kral
n
fke
si
kork
un
olur.
"Adi
orma
n
iisi
!"
diye
bar
r.
"Her
kes
gzy
an
a
bou
lmu
ken
glm
eye
nasl
cesa
ret
edeb
ilirsi
n?
Soyl
u
pen
eleri
mizi
seni
n
kst
ah
-

375 -

kan
nla
kirlet
mey
ece
iz!
Sen
cesu
r
kurt,
bu
haini
ldr
erek
krali
emi
zin
intik
amn
al."
Bun
un
zeri
ne
geyi
k
ceva
p
verir.
"Efe
ndim
iz,
ala
ma
zama
n
geti
;
artk
ala
mak
gere
-

391 -

ksiz.
Sayg
de
er
eini
z gl
yata
nn
zeri
nde
dinle
nirke
n
gr
nd
bana
; onu
hem
en
tand
m.
'Dost
um,
dedi
bana
. Bu
cena
ze
gst
erii
ne
son
verin
, bu
gere
ksiz
gzy
alar
n
bitiri
n.
Cenn
-

375 -

et
Bah
eleri
nde
binle
rce
zevk
tatt
m,
beni
m
gibi
aziz
olanl
arla
sohb
et
ettim
.
Kral
n
zn
ts
daha
bir
sre
iin
deva
m
edeb
ilir,
bu
beni
onurl
andr
yor.
"
Kon
um
asn
bitiri
r
-

392 -

bitir
mez
herk
es
bir
az
dan,
Muci
ze!
Muci
ze!"
diye
bar
d.
Geyi
k
cezal
andr
lma
k
yerin
e
gze
l bir
hedi
ye
ald.
Kral
haya
llerle
ele
ndiri
n,
iltifat
edin
ve
ona
birka

fanta
stik
yala
-

375 -

n
syl
eyin;
size
olan
kzg
nl
ne
olurs
a
olsu
n
yemi
yuta
cak
ve
sizi

393 -

en
iyi
arka
da
yapa
cakt
r.
Masa
llar,
Jean
de
La
Font
aine,
1621
1695

375 -

satyorlard. Herkes simya uygulamalarna balamt, Braaadin

'Ho

pj

nda herkes.
Simyac Venediki ykmdan kurtaracak altn retmeye balam hi acele

etmiyordu. Gariptir ki, bu yalnzca onun poplaritesini artt^T yordu; insanlar bu

nemli adamla tanabilmek iin Avrupann her ' rinden, hatta Asyadan ynlar
halinde geliyorlard. Aylar geeri^' Bragadinoya her yerden hediyeler yayordu.
Venediklilerin inanarak bekledikleri mucizeden eser yoktu hl. Sonunda
vatandalar sabr szlanmaya, sonsuza dek bekleyip beklemeyeceini merak
etmeye baladlar. Balangta senatrler halk onu zorlamas iin uyard; kap
risli bir eytand o ve gzel szlerle kandrlmas gerekiyordu. Ama sonunda
soylular da merak etmeye baladlar ve senato ehrin byyen yatrmna bir
karlk gstermesi iin bask altnda kald.
Bragadino kendisinden phe edenleri yalnzca aalad, ama onlara
karlk verdi. Altn oaltt esrarengiz maddeyi zaten ehrin darphanesine
koymu olduunu syledi. Bu maddeyi bir kerede kullanabilir ve altn ikiye
katlayabilirdi, ama ilem ne kadar yava olursa o kadar iyi sonu verirdi. Eer
yedi yl boyunca kapal bir sandkta kalrsa darphanedeki altnlar otuz katna
karrd. Senatrlerin ou Bragadinonun sz verdii altn madeni iin
beklemeye karar verdi. Fakat dierleri fkeliydi, bu adam yedi yl daha halkn
parasyla krallar gibi yiyip iecekti! Ve Venedikin sradan vatandalarnn ou
bu duyguyu paylayordu. Sonunda simyacnn dmanlar becerisini kantlamasn istediler: nemli miktarda altn retecekti, hem de ksa sre iinde.
Grne gre sanatna ok bal olan marur Bragadino, Venedikin
sabrszlyla onu aldattn ve bu yzden hizmetini kaybettiini syledi. ehri
terketti, nce yakndaki Paduaya gitti, sonra 1590da Bavyera Dknn
davetini kabul etti. Mnih de Venedik gibi ok zengindi, ama savurganl
yznden iflas etmiti ve bu nl simyacnn yardmlaryla servet kazanacana
inanyordu. Bylece Bragadino, Venedikte yaam olduu rahat hayata tekrar
balad ve ayn dzen yi' nelendi.
D ASLANIN CENAZE TREN Kral birdenbire kraliesini kaybeder. Herkes kral teselli
etmek iin gCeleyle saraya koar. Fakat bu ancak kraln zntsn arttrmaya yarar.
Cenazenin belirli bir zamanda ve yerde yaplacana dair duyurular tm krallkta yaplr;
treni dzenlemek iin aslann subaylarna orada olmalar emri verilir. Herkes orada

394 -

olacaktr. Cenaze treninde kral acsn serbest brakt ve dier btn aslanlar onun
haykrlarn yankladlar. Btn saray mensuplar farkl tonlarda kkrediler. Saray,
herkesin her eye kar iktidardaki kiinin uygun olduunu dnd ekilde zntl,
neeli veya kaytsz olduu ya da olamyorsa bile en azndan yle grnd bir yerdir;
herkes efendisini taklit etmeye alr. Gerekten bir zihnin binlerce bedeni harekete
geirdii sylenir, bu da insanolunun yalnzca bir makine olduunu aka
gstermektedir. Ama imdi konumuza geri dnelim. Bir tek erkek geyik hi gzya
dkmemektedir. Nasl olur, gerekten mi? Kralienin lm onun intikamn almtr;
kralie daha nce onun karsn ve ocuklarn bomutur. Bir saray mensubu yasl krala
bu bilgiyi vermenin gerekli olduunu dnr, hatta geyiin gldn grdn bile
syler. Kraln fkesi korkun olur.
"Adi orman iisi!" diye barr. "Herkes gzyana boulmuken glmeye nasl cesaret
edebilirsin? Soylu penelerimizi senin kstah kannla kirletmeyeceiz! Sen cesur kurt, bu
haini ldrerek kraliemizin intikamn al."
Bunun zerine geyik cevap verir. "Efendimiz, alama zaman geti; artk alamak
gereksiz. Saygdeer einiz gl yatann zerinde dinlenirken grnd bana; onu hemen
tandm. Dostum, dedi bana.
Bu cenaze gsteriine son verin, bu gereksiz gzyalarn bitirin. Cennet Bahelerinde
binlerce zevk tattm, benim gibi aziz olanlarla sohbet ettim. Kraln znts daha bir sre
iin devam edebilir, bu beni onurlandryor." Konumasn bitirir bitirmez herkes bir
azdan, "Mucize! Mucize!" diye bard. Geyik cezalandrlmak yerine gzel bir hediye
ald. Kral hayallerle elendirin, iltifat edin ve ona birka fantastik yalan syleyin; size olan
kzgnl ne olursa olsun yemi yutacak ve sizi en iyi arkada yapacaktr.
Masallar, Jean de La Fonta ine, 1621-1695

395 -

Yorum
Gen Kbrsl Mamugna simyac Bragadina olarak yeniden do" madan nce

nanlacak yalanlar sylemek istiyorsanz inanlacak dorular sylemeyin.

mparator Tokugawa, Japon Hkmdar leyasu, XVII. Yzyl

Venedikte birka yl boyunca yaamt. ehrin stne nasl bir kasvet ktn
ve insanlarn belirsiz bir kaynan kendileri ni kurtarmasn mit ettiini grmt.
Dier arlatanlar elabukluUy la sradan hileler gerekletirirken Mamugna insan
doas zerinde ustalamt. Venediki batan itibaren hedefi olarak belirleyerek
yurt dna seyahat etti, simya hileleriyle paralar kazand, sonra talyaya dnerek
Bresciada bir dkkn at. Orada Venedikte yaylacam bildii bir n yaratt
kendisine. Aslnda g halesi uzaktan ok daha etkileyici olacakt.
Mamugna balangta insanlar simyac becerilerine inandrmak iin
sradan gsteriler yapmad. Grkemli saray, gsterili elbiseleri elerindeki altn
paralar mantkl her trl iddiaya stn geliyordu. Ve bunlar onun devam etmesini
salayan bir dng yaratmt. Byk zenginlii bir simyac olarak nn
doruluyordu, bylece Mantua Dk gibi destekiler ona para veriyor, o zenginlik
iinde yaamn srdryor, simyac olarak nn glendiriyordu ve bu dng
byle srp gitmekteydi. Bu hreti bir kez edinmiti, dkler ve senatrler onun
iin kavga etmeye balamlard. Bunun zerine yalnzca bir kez gsteri yapma
gerei duymutu, ama o zaman insanlar kandrmak ok kolayd. nanmak
istiyorlard. Altn oaltmasn izleyen senatrler ona inanmay o kadar
istiyorlard ki, altn tozunu deersiz madenin iine aktt giysisinin kolundaki
boruyu grmediler bile. Zeki ve kaprisli, fantezilerinin simyacsyd o... ve bir kez

GCN ANAHTARLARI
Fantezi hibir zaman tek bana i gremez. Arka perdede yavanlk ve
skcln bulunmas gerekir. Fantezinin kklenip gelimesini salayan ey
gerein acmaszldr. On altnc yzyl Venedikinde gerek, k ve itibar
kaybn anlatyordu. Buna karlk gelen fantezi ise gemiteki grkemli gnlerin
simya mucizesiyle geri gelmesiydi. Gerek daha da ktleirken Venedikliler
tozu altna evirerek ehirlerinin bir gecede muhteem zenginliine ve gcne
yeniden kavumasn saladklar mutlu bir hayal dnyasnda yaamaya
balamlard.
Acmasz gerekten bir fantezi karabilen bir kii anlatlamayacak bir g
kazanr. Kitleleri peinden srkleyecek bir fantezi ararken hepimizin zerine
ken ar gnlk gereklere kar gznz ak tutun. nsanlarn kendileri ve
hayatlaryla ilgili olarak izdikleri ekici Portrelerle dikkatinizin dalmasna izin
vermeyin; onlar gerekte neyin mahkm ettiini aratrn. Onu bulduktan sonra
ellerinize byk bir g geirecek olan sihirli anahtar bulmu olursunuz.
Zaman ve insanlarn deiiyor olmasna ramen varln srd- ren birka
acmasz gerei ve saladklar g frsatlarn inceleyelim:
Gerek: Deiim yava ve kademelidir. ok alma, biraz ans, ne/77//

byle bir atmosfer yarattktan sonra kimse onun basit hilelerini farketmedi.
Bu iimizde kk salan fantezilerin gcdr, zellikle d ve ktlk
zamanlarnda. nsanlar ender olarak sorunlarnn kendi yanl il

eri

miktarda fedakrlk ve ok fazla sabr gerektirir.

ve

aptallklarndan kaynaklandna inanrlar. Darda sulanacak bir bakas

mutlaka vardr -dierleri, dnya, tanrlar- bylece sonu da dardan gelir.
Bragadino, Venedike ehrin ekonomik knn ardndaki nedenlerin ve ileri
tersine evirecek zorlu admlarn ayrntl a na' liziyle gelseydi aalanrd. Gerek
ok irkindi ve zm ac verici uj- atalarnn byle bir imparatorluk yaratmak iin
yaptklar gibi ok almalar gerekiyordu. te yandan fanteziyi -bu durumda
simya romantizmi- anlamak ok kolayd ve fantezi ok daha tatlyd.
G kazanmak iin etrafnzdakiler iin zevk kayna olmalsnz

ve

zevk

insanlarn fantezileriyle oynamaktan gelir. Asla ok almayla Kademeli gelime

sz vermeyin; daha ok gkteki ay, byk ve ani deiimi, altn mleini vaat
edin.
-

376 -

396 -

Fantezi: Tek bir fantastik vurula gerekleen ani dnm

QR

mann,

ansn, kendini feda etmenin ve zamann yerini tutarak kij U talihinde tam bir
deiim yaratr.
Bu kukusuz bugne kadar iimizde gezinen arlatanlarn ei 0| mayan
fantezisi ve Bragadinoyu baarya ulatran anahtardr. By^ ve tam bir deiim
vaat edin -yoksulluktan zenginlie, hastalktan sa la, mutsuzluktan ar
mutlulua- o zaman takipileriniz olacaktr.
On sekizinci yzyln sahte doktoru Leonhard Thurneisser nasl tp bile
okumadan Brandenburg saraynn doktoru oldu? Thurneisser (za. mann tedavileri
olan) bir uzvu kesip atma, slk ve ac mshiller yerine tatl iksirler veriyor ve
abuk iyileme vaat ediyordu. Modaya uyan saray mensuplar zellikle bir servete
malolan "iilebilir altn" zmn istiyorlard. Eer aklanamayan bir ey sizi
hasta ettiyse Thurneisser bir falcya danr ve muska yazard. Kim byle bir
fanteziye direnebilir ki... yaama biiminden taviz vermeden ve ac ekmeden
sala kavuma.
Gerek: Sosyal dnyann zorlu kurallar ve snrlar vardr. Bu snrlar
anlarz ve hep ayn bildik dngler iinde hareket etmemiz gerektiini biliriz.
Fantezi: Farkl yasalar olan ve macera vaat eden tmyle yeni bir dnyaya
girebiliriz.
1700l yllarn banda btn Londra esrarengiz bir yabanc olan George
Psalmanazar adl gen bir adam hakkndaki konumalarla kaynyordu. ou
ngiliz iin fantastik bir ada olan bir yerden geliyordu: in sahiline yakn olan
Formosa Adas (imdiki Tayvan). Oxford niversitesi adann dilini retmesi iin
Psalmanazarla anlamt; birka yl sonra ncili Formosa diline tercme etti,
sonra Formosann tarihi ve corafyas hakknda bir kitap yazd, hemen en iyi
satan kitap oldu. ngiliz soylular gen adamla yiyip itiler ve o da gittii her yerde
memleketine ait harika hikyeler ve garip detleriyle ev sahiplerini elendirmeyi
baard.
Ancak Psalmanazar ldkten sonra vasiyeti onun yalnzca zengin
hayalgcne sahip bir Fransz olduunu gsterdi. Formosa hakknda
latt' her ey' -alfabesi, dili, edebiyat, btn kltr- kendisi uydur- V ngiliz
halknn egzotik ve yabanc olana kar duyduklar arzu- ^oyuran zenle ilenmi

1
hikyeyi uydurmak iin ngilizlerin o lke aKindaki bilgisizliine dayanmt. ngiliz
kltrnn insanlarn tehli- li hayalleri zerindeki kat kontrol, fantezilerini
smrmek iin mcmel bir frsat vermiti ona.
Egzotik fantezi kukusuz cinselliin yaknndan da geebilir. Ama ok fazla
yaklamamaldr, nk fiziksel eyler fantezinin gcn engeller; grlr, tutulur,
sonra bklr... ou sosyete fahiesinin kaderi. Metresin bedensel ekicilii
yalnzca efendinin daha fazla ve farkl

vkler, hayran olunacak yeni bir gzellik

ze

iin duyduu itah kabartr. Gc getirmesi iin fantezinin bir dereceye kadar
gereklememesi, gerekd kalmas gerekir. rnein, I. Dnya Savanda nce
Pariste gittike nlenen dansz Mata Harinin olduka sradan bir grn vard.
Gc yabanc ve egzotik, bilinmeyen ve zlemeyen oluuyla yaratt
fanteziden kaynaklanyordu. zerinde alt tabunun kendisi toplumsal
yasalarn bozulmasndan daha az cinsellik ieriyordu.
Egzotik fantezinin bir baka ekli sadece skntdan kurtulma mididir.
Dolandrclar i dnyasnn skcl, macera eksiklii zerinde oynamaya
baylrlar. Onlarn dalavereleri, rnein, kayp bir spanyol hzinesinin, ekici bir
MeksikalI senyoritann olas katlm ve bir Gney Amerika lkesinin bakannn
desteiyle bulunmasn ierebilir, s- radanlktan kurtulmay neren herhangi bir
ey olabilir.
Gerek: Toplum blk prktr ve atmayla doludur.
Fantezi: nsanlar ruhlarn mistik birleimiyle biraraya gelebilirler.
1920lerde dolandrc Oscar Hartzell, Sir Francis Drake hilesiyle tozla bir
servet edinmitir; hilesi temelde soyad tesadfen Drake olan herkese uzun
sredir kayp olan ve Hartzellin ulaabildii "Drake" halesinden nemli miktarda
pay vereceini vaat etmesine dayanyor-

du

' Binlerce insan bu tuzaa dt;

Hartzell bu tuza hkmete ve ^ 3ke servetinin miraslarnn ellerine gemesine

engel olan herkese

kar bir hal savana dntrd.

Bylece ezilen Drakeler misrM birlik
oluturarak duygusal toplantlarla
biraraya geldiler. Byle bjr ^lr lik vaat
ederseniz byk bir g kazanabilirsiniz,
ama kolayCa r' aleyhinize dnebilecek

- 398 -

tehlikeli bir oyundur bu. Demagoglarn

yaca bir fantezidir.
Gerek:
lm.
l
geri
getirilemez, gemi deitirilemez.
Fantezi:
Bu
katlarlamaz
gerein birdenbire tersine evrilmesi

Bu hilenin birok eitlemesi

vardr, fakat byk beceri ve kurnaz
lk gerektirir.

elle tutulamaz olmaldr. Asla skc

Vermeerin sanatnn nemi ve

tuzaa den kii yaklatka geri

gzellii uzun sredir kabul edili

ekilir. Fanteziyi tarif ederken asla

yordu, ama tablolarnn says azd ve

ok

ok

Fantezinin

enderdi.

Ancak

1930larda

derecede

tandk

vermeyin;

uzaktaki

ak

olmayn,

olmasna
bir

izin

seraptr,

belirsiz

kurucusu

kln.
olarak

Vermeerin

resimleri

sanat

kurbannzn yeterince grecek ve

piyasasnda

grlmeye

balad.

kkrtlacak kadar yaklamasna izin

Dorulamak iin uzmanlar arlyor

verin, ama hayal kurup arzu etmesine

ve onlar tablolarn gerek olduunu

yetecek kadar uzak tutun.

sylyordu.

Bu

tablolarnn

yeni

Vermeer

toplanmas

bir

koleksiyoncunun kariyerini kendisine

yakr

biimde

sona

erdirebilirdi.

Lazarusn yeniden canlanmas gibi

bir eydi. Vermeer garip bir ekilde
yeniden

hayata

dndrlmt.

Gemi deimiti.
ok daha sonra ortaya ktna
gre yeni Vermeer tablolar Han van
Meegeren

adnda

orta

yal

HollandalI bir sahtekrn iiydi. Ve bu

i iin Vermeeri semiti, nk
fanteziyi anlamt. Tablolar gerek
gibi grnyordu, nk halk ve
uzmanlar umutsuzca gerek olmalarn istiyorlard.
unu

unutmayn:

Fantezinin

anahtar uzaklktr. Uzak olan ekicidir

ve vaadde bulunur, basit ve sorunsuz
gibi grnr. O halde nerdiiniz ey

maj:
Ay.
Elde
edilemeyen, her zaman
ekil deitiren, ortadan
kaybolup tekrar beliren.
Ona bakarz, hayal kurarz,
merak ederiz ve zlem
duyarz,
asla
tandk
olmayan, hayallerin srekli
kkrtcs. Ortada olan
teklif etmeyin. Ay vaat
edin.
Otorite:
Yalan,
fanteziye dntrlebilen
byleyici bir zellik, bir
uydurmadr. Mistik bir
kavramn giysileri zerine
giydirilebilir.
Gerek
souk, ciddi bir olgudur,
hazmetmesi ok kolay
deildir. Yalan hoa gider.
Dnyadaki en iren insan
her
zaman
gerei

1
syleyen, hibir zaman
olmayacak
hikyeler
anlatmayan insandr... Ben
abartl hikyeler anlatmay
doruyu sylemekten daha
ilgin buluyorum (Joseph
Weil, "The Yel- low Kid,"
1875-1976).

Yalnzca

dk

fantezilerini

umutsuz durumdan kurtulmak iin

ona ok ihtiyac vard. Bragadino nl
bekleme oyununu oynayp hediyeler
kabul eder ve sabr isterken halk
fkelenmeye
harcanyor

harekete

geirmenin bir gc varsa tehlikesi de

vardr. Fantezi genellikle oyun esi
ierir;

halk

kandrldn

biraz

farkeder, ama hayali yine de canl

tutar, sradan hayattan geici sapmalarn

ve

elencenin

tadn

karrlar. Bu nedenle oynak olun,

asla

sonular

ortaya

koymanzn

beklendii noktaya ok yaklamayn.

O yer son derece tehlikeli olabilir.
Bragadino,

Mnihe

gerekten

inanyordu, nk iinde bulunduu

balamt.
ve

konmuyordu.
Kitlelerin

ona

gittikten

sonra aklbanda Bavyerallarn simyaya deiken mizal Venediklilerden

ok daha az inandklarn grd.

- 400 -

bir

Para

sonu

1592de

ortaya

Bavyerallar

adalet istediler ve sonunda Bragadino

kendini

daraacnda

sallanrken

buldu. Daha nce olduu gibi

vermi,

ama

szn

yerine

getirmemiti, gelgelelim bu kez ev sahiplerinin

hogrsn

yanl

hesaplam ve onlarn fantezilerini

genletirememesi lmcl bir sonu
vermiti.
Son bir ey daha: Asla fantezinin
her

zaman

fantastik

olduunu

nme hatasn yapmayn. Kesinlikle

gerekle zttr, ama gerein indisi
bazen

derece

tiyatrovri

gelenee uygundur ki, fantezi

ve

basit eyler iin bir istek haline gelir. rnein, Abraham Lincoln- kendisi iin
yaratt sakall, sradan krsal kesim avukat imaj onu s 1 dan insanlarn bakan
yapmt.

Bu zayflk genellikle gvensizlik, kontrol edilemez bir duygu ya da

ihtiyatr; ayn zamanda kk gizli bir zevk de olabilir. Anlaldnda
her iki ekilde de lehinize kullanabilirsiniz.

P.T. Barnum gemiin nl liderleri, rnein Napoleon gibi n' nen ve sonra
onlar kt bir ekilde yeren Tom Thumbla baarl ^ gsteri yapmt. Dnemin
fantezisine hitap eden ov Kralie Vict 0 riaya kadar herkesin houna gitmiti;
tarihin kibirli-nl hkmdarlar yeterdi artk, sradan halk her eyin en iyisini
bilirdi. Tom Thumb bildik fantezi modelini tersine evirerek yabanc ve
tannmayan ideal yap mtr. Ama bylesi de yasaya uymaktadr, nk bunun
altnda sradan insann sorunlarnn bulunmad, gl ve zenginden daha
mutlu olduu fantezisi yatmaktadr.

Lincoln ve Tom Thumb sradan insan oynarken mesafelerini dikkatle

korudular. Eer byle bir fanteziyle oynayacak olursanz mesafenizi korumaya
dikkat etmelisiniz ve "sradan" grntnzn ok fazla tandk olmasna izin
vermemelisiniz, yoksa fantezi olarak yansmaya- caktr.

HERKESN ZAYIF NOKTASINI KEFEDN

HKM

Herkesin bir zayf noktas vardr, kalenin duvarndaki bir delik.

ZAYIF NOKTAYI BULMAK: Hareketin Stratejik Plan

Hepimizin direnleri vardr. Deiime ve arkadalarmzla rakiplerimizin
gereksiz mdahelelerine kar kendimizi korumak iin srekli bir zrhla dolarz.
lerimizi kendi istediimiz gibi yapmaktan fazla istediimiz bir ey yoktur.
Srekli bu tr direnlerle karlamak ok enerji kaybetmenize neden olur. Yine
de insanlar hakknda bilmeniz gereken en nemli eylerden biri hepsinin bir
zayf noktas, psikolojik zrhnda size direnmeyecek, eer bulmay baarrsanz
nnzde eilecek bir blm olduudur. Baz insanlar zayflklarn aka
gsterir, dierleri gizlerler. Zayflklarn gizleyenler genellikle zrhlarndaki bir
syrktan bile en fazla etkilenenlerdir.
Saldrnz planlarken u prensipleri aklnzda tutun:
Jestlere ve Bilind aretlere Dikkat Edin. Sigmund Freudun 'fede ettii
gibi: "Hibir lml sr saklayamaz. Eer dudaklar sessiz- Se parmaklaryla
konuur; vcudundaki btn deliklerden ihanet szar ^ar." Bu, kiinin
zayflnn aratrlmasnda nemli bir kavramdr; in- Sar>n zayfl grnte
nemsiz jestler ve rastgele sylenmi sz- cklerle aa kar.

nemli olan ey ne aradnz deil, nereye ve nasl bakacaa dr. Gnlk konumalar en zengin zayflk madenini sunar size k' yzden kendinizi dinlemek iin
eitin. Her zaman ilgilenir grnrn ^ balayn, anlayl bir kulak herkesi konumaya tevik eder. On do^ zuncu yzyl Fransz devlet adam Talleyrandn sk kulland
bir hj|' dier kiiye alr gibi grnmek, onunla bir srrn paylar gibi va makt. Bu sr tamamen uydurulmu olabilir ya da sizin iin hi nern tamayabilir, nemli olan
yreinizden geliyor gibi grnmesidir Bu genellikle sizinki kadar ak olmakla kalmayp itenlikli de olan bir tep ki dourur, zayfl aa karan bir tepki.
Eer birisinin belirli bir zayf noktas olduundan pheleniyorsanz onu dolayl olarak aratrn. rnein, adamn sevilme ihtiyac ij n. de olduunu sezdiyseniz
ona aka vgler yadrn. Eer iltifatlarnza inanp kabul ederse doru yol zerindesiniz demektir. Gzlerinizi ayrntlar grmek iin eitin: birinin garsona nasl
bahi verdiini, onu neyin memnun ettiini, giysilerindeki gizli mesajlar. nsanlarn idollerini, taptklar ve elde etmek iin her eyi yapacaklar eyleri bu lun, belki
fantezilerini salayan siz olabilirsiniz. unu hatrlayn: Hepimiz zayflklarmz saklamaya altmz iin bilinli davranmzdan renilecek ok az ey vardr. Bilinli
kontrolmz dnda darya szan kk eyler bilmek istediklerinizdir.

aresiz ocuu Bulun. ou zayflk ocuklukta balar, benlik telafi eden savunmalar gelitirmeden nce. Belki ocuk belirli bir alanda martlm ve her
istedii yaplmtr veya belki de belirli bir duygusal ihtiyac yerine getirilmemitir; bydke martlma ya da eksiklik bilinaltna gmlebilir, ama asla kaybolmaz.
ocukluk ihtiyalar konusunda bilgi sahibi olmak insann zayfl konusunda size etkili bir anahtar verir.
Bu zayfln bir iareti o noktaya dokunduunuzda kiinin ocuk gibi davranmasdr. O halde dierlerinden daha belirgin olan davrana kar uyank olun. rnein,
kurbannz veya rakibiniz ocukluunda bir eyin eksikliini yaadysa, rnein anne babann destei olabilir, bunu ona siz salayn. Eer gizli bir zevk ya da gizli bir
dknl if* a ederse bunu verin. Her iki durumda da size kar direnemeyecektr
tlklar Aratrn. Ak bir zellik ou kez zttn gizler. Gs- 0 yumruklayan insanlar ounlukla byk korkaklardr; ar iffetli bir grn ehvet dkn bir
ruhu gizler; tutucu olanlar macera lklar atmaktadr; utanga olanlar dikkat ekmek iin lrler. Gr nn ardn aratrarak size akladklar zelliklerinin kart
olarak in- sanlarn zayflklarn bulursunuz.
Zayf Balanty Bulun. Bazen zayfl aratrrken nemli olan ne deil, kimdir. Bugnn saray benzeri ortamlarnda perdenin ardnca genellikle ok byk gce
sahip olan ve grnrde zirvede bulu- nar kiinin zerinde byk etkisi olan biri vardr. Perdenin ardndaki jj U siyasal arlkl kimse grubun zayf balantsdr, onun
gzne girerseniz kral dolayl olarak etkilersiniz. Alternatif olarak, tek bir iradeyle hareket eder gibi grnen gruplarda bile zincirde her zaman zayf bir nokta bulunur.
Bask karsnda eilecek kiiyi bulun.
Boluu Doldurun. Doldurulmas gereken iki temel duygusal boluk gvensizlik ve mutsuzluktur. Kendilerine gveni olmayanlar trl sosyal onaya ihtiya duyan
saflardr; mzmin mutsuzlar ise mutsuzluklarnn kklerini aratrrlar. Gvensiz ve mutsuzlar zayflklarn en az gizleyebilenlerdir. Onlarn duygusal boluklarn
doldurma yetenei byk bir g kayna salar ve sonsuza dek uzatlabilir.
Kontrol Edilemeyen Duygular Besleyin. Kontrol edilemeyen bir duygu paranoyak bir korku -duruma uygun dmeyen bir korku- ya da ehvet, agzllk, kibir
veya nefret gibi temel gdler olabilir. Bu duygularn etkisindeki insanlar ounlukla kendilerini kontrol edemezler ve bunu onlarn yerine siz yapabilirsiniz.
ASLAN, KE VE TLK Aslan bir vadide ke'iyi kovalyordu. Neredeyse yakalamt. zlem dolu gzlerle kesin ve tatmin edici yemei bekliyordu. Kurbann
kamas olanaksz gibi grnyordu; derin bir vadi avc ve av iin yolu kesmi gibiydi. Fakat evik kei btn gcn toplayp yaydan atlan ok gibi frlayp uurumu geti ve dier
taraftaki kayalarn zerinde hareketsiz kald. Aslan birden durdu. O srada bir arkada yannda belirdi. Bu arkada tilkiydi. 'Ne yani!" dedi tilki. "Bu gcn ve evikliinle zayf bir
keiye yenilmen mmkn m? Yalnzca

- 382 -

- 402 -

istemelisin, o zaman harikalar yaratrsn. Uurum derin olsa da eQr niyetinde ciddiysen
aacandan eminim. Kukusuz benim tarafsz dostluuma gvenebilirsin. Gcnn ve
becerikliliinin farknda olmasam senin hayatn tehlikeye atmazdm." Aslann kan srtp
damarlarnda kaynamaya balad. Btn gcyle kendini bolua att Ama uurumu
geemedi; baa yuvarlanp uurumun dibinde ld Peki sevgili arkada ne yapt?
Dikkatle uurumun dibine kadar indi ve orada ak havada aslann artk ne iltifat, ne de itaat
istediini grp arkada iin son grevini yerine getirip dualar okudu ve bir ay iinde btn
kemiklerini temizledi.
Masallar, van Kriloff, 1768-1844

YASAYA UYMAK
1.

Uyma
1615 ylnda daha sonra Kardinal Richelieu olarak tannan otuz yandaki
Piskopos Luos, Fransann ayr konumdan gelen temsilcilerin karsnda bir
konuma yapt: ruhban snf, soylular snf ve sradan insanlar. Richelieu ruhban
snfnn szcs olarak hizmet etmek zere seilmiti, henz pek tannmayan
gen bir adam iin byk bir sorumluluktu bu. Gnn btn nemli konularn
ieren konuma kilisenin izgisini takip ediyordu. Fakat konumann sonuna
doru Richelieu kiliseyle ilgisi olmayp tamamen kariyeriyle ilgili bir ey yapt. On
be yandaki Kral XIII. Louisnin tahtna ve olu reit olana dek vekil olarak
Fransay yneten annesi Kralie Marie de Medicise dnd. Herkes
Richelieunun gen krala her zamanki nazik szlerden sarfedeceini sanyordu.
Ama o dorudan doruya ve yalnzca kralieye bakt. Gerekten konumas
kralieye ynelik uzun ve dalkavuka vglerle sona erdi. Bu vgler o kadar
abartlyd ki, kiliseden baz kiileri gcendirdi. Ama Richelieunun iltifatlarn
kabul edip memnuniyetle dinleyen kralienin yzndeki glmseme
unutulamazd.
Bir yl sonra kralie Richelieuyu dileri bakan olarak atad, gen piskopos
iin inanlmaz bir baaryd. Artk gcn i halkasna girmiti. Sarayn ileyiini bir
saatin mekanizmasym gibi incelemeye balad. Bir talyan olan Concino
Concini kralienin gzdesi, hatta
S0

vgilisiydi ve bu rol onu belki de Fransann en gl adam yapyordu Concini

kibirli ve zppeydi; Richelieu onunla mkemmel bir ekil- de oynuyordu, ona

sanki kral oymu gibi davranyordu. Birka ay iin- ^ Richelieu, Concininin

gzdelerinden bir oldu. Ama 1617de her ^yi altst eden bir ey oldu, o zamana
kadar geri zekl olduuna dair her trl iareti veren kral, Conciniyi ldrtt ve
en yakn arkadalar1111 hapse attrd. Bylece Louis tek vurula kralieyi de bir
kenara atarak lkenin komutasn ele geirdi.
Richelieu yanl m oynamt? Danmanlar ve bakanlar artk gzden
den, hatta bazlar hapiste olan Concini ve Marie de Medi- cise yakn olmutu.
Ana kralienin kendisi gerekte deilse de uygu lamada hapishane olan Louvrea
kapatlmt. Richelieu hi vakit kaybetmedi. Herkes Marie de Medicisi
terkediyorsa o yannda kalacakt. Louisnin ondan kurtulamayacan biliyordu,
nk kral hl genti ve zaten haddinden fazla balyd ona. Richelieu, Marienin
geriye kalan tek gl arkada olarak kral ve annesi arasndaki ba olma gibi
nemli bir ilevi yerine getirdi. Bunun karlnda kralienin korumas altna girdi
ve saray darbesinden kurtuldu, hatta baarl bile oldu. Sonraki birka yl iinde
kralie ona daha da baml hale geldi ve 1622de ona sadakatinin karln
verdi: Romadaki arkadalarnn araclyla Richelieu gl kardinal snfna
ykseldi.
1623te Kral Louisnin ba derde girdi. Kendisine tavsiyede bulunacak
danabilecei kimse yoktu ve artk bir ocuk deil gen bir erkek olmasna
ramen ruhu ocuk olarak kalmt ve devlet ileri ona ar geliyordu. Artk taht
ald iin Marie vekili deildi ve teorik olarak hi gc yoktu,'ama yine de olu
zerinde etkisi vard ve ona Riche- lieunun tek kurtarcs olduunu syleyip
duruyordu. Louis balangta bunu kabul etmedi, kardinalden nefret ediyor ve
ona yalnzca annesine kar duyduu sevgi yznden katlanyordu. Ne var ki,
sonuta sarayda tek bana kalan ve kendi kararszlyla bunalan kral annesi-

ne

teslim oldu ve Richelieuyu nce badanman, ardndan da babakan yapt.

Artk Richelieunun Marie de Medicise ihtiyac yoktu. Onu ziyaret

ed

'P kur

yapmay brakt, onun sunduu seenekleri dinlemedi, hatta

onunla tartp isteklerine kar geldi.

uzak tutmaya alm|ar d; kurnaz

Bunun yerine krala ynelip k6n diini

Richelieu onunla farkl oynad. Onu

onun iin vazgeilmez klmaya alt.

bilinli olarak gz y^ seklerde bir

Daha

projeden

nceki

babakan^

kraln

ocuksuluunu anlayp onu beladan

dierine

doru

itti,

Huguneotlara kar hal Se ferine ve

- 404 -

son olarak Ispanyayla uzun sren bir

savaa girmek gibi. Bu projelerin
bykl

yalnzca

babakanna,

kral

blgede

gl
dzeni

salayabilen tek adama biraz daha

baml

klmaya

yarad.

Bylece

sonraki on sekiz yl iinde kraln

zayfln smren Richelieu, Fransay kendi grne gre ynetip
ekillendirdi, lkeyi birletirerek gelecek yzyllar iin kuvvetli bir Avrupa
gc haline getirdi.
IRVING LAZAR
[Hollywood ajans] Irving Paul Lazar bir
keresinde Jack L Warnera [stdyo
patronu] bir oyun satmak istiyordu.
"Onunla uzun bir toplantm vard bugn,"
diye aklad Lazar [senaryo yazar Garson
Kanine]. "Ama ona sylemedim, konuyu
bile amadm." "Neden?" diye sordum.
"nk nmzdeki deil, ondan sonraki
haftasonunu, yani Palm Springe gidiimi
bekleyeceim." "Anlamyorum."
"Anlamyor musun? Her haftasonu Palm
Springe giderim, ama Warner bu
haftasonu gitmiyor. Bir tantm filmi mi ne
varm. O yzden konuyu amak iin teki
haftasonunu bekleyeceim.""Irving,
gitgide karyor kafam." "Bak," dedi
Irving sabrsz bir ekilde. Ne yaptm
biliyorum. Warnera nasl sat
yaplacan biliyorum. Bu onun biraz
huzursuz olduu bir konu, bu yzden

kabul almak iin ona aniden ve sk bir

ekilde saldrmalym." "Ama neden Palm
Springs?" "nk Palm Springste her
gn Spadaki banyolara gider.
Ve o gittii zaman ben de orada olacam.
Jackle ilgili bir ey var. Seksen yanda ve
ok kendini beenmitir, kimsenin
kendisini plak grmesini istemez.
Bylece ben Spada onunla plakken
karlaacam, yani o plakken... ey,
tabii ben de plak olacam ama beni
kimin grd umrumda deil. Onun
umrunda. Ben plakken onun yanma
gidip ona bu iten sz edince ok
utanacak.
Ve benden kamaya alacak ve bunun
en kolay yolu da 'evet demektir,
eer'hayr derse onun yannda kalp
durmadan bundan sz edip
vazgemeyeceim. Bu yzden benden
kurtulmak iin
muhtemelen levet, diyecek." ki hafta sonra
szkonusu senaryonun ftarner Brothers
tarafndan satn alndn gazetede
okudum. Lazara telefon edip bu ii nasl
baardn sordum. "Banyoda tam sana
anlattm gibi oldu," dedi.
Hollyvvood, Garson Kanin, 1974
yorum
Richelieu her eyi askeri bir
harekt olarak gryordu ve hibir
stratejik hareket dmann zayfln
kefetmek ve oraya bask uygulamaktan daha nemli deildi. 1615teki

konumasndan itibaren g zincirin-

kralieyi bir kenara att, bir sonraki

deki zayf halkay aryordu ve bunun

zayf halkaya doru ilerledi: kraln

kralie anne olduunu grd. Marie

karakteri. Onun bir paras daha

grnrde

stn bir otoriteye

zayf

deildi,

hem

ihtiya

duyan

Fransay, hem olunu ynetiyordu;

aresiz bir ocuk olarak kalacakt hep.

ama Richelieu onun srekli bir erkek

Richelieu gcn ve hretini kraln

zenine ihtiya duyan gvensiz bir ka-

zayflna dayad.
unu
unutmayn:
Saraya
girdiinizde zayf halkay bulun.
Kontrol- daki kii ou kez kral veya
kralienin kendisi deil, perdenin
arkasndaki biridir, en sevilen kii, e,
hatta saray soytars. Bu kiinin kralnkinden daha fazla zayfl olabilir,
nk gc kontrol dndaki her
trl kaprisli etkene dayanr.

dn olduunu anlamt. Ona efkat ve

sayg

gsteriyor,

hatta

gzdesi

Conciniye bile ya ekiyordu. Kraln

hkimiyeti ele alaca gnn geleceini biliyordu, ama ayn zamanda
kraln annesini derinden sevdiinin ve
onunla ilikisinde her zaman ocuk
olarak kalacann da farkndayd. 0
halde Louisyi kontrol etmenin yolu
onun gzne girmek deildi, nk bu

Son olarak, karar veremeyen

bir gecede deiebilirdi, ona kar

aresiz ocuklarla urarken zayf-

olan sevgisinin hi deimeyecei

laryla oynayn ve onlar cesur ilere

annesinin

itin.

zerinde

hkimiyet

Size

daha

fazla

dayanmak

runda kalacaklardr, nk balarn

kazanmakt.
Richelieu bir kez istedii konuma
-babakanlk- ulatktan sonra ana

dertten

kurtarmak

bamak

iin

ve

gvenlie

gvenebilecekleri

yetikin modeli haline geleceksiniz.

- 406 -

bir

2. Uyma
1925 yl Aralk aynda Palm Beach, Floridadaki en atafatl 0tJ konuklar
Japon ofrn kulland bir Rolls-Roycela gelen esraren adam ilgiyle
izliyorlard. Sonraki birka gn boyunca k bastonuyla yryen, her saat telgraf
alan ve yalnzca ksa konumalara katlan bu yakkl adam incelediler. Bir kont
olduunu, Kont Victor Lustig

Ve

Avrupann en zengin ailelerinden geldiini

duymulard, ama ren

dikleri tek ey buydu.

beklendii gibi ertesi s bah Lustig kimyasallar yznden hl slak olan iki
adet paray h13 neden kard.
Lustig paralar Lollera verdi, o da hemen yerel bir bankaya gtrorada da paralarn gerek olduu sylendi. adam artk hararetle pu>
Lpdisine bir makine satmas iin yalvaryordu Lustige. Kont makine- , ep yalnzca bir
tane olduunu syleyince Loller bir teklifte bulundu:
1

zamanlar olduka byk bir mebla olan 25.000 dolar (bugnk eeriyle
400.000 dolar). O zaman bile Lustig isteksiz grnyor, ar kadann bu
kadar ok para demesini doru bulmuyordu. Ama so nunda satmaya raz

Lustig bir gn otelin en az dikkati eken konuu ve bir mhendislik irketinin

oldu. "Bana dediin para seni pek sarsmayacak

ba olan Bay Hermal Lollern yanna gidip onunla sohbete balad sradaki

Lollern makineyi bakalarna gstermeyeceine dair yemin etmesini

kurmas onun iin ok nemliydi. Hafif yabanc aksanla mkemmel ngilizce

istedikten sonra Lustig paray kabul etti. Ayn gn otelden ayrld. Bir yl

konuan bu kltrl adamn varlndan eref duymu ve biraz da rkmt.

sonra paray kopyalamada defalarca baar sz olan Loller sonunda Kont

Sonraki gnlerde ikisi arkada oldular.

Lustigin bir ift dolar, biraz kimyasal ve deersiz bir maun kutuyla

Kukusuz en fazla konumay Loller yapyordu; bir gece iletmesinde ilerin

kendisini nasl dolandrdna dair bir hikyeyle polise bavurdu.

pek iyi gitmediini ve nnde epey skntl gnler bulunduunu itiraf etti. Bunun
komnistler btn aile emlakna ve mal varlna el koymulard. Ticareti renip
alamayacak kadar yalyd. ansn yardmyla bir cevap bulmutu: "para
yapma makinesi." Loller yar okta fsldad. "Sahte para m basyorsun?" Lustig,
"Hayr," diye cevap vererek aklad. Makinesi gizli bir kimyasal ilemle her trl
kt paray aynen kopyalyordu. Bir dolarlk banknot koy ve alt saat sonra iki
tane al, ikisi de mkemmeldi. Makinenin Avrupa dndan nazil gizlice ieri
sokulduunu, Almanlarn ngilizlere zarar vermek i' n bu makineyi nasl
gelitirdiklerini anlatt durdu. Loller grmek iin srar edince iki adam Lustigin
odasna gittiler. Lustig zerinde delikler, kol lar ve kadranlar olan makineyi
gsterdi. Loller, Lustigin makinenin ne bir dolarlk banknot koyuunu izledi. Tam

KK EYLER NEMLDR Zaman getike kk zayflklar aramaya baladm... nemli

kk eyler. Bir keresinde Omahadaki byk bir bankann mdryle altm. Bir keresinde
[sahte] anlama Mississippi Nehrihin zerindeki kpr dahil olmak zere Omaha yayl tama
sisteminin satyla ilgiliydi. Mvekkillerim szmona Almand ve Berlinle grmem
gerekiyordu. Onlardan haber beklerken sahte maden tahviline ait tekliflerimi sundum. Bu adam
zengin olduu iin bahsi yksek tutmaya karar verdim... Bu arada bankerle golf oynadm, evini
ziyaret ettim, o ve karsyla birlikte tiyatroya gittim. Tahvil iime biraz ilgi gstermesine ramen
hl ikna olmamt. 1.250.000 dolarlk bir yatrm gerektiini syledim. Bunun 900.000 dolarn
ben, 350.000 dolarn banker koyacakt. Ama hl tereddt ediyordu. Bir akam evinde akam
yemei yiyorduk. Cotynin "Nisan Menekeleri" adndaki parfmnden srmtm. O zamanlar
bir erkein parfm kullanmas kadns grnmyordu. Bankerin kars ok gzel olduunu
dnd. "Nereden aldnz?" diye sordu. "Ender bir karm," dedim. "Bir Fransz parfmc
tarafndan zel olarak benim
Cin

- 390 -

Zaten birka gn

iinde kendi paralarn kopyalayarak bu miktar gen kazanacaksn."

aknlklarn dnn. Loller servetini yeni edinmiti ve sosyal balantlar

karlnda Lustig de arkadana ciddi para sorunlar olduu srrn verdi,

galiba.

yapld. Hounuza gitti mi?""ok sevdim," diye cevap verdi. Ertesi

- 407 -

gn eyalarm kartrp iki bo ie buldum. kisi de Paristen gelmiti, ama botu. Kasabadaki
bir parfmeriye gidip Cotynin "NiSdn Menekeleri'' adl parfmnden aldm. Bununla iki Fransz
iesini doldurdum. ieleri dikkatle kapatp pelr kdna sardm. O akam bankerin evine
gidip ieleri karsna sundum. ''Benim iin Cologneda hazrland," dedim. Ertesi gn banker
beni otel odamdan arad. Kars parfmlere ok sevinmiti. imdiye kadar kulland en harika,
en egzotik kokuydu. Omahada istedii kadar bulabileceini sylemedim. "Senin gibi biriyle
ortak olduum iin ansl olduumu syledi," dedi banker. O andan itibaren tavr deimiti,
nk karsnn yarglarna tam bir inanc vard... 350.000 dolar verdi. Bu benim en byk
[sahtekrlk] skorumdu.
"YellovvKid" VVeil, 1875-1976

Yorum
Kont Lustig dier insanlarn zayf ynlerini grme konusunda bir kartaln
gzlerine sahipti. En kk bir davranta bunu grebiliyordu. rnein, Loller
garsonlara ar bahi veriyor, kapclarla konuurken sinirli grnyor, ii
konusunda yksek sesle konuuyordu. Lustig onun zayflnn, varlnn
kendisine saladn dnd sosyal onay ve sayg olduunu biliyordu. Ayn
zamanda mzmin bir zg- vensizdi. Lustig otele bir av yakalamak iin gelmiti.
Lollerda arad enayiyi bulmutu: ruhsal boluklarn dolduracak birine alk duyan
bir
adam.
Lollera arkadaln sunarak onun dier konuklarn saygsn kazanmasn
saladn da biliyordu Lustig. Bir kont olarak yeni zengin olmu bir iadamnn
eski soylularn parltl dnyasna girmesine zm vermi oluyordu. Ve son darbe
olarak Loller endielerinden kurtaracak bir makineye sahipti. Bu makine kendisini
konumunu

srdrmek

iin makineyi kullanan Lustigle eit dzeye bile getirebilirdi.

Loller
zokay neden yuttuuna hi phe yok.
unu unutmayn: Enayi ararken hep tatminsiz, mutsuz ve gv en sizleri arayn.

Catherine o srada yalnzca on yanda 0lan olu IX. Charlesn yerine lkenin
kontroln eline ald.
Kralienin gcne ynelik en byk tehdit, Navarre kral Antoine (j e Bourbon ve
kardei Condenin gl prensi Louisdi; her ikisi de sonuta bir yabanc, talyan olan
Catherinein yerine lkenin ynetimi- ni alabileceklerini iddia ediyorlard. Catherine,
Antoine hemen kralln generali olarak atad, ki bu, adamn hrsn tatmin eder
gibi grnen bir unvand. Ayn zamanda sarayda kalmas gerekecekti, Catheri ne
bylelikle gzn onun zerinden ayrmayacakt. Catherinein sonraki hareketi
daha da akllcayd. Antoinen gen kadnlara zaaf olduu biliniyordu, bu yzden
en ekici hizmetisi Louise de Roueti onu batan karmakla grevlendirdi. Artk
Antoinen en yakn olan Louise onun her hareketini Catherinee bildiriyordu. Bu
hamle o kadar ie yaramt ki, Catherine baka bir hizmetisini de Conde Prensi
iin grevlendirdi ve bylece saraydaki hibir eyden phelenmeyen erkekleri
kontrol altnda tutmak iin kulland gen kzlardan oluan bir escadror volant
-"uan filo"- kurmu oldu.
Catherine 1572de kz Margeritte de Valoisi, Antoinen olu ve yeni Navarre
kral Henriyle evlendirdi. Kendisine kar her zaman mcadele eden bir aileyi gce
bu kadar yaklatrmak tehlikeli bir harekette bu yzden Henrinin sadakatinden
emin olmak iin "uan filo"sunun en gzel yesi olan Sauves Baronesi Charlotte de
Beaune Semblan- ay zerine sald. Catherine, Henri kzyla evli olduu halde
yapmt ^nu. Birka hafta iinde Marguerite de Valois hatralarna unlar yaz"Mrne. de Sauves kocam ylesine tuzaa drd ki, artk birlikte yatmyoruz,
hatta konumuyoruz bile."
^ Barones mkemmel bir casustu ve Catherinein Henriyi kontrol- a tutmasna
byk yardm oluyordu. Kralienin gen olu Alenon ku, Henriyle ok
yaknlat iin Catherine ikisinin kendisine kar mPlo kurmasndan korktu ve
baronesi kendi olunun zerine de

Byle insanlar zayflklarla doludur ve sizin karlay abile^ ceiniz ihtiyalar vardr. Bu
ihtiyalarla istediiniz gibi oynayabil
niz.

. Uya

1559 ylnda Fransz Kral II. Henry bir mzrak sergisinde ld. O- tahta kp II.
Francis oldu, fakat arka planda devlet ilerindeki ba- aflSln kantlam olan
Henrynin kars Kralie Catherine de Medici *grcj. Francis ertesi yl lnce

- 392 -

- 408 -

iinde iki gen adam onun iin kavga etmeye baladlar ve arkadalklar da,

aaf|ar ve aresizliklerinden uzak tutmaya alyorlard. Erkeklerin

Lamlar elde etme ihtiyac gerekte kendilerini binlerce yldr enayi ju-umuna

komplo tehlikesi de hemen sona erdi.

dren muazzam bir aresizlii ifa eder. Kiinin en belirip noktasna bakn:

gnderdi. Uan filonun en nl yesi Alenon hemen batan kard- ksa sre

hrslar, ehvetleri, youn korkular. Bunlar saklanmadklar ve zerinde en az

Konuya girmiken baka bir eyden daha sz etmem gerekiyor, o c/a u: Bir insan
nemsiz eylerle urama ekliyle karakterini gsterir nk o zaman hazrlkszdr. Bu
ou kez izleyicilere, snrsz insan bencilliini ve bakalarn dnmekten yoksun
oluu grmek asndan iyi bir frsat sunar; eer bunlar kendilerini kk eylerde veya
yalnzca genel tavrda gsteriyorsa nemli konulardaki davran biiminin de temelini
oluturacan grrsnz. Bu, karlmamas gereken bir frsattr. Eer gndelik kk
olaylarda kii dncesizse ve yalnzca kendi lehine ya da kendisi iin uygun olan,
bakalarnn hakkna zarar veren eyleri istiyorsa; herkese ait olan eyi kendisi iin
ayryorsa onun kalbinde adalet duygusu bulunmadndan ve genel anlamda aalk
biri olduundan, yalnzca kanun ve zorunluluklarnn ellerini baladndan emin
olabilirsiniz.
Arthur Schopenhauer, 1788-1860

Catherine bir metresin gl bir adam zerindeki hkimiyetini ok erken

grmt. Kendi kocas II Henrinin ok nl bir metresi vard, Diane de Poitiers.
Catherinein bu deneyimden rendii ey, kocas gibi bir erkein hissetmek
istedii ey bir kadn mevkisine gvenmeden elde edebilmesiydi. Bylesi bir
ihtiya dev bir kr nokta tayordu: Kadn ilikiye fethedilmi gibi yaparak balad
srece, adam gn getike metresinin kendisi zerinde g sahibi olduunu
farkedemi- yordu, tpk Diane de Poitiersin Henri zerinde g sahibi olduu gibi.

Bu zaaf, erkekleri fethedip kontrol etmenin bir yolu olarak avantaja evirmek
saraydaki

en gzel kadn kocasnn

zaafn paylatndan emin olduu erkeklerin zerine salmakt.

unu unutmayn: Her zaman kontrol edilemeyen tutkular ve sap lantlar
arayn. Tutku ne kadar glyse kii o kadar savunmaszda Bu artc grnebilir,
nk tutkulu insanlar gl grnrler. aslnda yapmack bir biimde sahneyi
dolduruyor, insanlarn dikka

iin kontrol edebilirsiniz.

\,

Uyma
On dokuzuncu yzyl demiryollar patronu Collis P. Huntingtonn Ls Arabella

Huntington alt dzeyde bir kkenden geliyordu ve varlkl evresinde sosyal kabul
grmek iin mcadele ediyordu hep. San pranciscodaki maliknede bir parti
verdiinde sekin tabakadan ok az kii gelirdi; ou onu kendilerinden olmayp
servet avcs bir kadn olarak grrd. Kocasnn muazzam serveti yznden sanat
eseri satclar ona yaranmaya alrlar, ama bunu da onu bir sonradangrme
olarak kabul ettiklerini gsterir bir ltufla yaparlard. Yalnzca nemli bir adam ona
farkl davranrd: sanat eseri satcs Joseph Duveen.

Yorum

Catherinein stratejisiydi. Btn yapmas gereken

kontrollarnn olduu duygulardr. Ve [Lanlarn kontrol edemedii eyleri siz onlar

Duveen, Arabellayla olan ilikisinin ilk yllarnda ona pahal bir eser satmaya
almad. Onun yerine lks maazalarda kendisine elik, etti, srekli olarak
tand kralie ve prensesler hakknda konutu. En sonunda, diye dnd
Arabella, kendisine yksek sosyetede eitiymi, hatta daha stnm gibi
davranan biri kmt. Bu arada Duveen ona sanat eseri satmaya almadysa da
onu gizlice kendi estetik fikirleri konusunda eitti, yani en iyi sanat en pahal
olandr. Ara- bella her eyi kendisinin grd gibi grmeye balaynca Duveen
na hep zarif bir zevki varm gibi davrand, oysa Duveenle tanmadan nce
estetik zevki berbatt.
Collis Huntington 1900 ylnda lnce Arabella byk bir servete pvut. Birdenbire
rnein, Rembrandt ve Veazquezin yapt pahal italar almaya balad, yalnzca
Duveenden alyordu. Yllar sonra ven ona o dnemde bir sanat eseri iin verilmi
olan en yksek ^ ei Gainsboroughun Mavi ocukunu satt. Daha nce koleksiyok az ilgi gsteren bir aile iin inanlmaz bir satt bu.

PHARSALADAK ARPIMA ki ordu [Julius Caesar ve

Pompeyrin] Pharsaliaya geldiinde ue orada kamp kurduklarnda Pompeynin
dnceleri yine daha nce olduu gibiydi, yani savaa karyd... Ama etrafndakiler
baardan ok eminlerdi... sanki imdiden kazanmlard... zellikle svariler savama
konusunda ok kararlydlar, muhteem zrhlarn kuanm gzpek bir ekilde
atlarnn zerinde oturuyor, sahip olduklar iyi atlarla ve gz alc grnleriyle gurur
duyuyorlard; ayrca sayca da stndler, bin kiilik Caesarn ordusuna kar be bin
kiiydiler.
Piyade says da ayn derecede oranszd, yirmi iki bin kiilik Caesarn piyadelerine kar
Pompeynin krk be bin piyadesi vard. [Ertesi gn] Piyadeler n tarafta iddetli bir ekilde
arprlarken, yan tarafta Pompeynin at gvenle kotu. Svarilerinin hattn geniletip
Caesarn sa kanadn kuatmaya alyordu. Fakat onlar bunu baaramadan Caesarm
piyadeleri hzla ileri atlp onlara saldrdlar. Bu kez mzraklarn uzaktan frlatmyorlar ve yakn
savata her zaman yaptklar gibi bacaklar hedef almyor, doruca yze saldryorlard.
Caesar sava ve yaralar hakknda ok fazla ey bilmeyen, ama uzun salar ve genliinin
baharndaki gzellikleriyle bu gen adamlarn yzlerine aldklar yaralara kar daha hassas
olacaklarn dnerek bu emri vermiti.
Gerekten de askerler mzraklar grmeye bile dayanamayarak elleriyle yzlerini
kapamlard. Dzenleri bozulduktan sonra kamak iin arkalarna dndler ve utan
verici bir biimde her eyi mahvettiler. Onlar yenenler bu kez piyadeleri arka taraftan
kuatmlard ve onlar srtst drp ldryorlard. Ordunun dier kanadn idare
eden Pompey svarilerinin dalp katn grnce artk kendini kaybetmiti, Muhteem
Pompey olduunu bile hatrlamyordu, sanki tanrlarn duyularn elinden ald biriydi o.
Hibir ey sylemeden adrna dnp btn ordusunun bozguna uramasn bekledi.
Julius Caesarn Hayat, Plutarch, M.S. 46-120
Yorum
um
Joseph Duveen, Arabella Huntington ve onu neyin harekete g girdiini
hemen anlamt: Sosyete kendini nemli ve rahat h'sse , n istiyordu. Alt snf
gemii yznden kendini gvensiz hissettii11

- 396 -

eni sosyal stats iin onay istiyordu. Duveen bekledi. Onu sanat g Seri almas
iin ikna etmeye almak yerine gizlice onun zaaflar ferinde almaya balad.
Dikkatini yalnzca dnyann en zengin ereinin kars olduu iin deil, kendi zel
karakteri yznden hak ettiini hissetmesini salad... ve bu onu eritip bitirdi.
Duveen, Arabel- iay asla kmsemedi; ona dersler vermek yerine fikirlerini ona
dolayl olarak iletti. Sonu en iyi, en sadk mterisini kazanmas ve Mavi ocukun
sat oldu.
nsanlarn onaylanma ve kabul ihtiyac, kendilerini nemli hissetle gereksinimi
smrlecek en iyi zayflktr. Birincisi, neredeyse evrenseldir; kincisi,
smrlmesi ok kolaydr. Btn yapmanz gereken insanlarn zevkleri, toplumsal
konumlar, zeklar konusunda kendilerini iyi hissetmelerini salamaktr. Balk
oltaya takldktan sonra yllarca ekebilirsiniz; olumlu bir rol oynuyor, onlara kendi
balarna bulamayacaklar bir ey veriyorsunuz. Onlar kontrol ettiinizden hi
phelenmeyebilirler, phelenseler bile anrmayabilirler, nk kendilerini iyi
hissetmelerini salyorsunuz ve bu her bedele deer.

5. Uyma
1862 ylnda Prusya Kral VVilliam, Otto von Bismarck babakan ve dileri
bakan olarak atad. Bismarck cesareti ve hrsyla tannyordu, bir de askeriyeyi
glendirmeye olan ilgisi vard. VVilliam hkmet ve kabinesinde zaten onun
glerini kstlamak isteyen liberallerle kuatld iin Bismarck bu hassas
mevkiye getirmek onun iin olduka tehlikeliydi. Kars Kralie Augusta onu
vazgeirmeye alt, ama
Genellikle ona istediini yaptrabilmesine ramen bu kez VVilliam kararlyd.
Babakan olmasndan yalnzca bir hafta sonra Bismarck birka dzine
bakana onlar orduyu geniletmeye ikna etmek iin doalama ir konuma yapt.
Konumasn, "Zamann byk sorunlar konuma ^ounluun kararyla deil,
demir ve kanla zlecek," diyerek bi- lrc*i- Konumas derhal Almanya iine
yayld. Kralie kocasna Bis- arckm Prusyann kontroln ele geirmeye alan
bir barbar olduu ve onu kovmas gerektiini haykrd. Hkmetteki liberaller Ur|la
ayn fikirdeydi. Protestolar o kadar glyd ki, VVilliam eer

- 410 -

Bismarck babakan olarak tutarsa kendini Fransa Kral XIV. Louis ol bi

daraacnda bulacandan korkuyordu.
Bismarck ok ge olmadan krala ulamas gerektiini biliy0rcjLj Hata yaptn
ve ateli szlerini yumuatmas gerektiinin de farkn dayd. Ama stratejisini
planlarken zr dilemeye deil, tam tersini yap maya karar verdi. Bismarck kral
ok iyi tanyordu.
ki adam bulutuunda VVlliam tahmin edilebilecei gibi kralie tarafndan
telalandrlm bir haldeydi. Giyotine gitme korkusunu yineledi. Fakat Bismarck
yle yant verdi: "Evet, o zaman leceiz! Er ya da ge lmemiz gerekiyor ve
lmn daha saygn bir yolu olabilir mi? Kralmn ve efendimin davas iin
savaarak lmeliyim. Siz Majesteleri, Tanrnn ltf olan kraliyet haklarnz kendi
kannzla mhrleyerek lrdnz. Tanrnn ltfuyla size salanan haklarn
uruna bedeni ve hayat riske atmak iin giyotin ya da sava alan olmas fark etmez!" Bu ekilde devam ederek VVilliamn onur duygusuna ve ordunun ba
olarak mevkisinin byklne hitap etti. Kral insanlarn kendisini itip kakmasna
nasl izin verebilirdi? Almanyann erefi szckler zerinde tartmaktan daha
nemli deil miydi? Babakan yalnzca kraln karsna ve parlamentoya kar
gelmesini salamakta kalmad, onu orduyu geniletmeye de ikna etti, ki batan
beri Bismarckn hedefi buydu.
Yorum
Bismarck, VVlliamn etrafndakiler tarafndan itilip kaklmaktan rahatsz
olduunu biliyordu. VVilliamn askeri bir gemii ve derin bir onur duygusu
olduunu, kars ve hkmetin nndeki korkaklndan utandn da biliyordu.
VVlliam iten ie yce ve kudretli bir kral olmak istiyordu, ama bu hrsn ifade
etmeye cesaret edemiyordu, nk sonunun XVI. Louis gibi olmasndan
korkuyordu. Cesaret gsterisi ounlukla kiinin ekingenliini gizlese de VVilliamn
ekingenlii ce saret gstermesini ve gsn yumruklama ihtiyacn gizliyordu.

Bismarck, VVilliamn pasif grn altndaki eref

sezmi, bylece kraln erkeklii hakkndaki
gvensizlii zerl oynam, sonunda onu savaa ve
Almanya mparatorluunu maya zorlamt. ekingenlik
kazanma ol mini

smrlecek gl bir zayflktr, v gen insanlar

genellikle bunun tersi olmay isterler, Napoleonlar o
arzularlar. Ama i gleri yoktur. Siz onlarn Napoleonlar olabilir, pplar
kendinize baml klarken ihtiyacnza hizmet eden cesur haremlere itersiniz. unu
hatrlayn: Ztlara bakn ve asla grnleri olduu gibi kabul etmeyin.
maj: Parmakla Dndrlen Vida. Dmannzn titizlikle ko- [ ruduu srlar,

aklamayacan sand dnceleri vardr. Ama bunlar onun kontrol

edemedii ekillerde ortaya kar. Oralarda bir yerdedir; banda, kalbinde,
midesinde yerlemi bir zaaftr bu. Bulduunuzda baparmanz sokup
istediiniz gibi evirin.
Otorite: Herkesin zayf noktasn bulun. Bu iradeyi harekete i geirme
sanatdr. Karardan daha ok beceri gerektirir. Herkese nereden
ulaacanz bilmelisiniz. Her irade gcnn zevke gre deien zel bir
gds vardr. Btn insanlar bir eylere tapar, kimi hrete, kimi kara,
ou da zevke. Beceri onlar oyuna dahil edebilmek iin bu idolleri bilmeyi
ierir. Herhangi bir insann gdsnn kaynan bilmekle o insann
iradesinin anahtarn bulmu gibi olursunuz (Baltasar Gracin, 1601-1658).
nsanlarn zayflklar zerinde oynamann nemli bir tehlikesi vardr: Kontrol
edemeyeceiniz bir hareketi balatabilirsiniz.
G oyununuzda her zaman birka adm ileriye bakn ve buna uygun olarak
plan yapn. Dier insanlarn daha duygusal ve bylesi bir ngrden yoksun
olduklar gereini kullann. Ama hassas noktacyla, en az kontrol edebildikleri
alanlarla oynarken planlarnz bozabilecek duygular harekete geirebilirsiniz.
ekingen insanlar cesur Ceketlere iterseniz ok ileri gidebilirler; dikkat ve kabul
edilme ihtiyalarna karlk verirseniz sizin vermek istediinizden fazlasn isteyebilirler. zerinde oynadnz aresiz, ocukca e sizin aleyhinize dnebilir.
Zayflk ne kadar duygusalsa potansiyel tehlike o kadar byktr, halde bu
oyunun snrlarn bilin ve kurbanlarnz zerindeki kontro- uzda ok fazla ileri
gitmeyin. Siz g peindesiniz, kontrol heyeca- lllln Peinde deil.

YASA 34
KRAL MUAMELES GRMEK N KRALLAR GB DAVRANIN
HKM

Kendinizi nasl sunduunuz ounlukla size nasl davranlacan belirler: Uzun vadede kaba veya sradan grnmek insanlarn size kar saygsz davranmasna
neden olur. Bir kral kendine sayg duyduu iin ayn duyguyu bakalarnda da uyandrr. Bir krala yakr ekilde ve gcnzden emin olarak davrandnzda ta
giymek sizin kaderinizde varm gibi bir hava yaratrsnz.
YASAYI NEMEK
1830 ylnda Pariste Kral X. Charles taht brakmaya zorlayan bir ihtilal gerekleti. Kraldan sonra gelecek olan kiiyi semek zere l kedeki st dzey yetkililerden
oluan bir komisyon topland. Setikleri adam Orleans Dk Louis-Philippeydi.
Balangtan itibaren Louis-Ph'llippenin farkl trde bir kral olaca akt. Yasallna phe dren ey, kraliyet ailesinin farkl bir dalndan gelmesi veya tac miras
olarak almayp komisyon tarafndan kendisine verilmesi deil, kraliyet trenlerinden ve giyim kuamndan holanma- masyd; bankerler arasnda soylular arasnda
olduundan daha faza arkada vard ve tarz Napoleonun yapt gibi yeni trde bir krallk y netimi yaratmak deil, mevkisini nemsiz gibi gstermekti, onun JJ iadamlar
ve orta snftan insanlarla birarada bulunmak daha iyiydi nedenle Louis-Phillippeyi artracak semboller asa ya da ta c* apki sradan biriymi gibi yrye kt Paris
sokaklarnda gururla ta- Pfj 9 r' aPkas ve emsiyesiydi. Louis-Phillippe, Fransann en nl jokeri James Rothschild sarayna davet ettiinde ona eitiymi gibi davrand.
Ve kendisinden nceki krallarn tersine Msy Rothschildla yalnzca i konutu, nk paray ok seviyordu ve byk miktarda para biriktirmiti.
i

"Burjuva kral"n iktidar bu ekilde ilerlerken insanlar onu adam yerine koymamaya baladlar. Aristokrasi krala benzemeyen bir kraln grnne bile dayanamyordu
ve birka yl iinde ona srtlarn dndler. Bu arada X. Charles kovan radikaller dahil, byyen yoksul s- nf ne bir kral gibi davranan, ne de halkn adam gibi
yneten bir hkmdar tatmin edici bulmadlar. Louis-Phillippenin en fazla minnettar olduu bankerler ksa srede lkeyi ynetenin o deil kendileri olduunu
farkettiler ve ona artan bir kmsemeyle davranmaya baladlar. Bir gn kraliyet ailesi iin dzenlenen bir tren gezisinde James Rothschild ge kald iin ona
kt, hem de halkn iinde. Bir zamanlar kral bankerlere eitiymi gibi davranarak haber olmutu; imdi banker krala aalk biriymi gibi davranyordu.

Sonunda Louis-Philippeden nce gelenleri tahtan indiren ii ayaklanmas yeniden balad ve kral onlar zorla bastrd. Ama bu ka dar zalim bir ekilde neyi
savunuyordu? Aalad krallk kurumunu deil, hkmdarlnn nledii demokratik cumhuriyeti de deil. Grne gre gerekte koruduu ey kendi servetiydi ve tabii
bankerlerin serveti; tm vatandalar arasnda krall tevik etmenin bir yolu deildi bu.
1848 ylnn balarnda her snftan Franszlar lkeyi gerek an- larnda demokratik yapacak seim reformlar iin gsterilerde buluncaya baladlar. ubat ayna kadar
gsteriler iddete dnt. Lou- ls'Philippe halk yattrmak iin babakann kovdu ve yerine bir libe- ra getirdi. Fakat bu arzu edilenin tersi bir etki yaratt. nsanlar kral itip
bakabileceklerini sezdiler. Gsteriler, tfek sesleri ve caddelerde badatlarla tam bir ihtilale dnt.
23 ubat gecesinde bir grup Parisli saray kuatt. Herkesi ar- n bir hzla Louis-Philippe o akam taht brakp ngiltereye kat. Ge

- 398 -

- 412 -

ride bir vekil brakmad, hatta bir neri bile getirmedi, btn hkm kasabadan ayrlan bir sirk gibi dalp gitti.
Yorum
Louis-Philippe krallar ve liderlerin doal havasn srekli o| ara^ bozuyordu. htiam sembolleriyle alay ederken yneticilerinin sradan vatandalar gibi davranmasnn
gerektii yeni bir dnyann domakta olduuna inanyordu. Haklyd: Gerekten kral ve kralielerin olmad bir dnya varolmak zereydi. Ama gcn dinamiklerindeki
deiip tahmin etmede tamamen hatalyd.
Burjuva kraln apkas ve emsiyesi balangta Franszlar elen- dirmiti, fakat ksa sre iinde kzdrmaya balamlard. nsanlar Lou- is-Philippenin gerekten
kendileri gibi olmadn biliyorlard; apka ve emsiye aslnda onlar lkenin birdenbire daha eit hale geldii fantezisine inandrmak iin kullanlan bir tr hileydi. Aslna
baklrsa, zenginlik ayrmlar hi bu kadar byk olmamt. Franszlar hkmdarlarndan bir varlk gstermesini, birazck ovmen olmasn bekliyorlard. Elli yl nceki ihtilal
srasnda ksa sre iin iktidara gelen Robes- pierre gibi bir radikal bile bunu anlamt ve devrimci cumhuriyeti bir imparatorluk rejimine dntren Napoleon bundan
kesinlikle emindi. Gerekten Louis-Philippe sahneyi terkeder etmez Franszlar gerek arzularn akladlar. Napoleonun byk yeenini bakan olarak se tiler. Aslnda o
tam bir mehuld, ama byk generalin gl atmosferini yeniden yaratacan, "burjuva krahnn sknt veren ansn sileceini umuyorlard.
Gl insanlar kendileri, uyruklar ve astlarnn temelde ayn olduklar yanlsamasn yaratmaya alarak sradan insan havasna sahipmi gibi grnmek isteyebilirler.
Oysa bu sahte jestle etkilemek istedii insanlar gerei grrler. Kendilerine daha fazla g verilmediini anlarlar, yalnzca gl insann kaderini paylam gibi

grndklerini

bilirler. e yarayan tek sradan grn tr Franklin Roose veltin sunduu tarzdr, yani bakann gerekte bir asilzade olarak ka sa da sradan insanla ayn deerlere ve
amalara sahip olduu^ syleyen bir tarz.
Sahte samimiyetle aradaki mesafeyi yok etmeye alan liderler yava sadakat, korku veya sevgi alama yeteneini kaybederim Bunun yerine saygszlk doururlar.
Louis-Philippe gibi giyotine kile demeyecek kadar sradandrlar, yapabilecekleri en iyi ey daha . nCe orada hi olmamlar gibi gecenin karanlnda ortadan kaybolmaktr.
Asla kendinize olan saygnz kaybetmeyin, tek banza olduunuzda kendinizle ok fazla teklifsiz olmayn. Tutarlln tek bana karakter salamlnzn standard olmasn salayn ve
kendiniz hakkndaki deer yarglarnza dardaki kurallardan daha fazla deer verin. Uygunsuz davrantan dardaki otoritenin knamasndan korkmaktan ok kendi erdeminize olan
saygnz yznden vazgein. Kendinize sayg duymaya balayn, o zaman Senecann hayali retmenine ihtiyacnz olmaz.
Baltasar Gracin, 1601-1658

YASAYA UYMAK
Christopher Colombus efsanevi yolculuklar iin para bulmaya alrken etrafndaki birok insan onun talyan aristokrasisinden geldi ine inanyordu. Bu gr kifin
lmnden sonra olu tarafndan yazlan ve onu Monferratdaki Cuccara kalesi kontu, Colombusun to runu olarak tanmlayan yaam yksyle tarihe gemitir. Daha
sonra Colombusun efsanevi Roma generali Coloniusun ailesinden geldii ve ilk kuzenlerinden ikisinin szmona mparator Constantinopleun torunu olduu sylenmitir.
Gerekten tannm bir gemi. Ama bu bir fanteziden baka bir ey deildi, nk Colombus aslnda Domi-

ne

co Colombusun oluydu. Domenico, Christopher gen bir

adaman arap dkkn ap peynir satarak hayatn kazanan mtevaz bir turnacyd.
Soylu gemiini Colombusun kendisi yaratmt, nk erken dllerde kaderin onu byk eyler iin semi ve kannda bir tr soy- , uk olduunu hissetmiti. Buna uygun
olarak gerekten soylu bir

lec e

* n geliyormu gibi yapt. Ticaret gemilerinde geen macerasz bir tccarlk kariyerinden sonra aslen Cenoval olan Colombus. Lizbon yerleti.

Soylu gemiine ait uydurma hikyeyi kullanarak PortpL^ Krallyia ok iyi balantlar olan yerleik bir Lizbon ailesinin k? * evlendi.
Karsnn akrabalarnn araclyla Portekiz kral II. Joaoyla bir g rme ayarlayarak Asyaya daha ksa bir yol bulmay amalayan bat yolculuu iin parasal destek
vermesi ricasnda bulundu. Yaplacak her trl kefin kral adna olacan duyurmann karlnda Colom bus bir dizi hak talebinde bulundu: Okyanusun Ulu Amirali unvanr
bulduu her kara paras zerinde valilik ofisi; byle topraklarla yap! lacak gelecekteki ticaretin yzde onu. Btn bu haklar miras olarak ailesinin dier yelerine geecek

ve tm zamanlar kapsayacakt. Colombus bu talepleri daha nce yalnzca bir tccar olmasna, gemicilik hakknda neredeyse hibir ey bilmemesine, bir a ler kullanamamasna ve daha nce hibir grubu ynetmi olmamasna ramen ileri srmt. Ksacas, teklif ettii seyahat iin hibir nitelii yoktu. Dahas, dilekesi bu planlarn nasl
baaracana dair hibir ayrnty iermiyordu, yalnzca belirsiz vaatler vard.
Colombus szlerini bitirdikten sonra II. Joao glmsedi. Teklifi kibarca geri evirdi, ama gelecek iin kapy ak brakt. Burada Colombus hi unutmayaca bir eyi
farketmi olmalyd: Kral denizcinin taleplerini geri evirse de bu talepleri dikkate almt. Ne Colombusa glm, ne de gemiini ve elindeki belgeleri sorgulamt. Aslnda
kral Colombusun isteklerinin cretkrlndan etkilenmiti ve kendinden bu kadar emin hareket eden bir adamn yannda kendini rahat hissetmiti. Grme Colombusun
igdlerinin doru olduuna inanmasn salam olmalyd. Ay talep ederek konumunu hemen ykseltmiti, nk kral kendisi iin bu kadar yksek bir fiyat bien adamn
deli olmad takdirde, ki yle grnmyordu, bu deere sahip olduunu dnmt.
Colombus birka yl sonra spanyaya tand. Portekiz balantl rn kullanarak spanya sarayna ait evrelerde ykseldi, nl yatrmclardan mali destek ald ve
dklerle, prenslerle ayn masalar payla*1. Btn bu insanlara batya yapaca yolculuunu desteklemeleri rica51 n ve II. Joaoya sunduu hak taleplerini de tekrarlad.
Medina 0^

l'hj bazlar yardm etmek istediler, ama ona istedii unvan ve haklar L rrne yetkileri olmad iin yardm edemediler. Ancak Colombus geri [|<iimek bilmiyordu. Ksa sre
sonra yalnzca tek bir insann onun taleplerini karlayabileceini anlad: Kralie Isabella. Sonunde 1487 y- da kralieyle bir grme ayarlad ve kralieyi yolculuun
masraflar karlamas iin ikna edemese de onu etkiledi ve sarayn daimi kollar arasna girdi.
1497de spanyollar sonunda yzyllar nce lkenin bir blmn

ele

geiren istilac Maribileri kovmay baardlar. Hzinesindeki sava yk kalkan Isabella sonunda

kif arkadann taleplerine karlk verebileceini dnd; gemi, donanm, tayfann maalar ve Colombus iin mtevaz bir maa demeye karar verdi. Daha da
nemlisi, Colombusa zerinde direttii unvan ve haklar vereceini garanti eden bir anlama hazrlatt. Reddettii tek madde kefedilen btn ka rarlarn gelirlerinin yzde
onu maddesiydi; bu da dipnot halinde belirtilmiti. (Bu madde kabul edilirse Colombus ve miraslar dnyann en zengin ailesi olurlard. Colombus anlamadaki dipnotu hi
okumad.)
Taleplerinin karlanmasna memnun olan Colombus ayn yl iinde Asya kanaln bulmak zere yola kt. (Yola kmadan nce oraya varmasn salamas iin
bulabildii en iyi denizcileri ie ald.) Byle bir kanal bulunamad, fakat Colombus ertesi yl daha da hrsl bir yolculuk iin ricada bulundu ve kralie kabul etti. O zamana
kadar Co- lombusun alnnda byk eylere imza atacann yazdn grmt.
HPPOCLEDES SCYONDA Sonraki kuakta aile, Sicyonur efendisi Cleisthenesin balad stnlkle ok daha nl oldu. Cleisthenesin btn
Yunanistandaki en iyi erkekle evlenmek isteyen bir kz vard, Agarista. Bylece kendisinin sava arabalar yarn kazand olimpiyatlar srasnda halka bir duyuru yapt. Her kim kendini
Cleisthenesin damad olacak kadar iyi gryorsa altm gn iinde -ya da isterse daha nce- Sicyona gelecekti, nk altmnc gn izleyen yl iinde kzn damat adayyla nianlamak
istiyordu. Cleisthenesin bu ama iin yaplm yar alan ve gre ringi vard. Adaylar gelmeye baladlar,
lkesinde ya da kendisinde gururlanaca bir ey olan Yunanl her erkek... Cleisthenes ok saydaki adayn her birine lkesinin ve ana babasnn adn sorarak balad; sonra onlar daha iyi
tanmak ijn ^ yl boyunca evinde arlad. Onlarla bazen teker teker, bazen hep birlikte sohbet etti ve erkeksi zelliklerini, mizalarn, eitimlerini ye terbiyelerini grmek iin test etti... Fakat
en nemli test yemek masasndaki davranlaryd. Btn bunlar onlarn Sicyonda kal srasnda gerekleiyordu ve btn bu sre boyunca onlar ok gzel arlyordu. u ya da bu
nedenle iki Atinal, Cleisthenesi en ok etkiledi ve ikisi arasnda Tisanderin olu Hippocleides tercih edildi En sonunda nian gn gelmiti ve Cleisthenes seimini duyurmalyd. Yz
kz kurban ederek gnn nemini gsterdi ve byk bir ziyafet verdi. Ziyafete yalnzca adaylar deil, nemli herkes davet edildi. Yemek bittiinde adaylar mzikle ve topluluk iinde
konuarak birbirleriyle yartlar. Btn bunlarn iinden ampiyon olarak Hippocleides kt, t ki arap iildike flt alan kiiye bir melodi almasn syleyip onunla dans edene kadar.
Kendi zevki iin dans ediyor olabilirdi, ama onu izleyen Cleisthenesin iinde ciddi pheler uyanmaya balad. Ksa bir duraklamadan sonra Hippocleides bir masa istedi; masa gelince

- 398 -

- 414 -

zerine kp nce baz ksa danslar, ardndan Attic danslar yaptktan sonra amuda kalkp ayaklaryla havay dverek tempo tuttu. Ksa danslar ve Attic danslar yeterince ktyd;
Cleisthenes byle bir damat sahibi olma fikrinden oktan vazgemi olsa da, kendini tuttu ve bir fke patlamasndan kand; ama Hippocleidesin ayaklaryla havada tempo tuttuunu
grnce, ''Tisanderin olu," diye bard. "Dansnla evliliini kardn."
Tarihler, Herodotus, M.. V. Yzyl
Yorum
Colombus bir kif olarak en iyi deyile orta karard. Deniz hakknda gemisindeki orta dzeydeki bir denizciden daha az ey biliyo r' du, keiflerinin enlem ve boylamn
asla belirleyemiyor, adalar byk kara paralaryla kartryor ve tayfasna kt davranyordu. Ama b |r alanda dhiydi: Kendini nasl satacan iyi biliyordu. Yoksa bir peynr
satcsnn olu olan dk seviyeli bir deniz tccarnn en st dzeV deki kraliyet ailelerinin ve aristokratlarn gzne girii baka nasl a lanabilir?
Colombusun soylular etkileme konusunda artc bir gc var- ^ ve bu kendini sunu tarzndan kaynaklanyordu, imknlaryla hi [yumayan bir kendine gven
duygusu sergiliyordu. Gveni bir son- Ldangmreninki gibi saldrgan, irkin bir kendini sunum deildi, ses- I zve sakin bir zgvendi. Aslnda genellikle aristokratlarn
gsterdii t(jrde bir zgvendi bu. Eski tarz aristokrasilerde gller kendilerini ^ritlama gerei duymazlard; soylu olduklar iin her zaman daha fazlasn hak ettiklerini bilir
ve bunu isterlerdi. O halde Colombusla birlikteyken ona kar bir yaknlk hissetmi olmallard, nk o da kendini onlar gibi sunuyordu; kalabaln stne kyor, byk
eyleri hedefliyordu.
unu anlayn: Kendi fiyatnz belirlemek sizin elinizdedir. Kendinizi nasl sunduunuz, kendiniz hakknda ne dndnz gsterir. 5er az ey ister, ayaklarnz srr
ve banz ne eerseniz insanlar bunun sizin karakterinizi yansttn dnrler. Ama bu davran siz deilsiniz, yalnzca kendinizi dier insanlara nasl sunmak
istediiniz- dir. Siz de kolayca Colombusun taknd tavr taknabilirsiniz: karamsarla kaplmama, zgven ve ta giymek zere domu olduunuz duygusu.
Btn nl sahtekrlarda glerini borlu olduklar dikkate deer bir zellik vardr. Gerek aldatma olaynda onlara egemen olan duygu kendilerine inanlardr; bu kadar mucizevi ekilde konuan
ve etrafndakilerin ilgisini eken ey budur.
Friedrich Nietzsche, 1844-1900

GCN ANAHTARLAR

Birer ocuk olarak hayata byk bir cokuyla balar, dnyadaki her eyi ister ve bekleriz. Bu, genellikle kariyerlerimize balarken top- ' Urra ilk giriimize kadar srer.
Fakat bydke yaadmz haarlklar ve geri evrilmeler zaman iinde sertleen snrlar oluturur.
IZe

lrT1|

Un

Vadan daha az ey beklemeye balayarak gerekte kendi kendi-

^ zorla koyduumuz snrlar kabul ederiz. En basit ricalar iin bile z eip zrler dilemeye balarz. Ufkun ylesine daralmasnn
zm kendimizi bilerek ters ynde zorlamaktr: baarszlklar k(j msemek ve snrlara aldrmamak, kendimizi bir ocuk gibi tal edip beklemeye zorlamak. Bunu
baarmak iin kendi zerimizde be lirli bir strateji uygulamalyz. Buna Tacn Stratejisi diyebiliriz.
Tacn Stratejisi basit bir neden-sonu zincirine dayanr: Eer ka der tarafndan byk eylere ynlendirilmi olduumuza inanrsak bu inan da yansr, tpk bir tacn
kraln etrafnda bir hale yaratmas gibj Da yaylan bu n kendimize bu kadar gvenmemiz iin bir nedeni- miz olmas gerektiini dnen etrafmzdaki insanlar etkiler.
Ta gj. yen insanlarn isteyebilecekleri ya da baarabilecekleri eylere kar bir snr koyma duygular yoktur. Bu da da yansr. Snrlar ve kstla malar ortadan kalkar. Ta
Stratejisini kullanrsanz ne sklkta sonu verdiine arrsnz. rnek olarak, diledikleri her eyi isteyen ve elde eden mutlu ocuklar dnn. Yksek beklentileri onlarn
ekici yandr. Yetikinler onlarn isteklerini karlamaktan holanrlar, tpk Isabel- lann Colombusun isteklerini karlamaktan holand gibi.
Tarih boyunca, alelade biri olarak doan insanlar -Bizansn The- odoralar, Colombuslar, Beethovenlar, Disraeliler- kendi byklkle rine yrekten inandklar iin
kehaneti dorulayarak Tacn Stratejisini uygulamay baarmlardr. Hile basittir: Kendinize inanla galip gelin. Kendi zerinizde bir tr aldatmaca yaptnz bilseniz bile bir
kral gibi hareket edin. Byk bir olaslkla evreniz de size kral gibi davranacaktr.

Ta sizi dier insanlardan ayrabilir, ama bu ayrm gerek haline getirmek size baldr. Farkl bir ekilde hareket etmelisiniz, etrafnz- dakilerden uzak olduunuzu
gstermelisiniz. Farknz vurgulamann bir yolu artlar ne olursa olsun her zaman arballkla hareket etmektir. Louis-Philippe dier insanlardan farkl olduu duygusunu
vermedi, banker krald o. Ve uyruklar onu tehdit ettiinde kt. Bunu herkes hissetti ve zerine hcum etti. Gerek vakar ve salam ama eksikliiyle Louis-Philippe sahtekr
gibi grnd ve ta kolayca bandan aa yuvarland.
,
Grkemli olu kibirli olula kartrlmamaldr. Kibir kraln hakk 9 bi grnebilir, ama aslnda gvensizlii gsterir. Krallara yarar mun tam tersidir aslnda.
1930da balayarak Etiyopyann krk yldan uzun sre hkmdar n yapan Haile Selassie bir zamanlar Lij Tafari adnda gen bir adarrd. Soylu bir aileden geliyordu,
fakat iktidara gelme ans hi voktu, nk vekillik srasnda o dnemde tahtta olan Kral II. Menemen ok uzakta bulunuyordu. Yine de erken yatan itibaren etrafndaki
herkesi artan bir kendine gven ve kraliyet duruu gsterdi.
Tafari on drt yanda sarayda yaamaya balad ve Meneliki he- ^en etkileyip gzdesi haline geldi. Tafarinin ate altndaki zarafeti, sabr ve sakin kendine gveni kral
bylemiti. Kibirli, ateli ve kskan olan dier gen soylular bu narin, kitaba bal genci itip kakyorlard. Ama hibir zaman fkelenmiyordu, bu onun tenezzl etmeyecei
bir gvensizlik iareti olurdu. Etrafnda imdiden bir gn zirveye kacana inanan insanlar vard, nk zaten oradaym gibi davranyordu.
Yllar sonra 1936da talyan faistler Etiyopyay ele geirip imdi ad Haile Selassie olan Tafariyi srgn ettikleri zaman lkesinin duru munu anlatmak zere Birlemi
Milletlere bavurdu. Dinleyenler arasndaki talyanlar kaba tacizkr laflar attlar ona, ama o hi etkilenmemi gibi marur duruunu srdrd. Bu durum dmanlarn irkin
gsterirken kendisini yceltti. Gerekte arballk zor artlar altnda taklacak maskedir: Sanki hibir ey sizi etkileyemez gibidir ve tepki verecek bol zamannz vardr. Bu
son derece etkileyici bir durutur.
Krallara yarar tutumun baka kullanmlar da vardr. Dolandrclar aristokrat grnn nemini uzun sredir bilmektedirler; ya insanlar silahsz brakr ve onlar daha
az pheli klar ya da gzlerini korkutarak savunmaya sokar; Kont Lustigin bildii gibi bir enayiyi bir savunmaya soktuktan sonra sonu gelmitir. Dolandrc Yellovv Kid ^eil
de zengin bir insann giyim kuamn zerinde tar ve ona uyacak bir kaytszla brnrd. Sihirli bir para kazanma yolunu ima ecterek bir kral gibi uzak, mesafeli durur,
gerekte son derece zengin- ^ 9>bi bir kendine gven sergilerdi. Enayiler iin iinde olmak, ak- a sergiledii zenginlie kavumak iin yalvarrlard.
Son olarak, krallara yarar tutumu yanstmann ierdii psikolojik leri glendirmek iin etki yaratmanza yardm edecek da ynelik ejer vardr. Birincisi, Colombus
Stratejisi: Her zaman cretkr bir

talepte bulunun. Fiyatnz yksek tutun ve tereddt etmeyin. kj n vakur bir ekilde en stteki kiinin peine dn. Bu sizi hedefler?' niz bakanla ayn dzleme karr
hemen. Davud ve Goliath Strate ' Byk bir rakip seerek byk bir grnt yaratrsnz.
ncs, stnzdekilere bir tr hediye verin. Bu destekleyim' - olanlarn kulland bir stratejidir. Destekleyicinize bir hediye vererek ikinizin eit olduunu
sylyorsunuzdur. Bu eski bir dolandrclk hile sidir, almak iin verirsiniz. Rnesans yazar Pietro Aretino, Mantua Dq knn sonraki destekisi olmasn istedii zaman
eer kle ve dalka vuk gibi grnrse dkn kendisinin deersiz olduunu dneceini biliyordu; bu yzden dke hediyelerle yaklat, bu olayda yakn arkada Titiann
tablolarn sundu ona. Hediyeleri kabul etmek dk ve yazar arasnda bir tr eitlik yaratt. Dk kendi aristokrat snfndan biriyle i yaptn hissederek rahatlad. Aretinoya
cmerte para yardm yapt. Hediye stratejisi kurnaz ve zekicedir, nk yalvarmazsnz: Birinin tesadfen daha fazla paras olan iki insan arasndaki eitlii ima eden vakur
bir tarzda yardm istiyorsunuzdur.
unu hatrlayn: Kendi fiyatnz belirlemek size kalm bir eydir. Az isterseniz tam olarak onu elde edersiniz. Ama daha ounu ister seniz dnyann parasna deer
olduunuz iaretini verirsiniz. Sizi geri evirenler bile gveniniz iin size sayg duyar ve bu sayg sonunda hayal bile edemeyeceiniz ekillerde yarar salar.
maj: Ta. Banza koyun ve farkl bir tavr iine girin; sakin ama evreye yaylan bir zgven sergileyin. Asla phe gsterme yin, tacn altnda asla vakarnz
kaybetmeyin, yoksa ta size uymaz. Daha deerli biri iinmi gibi grnr. Ta giyme trenini beklemeyin; en byk imparatorlar tac kendileri giyerler.

- 398 -

- 416 -

Otorite: Herkes kendi tarznda soylu olmaldr. Btn hareketlerinizin, bir kraln davranlar olmasa da kendi ilerinde deerli olmalarn salayn. lerinizde
saygn, dncelerinizde yce olun ve btn yaptklarnzla gerekte olmasanz da bir kral olmay 1 hak ettiinizi gsterin (Baltasar Gracin, 1601-1658).
Krallara yarar gvene sahip olmann ardndaki fikir kendinizi di- f.e{ insanlardan ayrmaktr, ama bunu ok fazla ileri gtrrseniz mah- j 0lrnanza neden olabilir. Asla
insanlar kmseyerek kendinizi ykneceiniz yanlgsna dmeyin. Kalabaln zerinde ok ykselmek de hibir zaman iyi bir fikir deildir, kolay bir hedef olursunuz. Ve
aristokrat duruun olaanst tehlikeli olduu zamanlar da vardr.
ngiltere kral I. Charles 1640l yllarda halkn gznn monari Ktirunnuna kar almas durumunu yaad. lkenin her yerinde Oliver Cromvveirin idaresinde
ayaklanmalar balad. Charles bunlar anlayla karlayp reformlar desteklese ve kendi gcnden dnler verseydi tarih farkl olabilirdi. Ama o daha da krallara yarar bir
tutum iine girdi, gcne ve ilahi monari kurumuna ynelik saldrlar karsnda fkeye kapld. Kat kralcl insanlar kzdrd ve ayaklanmalarna hz verdi. Sonunda
Charles ban kaybetti. unu anlamalsnz: Etrafnza gven yaymalsnz, kibir veya kmseme deil.
Son olarak, bazen arlyla elendirici olabilen maddiyat bir kabalkla biraz g kazanabildiiniz dorudur. Ancak bu oyunu snr larn tesine geerek kazandnz,
onlardan daha kaba grnerek kendinizi insanlardan ayrdnz lde giderek tehlikeli olur. Her za man sizden daha kaba insanlar olacaktr ve bir sonraki dnemde yerinizi
sizden daha gen ve kt olan biri alacaktr.

YASA 35

ZAMANLAMA SANATINDA USTALAIR

HKM

Asla acele eder gibi grnmeyin; acele etmek kendiniz ve zaman zerindeki kontrol yetersizliinizi ortaya koyar. Her zaman sabrl grnn, sanki her eyin
sonunda size geleceini biliyrmsnz gibi. Doru ann dedektifi olun; zamann ruhunu, sizi gce gtrecek eilimleri izleyerek yakalayn. Zaman henz
gelmediyse geri ekilmeyi ve doru zaman geldiinde acmaszca vurmay renin.
YASAYA UYMAK
Hayata Katolik lahiyat Fakltesi mezunu sradan bir okul retmeni olarak balayan Joseph Fouche 1780li yllarn byk ounluunu ehir ehir gezip kk
ocuklara matematik reterek geirdi. Fakat kendini hibir zaman kiliseye tam olarak adamad ve rahip ola rak yemin etmedi, onun daha byk planlar vard. Sabrla
frsatn gelmesini beklerken seeneklerini ak tutuyordu. Ve 1789da Fransz htilali gerekleince Fouche artk daha fazla beklemedi; papaz cppesini kard, salarn
uzatt ve ihtilalci oldu. nk dnemin z buydu. Bu nemli anda gemiyi karmak bir felaket demek olurdu. Fouche gemiyi karmad. htilalci lider Robespierrele arkada
olarak asl saflarnda hemen ykseldi. 1792de Nantes kasabas Milli Kongre de (Fransz Cumhuriyeti iin yeni bir anayasa oluturmak iin o yl dzen lenmiti) kendilerini
temsil etmek zere Foucheyi seti.

Fouche kongredeki yerini almak zere Parise geldiinde lnnllar la radikal Jacobinler arasnda byk bir gedik almt. Fouche uzu ^dede iki tarafn da zaferle
kamayacan sezmiti. G ender ola- r bir ihtilali balatanlarn veya onu srdrenlerin eline geerdi; g plali sonuca erdirenlerde kalrd. Fouche bu tarafta yer almak
istiyorduZamanlama sezisi esrarengizdi. e lml olarak balad, nk l^llarn says daha oktu, i XIV. Louisi idam edip etmemeye gelin-

ce

insanlarn kraln kellesini

istediklerini grd, bylece giyotin lehine karar verdi. Artk radikal olmutu. Ama Paristeki gerilim son haddine trmanrken herhangi bir ayrk grupla yakndan balantl
olmann tehlikesini grd ve vilayetlerdeki bir grevi kabul etti, orada bir sre gizlenebilirdi. Birka ay sonra Lyonsa genel vali olarak atand, orada dzinelerce aristokratn
idamn denetledi. Ama belirli bir noktada lkenin ruhsal durumunun deitiini farkederek lmleri durdurdu; elleri kanl olmasna ramen Lyons vatandalar onu kendilerini
terr denen felaketten kurtaran kii olarak grd.
O ana kadar Fouche kartlarn zekice oynamt, fakat 1794te arkada Robespierre, Lyonstaki hareketlerinin hesabn vermek zere onu Parise ard. Robespierre
terrn ardndaki itici gt. Hem sadan, hem de soldan kelleler gitmiti ve artk gvenmedii Fouche sonraki kelleyi salayacak gibi grnyordu. Bundan sonraki birka
hafta iinde gerilim srd. Robespierre aka Foucheye svp saymasna, onu tehlikeli hrslar olmakla sulamasna ve tutuklanmasn istemesine ramen kurnaz Fouche
daha dolayl yollardan alyor, Robespierrein zorbaca ynetiminden sklmaya balayanlar arasnda sessizce destek topluyordu. Fouche zamana kar yaryordu. Ne ka dar uzun sre hayatta kalrsa o kadar ok sayda memnuniyetsiz vatanda Robespierree kar kkrtabilirdi. Gl lidere kar harekete gemeden nce geni destek
almalyd. Yaygn Robespierre korkumdan -herkes giyotine giden bir sonraki kiinin kendisi olacandan korkuyordu- faydalanarak hem lmllar, hem de Jacobinler arasnda
'araftar toplad. abalar 27 Temmuzda sonu verdi, kongre Robespi- rrein aleyhine dnd, her zamanki uzun konumas kesildi. Hemen Akland ve birka gn sonra
Foucheninki deil ama Robespierrein e|'esi sepete dt.
Fouche, Robespierrein lmnden sonra kongreye dndn- hi beklenmedik bir hareket sergiledi. Robespierree kar hazrla^ 6 komplonun ncs olarak lmllarla
oturmas bekleniyordu, ama

an

kez daha taraf deitirip Jacobinlerle oturarak herkesi aknl a

bir

ratt. Belki de hayatnda ilk kez aznln yannda yer alyordu. Birt^' kinin

gelmek zere olduunu seziyordu. Robespierrei idam eden l l grubun gc eline almak zere olduunu ve bu kez radikallere kar' yeni bir terr dnemini balatacan
biliyordu. Jacobinlerle birlik olur' ken gelecein inan kurbanlarnn yannda yer alm oluyordu. Kay betmek zere olan takmn yannda yer almak kukusuz Fouche

ijn riskli

bir kumard, ama Fouche halk lmllara kar gizlice kkrtp g(j. ten dmelerini seyredecek kadar bir sre iin kellesini koruyabileceini hesaplam olmalyd. Ve
gerekten lmllar 1795 yl Aralk aynda onun tutuklanmasn ve giyotine gnderilmesini istemelerine ramen aradan ok fazla zaman gemiti. damlar artk insanlarn
gznde popler deildi ve Fouche giyotinden bir kez daha kurtulmutu.

Yeni hkmet, Directoire, kontrol ele ald. Ama bu, Jacobin deil, lml bir hkmetti, terr yeniden dayatan hkmetten daha lml bir hkmet. Radikal Fouche
kellesini kurtarmt, ama bu kez fazla dikkat ekmemek zorundayd. Birka yl boyunca kenarda sabrla bekledi, za mann kendisine kar duyulan tatsz duygular
hafifletmesini salad, sonra Directoirea yaklap yeni bir tutkusu olduuna ikna etti onlar: is tihbarat toplama. Hkmet adna alan maal casus oldu, iinde stn baar
gsterdi ve 1799da emniyet mdr olarak dllendirildi. Bu kez kendisine yalnzca yasal g verilmekle kalmad, casusluunu Fran sann her kesine tamas istendi;
rzgrn nereden estiini koklama konusundaki doal yeteneini byk lde glendirecek bir sorumluluktu bu. Tespit ettii ilk sosyal eilimlerden biri, kaderinin
Fransann geleceiyle i ie getiini hemen grd kstah gen bir
yaptnda Fouche uyuyormu gibi yapt.

Gerekte btn

general

olan Napoleonun kiiliinde ortaya kmt. Napoleon 9 Kasm 1799da hkmet darbesi

gn uyuyarak geirdi. Bu dolayl yardm iin -sonuta onun'S' askeri bir darbeyi nlemekti- Napoleon yeni rejimde de

onu emmy mdr olarak atad.

Sonraki birka yl iinde Napoleon, Foucheye gitgide daha fazla yenmeye balad. Hatta eski ihtilalciye bir unvan bile verdi, Otronta | ve onu byk bir zenginlikle
dllendirdi. Ama 1808e kadar da- .^a zamann sesini dinleyen Fouche, Napoleonun inite olduunu ^jssetti. Fransa iin bir tehlike oluturmayan spanyayla bo yere sa lmas onun nemliyle nemsizi birbirinden ayramadnn bir iare- Kj. Asla batan gemide kalmayan Fouche, Napoleonun kn gerekletirmek iin Talleyrandla
ibirlii iine girdi. Komplonun baarsz olmasna ramen -Talleyrand kovuldu; Fouche kald, ama sk

bir

ekilde kontrol altna alnd- kontrol kaybeder gibi grnen impa-

ratora kar artan bir memnuniyetsizlik szkonusuydu.

1814e kadar Napoleonun gc iyice dald ve sonunda mttefikler onu- ele
- 398 418geirdiler.
-

Yeni hkmet XIV. Louisnin kardei XVIII. Louisnin nderliindeki monarinin onarlmasndan ibaretti. Bir sonraki sosyal deiime kar burnu hep hassas olan Fouche,
Louisnin uzun mrl olmayacan biliyordu; Napoleonun yeteneinin bir paras bile yoktu onda. Fouche bir kez daha ortalkta gzkmeyerek bekleme oyununu oynad.
Tam beklendii gibi, 1815 yl ubat aynda Napoleon hapiste olduu Elba Adasndan kat. XVIII. Louis panie kapld: Politikas Napoleonun d n iin yaygara
koparan vatandalar soutmutu. Louis bylece belki de gizlenme yerini koruyan Foucheye dnd. Fouche kardeini giyotine gnderen eski bir radikaldi, fakat imdi
Fransadaki en popler ve en fazla hayranlk duyulan bir politikacyd. Ama Fouche kaybedenin yann da yer almazd. Louisnin yardm ricasn yardm gereksizmi gibi
yaparak-Napoleonun hibir zaman iktidara gelemeyeceine yemin ederek- geri evirdi (ama bunun tersi olacan biliyordu). Kukusuz ksa bir sre snra Napoleon ve
vatandalarndan oluan yeni ordusu Parisi kuatt.

Saltanatnn tehlikede olduunu grp Fouchenin kendisini aldn

babakann tutuklanp idam edilmesini P- 16 Mart 1815te polis Paris
ama hemen 9. Fouche polise eski bir hkmet grevlisinin sokakta

izi
n

anlayan ve bu gl, becerikli adamn Napoleonun ekibinde basn istemeyen Kral Louis
sokaklarndan birinde Fouchenin Abasnn etrafn sard. Artk sonu gelmi miydi? Belki,
tutuklanamayacan syledi. Bu hikyeyi yutan polis onun evine gitmesine verdi. O gn

daha sonra evine gidip tekrar tutuklandn kendi ^" l bildirdiler. Fouche ban sallad, ama memurlar evinden ayrlm acj

nce son kez ykanp zerini deitirmesine izin

verecek kadar na olabilirler miydi? zin verdiler, Fouche kt ve dakikalar geti. Fou Ch geri dnmedi. Sonunda polis yandaki odaya girdi, ak camdan as v sarkp baheye
inen merdiveni buldu.
O gn ve ertesi gn polis Foucheyi bulmak iin Parisi altst etti ama o ana dek Napoleonun toplar uzaklardan duyulur olmutu. Kral ve kraln btn adamlar
ehirden kamak zorunda kaldlar. Napoleon ehre girer girmez Fouche kat yerden kt. Cellad bir kez daha kandrmt. Napoleon eski emniyet mdrn selamlayp
ona eski grevini memnuniyetle iade etti yine. Napoleonun VVaterlooya kadar iktidarda kald yz gn boyunca Fransay yneten aslnda Fou- cheydi. Napoleon
drldkten ve XVIII. Louis tahta geri dndkten sonra Fouche dokuz canl bir kedi gibi yeni bir hkmete daha hizmet etti, o ana dek gc ve nfuzu o kadar artmt ki,
kral bile ona meydan okuyamyordu.
[Pers] Sultan iki adam lme mahkm etmiti. Sultann atn ne kadar sevdiini bilen adamlardan bir tanesi hayatn balarsa bir yl iinde ata umay reteceini syledi sultana. Kendini
dnyadaki tek uan ata binerken hayal eden sultan bunu kabul etti. Dier adam inanamayan gzlerle arkadana bakt. "Atlarn uamadn
biliyorsun. Nasl olup da byle delice bir fikirle kabildin ortaya? Yalnzca kanlmaz geciktiriyorsun o kadar.""Pek deil," dedi birinci mahkm. "Kendime drt zgrlk ans veriyorum. Birincisi
sultan bu yl lebilir. kincisi ben lebilirim. At lebilir. Ve drdncs... belki ata umay retebilirim!"
G Hilesi, R.G.H. Siu, S. 1979
Yorum
Ei grlmemi kargaa dneminde Joseph Fouche zamanla^ sanatndaki ustalyla hayatta kalmay baard. Fouche bize ok s da ders veriyor.

- 398 -

- 420 -

Birincisi, zamann ruhunu tanmak ok nemlidir. Fouche her za- ^ an iki adm
tesine bakyor, kendisini gce ulatracak dalgay bulu- y 0rve onu kullanyordu.
Daima zamanla birlikte almal, eilimleri ve ^iimleri beklemeli ve gemiyi
asla karmamalsnz. Bazen zamann rhu belirsiz olabilir: Onu en grltl ve
belirgin biimiyle deil, gizli

ve

uykuda olduu zaman tanyn. Gemiin enkazna

sarlmak yerine gelecein Napoleonlarn arayn.

kincisi, hkm sren rzgr tanmak onunla komak anlamna gelmez.
Herhangi gl bir sosyal hareket etkili bir tepki dourur ve bu tepkinin ne
olacan beklemek akllcadr, tpk Fouchenin, Robespierrein idamndan sonra
yapt gibi. O ann zirveye kan dalgasna binmek yerine gelgitin sizi gce geri
gtrmesini bekleyin.
ALABALIK VE KAYA BALII Mays aynda bir balk elinde
yapay bir sinekle Thames Nehrinin kysnda balk avlyordu. Yemi o kadar ustaca
att ki, kk bir balk ona doru komaya balad. Annesi kk bal durdurdu.
"Asla ocuum, tehlike olasl olduu zaman ok dikkatli ol. lmcl olabilecek
bir hareket yapmadan nce gerektii kadar bekle. u grnenin gerekten bir sinek
mi, yoksa bir dmann dileri mi olduunu nereden biliyorsun? Bir bakasnn
senin iin denemesine izin ver. Eer sinekse muhtemelen ilk saldrda kaacaktr,
ikinci saldr o zaman baaryla olmasa bile gvenle yaplabilir." Szlerini bitirir
bitirmez bir kaya bal yapma sinei kapt ve kk balk iin bir rnek oldu.
Masallar, Robert Dodsley, 1703-1764
Son olarak, Fouchenin inanlmaz bir sabr vard. Kl ve kalkan-

nz

olan

sabr yoksa zamanlamanz baarsz olacak ve kanlmaz ola- ^k kaybettiinizi

greceksiniz. Zaman Fouchenin aleyhindeyken mjdele etmedi, duygusallap
hain bir ekilde saa sola saldrmad. Sknetini korudu ve kendini gstermedi,
sonraki ykseliinde savunda duvar grevi yapacak olan destei toplad
vatandalardan. Ne za- kendini zayf bir konumda bulsa zamana gre oynad,
eer sabr- 0lursa zamann en iyi mttefiki olacan biliyordu. O halde penele

ri? -

ktidar / F: 27

rinizi karp saldracanz zaman olduu gibi imenlerin arasna sak lanmak
ya da bir kayann altna szlmek iin de zaman iyi tanyn
Bir yeri tekrar ele geirebiliriz, ama zaman asla.
Napoleon Bonaparte, 1769-1821

GCN ANAHTARLARI
Zaman, sonsuzluun snrszln ve evreni daha dayanlr hale getirmek
iin bizim yarattmz yapay bir kavramdr. Zaman kavramm yarattmz iin
onu bir dereceye kadar ekillendirebilir, onunla hileler yapabiliriz. ocuun
zaman uzun ve yavatr; bir yetikinin zaman ise korkutucu derecede hzl
geer. O halde zaman deitirebileceimizi bildiimiz algya baldr. Zaman
sanatnda ustalamada anlamamz gereken ilk ey budur. Eer duygularmzn
neden olduu iimizdeki kargaa zamann hzl gemesine neden oluyorsa,
buradan olaylara kar gsterdiimiz duygusal tepkileri kontrol edebilirsek
zamann ok daha yava geecei anlamn karabiliriz. Olaylarla baetme
eklimizin byle deimesi gelecekle ilgili algmz uzatr, korku ve fkenin
kapatt olaslklar aar, zamanlama sanatnda temel gereksinim olan sabr
verir bize.
Uramamz gereken tr zaman vardr; her biri beceri ve pratikle
zlebilen sorunlar getirir. lk olarak uzun zaman vardr: sabr ve yumuak bir
rehberlikle idare edilmesi gereken, gereksiz yere uzam, yllar uzunluunda gibi
grnen bir zaman. Uzun zaman idare ediimiz ounlukla savunmacdr,
drtsel olarak tepki vermeme, frsat bekleme sanatdr bu. Sonra bu zorlanm
zaman vardr: saldrgan bir silah olarak kullanabileceimiz, rakiplerimizin
zamanlamasn bozabileceimiz ksa bir sre. Son olarak da, bir plann hzla ve
zorla bitirilmesi gereken biti zaman vardr. Bekledik, doru an bulduk, artk tereddt etmemeliyiz.
Uzun Zaman. nl on yedinci yzyl Ming ressam Chou Yung davrann
sonsuza kadar deitiren bir hikye anlatr. Bir k ay 9 leden sonrasnda
nehrin karsnda yer alan bir kasabay ziyaret mek iin yola kar. Yannda baz
nemli kitaplarla belgeler gtrm
dir ve bunlar tamas iin bir genci grevlendirmitir. Feribot nehrin ^Ier

te

tarafna yanarken Chou Yung bir denizciye kaplar kapanmadan nce

kasabaya varp varamayacaklarn sorar, nk kasaba bir ^jl uzaktadr ve gece

418 -

yaklamaktadr. Denizci gence ve gevek bir bi- jpnde balanm ktlarla

kitaplara bakar. "Evet," diye cevap verir. 'Eer ok hzl yrmezseniz."
Ama onlar yrmeye balad srada gne batar. Gece kasaba nn dnda
kalp yerli haydutlara yem olmaktan korkan Chou ve gen gj^ike hzl
yrmeye, sonunda komaya balarlar. Birden kitaplar yalayan ip kopar ve
belgeler yere yaylr. Onlar toparlamak uzun zamanlarn alr ve ehrin
kaplarna geldiklerinde vakit ok ge olur.
Hznz korku ve sabrszlkla zorladnzda halledilmesi gereken sorunlar
ortaya kar ve acele etmeseniz harcayacanz sreden daha fazlasn
kaybedersiniz. Acele edenler gittikleri yere daha abuk varabilirler, ama ktlar
her yere salr, yeni tehlikeler ortaya kar ve kendilerini srekli bir kriz halinde
ve yarattklar sorunlar zerken bulurlar. Bazen tehlikenin karsndaym gibi
davranmamak en iyi harekettir; bekleyin, bilerek yavalayn. Zaman geerken
eninde sonunda sizin hayal etmediiniz frsatlar sunacaktr.
Beklemek yalnzca kendi duygularnz deil, eylemi yanllkla sizi hzl
hareket etmeye zorlayabilen alma arkadalarnzn da duygularn kontrol
etmenizi gerektirir. te yandan rakipleriniz szkonusu olduunda ayn hatay
tevik edebilirsiniz: Eer siz geri ekilip beklerken onlar balklama soruna
sokarsanz mdahele edip kalan paralar toplamanz gereken uygun an
gelecektir. Bu zekice politika on yedinci yzyl byk Japon imparatoru
Tokugavva leyasunun temel stratejiydi. General olarak hizmet ettii nceki
dikkafal mparator Hideyos- N. Koreye aceleci bir istila gerekletirdiinde
leyasu buna katlmad. stilann bir felaket olacan ve Hideyoshinin kn
salayacan biliyordu. Sabrla bir kenarda beklemek, hatta yllar boyunca
bekle- pkve doru an geldiinde gc ele geirecek konumda olmak da- a 'yiydi,
leyasunun byk bir ustalkla yapt ey de buydu.
Daha uzun yaamak ya da o andan daha fazla zevk almak iin
yavalatmyorsunuz, g oyununu daha iyi oynamak

419 -

arr,an

bilerek

iin yapyorsunuz bunu. Birincisi, zihniniz btn o acil durumlar kurtulduunda

sunuyorlard. Sonunda Mehm |yzun Hasan yendi ve eliyle bulutu. Ama

gelecein daha ileri noktalarn grebileceksiniz. kj n . si, insanlarn nnze

Macaristanla bar artlar s0p derece sertti. Birka gn sonra grmeler sona

atacaklar yemlere direnebilecek ve baka b|' sabrsz enayi olmaktan

erdi ve her za- anki koullar srd. Ama bunun Mehmed iin bir sakncas yoktu.

kurtulacaksnz. ncs, esnek olabilmek iin daha fazla yeriniz olacak.

Kznda batan beri bunu planlamt. Uzuna kar harektn planlarken

Beklemediiniz

kacak

ordularn douya gndermenin bat cephesini savunmasz bra kacan

karnza. Drdncs, birincisini ta marnlamadan ikinci ie gemeyeceksiniz.

biliyordu. Macaristann zayflndan ve dikkatini baka yne gvrili olmasndan

Gcnzn temelini olu turmak yllar srebilir; bu temelin gvenli olduundan

faydalanmasn nlemek iin nce dmannn nne bar yemi atm, sonra

ve

hznz

zorlasaydm 2

karacanz

frsatlar

emin olun. $a man alevi gibi bir baar olmasn sizinki; yava yava ve emin bir

ekilde elde edilen baar uzun sren tek baar trdr.

Son olarak, zaman yavalatmak, biraz uzaklamanza izin vererek ve sizi
gelecekteki eylerin ekillerini grebilmeniz iin duygusal olarak daha az ykl
bir konuma yerletirerek iinde yaadnz hayata dair bir bak as salar
size. Acele edenler genellikle yzeysel bir olguyu gerek eilimlerle kartrrlar,
yalnzca grmek istedikleri eyi grrler. Naho olsa ve iinizi daha da
zorlatrsa da gerekten
olan eyi grmek ne kadar iyidir.
Zorlanan Zaman. Zaman zorlamadaki hile dierlerinin zamanlamasn
bozmaktr: onlara acele ettirmek, bekletmek, hzlarn deitirtmek, zamana dair

onlar bekletmiti; btn bunlar kendi artlarna gre yapmt.

nsanlar bekletmek zaman zorlamann etkili bir yoludur, ne yap- [taya
altnz anlamadklar srece tabii. Saati siz kontrol ederseniz onlar tereddt
iinde beklerler. Kar etki de ayn biimde gldr. Rakiplerinizi acele
ettirirsiniz. Onlarla ie yava balarsnz, ardndan birdenbire bask uygular, her
eyin bir anda olduunu hissetmelerini salarsnz. Dnecek zaman olmayan
insanlar hata yaparlar, bu yzden onlara zaman snr koyun. Bu Machiavellinin
Borgiada hayran olduu bir teknikti. Borgia grmeler srasnda birdenbire telala bir karar iin bask yapar, rakibinin zamanlamasn ve sabrn altst ederdi.
Kim Borgiay bekletmeye cesaret edebilirdi ki?

alglarn bozmak. Siz sabrl davranrken rakibinizin algsn bozarak kendiniz

nl sanat eseri satcs Joseph Duveen, John D. Rockefeller gibi kararsz

iin zaman kazanm olursunuz, ki bu da

oyunun yarsdr.
1473te byk Trk padiah Fatih Sultan Mehmed iki lke arasnda

bir alcya bir zaman snr getirirse -tablo lkeden kmak zorunda, baka bir

yllardr aralkl olarak devam eden sava durdurmak iin Macarlar grmeye
davet etti. Macar elisi grmeleri balatmak zere Trkiyeye geldiinde Trk
yetkililer zr dilediler, Sultan Mehmed uzun sreli dman Uzun Hasanla
arpmak zere bakent stanbuldan ayrlmt. Ama Macaristanla acilen bar
istiyordu, bu nedenle elinin
cephede kendisine katlmasn istemiti.
Eli sava meydanna vardnda Mehmed hzl rakibinin peinde douya
doru yola kmt. Bu durum birka kez tekrarland. E ne rede durursa Trkler
st

onun iin ho ama zaman alc trenlerle g rili ziyafetler veriyor ve hediyeler

- 420 -

mteri daha ilgileniyor- mterinin tam zamannda alacan biliyordu. Freud

yllarca hibir iyileme olmakszn psikanaliz uygulad hastalarn terapinin biti
tarihini belirlerse birdenbire mucibi ekilde iyiletiklerini farketmiti. nl Fransz
psikanalist Jacques Lacan bu teknikte bir baka yntem kullanmt: Bazen her
zamanki w-saatlik seanslar hibir uyarda bulunmakszn on dakika sonra keSiveriyordu. Bu birka kere tekrarlandktan sonra hasta saatin byk ' r blmn
bir anlam olmayan eyleri anlatarak geirmektense zakullanmay reniyordu. O halde zaman snrla-

111981

an,

n en iyi ekilde

gl bir aratr.

Kararszl sona erdirir ve insanlar karar ver- ^e veya konuya gelmeye zorlar;
asla sizi onlarn ekilmez artlarn-

- 421 -

da oynamaya zorlamalarna izin vermeyin. Onlara asla zaman verm yin.

Sihirbazlar ve ovmenler zaman zorlamada uzmandrlar. Houicjj n- ou
kez ellerini birka dakikada kurtaryor, ama kan bir saate ka' dar uzatyor,
seyirciyi terletiyordu. Sihirbazlar zaman algmz deie menin en iyi yolunun
hz yavalatmak olduunu ok iyi bilmi|ercjjr her zaman. Kuku yaratmak
zamana rktc bir duraklama g etjrjr. Sihirbazn el hareketleri ne kadar yavasa
hz yanlsamas yaratmak insanlarn tavann birdenbire ortaya ktn
dnmelerini salamak o kadar kolayd. On dokuzuncu yzyl sihirbaz JeanEugene R0. bert-Houdin bu etkiye zellikle dikkat ekmitir. "Hikye ne kadar yava anlatlrsa, o kadar ksa grnr."
Yava olmak yaptnz eyin daha ilgin grnmesini de salar, izleyiciler
hznza uyar, bylenir. Zamann zevkle akp gittii bir durumdur bu.
Hipnotizmacnn zaman algsn deitirmede kulland bu tr yanlsamalarn
pratiini yapmalsnz.
Biti Zaman. Oyunu byk bir ustalkla oynayabilirsiniz -hareket etmek
iin doru an beklemek, zamanlamalarn bozarak rakiplerinizi artmak- ama
nasl bitireceinizi bilmiyorsanz bunun bir anlam olmaz. Sabr timsali gibi
grnen, ama aslnda ileri bitie getirmekten korkan o insanlardan olmayn.
Doru anda rakibinizin zerine acmaszca ullanmaya istekli deilseniz sabrn
bir deeri yoktur. Sonucun gelmesi iin gerektii kadar bekleyebilirsiniz, ama
geldii zaman hzl hareket edebilmelisiniz. Rakibinizi fel etmek iin hz
kullann, yapabileceiniz her trl hatay gizleyin, insanlar yetki ve kesinlik
havasyla etkileyin.
Ylan oynatcsnn sabryla ylan sakin ve dzenli ritmlerle dar
ekebilirsiniz. Ama ylan dar ktktan sonra ayanz lmcl ba zerinde
tutar mydnz? Son aamada en ufak bir aksaklk olmas '11 hibir zaman iyi
bir neden yoktur. Zamanlamadaki uzmanlnz hak knda ancak biti zamann
kullannza bakarak -hz nasl deitirlP ileri hzl ve kesin bir sonuca
ulatrdnzla- bir hkm verilebilir.
maj: Atmaca. Sabrla ve sessizce gkyznde ykseklerde dolar,
her eyi keskin gzleriyle grr. Aadakilerin izlendiklerinden haberleri
yoktur. Zaman geldiinde atmaca anszn kar konulamaz bir hzla aa

421 -

doru szlr; av ne olduunu bile anlamadan kuun mengeneye benzer

peneleri onu gkyzne tar.
Otorite: nsanlarn ilerinde de gelgit vardr, / Ykselen dalga insan
bollua tar, / Bu dalgay karanlarn tm hayat yolculuu / Yokluk ve
aclar iinde gemeye mahkmdur (Julius Caesar, Wil- liam Shakespeare,
1564-1616).
Dizginleri brakp zamann getirdiklerine uymakla kazanlacak bir g yoktur.
Zamana rehberlik etmelisiniz, yoksa acmasz kurban olursunuz. Dolaysyla bu
yasann tersi yoktur.

422 -

YASA 36

1916 yl Mart aynda Pancho Villa, Colombus, New Meksikoyu j5tila etti.
Kenti yakp ykarken o ve etesi on yedi Amerikan askerini

ve

sivilleri ldrd.

Bakan Woodrow VVilson birok Amerikal gibi Vil laya hayrand; ama imdi
haydutun cezalandrlmas gerekiyordu. VVil-

n danmanlar Villay ele

son

geirmek iin Meksikoya bir tabur asker gndermesi iin srar ettiler. Birleik

SAHP OLAMADIKLARINIZI
KMSEYN: ONLARA ALDIRMAMAK
EN Y NTKAMDIR

Devletler gibi byk bir g iin blgesini igal eden bir gce karlk vermemek
en kt iaret

olurdu.

stelik, diye devam ettiler, birok Amerikal, VVlson sava

kart olarak gryor ve bunun iddete karlk vermeme ilkesi oldu undan
kukulanyordu; bu nedenle bakann g gsterisinde bulu-

na

rak cesaretini ve

erkekliini kantlamas gerekiyordu.

VVilsonn zerindeki bask bykt ve bir ay gemeden Carranza hkmetinin
de onayyla on bin kiilik askerini Pancho Villay yakalamak iin gnderdi. Bu

HKM

nemsiz bir sorunu kabul ederek ona bir varlk ve paye veriyorsunuz.
Dmana ne kadar dikkat ederseniz onu o kadar gl yaparsnz;
kk bir hata tamir etmeye altnzda daha kt ve daha gze
arpar hale gelir. Bazen ileri oluruna brakmak daha iyidir. Eer
istediiniz, ama sahip olamadnz bir ey varsa onu kmsediinizi
gsterin. Ne kadar az ilgi gsterirseniz, o kadar

giriime Cezalandrma Seferi deniyordu ve lideri Filipinlerdeki gerillalar ve

stn grnrsnz.

ve havadan keifle destekleniyordu.

Pershingdi. Pershingin Pancho Villay bulup yenecei kesindi.

Cezalandrma Seferi sansasyonel bir hikye haline geldi ve arabalar dolusu
Birleik Devletler muhabiri Pershingi takip etti. Bu harektn Amerikan gcn
snayacan yazyorlard. Askerler en son silahlar tayor, telsizle iletiim kuruyor
lk birka ay iinde askerler Kuzey Meksikonun ssz blgelerini taramak iin

YASAYI NEMEK
MeksikalI asi lider Pancho Villa bir haydut etesinin efi olarak ie
balamt, ama 1910 ylnda Meksikada ihtilal olunca bir tr halk kahraman
oldu, trenleri soyarak paray yoksullara datt, cretkr yamalar yapt ve
romantik kaamaklarla kadnlar etkiledi. Maceralar Amerikallar bylyordu;
baka bir an adam gibiydi, ksmen Ro- bin Hood, ksmen Don Juan.
Ancak birka yllk acmasz bir

Amerikann gneybatsndaki kzlderilileri yenen atlgan General John J.

savatan

General Carranza ihtilalin galibi olarak

kt; Villay yendi ve adamlar evlerine, Chihuahuann kuzeyine dndler.

Ordusu dalnca tekrar haydutlua dnp halkn gznden dt. Sonunda,

kk birimlere ayrld. Amerikallar Villann ele gemesini salayacak olan bilgi

iin 50.000 dolar teklif ettiler. Ama haydutlua dnnce Villa konusunda gzleri
alan Meksika halk, bu gl Amerikan ordusuna meydan okuduu iin yine bir
idol haline getirmiti nu. Pershinge yanl bilgiler vermeye baladlar: Villa u
kyde ya

da

bu dada grlmt, uaklar dalyor, taburlar peinden kouldu

ama kurnaz haydut her zaman Amerikan ordusunun bir adm tesinde
grnyordu.
O yln yaz ayna dek sefere katlan asker says 123.000 kiiye - r|d. nsan
aptallatran scaktan, sivrisineklerden, ssz blgeden (tanyorlard. Zaten iyi gzle
baklmadklar krsal kesimde zorlukla

belki de are# likten Birleik Devletlere, sorunlarnn kayna olarak

sulad Qrlfl golara svp saymaya balad.

- 423 -

- 425 -

yrrken hem yerli halk, hem de Meksika hkmetini ileden ka r yorlard. Bir
ara Pancho Villa, Meksika ordusuyla girdii bir arp^*' srasnda ald yaray
iyiletirmek iin dadaki bir maaraya saklarf mt; bulunduu yksek yerden
aa

baknca

Pershingin

yorgUn Amerikan

askerlerini

hedeflerine

hi

ulaamadan dalarda ileri gerj yrttn grd.

Villa ka kadar kedi fare oyununu srdrd. Amerikallar bu ij basit bir
gldr olarak grmeye baladlar; aslnda Villaya bir kez daha hayran olmaya,
gl bir ordudan kan salayan kaynaklarna sayg duymaya baladlar.
1917 yl Ocak aynda VVilson nihayet Pershinge geri ekilme emri verdi.
Askerler Amerikan topraklarna geri dnerken asi gler onlar takip ederek
Birleik Devletler ordusunun arka taraflarn korumak iin uaklar kullanmaya
zorladlar. Cezalandrma Seferi kendini cezalandrmt, en aalayc trde bir
geri ekilmeye dnmt sefer.
TLK VE ZMLER Alktan lmek zere olan bir tilki yukardaki asmalardan sarkan mor
renkli, leziz zmleri grr. le yemei iin onlar ok ister, ama uzandnda zmlere
yetiemez. "Ah, neyse zaten eki grnyorlar, onlar ancak aptallar yer!"
Alayp szlanmak yerine zmlerin eki olduunu sylemesi akllca
deil mi?
Masallar, Jean de La Fontaine, 1621-1695
Yorum
VVoodrovv VVilson Cezalandrma Seferini g gsterisi olarak dzenlemiti: Pancho Villaya bir ders verecekti ve bu arada dnyaya, byk ya da
kk hi kimsenin gl Birleik Devletlere saldrama- yacan gsterecekti.
Sefer birka hafta iinde sona erecek ve Villa unutulacakt.
Durum byle gelimedi. Sefer uzadka dikkati Amerikallarn y tersizliine
ve Villann zeksna ekti. Ksa srede unutulan ey deil, her eyi balatan
saldryd. Ufak bir kzgnlk uluslararas utanca dnrken ve fkeden deliye
dnm Amerikallar daha
L[<er gnderirken takip eden ve takip edilen -ve hl zgr kalmay ^ aaranarasndaki dengesizlik olay bir akaya dntrd. Ve soaalanm bir ekilde Meksikadan kmak zorunda kal-

J,

nL

nda ordu

Cezalandrma

Seferi baarmaya kt eyin tersini yapmt. Vil- i a-y yalnzca zgr

brakmakla kalmad, her zamankinden daha pop- |er hale getirdi.

426 -

Wilson bundan farkl olarak ne yapabilirdi? Carranza hkmetinin yjllay

kendisi adna yakalamas iin bask yapabilirdi. Buna alternatif

| rak,

0 a

Cezalandrma Seferi balamadan nce birok MeksikalI, Vil- ladan bkt iin
onlarla sessizce alabilir ve haydudu yakalamak iin ok daha kk bir saldr
iin desteklerini alabilirdi. Snrn Amerikan blmnde bir tuzak hazrlayarak
sonraki saldry bekleyebilirdi. Veya olaya imdilik aldrmayabilir, MeksikalIlarn
Villadan kendi gleriyle kurtulmalarn bekleyebilirdi.
unu hatrlayn: Durumun sizi rahatsz etmesini siz seiyorsunuz. Sizi
kzdran saldrgan farketmemeyi, durumun sizin iin nemsiz ve ilginizi
ekmeyecek kadar deersiz olduunu dnmeyi seebilirsiniz kolayca. Bu
etkili bir harekettir. Tepki vermediiniz ey sizi bo bir giriime srkleyemez.
Gururunuz iin iinde deildir. Sinir bozucu bir sinee verebileceiniz en iyi ders
ona aldrmayarak unutulup gitmesine neden olmaktr. Eer aldrmamak
mmkn deilse (Pancho Villa aslnda Amerikan vatandalarn ldrmt),
onu yok etmek iin gizlice komplo kurun, ama uzaklaacak ya da kendi kendine
lp gidecek rahatsz edici bir bcee bilmeden dikkat ekmeyin hibir zaman.
Bylesi karklklar iin zaman ve enerji harcarsanz bu sizin hatanz- |r> Uzun
vadede size zarar veremeyecek olan eyi kmseme ya da

0r

>a srtnz

dnme kartn oynamay renin.

Yalnzca dnn... beni ele geirmeye almak hkmetinize 130 bilyon dolara
patlad. Onlar zorlu, dalk tepelik bir lkeye ektim. Bazen kesintisiz elli millik yol
boyunca iecek sular olmad. Gne Ve sivrisinekten baka hibir ey yoktu... Ve
hibir ey kazanlmad. Pancho Villa, 1878-1923

YASAYA UYMAK

Lft^run dul karsnn unvan olan Galler Prensesi olarak armaya jevam

1527 ylnda ngiltere Kral VIII. Henry kars Catherineden kurt mak iin bir

ediyordu. Sonunda 1531 ylnda onu saraydan kard ve uzak ^jr kaleye

yol bulmas gerektiine karar verdi. Catherine bir cr hanedann srdrecek olan

gnderdi. Papa bir Katoliin kar karya kalabilecei en jj^di ceza olan aforoz

bir erkek vris douramamt ve He bunun nedenini biliyordu, incilde bir blm

etme tehditiyle Henryye, Catherinei saraya getirmesi emrini verdi. Henry

okumutu. "Ve eer adarn kardeinin karsn alrsa bu iyi bir ey deildir:

yalnzca bu tehdide aldrmamakla kalmad. Catherinele olan evliliinin bittiinde

kardeinin

srar edip 1533 ylnda Anne Boleynle evlendi.

Clement bu evlilii tanmay reddetti, ama Henry buna aldrmad. Artk
papann yetkisini tanmyordu; Roma Katolik Kilisesiyle ilikisini keserek onun
yerine ngiltere Kilisesini kurdu ve yeni kilisenin ba oldu. Yeni kurulan kilise
Anne Boleyni ngilterenin yasal kraliesi ilan etti.
papa kitaptaki her trl tehdidi denedi, ama hibir ey ie yaramad. Henry
ona aldrmyordu. Clement fkeden ldryordu, hi kim se ona byle saygszlk
etmemiti. Henry onu aalamt ve yardm alaca bir g yoktu. Aforoz etme
(srekli olarak tehdit ettii, ama yapmad bir eydi) artk nemli deildi.
Catherine de Henrynin kmsemesinin yakcln hissediyordu.
Savamaya almt, ama Henryyle konuurken szleri sar kulaklara hitap
ediyor gibiydi, ksa sre iinde de kimsenin kulaklarna hitap etmedi zaten.
Saraydan karlan, kral tarafndan aldrlmayan, fke ve dkrklndan deliye
dnen Catherine yava yava kt ve sonunda 1536 ylnda kalp krklnn
habis tmr yznden ld.

plakln,

am

olur;

ocuksuz

kalacaklardr."

Henryyle

evlenmeden nce Cat herine onun aabeyi Arthurla evliydi, fakat Arthur be ay
sonra l mt. Henry uygun zaman bekleyip aabeyinin dul karsyla evlenmiti.
Catherine, spanya Kral Ferdinandla Kralie Isabellann kzyd ve onunla
evlenerek Henry deerli bir ittifak srdrm oluyordu. Ancak imdi Catherine,
Arthurla olan ksa evliliinin hibir zaman gerdee girerek tamamlanmadna
Henryyi ikna etmek zorundayd. Aksi takdirde Henry ilikilerini ensest olarak
grecek ve evlilikleri geersiz olacakt. Catherine, Arthurla olan evlilii sresince
bakire olarak kaldnda srar etti ve Papa VII. Clement bu birlii kutsayarak onu
destekledi, ki eer evlilii ensest olarak grseydi bunu asla yapamazd. Fakat
Catherine, Henryyle yllar sren evlilik boyunca bir oul douramad ve 1520
ylnn balarnda menopoza girdi. Krala gre bunun tek bir anlam vard:
Bakirelii konusunda yalan sylemiti, birliktelikleri aile ii zinaya giriyordu ve
Tanr onlar cezalandrmt.
Henrynin Catherineden kurtulmak istemesinin bir baka nedeni daha
vard: Daha gen bir kadn olan Anne Boleyne k olmutu. Ona yalnzca k
deildi, eer onunla evlenirse hl yasal bir olu olaca umudunu tayordu.
Dolaysyla Catherinele olan evliliinin iptal edilmesi gerekiyordu. Ama Henry
bunun iin Vatikana bavurmak zorundayd. Papa Clement evlilii asla iptal etmedi.
1527 yl yaz ayna kadar Henrynin olanaksz gerekletirmeye teebbs
edecei -Clementin arzusuna karn evliliini iptal
Avrupada yayld. Catherine gnll olarak

manastra

edecekti

sylentisi btn

girmek bir yana evliliinden

asla vazgemiyordu. Ama Henrynin ken diine zg stratejisi vard: Catherinele

ayn yatakta yatmay t)ira nk onu yasal kars olarak deil, yengesi olarak
gryordu.

Bir keresinde G. K. Chestertonun ekonomik grleri gazetede George Bernard

Shaw tarafndan kt eletirilmiti. Arkadalar bo yere buna cevap vermesini
beklediler. Tarihi Hilaire Belloc ona serzenite bulundu. "Sevgili Belloc," dedi
Chesterton. "Ona cevap verdim. Shawn zeksnda bir insan iin sessizlik en
dayanlmaz
cevaptr."
Kk, Kahverengi Anekdot Defteri, Clifton Fadiman, ed., 1985
Vurn
Bir kiiyi dikkate aldnzda, her biriniz dierinin eylem ve tepkile- r|ne gre
adm atan bir tr ortak haline gelirsiniz. Bu srete insiyatifi-

nizi kaybedersiniz. Btn etkileimlerin dinamiidir bu. Dier kiiyj nyarak, yalnzca kavga etmek iin bile olsa, kendinizi onun etkisi ^ am olursunuz. Eer Henry,
Catherinele inatlasayd, kararlhlr^ zayflatacak ve eninde sonunda kendisini yoracak sonsuz tartmal batana saplanm olurdu. (Catherine gl, inat bir
kadnd.) inin geerlilii konusunda Clementin kararn deitirmeye y a ^ onunla grp uzlamaya alsayd Clementin en sevdii taktiin kmazna girerdi: zaman
kazanmak, esneklik vaat etmek, ama so nunda papalarn her zaman elde ettii eyi elde etmek, yani istediklerini.

Henry bunlarn hibirini kabul edemezdi. Ykc bir g oyunu oynad: tam bir kmseme. nsanlara aldrmayarak onlar dlarsnz Bu onlar rahatsz eder ve
fkelendirir; ama sizinle bir alverileri olmad iin yapabilecekleri bir ey yoktur.
Bu, yasann rahatsz edici yandr. Kmseme kartn oynamak ok gldr, nk atmann artlarn belirlemenize izin verir. Sava sizin artlarnzda yaplr.
Bu en byk g duruudur: Siz kralsnz ve sizi kzdran eye aldrmyorsunuz. Bu taktiin insanlar nasl kzdrdn izleyin, yaptklarnn yars sizin dikkatinizi
ekmeye yneliktir ve kendinizi onlardan uzak tuttuunuzda dkrkl iinde debelenip dururlar.
NSANOLU: Onu tekmele, seni affedecektir. ltifat et, gerei grebilir ya da gremez. Ama ona aldrmazsan senden nefret edecektir.
dris ah, Ryalar Kervan, 1968

GCN ANAHTARLARI
Arzular genellikle elikili etkiler yaratr. Bir eyi ne kadar ok ister, ne kadar peine derseniz sizden o kadar kaar. Ne kadar ilg 1 gsterirseniz arzu znenizi o
kadar tiksindirirsiniz. nk ilginiz k gldr, insanlar skar, hatta korkutur. Kontrol edilemez arzu siz" 1 zayf, deersiz, acnas grnmenize neden olabilir.
istediiniz eye srtnz dnmeniz, holanmadnz veya kmse- tinizi gstermeniz gerekir. Bu hedefinizi ldrtacak olan gl bir tep ilir. Sizin zerinizde etki
yaratmak iin kendi arzularna gre tepki veremlerdir, belki size sahip olmak, belki de sizi incitmeye ynelik. Eer si- ze sahip olmak isterlerse batan karmann ilk
admn baaryla tamamlam olursunuz. Eer sizi incitmek isterlerse onlar rahatsz etmi

jzin kurallarnzla oynamalarn salam olursunuz (insanlara onlar

ve s

eyleme geirmek zere yem atma konusundaki Yasa 8 ve 39a baknz).

Kk grme kraln ayrcaldr. Gzlerini zerine evirdii, grmeye karar verdii ey gereklii olan eydir; aldrmad ve srtn e virdii eyin bir nemi yoktur.
Bu, Kral XIV. Louisnin silahyd, eer sizden holanmazsa orada deilmisiniz gibi davranr, iletiimin dina miini keserek stnln srdrrd. Kmseme kartn
oynadnzda, insanlara dzenli aralklarla onlarsz yapabileceinizi gsterdiiniz gtr bu.
Bu bakmdan, tandnz herkesin -kadn ya da erkek- arkadalndan kolayca vazgeebileceinizi bilmelerini salamanz akllcadr. Bu arkadalnz glendirecektir. Hayr,
onlara kar olan tutumunuza arasra kmseme tohumlar serpmenizin bir zarar olmaz; byle yapmanz arkadalnza daha fazla deer vermelerini salayacaktr. Chi non stima
vien stimato, saygszlk sayg grmek iindir, atasznn talyancasdr. Ama eer bir kii hakknda ok iyi eyler dnyorsak bunu o kiiden bir su gibi gizlemeliyiz. Bu ok ho bir
ey deildir, ama dorudur. nsan bir yana brak, kpek bile kendisine ok nazik davranlmasndan holanmaz!
Arthur Schopenhauer, 1788-1860
Eer aldrmamay semek gcnz arttryorsa bunun tersi yak- lamn da -sadakat ve ballk- sizi ou kez zayflatt anlam kar radan. Zayf bir dmana
gereksiz dikkat harcamak sizi zayf gste- rrve bylesi bir dman ezmeniz ne kadar zaman alrsa dman o " adar byk grnr. AtinalIlar M.. 415te Sicilya Adasn
fethetmek Uzere yola ktklarnda dev bir g zayf bir gce saldryordu. Ama 'c>lyann en nemli ehir devleti Sirakuza uzun sreli atmayla Ati-

- 429 -

- 421 -

nallar birbirine drerek nn ve gvenini arttrd. Sonunda nay yenerek

fkeye kaplarak so- pLinda sznty tkamak iin Tesisatlar olarak adlandrlan bir

sonraki yzyllar iinde kendine hakl bir n kazand Son dnemlerde Bakan

grubun

John F. Kennedy, Kbal Fidel Castr0ya kar tutumunda ayn hatay yapt:

VVatergate Otelinde Demokrat Partinin ofislerine gizlice girip Nixonn dn

Domuzlar Krfezindeki baarsz istilas Castroyu uluslararas bir kahraman

hazrlayan olaylar zincirini balatan birimdi. Gerekte Pentagon Belgelerinin

durumuna getirdi.

yaynlanmas idareye ynelik ciddi bir tehdit deildi, ama Kissingern tepkisi onu

l turulmasna ynelik tavsiyelerde bulundu. Bu grup daha sonra

0U

kinci tehlike: Eer sinir bozan birini ezmede baarl olsanz, hatta onda

nemli bir olay haline getirdi. Sorunu halletmeye alrken baka bir sorun

ufak bir yara da asanz zayf taraf iin sempati toplam 0|Ur. sunuz. Franklin D.

yaratt: sonunda hkmete ok daha byk zarar veren gvenlik paranoyas.

Roosevelt hakkndaki eletiriler ynetiminin hkmet projelerine harcad para

konusunda ac bir ekilde ikyet ediyordu, fakat bu saldrlar Byk Ekonomik
Bunalm sona erdirmeye alr grnen halk arasnda yank bulmad. Rakipleri
ne kadar savurgan hale geldiini gstermek iin bir rnek bulduklarn
dnyorlard: byk dikkat ve paralar harcad kpei Fala. Eletirmenler bu
duyarszla -birok Amerikal yoksulluk ekerken vergi mkelleflerinin paralarn
bir kpek iin harcamaya- kar byk fke doluydu. Ama Rooseveltin bir
cevab vard: Eletirmenler savunmasz bir kpee nasl arabilirlerdi?
Falann savunmas hakknda yapt konuma en popler konumalarndan
biriydi. Bu durumda, zayf taraf bakann kpeiydi ve saldr geri tepmiti, uzun
vadede yalnzca bakan daha sempatik gstermiti, nk ou insan doal
olarak "mazlumun" yannda yer alr, tpk Amerikan halknn Pancho Villaya
sempati duyduu gibi.
MERKEP VE BAHIVAN Merkep bir gn kazayla kuyruunu kaybeder, bu onun iin ok feci
bir strap kaynadr. Her yerde kuyruunu arar, tekrar yerine takacan dnecek kadar
aptaldr. Otlaktan geer ve bir baheye girer. Onu gren bahvan ieklerini ezmesine
dayanamayarak byk bir fkeyle merkebin yanna gider, kulaklarn kesip baheden kovar.
Kuyruunu kaybettii iin yaknan merkep kulaklarnn olmadn grnce daha byk bir
straba gmlr.
Masallar, Pilpay, Hindistan, IV. Yzyl
Hatalarmz tamir etmek istememiz doaldr, ama ne kadar ok Rpersek o
kadar kt hale getiririz. Bazen olduklar gibi brakmak dala politiktir. 1971de
New York Times Birleik Devletlerin Hindiiniyle lgisini konu alan Pentagon
Belgelerini yaynladnda Henry KissinNixon ynetiminin bu trl zarar

er

byk bir fke patlamas geirdi.

ici bir szntya kar savunmaszl yznden

ver

Pentagon Belgelerine aldrmasayd yarattklar skandal sonunda unutulup

giderdi.
MAYMUN VE BEZELYELER Bir maymun avu dolusu bezelye tamaktadr. Kk bir
bezelye yere der. Onu almaya alrken yirmi tanesini drr. Yirmi tanesini almaya
alrken hepsini drr. Sonra kendisini kaybederek btn bezelyeleri her yne datr ve
kaar. Masallar, Leo Tolstoy, 1828-1910
Soruna odaklanp sizin iin ne kadar kayg yarattn herkese gstererek
durumu daha da ktletirmek yerine durumu horgren aristokrat oynamak,
sorunun varln kabul etme tenezzlnde bulunmamak daha akllcadr. Bu
stratejyi uygulamann birka yolu vardr.

Birincisi, eki zm yaklamdr. Eer istediiniz ama elde edemediiniz bir

ey varsa yapabileceiniz en kt ey o konuda yakna- rak dkrklnza dikkat
ekmektir. ok daha gl bir dier taktik

ISe

sizi batan beri hi ilgilendirmemi

kaytszlkla tepki vermesi gerekiyordu; fkesi onu dk seviyeli ve zavall

biri olarak gsterirdi, Dainagonun lehine kullanabilecei bir imajd bu.
Eitler

arasnda

bu

taktik

geri

tepebilir.

Kaytszlnz

duygus uZ

gibi davranmaktr. Yazar Geor- 9 Sandn destekileri 1861 de onu Academie

grnmenize neden olabilir. Ama efendinizin yanndayken eer he ve byk

Franaisenin ilk kadn yeliine aday gsterdiklerinde Sand akademinin onu asla

tela gstermeden hareket ederseniz ok ie yarar. f- e tepkisi yannzdan

kabul etmeyeceini hemen grd. Ama ikyet edip szlanmak yerine bu

geip gider ve kk hesaplar peinde olmad- ^ ^erkese gsterme frsat vermi

eski,olduundan fazla deer verilen, ilgisiz gevezeler grubuna

olursunuz ona.

ilgilenmediini

syledi.

Kmsemesi

mkemmel

bir

alnmamasna kar fke gsterseydi orann kendisi ij n

etmi olurdu. Bunun yerine akademiye yal

er

tepkiydi
ne

c-

ait

o| m

gruba

lama geldiini ak

^' ler kulb damgasn bast;

zamann onlarla geirmek zorunda olm a d iin neden kzmas ya da

dkrklna uramas gerekiyordu? "Eki zm" stratejisi bazen zayfln
yansmas olarak grlr; fa^ gerekte glnn taktiidir.
kincisi, sizden aada olan biri size saldrdnda bu saldrnn farkna bile
varmadnz gstererek insanlarn dikkatini saptrn. Saldrnn sizi ne kadar az
etkilediini gstermek iin baka bir yne bakn veya tatl bir ekilde cevap verin.
Benzeri ekilde, kendiniz bir hata yaptnzda en iyi tepki hafife alarak hatanz
kmsemenizdir.
ay seremonisi rencisi Japon mparator Go-Saiin, btn saray
mensuplarnn kskand paha biilemez antika bir ay ksesine za- hipti. Bir
gn bir konuu, Daihagon Tsunehiro yakndan inceleyebilmek iin kseyi a
gtrp gtremeyeceini sordu. Kse masadan ender olarak kaldrlrd, ama
imparator ok keyifliydi ve izin verdi. Ama Dainagon kseyi verandaya karp
a doru tuttuu srada elinden kayd ve bahedeki bir tan zerine dp
parampara oldu.
phesiz imparator fkeden deliye dnmt. "Onu bu ekilde drdm
iin ok sakarm," dedi Dainagon ban eerek. "Ama ok byk bir zarar

Bazlar her ey hakknda dedikodu yaparken bazlar da her ey hakknda bouna tela eder.
Her zaman byk konuurlar, [ve] her 6yi ciddiye alrlar, bir kavga karp, olay esrarl hale
getirirler. ok az derdin iinize ilemesine izin vermelisiniz, aksi takdirde kendinize nedensiz
kayg yklemi olursunuz. Omzunuzun zerinden geriye frlatmanz gereken zntleri
ciddiye almak karmak bir davran eklidir. [O srada] nemli grnen birok ey
aldrlmadnda nemini yitirir; nemsiz olan eylerse siz onlara dikkat etmeye
baladnzda korkun grnr. ler balangta kolayca yerine oturur, ama sonra byle
olmaz. Birok durumda, tedavinin kendisi hastaln nedenidir; ileri oluruna brakmak
hayatn kurallar iinde en az tatmin veren deildir.
Baltasar Gracin, 1601-1658
Bir hata yaptmzda ya da dalavere srasnda yakalandmzda bahaneler
bulur ve inkr edersek suyu bulandrr ve durumu daha da ktletiririz. leri
tersine evirmek ou kez daha akllcadr. Rnesans yazar Pietro Aretino
aristokrat soyu konusunda hep vnrd, ki bu aslnda bir hikyeydi, nk
aslnda bir ayakkabcnn oluydu. Sonunda bir dman bu utan verici gerei
ortaya kardnda sylenti hemen ortala yayld ve ksa sre iinde btn (o
dnemde yaad yer olan) Venedik, Aretinonun yalanlar yznden hayretler
iinde kald. Kendini savunmaya alsayd kendini yalnzca daha da alaltm
olurdu. Cevab ok ustacayd: Gerekten bir ayakkabcnn 9lu olduunu, ama

verilmedi aslnda. Bu Ido ay ksesi ok eskiydi ve daha ne kadar dayanacan

bunun yalnzca onun bykln gsterdiini, nk toplumun dk

sylemek ok zor, ama zaten halkn yararland bir ey de deildi, bu yzden

seviyesinden en st dzeyine kmay baardn syledi. O andan itibaren

byle krlm olmasnn byk ans olduunu dnyorum." Bu artc

nceki yalanndan hi sz etmedi,

nun yerine atalar szkonusu olduunda yeni konumunu anlatp durdu.

cevabn etkisi abuk oldu. mparator sakinleti. Dainagon ne alayp szlanm,

ne de tekrar tekrar zr dilemiti, ama hatasn kmseyerek kendi gc ve
deerine dair iaret vermiti. mparatorun da benzeri ekilde aristokrat

unu hatrlayn: Can skc, nemsiz kzgnlklar ve rahatszlklara

gsterilecek gl tepkiler kmseme ve horgrmedir. Hibir

kar
s

zaman bir eyin sizi etkilediini veya gcendiinizi

gstermeyin yalnzca sizin sorunu kabul ettiinizi
gsterir. Kmseme ancak ^ uk ve duygusuzca servis
yaplan bir yemektir.
maj: Ufak Bir Yara. Kktr, ama ac verir ve can skar Her trl
ilac denersiniz, ikyet edersiniz, kayp kabuunu kaldrrsnz. Doktorlar
yalnzca daha da ktletirir, minik bir yaray lmcl bir hastala
dntrrler. Keke yaray rahat brakp iyj. lemesi iin zaman verseniz
ve endieyi kendinizden uzaklarsanz.
Otorite: Kmseme oyununu nasl oynayacanz renin. En politik
intikam eididir bu. nk eer sekin rakipleri onlara dikkat ekmese
haklarnda hibir ey bilmeyeceimiz birok insan var. lgisizlik gibi bir
intikam yoktur, nk deersizleri kendi hilikleri iinde mezara
gmmektir (Baltasar Gracin, 1601-1658).

Kmseme kartn zen ve dikkatle oynamalsnz. ou kk sorun eer

izin verirseniz kendi kendilerine yok olurlar; ama eer dikkate alrsanz bazlar
byr ve iltihaplanr. Sizden aa seviyedeki birine aldrmazsanz onu bir sonraki
grnzde ciddi bir rakibiniz olmutur ve kmsemeniz onu kinci de yapmtr.
Rnesans talyasnn nl prensleri, babas Papa VI. Alexandern ordusunda gen
bir general olarak kariyerine baladnda Cesare Borgiaya aldrma- may setiler.
Onlar dikkate almaya karar verdiklerinde ok ge olmutu; aslan yavrusu artk aslan
olmu, talyann paralarn yutuyordu. O halde aka kmseme gsterirken
zelde soruna dikkat etmeli, durumunu izlemeli ve yok olduundan emin
olmalsnz. Kanserli bir hcre olmasna izin vermeyin.
Sorunlar hl kkken tarketme ve zm g hale gelmeden icabna bakma
becerisi gelitirin. Potansiyel olarak felakete gtrc olanla, hafife rahatsz edici
ve kendi haline brakrsanz yok olacak bir sknt arasndaki fark kefetmeyi
renin. Ama her iki durumda da as
gzlerinizi tamamen kapamayn. Canl olduu srece ttebilir ve k- ||Crnla
hayata dnebilir.

ADAM VE GLGES Glgesini yakalamaya alan ilgin bir adam vard. Bir iki adm atar,
ma glge ondan kaar. Hzn artrr; glge de yle. En sonunda Komaya balar; gelgelelim
o ne kadar hzl koarsa glge de yle yapar, sanki bir hzineymi gibi ondan vazgemez.
Ama durup bir bakn! lgin arkadamz birdenbire arkasn dnp uzaklar. Arkasna
bakar; artk glge onun peindedir. ou kez grdm kadaryla kadnlar da bize ayn
ekilde davranr. Bir adam btn gcyle tanray yakalamaya alr ve yalnzca zaman
kaybeder. Bir bakas kadndan kaar; ama hayr, kadn onu izlemekten zevk alr. Masallar,
van Kriloff, 1768-1844

YASA 37

LG UYANDIRAN GRNMLER YARATIN

HKM
arpc imgeler ve simgesel jestler g havas yaratr; onlara herkes
karlk verir. O halde etrafnzdakiler iin sizin varlnz ykseltecek
grsel ekicilii olan ve parlak sembollerle dol grnmler sahneleyin.
Grnle gz kamaanlar gerekte ne yaptnz fcrketmezler.
j aklyriardi- Birou kendilerinin ayn nlarndan kard iyile- tjrrne gleri
sayesinde iyiletiklerini ekliyorlard. yiletiini hisseden im bile bu gl deneyimin
etkisiyle tekrar tekrar geliyorlard.
Bira salonunun iinde garip, etkileyici bir manzara bekliyordu zi yaretileri:
Salonun giriini her snftan ve etnik kkenden insanlar dolmuyordu, gerek bir
Babil Kulesiydi buras. Salonun kuzey tarafn- ILj yksek pencerelerden gm
rengi ay garip alardan ieri szlyordu. Doktor ve grne gre kendisinin
de tedavi yapt ^rs salonun sonundaki merdivenlerle ulalan ikinci katta
alyorlard. Kuyruk merdivenlere yaklarken hastalar yukardan barlar,
lklar duyuyorlar ve belki de kr bir centilmenin birdenbire grmeye balad
sylentisi ortala yaylyordu.
Bir kez st kata ktktan sonra kuyruk ikiye ayrlyordu, kuzeye doru olan oda
doktorun, gneye doru bakan oda yalnzca kadnlarla alan karsna aitti.

Sonunda saatlerce kuyrukta beklemenin ardndan beyler artc doktorun

karsna kyordu. Doktor birka tutam beyaz sa peremi alnna dm, enerji
dolu yalca bir adamd. Hastay alyor (diyelim ki, babas tarafndan getirilen kk
bir ocuk) vcudun hasta olan blmn ayor, ocuu ayn na bakan pencereye doru kaldryordu. Yaral ya da hastalkl blgeyi eliye ovuyor, anlalmaz
bir eyler sylyor, bilgi bir tavrla aya bakyor, sonra cretini alp ocuu ve
babasn gnderiyordu. Bu arada gneye bakan odada kars da bayanlarla ayn
eyi yapyordu; aslnda bu ok garipti, nk ay ayn anda iki yerde olamazd,
baka bir deyile, iki pencereden de grlemezdi. Grne gre ayn yalnzca
dncesi ve sembol yeterli olmalyd, nk kadnlar ikyet etmiyorlard ve daha
sonra Ay Doktorunun karsnn da doktorla ayn iyiletirici glere sahip olduunu
gvenle sylyorlard.
ANTONY VE KLEOPATRA (Kleopatra) her eyden fazla fiziksel grnne ve vcudunun
yaratt byye gveniyordu... Altn pupal bir mavnayla Cyndus Nehrinde ilerliyor, mor
yelkenleri rzgrda savruluyor, krekileri flt eliinde suya daldrdklar gm krekleri
ekiyorlard. Kleopatra ^blolarda grdmz Afrodit giysileri iinde, altn rtlerin serildii

glgeliin altna uzanmt. Karsnda, tabloyu tamamlamak ijn yelpazeleriyle onu serinleten
gen ocuklar vard. Mavnada tayfa yerine Nereid ve Graceler gibi giyinmi olan son derece
gzel kadnlar vard. Bazlar dmenle, bazlar yelkenlerle ilgileniyordu ve bu arada saysz
kseden dar parfm kokusu yaylyordu. Bu manzaraya ok sayda insan elik ediyordu, kimi
nehrin kysnda kralieyi takip ediyor, kimileri manzaray yakalamak iin Tarsus ehrinden
aa iniyordu. Kalabalk yava yava Antonynin Kleopatray bekledii pazar yerinden
uzaklat. Sonunda Antony tek bana kald. Her yere Afroditin Asyann mutluluu iin
Dionysusla dans etmek zere geldii sylentisi yaylmt. Antony o zaman Kleopatraya
kendisiyle yemek yemesi iin bir davetiye gndermiti. Ama Kleopatra onun gelmesinin daha
uygun olacan dnmt. Bylece Antony iyi niyet ve nezaketini ona sunmak iin
Kleopatray dinleyip gelmiti. Kendisini kabul etmek iin yaplan hazrlklarn szcklerin
tesinde muhteem olduunu grmt, fakat kendisini en ok etkileyen ey olaanst k
dzeniydi. Iklarn ou atdan sarkyordu ve kimi kare, kimi gen eklinde olmak zere
ylesine zekice dzenlenmiti, ki insan gzne bu kadar keyif verecek baka bir manzara
olamazd.
Antonynin Hayat, Plutarch, M.S. 46-120

Yorum

Dr. VVeisleder tp hakknda hibir ey bilmeyebilir,

ama insan doasn iyi biliyordu. nsanlarn her zaman
szckleri veya mantkl aklamalar ya da bilimin
gcnn
gsterilmesini
istemediklerini
biliyordu;
duygularna yakndan hitap edilmesini istiyorlard.
Onlara bunu verin, onlar gerisini yapacaktr, eyrek
milyon mil tedeki bir kayann yayd n tarafndan
iyileeceklerine inanmak gibi. Dr. VVeisledern ilalara
ihtiyac yoktu veya ayn gcne dair uzun sylevlere ya
da nlarn ykseltmek iin aptalca aygtlarn hibirine.
Grnm ne Kadar basit olursa o kadar iyi olacan
biliyordu: yalnzca bir taraftan ieri szlen ay,
cennete giden merdivenler ve dorudan gr sn ya da
grlmesin ayn nlar. Herhangi bir ilave efekt ayn tek
ba na yeterli olmad dncesini uyandrabilirdi. Ve
ay yeterince gu
ILj, tarih boyunca olduu gibi fantezilerin mknatsyd. Kendini yalca ayn
imajyla btnletiren doktor g kazanmt.
unu

hatrlayn:

araynz

kestirmelere

dayanr. Daima

phelerini, iradenize direnme arzularn altetmelisiniz. majlar

kestirmelerdir: phe ve direncin mekn olan kafay
ederler. Gzleri etki altna alarak gl an

mlar

aS

insancn

p derece etkili

s0

arak dorudan kalbe hitap

yaratr, insanlar biraraya toplar ve

duygular etkilerler, galerinde ayn beyaz klaryla hedefiniz yapmakta olduunuz

uygulamaya kar kr olur.
Ortaalarda sembolistlerin tutumu ok daha belirgindi... Sembolizm dncenin bir tr
kestirmeden ifadesiydi. ki ey arasndaki dolambal balantlar takip edip iliki aramak
yerine, dnce bir srama yapar ve balanty neden-sonu asndan deil nem asndan
kurar... Sembolik dnce maddeler arasndaki ilikide snrszla izin verir. Her ey farkl
zellikleriyle ok sayda farkl fikir uyandrr ve bir zelliin birka sembolik anlam olabilir. En
yksek kavramlarn binlerce sembol olabilir. Hibir ey yceyi temsil edecek ve vecek kadar
alakgnll deildir. Ceviz say sembolize eder; tatl ii Onun ilahi yapsdr, yeil ve etli d

kabuu Onun insanldr, aradaki sert kabuk hatr. Bylece her ey dncelerini sonsuza
ykseltir... Her deerli ta doal parlaklnn yansra sembolik deeriyle parlar. Gl ve saflk
benzetmesi iirsel bir karlamadan tesini ifade eder, nk onlarn ortak zlerini ortaya
karr. Zihinde her bir kavram uyanrken sembolizm mant fikirlerin uyumunu yaratr.
Ortaan Klmesi, Johan Huizinga, 1928

du. Ama ksa srede ortaya kt ki, Dianei her ynyle seviv onun yatan gen

L pencerelerde, hallarda grnyordu. Bu arada Dianann sembol- R . ilal eklindeki

kars Catherine de Medicininkine tercih ediy0rjU

aylar, geyikler ve av kpekleri- kaplar ve binann Lyp sslyordu. erde tanrann

1547de Kral Francis ld ve Henri tahta kt. Bu yeni durum n ane de Poitiers
iin bir tehlike oluturuyordu. Krk sekiz yama v ' girmi, nl souk banyolar ve
genlik iksirlerine ramen yam gg

termeye balamt; Henri artk kral olduuna

gre belki artk krali e' nin yatana dner ve dier krallarn yaptn yapar, Fransz

hayatndan

kesitlerin

anlatld

Lazzam

goblenler

yerlerde

ve

duvarlarda

sergileniyordu. Bahede flpl heykeltra Goujonun u anda Louvreda bulunan ve

Diane de p0itiersle garip bir benzerlik tayan Diane Chasseresse heykeli duruyordu.
Tablolar ve Dianann dier tasvirleri kalenin her kesinde yerini almt.

sarayn/ Avrupada kskanlmasna neden olan gzellerin iinden metreslerse erdi.

Anet ksa sre sonra Diane de Poitiersin imajn Roma tanras olarak yaymaya

Sonuta yalnzca yirmi sekiz yandayd ve byleyici bir fizii vard. Ama Diane

balayan Henriyi byledi. 1548de ift bir kraliyet Kutlamas iin Lyonsa gelince

kolayca vazgemedi. Son on bir ylda olduu gibj sevgilisini bylemeye devam

kasabal onlar avc Dianann bir tasvirinin bulunduu bir tabloyla karlad. O

edecekti.

dnemde Fransann en nl gairi Pierre de Ronsard, Dianann erefine iirler

Dianein gizli silah her zaman byk dikkat ettii semboller ve imajlard.

yazmaya balad, hepsi kraln metresinden esinlenen bir tr Diana klt yaylmaya

Henriyle ilikisinin balarnda birlikteliklerini sembolize etmek iin kendi adnn

balamt. Henriye gre Diane kendisine ilahi bir hava vermiti ve kaderinde

baharfiyle Henrininkini birletirdii bir motif yaratmt. Bu fikir bir tlsm gibi ie

hayatnn geri kalannda ona tapmak vard. Ve 1559daki lm ne dek ona sadk kald,

yaramt: Henri bu iareti her yerde kullanmaya balad: kraliyet elbiselerinin

onu des yapt, ona szle ifade edilemeyen bir varlk verdi, ilk ve tek metresine

zerinde, antlarda, kiliselerde, Louvreun yzeyinde, sonra da Paristeki kraliyet

neredeyse dini bir sadakat gsterdi.

saraynda. Dianein en sevdii renkler zel olarak giydii siyah beyazd ve her
mmkn oluunda bu iaret bu renklerin zerinde belirirdi. Herkes sembol ve
anlamn biliyordu. Henri tahta ktktan ksa bir sre sonra Diane biraz daha ileri gitti.
Kendini Roma tanras Dianayla zdeletirmeye karar verdi. Diana geleneksel
kraliyet elencesi ve Henrinin zel tutkusu olan av tanrasyd. Ayn ekilde
Rnesans sanatnda namus ve safl sembolize ediyordu. Diane gibi bir kadn iin
kendini bu tanrayla zdeletirmek sarayda hemen bu imajlar akla getirdi ve ona bir
sayg atmosferi salad. Henriyle "iffetli" ilikisini sembolize etmesi kraliyet metresleri
gemiinin zinayla olan balantlarndan da ayrd onu.
Bu arm kurabilmek iin Diane, Anetdeki kalesini tamamen deitirmekle ie

Yukar Kyotoda yaayan Sakamotoya Hechigwan adnda bir adam vard... [mparator]
Hideyoshi 1588 ylnn onuncu aynda Kitanoda byk ay seremonisini dzenlerken
Hechigvvan metre uzaa, iki metre yksekliinde bir ubuun zerine krmz bir emsiye
yerletirdi. Sapn evresine altm santimlik bir saz o ekilde sarmt ki, gnein nlar
ondan yansyor ve emsiyenin rengini her yere datyordu. Hdeyoshi bu grntden ok
memnun oldu ve dl olarak Hechigvvann vergilerini balad.
Cha-no-yu: Japon ay Seremonisi, A.L Sadler, 1962

Yorum
Mtevaz bir aileden gelen Diane de Poitiers, Henriyi yirmi yldan

Uzj

n bir sre

balad. Binay yerlebir ederek yerine Roma tapna n model alan Dorik stunlu

boyunca elinde tutmay baard. Henri ldnde Diane a*trnm gemiti, ama ona

muhteem bir yap diktirdi. Dianein tescilli siyah beyaz renklerinin bir kopyas olan,

kar hissettii tutku yllar iinde yalnzca ^trnt Kral ok iyi tanyordu. Bir entelektel

zerinde siyah damarla rn bulunduu beyaz Normandiya tandan ina edilmiti bina.

deildi, ak hava spor

Hen riyle kendi adnn baharflerinden oluan sembol stunlarda, kap

|ar

437 -

larna, zellikle canl renkli flamalarn, gz alc biimde giydiri| en rn

ve gzel elbiseli kadnlarn katld at stnde mzrakla dv^j
6

turnuvalarna baylrd. Henrinin grsel ihtiama duyduu sevgj^ anee

ocuksu geliyordu ve bu zayflndan her frsatta yararlarm En
kurnazca olan da Dianein tanra Dianay kendine maletrn' siydi.

W
n ath, l#

Burada oyunu fiziksel benzerlikten psiik sembol alanna ta^ mt. Kraln metresini
g ve saflk amblemine dntrmek byk bi' iti, ama bunu baarmt.
Tanrann titreimleri olmakszn Diane ya| nzca yalanmakta olan bir fahieydi.
Omuzlarnda Dianann benzerlik ve sembolizmiyle efsanevi bir g gibi grnyordu.
Siz

de

buna

benzer

imajlarla

oynayabilir,

grsel

simgeleri

kendinizle

te yandan grsellik szck labirentini ksa yoldan geer. D un ce ve phe iin

bir boluk brakmakszn duygusal bir g ve ab vurur. Mzik gibi mantkl, akla
uygun dncelere atlar. Ay Dok- nun tbbi uygulamalarn destekleyecek kantlar
salamaya, ayn letirme gcn anlatarak insanlar ikna etmeye ve gkyzndeki
uZ

ak nesneyle olan balantsn aklamaya altn hayal edin. htan szckleri

gereksiz klan arpc grntler yaratmay baard. Hastalar bira salonuna girer
D

girmez ayn imaj yeterince etkili bir hiimde konumutu.

unu anlayn: Szckler sizi savunmaya sokar. Eer kendinizi ^klamak zorunda
kalrsanz gcnz zaten sorgulanmaya balamtr. Oysa imaj kendisini bir nimet olarak
dayatr. Sorular engeller, g l armlar yaratr, kastsz yorumlara direnir, derhal

btnletirebilirsiniz, tpk Dianein renkler ve adnn baharflerini tayan sembolle

iletiime girer

yapt gibi. Kendinizi dierlerinden ayrmak iin bu tr simgeler bulun. Sonra oyunu

neden olur; imajlar insanlar biraraya getirir. Gcn en mkemmel aralardr.

ileri gtrn. Gemiten sizin durumunuza uyacak bir imaj ya da sembol bulup bir
pelerin gibi omuzlarnza aln. Bu size efsanevi zellikler kazandracaktr.
Etrafnda bir tr saray oluturan dier yldzlarn zerine sat k yznden, nlarn
her eyin stne eit datmas yznden, her yere getirdii iyilikler yznden, hayat,
nee ve hareket getirmesi yznden, hibir zaman deimeyen sreklilii yznden
byk bir lideri temsil etmek iin en muhteem imaj olarak gnei setim.
XIV. Louis, Gne Kral, 1638-1715

ve

sosyal farklar aan balar kurar. Szckler tartma ve blnmelere

ster grsel (Dianann heykeli), ister grsel bir eyin szel tarifiyle olsun ("Gne
Kral") sembol de ayn gc tar. Sembolik nesne baka bir eyi ifade eder, soyut bir
eyi ("Diana" imajnn namusu temsil etmesi gibi). Soyut kavramlar -saflk,
vatanseverlik, cesaret, sevgi- duygusal ve gl armlarla doludur. Sembol tek bir
ifade ya da dzinelerce anlam ieren kestirme bir ifadedir. XIV. Louis tarafndan
akland gibi Gne Kral sembolnn gzel yan armlarnn aklama
gerektirmemesi, dorudan doruya hitap etmesi, onu btn dier krallardan ayrmas
ve szcklerin tesine uzanan bir tr majesteyi anmsatmasdr. Sembol snrsz bir
gc ierir.

GCN ANAHTARLARI
Davanz anlatmak iin szckleri kullanmak riskli bir itir. Szckler tehlikeli
aralardr ve ounlukla yoldan saparlar. nsanlarn bizi ikna etmek iin kullandklar
szckler gerekte onlar zerinde kendi szcklerimizle dnmeye davet eder bizi;
bunlar zerinde uzun sure kafa yorarz ve ou kez onlarn sylediklerinin tersine
inanrz. (Bu ters yapmzn bir parasdr.) Ayrca szckler konumacnn amala
madii armlarn kurulmasna neden olarak bizi kzdrabilirler.

Sembolleri ve imajlar kullanmann ilk adm dier duyular iinde grmenin nemini
anlamaktr. Rnesanstan nce grmeyle dier duyularn -dokunma, tat alma vb.nispeten eit bir dzlemde ilev grleri iddia ediliyordu. Ama o zamandan beri grsel
olan dierlerine

Us

tn oldu ve bizim en fazla gvendiimiz ve dayandmz duyudur,

pracinn dedii gibi: "Gerek genellikle grlr, ender olarak duyu-

Ur

-" Rnesans

ressam Fra Filippo Lippi, Maribiler tarafndan kle alarak ele geirildiinde efendisinin
resmini beyaz bir duvara bir para mrle izerek zgrln kazanmt; efendisi
resmi grdnde y|esi imajlar yaratabilen adamn gcn hemen anlam ve Fra Lip-

pinin gitmesine izin vermiti. Bu tek imaj sanatnn szckleriyle de edebilecei btn iddialarndan ok daha glyd.
Maddeleri grsel olarak dzenleme eklinizi asla ihmal etme rnein, renk gibi etkenlerin muazzam sembolik yanklar vardr n landrc Yellow Kid Weil pazarlad sahte
hisse senetlerinin reklam' yapt bltenlerine "Krmz Harfli Bltenler" adn verip kendisine o? duka pahalya malolan krmz mrekkeple bastrmt. Renk bir tr ivedelik, g
ve iyi ans duygusu uyandryordu. Weil bu tr ayrntl ar kullanaca hileler iin nemli anahtarlar olarak gryordu, modern reklamclar ve kitle pazarlayclar gibi. Satmaya
altnz herhangi bir eyin adnda "altn" szcn kullanyorsanz, rnein onu altn renginde bastrn. Gz daha baskn olduu iin insanlar renge szckten daha fazla tepki
vereceklerdir.
Grsellik byk duygusal g ierir. Roma imparatoru Constanti- ne hayatnn byk bir blmnde gnee bir tanr gibi tapnt; ama bir gn gnee bakt ve zerinde bir
ha iareti grd. Ha grnts yeni bir dinin geldiini ona anlatyordu. Bunun zerine ksa bir sre sonra yalnzca kendisini deil, btn Roma mparatorluunu Hristi yan yapt.
_

444 _

- 438 -

Dnyann btn vaazlar ve dine evirme abalar bu kadar gl olamazd. Hemen bugn kendinizi bu ekilde iletecek bir sem bol ve imaj bulup kendinizi onunla birletirin, snrsz
bir gce sahip olacaksnz.
En etkilisi yeni bir bileimdir: daha nce grlmemi olan fakat armlar yoluyla yeni fikrinizi, mesajnz, dininizi aka gsteren imajlarn ve sembollerin birlemesi. Eski
imaj ve sembollerden bu ekilde yenilerinin yaratlmasnn iirsel bir etkisi vardr, izleyicilerin armlar coar, onlara bir katlm duygusu verir.
Grsel imajlar ounlukla srayla ortaya kar ve ortaya k sralar bir sembol yaratr. rnein, ilk ortaya kan gc sembolize eder, merkezdeki imaj merkezi bir nem
tarm gibi grnr.
II. Dnya Savann sonuna doru General Eisenhovverdan Amerikan askerlerinin Parise Nazilerden kurtulduktan sonra girmeleri ek linde bir emir gelir. Bununla birlikte,
Fransz General Charles de Ga le bunun Amerikallarn Fransann kaderine komuta ettii anlam"13
Igceini farketmiti. Birok manevrayla de Gaulle kendisi ve Fransz ljj^ nci Zrhl Birliinin zgrlk gcn banda olmasn salad. St-

rateji ie yarad: Bu

tehlikeli numaray baardktan sonra mttefikler Iopa bamsz Fransann yeni lideri olarak davranmaya baladlar. De I gaulle biliyordu ki, bir lider kendisini kelimenin tam
anlamyla birlikleri- njn bana yerletirmelidir. Bu grsel arm ortaya karmas gereken duygusal tepki iin nemlidir.
Semboller oyununda durum deiir: Byk olaslkla artk "Gne Kral" gibi durmak veya kendinizi Diana rtsyle kuatmanz mm kn deildir. Ama kendinizi
bylesi sembollerle dolayl olarak badatrabilirsiniz. Ve kukusuz, daha yakn gemiteki elerden kendi mitolojinizi yaratabilirsiniz. Burada nemli olan fikir kendinize
bir hava, normal grnnzn yaratamayaca bir atmosfer yaratmanzdr. Diane de Poitiersin tek bana bylesine parlak gleri yoktu; oumuz kadar insan ve
sradand. Ama sembol onu insan ynlarnn stne kard ve onu ilahi bir varlk yapt.
Sembolleri kullanmann ayn zamanda saray mensubuna zg bir etkisi de vardr, nk acmasz szlerden daha yumuaktr. Psikoterapist Milton H. Erickson
hastayla szcklerin yapamad ekilde iletiim kuran semboller ve imajlar bulmaya alrd hep. Ciddi biimde rahatsz olan hastalarla urarken onlar dorudan
doruya sorgulamaz, ilgisiz bir eyden sz ederdi, rnein, 1950lerde yapt gibi Ari- zona lnde araba kullanmak. Bunu tarif ederken sonunda hastann sorunu
olmasndan phelendii ey iin uygun bir sembol bulurdu. Eer hastann toplumdan dlanm olduunu dnyorsa tek ba na bir aatan ve rzgr tarafndan nasl
hrpalandndan sz ederdi. Aala bir sembol olarak duygusal bir balant kuran hasta doktora daha kolay alrd.
Sembollerin gcn ekibinizi ya da grubunuzu bir dzene sokmak, harekete geirmek ve birletirmek iin kullann. 1648de Fransa malna kar balatlan isyanlar
srasnda krala sadk olanlar, asileri k- k ocuklarn byk ocuklar korkutmak iin kullandklar sapanla kanszca frondes) karlatrarak kk drmeye altlar.
Kardi- nal de Retz kk dren bu szc asilerin sembol haline d- 447 -

ntrmeye karar verdi. syan Fronde olarak ve asiler de Frono

Semboller ve imajlar kullanmann en iyi yolu, onlar insanlar ha ran brakacak ve

olarak biliniyordu artk. apkalarna sapan sembolize eden kuak^

dikkatlerini naho gereklerden uzaklatracak bi imde organize etmektir. Bunu

takmaya baladlar ve bu szck onlarn toplanma naras haline n

yapmak ok kolaydr: nsanlar gr kemli, gz alc ve efsanevi eylere baylrlar.

O olmadan asilerin hz kesilebilirdi. Davanz temsil etmesi iin her '

man bir sembol bulun, armlar ne kadar duygusal olursa o i
iyidir.

444 _

uar

Duygularna hitap edin srler halinde sizin gsterinize kosunlar. Grsel olan eyler
kalplerine en kolay ulaanlardr.

- 439 -

maj: Ha ve Gne. armha germe ve tam parlaklk. Biri dierinin

stne binince yeni bir gerek ekillenir, yeni bir g egemen olmak zeredir.
Sembol iin bir aklama gereksizdir.
Otorite: nsanlar maddelerin yzeysel grnnden her zaman
etkilenmilerdir... [Prens] Yln uygun zamanlarnda insanlar festivallerle ve
gsterilerle megul etmeli, dikkatlerini datmaldr (Niccolo Machiavelli,
1469-1527).
maj ve sembollere aldrmayarak elde edilecek bir g yoktur. Bu yasann tersi
dnlmez.

fASA 38
STEDNZ GB DNN, AMA
BAKALARI GB DAVRANIN

Zamana uymayan davranlarnzla, geleneksel olmayan fikirleri- niz ve srad

yollarnzla gsteri yaparsanz, insanlar sizin yalnzca dikkat ekmek istediinizi
ve onlar kmsediinizi dnrler. Kendilerini aalanm hissetmelerine
neden olduunuz iin sizi cezalandrmann bir yolunu bulacaklardr.
Orjinailiinizi yalnzca hogrl arkadalarnzla ve sizin esiz oluunuzu
takdir edecek insanlarla paylan.
YASAYI NEMEK
M.. 478 ylnda Sparta ehri Persiaya (bugnk ran) Spartal gen soylu Pausanias
tarafndan ynetilen bir sefer balatt. ehir devleti Yunanistan, Persiann gl bir
istilasn yeni pskrtmt ve imdi Pausaniasa, Atinann mttefik gemileriyle
birlikte istilaclar cezalandrma ve Persiann igal ettii adalarla sahil kentlerini geri
alma emri verilmiti. Hem AtinalIlarn, hem de Spartallarn Pausaniasa kar- byk
sayglar vard; ok yetenekli, korkusuz bir sava olarak kanamt kendini.
Pausanias ve askerleri artc bir hzla Kbrs ald, sonra Helles- P 0nt olarak bilinen
Anadoluya uzanp Bizans ele geirdi. Artk Pers ^Paratorluunun bir ksmnn
hkimi olarak Pausanias normal gste- halinin tesine geen hareketlerde bulunmaya
balad. Halkn ii

HKM

444 _

- 440 -

ne salarn briyantinleyerek, dkml Persli elbiseleri iinde ve k sine elik eden

Msrl muhafz grubuyla kmaya balad. Persli ta da oturduu ve elendirilmeyi
talep ettii zengin ziyafetler verme'11' balad. Eski arkadalarn grmeyi brakt,
Pers Kral Xerxesle iljs/6 girdi ve zet olarak Persli diktatrn tarzn ve
davranlarn taklit meye balad.
G ve baarnn Pausaniasn ban dndrd akt. Ordusu -AtinalIlar ve
Spartallar ayn ekilde- balangta bunun geici bir he ves olduunu dndler.
Hareketlerinde her zaman biraz abartl 0| mutu. Fakat Yunanllarn basit hayat
tarzna kar duyduu horgr meyle gsteri yapmaya balayp sradan Yunanl
askerine hakaret edince ok ileri gittiini dnmeye baladlar. Bunun iin somut
bir kant olmasa da kar tarafa getiine ve bir tr Yunanl Xerxes olmay hayal
ettiine dair sylentiler yaylmaya balad. syan olasln bastrmak iin
Spartallar, Pausanias grevden alp geri ardlar.
Ama Pausanias, Spartada bile Persli gibi giyinmeye devam etti. Birka ay
sonra bamsz olarak bir kadrga kiralayp Hellesponta dnd ve vatandalarna
Perslilere kar savamaya devam edeceini syledi. Ama gerekte farkl planlar
vard: Xerxesin yardmyla btn Yunanistann hkmdar olmak. Spartallar onu

vran' biimlerinin bu kadar utanmazca aalandn hi duymalard daha

nce, hemen tutuklanmas iin gerekenleri yaptlar, pausanias tapnaktan eve
dnerken olanlar duydu. Saklanmak . - baka bir tapnaa kat, fakat yetkililer
onu takip ettiler ve her ye- ' re nbeti koydular. Pausanias teslim olmay reddetti.
Onu kutsal tap- jRtan zorla karmay istemeyen yetkililer sonunda alktan lene
jek orada kslp kalm durumda tuttular.

OK AZ KYLE DNN, OK FAZLA KYLE KONUUN Akntya kar yzmeye alrken

bir tehlikeyle karlamak ok kolaydr. Yalnzca Sokrat bunu yapmay deneyebilir. Ayn fikirde
olmamak insanlara krc gelebilir, nk onlarn grlerini geersiz bulmak demektir;
ksknlerin says ya knama nedeni olan baz konularla ya da onu ven kiiyle artar. Gerek
ok az kii iindir, hata ise adi olan her ey kadar olaandr. Akll adam ticarette syledii eyle
tannmaz, nk orada kendi sesiyle konumaz, iinden bir ses buna itiraz etse de evrensel
aptall seslendirir. Akll adam itiraz edilmekten kand kadar gayretli bir ekilde itiraz
etmekten de kanr. Dnce zgrdr; zorlanamaz ve zorlanmamaldr; sessizliinizin
snana ekilin ve arasra kendinize bunu bozma izni verseniz de gizli birka kiinin
himayesinde yapn.
Baltasar Gracin, 1601-1658

bir dman olarak ilan edip yakalanmas iin bir gemi gnderdiler. Pausanias

Yorum

kendini ihanet sulamasndan kurtarabileceinden emin olarak teslim oldu.

lk bakta Pausaniasn baka bir kltre k olduu dnlebilir, zaman

kadar eski bir olgudur bu. Spartallarn detlerinden hibir zaman honut olmayan
Pausanias, Perslilerin lks ve bedensel zevklere olan dknlnden ok
etkilenmiti. Yunan disiplini ve basitliinden kurtulma arzusuyla Persli kyafetleri
giyip parfmleri srnyordu.
nsanlarn iincte doup bymedikleri kltr benimseyince dtkleri durum
budur. Ama ounlukla iin iinde baka bir ey daha Vardr: Farkl bir kltre olan
tutkularyla gsteri yapan insanlar kendi ^trlerini kmsediklerini ve
aaladklarn ifade etmi olurlar, ^dilerini yerel detleri ve kurallar sorgusuzca
kabul eden sradan anlardan ayrmak ve stnlk duygularn ifade etmek iin
egzotik

Yarglama srasnda komutan olarak bulunduu srece Yunanllara defalarca

hakaret ettii, rnein, det olduu zere birlikte savat askerlerin ehirleri adna
deil, kendi adna antlar diktirdii ortaya kt. Ama Pausanias haklyd: Dmanla
kurduu ok sayda balantya ramen Spartallar bylesi soylu bir adam
hapsetmeyip serbest braktlar.
Artk dokunulmaz olduunu dnen Pausanias, Xerxese mektup gndermek
zere bir haberci kiralad, ama haberci mektubu Spaf tali yetkililere gtrd.
Spartallar daha fazla ey renmek istiyorlar > bu yzden habercinin Pausaniasla
tapnakta bir grme ayarla^351 n istediler. Onlar da bir kenarda saklanp
dinleyeceklerdi. Paus asn yapt ey onlar ok etti; kendilerinden olan birisi taraf

- 450 -

- 441 -

olan d grn kullanrlar. yle olmasa onlarn zevklerini p ay|a mayanlara sayg

yeniden hapse att. Bu kez dinsiz fikirlerinin gerek kaynan kefedebilmek iin

gstererek daha arbal hareket ederlerdi. Farkllk larn bu kadar arpc

ona ikence de yaptlar; nl la veglia ikencesine maruz kalmt. Bu ikencede

ekilde gsterme ihtiyalar, inanlarna dol ve gizli, hatta saldrgan bir biimde

kurban ivili bir koltuun birka santim yukarsnda melmi vaziyette kollarndan

meydan okuduklar kiilerin kencr' lerinden nefret etmelerine neden olur.

bal olarak duruyordu. Bu dayanmas imknsz bir durumdu ve kurban zamanla

Thucydides, Pausanias hakknda yazarken, "Kanunlar kmse yii ve yabanc

davran biimlerini taklit ediiyle normal standartlara uymaya isteksiz olduundan
byk lde phelenilemesine neden olmutur," diyordu. Kltrlerin yzyllardr
paylalan inan ve idealleri yanstan normlar vardr. Bu eylerle alay ediinizin
cezasz kalmasn beklemeyin. Yalnzca toplumdan dlanmayla bile olsa -gerek bir
gszlk konumudur- bir ekilde cezalandrlrsnz.
Biroumuz Pausanias gibi egzotik, yabanc olann arsn duyarz. Bu arzuyu
lp hafifletin. Yabanc dnme ve hareket etme tarzlarndan aldnz zevkle
gsteri yapmanz farkl bir gdy, arkadalarnzdan stn olduunuzu gsterme
arzunuzu aa karacaktr.

Bene vixit qgi bene latuit: "Kendini iyi saklayan kii iyi yaar."
Ovid, M.. 43-M. S. 18

YASAYA UYMAK
On altnc yzyln sonlarnda talyada Protestan Reformasyo- nuna kar iddetli
bir tepki meydana geldi. Kar-Reformasyon olarak adlandrlan hareket Katolik
Kilisesinden her trl sapmann kkn kazmaya ynelik Engizisyonun bir treviydi.
Kurbanlar arasnda bilim adam Galileo da vard, ama daha da byk bir eziyet eken
kii
kei ve filozof Tommaso Campanellayd.
Romal filozof Epicurusn materyalist retisinin takipisi olan
Campanella mucizelere inanmyordu, cennet ve cehenneme de yle- Kilisenin sradan
halk korku iinde tutmak iin bu tr batl inanln desteklediini yazyordu. Bu tr fikirler
ateizmin kysnda bulunuyor ve Campanella bunlar dncesizce ifade ediyordu.
1593te sapk,n |anlar ''n Engizisyon onu hapsetti. Alt yl sonra bir tr ksmi ser-

uestlik ekli olarak Napolide bir manastra kapatld.

Gney talya o dnemde spanya tarafndan kontrol ediliyordu; ampanella * 3U
istilaclarla savamak ve onlar kovmak iin hazrlanan ^jr komploya katld. Onun
umudu kendi topik fikirlerine dayanan bamsz bir cumhuriyet kurmakt. spanyol
meslektadalaryla birlikte alan talyan Engizisyon Mahkemesinin liderleri onu

dayanamayp en ufak bir temasta insann etlerini paralayan ivilerin stne

oturmak zorunda kalyordu.
Ama bu yllarda Campanella g konusunda bir eyler rendi. Sapknlk
yznden idam edilme olaslyla karlanca stratejisini deitirdi. nanlarndan
vazgemeyecekti, ama d grnlerini saklamas gerektiini biliyordu.
Campanella hayatn kurtarmak iin deli numaras yapt. Engizisyon yelerinin,
inanlarnn kontrol edilemez biimde deli oluundan kaynaklandna inanmalarn
salad. Deliliinin sahte olup olmadn grmek iin ikenceler bir sre daha
devam etti, ama 1603 ylnda cezas mr boyu hapse evrildi. Bu cezann ilk drt
yln zindandaki bir duvara zincirlenmi olarak geirdi. Bu artlara ramen
yazmaya
devam etti, ama artk fikirlerini dorudan ifade edecek kadar aptal deildi.
Ispanyol Monarisi adndaki kitab Ispanyann gcn dnya apnda yaymak
gibi ilahi bir grevi olduu fikrini destekliyordu ve spanyol kralna bunu baarmak
iin pratik, Machiavellist tavsiyelerde Olunuyordu. Machiavelliye olan ilgisine
ramen kitap genelde kendi kirlerinin tam tersini ifade ediyordu. spanyol
Monarisi aslnda tam ilamyla geleneksel inanca dndn mmkn olan en
dikkat eki- Cltarzda gsterme giriimiydi. e yaramt: 1626da, kitabn yaynlanandan alt yl sonra papa sonunda Campanellann hapisten ksna izin
verdi.

Yorum

Campanella zgrln kazandktan ksa bir sre sonra .onioro

Korkun zulmn karsnda Campanella postunu koruyan, kendisini hapisten

Machiavellistlere, Calvinistlere ve her trl sapkn

dnenlere

Fethedildi adl bir kitap yazd. Kitap dinden sapa^ rn

kurtaran ve inanlarn ifade etmesine izin veren strateji kulland. Birincisi

saldrd Ateizm

inanlarn

kendi

deliymi gibi yapt; insann hareketlerinin sorumlulua kabul etmemesinin

iddialaryla h ifadelere karlk verdii tartmalar biiminde

ortaadaki edeeriydi bu, tpk bugn kiinin ebe ^ynlerini sulamas gibi. Sonra

ifade

ettikleri

ve

stn

Katolikliin

aka grnyordu ki, deimiti, bu kitap bunu

kendi inanlarnn tam tersini yanstan L kitap yazd. Son olarak ve en zekice

gsteriyordu. Yoks
gstermiyor muydu?
Sapknlarn azndan kan iddialar hibir zaman bylesi bir co kuyla ifade

olan, fikirlerini ayn anda hem saklad, hem de ima etti. Bu eski ama etkili bir

edilmemiti hi. Yalnzca iddialarn rtme amacyla on larn tarafndaym gibi

oundun kabul ettii eye uyar grnrsnz, fakat bilenler iin iindeki is-

yazlmt. CampanP|

hiledir. Tehlikeli fikirleri ^bul etmiyor gibi grnrsnz, ama kabul etmeme
srasnda bu fikir- ierjn ifadelerini bulmalarn salar ve onlar herkese aklarsnz.
tihzay' anlarlar. Bu durumda korunmaktasnzdr.

n savlar arpc DT umuya unc ycu.,u,uu.

au

yannda olduu kar tarafn lehinde ve aleyhindeki ifadeleri kerken bayat

klieleri ve anlalmas zor bir mantk kullanyordu. Sapknlarn ksa, etkili ifadeleri
sze
cesur ve samimi grnyordu. Katolikliin uzun iddialar ise yorucu geliyor ve ikna

~~

n + l m o c no-oL-tinini irlrllo

grnerek gerekte Katoliklie kar ortaya atlan btn savlar arpc bir tutkuyla
dile getiriyordu. te yandan, s- zmona yannda olduu kar tarafn lehinde ve
ale
dkerken bayat klieleri ve anlalmas zor bir mantk kullanyor-

Kitab okuyan \aiiiMt; I&MCUOIZ. uu w w ______________j __________

dinden saptn veya Campanellann hapse atlmas gerektiini

iddia

edemiyorlard.

kendi

Katoliklii

savunurken

kulland

iddialar

brakacaksa tehlikeli fikirlerinizle gsteri yapmanzn bir anlam yoktur. nan

kurban olmak bir eye hizmet etmez, acmasz dnyada yaamaya devam etmek
ve hatta baarl olmak daha iyidir. Bu arada fikirlerinizi sizi anlayacak olanlar iin
gizlice ifade etmenin bir yolunu bulun. Her eyinizi aka ortaya sermek yalnzca
banz derde sokar.
Uzun sre boyunca inandklarm sylemedim, sylediim eylere de inanmam ve eer gerei
sylesem bile o kadar ok yalann arasna gizlerim ki, bulmak ok zordur.
Niccolo Machiavelli, Francesco Guicciardini, 17 Mays, 1521

\t----nnonn/o camimi

Sonuta

icilie kar kacak ve

Campanellann farketmeye zorland gibi, eer sizi ac ve ikenceye maruz

Katolikler rahatsz edici ve belirsiz buluyorlar, fakat

------

eZ

zamann ok ilersindeki fikirleri savunacak olan asiler bulunacaktr. Ama

edici olmuyordu.

Toplumdaki belirli deerlerin ve detlerin ilk gdlerle balantlarn kaybedip

ezici hale gelmeleri kanlmazdr. Ve her zaman bylesi

GCN ANAHTARLAR

kullandklar savlard. Ama sonraki yllar iinde Ateizm Fethedildi, tehlikeli fikirlerini

Her zaman yalan syler ve gerek dncelerimizi gizleriz, nk tam zgr

savunmak iin Campanellann onlar sylemi gibi gsterdii iddialar kullanan

ifadeler sosyal bir olanakszlktr. Erken yalardan itibaren dncelerimizi

ateistlerin,

geldi.

gizlemeyi, huysuz ve gvensiz olanlara duymak istekleri eyi sylemeyi, onlar

Grnteki bu uyum gsterisiyle gerek inanlarn sempatizanlarnn anlayaca

gcendirmeyelim diye dikkat etmeyi - reniriz. oumuz iin bu ok doaldr; ou

ekilde birletiren Cam- panellann dersini ald anlalyordu.

insann kabul edecei fi- 'nerve deerler vardr, tartmak anlamszdr. O halde

Machiavellistlerin

ve

zgrlk

yanllarnn

ncili

haline

Akll adam iki dibi olan sandk gibidir: Akken iine baknca insan her eyi gremez.
Sir Walter Raleigh, 1554-1618

istediimiz e- inanrz ama darda maske takarz.

Sununla birlikte, bu tr kstlamalar zgrlklerine dayanlmaz bir
gren, kendi deerlerinin ve inanlarnn stnln

- 452 -

- 443 -

av

z olarak

kantlama ihtiyac duyan baz insanlar da vardr. Ama sonuta iddi a| yalnzca
birka kiiyi ikna eder ve ok daha fazlasn kzdrr. By| e n masnn nedeni ou
kiinin fikirlere ve deerlere onlar hakknda do' nmeden inanmasdr.
nanlarnda gl bir duygusal ierik vardr' Dnme alkanlklar zerinde
yeniden almak istemezler ve $j 2 onlara iddialarnz yoluyla dorudan ya da
davranlarnz yoluyla do layl olarak meydan okuduunuzda dmanca bir tavr
taknrlar.
SULAR DETNDE Bir zamanlar, Musann hocas Khidr insanoluna bir uyarda
bulunur. Belirli bir tarihte dnyadaki zel olarak saklanmayan btn sularn yok olacan
syler. Sonra insanlar deliye evirecek olan yeni su gelecektir. Yalnzca tek bir adam bu
tavsiyenin gerek anlamn kavrar. Suyu biriktirip emin bir yerde depolar ve suyun
zelliini deitirmesini bekler.
Beklenen tarihte nehirler akmay brakr, kuyulardaki sular kurur ve tavsiyeyi
dinleyen adam deposuna gidip saklad sudan ier. Sonra sularn yeniden akmaya
baladn grr. Baka insanlarn yanna kt zaman onlarn eskisine gre
tamamen farkl konutuklarn grr; ama uyary ve olanlara dair bir ey
hatrlamyorlard. Onlarla konumaya altnda kendisinin deli olduunu
dnp ona dmanlk ya da efkat gsterirler, anlay deil. Balangta yeni
sudan hi imemitir, her gn gidip biriktirdii sudan imektedir. Ama sonunda
yeni sudan imeye karar verir, nk herkesten farkl yaamaya, davranmaya ve
dnmeye dayanamaz.Yeni sudan ier ve herkes gibi olur. Sonra depolad suyu
unutur ve arkadalar onu mucizevi bir ekilde yeniden normale dnen bir deli
olarak grmeye
balarlar.
Dervi Hikyeleri, dris ah, 1967
Akll ve zeki insanlar erkenden renirler ki, geleneksel davranlar
sergileyebilirler ve geleneksel fikirleri onlara inanmak zorunda olmakszn ifade
edebilir. Byle davranarak elde ettikleri g sayesinde yalnz kalma ya da toplum
d braklma tehlikesi olmadan istedikle'' 1 dncelere sahip olmakta ve bunlar
istedikleri kiilere ifade etmekte

J^gt braklrlar. Kendilerini gl konuma getirdikten sonra daha ge- l bir

evreyi fikirlerinin doruluuna ikna etmeye alabilirler, belki Lcampanellann
istihza ve ima stratejisini kullanarak.
On drdnc yzyln sonlarnda spanyollar, Yahudilere byk eziyetler
yapmaya, binlercesini ldrp geriye kalanlar lkeden kovaya baladlar.
Ispanyada kalanlar din deitirmeye zorland. Ama

sonraki

yz yl iinde

spanyollar kendilerini rahatsz eden bir olgu- yu farkettiler: Din deitirenlerin

ou dardaki hayatlarn Katolik olarak yayor, ama her naslsa Yahudilik
inanlarn saklamay, zelde ibadetlerini yapmay baaryorlard. Bu Marrano
1ar (spanyolcada do- ppuz anlamna gelen kltc bir szck) hkmet
dairelerinin yksek dzeylerine ulatlar, soylularla evlendiler ve dindar
Hristiyanlar gibi grndler, ama daha ilerki dnemlerde bunlarn dindar Yahudi' ler
olduklar anlald. (spanyol Engizisyon Mahkemeleri zellikle bunlar aratrp
bulmak iin kurulmutu.) Yllar boyunca, ha takarak, kiliselere cmert
balarda bulunarak, hatta arasra Yahudi kart ifadeler kullanarak -ve tm bu
sre zarfnda i zgrlkleri ve inanlarn srdrebildiler- gerek dncelerini
gizleme sanatnda ustalatlar.
Marrano 1ar toplumda d grnn nemli olduunu biliyorlard. Bu gr
bugn hl geerlidir. Strateji basittir: Campanellann Ateizm Fethedildie
yazd gibi topluma uyuyormu gibi yapn, hatta hkim grn en ateli
savunucusuymu gibi davrann. Halk arasnda geleneksel grne bal
kalrsanz ok az kii sizin zelde farkl dndnze inanr.
Asla kimsenin fikriyle mcadele etmeyin; nk ok yal Methuselahn yana eriseniz
bile o kiiyi inand btn o samalklardan vazgeiremezsiniz.
Niyetiniz ne kadar iyi olsa da konuma srasnda insanlarn hatalarn dzeltmekten
kanmak da iyidir; nk insanlar gcendirmek kolay, hatalarn dzeltmeniz imknsz
deilse bile ok zordur. Tesadfen dinlediiniz iki insann konumasndaki samalklar sizi
kzdryorsa bir komedideki iki aptal dinlediinizi varsayn. Probatum est.

457 -

Dnyaya byk nem tayan konularda ona talimatlar verecei kavramyla gelen bir insan
postunu deldirmeden kaabilirse yldzara
kretmelidir.
Arthur Schopenhauer, 1788-1860
Sizin zamannzda ounluun kabul ettii eski inanlarn kayb 0 lacan
hayal etmek gibi bir aptallk yapmayn. rnein, Jonas Saik bilimin politika ve
protokol getiine inanyordu. Bylece ocuk fe| Cj asn ararken btn
kurallar ykt; bilimsel toplulua gstermeden nce kefini halka aklayarak,
daha nce yolu aan bilim adamlarnn hakkn teslim etmeden btn vgleri
toplayarak kendini bir yid 2 yapt. Halk onu seviyor olabilirdi, ama bilim adamlar
ondan uzak durdular. Toplumunun geleneksel grne saygszlk etmesi yalnz
kalmasna, yllarn bu gedii kapamaya alarak ziyan etmesine, para ve
ibirlii iin mcadele etmesine neden oldu.
VATANDA VE YOLCU "Etrafna bak," dedi vatanda. "Buras dnyadaki en byk pazar."
"Ah, tabii ki deil," dedi yolcu. "ey, belki en by olmayabilir,'' dedi vatanda. "Ama en
iyisi." "Burada tamamen hatalsn," dedi yolcu. "Diyebilirim ki..."
Yabancy gn batmnda gmdler.
Masallar, Robert Louis Stevenson, 1850-1894
Bertolt Brecht modern tarzda bir Engizisyona -Amerikan Olmayanlarn
Eylemleri Komitesi- maruz kald ve ona byk bir kurnazlkla yaklat. II. Dnya
Sava srasnda dnem dnem Amerikan film endstrisinde alan Brecht
1947 ylnda komnizm sempatizan olmasndan phelenildii iin komitenin
karsnda ifade vermeye arld. Komitenin ard dier yazarlar komitenin
yelerine horgryle ve kendilerine sempati salamak iin olabildiince
saldrgan davrandlar. te yandan, komnizm davas iin sadk bir ekilde
alan Brecht bunun tersi bir oyun oynad. Sorulara kolayca yorum yapmay
engelleyen belirsiz genellemelerle cevap verdi. Buna Campanella stratejisi diyebiliriz. Hatta Brecht takm elbise bile giymiti -bu onun iin ok en der bir eydive komitenin nemli bir yesinin purodan holand nl jydii n dava srasnda
puro iti. "Sonunda yeleri byledi ve onu serbest braktlar.

Brecht daha sonra Almanyaya tand, orada da farkl trde bir ^gjzisyonia
karlat. Burada komnistler iktidardayd ve oyunlarn k halinde ve
ktmser bularak eletiriyorlard. Onlarla tartmad, arra azlarn
kapatmak'iin senaryolarnda ufak deiiklikler yapt.
arada baslan metinlerin ayn kalmasna dikkat etti. Her iki durumda uyma
davran
gstermesi
dncelerini
deitirmek
zorunda
kalfadan,
engellenmeksizin almas iin gerekli zgrl verdi ona. Sonuta biraz
geleneksel gr oyunuyla tehlikeli zamanlarda eitli lkelerde rahata hareket
etti ve basknn gcnden daha gl olduunu kantlad.
Eer bir prens Machiavellinin rencisi olsayd ona yapmasn tavsiye edecei ilk ey
Machiavellizm kart bir kitap yazmak olurdu.
Voltaire, 1694-1778
Gl insanlar yalnzca Pausanias ve Salkn hatalarndan kanmakla
kalmaz, zeki tilkiyi oynamay ve sradanlk grnts vermeyi de renirler. Bu
yzyllardr dolandrclarn ve politikaclarn oynad oyundur. Julius Caesar ve
Franklin D. Roosevelt gibi liderler sradan insanlarla yaknlk oluturabilmek iin
doal aristokrat davranlarnn stesinden geldiler. Bu yaknl halka liderlerinin
farkl statlerine ramen popler deerlere sahip olduklarn gstermek iin ou
kez sembolik olan kk jestlerle ifade ettiler.
Bu uygulamann mantksal uzants, herkes iin her ey olmak gibi paha
biilmez bir yetenektir. Topluma girdiinizde kendi fikirlerinizi ve deerlerinizi
ardnzda brakn, iinde bulduunuz gruba en uygun lan maskeyi takn.
Bismarck bu oyunu yllarca baarl bir ekilde oy- nad; ne yapmaya altn
anlayan ok az insan vard ve onlar da bir ey yapacak kadar ak bir ekilde
anlamamlard. nsanlar zokay yutacaktr, nk onlarn fikirlerine sahip
olmanz holarna gidecektir. ^9er dikkatli olursanz sizi ikiyzl olarak grmezler,
nk tam olarak 116 dndnz onlara sylemezseniz sizi nasl ikiyzllkle
su- laVabilirler ki? Sizin deerleriniz olmadn da dnmezler. Tabii ki
Eerleriniz var, onlarla birlikteyken onlarla paylatnz deerler.

maj: Kara Koyun. Sr kendilerine ait olup olmadm anla madii iin kara koyunu dlar. Bu yzden kara koyun arkada kalr ya da srden ayrlr ve
orada da kurtlar tarafndan keye sktrlp yutulur. Srden ayrlmayn, bunda ok sayda gvence vardr. Farkllklarnz dncelerinizde tutun,
postunuzda deil.
Otorite: Kutsal olan kpeklere vermeyin; incilerinizi domuzun nne atmayn, yoksa ayaklarnn altnda ineyip saldrmak iin size dnerler (Jesus
Christ, Matta 7:6).

Sivrilmeye deer tek an zaten sivrilmi olduunuz andr: sarslmaz bir g konumuna ulatnz ve dierlerinden farkllnz aranzdaki mesafenin bir sembol
olarak gsterebileceiniz zaman. Lyndon Johnson Birleik Devletler bakan olarak bazen tuvalette otururken toplant yapard. Baka hi kimse byle bir "ayrcal"
talep edemeyecei ve etmeyecei iin Johnson insanlara bakalarnn protokollerine ve ayrntlarna uymak zorunda olmadn gsteriyordu. Roma mpa ratoru Caligula
da ayn oyunu oynamt. nemli ziyaretileri kabul etmek iin kadn gecelii ya da bornozu giyerdi. Hatta atn bakan yardmcs olarak seecek kadar ileri gitmiti. Ama
bu durum geri tepti, insanlar Caliguladan nefret ettiler ve bu davranlar sonunda iktidardan drlmesine neden oldu. Gerek u ki, gcn doruklarna ulaanlar bile
en azndan biraz sradanm gibi yapsalar iyi olur, nk bazen popler destein yardmna ihtiya duyabilirler.
Son olarak, detlere baaryla kar kan ve kltr iinde canlln kaybetmi geleneklerle alay eden kiiler iin her zaman bir yer vardr. rnein, Oscar VVilde bu
balamda nemli bir sosyal g elde etmitir: Herkesin yapt gibi yapmay kmsediini aka gsteriyordu ve halka ak okumalarnda insanlar onun yalnzca
kendilerim aalamasn beklemekle kalmyor, bunu ho da karlyorlard. Bununla birlikte, bu ayrks rolnn sonunda onu mahvettiini gryoruz. Daha iyi bir sonu
olsayd bile srad bir dehaya sahip olduunu hatrlayn. Elendirmek ve memnun etmek yetenei olmasayd, dikenler 1 insanlar yalnzca kzdrrd.

VASA 39

BALIK YAKALAMAK N SULARI KARITIRIN

HKM

fke ve heyecan stratejik olarak ters etkilidir. Her zaman sakin ve tarafsz olmalsnz. Ama kendiniz sakin kalrken dmanlarnz kzdrabilirseniz kesin bir
avantaj kazanrsnz. Dmanlarnz hazrlksz yakalayn. Kibirlerinde onlar sarsacanz ve dizginlerini ele alabileceiniz syrklar bulun.
YASAYI NEMEK
1809 yl Ocak aynda huzursuz ve endieli olan Napoleon, Ispanyayla yapt sava brakp aceleyle Parise dnd. Casuslar ve srdalar, dileri bakan
Talleyrandn emniyet mdr Foucheyle birlikte kendisine komplo hazrlad sylentisini doruladlar. ok iinde bakente varan imparator derhal bakanlarn saraya
artt. Onlar toplant salonuna aldktan sonra bir ileri bir geri yryp kendisine kar savaan komplocular, hisse senedi piyasasn aa eken speklatrler,
politikasn geciktiren kanun koyucular ve kuyusunu kazan kendi bakanlar hakknda belirsizce konumaya balad.
Napoleon konuurken Talleyrand mineye dayanm tamamen kaytsz bir tavrla bakyordu. Talleyranda dorudan doruya bakarak, bakanlar pheye yer verdikleri
an devlete ihanet balamtr," de-

di

Napoleon. "hanet" szcn duyar duymaz bakann korkacan ^nmt. Ama Talleyrand yalnzca glmserken sakin ve can

s- '^ gibi duruyordu.

458 -

- 459 -

Aslmasna neden olacak bir sulama karsnda onun by| e derece sakin

kaybettiini grdler. ke getiine dair yaygn bir kan vard. Talleyrand

grnmesi Napoleonu ileden kard. lmesini istev^ bakanlar olduunu

daha sonra, "Bu, ^ n balangcyd," demiti.

I
SHIGEMUNE KEND AYINI TR
Suwo-no-kami Shigemune ay seremonisine ok dknd ve sarayda yarglk yaparken
kendi ayn trd. Bunun nedeni uydu: Bir keresinde ay seremonisinde Eiki adndaki
ay tccar arkadandan halkn kendisi hakknda ne dndn drste sylemesini
istemiti. "ey," dedi Eiki. "Kantlarn ok ak bir ekilde sunamayanlara kzdn, onlar
azarladn sylyorlar; bu yzden insanlar davalarn sana getirmekten korkuyorlar ve
bunu yapsalar da gerek ortaya kmyor."
"Ah, bunu bana sylediine ok memnun oldum," diye cevap verdi Shigemune.
"imdi dnnce gryorum ki, insanlarla byle sert bir ekilde konuma alkanln
edindim; kukusuz mtevaz halk ve konumaya hazr olmayanlar telaa kaplyorlar ve
davalarn iyi aklayamyorlar. Bunun gelecekte olmamasna dikkat edeceim." Bu
nedenle, Shigemune bundan sonra davalar dinlerken deirmeniyle a tmeye balad.
aya bakarak fkeli olup olmadn anlayabiliyordu, nk eer heyecanlanmsa ay
yere uygun tutarlkta dklmyordu. Bylece adalet tam olarak salanyor ve S
insanlar onun yanndan tatmin olarak ayrlyorlard.
Cha-no-yu: Japon ay Seremonisi, A.L. Sadler, 1962

sylerken Talleyranda bir adm daha yak|a

Talleyrand son derece sakin bir

ekilde baklarna karlk veriy0r(j * Napoleon sonunda patlad. "Sen bir

korkaksn," diye haykrd Talie^ randn yzne. "nanc olmayan bir adam.
Hibir ey dinsel bir anlam tamyor senin iin. Kendi baban bile satarsn. Seni
zenginliklere bodum, ama bana zarar vermek iin yapmayacan ey yok."
Djer bakanlar aknlk iinde birbirlerine baktlar; bu korkusuz generali
Avrupann byk bir ksmnn fatihini hi bylesine akln kaybetmi
olarak grdklerini hatrlamyorlard.
"Bir cam gibi parampara edilmen gerekiyor," diye devam etti Napoleon
ayan yere vurarak. "Bunu yapacak gcm var, ama bu zahmete demeyecek
kadar kk buluyorum seni. Neden seni Tuileries kaplarnda astrmadm?
Ama bunun iin hl zaman var." Yz kzarm, gzleri yerinden frlam bir
halde, neredeyse soluu kesilene kadar haykrarak devam etti. "Bu arada ipekli
bir orabn iindeki bir pislikten baka bir ey deilsin sen... Ya karn? San
Carlosun karnn sevgilisi olduunu bana hi sylemedin?" Talleyrand,
"Gerekten, efendim, bu bilginin majestelerinin hametiyle bir ilgisi olduu
aklma gelmedi," dedi hi telaa kaplmadan tamamen sakin bir ekilde. Birka
hakaretten sonra Napoleon kp gitti. Talleyrand karakteristik topallamasyla
salonu geti. Bir hizmetkr paltosunu giymesine yardm ederken dier
bakanlara dnd (hepsi onu bir daha grmeyeceklerinden korkuyorlard) ve
yle dedi: "Byle byk bir adamn bu kadar
terbiyesiz olmas ne yazk, beyler."
Napoleon fkesine ramen dileri bakann tutuklatmad. Yalnzca

Yorum

Bu gerekten de kn balangcyd. VVaterlooya daha alt yl vard,

ama Napoleon 1812de Rusyaya felakete yol aan bir istilaya girierek ar bir
inie gemiti. Talleyrand iniinin iaretlerini ilk gren olmutu, zellikle de
spanyayla yapt mantksz savata. 1808 ylnda bakan Avrupann gelecek
huzuru iin Napoieonun gitmesi gerektiine karar verdi. Ve bylece Foucheyle
bir komplo kurdu.
grevlerini elinden ald ve saraydan kovdu, nk bu adam iin aalanmann
Komplonun bir hileden baka bir ey olmamas muhtemeldi, Napo- leonun
ivisini karacak bir hile. nk tarihteki en pratik iki adamn Planlarnda
yeterli ceza olduuna inanyordu. ektii nutka ait dedikodunun -imparatorun
yalnzca yar yola kadar gittiklerine inanmak ok zor. Napo- lenun yanl bir
nasl kendini kaybettii ve Talleyrandn sknetini ve vakarn koruyarak onu
adm atmasn salamak iin yalnzca suyu kartryor ^bilirlerdi. Ve gerekten
nasl aalad- hzla yayld11'0 farknda deildi. Bir sayfa evrilmiti.
elde ettikleri ey Napoleonun kontrol kay- bettiini herkese duyuran bir fke
nsanlar ilk kez olarak byk ^' paratorlarnn ate altnda sknetini
nbetiydi. Napoleonun o leden snraki patlamasnn halkn gzndeki imaj
zerinde olumsuz etkisi b- olmutu.
fkeli tepkideki sorun budur. Balangta korku ve terr y arat K. lir, fakat yalnzca bazlarnda ve gnler geip bulutlar dalnca ba J' tepkiler ortaya kar: utan ve
barann kontroldan kma kapasite 9 le ilgili huzursuzluk ve sylenenlere kar duyulan kzgnlk. Kendin'^' tutamayarak fkelendiinizde hep adil olmayan ve abartl
sulamai^' da bulunursunuz. Byle birka olaydan sonra insanlar sizin gidecei' niz gnleri saymaya balarlar.
Kendisine kar kurulan bir kompo olasl, hem de en nemli iki adamnn kurduu bir komplo karsnda Napoleonun fkelenmeye ve endielenmeye kesinlikle
hakk vard. Ama bu kadar fkeli ve bu kadar ak tepki vererek yalnzca urad dkrkln gstermi oldu. Dkrklnz gstermeniz olaylar ekillendirmedeki
gcnz kaybettiinizi belirtir; istediini elde etmek iin isterik nbete giren aresiz bir ocuun tepkisidir bu. Gl olan asla bu tr bir zayflk gstermez.

Napoleonun bu durumda yapabilecei ok sayda ey vard, nemli ve olduka zeki iki adamnn aleyhine dnmesinin bir nedeni olmas gerektiini dnebilir
ve onlar dinleyip bilgi alabilirdi. Onlar yeniden kazanmaya alabilirdi. Hatta meum gcnn bir gsterge si olarak onlar hapse attrabilir ya da ldrtebilirdi. Ne bir
nutuk, ne ocuksu nbetler, ne utan verici olan etkiler... yalnzca balantlarn sessiz ve kesin bir ekilde kesilip atlmas.
unu hatrlayn: fke nbetleri ne gz korkutur, ne de sadakat dourur. Yalnzca gcnz konusunda phe ve huzursuzluk yaratr. Bu frtnal patlamalar ou
kez zayflnz ak ederek bir d haber verir.
Eer mmknse hi kimse iin dmanlk hissedilmemelidir... bir kiiyle fkeli bir ekilde konumak, sylediiniz eylerle veya baknzla nefret ettiinizi gstermek gereksiz bir
davrantr; tehlikeli, aptalca, sama ve kabadr.
fke veya nefret, yaptnz eyden baka bir ekilde gsterilmemelidir; duygular baka bir ekilde gstermeye almadnz takdirde eylemlerde ok daha etkili bir biimde grnecektir.
Isr zehirli olanlar bir tek souk kanl hayvanlardr- Arthur Schopenhauer, 1788-1860
YASAYA UYMAK
1920lerin sonlarna dek Haile Selassie gl ve birletirici bir lidere ihtiya duyduunu dnd Etiyopyann tam kontroln ele geirme amacn neredeyse
gerekletirmiti, imparatorie Zaudi- tunun (son kralienin vey kz) vekili ve tahtn vrisi olarak Selassie birka ylm Etiyopyann eitli askeri liderlerinin gcn
zayflatarak geirdi. Artk nnde tek bir engel kalmt: imparatorie ve kocas pas Gugsa. Selassie kraliyet iftinin kendisinden nefret ettiini ve on dan kurtulmak
istediklerini biliyordu, bylece planlarn bozmak iin Gugsay kuzey eyaletlerinden Begemederin valisi yapp imparatori- genin yaad bakentten ayrlmasn
salad.
Gugsa birka yl boyunca sadk idareciyi oynad. Ama Selassie ona gvenmiyor, Gugsa ve imparatorienin intikam planlar yaptklarn biliyordu. Zaman geip
Gugsa bir hareket yapmaynca komplo olasl artyordu. Selassie ne yapmas gerektiini biliyordu: Gugsay kabuundan karp uyarmak ve hazr olmadan
harekete zorlamak.
Kuzey kabilesi Azebu Gallas birka yldr tahta kar isyan iindeydi, civar kyleri soyup yamalyor ve vergi demeyi reddediyorlard. Selassie onlar durdurmak
iin bir ey yapmam, bymelerine izin vermiti. Sonunda 1929 ylnda Ras Gugsaya bir ordu hazrlayarak bu asi kabilenin zerine yrmesini emretti. Gugsa bunu
kabul etti, ama iten ie kpryordu; Azebu Gallasa kar bir kini yoktu ve onlarla savamas talebi gururunu incitmiti. Emre itaatsizlik edemezdi, ama bir ordu
hazrlarken irkin bir sylenti yaymaya balad: Selassie papayla birlik olmutu, lkeyi Roma Katolii ve talyann bir smrgesi yapacakt. Gugsann ordusu geniledi
ve askerlerin geldii kabilelerin bazlar gizlice Selassieye kar savamay kabul etti. 1930 yl Mart aynda 35.000 kiilik dev bir ordu hcuma geti, ama Azebu
Gallasn berine deil, gneye, bakent Addis Ababaya. Artan gcyle gven duyan Gugsa, Selassieyi azledip lkeyi tekrar gerek Hristiyanlarn e*'ne brakmak iin
alan kutsal bir savaa aka nderlik ediyordu artk.
nndeki tuza grmedi. Selassie, Gugsadan Azebu Gallasla savamasn istemeden nce Etiyopya kilisesinin desteini gvence altna almt. Ve ayaklanma

balamadan nce Gugsann ok nemr birka mttefiine arpmaya gelmemeleri iin rvet vermiti. Asi o r' du gneye inerken uaklar yukardan, st dzey kilise
grevlilerin' Selassieyi Etiyopyann gerek Hristiyan lideri olarak tandklarm ve i sava karma nedeniyle Gugsay aforoz ettiklerini duyuran bro(j r ler atyordu. Bu
el ilanlar kutsal hal seferinin ardndaki duyguyu cid di anlamda krletirmiti. Sava yaklap Gugsann mttefikleri ortaya kmaynca askerler kamaya baladlar.
arpma balaynca asi ordu hemen kt. Teslim olmay reddeden Ras Gugsa arpmada ld. Kocasnn lmyle perian olan imparatorie birka gn
sonra ld. 30 Nisanda Selassie yeni unvann aklayan resmi bir duyuru yapt: Etiyopya mparatoru.
MAYMUN VE ARI Olgun bir armudu yiyen maymuna, armuttan yle ya da byle bir para isteyen bir ar dadanmt. steine direnmeye devam ederse fkesiyle karlaacan
syleyerek maymunu tehdit etti, ama maymun onu defetti. fkeli ar szl saldrya geti, maymunun sknetle dinledii en ar hakaretleri ettikten sonra iddet dolu hrsla,
sonucunu dnmeden maymunun yzne saldrd. Maymunu ylesine byk bir fkeyle soktu ki, silahn dar karamad, kendisini kurtarmak iin ineyi yarada brakmak
zorunda kald, bylece verdiinden ok daha fazla acyla can ekierek ld.
Masallar, Jonathan Birch, 1783-1847
-

461 -

Yorum
Haile Selassie her zaman birka adm tesini grrd. Ras Gug- sann isyann zaman ve yerini belirlemesine izin verseydi tehlikenin onu kendi artlarnda
hareket etmeye zorlad zamankinden ok daha byk olacan biliyordu. Bu nedenle nefret ettii bir adam |n hibir anlamazlnn olmad insanlarla
savamasn isteyerek onun gururunu incitip isyana srklemiti. Selassie her eyi nceden dnerek Gugsann isyannn bir yere varmamasn salad ve bu isyan'
son iki dmanndan kurtulmak iin kulland.
Bu yasann z budur: Sular durgunken dmannz kendisinin kalatp kontrol edebilecei eylemi planlayacak zaman ve yere sahipti,, Bu nedenle sular kartrp
dalgalandrn, balklarn yzeye kmasn salayn, onlar hazr olmadan harekete gemeye zorlayn, inisiyatifi ellerinden aln. Bunu yapmann en iyi yolu kontrol
edilemeyen duygularn zerinde oynamaktr: gurur, kibir, sevgi, nefret. Sular bir kez hareketlendikten sonra kk balk elinde olmadan yeme doru zplar,
pmanlarnz ne kadar ok fkelenirlerse o kadar az kontrola sahip olurlar ve sonunda neden olduunuz anafora kaplp boulurlar.
Bir hkmdar asla fke yznden ordusunu ileri srmemeli, bir lider asla hiddeti yznden bir sava balatmamaldr.
Sun-tzu, M.. IV. Yzyl

GCN ANAHTARLARI
fkeli insanlar genellikle gln grnrler, nk fkeleri, onu ortaya karan eyle oranszdr. Her eyi ok ciddiye alrlar, kendileri ne yaplan hakaret ya da
aalamay abartrlar. En kk bir eye kar o kadar hassastrlar ki, ne kadar ok eyi kiisel olarak algladk larn grmek gln hale gelir. Gerek ise tam tersidir:
Hrnlk g deildir ve aresizlik belirtisidir. nsanlar geici olarak fkenizden korkabilirler, ama sonunda size olan sayglarn yitirirler. Bu kadar az zdenetimi olan
birinin kuyusunu kolayca kazabileceklerini farkederler.
Bununla birlikte, zm fkeli veya duygusal tepkilerimizi bastrmak deildir. nk bastrmak enerjimizi alr ve bizi garip davranlara iter. Bunun yerine bak
amz deitirmemiz, toplumsal alanda ve 9 oyununda hibir eyin kiisel olmadn bilmemiz gerekiyor.
Herkes iinde bulunulan andan nce gelen olaylar zincirine kaplmtr. fkemiz ou kez ocukluumuzdaki sorunlardan anne babamzn kendi ocukluklarndaki
sorunlardan vb. vb. kaynaklanr. fkemizin ayrca bakalaryla olan ilikilerimizde, birikmi dkrkl ve
an

fkemizi bala- * kii gibi grnr, ama durum bundan ok daha karmaktr, o in-

>lp yarasnda da kkleri vardr. Bir insan ounlukla

San

m bize yaptklarndan ok daha teye gider. Eer bir kii size fke-

sini kusarsa (ve eer bu fke sizin ona yaptnz eyle oranl deqji bu fkenin

dmanla ibirlii yaptn gsteren baz belgeler buldular ve onlar tutuklatp

zel olarak size yneltilmediini kendi kendinize hatrlat malsnz, bu kadar

idam ettirmesi iin srar ettiler. Tsao Tsao bunun yerine belgelerin yaklp

kibirli olmayn. Neden ok daha byktr, zaman' da geriye gider, daha nceki

olayn unutulmasn emretti. arpmann bu nemli annda fkelenmek veya

dzinelerce incinmeyi ierir ve aslnda anlamaya alma zahmetine demez.

adalet talep etmek kendisinin aleyhine olurdu. Herhangi fkeli bir hareket

Bunu kiisel bir kin olarak g r mek yerine, klk deitirmi g kullanma olarak

generallerin sadakatsizliine dikkat ekerdi ve bu da askerlerin moralini

duygusal patlama incinmi duygular ve fke paravan altnda sizi kontrol etme

bozard. Adalet bekleyebilirdi, zaman gelince bu generallarin icabna

veya cezalandrma giriimi olarak grn.

bakacakt. Tsao Tsao akln kulland ve doru karar verdi.

Bak asndaki deiim g oyununu daha byk bir aklk ve enerjiyle

Bunu Napoleonun Talleyranda verdii tepkiyle karlatrn; komployu

oynamanz salayacaktr. Ar tepki vermek ve insanlarn duygularnn

kiisel olarak alglamak yerine Napoleon oyunu Tsao Tsao gibi oynamal, att

tuzana dmek yerine onlarn kontrol kaybetmelerini kendi lehinize evirin:

her admn sonularn dikkatle tartmalyd. Sonuta en gl tepki Talleyranda

Onlar kendilerininkini kaybederken siz kendi aklnza sahip kn.

aldrmamak veya onu yanna ekip daha sonra cezalandrmak olurdu.

Milattan sonra nc yzylda yaplan Krallk Savandaki nemli bir

arpma srasnda komutan Tsao Tsaonun danmanlar baz generallerinin

HENDEK YCE RAHP kinci snf memur olan

Kinyonun Yce Rahip Ryogaku adnda ok huysuz bir kardei vard.

Manastrnn yannda insanlarn Isrgan Yce Rahip adn verdikleri byk bir
srgan aac kmt. Yce Rahip, "Bu isim ok sinir bozucudiyerek aac
kestirdi. nsanlar geride kalan kte Ktk Yce Rahip adn taktlar. Her
zamankinden fazla
fkelenen Ryogaku kkn dibini kazdrp attrd, ama bu kez geride geni bir
ukur kald. nsanlar bu kez Hendek Yce Rahip demeye
baladlar.
Tembellik zerine Denemeler, Kenko, Japonya, XIV. Yzyl
fke yalnzca seeneklerinizi azaltr ve gl olanlar seenekleri olmadan
hareket etmezler. Olaylar kiisel olarak almamak ve duygusal tepkilerinizi
kontrol etmek zere kendinizi eittikten sonra muazzam bir g konumuna
gelmi olursunuz. Artk dier insanlarn duy gusal tepkileriyle oynayabilirsiniz.
Gururlaryla oynayarak ya da kolay bir zafer olasln yem olarak kullanarak
harekete geirin onlar. Kendisinden daha az baarl bir sihirbaz ona meydan
okuduunda Ho- udininin yapt eyi yapn: Rakibinizi ekmek iin belirgin bir
zayfl ortaya karn (Houdininin, Kleppininin kelepenin ifresini almasna
izin verdii gibi). Sonra onu kolayca yenebilirsiniz. Ukala birisi karsnda da
kendinizi olduunuzdan zayf gsterin, onu ani bir eyleme kkrtn.

Chi ordularnn komutan Sun Pin ve onun sadk rencisi Suntzu bir
keresinde askerlerini, sayca kendilerinin iki kat olan VVei ordularna kar
hcuma geirdi. "Ordumuz VVeiye girdiinde yz bin ate yakalm," diye nerdi
Sun Pin. "Sonraki gn elli bin ve daha sonraki gn otuz bin ate kalsn."
nc gnn sonunda VVei generali sevincini belirtti. "Chinin adamlarnn
korkak olduunu biliyordum, yalnzca gnn sonunda yarsndan ou
kat!" Bylece ar hareket eden ok saydaki piyadesini geride brakan
general hafif donanml gcyle hzla Chinin kampna doru ilerledi. Sun Pinin
askerleri, VVeinin ordusunu dar bir geide ekmeye alarak geri ekildi.
Geide girince onlar tuzaa drp yok ettiler. VVeinin generali lp gcnn
ou dalnca Sun Pin ordunun geri kalann kolayca yendi.
Son olarak diyebiliriz ki, fkeli bir dmann karsnda verilecek en iyi tepki
tepkisiz kalmaktr. Talleyrandn taktiini izleyin: Dieri ken- dini kaybederken
sknetini koruyan bir adam kadar ileden karan bir ey yoktur. nsanlar
sinirlendirmek lehinize olacaksa aristokratvri, Can sklm bir tavr taknn, ne
alayc ne zafer dolu bir tavr iinde ' un, yalnzca kaytsz grnn. Bu onlarn
fitilini ateleyecektir. fke

463 -

nbetiyle kendilerini utandrdklarnda birka zafer kazanm olacak nz, bunlarn

bir tanesi onlarn ocuksu davran karsnda vakarn^' ve sknetinizi korumu
121

olmanzdr.

^rece glendirdi ki, Tyreyi gn iinde ele geirdi, yerlebir etti ve ^Ikm kle
olarak satt.
Glye yem atp glerini blmelerini salayabilirsiniz, tpk Sun pinin
yapt gibi, ama nce suyu test edin. Glerinde bir gedik bu lar. Eer

maj: Balk Gl. Su berrak ve durgun, balklar yzeyin altndadr.

Sular kartrnca ortaya karlar. Biraz daha hareketlendi- rirseniz

fkelenirler, yzeye karlar, nlerine ne karsa srrlar taze yem
taklm kanca dahil.
Otorite: Eer rakibiniz kolay fkeye kaplan biriyse onu kzdrn.
Eer kstah biriyse bencilliini tevik edin... dman harekete
geirmede becerikli olan biri bunu dmannn eylemde bulunaca bir
durum yaratarak yapar; dman alacandan emin olduu bir eyle onu
kandrr. Yemi tutarak dman eker ve sonra sekin askerleriyle ona
saldrr (Sun-tzu, M.. IV. Yzyl).

- 464 -

bir

9edik

yksa -ok gllerse- onlar kkrtarak kazanacak bir eyiniz yoktur, ama
kaybedeceiniz ok ey vardr. Kime yem attnz dikkatli bir ekilde sein ve
asla kpekbalklarn rahatsz etmeyin.
Son olarak, iyi zamanlanm fke patlamalarnn size yarar olaca zamanlar
vardr, ama fkeniz sahte ve kontrolnz altnda olmaldr. Sonra nasl ve kimin
zerine gideceinize karar verebilirsiniz. Asla uzun vadede sizin aleyhinize olacak
tepkileri kkrtmayn. Ve daha anlaml ve rktc olmas iin fkenizi ender
olarak kullann. Amal olarak sergilense de eer patlamalarnz ok sk olursa
gcn yitirir.

- 471 -

YASA 40
BEDAVA YEMEE DEER VERMEYN
HKM

Bedava olarak sumdan ey tehlikelidir, genellikle ya bir hile ya da gizli bir

ykmllk ierir. Kymetli olan ey iin deme yapmaya deer. deme
yaparak minnettarlk, sululuk ve dalavereden kurtulursunuz. creti tam
olarak demek de akllcadr, mkemmellikte kestirme yoktur. Paranz
konusunda cmert olun ve etrafta dolamasn salayn, nk cmertlik
gcn iareti ve mknatsdr.

PARA YE G
G alannda her ey bedeliyle deerlendirilir ve her eyin bir fiyat vardr.
Bedava veya ucuz olarak verilen bir ey genellikle psikolojik bir etiketle gelir:
karmak bir ykmllk duygusu, kaliteden dn verme, bu dnlerin getirdii
gvensizlik vb. vb. Gl olanlar en deerli kaynaklar olan bamszlk ve manevra
alann korumay erken renirler. Tam bedel deyerek kendilerini tehlikeli
balantlardan ve endielerden kurtarrlar.
Para konusunda ak ve esnek olmak size stratejik cmertliin deerini de
retir, bu "almak zere olduunuzda vermek" diye bilinen eski hilenin bir eididir.
Uygun hediyeyi vererek alcy ykmllk altna sokarsnz. Cmertlik insanlar
-aldatlmaya kar- yumuatr. zgrlk konusunda n kazanarak insanlar
kendinize hayran brakr, bu arada onlarn dikkatini g oyunlarnzdan
uzaklatrm olursunuz. Zenginliinizi stratejik olarak yayarken dier saray
mensuplarn da byler, zevk yaratr ve deerli mttefikler kazanrsnz.

- 472 -

G ustalarna bir bakn: Caesarlar, Kralie Elizabethler, Miche- l^ngelolar,

Mediciler... Aralarnda tek bir cimri yoktur. Byk dolandklar bile hileleri iin byk
paralar harcarlar. Sk czdanlar ekici deildir; batan karma srasnda Kasanova
yalnzca kendini deil czdann da sunuyordu. Gl kiiler parann psikolojik
olarak insanlar kendine ektiini ve toplumsal ilikilerde bir ara olduunu bilirler,
parann insani yann cephanelerindeki bir silah haline getirirler.
Herkes parayla oynayabildii iin binlercesi paray yaratc biimde stratejik
olarak kullanmay reddetme gibi kendine zarar veren bir durum ine skp
kalmtr. Bu tipler g kutbunun dier tarafn temsil eder ve onlar tanmay
renmelisiniz, ya onlarn zehirli doalarndan korunmak yada katlklarn kendi
lehinize kullanmak iin.
Agzl Balk. Agzl balk paradan insani taraf alr. Souk ve acmaszdr,
yalnzca cansz bilanoyu grr; bakalarn zenginlie giden yolda ya piyon ya da
engel olarak nitelendirir; insanlarn duygularn ayaklar altna alr ve deerli
arkadalarna yabanclar. Kimse agzl balklarla almak istemez ve yllar
iinde tek balarna kalrlar, ki bu da onlarn felaketlerini hazrlar.
Agzl balklar dolandrclarn tereyal ekmeidir. Kolay para kazanma
yemiyle bylenip yemi, kancay ve olta kurununu yutarlar. Onlar aldatmak ok
kolaydr, nk (insanlarla deil) saylarla o kadar ok zaman harcarlar ki,
psikolojiye kar, kendi psikolojileri dahil, kr olurlar. Ya sizi smrmeden onlardan
kan ya da kazancnz iin agzllklerinden faydalann.
Pazarlk blis. Gl insanlar her eyi maliyetiyle lerler, ama yalnzca
parasal deil, zaman, gurur ve zihinsel huzurlarnn maliyetiyle lerler. Ve bu
kesinlikle Pazarlk blisin yapamad eydir. Deerli zamann pazarlk iin
harcar, srekli olarak baka bir yerde daha az fiyata alabilecei eyleri dnp
durur. Her eyden te, ald ucuz mal genellikle eskidir; belki de masrafl bir tamire
ihtiyac vardr Veya yksek kaliteli bir mala gre ok daha ksa sre iinde yenilenmesi gerekecektir. Bu kovalamacann bedeli (ucuza alnan maln fiyat aldatc olsa
da) her zaman yalnzca parasal olmaz, zaman ve zihinsel huzura da malolur.
Gelgelelim Pazarlk blis iin pazarlk kendi iinde kir sondur; baka bir deyile,
ara deil amatr.

- 465 -

Bu tipler yalnzca kendilerine zarar verir gibi grnrler, fa^ tumlar bulacdr.
Onlara direnmezseniz daha ucuz fiyat bulmak ' tU' daha fazla aramanz gerektii gibi
gvensizlik duygusu alarlar siz" 1 Onlarla tartmayn ya da deitirmeye
almayn. Yalnzca fiyat

man ve i huzur maliyetiyle mantksz ucuz mal

kovalamacasnn rnac' yetini toplayn.

Sadist. Parasal sadistler glerini ortaya koymann bir yolu 0|a rak parayla
acmasz g oyunlar oynarlar. rnein, size borcu olan para iin sizi bekletirken,

hileleri gsterir, oysa gerekte byyle ilgili bir ey bilmez... Hazine avclyla ilgili
olarak sylenen eylerin bilimsel bir temeli yoktur, gerek bilgilere de dayanmaz.
Hazineler bulunsa da bu ender olarak ve tesadf eseri olur, sistemli aratrmalar
sonucunda deil... Bu tr eylere kanp ac eken insanlar hayatlarn kazanma
yetersizliklerinden ve bu anlamdaki tembelliklerinden dolay Tanrya snmaldrlar.
Kendilerini sama hikyeler ve gerekd hikyelerle megul etmemelidirler.
Mukaddime, bn Haldun, 1332-1406

paray havale ettiini sylerler. Veya sizi ie alr, iin her aamasna karr, sizi lser

ederler. Sadistler bir ey jgjn deme yapmann kendilerine satcya ikence etme ve yASAYI NEMEK l
onu smrme hakk verdiini sanrlar. Para konusunda saray mensubuna zg ineme
duygular yoktur hi. Bu tiple ilikiye girecek kadar ansszsanz uzun vadede
Francisco Pizarro 1532de Peruyu fethettikten sonra nka mpara- torluunun
parasal bir kayp ykc g oyunlarna karmaktan daha iyi olabilir.
altnlar spanyaya akmaya balad ve her snftan span yol Yeni Dnyada sahip
Rastgele Verici. Cmertliin g konusunda kesin bir ilevi vardr: nsanlar olunacak zenginliklerin hayalini kuruyordu. Ksa sre iinde Perunun dousunda
eker, yumuatr, onlardan kendine taraftar edinir. Rastgele Vericiler cmerttirler, ylda bir kez geleneksel ayin olarak kendini altn tozuna bulayp gle dalan kzlderili
nk herkes tarafndan sevilmeyi ve hayran olunmay isterler. Ve cmertlikleri o bir efin hikyesi ortala yayld. Ksa sre iinde azdan aza dolaan bu sykadar geliigzel ve muhtatr ki, arzu edilen etkiyi yapmayabilir. Eer herkese lentiye gre, nkalardan bile daha zengin olan, sokaklar ve binalar altnla kapl, El
veriyorlarsa alc kendini neden zel hissetsin ki? Rastgele Vericiyi hedefiniz Dorado ad verilen bir imparatorluk vard. Hikyenin bu ayrntlar gerek olmayacak
yapmak ekici grnse de bu tiple herhangi bir ilikiye girerseniz doyurulamayan gibi grnmyordu, nk altn tozunu glde harcamaya gc yeten bir ef altn bir
duygusal ihtiyalaryla byk bir sknt hissedersiniz.
imparatorluu ynetiyor olmalyd. Ksa sre iinde btn spanyollar Gney
Amerikada El Do- radoyu aramaya baladlar.
GML HAZNE Akl zayf olan birok insan yerin altnda baz deerli eyler bulup onlardan
1541 yl ubat aynda bu alandaki en byk sefer Pizarronun kardei
kr edeceini umar. Maghribde hayatlarn normal yollardan kazanamayan birok
Gonzalonun nderliinde Ekvatordaki Ouitodan ayrld. Zrhlar ve renkli ipekli
Berber"renci" vardr. Ellerinde kenarlar yrtlm ve ya zerinde Arapa olmayan yazlarn
giysiler iinde muhteem grnl 340 spanyol, malzemeleri tamak ve keif eri
bulunduu ya da gml bir hzinenin sahibi tarafndan yazlm bir belgenin tercmesi
grevi yapmak zere 4.000 kzlderili, 4'000 domuz ve yaklak 1.000 kpein
olduunu iddia ettikleri ktlarla zengin insanlara yaklarlar. Bylece zengini kendilerini
eliinde douya doru yola 'kt. Ama keif gezisi ksa sre iinde malzemeleri
kazmak ve define avcl yapmak iin uzaklara gndermeye ikna ederek ekmek paralarn
1
kazanmaya alrlar. Arasra bu hazine avclarndan biri garip bir bilJ getirir veya insanlarn rtp yiyecekleri kzan frtnal yamurun etkisi altna girdi. Bu arada, Gonzalo
Pizarro ylda karlatklar kzlderilileri sorguluyor, bilgi saklar gibi grdkle- rne ya
dier iddialarna inanmalarn salayan byu
da muhteem kralln adn bile duymam olanlara ikence ^pyor ve kpeklere
yem olarak veriyordu. spanyollarn cinayetleri,

- 474 -

- 466 -

Gonzalonun fkesinden kamann tek yolunun El Dorado hakknn hikyeler

uydurmak ve onu olabildiince uzaa gndermek olduu n farkeden kzlderililer
arasnda hzla yayld. Gonzalo ve adamlar k2, derililerin kendilerine verdii
ipularn takip ettike balta girmemi bj r ormann daha da derinlerine gmldler.
Kiflerin hevesleri kamt niformalar parampara olmutu; zrhlar rm
olduu iin atm lard; ayakkablar paralanm, plak ayakla yrmek zorunda
kalmlard; birlikte yola ktklar kzlderili kleler ya lm ya da kamlard;
yalnzca domuzlar deil, av kpeklerini de yemilerdi. Kkler ve meyvelerle yaar
hale gelmilerdi. Bu ekilde devam edemeyeceklerini farkeden Pizarro nehir
yolculuu riskine girmeye karar verdi ve rm keresteden bir mavna yaptlar.
Ama Napo Nehri yolculuu daha kolay olmad. Gonzalo nehrin kenarna kamp
kurarak yiyecei olan bir kzlderili yerleim birimi bulmak zere keif erleri
gnderdi. Keif erlerinin geri dnmesini bekledi, bekledi, ama daha sonra onlarn
seferi terkedip nehirde kendi balarna ilerlediklerini rendi.
Yamur dinmeksizin yayordu. Gonzalonun adamlar El Dora- doyu
unutmulard; yalnzca Ouitoya geri dnmek istiyorlard. Sonunda 1542 yl
Austos aynda balangta saylar ok daha yksek olan yaklak yz adam
seferden geri dnmeyi baard. Ouitoda yaayanlara gre bu sefere katlanlar
cehennemden dnm gibilerdi, lime lime olmu paavralara sarnmlard,
vcutlar yara bere iindeydi ve o kadar zayflamlard ki, neredeyse
tannmayacak haldeydiler. Bir buuk yl boyunca yryerek, iki bin millik yol
katederek dev bir halka izmilerdi. Sefere harcanan byk miktardaki para bir ie
yaramamt; ne El Doradodan, ne de altnlardan bir iz vard,
CMR
Cimri, btn mal varlndan emin olmak iin her eyini satar ve altna evirir. Altnlarn
yeraltna gmp arasra ziyaret ederek inceler. Bu hareketi iilerinden birinin dikkatini
eker ve orada bir hazine olduundan phelenir. Efendisinin srt dnkken o noktaya
gider ve altn alar. Cimri dnnce altnn yerinde yeller estiini grr, alayarak

salarn yolar. Onu byle perian gren komusu nedenin renince yle der:"Kendini
zme artk, bir ta alp ayn ukura koy
ve o tan altnlarn olduunu dn; nk kullanmay hi dnmediine gre ta da ayn ii
grecektir." Parann deeri sahip olmakta deil, kullanmaktadr. Ezop Masallar, M.. VI. Yzyl

yorum
Gonzalo Pizarronun yaad felaketten sonra bile spanyollar, El poradoyu
bulmak iin sefer stne sefer dzenlediler. Ve onlar da Pizarro gibi kyleri yakp
yamalam, kzlderililere ikence yapm, hayal bile edilemez zorluklara
katlanmlar, ama altna daha fazla yakla- amamlard. Bylesi seferlerde
harcadklar paray hesaplamak bile mmkn deil, fakat aratrmalarn boa
gitmesine ramen fantezinin ekicilii devam etmitir.
El Dorado aratrmas yalnzca milyonlarca hayata -hem kzlderili, hem
spanyol- malolmakla kalmad, spanyol mparatorluunun yklmasna da
yardmc oldu. Altn spanyollarn saplants haline gelmiti, ispanyaya giren
altnlar -ki bunlar ok miktardayd- tarm ya da dier retken abalar iin
harcanmak yerine, yeni seferler veya lks eyler iin kullanlyordu. Btn spanyol
kasabalar erkekleri altn arayna gittii iin boalmt. iftlikler yklm ve
ordusunda Avrupadaki savalar iin asker kalmamt. On yedinci yzyln
sonlarna dek btn imparatorluun nfusu yarsndan daha aza inmiti; Madrid
ehri 400.000lik nfustan 150.000e dmt. abalarna karlk gittike daha
azn ald iin spanya hibir zaman toparlanamad bir ke girdi.
G zdisiplin gerektirir. Zenginlik umudu, zellikle de kolay, ani zenginlik
duygular altst eder. Birden zengin olan kii daha fazlasnn daima mmkn
olduunu dnr. Bedava yemek, kucanza decek para hemen
kebandadr.
Bu sanr iinde agzl kii gcn gerektirdii her eyi ihmal ec|er: zdenetim,
insanlara kar iyi niyet vb. unu anlamalsnz: Tek istisna hari -lm- servette
hibir kalc deiiklik hemen olmaz. Ani zenginlik ender olarak uzun sreli olur,
nk salam bir eyin berine kurulmamtr. Para iin duyduunuz tutkunun sizi
gerek g- ClJn koruyucu ve dayankl kalesinden karmasna izin vermeyin. G

- 476 -

- 467 -

c hedefiniz yapn, para size gelen yolu bulacaktr. El Doradoyu eria yiler ve
aptallara brakn.
Japonyada popler bir atasz vardr: "Tada yori takai mono wa nai" Anlam ise udur:
"Hibir ey bedava verilenden daha pahal deiijjr Sylenmeyen Tarz, Michihiro Matsumoto,
1988

2. ineme
On sekizinci yzyln banda ngiliz sosyetesindeki hi kimse Marlborough
Dk ve Desinden stn konumda deildi. Franszla- ra kar baarl harektlar
dzenleyen dk Avrupann bir numaral generali ve stratejisti olarak grlyordu.
Ve kars des ok sayda manevrayla, 1702de ngilterenin hkmdar olan
Kralie Elizabethin gzdesi olmay baarmt. 1704te dkn Blenheim
Savandaki zaferi onu ngilterenin en popler kiisi heline getirdi ve kralie onu
ereflendirmek iin VVoodstock kasabasndaki geni bir arazi paras ve orada bir
saray yapmak zere parayla dllendirdi. Planlanan sarayn Blenheim Saray
olarak adlandran dk, mimar olarak binalar tasarlamann yansra oyunlar yazan
bir tr Rnesans adam gen John Vanbrughu seti. Ve bylece 1705 yl yaz
aynda inaat byk gsteri ve umutlarla balad.
Vanbrughda bir tiyatro yazarnn mimari anlay vard. Saray

Marl-

borough nun zeks ve gcn gsteren bir ant olacakt; suni, gller, dev
kprler, zengin baheler ve dier fantastik eler saraya dahil edilecekti. Ama ilk
gnden itibaren des bir trl memnun olmuyordu. Vanbrughun yeni bir aa
dizisine bouna para harcadn dnyor, sarayn olabildiince abuk bitmesini
istiyordu. Vanbrugh ve

adamlarna

her bir ayrnt iin ikence ediyordu.

nemsiz konular iin yanp yaklyordu. Blenheimin inas iin paray hkmetin
vermesine ramen her kuruu sayyordu. Sonunda Blenheim ve dier konularda
homurdanp durmas kralieyle aralarn at. Kralie Anne 1711 de onu sarayndan

kovdu, kraliyet sarayndaki dairesini boaltmasn istedi. Des giderken

(konumunu ve kraliyet maan yitirmekten dolay iin iin kpryor ) pirin kap
tokmaklarna varana kadar dairesindeki her eyi birlikte g trmt.
Sonraki on yl iinde hkmetten para almak zorlanca Blenheim gerindeki
almalar durup durup yeniden balad. Des Vanbrughun ^ndisini mahvetmeye
altn dnyordu. Getirilen her ta, her ki- re iin syleniyor, her bir fazladan
bahe korkuluunu veya lambriyi sayyor, ziyankr iilere, taaronlara ve
denetilere atp tutuyordu. Yorgun ve yal olan Marlborough Dk son yllarnda
saraya yerlemekten baka hibir ey istemiyordu. Ama proje davalar batakl
iinde kmaza girmiti. iler dk cretler iin desi dava ediyor, o da hemen
ardndan mimar dava ediyordu. Bu bitmek bilmez ekimeler arasnda dk sevgili
Blenheimnda bir gece bile geirmeden ld.

Marlboroughnun lmnden sonra 2 milyon sterlinin zerinde deeri olan

geni bir emlakinin olduu anlald, sarayn bitirilmesi iin yeter de artard bile.
Ama des teslim olmuyordu, iilerin maalarnn yansra Vanbrughunkini de
vermiyordu ve sonunda mimar iten att. Onun yerine geen adam, Varbrughun
planlarn harfiyen takip ederek Blenheim birka yl iinde bitirdi. Vanbrugh des
tarafndan ieri alnmadan, muhteem eserine ayak basamadan 1726 ylnda ld.
Romantik hareketin habercisi olan Blenheim mimaride yepyeni bir eilim balatm,
ama yaratcsnda yirmi yllk bir kbusa neden olmutu.
PARA
Yusuf bn Cafer el-Amudi kendisiyle almaya gelenlerden olduka ykl paralar alrd.
Yasalara harfiyen uyan sekin bir adam kendisini ziyaret eder. 'retilerinizle bylendim ve
rencilerinize uygun terbiyeyi verdiinizden de eminim. Fakat bilgi iin para almak gelenee
uygun deildir. stelik yanl anlalabilir.'' El Amudi yle dedi: Asla hi bilgi satmadm.
Dnyada bilgi iin yeterli olacak para yoktur. Yanl anlamaya gelince, para almaktan
vazgemek bunu engellemeyecektir, nk baka bir konu bulacaktr. Daha ok unu
bilmelisiniz ki, para alan bir adam paraya kar agzl olabilir de, olmayabilir de. Ancak hi
para almayan bir adam rencilerinin ruhlarn almak gibi byk bir phenin altndadr. Bir
ey almyorum, diyen insanlar belki de kurbanlarnn iradesini alyorlardr.''
Dermi Probe, dris ah, 1970

Yorum
Marlborough Desi iin para sadist g oyunlar oynamak ij n bjr arat.
Para kaybn sembolik g kayb olarak gryordu. Vanbrughy^
atmalar daha da derinlere indi. Adam muhteem bir sanatya

"T

olduu Venedike yerleti. Biriktirmeyi baard^1 nemli miktarda paras

vard, ama baka bir eyi yoktu. Bununla b'r
lll^e, yeni evine tanr tanmaz kaplarn zengin ve yoksula aarak zi -

des

yafetlerle, elencelerle onlar arlad. Her bir gondolcuyla arkada olarak

onun yaratma gcn, kendisinin ulaamayaca bir alanda nl olmasn

onlara cmert bahiler verdi. Sokaklarda parasn zgrce harcad,

Ve

kskanyordu. Onun yeteneklerine sahip olamazd, ama en ufak ayrntlar

zerinde ikence ve istismar edecek paras vard, bunu srf
adamn hayatn mahvetmek iin yapyordu.
Ne var ki, bu tr sadizmin bedeli korkuntur. Bu rnekte on ylda bitecek
inaat yirmi yla kard. Birok ilikiyi mahvetti, desi saraydan kovdurdu;
(yalnzca Blenheimda huzurlu bir hayat yaamak isteyen) dke byk ac
ektirdi, sonsuz davalara yol at ve Vanbrughun hayatndan yllar ald. Son
olarak, son sz yeni kuaklar syledi: Vanbrugh
bir deha olarak tannrken des cimriliiyle hatrland.
Gl insan ruh yceliine sahip olmaldr, hibir zaman kk eylerle

dilencilere, kszlere, amarc kadnlara verdi. ehrin srada n vatandalar

arasnda Aretinonun yalnzca harika bir yazar deil, gl bir adam -bir lordolduuna dair sylentiler yayld.
Sanatlar ve nfuzlu adamlar ksa srede Aretinonun evini ziya ret etmeye
baladlar. Birka yl iinde nl biri haline geldi; Venedike gelen yksek mevki
sahibi hi kimse Aretinoyu ziyaret etmeden oradan ayrlmay dnmezdi bile.
Aretino her trl hediye ve parann alcs haline geldi. Dkler ve desler, varlkl
tccarlar, papalar ve prensler onun gzne girmek iin yaryorlar ve onu trl
hediyeye bouyorlard.

uramamaldr. Ve para yce ya da aalk oluun en iyi grnd alandr. O

Aretinonun para harcama tarz kukusuz stratejikti ve bu strateji bir tlsm gibi

halde en iyisi zgrce harcamak ve cmert olarak kazanmaktr, bunun sonraki

ie yaramt. Ama gerek para ve rahatlk iin byk destekilerin dibi olmayan

kr getirisi ok byk olacaktr. Parasal ayrntlarn, insanlarn sizi nasl

ceplerine ihtiya duyuyordu. Olaslklar tarayarak sonunda baklarn son derece

algladna ilikin resmin tamamna engel olmasna asla izin vermeyin.

zengin Mantua Markisine evirdi ve markiye adad epik bir iir yazd. Bu,

Kzgnlklar uzun vadede sizin iin daha zararl olacaktr. Ve sizin iin alan

desteki arayan yazarlarn ortak kullandklar bir taktikti. Adadklar ey karlnda

yaratc insanlarn ilerine karmak istiyorsanz en azndan onlara iyi para

kendilerine ufak bir maa balanrd, bu maa bir iir daha yazmalarna yeterdi,

deyin. Paranz boyun emelerini g gsterinizden daha iyi salayacaktr.

bylece hayatlarn srekli bir klelik iinde geirirlerdi. Ama Aretino g istiyordu,
dk bir maa deil. Bir iirini markiye adam olabilirdi, ama bunu ona bir
armaan olarak verecekti. Bylece kendisinin maa arayan dk nitelikli kiralk bir

YASAYA UYMAK
1.

yazar olmadn, markiyle eit dzeyde olduunu ima etmi olacakt.

Aretinonun hediye datmalar burada bitmedi. Venedikin en byk iki

Uyma
Mtevaz bir ayakkabcnn olu olan Pietro Aretino yazd yakc
yergilerle n kazanmt. Ama her Rnesans sanats gibi iine karmazken kendisine rahat bir hayat salayacak olan bir destekiye i W 1' ya
duyuyordu. Aretino 1528 ylnda bu desteki bulma oyununda ye' ni bir strateji
kullanmaya karar verdi. Romadan ayrlarak kendisini tanyan ok az kiinin

- 478 -

sanatsnn, heykeltra Jacopo Sansovino ve ressam Titian, yakn arkada olarak

bu adamlarn kendisinin hediye verme planna katlmalarn istedi. Aretino onun
zerinde almaya balamadan n-

Ce

markiyi aratrd ve zevklerini ok iyi bir

biimde rendi; Sansovi- ve Titiana hangi konularn markiyi memnun edeceini

syledi. ^nra markiye nn adna hediye olarak bir Sansovino heykeli ve rt|an
tablosu gnderdiinde adam byk bir keyifle onlarn yannda ^ ald.

- 469 -

Sonraki birka ay boyunca Aretino baka hediyeler de gndere)' markinin

deer vereceini bildii hediyeler: kllar, eyerler, Ven e' diklinin uzmanlk alan
olan vitraylar. Ksa sre iinde Titian ve Sanso vinoya markiden hediyeler
gelmeye balad. Strateji daha da ileri gjttj- Aretinonun bir arkadann damad
Mantuada hapisteydi, Aretino markiyi onu serbest brakmaya ikna etti. Aretinonun
zengin bir tccar olan arkada Venedikte nfuzlu biriydi; Aretino markide
oluturduu iyi niyeti kullanarak bu adamn minnettarln satn almt ve adam
ne zaman elinden gelse Aretinoya yardm ediyordu. Nfuz halkas gitgj. de
geniliyordu. Aretino sarayla olan ilikilerinde de kendisine yardmc olan markinin
byk politik gcnden faydalanyordu.
Bununla birlikte, sonunda iliki zorlanmaya balad, nk Aretino markinin
kendisinin cmertliine daha iyi karlk vermesi gerektiini dnyordu. Ama
yalvararak ya da szlanarak kendini kk dremezdi. ki adam arasndaki
hediye dei tokuu ikisini eit hale getirdii iin para konusunu amak doru
olmazd. Markinin evresinden kendini ekti ve baka bir zengin av aramaya
balad, nce Fransz Kral Francis, ardndan Mediciler, Urbino Dk, mparator V.
Charles ve dierleri zerinde odakland. Sonu olarak ok sayda destekisi
olmas hibirine boyun ememesi anlamna geliyordu ve gc bir lordun gcyle
kyaslanamayacak kadar byk grnyordu.
ALEV RENG PELERN Msrdaki Cambyses harekt
srasnda birok Yunanl u ya da bu nedenle bu lkeyi ziyaret ettiler; bazlar tahmin
edilecei gibi ticaret iin, bazlar orduda hizmet vermek iin ve dierleri de srf
meraktan. Yalnzca grmek iin gelenlerin arasnda Aeacesin olu, Samoslu
Polycratesin srgndeki kardei Syloson da vard. Syloson, Msrdayken olaanst
bir ansa sahip oldu. Memphis caddelerinde alev rengi bir pelerinle dolarken,
Cambysesin muhafzlarndan olan ve henz bir nem tamayan Dariusla karlat.
Dariusun gz ona arpnca pelerine sahip olmak isteyerek Sylosonn yanna gidip
ona bir teklifte bulundu.

Dariusun pelerine sahip olmak iin duyduu ar heyecan farkeden Syloson yle
dedi:"Bunu parayla satmyorum, ama sahip olman gerekiyorsa bedava verebilirim." Darius
ok scak bir ekilde teekkr edip pelerini ald. Syloson o srada yalnzca aptalca iyi huyu
nedeniyle pelerini kaybettiini dnyordu; sonra Cambysesin lm, Magusa kar isyan
ve Dariusun tahta k olaylar meydana geldi. Syloson, Msrdayken alev renkli pelerin
isteini hemen yerine getirdii adamn Pers kral olduu haberini ald. Susaya kotu, kraliyet
saraynn giriine oturdu ve kraln iyilikseverleri listesine eklenmeyi talep etti. Nbeti
muhafz bu istei Dariusa iletti, Darius aknlkla onun kim olabileceini dnd. "Tabii ki,
yeni tahta ktm iin Yunanistanda hizmetimi borlu olmadm kimse olamaz. Buraya ok
az geldi henz ve bir Yunanlya bir ey borlu olduumu hi hatrlamyorum. Ama onu yine de
getirin, ne istediini reneyim." Muhafz Syloson saraya soktu, yorumcular kim olduunu
ve kraln iyilii iin ne yaptn sorduklarnda Dariusa pelerin hikyesini anlatt ve ona
pelerini verenin kendisi olduunu syledi. "Efendim," dedi Darius. "Siz ok cmertsiniz,
nk benim hi gcm yokken bile bana bir hediye verdiniz, gerekte kk olabilir, ama
bugn bana verilen en gsterili hediyeler kadar minnettarl hak ediyor. Bunun karlnda
sana sayamayacan kadar ok gm ve altn vereceim, bylece Daruisa, Hystaspesin
oluna bir iyilik yaptn iin asla piman olmayacaksn." Syloson, "Efendimiz," diye cevap
verdi. "Bana altn ya da gm vermeyin, ama Samosu benim iin kurtarn. Oras benim
memleketim ve Oroetes kardeim Polycratesi ldrd iin u anda sizin
hizmetkrlarnzdan birinin elinde. Samosu bana hediye edin, ama adadaki kimsenin
lmesine ya da kle olmasna izin vermeyin." Daruis, Sylosonn isteini kabul etti ve
Otanesin komutasnda bir orduyu Sylosonn dedii her eyi yapmas iin Samosa gnderdi.
Tarihler, Herodotus, M.. V. Yzyl

Yorum
Aretino parann iki temel zelliini anlamt: Birincisi, gc getirmesi iin
ortada dnmesi gerekiyordu. Parann satn almas gereken eV cansz nesneler
deil, insanlar zerindeki gt. Paray srekli

olar

ak srmde tutarak Aretino

sonunda masraflarn karlamann da tesine geen ve gitgide genileyen bir g

halkasn satn alm oldu. kincisi, Aretino hediyenin anahtar zelliini anlamt.
Hediye ver- siz ve alcnn en azndan eit seviyelerde olduunuzu ya da sizin

- 482 -

- 470 -

1 ondan daha fazla phelenmesiydi. Tek zayf noktann ne olduunu buldu:

alcdan daha stn olduunuzu gsterir. Hediye ayn zamanda min nettarlk

can sknts. Monarinin yeniden onarlmas srecinde

veya ykmll de ierir; rnein, arkadalarnz size be dava bir ey

pansz st snfnn can sklmt. Bylece Rothschild inanlmaz mikalarda paralar

teklif edince karlnda bir ey beklediklerinden ve bunu elde etmek iin

onlar elendirmeye harcamaya balad. Bahelerini

sizi

(Bu

iin Fransann en iyi mimarlarn ie ald; parisin imdiye kadar tank olduu en

mekanizmann bilincinde olabilir ya da olmayabilirler, ama mekanizma bu

zengin ziyafetleri hazrlamas iin en nl Fransz ef olan Marie-Antoine Caremeyi

ekilde alr.)

tuttu; partiler bir /\lman Yahudisi tarafndan verilse de hibir Fransz geri

minnettar

brakmaya

altklarndan

emin

olabilir

siniz.

Aretino zgrl zerinde bu tr engellerden kamtr. Gl kiinin

deme yapmasn bekleyen bir hizmeti gibi hareket etmek yerine btn
dinamii tersine evirdi. Bu, hediye vermeye balad kendisini en yksek
toplumsal seviyelere tayan noktayd. Hayatnn sonuna kadar Avrupann
en nl yazar haline geldi.

ve

balo salonunu planlamak

eviremiyor- du. Rothschildn haftalk gece partileri gitgide daha fazla sayda insan ekmeye balad. Sonraki birka yl iinde bir yabancnn gcn gvence altna
alan tek eyi kazand: sosyal kabul.

Yorum

unu anlamalsnz: Para g ilikilerini belirleyebilir, ama bu ilikilerin

Stratejik cmertlik destek taban oluturmada her zaman byk bir silahtr,

sahip olduunuz para miktarna bal olmas gerekmez; paray kullanma

zellikle de bir yabanc iin. Ama Baron Rothschild daha da zekiydi; onunla

eklinize de baldr. Gl insanlar zgrce verirler, nesnelerden ok g

Franszlarn arasndaki engeli oluturan eyin paras olduunu, kendisinin irkin ve

satn alrlar. Henz bir servetiniz olmad iin dk konumu kabul

gvenilmez grnmesine neden olduunu biliyordu. Bunun stesinden gelmenin

ediyorsanz sonsuza kadar bu konumda kalabilirsiniz. Aretinonun talyan

en iyi yolu kelimenin tam anlamyla muazzam rakamlar harcamak, Fransz

aristokrasisi zerinde oynad hileyi siz de oynayn. Kendinizi eit gibi

kltrne ve sosyetesine paradan daha fazla deer verdiini gstermekti. Rothsc-

grn. Efendiyi oynayn, zgrce verin, kaplarnz an, paranz ortada

hildn yapt ey Kuzeybat Amerikada verilen nl potlatch ziyafetlerine

dolatrn ve paray gce eviren simya yardmyla g paravan yaratn.

(misafirlere hediyelerin datld ve eyann tahrip edildii parti) benziyordu. Bir

kzlderili kabilesi servetini grkemli festivaller ve enliklerde harcayarak dier

2.

Uyma

kabileler zerindeki gcn sembolize ederdi. Gcnn taban para deil, harcama
1820lerin banda Baron James Rothschild, Pariste bir servet

edindiinde baa klmas en zor sorunla karlat. Fransz sosyetesinin

yetenei ve festival srasnda zarar gren her eyin yerine konacana dair
stnlk inancyd.

tamamen dnda olan bir Alman Yahudisi olarak yabanc dman st snf

Son olarak, baronun partileri kendisinin yalnzca Fransann i hayatna deil,

Franszlarn saygsn nasl kazanabilirdi? Rothschild gcn nemini bilen bir

sosyetesine de karma isteini yanstyordu. Partileri srasnda para harcayarak

adamd, servetinin kendisine bir stat salayacan biliyordu, fakat sosyal

gcnn parann tesine geip ok daha deerli kltr alanna girdiini gstermeyi

adan dlanrsa ne gcnn, ne de servetinin uzun sreli olmayacan

umuyordu. Rothschild para harcayarak sosyal kabul elde etmi olabilir, fakat elde

biliyordu. Bu yzden zamann sosyetesine bakt ve onlarn kalplerini neyin

ettii destek taban tek bana parann alamayaca bir taband. Servetini gvence

kazanabileceini sordu kendi kendine.

altna almak iin "ziyan etmesi" gerekiyordu. Stratejik cmertlik zet larak budur:

Yardmseverlik mi? Franszlar baka hibir eye daha az nem

vermiyorlard. Politik nfuz mu? Ona zaten sahipti ve tek etkisi insanlarn

- 484 -

zenginliinizi yalnzca nesneleri satn almak iin deil Asanlarn kalplerini

kazanmak iin de esnek bir ekilde kullanma, ie tama yetenei.

- 471 -

3.
U ym a

Rnesans

Floransasnn

Medicileri

byk

glerini

bankaclktan

kazandklar servetle elde etmilerdi. Ne var ki, yzyllk bir cumhuriyet olsa da
Floransada parann gc satn ald fikri ehrin btn gururlu demokratik
deerlerine kar geliyordu. Ailenin byk n kazanan ilk yesi Cosimo de Medici
kendini pek

belli etmeyerek

bunu amt. Zenginliiyle hibir zaman

vnmemiti. Fakat torunu Lorenzo 1470de reit olana dek ailenin serveti artk
saklanamayacak kadar bym ve nfuzu da farkedilir hale gelmiti.
Lorenzo bu sorunu, o zamandan beri byk serveti olan insanlara yardm
eden kendine zg bir dikkat elme stratejisiyle amt; tarihin tand en nl
sanat destekisi oldu. Yalnzca tablolar zerinde bol miktarda para harcamakla
kalmad, gen sanatlar iin talyann en iyi raklk okullarn at. Gen
Michelangelo ilk kez bu okullardan birinde Lorenzonun dikkatini ekti ve Lorenzo
gen sanaty gelip kalmas iin evine davet etti. Leonardo da Vinciyle ayn eyi
yapt. Onun kanatlar altna girdikten sonra Michelangelo ve Leonardo, Lorenzonun cmertliine ekibindeki en sadk sanatlar olarak karlk verdiler.
Lorenzo ne zaman bir dmanla karlasa desteini silah olarak kullanrd.
Floransann geleneksel dman Pisa 1472de isyan etmekle tehdit ettiinde
Lorenzo bir zamanlar ehrin gurur ve sevin kaynayken artk ihtiamn
kaybetmi olan niversitesine paralar aktarak halkn yattrd. Pisallarn ayn
zamanda kltre olan sevgilerini besleyen ve sava arzularn krelten bu sinsi
manevraya kar bir savunmalar yoktu.
Yorum
Lorenzonun

sanat

sevdiine

hi

kuku

yoktu,

ama

desteklemesinin pratik bir ilevi de vard ki, bu ilevin ok iyi fa

dnemde Floransada bankaclk belki de en az

h a yra n l k d u

sanatla rl
rkn

' dayd.

yulan bir para kazanma

yoluydu ve kesinlikle sayg gren bir g kaY na deildi. Sanat ise kar
kutuptayd, yar dinsel stnlk kutbu.

ganat

iin para

harcayan

Lorenzo

insanlarn

irkin

zenginlik

kayna

Konusundaki fikirlerini yumuatyor, kendini soylu davran iinde gizliyordu.

Stratejik cmertliin dikkati tatsz bir gerekten uzaklatrmak ve kendini sanat ya
da din rtsyle sarmalamaktan daha iyi bir kullanm yoktur.
Para hibir zaman kandrlarak elinizden alnd zamanki kadar lehinize
kullanlamaz; nk o zaman bir vuruta akl satn alm
olursunuz,
Arthur Schopenhauer, 1788-1860
4, Uyma
XIV. Louis parann stratejik gc konusunda bir kartaln gzlerine sahipti.
Tahta ktnda gl aristokratlar monari tarafnda dikenli bir al
olduklarn gsterdiler ve isyan duygusuyla iin iin kprde- meye
baladlar.

Louis

saraydaki

konumlarn

srdrmek

iin

byk

miktarlarda paralar harcamalarn salayarak bu aristokratlar yoksullatrd. Onlar geimleri iin kralla muhta brakarak peneleri arasna ald.
Louis daha sonra startejik cmertlikle soylular dizleri stne ktrd.
Mekanizma yle iliyordu: Nfuzunu kazanmasnn art olduu ya da
halletmesi gereken sorunlar karan inat bir saray mensubuyla karlatnda
byk zenginliini topraklar yumuatmak iin kullanyordu. nce adama
aldrmayp endielenmesini salyordu. Sonra adam birdenbire oluna iyi maal
bir i verildiini veya kendi blgesine cmerte para aktldn ya da uzun
sredir istedii bir tablonun kendisine hediye edildiini gryordu. Hediyeler
Louisnin berinden akarcasna kyordu. Sonunda Louis batan beri ihtiya
Oyduu iyilii istiyordu. Bir zamanlar kral durdurmak iin her eyi bacana
yemin eden adam savama arzusunu yitirdiini gryor- ^ Aka verilen rvet
onu asi yapabilirdi; bu ise ok daha sinsicey- Hibir eyin kk salamayaca sert
bir zeminle karlaan Louis toklarn ekmeden nce topra yumuatyordu.

Yorum

za- Vflar, tpk Louisnin topra

Louis

paraya

yumuatt gibi.

kar

Baarl olmas iin hediyenin

tutumlarmzda derinlere kk salan

bulunduunu

beklenmedik bir zamanda gelmesi

farketmiti, ocuklua kadar uzanan

gerekir. Kayda deer olmaldr, yani

bir e. Biz ocukken anne babamza

daha nce hi byle bir hediye

kar

trl

verilmemi olmal ya da souk bir

hediyelerin

davrann ardndan gelmelidir. Be-

bir

duyguSa|

enin

duyduumuz

karmak
etrafnda

dLJ

ygu

merkezleniyordu;

hediye verilmesini
iareti
duygusal

her

olarak
oe

sev

lirli

bize

alglyorduk.
hibir

za-

inmedik,

Bu
m

bir

hediye

martmaz;

onu

HEDYE BALIK
L-Unun babakan Kung-yi Hsiu
balklara ok dknd. Bu nedenle
btn lkedeki insanlar byk bir
zenle balk alr, ona hediye
ederlerdi. Fakat Kung-yi hediyeleri

birdenbire bir ocuk kadar hassas

olur, zellikle de hediye yetkili biEllerinde

olmadan kendilerini aarlar; iradeleri

kerelik

kontrolnz altnda tutar.

trde bir hediyenin alcs olan ki- i

geldiinde.

bir

ocuunuzu

an

kaybolmaz. Parasal veya baka

rinden

bir kiiye ne kadar sk verirseniz

bu silah o kadar krleir. Ani, bek-

9i ve onay

473 -

kabul etmezdi. Kardei bu durumdan

yaknp yle dedi: "Gerekte balk
seviyorsun. Neden hediye verilen
balklar kabul etmiyorsun?" Kung-yi
cevap olarak, Bana verdikleri
balklar kabul etmememin tek nedeni
balk seviyor lmam. Eer balklar
kabul edersem onlara kar
ykmllk altna girerim. Bir kez
onlarn ykmll altna girdikten
sonra bazen kanunlar saptrmam
gerekir. Kanunlar saptrrsam
babakanlktan atlhrm.
Babakanlktan atldktan sonra
kendime balk atamayabilirim. Bunun
tersine onlardan balk kabul
etmezsem ve babakanlktan
atlmazsam kendime her zaman balk
alabilirim," dedi. Han-Fei-tzu, inli
Filozof, M.. III. Yzyl

birka dakika fincan inceledi ve sonda parasn deyip fincan da

nU

beraberinde gtrd. Onu seyreden

zanaatkar

Fushimiya

bekledi,

sonra

ayevinin sahibi olan yal kadna

yanap bu adamn kim olduunu
sordu.

Kadn

adamn

on

Japonyann en nl uzman, Izumo

lordunun antika satcs olduunu
syledi. Zanaatkr dar koup
Fushimayay

buldu

Fushimiya

yle

dndyse ok

olup

ettim.

(ay

dkn

olanlar

doadaki garip ya da tesadfi

gzelliklerle
Zanaatkr

ok
hl

ilgilenirlerdi.)
ok

ilgileniyor

olduu iin Fushimiya fincan ona

Ak artrma srasnda iki alc

durmutu. Bir ^
n ayn tadn kardktan sonra

ca

kadar

seremonisine

sznt

eer

oturan ant' satcs Fushimiya

bir keresinde kyn ayevinde

bir

merak

olduunu

On yedinci yzylda Edo

(Tokyonun eski ad) ehrinde

kana

bir

olmadn

bedava verdi.
Zanaatkr fincan evirdi evirdi,
yksek bir deer biecek bir uzman
bulmaya alt, ama hepsi onu
eski, sradan bir fincan olarak tanmlaynca bir yere ulaamad. Ksa
sre iinde kendi iini ihmal eder
olmu,
yalnzca
fincan
ve
getirebilecei serveti dnr hale
gelmiti. Sonra dkknnda onunla
konumak iin Edoya Fushimiyay
bulmaya gitti. Bu fincann ok
deerli
olduuna
inanmasn
salayarak istemeden bu adama
byk ac ektirdiini farkeden
Fushimiya kibarlk ederek 100 ryo
(altn) verdi adama. Fincan aslnda
sradan bir eydi, ama zanaatkr
bu saplantsndan kurtarmak ve
abalarnn
boa
gittiini
dnmemesini
istiyordu.
Zanaatkr ona teekkr edip yoluna
gitti.
Fushimiyann
fincan
satn alna dair haber ortala
yayld. Japonyadaki her satc
fincan satmasn istemeye balad,
nk 100 tyoya ald fincan ok
daha deerli olmalyd. Fincan
ald durumu Aklamaya alt,
fakat
satclar
vazgemiyordu.
Fushimiya sonunda dayanamayp
fincan sata kard.

Uyma

yerli

kalmasyd,

ve

olmas

ayn anda 200 ryo teklif etti ve nce

fincan

hangisinin teklif ettii konusunda

kendisine satmas iin yalvard.

kavgaya baladlar. Kavgalar sra-

Fushimiya itenlikle bir kahkaha

mda fincann bulunduu masaya

att. "Bizene ait sradan bir fincan

arptlar ve fincan yere dp par-

sadece," diye aklad. "Ve hibir

lara ayrld. Ak arttrma sona erdi.

deeri yok. Ona bakmamn nedeni

Fushimiya fincann paralarn

gerektiini

deerli

dnerek

buharn garip bir ekilde iinde asl

toplad, yaptrd ve olayn sona erdiini dnp bir yere saklacj Bununla

almasn syledi. Uak kseyi grdnde o ka edeceinden phelendi ve

birlikte, yllar sonra byk ay ustas Matsudaira Fumai dk knn ziyaret edip

uzun sren bir pazarlktan sonra fiyat 95 ry0ya indirmeyi baard. Gnler sonra

artk bir efsane haline gelmi olan fincan grmeyi istedi. Fumai fincan inceledi.

Suzutomo kseyi kullanmaya talaynca uak gururla yaptn anlatt.

"Para olarak bir deeri yok," dedi. "Ama bir ay ustas duygu ve arkadala

"Ne byk cahilsin sen!" diye cevap verdi Suzutomo. "Birisinin 100

maln asl deerinden daha faz|a itibar eder." Fincan yksek bir bedel deyerek

istedii bir kse ancak aile yadigr olabilir ve byle bir ey ancak aj|e paraya

satn ald. Sradan bir iilikten daha az deer tayan, tutkalla yaptrlm

sknca satlr. Ve bu durumda 150 ryo bile verecek birini bulmay umut ederler.

fincan Japon_ yann en nl nesnesi haline geldi.

Peki onlarn bu duygularn dnmeyen birisi nasl bir insan olabilir? Ayrca 100
ryo verdiin bir antikaya sahip olmaya deer, fakat yalnzca 95 ryo eden ey cimri

Yorum

bir izlenim brakr. Bu yzden o kseyi bir daha gsterme bana!" Ve kseyi dolaba

Bu hikye ilk olarak parann nemli bir ynn gstermektedir' Onu

kilitleyip bir daha dar karmad.

yaratan, anlam ve deerini veren insandr. kincisi, parayla ilgili amalarda saray
mensubunun en fazla deer verdii ey duygusal olaylar ve bunlarn iine

Yorum

ilenmi olan duygulardr, bunlar onlara sahip olmaya deer klan eylerdir.

Daha az demek iin srar ettiinizde be ryodan tasarruf etmi olabilirsiniz,

ama neden olduunuz aalama ve yarattnz cimri izlenim her eyden gl bir
ganimet olan nnze malolacaktr. Tam fiyat demeyi renin, sonunda ok
daha fazla ey tasarruf etmenizi salayacaktr.

Buradan

alnacak

ders

basittir:

Hediyeleriniz

ve

cmertlik

hareketiniz

duygusallkla ne kadar oynarsa o kadar etkilidir. Ykl bir duyguyla oynayan

veya hassas bir noktaya dokunan bir nesne ya da kavram, sizin pahal ama
cansz bir hediye iin savurduunuz paradan ok daha gldr.
Paray yalnzca verebilecek olandan ve bakalarndan para trtklayacaklarn
sandklar bir hilede bana katlmaya istekli olanlardan alrm. Paray yalnzca para
olduu iin isterler. Ben bana salayaca zevk ve lks iin istiyorum. Onlar ender
olarak insan doasyla igilenirler. Arkadalar hakknda ok az ey bilirler... ve onlara
hi aldrmazlar. nsan doasn titiz bir ekilde inceleselerdi, arkadalaryla dostlua
daha fazla ve her eye gc yeten dolarlarn peinde komaya daha az nem
verselerdi bu kadar kolay hedef
olmazlard.
"Yellovv Kid" VVeil, 1875-1976
6.

7.

Uyma
On yedinci yzyln balarnda Japonyada bir grup general byk bir
arpmadan

nce

tts

koklama

yarmas

dzenleyerek

hoa

vakit

geiriyorlard. Her katlmc yarmay kazananlar iin bir dl ortaya srd: oklar,
yaylar, eyerler ve bir savann gpta edecei dier eyler. nl Lord Date
Masamune tesadfen oradan geiyordu ve yarmaya katlmak iin onu
kandrdlar. dl olarak kemerinden sarkan sukaban nerdi. Herkes gld,
nk kimse bu ucuz eyi kazanmak istemiyordu. Sonunda ev sahibinin ua
sukaban kabul etti.
Ama parti sona erdiinde generaller adrn dnda sohbet ederden

Uyma
ay seremonisinin varlkl taraftan Akimoto Suzutomo bir keresin de
uana 100 ryo (altn para) verdi ve belirli bir satcnn teklif e^ 1 bir ay ksesini

- 475 -

Masamune muhteem atn getirip uaa verdi. "te, al," dedi, ^kabandan bir at
kt." akn generaller Masamunenin hediyesioldular.

- 491 -

kmsediklerine piman

Yorum
Masamune unu anlamt: Para sahiplerine, bakalarna zevk verme
yetenei kazandrr. Bunu ne kadar yapabilirseniz o kadar hay ranlk
uyandrrsnz. Sukabandan bir at karabilirseniz gcnz en st dzeyde
gstermi olursunuz.

te yandan, bu yasay dier taraftan uygularsanz harika adlat- maca

frsatlar verir. Bedava yemek yemi dolandrclarn srekli kullandklar bir hiledir.
Hi kimse bu alanda amzn en baarl dolandrcs Josep11 Weil,
"Yellovv Kid"den daha baarl deildir. Yellovv Kid hilelerini mf*1'
Kn klan eyin insanlarn agzll olduunu ok erken renmiti "Hibir ey
karlnda bir ey alma arzusu," diye yazmt bir kere- sjnde. "Ben ve dier

maj: Nehir. Kendinizi korumak veya kaynak biriktirmek ii n baraj

dolandrclarla karlaanlara ok pahalya malol- rnutur. nsanlar hibir ey

yaparsnz. Ama su ksa srede pis kokulu ve bulac hastalk tar hale
gelir. Yalnzca en iren canl trleri byle durgun sularda yaayabilir;
zerlerinde hibir ey yolculuk etmez, btn ticaret durur. Baraj yok
edin. Su akp dolatnda daha da byk halkalar halinde bolluk, refah
ve g yaratr. yi eylerin geliip bymesi iin nehir akmaldr.

karlnda bir ey alamayacaklarn rendiklerinde -ki ben bundan pheliyim-

Otorite: Cimri olan byk bir adam byk bir aptaldr ve yksek

Arazi bedava olduu iin yksek bedele deer gibi grnrd ve Yellovv Kid sahte

konumda bulunan bir adam para hrs kadar zararl bir kusura sahip
olamaz. Cimri adam ne lkeleri fethedebilir, ne de bir lordun gcn elde
edebilir, nk birlikte istediklerini yapabilecei ok sayda arkada
yoktur. Arkada olmasn isteyenler sahip olduu eyleri sevmemeli,
uygun hediyeler araclyla arkadalar kazanmaldr; nk mknatsn
demiri gizlice kendine ektii gibi bir adamn verdii altn ve gm de
insanlarn kalbini eker (The Romance of the Rose, Guillaume de Lorris,
c. 1200-1238).
Gl olan, bedava teklif edilen eyde bir hile olduunu hi unutmaz.
Karlk istemeden iyilik yapan arkadalarnz daha sonra onlara deyeceiniz
paradan ok daha deerli bir ey isteyeceklerdir. Pazarlkta gizli sorunlar vardr,
hem maddi, hem manevi. O halde demeyi
renin ve iyi deyin.

su azalacak ve daha byk ^r uyum iinde yaayacaz." Yllar boyunca Weil

insanlar kolay para Kazanma umuduyla batan karmann pek ok yolunu
bulmutu. "Bedava" arazi sunard... kim byle bir teklife kar koyabilir ki? Sonra
saf Kiiler sat tescil ettirmek iin 25 bin dolar demeleri gerektiini renirlerdi.
tescilden binlerce dolar kazanrd. Karlk olarak enayisine sahte bir anlama
verirdi.

Baka

zamanlarda,

enayilere

sonucun

nceden

belirlendii

at

yarlarndan ya da birka hafta iinde yzde 200 deer kazanacak olan hisse
senetlerinden sz ederdi. Hikyelerini uydururken enayilerin gzlerinin bedava
yemek umuduyla byyn seyrederdi.
Alnacak ders basittir: Hilelerinizi kolay para kazanma olasl zerine kurun.
nsanlar tembeldir ve onun iin almak yerine servetin kucaklarna dmesini
isterler. Kk bir bedel iin nasl milyonlar kazanlacana dair tavsiyeler satn
(P.T. Barnumun daha sonra yapt gibi), bu kk bedel binlerce enayiyle
arplnca bir servet edecektir. nsanlar kolay para kazanma umuduyla kandrn,
onlar zerinde daha fazla kandrmaca yapacak durumunuz olacaktr, nk
agzllk kurbanlarnzn gzn her eye kar kr edecek kadar gldr. Ve
Yellovv Kidin syledii gibi elencenin yars ahlaki bir ders vermektir: Agzllk
bir yere gtrmez.

YASA 41
BYK ADAMIN AYAKKABILARINI
GYMEKTEN KAININ
HKM

lk nce olan ey her zaman daha iyi ve daha sonra gelenden daha orijinal
grnr. Eer baard bir adamn arkasndan geliyorsanz veya nl bir anne ya
da babanz varsa onlardan daha iyi olmak iin iki kat almanz gerekecektir.
Onlarn glgelerinde kaybolmayn, yoksa kendi yapmnz olmayan bir gemiin
iine tklr kalrsnz. Ak deitirerek kendi adnz ve kimliinizi yerletirin.
Hkmeden babay yok edin, mirasn ktleyin ve kendi tarznzla parlayarak g
kazann.

YASAYI NEMEK
XIV. Louis elli be yllk muhteem bir saltanattan sonra 1715te ldnde
btn gzler torununa odakland ve gelecekte XV. Louis olacak olan bu torun yeni kral
seildi. O zaman yalnzca be yanda olan bu ocuk Gne Kral kadar byk bir
lider olacak myd? XIV. Louis lkeyi i savan eiinden Avrupann en gze arpan
gc haline getirmiti. Saltanatnn son yllar zor olmutu -yal ve yorgundu- ama bu
ocuun lkeyi yeniden canlandraca ve XIV. Louisnin atm olduu salam
temellerin zerine eklemeler yapaca umuluyordu.
Bu amala ocua devlet ynetimi sanatnda, Gne Kralnn mkemmel hale
getirdii yntemler konusunda ders verecek Fransann en iyi akl hocalar tutuldu. Bu
eitimde hibir ey ihmal edilnne-

I Fakat XV. Louis 1726da tahta ktnda ani bir deiiklik geirdi, yrtk ders
almak veya dierlerini memnun etmek ya da kendini kantlamak zorunda
deildi. G ve zenginlik emrinde, byk bir lkenin kirvesinde duruyordu.
stediini yapabilirdi.
ktidarnn ilk yllarnda kendini zevke verdi, hkmeti gvendii balan
Andre-Hercule de Fleurye brakt. Bu ok az endie yaratt, nk daha
genliinin baharndayd ve de Fleury iyi bir bakand. Ama yava yava ortaya
kt ki, bu yalnzca bir gei dnemi deildi. Louisnin lke ynetimiyle hi
ilgilenmiyordu. En byk endiesi Fransann parasal durumu veya Ispanyayla
olas sava tehlikesi deil can skntsyd. Cannn sklmasna dayanamyordu
ve geyik avlamad ya da kzlar kovalamadnda zamann kumar oynayarak,
bir gecede byk miktarlar kaybederek geiriyordu.
Saray her zamanki gibi kraln zevkini yanstyordu. Kumar ve grkemli
partiler saplant haline gelmiti. Saray mensuplarnn Fransann gelecei
konusunda bir kayglar yoktu; enerjilerini kral bylemek iin harcyor,
kendilerine hayat boyu gelir getirecek olan unvanlar dolayl yollardan elde
ediyorlard, nk hkmetteki iler ok az alma gerektiriyor, ama dev maalar
getiriyordu. Parazitler saraya hcum etti ve devletin borlar kabard.
1745te Louis ekicilii, zeks ve iyi bir evlilikle ykselmeyi baaran orta
snf kkenli Madame de Pompadoura k oldu. Madame de Pompadour resmi
kraliyet metresi oldu; ayn zamanda Fransann zevk ve moda konusunda sz
sahibi olan hakemi haline geldi. Ama Madamen politik hrslar da vard ve
sonunda lkenin resmi olmayan babakan haline geldi; Fransann en nemli
bakanlarn ie alp kovma gcn Louis deil, o elinde bulunduruyordu.
Louis byrken yalnzca daha fazla oyalaycya ihtiya duyuyordu.
Versaillesn bahesine Fransann en gzel gen kzlarn barndran bir genelev,
Pare aux Cerfsi ina ettirdi. Yeralt geitleri ve gizli Merdivenler Louisin her
saatte oraya girmesine izin veriyordu. 1764te Madame de Pompadour ldkten
sonra kraliyet metresi olarak yerini a|an Madame de Barry ksa sre iinde saraya
hkim oldu ve kendimden nceki Pompadour gibi devlet ilerine karmaya
balad. Eer b'r bakan onu memnun edemezse kovulurdu. Bir frncnn kz olan
du

Barry, Fransann dileri bakan ve en yetenekli diplomat olan Etie n ne de

Choiseul kovmay baardnda btn Avrupa hayretler iinde kalmt. De
Choiseul, du Barrye ok az sayg gstermiti. Zaman getike hilekrlar ve
arlatanlar Versaillesda yuvalanmaya ve Louisnin ilgisini astroloji, by ve hileli
i anlamalar konusuna ekmeye baladlar. Yllar nce Fransay devralan
kk ve nazl ocuk bydke ok daha ktleti.
Louisnin iktidarna atfedilen slogan "Apres moi, le deluge", "Benden sonra
tufan"d. Gerekten Louis 1774 ylnda sefahatten yorgun derek ldnde
lkesi ve mali durumu korkun bir karklk iindeydi. Torunu XVI. Louis
umutsuzca reform ve gl bir lider ihtiyac iinde olan bir lkeyi miras olarak
almt. Ama XVI. Louis dedesinden bile daha zayft ve yalnzca lkenin ihtilale
doru gidiini izlemekle kald. 1792 ylnda Fransz htilaliyle getirilen cumhuriyet
monarinin sonunu ilan etti ve krala yeni bir isim verdi: "Son Louis." Bir ka ay
sonra giyotinin nnde diz kt, az sonra kopacak olan banda Gne Kralnn
tata biriktirdii parlt ve gcn hibiri kalmamt.
LK OLMANIN MKEMMELL Bakalar kendilerinden nce gelmese birok insan ilerinde
zmrdanka kuu gibi parlard. lk olmak byk bir avantajdr; hret de olursa iki kat
gzeldir. lk gidenler doutan hreti yakalarlar, takip edenlerse ikinci oul gibi daha zayf
konumlarla memnun olmaya alrlar...
Solomon akll bir ekilde pasiflii seti ve sava gibi eyleri babasna brakt. Seyri
deitirmekle daha kolay kahraman oldu...
Ve muhteem II. Philipimiz btn dnyay saduyu tahtndan ynetti.
Eer yenilmez babas bir enerji modeliyse Philip saduyu rneiydi... Bu tr bir
yenilik aklllarda iyi bir yer edinmeye yardmc olmutur. Dhiler kendi
sanatlarn brakmakszn sradan yolu terkeder ve yalanm mesleklerde bile
tannmaya doru yeni admlar atarlar. Horace epik iiri Virgile, Martial de lirik
iiri Horacea teslim etti. Kendi trlerinde birinci olmay umarak Terence
komediyi seti, Persius da hicvi. Cesurlar asla zahmetsiz ie teslim olmazlar.
Kahramanlarn Cep Aynas, Baltasar Gracin, ev. Christopher Maurer, 1996

yorum

XIV. Louis 1640larn sonunda i savaa yaklaan bir lkeden Avrupa'nn en

byk gcn yaratt. Byk generaller onun yannda fitnelerdi. Bir a
bir keresinde yemei hazrlamada hata yapm ve Kralm fkesine
maruz kalmaktansa intihar etmeyi yelemiti. XIV. Lou- j S-nin birok
metresi vard, fakat onlarn gleri yatak odasnda bitiyordu. Sarayn
an en parlak zeklaryla doldurmutu. Gcnn sembol Versailles
Sarayyd, atalarnn saray Louvreu reddederek ok uzaklarda kendi
sarayn ina ettirdi. Avrupann btn glerinin kskand ve
hayranlkla ziyaret edildii Versaillesn iktidarnn en gste- rjsli noktas
olmasn salad. Ksacas, Louis byk bir boluu alp -Fransann
rmekte olan monarisi- kendi sembolleri ve parlak gcyle doldurdu.
te yandan XV. Louis byk bir eyi miras olarak alan veya byk bir
adamn ayak izlerini takip edenlerin kaderini simgelemektedir. Bir oul ya da
halefin kendisine braklan byk bir temel zerine bir eyler ina etmesinin kolay
olduu dnlr, ama g alannda bunun tam tersi dorudur. Nazl, mark
oul miras her zaman sap savurur, nk babasnda varolan boluu
doldurma ihtiyacyla ie balamamtr. Machiavellinin dedii gibi ihtiya insan
harekete geiren eydir ve ihtiya ortadan kaybolduktan sonra geriye yalnzca
rme ve dalma kalr. G deposunu doldurma ihtiyac duymayan XV. Louis
kanlmaz olarak atalete dt. Gne Kralnn otoritesinin sembol olan
Versailles Saray benzersiz bayaln zevk saray haline geldi, bir tr Bourbon
krallnn Las Vegas gibi. Fransann ezilen halknn kralla ilgili olarak nefret
ettii, ihtilal srasnda zevkle ykt her eyi temsil etmeye balad.
XV. Louisnin, Gne Kral gibi bir adamn olu ya da vrisini bekken
tuzaktan kamasnn tek bir yolu vard: Psikolojik olarak sfrdan
talamak, gemii ve mirasn kmsemek ve tamamen yeni bir y-

ne

dnerek kendi dnyasn yaratmak. Seeneiniz olduu varsaylr-

Sa

durumdan tamamen kanmak, kendinizi g boluunun olduu ^ir

yere, gkyzndeki bir yldzla rekabet etmek zorunda kalmadan
kar

- 496 -

9aadan bir dzen yaratabileceiniz bir yere yerletirmeniz daha

- 497 -

ktidar / F: 32

iyi olur. G dier insanlardan daha byk grnmeye baldr ve b a banzn,

okudu. Atn sahibini gerl arrken olunun kt bir ekilde dp ders almasn

kraln veya atalarnzn glgesinde kaybolduunuzda by| e bir varoluu

diliyordu, ^na dersi verecek olan skenderdi; yalnzca Bucephalusa binmekle

gerekletiremezsiniz.

almad, drtnala koturmay bile baard ve kendisini daha sonra Hindistana

Saltanat kaltmsal yapmaya baladklarnda ocuklar hemen babalarndan daha dk bir

konuma inerler; babalarnn meziyetlerine ulamay denemekten ok uzak olduklar iin bir
prensin tembellik, marklk ve her trl dier zevk konularnda herkesi gemesi gerektiini
dndler.
Niccolo Machiavelli, 1469-1527

kadar gtrecek ekilde evcilletirdi. Saray mensuplar lgnca alklyordu,

ama Philip iten ie kpryor, karsnda olunu deil gcne bir rakip
gryordu.
skenderin babasna meydan okumas daha da cretkarlat. Bir gn ikisi
btn sarayn nnde hararetli bir tartma yaptlar ve Philip oluna vuracakm
gibi klcn kard; ama sarho olduu iin sendeledi. skender babasn iaret

YASAYA UYMAK

edip alay etti. "MakedonyalI erkekler, Avrupa'dan Asyaya gemeye alan u

Byk skenderin gen bir adamken nne geemedii bir duygusu vard:

adama bakn. Dmeden bir nasadan tekine geemiyor."

babas Makedonya Kral Philipe kar duyduu youn bir nefret. Philipin

skender on sekiz yandayken kzgn bir saray mensubu Philipi ldrd.

kurnaz, dikkatli ynetme tarzndan, abartl konumalarndan, iki imesinden,

Hkmdarn katledildii Yunanistanda yayldka ehirler bir biri ardna

fahielerle dp kalkmasndan, gre ve dier zaman harcama faaliyetlerinden

MakedonyalI liderlerine kar isyana baladlar. Philipin danmanlar artk kral

nefret ediyordu. skender baskn olan babasnn tamamen tersi olmas

gerektiini biliyordu; kendisini cesur ve pervasz olmak iin zorlayacak, dilini
kontrol edecek, birka kelime konuan bir adam olacak ve hibir hret
getirmeyen zevklerin peinde deerli zamann harcamayacakt. skender
babasnn Yunanistann byk blmn fethetmesine de kzyordu. "Babam
benim iin olaanst bir ey kalmayana kadar fethetmeye devam edecek,"
diye yaknmt bir keresinde. Baka gl adamlarn oullar zenginlii miras
olarak almak ve zevkli bir hayat yaamaktan memnunken skender yalnzca
babasn gemeyi, onun baarlarn aarak Philipin adn tarihten silmeyi
istiyordu.
skender

babasndan

ne

kadar

stn

olduunu

gstermek

iin

sabrszlanyordu. Tesalyal bir at satcs Bucephalus adnda dll bir at

satmak

iin

Philipe

getirdi.

Kraln

seyislerinin

hibiri

atn

yanna

olan skendere dikkatle ilerlemesi, Philipin yapt gibi yapmas ve kurnazlkla

fethetmesi tavsiyelerinde bulundular. Ama skender ileri kendi bildii gibi
halledecekti. Kralln en uzak blgelerine kadar gitti, asi kentleri bastrd ve
imparatorluu acmasz bir etkinlikle birletirdi.
Gen asi yalanrken babasyla olan mcadelesi ou kez azalr ve yava
yava meydan okumak istedii adam gibi olmaya balar. Ama skenderin
babasna kar olan nefreti Philipin lmyle sona ermedi. Yunanistan
yattrdktan sonra gzlerini Persiaya dikti. Buras Asyay fethetme hayali kuran
babasndan kaan bir dld. Eer Perslileri yenerse skender sonunda an ve
hrette babasn gemi olacakt.
skender 35.000 kiilik bir orduyla says bir milyonu aan Pers ordusuyla
karlamak zere Asyaya geti. Perslilerle savaa girmeden
Cln,

0r

>ce Gordium

yaklaamyordu, ok vahiydi at. Philip bylesi yararsz bir canavar getirdii iin

kentine gitti. Burada kentin tapnanda karaniya aa-

satcya kzd. Olay gren skender surat asarak yorumda bulundu. "Onu idare

bir halatla balanm olan antika bir sava

n kabuundan yaplm

edecek beceri ve hevesleri olmad iin harika bir at kaybediyorlar!" Bunu

krdm zen -Gordion dm- |Si dnyay ynetecekti. Bu dev ve

birka kez tekrarlaynca Philip sonunda dayanamayp ata binmesi iin ona meydan

karmak dm zmeyi pek

ar

abas vard. Efsaneye gre bu

ok insan denemiti. skender dm plak elleriyle zemeye Ce-' ni farkedip klcn kard ve tek bir darbeyle dm ikiye ayrd g sembolik jest dnyaya onun
ilerini bakalar gibi halletmeyip [^end. yolunu aacan gsteriyordu.
ki ordu arasndaki say farkna ramen skender, Perslileri ele g e irdi. Birok kii onun artk durmasn bekliyordu; bu ok byk bir z a ferdi, hretini sonsuza
kadar gvence altna almt. Ama skender kendi ileriyle de babasyla kurduu gibi iliki kuruyordu: Persiay ele geirmesi gemii temsil ediyordu ve o asla gemi

- 498 -

- 479 -

zaferlere dayanmay ya da gemiin gelecei glgede brakmasn istemiyordu. Hindistana yneldi, imparatorluunu bilinen btn snrlarn tesine tad. Yalnzca
kzgn ve yorgun askerleri daha ileri gitmesine engel oldu.
PERCLESN HAYATI Pericles gen bir adamken insanlarla karlamaktan kaard. Bunun bir nedeni, zorba Pisistratusa belirgin bir ekilde benzetilmesiydi; Periclesin ekici sesi ve
konumasnn akcl konusunda yorumda bulunan yallar ikisi arasndaki benzerlikle hayrete dyorlard. Zengin olmas, sekin bir aileden gelmesi ve son derece gl arkadalara sahip
olmas sradan halk tarafndan dlanma korkusunu gerek haline getirmiti. Kariyerinin balangcnda politikada yer almad, kendini askerlie adad, bu alanda byk cesaret ve giriimcilik
gsterdi. Bununla birlikte, Aristidesin ld, Themistoclesin srgn edildii ve Cimonun uzak harektlara katlmad zamanlar geldi. O zaman Pericles sonunda kendini halkn partisine
balamaya ve son derece aristokrat olan yapsna ters dmesine ramen zengin ve az sayda olanlar yerine yoksul ve ok sayda olanlarn davasn stlenmeye karar verdi. Diktatrl
hedeflediinden phelenilmesinden korkuyordu; bu yzden Cimonun soylulara gl bir ekilde sempati duyduunu ve onun aristokrat partinin idol olduunu grnce ksmen kendini
korumak, ksmen de rakiplerine kar gl olmak iin kendini halka sevdirmeye balad. Artk yeni bir hayat tarzna balamt. Pazar yerine ve meclise gidenden baka bir caddede yrd
grlmedi Periclesin Hayat, Plutarch, M.S. 46-120

yorum

skender tarihte son derece srad bir tipi temsil ediyor: hret ve gte babasn aan nl ve baarl bir adamn olu. Bu tipin sra- Li olmasnn nedeni basittir;
baba genellikle byk bir serveti, krall elde etmeyi baarr, nk ok az ya da hibir eyle ie balamtr. Kindeki umutsuz istek baarl olmas iin zorlar, kurnaz
veya tezcanl olmakla kaybedecek bir eyi ve rekabet edecei nl bir babas yok-

. Bu adamn kendine inanmak iin nedeni vardr, kendi tarznn en jylsi olduuna

tr

inanr, nk ie yaramtr.
Byle bir adam olu olduunda baskc ve acmasz olur. Kendi derslerini hayata kendisinden tamamen farkl artlarda balayan olu na retmeye alr. Olunun
yeni bir yne gitmesine izin vermek yerine olunu kendi yoluna sokmaya alr, belki de Philipin skenderin attan dmesini istedii gibi gizlice baarsz olmasn diler.
Babalar oullarnn genliini ve kuvvetini kskanr, onlar kontrol edip bask altnda tutmaya alrlar. Byle adamlarn oullar korkak ve tedbirli olma eilimindedir,
babalarnn kazandklarn kaybetmekten ok korkarlar.
skenderin acmasz startejisini benimsemedike oul babasnn glgesinden asla kmaz: Gemii ktle, kendi kralln yarat, onun ayn eyi sana yapmasna
izin vermeden baban glgede brak. Maddi olarak sfr noktasndan balayamyorsanz -miras reddetmek aptallk olur- gemiin arln atarak ve yeni bir yne
girerek en azndan psikolojik olarak sfrdan balayabilirsiniz. skender doutan gelen ayrcalklarn g iin engel olduunu igdsel olarak anlamt. O halde
Semie kar, yalnzca babanz ve onun babas konusunda deil, daha nceki baarlarnz konusunda da, acmasz olun. Yalnzca zayflar haarlaryla yetinip
gemiteki zaferlerin zerine titrerler; g oyununda hibir zaman dinlenme yoktur.

GCN ANAHTARLAR

birok eski krallkta, rnein, Bengal ve Sumatrada, kral birka

lk
eyi ynettikten sonra vatandalar onu idam ederdi. Bu ksmen

bir tr yenilenme treniydi, ama ayn zamanda ok tazla glenmesini nlemek

saygdeer Konfysn buyu-

iin de yaplrd, nk kral genellikle kendi oullar ve ba^ a ailelerin zararna

bastnln kkrtmaya almt. John F. Kennedy gemite kaybolmann

kalc bir dzen kurmaya alrd. Ve bu yzden'ya lene kadar dvlr ya da

tehlikelerini

uzun trenlerle idam edilirdi. Artk burada olmad iin baarlar ban

Eisenhovverinkinden ve Eisenhovverin kiiselletirdii 1950lerden tamamen

dndremeyeceinden tanr olarak tap- labilirdi ona. Bu arada saha kendi

farkllatrd. rnein, Kennedy skc ve babaya zg golf oyununu oynamaz,

kurallarn koymas iin yeni ve gen olan iin temizlenirdi.

bunun yerine Beyaz Sarayn bahesinde futbol oynard. Ynetimi her ynyle

biliyordu;

ucu varlna kar duyulan kzgnln

bakanln

kendisinden

nce

gelen

Dvvight

D.

Krala veya baba figrne kar duyulan elikili, dmanca duygular

cansz Eisenhovverin tersine genlik ve kuvveti temsil ediyordu. Kennedy eski

babalarn tanmayan kahramanlarn efsanelerinde ifade bulur Musa sazlarn

bir gerei kefetmiti: Genler yallara kar kolayca kkrtlabilirdi, nk

arasnda terkedilmi olarak bulunmutu ve anne babasn hi tanmamt;

dnyada kendi yerlerini edinmek isterler ve babalarnn glgelerine kzarlar.

rekabet edecei veya kendisini kstlayacak bir babas olmad iin gcn

Atalarnzla aranza koyacanz mesafe, kendi reklamn yapabilmek iin,

doruklarna ulaabilirdi. Herkln dnyevi bir babas yoktu, tanr Zeusun

ou kez biraz sembolizmi gerektirir. rnein, XIV. Louis, Fransz krallarnn

oluydu. Byk skender hayatnn daha sonraki blmlerinde babasnn

geleneksel sarayn reddettiinde byle bir sembol yaratarak kendi Versailles

MakedonyalI Philip deil, tanr Jpiter Ammonun olduu hikyesini yaymt. Bu

Sarayn ina ettirdi. spanya Kral II. Philip

tr efsaneler insan babay yok eder, nk baba gemiin ykc gcn simgeler.

o zamanlar her yerden uzak olan El Escorial Sarayn, yani g merkezini ina

Gemi, gencin kendi dnyasn yaratmasna engel olur; o da babasnn

ederken ayn eyi yapmt. Ama Louis oyunu biraz daha ileri gtrd. O babas

yaptn yapmaldr, babas lse ya da gcn yitirse bile. Kahraman atalarna

ya da atalar gibi bir kral olmayacak, ta giymeyecek veya asa tamayacak ya

yaclk yapmal, geleneklere ve kendisinden nce gelenlere teslim olmaldr.

da tahtta oturmayacakt, kendisine ait semboller ve merasimlerle yeni trde

Gemite baarl olan ey artlar byk lde deise bile imdiki zamana

azametli bir otorite kuracakt. Louis atalarnn merasimini gemiin glnesi

tanmaldr. Gemi ayn zamanda kahraman kaybetmekten dnn koptuu,

anlar haline getirdi. Onun rneini takip edin. Asla atalarnn izinden giden biri

onu ekingen ve tedbirli yapan bir mirasla da aa doru eker.

gibi grnmeyin. Bunu yaparsanz onlar asla aamazsnz. Sizi ayran tarz ve

G bir boluu doldurma, gemiin l arlklarndan kurtulan alan

kaplama yeteneine baldr. Ancak baba figrnden uygun bir ekilde
kurtulduktan sonra yeni bir dzen kurmak iin gerekli olan boluu bulabilirsiniz.
Bunu baarmak iin benimseyebileceiniz birka strateji vardr: kraln idam
edilmesindeki drtnn toplumsal olarak kabul edilebilir ekillere ynlendirilerek
iddetini gizleyen eitli yollar.
Belki

gemiin

glgesinden

kurtulmann

en

basit

yolu

yalnzca

kmsemek, kuaklar arasndaki dmanlk zerinde oynamak, genci yalya

kar kkrtmaktr. Bunun iin uygun eski bir figre ihtiyacnz olacak. Deiime

sembolizmi yerletirerek farknz fiziksel olarak gstermelisiniz.

PAUL MORPHYNN SORUNU Satranc biraz tanyan birisi sava sanatnn oyuna
dntrlm hali olduunu bilir ve gerekten fatih Williamdan Napoleona kadar ok
sayda nl askeri liderin en sevdii elencedir satran. Rakip ordular arasndaki ekimede
gerek savatakiyle ayn strateji ve taktik ilkeleri kullanlr, ayn ngr ve tahmin gc
gereklidir, rakibin planlarn tahmin etmede ayn kapasite arttr ve kararlarn sonularyla
takip edildii titizlik de daha acmasz olmaldr. Bundan da te, oyuncuyu harekete geiren
bilind gdnn yalnzca bu tr oyunlarn mcadeleci niteliine duyulan sevgi olmad
aktr, daha

hararetle kar kan bir kltrle kar kary 3 0|an Mao Tse-tung, in kltrndeki

- 481 -

- 503 -

da korkutucu olan baba-cinayet sevgisidir. Ama ah ele geirip hareketsiz klmaktr.

"ahmat" kelime anlamyla "ah l" demektir. Satran oynamann bilind gds
konusundaki bilgimiz, sunduu eyin yalnzca babadan kabul edilebilir bir ekilde
kurtulma istei olabileceini sylemektedir bize....
Morphynin [on dokuzuncu yzyl satran ampiyonu] daha stn satran alanlarna
k yolculuuna kendisi iin byk bir ok olan babasnn ani lmnden bir yl sonra
balamasnn anlaml olduuna phe yoktur. Zekice yceltme abasnn,
Shakespearein Hamlet ve Freudun Ryalarn Yorumu eserleri gibi, bu kritik olaya
bir tepki olduunu varsayabiliriz.
Morphynin baarsnn grd byk ilgi hakknda bir eyler sylenmeli, nk onun
daha sonraki knn Freudun Die am Erfolge scheiterm ("Baaryla
mahvolanlar") ad altnda tarif ettii tipe uyup uymadn akla getiriyor. Baka bir
deyile, Morphy halkn dikkati byk baarsnn zerine evrilince kendi
cretkrlndan m korkmutu? Freud ok byk baarnn gerilimine dayanamayan
kiilerin ktklerini, nk baarya gerekte deil, hayal dnyasnda
dayanabildiklerini belirtmitir. Ryada babay idi etmek bunu gerekte yapmaktan
ok farkldr. Gerek durum bilind sululuu btn gcyle kkrtr ve bunun cezas
zihinsel k
olabilir.
Paul Morphynin Sorunu, Ernest Jones, 1951

I |a baetmek iin boluk aray iine girmelisiniz, kltrde bo brakl

pn olan ve sizin parlayacak ilk kii olacanz alanlar.
Atinal Pericles devlet adam olarak kariyerine balamak zere ol
I dLiu srada Atina politikasnda olmayan tek bir eyi arad. Onun a
ndaki byk politikaclarn ou kendilerini aristokrasiyle birletir-

milerdi; Periclesin de aristokrat eilimleri vard. Ama o ehrin demokratik

unsurlarn seti. Seiminin inanlaryla bir ilgisi yoktu, ama 0na harika bir
kariyerin yolunu at. Zorunlu olarak halk adam oldu, gemiin ve u ann
byk liderleriyle dolu bir arenada rekabet etmek yerine varln glgeleyecek
bir glgenin bulunmad yerde kendisi iin bir isim edinecekti.
Ressam Diego de Velazquez mesleine baladnda incelik ve teknik
bakmndan

gelen

Rnesans

ressamlaryla

rekabet

mkemmel hale geldi. Kendilerini gemiten kurtarmak isteyen spanyol kraliyet

saray ressamlar vard; Ve- lazquezin tarznn yenilii onlar byledi. ou
insan gelenekleri bu kadar cesurca bozmaya korkarlar, ama eski tarzlar bozup
kltr yeniden canlandranlara kar da gizliden gizliye hayranlk duyarlar. Bu
nedenle bolua girerek kazanlacak g bu kadar byktr.
Tarih boyunca yinelenen inat bir aptallk vardr ve bu gce ulamada ciddi bir
engeldir: eer sizden nceki kii A, B ve Cyi yaparak baarl olduysa siz de ayn eyi
yaparak onlarn baarlarn tekrarlayabilirsiniz eklindeki batl inan. Bu yaklam
yaratc olmayanlar ayartr, nk kolaydr, ekinginlik ve tembelliklerine hitap eder.
Ama artlar kendilerini asla ayn biimde tekrar etmez.
General Douglas MacArthur, II. Dnya Sava srasnda Filipinlideki glerin
komutasn stlenince bir yardmcs kendisinden n-

Ce

ki komutanlarn uyguladklar

baz rnekleri, onlar iin baarl olan ^temleri anlatan bir kitap verdi ona. MacArthur bu
kitaptan ka kop- olduunu sordu. Asistan alt tane olduunu syledi. "Peki," dedi

Julius Caesarn ardndan gelen Roma imparatoru Augustus unu ok iyi

oyuncusu zelliine sahip bir ynetici, Kleopatrann ekiciliiyle batan kan
uluslararas bir eliydi, yani efsanevi bir ahsiyetti. Bu yzden Augustus kendi
tiyatrovri eilimlerine ramen Ca- esarla onu aarak deil kendini ondan
farkllatrarak rekabet etmeye alt; gcn Roma sadeliine dne, hem tarz
hem de mal asndan yaln ve tutumlu bir yaantya dayandrd. Caesarn insanlar
Pe' sinden srkleyen cokulu varlna karlk Augustus sessiz ve erkeksi bir
arballk iindeydi.
Ezici bir atayla ilgili olan sorun manzaranz gemiin sembollery' le

- 504 -

nce

olan tarzda, daha nce hi grlmemi bir ekilde almay seti. Ve bu tarzda

anlamt: Caesar mthi bir general, gsterileri Romallar elendiren tiyatro

doldurmasdr. Kendi adnz yaratacak bir yeriniz yoktur. Bu durum

kendisinden

edemeyeceini biliyordu. Bu nedenle o zamann standartlar iin kaba ve sert

9eneral. "O kitaplar alp yak, altsn birden. Ben rneklere bal kalamam. Bir sorun ktnda karar o anda veririm, derhal." Gemie y nelik olarak
bu acmasz stratejiyi benimseyin. Btn kitaplar yakn ve kendinizi artlara o
anda tepki vermek zere eitin.
Kendinizi sizden nce gelenlerden ya da baba figrnden ayrd, nza
inanabilirsiniz, ama yalandka isyan ettiiniz baba haline

gelmemek

iin son

derece uyank olmalsnz. Mao Tse-tung gen bir adamken babasndan hi

holanmyordu ve onunla mcadelesi srasnda kendi kimliini buldu ve yeni
deerler sistemi kurdu. Ama yalandka babasnn tarz iine nfuz etmeye
balad. Maonun babas elle yaplan ilere zekdan daha fazla deer veriyordu;
Mao gen bir adamken bununla alay ediyordu, ama yalandka bilinsiz olarak
babasnn grne dnd ve btn bir inli entelektel kuan iilie kotu,
rejime byk zararlar dokunan korkun bir hatayd bu. unu hatrlayn: Siz

- 482 -

babanz deilsiniz. Kendinizi yaratmak iin yllar harcadktan sonra kontrol elden brakp gemiin hayaletlerinin -babanz, alkanlklarnz, tarih- geri dnmesine izin
vermeyin.
RESSAM PETRO PERUGNONUN HAYATI, (1450-1523) Yoksulluun bazen yetenekliler iin ne kadar yararl olduu ve setikleri her ite mkemmel olmalarna nasl yardm ettii Pietro
Peruginonun yaamnda ok ak grlebilir. Yeteneiyle saygn bir yer kazanmak arzusuyla korkun koullar Perugiada brakarak Floransaya geldi ve orada yoksulluk iinde aylarca
yaad; baka yata olmad iin bir sandn zerinde uyudu; geceyi gndze evirdi ve byk bir cokuyla kendini mesleine verdi. Resim onun ikinci doas haline geldikten sonra
Pietronun tek zevki sanat zerinde almak ve srekli olarak resim yapmakt. Ve gzlerinin nnde her zaman yoksulluk deheti olduu iin para kazanmak zorunda olmasa yapma
zahmetine katlanmayaca eyler yapyordu. Belki zenginlik mkemmellie giden yolu kendisi ve yetenei iin kapamt, tpk yoksulluun at gibi, ama bylesine aresiz ve dk bir
konumdan kmak istedii iin ihtiyalar onu mahmuzluyordu; mkemmelliin en yksek noktasna olmasa da en azndan iyi yaayabilecei bir dzeye kabilirdi. Bu nedenle tek bir gn
rahatlk iinde geirir ve dinlenebilirse, soua, ala, rahatszla ve utanca aldrmyordu. Her zaman yle diyordu:"Kt havann ardndan mutlaka iyi hava gelmeli ve iyi havalarda ihtiya
duyulan gnler iin evler yaplmal."
Ressamlarn Hayatlar, Giorgio Vasari, 1511-1574
Son olarak, XV. Louisnin hikyesinde bildirildii gibi bolluk ve re fah bizi tembel ve hareketsiz klar; gcmz gvence altndayken ha reket etmemize gerek yoktur. Bu
ciddi bir tehlikedir, zellikle baar ve gce erken yalarda kavuanlar iin. rnein, oyun yazar Tenessee yVilliams, Glass Menagerieyle belirsizlikten hrete doru
hzla yol aldn farketti. "Bu baardan nce yaadm hayat dayankllk gerektiren, dile trnakla didinmeyi gerektiren bir hayat tarzyd, ama iyi bir hayatt, nk
insan organizmas bu tr bir hayat iin yaratlmtr. Bu mcadelenin ne kadar canllk enerjisi gerektirdiini mcadele ortadan kaybolana dek farketmemitim. En
azndan artk gvenlikteydim. Oturdum, kendime baktm ve birden depresyona girdim." VVilliams sinir krizi geirmiti, belki de onun iin gerekliydi bylesi. Psikolojik bozukluk snrna yaklanca eksi canllyla yazmaya balad yeniden ve AStreetcar Named Desire\ (Arzu Tramvay) yazd. Fyodor Dostoyevski ayn ekilde ne zaman
baarl bir roman yazsa kazand parasal gvencenin yaratma eylemini gereksiz kldn hissediyordu. Btn tasarrufunu kumarhaneye gtrp her kuruu
kaybetmeden masadan kalkmyordu. Yoksullua dnnce yeniden yazmaya balyordu.
Bu kadar arla gitmek gerekli deil, ama refahla iman ve tembel olmak yerine psikolojik olarak birinci kareye geri dnmek iin hazrlkl olmalsnz. Pablo
Picasso bu sorunun baaryla stesinden 9elebiliyordu, ama ancak resim yapma tarzn srekli olarak deitire- rek, ou kez kendisini daha nce baarl yapan eyi
tamamen boza- pk. lk baarlarmz bizi ne kadar sk olarak kendimizin karikatr ha-

line

dntrr. Gl insanlar bu tuzaklar bilirler; Byk skender gi- ' kendilerini

yeniden yaratmak iin mcadele ederler. Babann geri ilmesine izin verilmemelidir; yolun her admndan uzaklatrlmaldr.

maj: Baba. ocuklar zerinde dev bir glge oluturur, ldkten ok

uzun sre sonra bile onlar gemie balayarak, genlik heveslerini yok
ederek ve kendisinin izledii ayn, eski yolu takip etmelerini isteyerek
tutsak eder. Birok hilesi vardr. Her dnemete onu yok etmeli ve
glgesinden kmalsnz.
Otorite: Byk bir insann glgesine girmemeye dikkat edin onu
amak iin iki kat baar gstermeniz gerekir. Takip edenler taklitiler
olarak kabul edilir. Ne kadar aba gsterirlerse gstersinler bu ykten asla
kurtulamazlar. Mkemmel olmak iin yeni bir yol, hrete giden yeniliki
bir yol bulmak sk rastlanmayan bir beceridir. Dikkati ekmenin birok
yolu vardr ve hepsi sk kullanlan yollar deildir. En yeni olanlar zorlu
olabilir, ama bykle gtren kestirmelerdir bunlar (Baltasar Gracin,
1601-1658).
- 504 -

Byk bir nderin glgesi bir hile olarak seilmise kendi lehinize
kullanlabilir. Sizi gce ulatrdktan sonra atlabilen bir taktiktir bu. III. Napoleon,
Fransann ilk bakan ve ardndan imparatoru olmak iin nl bykamcas
Napoleon Bonaparten adn ve efsanesini kulland. Ama bir kez tahta ktktan
sonra gemiine bal kalmad; kendi saltanatnn ne kadar farkl olacan
hemen gsterdi ve halkn kendisinden Napoleon Bonaparten ulat ykseklere
kmasn beklememesi konusunda ok dikkatli davrand.
Gemi ou kez armaya deecek unsurlara, kendinizi ne karma
ihtiyac yznden reddetmenin aptallk olduu niteliklere sahiptir. Byk skender
bile babasnn ordusunu dzenlemedeki becerisini kabul etmi ve ondan
etkilenmitir. leri sizden ncekilerden farkl biimde yapnzla gsteri yapmak
ocuka bir davrantr, kontrol kaybetmi gibi grnmenize neden olur,
eylemlerinizin kendi iinde
bir mant yoksa tabii.

- 483 -

AvusturyalI imparatorie Maria Theresann olu II. Joseph annesinin

yaptnn tam tersini yaparak gsteri yapyordu; sradan bir va tanda gibi
giyiniyor, saray yerine hanlarda kalyor, "halkn impa rat ru" gibi hareket ediyordu.
te yandan Maria Theresa grkemli bir a r,s jokratt. Sorun uydu ki, yllarca
deneyimlerinden rendikleriyle lkeyi akllca yneten imparatorie de seviliyordu.
Sizi doru yne gtrecek trde zek ve igdnz varsa asiyi oynamak tehlikeli
olmayabilir. Ama II. Josephin annesine kyasla olduu gibi vasatsanz sizden
nce gelenlerin gerek eylere dayanan deneyim ve bilgilerinden faydalanmanz
daha iyidir.
Son olarak, genlerden, sizin g alanndaki gelecek rakiplerinizden
gzlerinizi ayrmamanz ou kez akllcadr. Tpk sizin babanzdan kurtulmaya
altnz gibi onlar da ayn hileyi size yapacak, baardnz her eyi

- 504 -

kmseyeceklerdir. Siz gemie isyan ederek ykselirken aadan

ykselenlere dikkat edin ve ayn eyi size yapmalarna izin vermeyin.
nl Barok ressam ve mimar Pietro Bernini gen potansiyel rakipleri bulup
karmada ve onlar glgesinde tutmada ustayd. Francesco Borromini adndaki
gen ta ustas Berniniye mimari taslaklarn gsterdi. Bernini onun yeteneini
hemen farkederek Borrominiyi yardmcs olarak ie ald. Bu durum gen adam
sevinten deliye dndrmt, ama bu yalnzca onu el altnda tutmak iin bir
taktikti, bylece onun zerinde psikolojik oyunlar oynayabilir ve iinde bir tr
aalk kompleksi yaratabilirdi. Gerekten de Borromininin yeteneine ramen
Bernini daha nldr. Borrominiye uygulad stratejiyi hayat boyu kullanmt;
rnein, byk heykeltra Alessandro Algardinin kendisini glgede brakacandan korkarak Algardinin yalnzca asistan olarak i bulmasn ayarlamt.
Ve Berniniye isyan edip kendi yoluna gitmek isteyenler kariyerlerinin
mahvolduunu grmlerdir.

- 484 -

OBANI VURUN, KOYUNLAR

DAILACAKTIR
YASA 42

490 ylnda Atina tarihinin en byk generallerinden biri olan Aris- tides,
Marathon Savanda Perslileri yenmeye yardmc oldu. Bu arada sava alannn
dnda, bir hkim olarak adillii ona bir takma ad kazandrmt: "Adil." Ama yllar
getike AtinalIlar ondan holanmamaya baladlar. Drstl konusunda
ylesine gsteri yapyordu halk bunun stnlk duygusunu ve sradan insanlar

HKM

kmseyiini gizlediini dnyordu. Atina politikasnda her yerde ve her an

Sorun ounlukla tek bir gl bireyden kaynaklanyor olabilir: kkrtc,

kendini beenmi, iyi niyet smrcs. Bu tr kiilere hareket edecek yer
verirseniz dierleri bunlarn etkilerine kaplacaktr. Neden olduklar
sorunlarn katlanarak oalmasna izin vermeyin, bunlar dzeltilemeyecek
kadar ktdr. Onlar tek balarna brakarak ya da uzaklatrarak etkisiz
hale getirin. Darbeyi sorunun kaynana indirin, koyunlar dalacaktr.

bulunuu sevimsiz hale gelmiti; vatandalar onu "Adil" olarak armaktan

bkmt. Onun aralarnda en sonunda blnmeye neden olacak tipte -yarglayan,
marur- biri olduundan korkuyorlard. M.. 482de Aristidesin Perslilerle
srmekte olan savataki paha biilemez uzmanlna ramen yeterli ostrakay\
toplayp onu srdler.
Aristidesin srgn edilmesinden sonra General Themistocles ehrin nde

iddetli cezalar AtinalIlarn yaratt yeni, uygar dzene uymuyordu artk.

gelen lideri oldu. Ama kazand ok sayda eref ve zafer kendisini sarho etti, o

Bunun yerine vatandalar mzmin bencillerle baetmek iin ^ha tatmin edici ve

da ukal ve buyurgan oldu, AtinalIlara srekli larak kazand savalardan, ina

daha az vahi baka bir yol buldular: Her yl pa- | ar yerinde toplanacak ve bir

ettii tapnaklardan, nledii tehlikelerden sz etmeye balad. O olmakszn

anak mlek parasnn (ostrakon) ze- rjpe ehirden on yllna srgn

ehrin mahvolacan sy-

edilmesini istedikleri bir kiinin adn yazacaklard. Eer alt bin oy iinde belirli bir

ostrakaa k-

isim ortaya karsa o kii

on

yllna srgn edilecekti. Eer kimse alt bin oy11

almazsa ad yazl 0lan en ok ostraka alan kii srgn edilecekti (ostrasizm). Bu

6r

gibiydi. Ve bylece M.. 472de Themistoclesn ad

e ehir bu zehirli varlktan kurtuldu.

Beinci yzylda Atinadaki en byk politik figr kukusuz Peric-

0S c

li. Birka

kovma (reni bir tr festival haline geldi. Hizmet etmeleri gereken grubun stne

kez srgnle tehdit edilmesine ramen insanlarla yakn Mantlarm srdrerek bu

kmak isteyen sinir bozucu, kayg yaratc bireylerin srgn edilmesi ne byk

kaderden kat. Belki de ocukken en

zevk olmal.

Damon zeks, mzik

Sev

- 511
- 485 -

dii retmeninden bir ders almt. Esiz

becerileri ve gzel konuma yeteneiyle btn AtinalIlar geride brak mt.

Periclesi ynetme sanatnda eiten Damondu. Ama o da sr gn edildi, nk
stn olduunu yayan havas ve sradan insanlara kar gsterdii aalayan
tavr ok fazla kzgnla yol amt.

mahvedebilirdi. AtinalIlar bu ekilde davranan insanlar yeniden eitmeye veya

onlar bir ekilde bir grup iine almaya ya da yalnzca baka sorunlar yaratmaya
neden olacak iddetli cezalar uygulamaya almadlar. zm abuk ve etkiliydi:
onlardan kurtulmak.

Yzyln sonuna doru Atinada Hyperbolus adnda bir adam yaad.

Herhangi bir grup iinde sorunun izi ou kez tek bir kaynaa, her zaman

Dnemin ou yazar onu ehrin en deersiz vatanda olarak tarif ediyordu.

bozgunculuk yapp kendi huzursuzluunu gruba bulatran mutsuz ve mzmin

nsanlarn kendisi hakknda ne dndklerine aldrmyordu ve holanmad kim

biimde tatminsiz kiiye kadar srlebilir. Siz daha neden etkilendiinizi

varsa iftira ediyordu. Bazlarn elendiriyor, ama ok daha fazlasn kzdryordu.

anlamadan tatminsizlik yaylr. Bir mutsuzluk dmn dierinden ayrmak ya da

M.. 417de dnemin nde gelen iki politikacs, Alcibiades ve Niciasa kar

olayn nasl baladn grmek olanaksz hale gelmeden nce harekete gein.

fkeyi kkrtma frsatnn eline getiini grd. Bu iki adamdan birinin srgn

ncelikle, buyurgan veya srekli ikyet eden davranlaryla sorun yaratanlar

edilmesini ve o adamn yerine ykselmeyi umuyordu. Kampanyas baarl olacak

tanyn. Onlar farkettikten sonra deitirmeye ya da doyurmaya almayn,

gibi grnyordu. AtinalIlar, Alcibiadesin gsteriinden ve kaygsz yaantsndan

yalnzca durumu daha da zorlatrm olursunuz. Dolayl ya da dorudan onlara

holanmyorlard, Niciasn da zenginlii ve mesafeli duruuna kar dikkatliydiler.

saldrmayn, nk doalar zehirlidir ve sizi yok etmek iin yeraltnda alrlar.

kisinden birinin srgn edileceinden emin grnyorlard. Ama Alcibiades ve

AtinalIlarn yaptklarn yapn, ok ge olmadan onlar srn. Girdabn delii haline

Nicias baka zaman dman olmalarna ramen kaynaklarn birletirdiler ve

gelmeden gruptan ayrn. Kayg uyandrmalarna ve bozgunculuk yapmalarna

srgn

frsat vermeyin; hareket alan tanmayn. Bir kiinin ac ekmesine izin verin,

Hyperbolusa

evirmeyi

baardlar. renliinin

ancak

srgnle

durdurulabileceine inanyorlard.

bylece dierleri huzur iinde yaayacaktr.

Daha nce srgn edilenler yenilmesi zor olan gl adamlard. Ama

Aa devrilince maymunlar dalr.

in Atasz

Hyperbolus alak bir soytaryd ve AtinalIlar onun srgn edilmesinin, srgnn

deerini drdn dndler. Bylece neredeyse yz yl boyunca Atinadaki
barn anahtarlarndan biri olan bu uygulamaya son verdiler.
2.
Yorum
Eski Yunanllarn bugn bilinmeyen sosyal igdleri vard; geen yzyllar
bunlar kreltmitir. AtinalIlar asosyal davrann ierdii tehlikeleri hissetmi ve
bylesi bir davrann kendini dier ekillerde nasl gizlediini grmlerdi: kendi
standartlarn sessizce dierlerine dayatmaya alan sizden-daha-kutsalm
tutumu; sradan iyinin kesesinden marur hrs; stnlkle vnme; sessiz
entrikalar; lmcl ' renlik. Bu davranlarn bazlar toplumsal hizipleme ve
bozgunculuk yaratarak ehrin birliini bozabilirdi, bazlar normal halkn kendin 1
aa hissedip kskanlk duymasna neden olarak demokratik ruh

512

YASAYA UYMAK
1296 ylnda Katolik Kilisesinin kardinalleri yeni bir papa semek iin
Romada bulutular. Esiz derecede akll olduu iin Kardinal Ga- etaniyi setiler;
byle bir adam Vatikan byk bir g haline getirebildi. Gaetani, VIII. Boniface
adn alarak ksa srede kardinallerin kendisi hakkndaki yksek fikirlerini hak
ettiini kantlad. Hareketlerini nceden dikkatle planlad ve istediklerini yapmak
iin hi durmad. Bir kez iktidara geldikten sonra abucak rakiplerini yenip papalk
eyaletleri birletirdi. AvrupalI gler ondan korkmaya baladlar ve onunla
Srmesi iin delegeler gnderdiler. Avusturyann Alman kral Alb-

513 -

iktidar / F: 33

recht Bonifacee biraz toprak bile verdi. Her ey papann planna g re

gidiyordu.

Valoisle Flo- ransay tehdit ederken dier taraftan da zeytin dal, yani grme
olasln sunarak Dantenin yemi yutmasn umuyordu. Ve gerekten

Ama bir para plana uymuyordu, talyann en zengin blm Tus- cany. Eer
Boniface, Tuscanynin en gl ehri Floransay fethedebilir- se blge onun
olurdu. Ama Floransa gl bir cumhuriyetti ve onu yenmesi zor olacakt. Papa
kartlarn ok becerikli bir ekilde oynamalyd.
Floransa iki rakip gruba ayrlmt, Siyahlar ve Beyazlar. Beyazlar ksa sre
nce hzla gce ve zenginlie ulaan tccar aileleriydi; Siyahlar ise daha eskiden
beri paral olanlard. nsanlarn kendilerini sevmeleri yznden Beyazlar ehrin
kontroln elde tutuyorlard ve bu Siyahlar gitgide daha fazla kzdrmaya
balamt. ki grup arasndaki
dmanlk daha da ac bir hal alyordu.
Boniface bu noktada frsat yakalad: Siyahlarn kontrol ele almalarna

Floransallar Romaya bir delege gndererek bar grmeleri yapmaya karar

verdiler. Bu grevi yerine getirmek zere tahmin edilecei gibi Danteyi setiler.
Bazlar papann onu uzaklatrmak iin bir tuzak kurduunu syleyerek
Danteyi uyardlar, ama o Romaya yine de gitti, Fransa ordusu Floransa
kaplarna vard srada Romaya ulat. Gzel konumasnn ve mantnn
papay kazanacandan ve ehri kurtaracandan emindi. Ama papa airle ve
Floransal delegelerle karlar karlamaz biroklarna yapt gibi onlara da
gzda verdi. "Benim nmde diz kn!" diye bard ilk karlamalarnda.
"Bana teslim olun! Yreimde bar salamaktan baka bir ey olmadn
sylemek istiyorum size." Papann gl varlndan etkilenen Floransallar onun

yardm etmek zere planlar yapacak ve Floransa elinin altnda olacakt. Durumu

Flo- ransallarn karlarna sahip kacana dair szn dinlediler. Papa daha

incelerken tek bir adam zerinde odakland: nl yazar, air ve Beyazlarn ateli

sonra onlara eve dnmelerini ve grmeleri srdrmek iin geride birini

taraftar Dante Alighieri. Dante her zaman politikayla ilgilenmiti. Cumhuriyete

brakmalarn syleyerek bu adamn Dante olmasn istedi.

Son derece kibar bir ekilde konuuyordu, ama aslnda bu syledii bir emirdi.

hararetle inanyor ve vatandalarn korkaklkla suluyordu. Ayn zamanda ehrin

en iyi konuan hatiplerinden biriydi. Bonifacein Tuscanynin kontroln ele

Bylece Dante, Romada kald. O ve papa diyaloglarn srdrrken

geirmek iin planlar yapmaya balad yl olan 1300 ylnda Dantenin vatan-

Floransa paraland. Beyazlar toplayacak kimse olmad ve Charles de Valois

dalar Floransann en yksek mevkisi iin ona oy vererek ehrin alt nemli

papann parasn kullanarak rvet verdii ve bozgunculuk yapt iin Beyazlar

adamndan biri yaptlar onu. Grevinin altnc aynda Siyahlara ve papann

dald, bazlar grme talebinde bulunurken bazlar kar tarafa geti. Artk

bozgunculuk yapmak iin giritii btn ilere kar durdu.

blnm ve kendinden emin olmayan bir dmanla kar karya kalan Siyahlar

Ama 1301 ylnda Bonifacein yeni bir plan vard. Tuscanyye dzen

onlar birka hafta iinde kolayca yok ederek iddetli bir intikam aldlar. Sonunda

getirmeye yardm etmesi iin Fransa kralnn gl kardei Charles de Valoisi

Siyahlar gc salam bir biimde ele geirince papa Danteyi Romadan

ard. Charles Kuzey talyaya doru yrrken, Floransa korku ve endieyle iin

gnderdi.

iin kaynarken Dante hemen ortaya karak insanlar toplad, boyun eilerine
hararetle kar koydu ve vatandalar silahlandrp papayla kuklas Fransz
prense kar direnmek zere rgtlenmeye alt. Boniface yle ya da byle
Danteyi etkisiz hale getirmek zorundayd. Bu nedenle bir taraftan Charles de

Siyahlar sulamalara cevap vermesi ve yarglanmas iin eve ardlar. air

bunu reddedince Beyazlar eer bir daha Floransaya

Vak basacak olursa

grld yerde yaklmasn emrettiler. Bylece Dante korkun bir srgn hayat
yaamaya balad, sevdii ehirde erefini kaybederek talya iinde dolanp

durdu, bir daha Floransaya dnmedi, lmnden sonra bile.

KURTLAR VE KOYUNLAR Bir zamanlar, kurtlar gelecekte aralarnda bir bar olabilir umuduyla koyunlara bir eli gnderdiler. "Neden," dediler. "Bu lmcl mcadeleyi srdrmek zorundayz?
Bunun nedeni hep o kt kpekler; srekli olarak bize havlyorlar ve bizi kkrtyorlar. Onlar gnderin, artk ebedi arkadalk ve barmz iin bir engel kalmasn."
Aptal koyunlar sz dinlediler, kpekleri gnderdiler ve en iyi koruyucusundan yoksun kalan sr hain dmanlar iin kolay bir av
oldu.
Ezop Masallar, M.. VI. Yzyl

- 514 -

- 487 -

Yorum
Boniface, Danteyi uzaklatrmak iin bir bahane bulursa Floran- sann keceini biliyordu. Kitaptaki en eski kart oynad: bir taraftan tehdit ederken dier elle
zeytin dal uzatmak... ve Dante bu tuzaa dt. air bir kez Romaya geldikten sonra papa onu gerektii kadar tuttu orada. nk Boniface g oyunundaki en nemli
kurallar kavramt: Tek bir kararl kii, bir asi ruh, bir koyun srsn bir aslan s rsne evirebilirdi. Bu yzden sorunu karan dierlerinden ayrd. Onlar bir arada
tutacak ehrin omurgas olmadan koyunlar hemen daldlar.
Dersi iyi renin: ok bal dman gibi grnen eyi her ynden kamlayarak zaman kaybetmeyin. nemli olan tek ba bulun, irade gc veya akl ya da en
nemlisi karizmas olan kiiyi bulun. Ne pahasna olursa olsun o kiiyi uzaklatrn, nk o ortalktan kaybolduktan sonra gc etkisini yitirecektir. Bu ayrma fiziksel
(srgn veya saraydan karlma), politik (destek tabann daraltmak) veya psikolojik (iftira ve ima yoluyla gruptan dlama) olabilir. Kanser tek bir hcreyle balar; tedavi
edilemeyecek kadar yaylmadan kesip atn.

GCN ANAHTARLARI
Gemite btn bir devlet bir kral ve bir avu dolusu bakan tarafndan ynetilirdi. Yalnzca sekin tabakann kullanabilecei gc vard. Yzyllar boyunca g
gittike daha fazla yayld ve demokratik hale geldi. Ama bu artk gruplarn g merkezleri olmadna, gcn birok kii arasnda daldna ilikin yaygn bir yanl
anlama meydana getirdi. Bununla birlikte, aslnda gcn nicelii deiti, nitelii deil. Milyonlarn lm kalm zerindeki gce komuta eden ok az sayda kudretli
hkmdar olabilir, ama daha kk alanlara hkmeden ve dolayl g oyunlar, karizma vb. yoluyla iradelerini uygulayan binlerce nemsiz hkmdar vardr geride. Her
grupta g bir veya iki kiinin ellerinde younlar, nk buras insan doasnn hi deimedii bir alandr. nsanlar gnein yrngesindeki uydular gibi tek bir kii etra fnda biraraya gelir.
Bu tr g merkezinin artk olmad gibi bir yanlsamaya inanmak, sonsuz sayda hata yapmak, enerji ve zaman kaybetmek, hedefe asla vuramamak demektir.
Gl insanlar asla zaman boa harcamazlar. Dta oyuna uygun olarak oynarlar, g biroklar arasnda paylalm gibi yaparlar, fakat ite gzler kartlar elinde tutan
birka kii zerinde odaklanmtr. zerinde altklar kiiler bunlardr. Sorun ortaya ktnda altta yatan nedeni ararlar, kargaay karan, toplumdan dlanmasnn ya
da srgn edilmesinin sular tekrar durulta- ca tek bir gl karakteri ararlar.
THEMSTOCLESN HAYATI Themistoclesir vatandalarnn kskanlklar o dzeye eriti ki, onunla ilgili her trl iftiraya kulak verir oldular ve bu yzden Themistocles halkna baarlarn
hatrlatmak zorunda kald, t ki onlar buna dayanamayana kadar. Kendisinden ikyeti olan birine yle demiti bir keresinde:",Ayn adamdan bu kadar sk iyilik grmekten neden skldn?"
stelik Artemis tapnan yaptrd srada insanlar gcendirdi, nk yalnzca tavsiye vermede en akll tanra Artemisi -Atinal ve Yunanllara en iyi tavsiyeleri verenin kendisi olduu
imasnda bulunuyordu- model almakla kalmad, tapnak iin Melitedeki evinin yaknndaki bir alan seti... Bylece AtinalIlar sonunda onu srgn ettiler. Byk nn ve otoritesini aalamak
iin ostrasizmi kullandlar. Bu, gcn acmasz olarak deerlendirdikleri veya demokrasinin eitlik ilkesine uymadn dndkleri herkese uyguladklar bir alkanlkt.
Themistoclesin Hayat, Plutarch, 46-120

Dr. Milton Erickson aile terapisi uygulamalarnda eer aile dinamii

saraydan ayrlmanz sizin iin tehlike anlamna gelir ve kargaa annda sahneden

bozulmusa veya ilevsizse kargaaya neden olan, sorunu karan tek bir kii

asla ayrlmamalsnz, nk yokluunuz g kaybnz hem sembolize eder, hem

olduunu grrd ou kez. Seanslarnda bu rk elmay yalnzca birka adm

de ona neden olur; kincisi, nemli anlarda dmannz saraydan uzaklatrmak

da olsa dierlerinden ayr oturtarak sembolik olarak soyutlard. Yava yava

byk bir hiledir.

dierleri de bu yenin sorunlarnn kayna olduunu grrlerdi. Sorunu karann

Soyutlamann baka kullanmlar da vardr. nsanlar batan karmaya

kim olduunu bir kez bulduktan sonra onu dier insanlara gstermek byk bir ii

altnzda onlar her zamanki sosyal balamlarndan koparmak akllcadr. Bir

halledecektir. Grup dinamiini kimin kontrol ettiini kavramak nemli bir farkedi-

kez tek balarna kaldktan sonra size kar savunmaszdrlar ve mevcudiyetiniz

tir. unu unutmayn: Ortal kartranlar grubun iinde saklanarak alrlar,

byr. Benzeri ekilde, dolandrclar ou kez hedeflerini normal evrelerinden

eylemlerini dierlerininkilerin arasnda gizlerler. Onlarn hareketlerini grnr

ayrmann, artk kendilerini rahat hissetmedikleri yeni evrelere sokmann yollarn

kln, rahatsz etme glerini yitireceklerdir.

ararlar. Burada kendilerini zayf hisseder ve aldatmacaya daha kolay kanarlar. O

Strateji oyununda anahtar e dmann gcn soyutlamaktr. Satranta

ah keye sktrmaya alrsnz. Bir in oyununda dman glerini kk

halde soyutlama, insanlar batan karmak ya da kandrmak iin etkiniz altna

almann gl bir yoludur.

ceplere sktrmaya alr, onlar hareketsiz ve etkisiz hale getirirsiniz.

Kendilerini gruptan ayrm gl insanlar grrsnz hep. Belki gleri

Dmanlarnz soyutlamak yok etmekten ou kez daha iyidir, daha az zalim

balarn dndrmtr ve kendilerini stn grrler; belki de sradan insanlarla

grnrsnz. Ama sonu ayndr, nk g oyununda soyutlama lm

konuma becerisini yitirmilerdir. unu hatrlayn: Bu onlar aresiz duruma

demektir.

drr. Gl olabilirler, ama bu tr insanlar kullanma aktr.

En etkili soyutlama ekli kurbanlarnz g tabanlarndan ayrmaktr. Mao

Kei Rasputin, ar Nicholas ve arie Alexandria zerindeki gcn onlarn

Tse-tung yneten sekin tabakada birini ortadan kaldrmak istediinde o kiiyle

halktan son derece kopmu olmalar sayesinde kazanmt. Alexandria

dorudan doruya yzlemezdi; adam soyutlamak iin sessizce ve sinsice

yabancyd ve zellikle sradan insanlardan uzakt; Rasputin kralienin gzne

alrd, glerini blp ondan uzaklamalarn salar ve desteini kltrd.

girmek iin kyl kkenli oluunu kulland, nk kralie uyruklaryla iletiim

Adam ksa sre iinde kendi kendine ortadan kaybolurdu.

kurmay gerekten istiyordu. Sarayn i muhitine bir kez girdikten sonra Rasputin

Mevcudiyet ve grnn g oyununda byk nemi vardr. Ayartmak iin,

zellikle de ilk balarda srekli olarak mevcut olmanz veya yleymisiniz
duygusunu yaratmanz gerekir; eer ok sk ortadan kaybolursanz by
bozulacaktr. Kralie Elizabethin babakan Robert Cecilin iki rakibi vard:
kralienin gzdesi Essex Kontu ve eski gzdesi Sir VValter Raleigh. Her ikisini de
spanyaya kar mcadelede bir greve gndermek zere abalad; onlar
saraydan uzak kalnca ahtapotvri kollarn kralienin etrafna dolad, en st
dzey danmam olarak konumunu salamlatrd, kralienin Raleigh ve konta
kar duyduu sevgiyi zayflatt. Buradan alnacak ders iki ynldr: Birincisi,

- 504 -

kendini vazgeilmez kld ve byk g kazand. Doruca merkezi hedefleyerek

Rusyada gc idare eden tek kiiye odakland (arie kocasnn zerinde hkimiyet kurmutu) ve kralieyi soyutlamaya gerek olmadn grd, nk bu i
zaten hallolmutu. Rasputin stratejisi size byk g getirebilir; her zaman yksek
konumlarda bulunan, ancak toplumdan kopmu olan insanlar arayn. Onlar
kucanza den elma gibidirler, kolayca ayartlabilirler ve sizi hemen gce
ulatrrlar.
Son olarak, oban vurmanzn nedeni bu eylemin koyunlarn budunu
herhangi bir mantkl dncenin tesinde krmasdr. Her-

- 489 -

nando Cortes ve Francisco Pizzaro ufak glerini Aztek ve nka imparatorluuna

ynelttiklerinde birka cephede savama hatasn yapmadlar, karlarndaki
gcn byklnden de ylmadlar; krallar Moctezuma ve Atahualpay ele
geirdiler. Byk bir imparatorluk ellerine dt. Liderleri gittikten sonra merkezi
yerekimi yok olmutu; etrafnda dnecekleri bir ey kalmad ve her ey dald.
Liderleri hedef aln, onlar kertin, bu kargaada ortaya kacak olan sonsuz
frsatlar arayn.

maj: Semirmi Koyun Srs. Bir iki koyun almak iin deerli
zamannz harcamayn; koyunlara bekilik eden kpeklere saldrarak
hayatnz veya uzuvlarnz tehlikeye atmayn. oban hedef alm. Onu
uzaklatrn, kpekler de onu izleyecektir. Onu ortadan kaldrrsanz, sr
dalacaktr; koyunlar tek tek toplayabilirsiniz artk.
Otorite: Eer yay kullanacaksanz en salamn sein. Eer ok
kullanacaksanz en uzununu sein. Biniciyi vurmak iin nce atn vurun.
Bir eteyi ele geirmek iin nce liderini yakalayn. Bir lkenin snrlar
olduu gibi adam ldrmenin de snr vardr. Eer dmann saldrs
durdurulabilirse [bana indirilen bir darbeyle], neden gerekenden fazla
yaral ya da l verilsin? (in airi Tu Fu, Tang Hanedan, VIII. Yzyl.)

"Birisine vermeniz gereken zarar o ekilde vermelisiniz ki, intikam

alacandan korkmanz iin gerek kalmamaldr," diye yazmtr Machi- avelli.
Eer dmannz evresinden ayrmak iin harekete geerseniz bunun karln
verecek silah olmamasn salayn. Baka bir deyile, bu yasay uygularsanz,
stn konumda uygulayn, bylece fkesinden korkacak biri olmasn.
Abraham Lincolnn Birleik Devletler bakan olarak halefi And- rew
Johnson, Ulysses S. Grant hkmetinin babelas olarak grmt. Bu yzden
onu gnderme hareketinin bir girii olarak Grant evresinden ayrd. Ama bu
yalnzca byk generali fkeden deliye dndrmeye neden oldu. Bu duruma
Cumhuriyeti Partide bir destek taban oluturarak ve sonraki bakan olarak tepki
verdi. Grant gibi bir adam intikam peine drmek yerine elde tutmak ok daha
akllca olurdu, nk bylece daha az zarar verebilirdi. fkeli bir dman yaratmak yerine insanlar kendi tarafnzda tutmann daha iyi olduunu grebilirsiniz,

nk bylelikle onlar izleyebilirsiniz. Onlar kendinize yakn tutarak gizlice

destek tabann yava yava azaltabilirsiniz, bylece onlar kesip atmak
gerektiinde o kadar sert ve hzl bir ekilde derler ki, kendilerine ne olduunu
bile anlayamazlar.

YASA 43

karlnda bu kadar byk bir sevgi kazanacak bir konumda olmak ne byk
ans," diye yazmt.
1774'te XV. Louis ld ve XVI. Louis tahta kt. Marie-Antoinette kralie olur
olmaz kendisini en sevdii zevklere brakt: lkedeki en pahal elbiseleri ve
mcevherleri smarlayp giymek; salarn tarihteki en zenli ekilde yaptrarak

DERLERNN KALPLER VE ZHNLER

ZERNDE ALIIN

salarnn kendisinden neredeyse bir metre yukarda durmasn salamak; srekli

olarak maskeli balolar ve elenceler dzenlemek. Btn bu kaprislerini yerine
getirirken masrafla ya da faturalar kimin dediiyle ilgilenmiyordu.
Marie-Antoinettein en byk zevki, Versaillesn arazisindeki ato olan Petit
Trianonda kendi aalaryla zel bir Cennet Bahesi tasarlamak ve yaratmakt.

HKM

Petit Trianondaki baheler, elle aalara ve talara yaptrlan yosunlar dahil

Bask sonunda size kar ileyecek olan bir tepki yaratr. Dierlerini
sizinle ayn ynde hareket etmek istemelerini salayacak ekilde
ayartabilirsiniz. Ayartlan kii sizin sadk peneniz haline gelir. Ve
insanlar ayartmann yolu psikolojileri ve zayflklar zerinde almaktr. Duygulan zerinde alarak, sevdikleri ve korktuklar
eylerden faydalanarak direnci yumuatn. nsanlarn kalplerine ve
zihinlerine aldrmazsanz sizden nefret etmeye balarlar.

olmak zere olabildiince "doal" olacakt. Pastoral grnm arttrmak iin

kralie blgedeki en iyi inekleri saan kyl stleri; kralienin tasarlanmasna
yardm ettii zel kyl kyafeti iindeki peynir yapmclar ve amarclar;
boyunlarnda ipek papyonlarla koyun gden obanlar ie ald. Ahrlar
denetlediinde kraliyet seramik atlyelerinde yaplan porselen vazolara st salmasn izliyordu. Vakit geirmek iin Petit Trianonun etrafndaki ormanda iek
toplar veya "iyi kyllerinin ilerini" yapmalarn izlerdi. Saray ayr bir dnya haline
gelmiti, saray mensuplar onun setii gzdelerle snrlyd.

YASAYI NEMEK
XV. Louisnin saltanatnn sonlarna doru btn Fransa deiim ister olmutu.
Kraln torunu ve seilmi vris XVI. Louis, Avusturya im- paratoriesinin on be
yandaki kzyla evlendiinde Fransa umut vaat eder bir gelecek grd. Gen
gelin Marie-Antoinette gzeldi ve hayat doluydu. XV. Louisnin sefahatiyle dolu
olan sarayn havasn hemen deitirdi; onu henz grmemi olan sradan

Her yeni kaprisle Petit Trianonu devam ettirmenin masraflar byyordu. Bu

arada Fransada ktlk ve yaygn bir memnuniyetsizlik vard. Sosyal olarak halktan
kopmu saray mensuplar bile fkeden kpryorlard, kralie onlara ocuk gibi
davranyordu. Yalnzca gzdeleri nemliydi ve onlarn saylar da gitgide
azalyordu. Ama Marie-Antoinette bunun iin endielenmiyordu. Saltanat
srasnda bakanlarn raporlarn bir kez bile okumamt. Bir kez bile vilayetleri

insanlar bile onun hakknda hararetle konuuyorlard. Franszlar XV. Louisye sz

gezip insanlar etrafna toplamamt. Bir kez bile Parislilerin arasna karmam,

geiren metreslerden bkmlard ve yeni kralielerine hizmet etmek iin

onlardan delege kabul etmemiti. Bunlarn hibirini yapmamt, nk bir kralie

sabrszlanyorlard. 1773te Marie-Antoinette ilk kez Paris sokaklarnda dolanca

olarak halknn kendisine sevgi borlu olduunu ve karlk olarak onlar

kalabalk alklayarak arabasnn etrafna topland. Annesine, "ok az ey

sevmesinin gerekmediini dnyordu.

1784te kralie bir skandala kart. Bir dolandrcln bir paras olarak
Avrupadan pahal bir elmas kolye onun adna alnd ve dolan-

drclarn yarglanmas srasnda savurgan hayat tarz ortaya dkld- nsanlar onun elbiseler, mcevherler ve maskeli balolara ne kadar p a. ra harcadn rendiler. Ona bir takma ad
-"Bayan Zarar"- taktlar ve
o andan itibaren insanlarn artan kzgnlnn hedefi haline geldi. Opera salonundaki locasnda yerini aldnda insanlar onu slklarla selamladlar. Saray bile ona kar dnmt. nk
o muazzam harcamalar yaparken lke mahvolmaya doru gidiyordu.

Be yl sonra 1789da esiz bir olay gerekleti: Fransz htilali. Kralie endielenmedi, insanlarn kk isyanlarna izin vermi gibi grnyordu; ksa sre sonra
durulurdu ve o eski zevklerini srdrmeye balard yine. O yl insanlar Versaillesa yrd, kraliyet ailesinin saray brakp Pariste ev tutmalarn istedi. Bu, asiler iin bir
zaferdi, ama kralieye at yaralar sarmas ve insanlarla balantya girmesi iin bir frsat teklifiydi. Ama kralie dersini almamt. Pariste kald srece saraydan bir kez
bile ayrlmad. Uyruklar cehennemde ryebilirdi.
1792de ihtilal monarinin sonunu resmen ilan edince kraliyet ifti saraydan hapishaneye tand. Ertesi yl XVI. Louis dava edildi, sulu bulundu ve giyotinle idam
edildi. Marie-Antoinette de ayn kaderi beklerken neredeyse hi kimse onu savunmad, saraydaki eski arkadalarndan hibiri, AvrupalI dier hkmdarlardan (kendi
lkelerinin kraliyet aileleri olarak ihtilalin bir ie yaramadn gstermek iin her trl nedeni olan hkmdarlar) hi kimse, Avusturyadaki kendi ailesi, hatta u anda tahtta
oturan kendi aabeyi bile. Dnyann paryas haline gelmiti. Nihayet 1793 yl Ekim aynda giyotinin nnde diz kerken bile piman deildi ve kstaht.
Yorum
Balangtan itibaren Marie-Antoinette en tehlikeli tutumu taknmt. Avrupada gen bir prensesken srekli olarak iltifat ve tatl szler duyuyordu. Fransz saraynn
gelecekteki kraliesi olarak herkesin dikkatinin odak noktasyd. Baka insanlar bylemeyi veya memnun etmeyi, onlarn psikolojisiyle ilgilenmeyi hi renmemiti.
stediklerim yapmak iin almas, hesaplama yapmas veya kurnaz olmay ya da ikna etme sanatn kullanmas gerekmemiti. Ve hayatnn ilk gnlerinden itibaren her
istedii yaplan herkes gibi duyarsz bir canavar haline gelmiti.
Marie-Antoinette btn lkenin memnuniyetsizliin odak noktas olmutu, nk yalnzca aldatmak amacyla bile olsa sizi batan kar mak iin bir aba gstermeyen
veya sizi ikna etmek iin giriimde bulunmayan biriyle karlamak ok sinir bozucudur. Ve onun gemi zaman temsil ettiini ya da ender grldn dnmeyin. Onun
temsil ettii tip bugn her zamankinden daha yaygndr. Bu tipler kendi balonlar iinde yaarlar, kral veya kralie olarak doduklarn ve herkesin kendilerine dikkat etmek
zorunda olduunu dnrler. Baka kimsenin grlerini ve duygularn dnmezler, Marie-Antoinette in kendinden emin kstahlklaryla insanlar ezer geerler.
ocukken martlp nazl yetitirilenler yetikin hale geldiklerinde hl her eyin kendilerine gelmesini beklerler; kendi cazibelerinden emin olduklar iin bakalarna ekici
grnmek, ayartmak veya yumuak bir ekilde ikna etmek iin bir aba harcamazlar.
G alannda bu tr tutumlar felakete gtrr. Her zaman etrafnzdakilere ilgi gstermeli, psikolojik durumlarn anlamaya almal, szcklerinizi onlar ayartacan
ve batan karacan bildiiniz ekilde ayarlamasnz. Yeriniz ne kadar yksekse aanzda bulunanlarn yrekleri ve zihinlerine nem verme gereksiniminiz o kadar
byktr. Bylece yksekteki yerinizi koruyacak bir destek taban yaratm olursunuz. Bu taban olmakszn gcnz zayflar ve en ufak bir ans deiikliinde altnzdakiler
memnuniyetle gzden dmenize yardm ederler.
CYRUSUN HLES Perslileri en iyi nasl isyana srklerim diye dnen Cyrus amacna en iyi uyduunu grd u plan hazrlad: Bir parmen kd rulosuna Astyagesin kendisini Pers
ordusunun bana atadn yazd; sonra Perslileri toplad, nlerinde ruloyu aarak yazlanlar okudu. "Ve imdi de sizin iin bir emrim var: Her erkek denetlemeye bir bakla gelecek..."
Emre uyuldu. Btn erkekler baklaryla toplandlar ve Cyrusun sonraki emri, gn bitmeden nce belirli bir toprak parasnn dikenler ve allarla dolu drt bin metrekarelik bir alann
temizlemekti. Bu da yapldktan sonra Cyrus ertesi gn banyo yapp yine gelmelerini emretti. Bu arada Cyrus tm Pers ordusunu bir ziyafetle elendirme hazrl iinde babasnn btn
keilerini, koyunlarn ve kzlerini kesti, bulabildii arap ve ekmei getirdi. Ertesi gn konuklar toplannca imenin zerine oturup keyiflerine bakmalar sylendi.
Yemekten sonra Cyrus hangisini -dnk almay m, bugnk elenceyi mi- tercih ettiklerini sordu; bir gn nceki azabn bugn aldklar zevkten ok uzak olduunu sylediler. Bu
Cyrusun istedii cevapt, hemen zerine atlad ve aklndakileri aklamaya balad. "Persli erkekler," dedi. "Beni dinleyin: Emirlerime itaat ederseniz, banz bir daha el iiliine
evirmek zorunda kalmadan bugnk gibi binlerce zevkin tadn karrsnz; ama eer itaatsizlik ederseniz dnk i, yapmaya zorlanacanz ok sayda iin bir rnei olacak.
Tavsiyemi tutun ve zgrlnz kazann. zgrlnzn sorumluluunu ama edinmi kii benim ve baka her eyde olduu gibi savata da Medesin eitisiniz. Size sylediim ey gerek.
Gecikmeyin, Astyagesin boyunduruundan hemen kurtulun." Persliler, Medese tabi olmalarna uzun sredir kzyorlard. Sonunda bir lider bulmulard ve zgrlk ansn byk bir cokuyla
karladlar...
Cyrusun denetimi altnda Medeslere kar ayaklandlar ve o andan itibaren Asyann hkimi oldular.

- 504 -

- 493 -

Tarihler, Herodotus, M.. V. Yzyl

YASAYA UYMAK
M.S. 225te eski inde bulunan Shunun hkmdarnn usta strate- jisti ve babakan tehlikeli bir durumla kar karya geldi. VVei Krall ku zeyden Shuya tm
gcyle saldryordu. Daha da tehlikelisi VVei, Shunun gneyindeki Kral Menghuo tarafndan ynetilen barbar devlet lerle de ittifak oluturmutu. Chuko Liang kuzeyde
VVeiye kar savunmaya gemeden gneyden gelen bu belayla uramak zorundayd.

Chuko Liang gneydeki barbar eyaletlere hcuma hazrlanrken kampndaki bilge kii ona baz tavsiyelerde bulundu. Blgeyi gle yattrmann olanaksz olduunu
syledi. Liang muhtemelen Meng- huoyu yenerdi, ama VVeiyle uramak zere kuzeye dner dnmez Menghuo yeniden saldrya balard. "Kalpleri kazanmak ehirleri
kazanmaktan daha iyi; silahlar yerine yreklerle savamak daha iyi. Umarm bu insanlarn kalplerini kazanmay baarrsn," demiti. "Dncelerimi okudun," diye karlk
verdi Chuko Liang.
Liangn bekledii gibi Menghuo gl bir saldr balatt. Ama Liang bir tuzak hazrlad ve Menghuo dahil, ordusunun byk bir blmn ele geirmeyi baard.
Bununla birlikte tutsaklar cezalandrmak veya idam etmek yerine onlar kraldan ayrd, prangalarn kard, yi yecek ve arapla arlad, sonra onlara hitaben bir konuma
yapt. "Hepiniz drst ve namuslu insanlarsnz," dedi. "Eminim hepinizin evde sizi bekleyen anne babanz, karnz, ocuklarnz vardr. Kukusuz sizin kaderiniz iin
gzya dkyorlardr. Sizi serbest brakyorum, bylece eve, sizi sevenlere dnebilirsiniz." Adamlar gzyalaryla Li- anga teekkr ettiler; sonra Menghuoyu artt.
"Eer seni serbest brakrsam ne yapacaksn?" diye sordu. "Ordumu tekrar toparlayacam," diye cevap verdi kral. "Ve hilekr bir sava iin senin zerine salacam. Beni
ikinci defa yakalarsan stnln kabul edeceim." Liang yalnzca Menghuoyu serbest brakmakla kalmad, ona bir at ve eyer de hediye etti. fkeli askerleri neden bunu
yaptn merak ederken Liang onlara yle dedi: "Bu adam cebimden kardm bir ey gibi kolaylkla yakalayabilirim yeniden. Onun kalbini kazanmaya alyorum.
Bunu yaptmda bar gneye kendiliinden gelecek."
Menghuo syledii gibi yeniden saldrd. Ama Liangn ok iyi davrand askerleri ona isyan ettiler, onu yakalayp Lianga getirdiler. Liang daha nce sorduu soruyu
yeniden sordu. Menghuo adil bir ekilde yenilmediini, yalnzca kendi askerleri tarafndan aldatldn syledi; yeniden savaacakt, ama nc kez yakalanrsa Liangn
stnln kabul edecekti.
Sonraki aylarda Liang, Menghuoy tekrar tekrar yendi, nc, drdnc ve beinci kez yakalad. Menghuonun askerleri gitgide da ha tatminsiz hale geliyordu,
savamak iin arzularn kaybetmilerdi. Ama Chuko Liangn Menghuodan teslim olmasn her isteyiinde b yk kral baka bir bahaneyle karlk veriyordu: "Bana hile
yaptn, kt ans yznden kaybettim vb. vb. Eer beni yeniden yakalarsan yemin ederim seni aldatmayacam." Ve Liang onu serbest brakyordu.
Liang, Menghuoyu altnc kez yakalaynca krala yeniden ayn soruyu sordu. "Eer beni yedinci kez yakalarsan, sana sadk kalacam ve seni aldatmayacam." "ok
gzel," dedi Liang. "Ama bir daha yakalarsam serbest brakmayacam seni."
Menghuo ve askerleri kralln en uzak kesine, VVuge blgesine kat. Bu kadar ok yenilen Menghuonun tek bir umudu kalmt geri ye; ok byk ve zalim bir
ordusu olan VVuge kral VVutugudan yardm isteyecekti. VVutugunun savalar asma yapraklaryla sk bir ekilde rlp petrolde bekletilmi ve kurutulmu, hibir eyin
nfuz edemeyecei zrhlar giyiyorlard. VVutugu yannda Menghuoyla gl ordusunu Liangn stne srd. Byk strateji ustas bu kez korkmu grnyordu,
adamlarn hemen geri ekti. Ama yalnzca VVutuguyu tuzaa ekiyordu. Kraln adamlarn dar bir geitte keye sktrd, sonra etraflarnda ateler yakt. Ate askerlere
ulatnda VVutugunun btn ordusu alevler iinde kald, zrhlarndaki petrol kukusuz son derece kolay parlamt. Hepsi yok oldular.
Liang, Menghuo ve maiyetini dar vadideki katliamdan ayrmay baarmt. Kral yedinci kez yakaland. Bu kymdan sonra mahkmunun karsna tekrar kmaya
dayanamazd. Tutuklu krala bir eli gnderdi. "Sizi serbest brakma emrini verdi bana. Eer yapabilirseniz ona kar bir ordu daha toplayp yenmeye aln." Hkrklarla

alayan kral yere kt, elleri ve dizlerinin stnde Lianga doru emekledi, kendini Liangn nne att. "Oh ulu kralm," diye alad Menghuo. "Siz cennetin kralsnz.
Gneyliler bir daha sizin idarenize direnmeyecekler." "Artk teslim oluyor musun?" diye sordu Liang. "Ben, oullarm ve
torunlarm sizin snrsz, hayat veren atfnzdan ok etkilendi. Nasl tesi

|im olmayz?"
Liang, Menghuoyu byk bir ziyafetle ereflendirdi, onu yeniden tahta kard, fethedilmi topraklarn tekrar onun idaresine verdi, son ra gcnn hibir ksmn

geride brakmayarak ordusuyla kuzeye dnd. Liang asla geri dnmedi, buna gerek kalmad. Menghuo onun en sadk ve sarslmaz mttefii olmutu.

...................
YUMUAK KNA SANATI Rzgr ve gne hangisinin daha gl olduu konusunda tartyorlard. Yoldan geen birinin elbiselerini karmasn hangisi salarsa onu galip ilan etmeye karar
verdiler. lk nce rzgr denedi. Fakat onun iddetli esileri adamn elbiselerine biraz daha sk sarnmasna neden oldu ancak ve biraz daha sert esince adam souktan rahatsz olarak fazladan
bir atk sard boynuna. Sonunda rzgr denemekten yoruldu ve adam gnee teslim etti. Gne nce yumuak bir scaklkla parlad, bu adamn paltosunu karmasn salad. Sonra ylesine
hararetle parlad ki, adam dayanamayp soyundu ve en yakndaki nehre ykanmaya gitti. kna gten daha
etkilidir.
Ezop Masallar, M.. VI. Yzyl
Yorum
Chuko Liangn iki seenei vard: Gneydeki barbarlar tek bir darbeyle ezmek ya da sabrla ve yavaa onlar yanna ekmek. D manndan gl olan ou
insan birinci seenei seer ve kinciyi hi dnmez, fakat gerekten gl olanlar daha ileriyi dnrler; ilk seenek hzl ve kolay olabilir, ama zaman iinde
yenilenlerin kalbinde irkin duygular oluur. Kzgnlklar nefrete dnr; bu tr bir dmanlk sizi srekli olarak tetikte tutar, enerjinizi kazandnz korumak iin
harcarsnz, paranoyak ve savunmac hale geersiniz. kinci seenek daha zor olsa da size yalnzca huzur getirmekle kalmaz, potansiyel bir dman destek stunu
haline getirir.
Btn karlamalarnzda bir adam geri atn; hesap yapacak zaman ayrn, hedefinizin duygusal durumunu ve psikolojik zayfln anlamaya aln. Zor kullanmak yalnzca direnlerini arttracaktr. o u insan iin kalp anahtardr. Onlar ocuk gibidirler, duygularyla ynetilirler. Onlar yumuatmak iin
sertlii acmayla yumuatn. Temel korkularn, hatta sevgilerini kullann: zgrlk, aile vb. Onlar bir kez zmledikten sonra hayat boyu sren bir dostunuz, ateli ve sadk
bir mttefikiniz olacaktr.
Hkmetler yalnzca ynlar halindeki insanlar grrler; ama bizim insanmz dzensiz de olsa oluumlar deil, bireylerdir... Bizim krallmz her bir kiinin zihninde yatar.
Akln Yedi Dayana T. E. Lavvrence, 1888-1935

GCN ANAHTARLARI
G oyununda, kendi karlarna olmad takdirde size yardm etmek iin hibir nedeni olmayan insanlarla kuatlm durumdasnz. Ve onlarn karlarna hitap
edecek bir eyiniz yoksa onlar dman yapma olaslnz byktr, nk sizi yeni bir rakip, yeni bir zaman kayb olarak greceklerdir. Bu hkm sren soukluun
stesinden gelenler bir yabancnn yreini ve zihnini aacak olan anahtar bulan, batan kararak kendi kesine gtren, eer gerekirse direncini krmak iin
yumuatanlardr. Ama ou insan oyunun bu ynn hi renmez. Yeni birisiyle karlatklarnda bir geri adm atp bu kiiyi benzersiz klan eyin ne olduunu grmeye
almak yerine kendileri hakknda konuurlar, kendi iradelerini ve nyarglarn dayatmaya alrlar. Tartrlar, vnrler ve kendi gleriyle gsteri yaparlar. Bunu
bilmeyebilirler, ama gizlice bir dman, bir diren duvar yaratm olurlar, nk sizi bireyselliinize, psikolojinize aldrimamasndan daha fazla kzdracak bir ey yoktur.
Kendinizi cansz ve gcenmi hissetmenize neden olurlar.

- 504 -

- 495 -

unu hatrlayn: kna etmenin anahtar insanlar yumuatmak ve yavaa zmlemeye almaktr. ki koldan yaklaarak batan karn onlar. Duygular zerinde
aln ve entelektel zayflklarndan faydalann. Onlar herkesten ayran (bireysel psikolojileri) ve herkesle paylatklar (temel duygusal tepkileri) eylere kar tetikte olun.
Birincil duygular hedefleyin: sevgi, nefret, kskanlk. Bir kez duygularn harekete geirdikten sonra kontrollarn azaltm olursunuz, bylece ikna edilmeye kar daha
hassas duruma gelirler.
Evreni deitiren bir adam bunu liderler zerinde alarak deil, kitleleri harekete geirerek baarmtr. Liderler zerinde almak entrika iidir ve ancak ikincil sonulara gtrr. Oysa kitleler
zerinde almak dnyann yzn deitiren dhinin dokunuudur.
Napoleon Bonaparte, 1769-1821
Chuko Liang rakip kralln nemli bir generalini, Liangn korkun dman Tsao Tsaoyla ittifaka girmekten vazgeirmek istediinde Tsao Tsaonun zalimliini sayp
dkmedi veya ona ahlaki konularda saldrmad. Bunun yerine Tsao Tsaonun generalin gzel karsnn peinde olduunu ileri srd. Bu generalin midesine bir yumruk ye mi gibi olmasna neden oldu ve onu kazanmasn salad. Mao Tse- tung benzeri ekilde her zaman popler duygulara hitap etmi, en basit terimlerle konumutur.
Kendisi eitimli ve iyi okuyan biri olarak konumalarnda hep benzetmeler kullanm, halkn en derin kayglarn dile getirmi ve halka ak toplantlarda dkrklklarn dile
getirmeye tevik etmitir onlar. Belirli bir programn pratik bir ynn tartmak yerine bunun onlar en ilkel, en kullanl biimde nasl etkileyeceini tarif ederdi. Bu
yaklamn yalnzca okumas yazmas olmayan ve okula gitmemi insanlar zerinde etkili olacan dnmeyin, herkes zerinde ie yarar. Hepimiz lmlyz ve ayn
korkun kaderi paylarz; hepimizde ayn balanma ve ait olma arzusu vardr. Bu duygular kkrtrsanz kalpleri kazanrsnz.
Bunu yapmann en iyi yolu arpc bir sarsntdr. Tpk kendisinden en kt eyi bekleyen tutsaklar doyurup serbest brakan Chuko Liangn yapt gibi bir sarsnt.
Onlar derinden sarst, kalplerini yumuatt. Eer ac beklerler ve siz onlara zevk verirseniz kalplerini kazanrsnz. Herhangi trde bir zevk yaratmak aslnda genellikle
baar getirir size, tpk korkuyu hafifletip gvence salamak ya da vaat etmek gibi.

'

BYK SKENDERN HAYATI Pers kral Dariusun uzun sren eziyetli takibi askerleri ylesine
hrpalamt ki, ou vazgemeye hazrd, zellikle de su ihtiyac yznden. Onlar byle sknt
ekerken, bir nehirden aldklar suyu merkeplerinin zerindeki deri heybelerde tayan baz
MakedonyalIlar le vakti tesadfen skenderin olduu yere vardlar ve onun neredeyse
susuzluktan lmek zere olduunu grp bir mifere su doldurarak ona sundular... skender
miferi eline alp etrafna baknd, ellerini uzatm hevesle suya bakanlar grnce tek bir damla
bile imeden teekkr ederek suyu geri verdi. "Eer," dedi. "Ben tek bama iersem dierleri
cesaretlerini kaybedecekler." Askerler onun bu konuda kendine hkim oluunu ve yce
gnlln grr grmez hep birden kendilerini ileri gtrmesi iin haykrp atlarn
krbaladlar. Byle bir krallar olduu iin yorgunluk ve susuzlua meydan okuduklarn ve
kendilerini neredeyse lmsz olarak grdklerini sylyorlard.
Byk skenderin Hayat, Plutarch, 46-120
Sembolik jestler ou kez sempati ve iyi niyet iin yeterlidir. rnein, kendini feda
etme jesti, sizin de evrenizdekiler kadar ac ektiinizi gsterme. Sizin ac ekiiniz
sembolik ya da hafif ve onlarnki gerek olsa da insanlar sizinle zdeletirecektir. Bir
gruba girdiinizde iyi niyetinizi gsterin; daha sonra gelecek sert hareketler iin grubu
yumuatn.
T.E. Lavvrence, I. Dnya Sava srasnda Ortadouda Trklerle savarken bir
deneyim yaad: Ona gre geleneksel sava deerini kaybetmi gibi grnyordu.
Eski moda asker cansz bir maaym gibi emirler ald dev ordularn iinde deerini
yitirmiti. Lavvrence bunu tersine evirmek istiyordu. Ona gre her askerin zihni
fethedilmesi gereken bir krallkt. Sadk, psikolojik olarak gdlenmi bir asker, bir
kukladan daha sert ve yaratc bir biimde savard.
Lavvrencen algs, pek oumuzun kendini yabanclam ve isimsiz hissettii,
otoriteden phe duyduu bugnn dnyasnda daha da dorudur. Btn bu
hissettiklerimiz ak g oyunlarn daha da tehlikeli ve ters etkili yapar. Sizin
tarafnzda bulunanlar cansz maalar yapmak yerine onlara saladnz nedenle
ikna edin ve heyecanlandrn. Bunu baarmak iin bireysel psikolojileriyle uramanz
gerekir. Bir kii zerinde ie yarayan bir taktiin dieri zerinde de ie yarayacan
dnmeyin sakn. Onlar harekete geirecek olan anahtar bulmak iin nce onlarn
almalarn salayn. Ne kadar ok konuurlarsa holandklar ve holanmadklar
eyler hakknda o kadar ok ey sylerler, bunlar onlar harekete geireceiniz kollar
ve lvyelerdir.

- 497 -

nsanlarn zihinlerini gvence altna almann en kolay yolu bir eylemin onlara
nasl fayda salayacan olabildiince basit bir biimde gstermektir. kar en gl
gddr. nemli bir neden zihinleri ele geirebilir, ama ilk heyecan an getikten
sonra ilgi sner, kazanlacak bir ey yoksa. kar en salam temeldir. En ok ie
yarayan neden, dikkat ekici biimde kara hitap etmek yerine soylu bir paravan kullanmaktr.
nsanlarn zihinlerine en iyi hitap eden kiiler ou kez sanatlar, entelekteller
ve daha air ruhlu olanlardr. Bunun nedeni fikirlerin benzetmeler ve duygulu ifadeler
yoluyla daha kolay iletilebilmesidir. O halde insanlarn zihinlerine hitap edebilecek
olan en azndan bir sanat veya entelektelin cepte bulunmas her zaman iyi bir
politikadr. Krallar depolarnda her zaman baz yazarlar bulundururlard. Byk
Frederick, Voltairei (t ki kavga edip ayrlana dek), Napoleon, Goet- heyi kazanmt.
Bunun aksine, III. Napoleonun Fransadan kovduu Victor Hugo gibi yazarlar
dlamas artan sevimsizliine ve dne katkda bulunmutu. Dolaysyla ifade
yetenei olanlar dlamak tehlikeli, onlar yattrp kullanmak yararldr.
Son olarak, saylar oyununu oynamay renin. Destek tabannz ne kadar
genise gcnz o kadar byktr. XIV. Louis dlanm, balln yitirmi bir kiinin
honutsuzluk alevi yakabileceini anlayarak yannda alanlardan en alt seviyede
olanlara kendini sevdirmiti. Siz de her seviyeden mttefik kazanmalsnz srekli
olarak, onlara ihtiyacnzn olduu zaman kanlmaz olarak gelecektir.
maj: Anahtar Delii. nsanlar sizi darda brakmak iin duvarlar rerler; asla
ieri girmek iin zorlamayn, duvar iinde duvarlarla karlarsnz ancak. Bu
duvarlarda kaplar vardr, kalplere ve zihinlere giden kaplar ve bunlarn minik
anahtarlar vardr. Anahtar deliinden bir gz atn, kapy aan anahtar bulun. Zorla
giri gibi irkin bir durumla karlamadan onlarn iradesine giden yolu bulmu
olursunuz bylece.
Otorite: kna etme yolundaki zorluklar, szlerimi ona gre sarfedebilmek iin
ikna edilenin kalbini bilmemde yatar... Bu nedenle kim tahtn nnde iknaya
alrsa, kalbini kazanmadan nce hkmdarn sevgi ve nefret duygularn, gizli
istek ve korkularn dikkatle gzlemlemelidir (Han-fei-tzu, inli Filozof, M.. III.
Yzyl).

'

Bu yasann tersi yoktur.

YASA 44

AYNA ETKSYLE ELLERN KOLLARINI

BALAYIP LEDEN IKARIN
HKM

Ayna gerei yanstr, ama aldatmaca iin mkemmel bir aratr.

Dmanlarnza ayna tuttuunuz, onlarn yaptnn aynsn yaptnz
zaman stratejinizi anlayamazlar. Ayna Etkisi onlarla alay eder ve aalar,
ar tepki vermelerine neden olur. Ruhlarna ayna tutarak onlarn
deerlerini paylatnz yanlsamasyla onlar batan karrsnz;
hareketlerine ayna tutarak onlara iyi bir ders verirsiniz. ok az kii Ayna
Etkisinin gcne direnebilir.
AYNA ETKLER: n Tipoloji
Aynalarn bizi rahatsz etme zellii vardr. Aynada yansmamza bakarken
ounlukla grmek istediimiz eyi grrz, yani grdmzde en rahat ettiimiz
imajmz. ok yakndan bakmama eilimin- deyizdir, krklklara ve lekelere
aldrmayz. Ama yansyan imaja iyi bakarsak kendimizi baka insanlarn bizi grd
gibi, dier insanlarn arasndaki bir insan, zneden ok bir nesne gibi grdmz
hissederiz. Bu duygu iimizin rpermesine neden olur, kendimizi grrz, ama
dardan, bilincimizi dolduran dnce ve ruh olmakszn. Bir maddeyizdir.
Ayna Etkisini kullanrken, dier insanlarn hareketlerini yanstarak, onlar rahatsz
etmek ve kzdrmak iin hareketlerini taklit ederek bu rahatsz edici gc yeniden
yaratrz. Alay edilmi, kopyalanm,
naline getirilmi hissettikleri iin fkelenirler. Ya da J(rkl olarak yaparlar ve ellerinin
kollarnn balandm Arzularn ve isteklerini mkemmel bir ekilde yanstms-

- 499 -

,aynalarn narsisistik gcdr. Her iki durumda da, Ayna Etelerinizi fkelendirse de,
bylese de onlar rahatsz eder ve o A itibaren onlar kullanacak ya da batan
karacak gce sahipsizdir Etki byk g ierir, nk en ilkel duygular zerinde
alr. G alannda drt temel Ayna Etkisi vardr.
Etkisiz Hale Getirme Etkisi. Antik Yunan mitolojisinde Gorgon Medusann
salarnn yerinde ylanlar, dar sarkan bir dili, devasa dileri ve ona bakan herkesi
korkudan taa eviren irkin bir yz vard. Ama kahraman Perseus bronz kalkann
parlatarak ayna haline getirip aynadaki yansmann kendisine rehberlik etmesiyle
Medusaya gizlice yanap ban kesebildi. Kalkan bu rnekte bir aynaysa ayna da
ayn zamanda bir tr kalkand: Medusa, Perseusu gremiyordu, yalnzca kendisinin
yansyan hareketlerini gryordu ve kahraman bu perdenin arkasndan gizlice kp
onu yok etti.
Bu, Etkisiz Hale Getirmenin esasdr: Dmanlarnzn yaptn yapn,
hareketlerini elinizden geldiince taklit edin, ne yapmak zere olduunuzu
anlayamazlar; aynanzla kr olmulardr. Sizinle baetme stratejileri sizin onlara her
zamanki tarznzla tepki vermenize dayanr; onlarla taklitilik oyunu oynayarak
stratejilerini etkisiz hale getirin. Bu taktiin alayc, hatta ileden karan bir etkisi
vardr. Hepimiz szlerimizi aynen tekrarlayarak bizimle dalga geen ocuklara ait
ocukluk deneyimlerimizi hatrlarz; bir sre sonra, ki bu sre pek uzun deildir,
yzlerine bir yumruk indirmek isteriz. Bir yetikin olarak daha sinsice alarak
rakiplerinizi hl bu ekilde rahatsz edebilirsiniz; kendi stratejinizi aynayla
saklayabilir, grnmez tuzaklar kurabilir veya rakiplerinizi sizin iin planladklar
tuzaa itebilirsiniz.
Bu etkili teknik Sun-tzu zamanndan beri askeri stratejide kullanlmtr; bizim
zamanmzda ou kez politik kampanyalarda grlr. Kendiniz iin belirli bir
stratejinizin olmad durumlarda kendinizi gizlemeniz iin yararl olur. Bu Savann
Aynasdr.
Etkisiz Hale Getirmenin tersine dnm hali Glgedir. Onlara grnmeden
rakiplerinizin her hareketini glgelersiniz. Onlarn stratejilerini, daha sonra, her
hareketlerine engel olabileceiniz zaman etkisiz hale getirecek bilgiyi toplamak iin
Glgeyi kullann. Glge etkilidir, nk dierlerinin hareketlerini takip etmek onlarn

'

alkanlklarna ilikin deerli bilgiler kazandrr. Glge dedektifler ve casuslar iin

nemli bir hiledir.
Narcissus Etkisi. Gln yzeyinde kendi hayalini gren Yunanl gen Narcissus
bu hayale k olur. Bunun kendi yansmas olduunu, bu nedenle aknn
gereklemeyeceini renince umutsuzlua kaplp kendini sulara atar ve boularak
lr. Her birimizin benzeri sorunu vardr: Kendimizi ok severiz, ama bu sevgi bizim
dmzdaki sevgi nesnelerini dlad iin srekli olarak tatmin edilmeden ve doyurulmadan kalr. Narcissus Etkisi bu evrensel narsisizmi kullanr. Dier insanlarn
ruhlarnn derinliklerine bakn; en gizli arzularnn, deerlerinin, zevklerinin, ruhlarnn
gerek anlamlarn ortaya karn; sonra kendinizi bir tr ayna hayaline evirerek bu
gerekleri onlara yanstn. Ruhlarn onlara yanstabilmeniz onlar zerinde byk g
kazandrr size; hatta bir nebze sevgi bile hissedebilirler.
Bu baka bir insan fiziksel olarak deil, psikolojik olarak taklit etme yeteneidir
ve son derece gldr, nk bir ocuun doyurulmam zsevgisini kullanr. Normal
olarak insanlar bizi kendi deneyimlerinin, kendi zevklerinin bombardmanna tutarlar.
Olaylar ender olarak bizim gzmzle grme abas gsterirler. Bu can skcdr, ama
ayn zamanda byk bir frsat da yaratr: En derindeki duygularn yanstarak o kiiyi
anladnz gsterebilirseniz ok daha fazla bylenir ve etkisiz hale gelir, nk bu
ok ender gerekleir. Bunu onlarn iyilii ve kendi hilekr amalarnz iin uyduruyor
olsanz da hi kimse d dnyada bu kadar uyumlu bir biimde yanstlma duygusuna
dire- nemez.
Narcissus Etkisi hem toplumsal hayatta, hem de i hayatnda harikalar yaratr;
bize hem Batan karann, hem de Saray Mensubunun Aynasn kazandrr.

- 501 -

ruhsuz bir nesne haline getirilmi hissettikleri iin fkelenirler. Ya cja ayn eyi biraz farkl
olarak yaparlar ve ellerinin kollarnn balandn hissederler, arzularn ve isteklerini
mkemmel bir ekilde yanstms- nzdr. Bu aynalarn narsisistik gcdr. Her iki
durumda da, Ayna Etkisi hedeflerinizi fkelendirse de, bylese de onlar rahatsz eder ve
o andan itibaren onlar kullanacak ya da batan karacak gce sahipsinizdir. Etki byk
g ierir, nk en ilkel duygular zerinde alr.
G alannda drt temel Ayna Etkisi vardr.
Etkisiz Hale Getirme Etkisi. Antik Yunan mitolojisinde Gorgon Medusann
salarnn yerinde ylanlar, dar sarkan bir dili, devasa dileri ve ona bakan herkesi
korkudan taa eviren irkin bir yz vard. Ama kahraman Perseus bronz kalkann
parlatarak ayna haline getirip aynadaki yansmann kendisine rehberlik etmesiyle
Medusaya gizlice yanap ban kesebildi. Kalkan bu rnekte bir aynaysa ayna da ayn
zamanda bir tr kalkand: Medusa, Perseusu gremiyordu, yalnzca kendisinin yansyan
hareketlerini gryordu ve kahraman bu perdenin arkasndan gizlice kp onu yok etti.
Bu, Etkisiz Hale Getirmenin esasdr: Dmanlarnzn yaptn yapn, hareketlerini
elinizden geldiince taklit edin, ne yapmak zere olduunuzu anlayamazlar; aynanzla kr
olmulardr. Sizinle baetme stratejileri sizin onlara her zamanki tarznzla tepki vermenize
dayanr; onlarla taklitilik oyunu oynayarak stratejilerini etkisiz hale getirin. Bu taktiin
alayc, hatta ileden karan bir etkisi vardr. Hepimiz szlerimizi aynen tekrarlayarak
bizimle dalga geen ocuklara ait ocukluk deneyimlerimizi hatrlarz; bir sre sonra, ki bu
sre pek uzun deildir, yzlerine bir yumruk indirmek isteriz. Bir yetikin olarak daha
sinsice alarak rakiplerinizi hl bu ekilde rahatsz edebilirsiniz; kendi stratejinizi
aynayla saklayabilir, grnmez tuzaklar kurabilir veya rakiplerinizi sizin iin planladklar
tuzaa itebilirsiniz.
Bu etkili teknik Sun-tzu zamanndan beri askeri stratejide kullanlmtr; bizim
zamanmzda ou kez politik kampanyalarda grlr. Kendiniz iin belirli bir stratejinizin
olmad durumlarda kendinizi gizlemeniz iin yararl olur. Bu Savann Aynasdr.
Etkisiz Hale Getirmenin tersine dnm hali Glgedir. Onlara grnmeden
rakiplerinizin her hareketini glgelersiniz. Onlarn stratejilerini, daha sonra, her
hareketlerine engel olabileceiniz zaman etkisiz hale getirecek bilgiyi toplamak iin
Glgeyi kullann. Glge etkilidir, nk dierlerinin hareketlerini takip etmek onlarn
alkanlklarna ilikin deerli bilgiler kazandrr. Glge dedektifler ve casuslar iin nemli
bir hiledir.

358 -

Narcissus Etkisi. Gln yzeyinde kendi hayalini gren Yunanl gen Narcissus bu
hayale

olur.

Bunun

kendi

yansmas

olduunu,

bu

nedenle

aknn

gereklemeyeceini renince umutsuzlua kaplp kendini sulara atar ve boularak lr.

Her birimizin benzeri sorunu vardr: Kendimizi ok severiz, ama bu sevgi bizim
dmzdaki sevgi nesnelerini dlad iin srekli olarak tatmin edilmeden ve doyurulmadan kalr. Narcissus Etkisi bu evrensel narsisizmi kullanr. Dier insanlarn
ruhlarnn derinliklerine bakn; en gizli arzularnn, deerlerinin, zevklerinin, ruhlarnn
gerek anlamlarn ortaya karn; sonra kendinizi bir tr ayna hayaline evirerek bu
gerekleri onlara yanstn. Ruhlarn onlara yanstabilmeniz onlar zerinde byk g
kazandrr size; hatta bir nebze sevgi bile hissedebilirler.
Bu baka bir insan fiziksel olarak deil, psikolojik olarak taklit etme yeteneidir ve
son derece gldr, nk bir ocuun doyurulmam zsevgisini kullanr. Normal olarak
insanlar bizi kendi deneyimlerinin, kendi zevklerinin bombardmanna tutarlar. Olaylar
ender olarak bizim gzmzle grme abas gsterirler. Bu can skcdr, ama ayn
zamanda byk bir frsat da yaratr: En derindeki duygularn yanstarak o kiiyi
anladnz gsterebilirseniz ok daha fazla bylenir ve etkisiz hale gelir, nk bu ok
ender gerekleir. Bunu onlarn iyilii ve kendi hilekr amalarnz iin uyduruyor olsanz
da hi kimse d dnyada bu kadar uyumlu bir biimde yanstlma duygusuna direnemez.
Narcissus Etkisi hem toplumsal hayatta, hem de i hayatnda harikalar yaratr; bize
hem Batan karann, hem de Saray Mensubunun Aynasn kazandrr.
Ahlaki Etki. Szel tartmann gc son derece snrldr ve ou kez istenen eyin
tersini yaratr. Graciann syledii gibi: "Gerek ou kez grlr, ender olarak duyulur."
Ahlaki Etki fikirlerinizi hareketleriniz araclyla gstermek iin harika bir yoldur. En basit
haliyle, onlara kendi ilalarn tattrarak bir ders verirsiniz.
Ahlaki Etkide dier insanlarn size yaptklarna ayna tutarsnz ve bunu o ekilde
yaparsnz ki, aynen onlarn size yapt eyi yaptnz farkederler. Sizin ikyet edip
szlandnz duymak yerine, ki bu yalnzca savunmalarn arttrr, davranlarnn kt
olduunu hissederler. Ve kendilerine yanstlan hareketlerinin sonularn hissederken
sosyal olmayan davranlaryla bakalarn nasl incittiklerinin ya da cezalandrdklarnn
en derin anlamyla farkna varrlar. Utanmalarn istediiniz zelliklerini nesnelletirin ve
aptallklarna bakp ders alabilecekleri bir ayna yaratn. Bu teknik ou kez eitimciler,

359 -

psikologlar, naho ve bilinsiz davranla uramak zorunda olan herkes tarafndan

kullanlr. retmenin Aynasdr bu. Bununla birlikte, insanlarn size kar olan davran
ekillerinde gerekte yanl bir ey olsun ya da olmasn bu davran onlarn kendilerini
sulu hissetmelerini salayacak ekilde geri yanstmak ounlukla sizin lehinizedir.
Sanrsal Etki. Aynalar korkun derecede aldatcdr, nk gerek dnyaya
baktnz duygusunu yaratrlar. Ama aslnda yalnzca bir para cama bakyorsunuzdur, bu
da herkesin bildii gibi dnyay tam olarak olduu gibi gsteremez: Aynadaki her ey
tersine dnmtr. Levvis CarrolPn kitabnda Alice aynadan geince arkadan-ne doru
bir dnyayla karlar ve bu yalnzca grsel deildir.
Sanrsal Etki bir nesne, yer ya da kiinin mkemmel bir kopyasn yaratmaktan gelir.
Bu kopya bir tr model olarak ilev grr; insanlar onu gerek olarak alrlar, nk gerek
maddenin fiziksel grnne sahiptir. Bu sizi kandrmak iin gerek dnyay taklit eden
dolandrclarn en sekin tekniidir. Ayn zamanda kamuflaj gerektiren herhangi bir alanda
da uygulamalar vardr. Bu, Hilekrn Aynasdr.
TCCAR VE ARKADAI Bir tccar bir gn byk bir yolculua kmay arzulad. ok zengin
olmadn dnerek, "Gitmeden nce mal varlmn bir ksmn ehirde brakmalym, bylece
yolculuum srasnda kt ansla karlarsam dnmde param olur,'1 dedi kendi kendine. Bu
amala varlnn nemli bir ksmn oluturan ok sayda demir ubuu bir arkadana emanet ederek
yokluu srasnda onlar saklamasn istedi; sonra yolculua kt. Ksa bir sre sonra yolculuunda
kt anstan baka bir eyle karlamayarak evine dnd; ilk yapt ey arkadana gitmek ve
demirini istemek oldu: fakat arkada bir borcunu demek iin demiri satmt ve tccara yle
dedi:"Demirini kilitli bir odaya koydum, orada kendi altnm kadar gvende olacan sanyordum; ama
kimsenin aklna gelmeyecek bir kaza oldu, odadaki bir fare hepsini yiyip bitirdi.'' Cahil numaras yapan
tccar cevap verdi. ''Gerekten ok byk bir talihsizlik, ama farelerin demiri ok sevdiini
duymutum; daha nce ben de ayn eye maruz kalmtm onlar yznden, bu nedenle de bu skntya
daha kolay katlanabilirim." Bu cevap arkadan son derece sevindirdi, tccarn demiri farenin
yediine bu kadar kolay inanmas onu ok memnun etmiti; btn pheleri yok etmek iin ertesi gn
arkadayla yemek yemek istedi. Tccar kabul etti. Oradan ayrldktan sonra ehrin ortasnda
arkadann ocuklaryla karlat; bir ocuu eve gtrp bir odaya kilitledi. Ertesi gn byk strap
ekiyor gibi grnen arkadana gitti, sanki bilmiyormu gibi nedenini sordu. "Ah sevgili arkadam,"
dedi dieri. "Affn rica ederim, ocuklarmdan birini kaybettim." "Ah, bunu duyduuma ok zldm;
dn buradan ayrldktan sonra penelerinde bir ocuk olan bir bayku grdm, ama seninki miydi,
deil miydi bilmiyorum."

360 -

"Seni aptal, gln yaratk!" dedi arkada. "Byle berbat bir yalan sylemeye utanmyor musun? En
fazla bir iki kilo arlndaki bir bayku yirmi be kiloluk bir ocuu tayabilir mi?"
"Neden bu kadar ardn ki?" diye sordu arkada. "Sanki bir farenin yz tonluk demirleri yiyebildii
bir lkede bir baykuun yalnzca yirmi be kilo olan bir ocuu tamas o kadar garipmi gibi!" O
zaman
arkada tccarn sand kadar aptal
olmadn anlad ve ona yapt ey iin affn
dileyerek demirin bedelini dedi ve ocuunu
geri ald. Masallar, Pilpay, Hindistan, IV. Yzyl

hakknda bilgi almak iin bir yn ajan

tutmutu, bylece her zaman onlardan
stn

oluyordu,

ama kimse

Fouche

hakknda bir ey bulamamt. Yanl bir

ey yaptndan phelenilince bakan
fkelenmiyor ya da sulamalar kiisel

AYNA ETKLERNE UYMAK

1.

olarak almyordu; boyun eer, ba sallar,

Uyma

glmser ve ann gereklerine uyarak

1815 yl ubat aynda Napoleon,

bukalemun

gibi

renk

deitirirdi.

Avrupann mttefik gleri tarafndan

Balangta bu biraz ho ve ekici

hapiste tutulduu Elba Adasndan kat

grnd,

ve Fransz milletini kkrtan bir ekilde

gvenilmez adam tarafndan atlatldn

Parise dnd. Her snftan vatandalar

dnen

ve askerleri yanna alarak kendisinin

uratmaya balad. Zaman zaman en

yerine gelen XVIII. Louisyi tahttan indirdi.

nemli

Bununla birlikte, tekrar iktidara geldii

olmak zere kovmu, ama Foucheye hi

mart ayna kadar Fransann durumunun

dokunmamt. Bylece tekrar iktidara

ok kt bir biimde deitii gereiyle

geldikten

yz yze geldi. lke mahvolmutu, dier

gereksinim duyduu Foucheyi yeniden

Avrupa lkeleri arasnda bir mttefii

emniyet mdr olarak atamaktan baka

yoktu, en sadk ve nemli bakanlar da ya

seenei olmadn dnd.

onu terketmi ya da lkeden gitmilerdi.

gvenmiti, ama bakann hibir zaman

Yeni
iktidar
birka
haftalkken
Napoleonun
casuslar
Fouchenin
AvusturyalI Metternich dahil
olmak
zere
yabanc
lkelerin bakanlaryla gizli

tam olarak zememiti. Btn bakanlar

balantlar

Eski rejimden bir tek Joseph Fouche

-eski emniyet mdr- kalmt.
Napoleon nceki iktidar dneminde
kirli ilerini yapmas iin Fouc- heye

361 -

ama

bir

sre

Napoleonu
bakanlarn,

sonra

sonra

dkrklTalleyrand

1815te

iinde

bu
na
dahil

yardma

olduuna

inandklarn sylediler. Bu en de -

gn sonra ortaya kp Fouchenin bir

erli bakannn kendisini dmanlara

komploya kartn gsterecek hibir

satmasndan korkan Napoleon ok

ey bulamadn rapor etti. Aslnda

ge olmadan gerei renmeliydi.

oradaki

Foucheyle

kendilerine kazk atmasndan, batan beri

dorudan

yzle-

dier

ajanlar

Fouchenin

semezdi, kii olarak adam bir ylan

Napoleon

kadar kaygand. Salam

pheleniyorlard. Napoleon buna bir an

kantlara

ihtiyac vard.
Bu kant nisan aynda gelmi gibiydi.
mparatorun zel polisi Foucheye bilgi
vermek

zere

Parise

gelmi

olan

Viyanal bir adam yakalamt. Napoleon

adamn kendisine getirilmesini istedikten
sonra itirafta bulunmazsa onu hemen
orackta vuracan syledi; adam hemen
zlp Foucheye Metternichden gelen
bir mektubu verdiini syledi. Mektup
grnmeyen bir mrekkeple yazlmt ve
Baselde gerekletirilecek olan gizli bir
toplantya zel ajanlar aryordu. Napoleon

buna

uygun

olarak

kendi

ajanlarndan birinin bu toplantya szmasn emretti. Eer Fouche gerekten

onu

aldatmay

planlyorsa

sust

yakalanacak ve aslacakt.
Napoleon

sabrszlkla

iin

alyor

olmasndan

iin bile inanmad, her naslsa Fouche

onu yine atlatmt.
Fouche ertesi sabah Napoleonu
ziyaret etti. "Bu arada, efendim, birka
gn nce Metternichden bir mektup
aldm size hi sylemedim; aklm daha
nemli eylerle doluydu. stelik eli bana
mektubun okunabilmesi iin gerekli tozu
vermeyi ihmal etti... te mektup." Fouchenin

kendisiyle

oyun

oynadndan

emin olan Napoleon patlad. "Sen bir

hainsin,

Fouche!

Seni

astrmalym."

Foucheye barmaya devam etti, ama

kant olmadan onu kovamad. Fouche
imparatorun bu szlerine yznde akn
bir ifadeyle karlk veriyordu yalnzca,
ama iten ie glyordu, nk batan
beri yanstma oyunu oynuyordu.

ajannn

dnmesini bekliyordu, ama ajan birka

362 -

Bir dmanla urap ekiirken ilerleyemediinizi farkettiinizde bu durum "iinize iler'' ve

dmanla adeta yekvcut olursunuz. Birbirinize iyice dolanmken uygun bir teknik
kullanarak mcadeleyi kazanabilirsiniz... Dmann nasl "iine ileyeceinizi" bilerek
ounlukla kesin bir zafer elde edebilirsiniz, oysa ondan ayrlp uzaklatnzda kazanma
ansnz kaybedersiniz.
Be Halka Kitab, Miyamoto Musashi, XVII. Yzyl

edecektir. kili oynayarak onlarn planladklar eyi nce siz yapn, inisiyatiflerini
aln, bu onlar aresiz klacaktr. Ayrca onlar nasl ve ne zaman rahatsz
edeceinizi seme yeteneini de kazanrsnz, gcn baka bir alan. Ayn
zamanda ayna sizin zihinsel enerjinizi korur; yalnzca bakalarnn hareketlerini
yanstmak kendi stratejinizi gelitirmeniz iin gereken alan salar size.
TLK VE LEYLEK Bir gn Bay Tilki yemee Bayan Leyleki davet eder. Yemek fazla zenli
deildir, kabalk deti olduu zere ok gzel bir yemek hazrlamamtr tilki. Aslnda dz bir
tabakta sunulan yulaf orbasndan ibarettir yemek. Bir dakika iinde muzip tilki taba siler
sprr; bu arada gagasyla abalayan leylek bir lokma bile alamamtr. Bu zalim eek
akasnn intikamn almak iin leylek tilkiyi ertesi hafta yemee davet eder. "Memnun
olurum," der tilki. "Konu arkadalarm olunca gururda asla srar etmem." Ertesi hafta tam
gnnde ev sahibinin evine gider ve hemen her eyi vmeye balar. "Ne zevk! Ne gzellik!
Ve yemekler harika kokuyor!" Byk bir itahla masaya oturur (tilkiler her zaman yemeye
hazrdr) ve lezzetli etin kokusunu iine eker. Yemek et kavurmasdr ve uzun boyunlu, dar
azl bir srahide servis yaplmaktadr, tam hak ettii gibi! Leylek kolayca yerken, gagasyla
yemein tadn karrken, tilkinin az yanl ekilde ve byklktedir. nine bo mideyle,
kuyruunu bacaklarnn arasna kstrm, kulaklar dm bir ekilde ve yz bir tavuk
tarafndan yakalanm bir tilki gibi kpkrmz olarak dner.
Seilmi Masallar, Jean de La Fontaine, 1621-1695

Yorum
Fouche, Napoleonun etrafndakiler hakknda casusluk yaptrd- n
yllardr biliyordu. Bakan bu oyundan, kendi casuslarna Napoleonun casuslarnn
casusluunu yaptrarak, bylece Napoleonun kendisine kar taknabilecei tavr
etkisiz hale getirerek kurtulmutu. Ba- seldeki toplant konusunda durumu tam
tersine bile evirmiti. Napoleonun ikili ajann bildii iin Fouchenin de sadk bir
ikili ajan gibi grnmesini salayacak ekilde ayarlamt durumu.
Fouche etrafndakilerin aynas olarak byk kargaa zamanlarndan
glenerek ve gelierek kmt. Fransz htilali srasnda radikal bir Jacobindi;
terrden sonra lml bir cumhuriyeti oldu; Napoleonun komutas altnda sadk
bir emperyalist oldu ve Napoleon onu soylu yaparak Otranto Dk unvann verdi.
Eer Napoleon insanlar hakknda kt bir eyler bulma silahn eline aldysa
Fouche de herkesin yansra Napoleon hakknda da kt eyler bulabilirdi. Bu
kendisine imparatorun planlar ve arzularn nceden tahmin etme frsatn verdi,
bylece patronu henz sze dkmeden onun duygularn ses- lendirebiliyordu.
Fouche

hareketlerini

ayna

stratejisiyle

gizleyerek

eylem

srasnda

yakalanmakszn saldrgan hamleler bile planlamt.

Bu etrafnzdakileri yanstmann gcdr. Birincisi, insanlara onlarn
dnce ve hedeflerini paylatnz duygusunu verirsiniz. kincisi, eer gizli
niyetleriniz olduundan phelenirlerse ayna sizi onlardan korur, stratejinizin ne
olduunu anlamalarna engel olur. Sonunda bu onlar kzdracak ve rahatsz

2.

Uyma

Kariyerinin balangcnda Atinal hrsl bir devlet adam olan General

Alcibiades (M.. 450-404) gcnn kayna haline gelen altedil- nnesi zor bir
silah gelitirdi. Bakalaryla her karlamasnda ruh yaplarn ve zevklerini
seziyor, sonra hareketlerini onlarn en derindeki arzularn yanstacak ekilde
biimlendiriyordu. Onlarn deerlerinin her- kesinkinden stn olduu, amacnn
onlar kendine rnek almak ya da hayallerini gerekletirmelerine yardm etmek
olduu fikriyle onlar batan karyordu. Cazibesine ok az kii direnebiliyordu.

Onun bysne kaplan ilk kii filozof Sokratt. Alcibiades, Sok- rata sadelik ve drstlk idealinin ziftim temsil ediyordu. Savurg an bir hayat yayordu ve tamamen
ilkesizdi. Ama ne zaman Sokratla karlasa yal adamn akl bandaln yanstyor, Sokrata uzun y(j. rylerde elik ediyor, yalnzca felsefe ve erdemden sz
ediyordu Sokrat da saf deildi, Alcibiadesin hayat tarznn farkndayd. Ama bu yalnzca kendisini memnun eden bir manta kar hassas duruma dmesine neden
oluyordu. Yalnzca benim yanmdayken bu adam erdemli etkiye boyun eiyor; yalnzca benim byle bir gcm var onun zerinde, diye dnyordu. Bu duygu
Alcibiadesin ateli hayran ve taraftar olan Sokrat sarho etti, bir gn savata bu gen adam kurtarmak iin hayatn tehlikeye bile att.
AtinalIlar, Alcibiadesin en byk hatip olduunu dnyorlard, nk dinleyenlerin iddetli arzularna hitap edebilme ve bu arzular yanstma yetenei vard. En
nl konumalarn, Atinaya byk zenginlik ve kendisine snrsz hret getireceini dnd Sicilyann istilasna destek vermek iin yapt. Konumalar gen
AtinalIlarn, atalarnn zaferlerinin srtndan geinmek yerine kendileri iin toprak fethetme tutkularn dile getiriyordu. Ama ayn zamanda daha yal erkeklerin, Atinann
Yunanllar Persiaya gtrd ve sonra bir imparatorluk yarattklar ihtiaml gnlere ait nostaljilerini de yanstmaktayd szleri. imdi btn AtinalIlar Sicilyay fethetme
hayalini kuruyorlard; Alcibiadesin planlar onaylanmt ve seferin komutan oldu.
Bununla birlikte Alcibiades, Sicilyay istila ettiinde baz AtinalIlar onu kutsal heykellere saygszlk etmek gibi uydurma iddialarla suladlar. Eve dnerse
dmanlarnn onu idam edeceklerini biliyordu, bylece son dakikada Atina filosunu terketti ve Atinann amansz d man Spartann tarafna geti. Spartallar bu byk
adam yanlarna aldlar, fakat hretini biliyorlard ve ona kar dikkatliydiler. Alcibiades lks seviyordu; Spartallar sade ve tutumlu yaama tapan sava in sanlard ve
Alcibiadesin genlerini bozacandan korkuyorlard. Ama Spartaya gelen Alcibiadesin hi de bekledikleri gibi olmamas onlar ok rahatlatt; salarn sslemiyordu (onlar
gibi), souk banyo yap* yordu, dk kaliteli ekmek yiyor ve etsuyu iiyor, basit giysiler giyiyordu. Spartahlara gre bu durum onlarn hayat tarzn Atinallarnkin- den
stn grmeye baladn gsteriyordu; kendilerinden stn olmasna ramen Spartal olarak domak yerine Spartal olmay semiti, bu nedenle hepsinden ok sayg
duyulmalyd ona. Ne yazk ki, Alcibiades ekiciliini dizginlemeyi ender olarak dnyordu; Sparta kralnn karsn batan kard ve hamile brakt. Bunu halk duyunca
bir kez daha hayatn kurtarmak iin kamak zorunda kald.
Bu kez Alcibiades, Persiann tarafna geti. Birdenbire Spartann sadeliinden en ufak ayrntsna kadar Perslilerin zengin hayat tarzn benimsedi. Kukusuz
Yunanl Alcibiadesin kendi kltr yerine onlarnkini semesi ok sevindiriciydi, onu eref, toprak ve g yamuruna tuttular. Aynayla ayartldktan sonra bu kalkann
arkasnda Alcibiadesin ikili oynadn farketmediler. Alcibiades ayn zamanda Sparta- llarla yaptklar savata gizlice AtinalIlara yardm ediyor, bylece geri dnmeyi ok
istedii ve M.. 408de kabul edildii ehirle yeniden kaynayordu.
ALINTI MEKTUP Birisinin ne kadar akll veya aptal, iyi veya kt olduunu ya da o andaki dncelerinin neler olduunu anlamak istediimde yzme tam onunki gibi bir ifade yerletiririm ve
bu ifadeyle elemek istercesine zihnimde veya kalbimde ne tr duygularn ve dncelerin uyandn grmek iin beklerim.
Edgar Allan Poe, 1809-1849

Yorum
Alcibiades politik kariyerinin balarnda gce yaklamn tamamen deitiren bir keifte bulundu. Renkli ve gl bir kiilii vard, fakat fikirlerini dier insanlara zorla
anlattnda birka kiiyi kazanrken ok daha fazlasn kaybediyordu. ok sayda insan zerinde hkimiyet kazanmann srrnn renklerini kabul ettirmek deil, bukalemun
gibi etraftakilerin renklerini almak olduunu inanmaya balamt. nsanlar bir kez bu hileye dtkten sonra uygulad hileler insanlar iin grnmez oluyordu.
unu anlayn: Herkes kendi narsisistik kabuu iine sarnmstr Kendi egonuzu onlara kabul ettirmeye altnzda bir duvar ykselir diren artar. Ama yanstma
yaparak onlar bir tr narsisistik vecd haline sokarsnz; kendi ruhlarnn ikili duvarna bakyorlardr artk. Bu ikili gerekte kendi btnl iinde sizin tarafnzdan
retilmitir. Onlar batan karmak iin aynay kullandnzda zerlerinde byk gce sahip olursunuz.

- 542 -

- 363 -

Bununla birlikte, aynann srekli kullanmnda baz tehlikeler vardr. Alcibiadesin rneinde insanlar kendilerini daha byk hissettiler, sanki egolar ikiye katlanmt.
Ama Alcibiades gittikten sonra kendilerini bo ve eksik hissettiler; onun kendilerini yanstt gibi baka insanlar da yansttn grdklerinde eksilmi deil aldatlm
hissettiler. Alcibiadesin Ayna Etkisinin ar kullanm btn insanlarn kendilerini kullanlm hissetmelerine neden oldu, bylece srekli olarak bir yerden dierine kamak
zorunda kald. Hatta Alcibiades, Spartallar o kadar kzdrd ki, sonunda onu ldrdler. ok ileri gitmiti. Ayartann Ayna Etkisi dikkat ve seicilikle kullanlmaldr.
LORENZO DE MEDC PAPAYI AYARTIR Lorenzo [de Medici] Papa Innocentin halihazrda kendisi iin duyduu saygy arttrmak ve arkadaln, mmknse sevgisini kazanmak iin hibir
frsat karmazd. Papann zevklerini renmek iin eitli zahmetlere katlanarak bu zevkleri uygun bir biimde tatmin etti... Ona en sevdii araptan gnderdi... papa hastayken acsn
kendisininmi gibi hissettiini anlatan, "bir papa istedii her eydir" gibi cesaret verici ifadelerle onu tevik eden, papann politikasn benimsediini gsteren mektuplar gnderdi. Innocent,
Lorenzonun kendisine gsterdii ilgiden ok memnuniyet duymu ve iddialarna ikna olmutu... Hatta onun fikirlerini o kadar ok benimsemiti ki, kskn Ferrarese elisinin syledii gibi:
"Papa Muhteem Lorenzonun gzleriyle uyuyordu Medicinin Evi: Ykselii ve k, Christopher Hibbert, 1980

1652de ksa sre nce dul kalm olan Barones Mancini ailesini Romadan,
kardei Fransz babakan Kardinal Mazarinin koruma ve etkisine gvenebilecei

3.
Parise tad. Baronesin be kz iinde drd gzellik ve cokulu ruh halleriyle
U
ym a bylediler. Kardinal Mazarinin gz alc nl yeenleri Mazarinetteler
saray
olarak bilinmeye baladlar ve ksa srede btn nemli saray faaliyetlerine davet
edildiler.
Kzlardan biri Marie Mancini bu iyi talihi paylamyordu, nk onda
kardelerinin gzellii ve zarafeti yoktu, annesinin yansra Kardinal Mazarin bile
ondan holanmyordu, nk aile imajn bozuyordu. Daha az utan kayna
olaca bir manastra girmesini istediler, ama o reddetti. Bunun yerine kendini
almalarna verdi. Latince ve Yunanca rendi, Franszcasn mkemmel hale
getirdi ve mzik becerilerini gelitirdi. Ender durumlarda aile onun saray
toplantlarna katlmasna izin verdiinde kendini akll bir dinleyici olmak zere
eitti, insanlarn zayflklarn ve gizli arzularn anlamaya alt. Ve sonunda
1657de Kral XIV. Louisle tantnda (Louis on yedi, Marie on sekiz yandayd)
ailesi ve daysna nispet olsun diye bu gen adam kendine k etmenin bir
yolunu bulmaya karar verdi.
Bu bylesine sade grnl bir kz iin olanaksz gibi grnyordu, fakat
Marie gelecein kraln yakndan inceledi. Kzkardeleri- nin uarlklarnn onu
memnun etmediini grd, etrafndaki hilekrlk ve kk hesaplar peindeki
politikaclktan irendiini de farketti. Balang olarak kraln doymak bilmez bir
ekilde okuduunu bildii romantik romanlar, iirler ve oyunlara gmld. Louis
onunla konumaya baladnda gen adamn ruhuna hitap eden konulardan sz
at: u moda veya bu dedikodu konusu deil, saray aklar, byk valyelerin
baarlar, gemi krallarn ve kahramanlarn soyluluu. Onun hrete kar
duyduu susuzluu olmay ok istedii yce ve saygdeer bir kral imaj yaratarak
giderdi. Onun hayalgcn kkrtt.
Gelecein Gne Kral, Marienin yannda uzun zaman geirdike sonunda
anlald ki, saraydaki en beklenmedik kadnna k olmutu. Kraln Marie
Manciniye ar ilgi gstermesi annesi ve kzkardele- rini dehete dryordu.
Louis onu askeri harektlara gtryor ve savata arpmasn izleyebilecei bir
yere yerletiriyordu. Mariey|e evlenip onu kralie yapacana bile sz vermiti.
Bununla birlikte, Mazarin kraln Fransaya hibir diplomatik veya kraliyet
ittifak getirmeyecek bir kadn olan yeeniyle evlenmesine asla izin vermezdi.
Louis, spanya ya da Avusturya prensesiyle evlenecekti. 1658de Louis baskya

- 365 -

dayanamayp hayatnn ilk romantik balantsn koparmak zorunda kald. Bunu

byk bir zntyle yapt ve hayatnn sonunda farketti ki, hi kimseyi Marie
Manciniyi sevdii kadar sev- memiti.
Wittgensteinn tartmaya giritii birisinin dncelerini okumak gibi olaanst bir
yetenei vard. Dieri dncelerini sze dkmeye alrken Wittgenstein bunun ne
olduunu anlar ve onun iin ifade ederdi. Bazen esrarengiz grnen bu gcn uzun sreli
ve srekli aratrmayla olanakl hale getirdiinden eminim.
Ludvvig Wittgenstein: Anlar, Norman Malcolm, 1958
Yorum
Marie Mancini batan karann oyununu mkemmel oynamt. nce bir
adm geri atp avn inceledi. Batan karma genellikle ilk admda baarsz olur,
nk ok atlgandr; ilk hareket her zaman geri ekilme olmaldr. Kral uzaktan
inceleyen Marie onu dierlerinden ayran eyleri saptad: yksek idealleri,
romantik yaps, politikay kmsemesi. Marienin sonraki adm Louisnin bu gizli
isteklerini yanstmakt, olabilecei eyi grmesini salamakt, tanrsal bir kral!
Bu aynann birka ilevi vard. Ona bakaca bir ikiz vererek Louisnin
egosunu tatmin etmek, ayn zamanda zel olarak onun zerine ylesine
odaklanyordu ki, Marienin yalnzca kendisi iin varolduu duygusunu veriyordu.
evresinde yalnzca kendi karlarn gzeten hilekr saray mensuplar bulunduu
iin bu sadk davrantan etkilenmemek elinde deildi. Son olarak Marrienin
aynas ulaaca bir ideal oluturmutu onun iin: ortaa saraynn soylu
valyesi. Flem romantik, hem de hrsl olan bir kii iin hibir ey birisinin
kendisine idealletirilmi yansmasn tutmas kadar badndrc olamazd.
Aslnda Gne kral imajn yaratan Marie Manciniydi, gerekten Louis daha
sonra bu parlak imajn meydana getirilmesinde onun oynad rol kabul etmiti.
Bu, Ayartann Aynasnn gcdr: Hedefin zevklerini ve ideallerini yanstarak
onun psikolojisine olan dikkatinizi, herhangi bir atlgan takipiden daha byleyici
olan dikkati gsterir. Dier kiiyi bakalarndan ayran eyin ne olduunu ortaya
karn, sonra bunu yanstacak aynay kaldrn. deallerini yanstarak g ve
byklk fantezilerini besleyin, buna dayanamayacaklardr.
Bir doktor hastalarna kar saydam ve ayna gibi olmal, kendisine gsterilenden baka bir
ey gstermemelidir.
Sigmund Freud, 1856-1939

4. Uyma
1538de annesi Helenann lmyle ar IV. van (veya Korkun van) sekiz

3.
yanda ksz kald. nndeki be yl boyunca soylu snfn, lkeye korku
U
ym a izledi. Arasra gen vanla alay edip ona ta giydirir, eline asasn verir
salmasn
ve tahta karrlard. Kk ocuun ayaklar koltuun kenarndan sarkarken
kahkahalar iinde onu alp kucaktan kucaa frlatr, onlara kyasla aresizliini
grmesini salarlard.
van on yandayken aristokratlarn liderini cesurca ldrd ve tahta kt.
Sonraki birka on yl iinde soylu snfn gcn bastrmaya alt, ama ona
meydan okumaya devam ettiler. 1575 ylna kadar Rusyay gelitirme ve
dmanlar yenme abalar onu ok yordu. Bu arada halk sonsuz savalardan,
gizli polisten, yenilmeyen acmasz aristokratlardan ikyet ediyordu durmadan;
kendi bakanlar hareketlerini sorgulamaya balamt. Sonunda canna tak etti.
1564te taht geici olarak brakt, halkn kendisini iktidara geri armaya zorlad.
Sonra stratejiyi bir adm ileri gtrd ve taht terketti.
ivan yerine gemesi iin generallerinden Simeon Bekbulatovichi seti. Ama
Simeon ksa sre nce Hristiyanla gemesine ramen doutan Tatard ve
onun tahta kmas vann uyruklar iin bir hakaretti, nk Rusla Tatarlar aa
ve kfir olarak gryorlard. Ama yine de van aristokratlar dahil btn Ruslarn
yeni hkmdara itaat etmesini emretti. Ve Simeon Kremline tanrken van
Moskovann eteklerinde mtevaz bir evde yaamaya balad. Bazen saray
ziyaret edip tahtn nnde eilip selam veriyor, dier aristokratlarn arasnda oturuyor ve Simeondan baz iyilikler diliyordu.
Zaman iinde grld ki, Simeon kraln bir eiydi. van gibi giyiniyordu, van
gibi hareket ediyordu, ama gerek bir gc yoktu, nk kimse ona gerekten itaat
etmezdi. Kk bir ocukken tahta kararak vanla dalga getiklerini hatrlayacak
kadar yal olan aristokratlar aradaki balanty grebiliyorlard: vann zayf bir
kral olduunu hissetmesini salamlard, imdi o kendi zayf kraln tahta
kararak onlarn hareketini yanstyordu.
ki uzun yl boyunca van, Simeon aynasn Rusya halkna tuttu. Ayna yle
diyordu: "Szlanmalarnz ve itaatsizliiniz beni gerek gc olmayan bir kral yapt,
bu yzden ben de size gerek gc olmayan bir kral yanstyorum. Bana sayg
gstermediniz, ben de size ayn eyi yapacam, Rusyay dnyann maskaras
haline getireceim." 1577de yeterince cezalandrlm olan aristokratlar Rusya

- 367 -

halk adna bir kez daha tahta dnmesi iin yalvardlar vana. 1584te lmne
kadar ar olarak yaad ve komplolar, ikyetler Simeonla birlikte sona erdi.
Yorum
1564te tahttan ekilmekle tehdit ettikten sonra vana mutlak g verilmiti.
Ama bu g, daha fazla kontrol iin rekabet eden toplumun her kesimi
-aristokratlar, kilise, hkmet- tarafndan yiyip bitirilmiti. Dtaki savalar lkeyi
yormu, iteki ekimeler artm ve vann tepki verme giriimleri horgrmeyle
karlanmt. Rusya rencilerin aka retmene gld amatac bir snfa
dnmt. Sesini yk- seltse veya ikyet etse yalnzca direnle karlayordu.
Onlara bir ders vermesi, kendi ilalarn tattrmas gerekiyordu. Simeon Bekbulatovich bunu yapmak iin kulland aynayd.
Tahtn alay ve tiksinme nesnesi olduu iki yl boyunca Rus halk dersini ald.
Konumunun her zaman grmesi gereken sayg ve erefi kendisine teslim ederek
arlarn geri istediler. ktidarnn geri kalan boyunca Rusya ve van iyi geindiler.
unu iyi anlayn: nsanlar kendi deneyimleri iine tklp kalmlardr. Onlarn
duyarszlklar konusunda ikyet ettiinizde bunu anlyor grnrler, ama
ilerinde etkilenmemi, hatta biraz daha direnli hale gelmilerdir. Gcn hedefi
insanlarn size kar olan direncini krmaktr. Bunun iin hilelere ihtiyacnz vardr
ve hilelerden biri onlara bir ders vermektir.
nsanlara szel olarak bara ara nutuk ekmek yerine davranlarn
yanstan bir tr ayna yaratn. Bunu yaparken onlara iki seenek verirsiniz: Size
anrmayabilirler veya kendileri hakknda dnmeye balayabilirler. Ve size
aldrmasalar bile bilinaltlarna daha sonra kklenecek olan bir tohum serpmi
olursunuz. Bu arada davranlarn yanstrken biraz karikatr ve abart
eklemekten korkmayn, vann bir Tatar tahta kararak yapt gibi; bu onlarn
gzn aacak ve kendi davranlarnn samaln grmelerini salayacak
baharattr.

5. Uyma
Stratejik terapinin ncs Dr. Milton Erickson bir tr ayna etkisi yaratarak
hastalarn etkili ama dolayl yoldan eitirdi sk sk. Hastann kendi gereini
grmesini salamak iin deiime kar gsterdii direnci ortaya getirmeden
durumu bir benzetmeyle aklamaya alrd. rnein, cinsel sorunu olan iftleri

tedavi ederken psikoterapinin geleneksel dorudan yzleme ve sorunu aa

vurma ynteminin yalnzca elerin direncini arttrdn ve kaytszlklarn

3.
keskinletirdiini gryordu sk sk. Bunun yerine kar kocay genellikle sradan
U
ymbaka
a
olan
konulara ekiyor, cinsel atma iin bir benzerlik bulmaya alyordu.
Bir iftin seansnda kar koca yeme alkanlklarndan sz ediyordu, zellikle
akam yemekleri srasndaki alkanlklarndan. Kadn acelesiz yaklamdan
holanyordu -yemekten nce bir iki, biraz meze, sonra kk bir ana yemek,
hepsi yava, medeni bir hzda. Bu kocay kzdryordu, o yemein hemen bitmesini
ve doruca ana yemeye girimeyi istiyordu, ne kadar byk olursa da o kadar
iyiydi. Bu sohbet srdke ift yataktaki sorunlarn farketmeye baladlar. Ama bu
balanty

yaptklar

an Dr. Erickson konuyu

deitirip gerek

sorunun

tartlmasndan kand.
ift Dr. Ericksonn kendilerini daha yeni tanmaya baladn ve asl sorunla
bir sonraki grmelerinde dorudan doruya uraacan dndler. Ama ilk
seansn sonunda Dr. Erickson onlara birka gn sonra her ikisinin de arzusunu
birletiren bir yemek ayarlamalarn syledi. Kadn yava yemek yiyecek ve koca
taban istedii kadar dolduracakt. Eler doktorun yumuak rehberlii altnda
hareket ettiklerini.farketmeden kendi sorunlarnn bir modeliyle karlaacaklar ve
bu modele gre sorunlarn kendileri zecek ve geceyi doktorun umduu ekilde
bitireceklerdi, iyilemi yemek dinamiklerini yataa yanstarak.
izofrenlerin kendi yarattklar ayna fantezi dnyas gibi daha ciddi sorunlarla
urarken Dr. Erickson her zaman aynann iine girip onun iinde alrd. Bir
keresinde Hazreti sa olduunu dnen -araflar bedenine saryor, iinde gizli
anlamlar tayan belirsiz szler sylyor, dier hasta ve alanlar sonsuz
Hristiyanlk propagandas bombardmanna tutuyordu- bir hastay tedavi etmiti.
Hibir terapi ve ila ie yaramyor gibiydi, t ki Dr. Erickson bir gn hastaya yak lap, "Anladma gre marangozluk deneyiminiz varm," diyene kadar. Hazreti
sa olarak hastann byle bir deneyimi olduunu sylemesi gerekiyordu. Dr.
Erickson, sa elbisesini giymesine izin vererek hemen kitaplklar ve dier faydal
eyler yapma iine kotu onu. Sonraki birka hafta iinde hasta bu projeler
zerinde alrken zihni Hazreti sa fantezileriyle daha az meguld ve iine daha
fazla odaklanmt. Marangozluk ii ncelik kazanmaya baladka ruhsal deiim
etkisini gsterdi. Dini fanteziler varln srdrd, ama arka plana kayarak adamn
toplum iindeki ilevlerini yerine getirmesini salad.

- 369 -

Yorum
iletiim dilin temeli olan metaforlar ve sembollere baldr. Metafor somut ve
gerek

olana

tutulan

bir

tr

aynadr;

szcklerin

szlk

anlamlarnn

betimlediinden daha ak ve derin bir ekilde ifade eder ou kez. Dier

insanlarn baa klamayan iradeleriyle urarken dorudan iletiim ou kez
yalnzca direnci arttrr.
Bu en ak bir ekilde insanlarn davranlar hakknda, zellikle de sevimek
gibi hassas konularda, ikyet ettiinizde olur. Eer Dr. Erickson gibi bir benzetme,
durumun sembolik bir modelini yaratr ve dier kiiye rehberlik ederseniz ok daha
uzun sren bir deiim yaratrsnz. Hazreti sann da anlad gibi belirsiz
ifadelerle konumak ou kez insanlara ders vermenin en iyi yoludur, nk
insanlarn gerei kendi kendilerine farketmelerine izin verir.
Fantezi dnyasnda kaybolmu (akl hastanelerinde yaamayan) insanlarla
urarken asla aynalarn krarak geree itmeyin onlar. Bunun yerine o dnyaya
girin, ierde onlarn kurallarna gre ilev grn, yumuak bir ekilde rehberlik
ederek girdikleri aynal salondan karn onlar.

6. Uyma
On altnc yzyl byk ay ustas Takeno Sho-o bir evin yanndan geerken
n kapnn yannda gen bir adamn iekleri suladn grd. ki ey Sho-onun
dikkatini ekmiti: birincisi, adamn iini yapmadaki zarafeti; kincisi, bahede
am olan arpc gzellikteki gld. Durup Sen no Rikyu adndaki gen adama
kendini tantt. Sho-o kalmak istiyordu, fakat nceden verilmi bir sz vard ve
acele etmesi gerekti. Ama gitmeden nce Rikyu ertesi sabah ay imeye davet etti
onu. Sho-o mutlulukla bu daveti kabul etti.
Sho-o ertesi sabah bahe kapsn atnda tek bir iein bile kalmadn
grerek dehete kapld. Her eyden te bir gn nce incelemeye vakit bulamad
gl grmek iin gelmiti; dkrkl iinde oradan ayrlmay dnd, ama bahe
kapsnda durup Sen no Rikyunun ay odasna girmeye karar verdi. eri girer
girmez aknlk iinde donup kald. nnde tavandan sarkan bir vazo vard ve
vazoda bahenin en gzei gl duruyordu. Sen no Rikyu bir ekilde konuunun
zihnini okumutu ve etkili bir jestle bugn konukla ev sahibinin mkemmel bir
uyum iinde olacan gstermiti.

Sen no Rikyu hepsinin iinde en nl ay ustas olmutu; onun ayrc zellii

kendini konuklarnn dnceleriyle uyumlu hale getirmek ve bir adm tesini

3.
dnp zevklerine hitap ettii konuklarn bylemek eklindeki esrarengiz
U
ym a
yeteneiydi.
Bir gn Sen no Rikyu ay seremonisinin hayran, ama ayn zamanda canl bir
mizah duygusuna sahip olan Yamashina Hechigvvan tarafndan aya davet
edilmiti. Rikyu, Hechigwann evine vardnda bahe kapsnn kapal olduunu
grd, ev sahibini aramak iin kapy at. Kapnn dier tarafnda birisinin nce bir
hendek kazp sonra stn dikkatle bir bezle ve onun zerine serpitirdii toprakla
rttn grd. Hechigvvann bir aka planladn dnp doruca hendein
iine doru yrd ve bu arada elbiselerini amurlad.
Aka dehete kaplan Hechigvvan koarak dar kt ve aklanamayan
bir nedenle nceden hazrlanm olan banyoya soktu Rikyuyu. Rikyu ay
seremonisinde Hechigvvana katld, ikisi de olduka elenip meydana gelen olay
iin gltler. Sen no Rikyu daha sonra bir arkadana Hechigvvann akalarn
daha nceden duyduunu anlatt. "Ev sahibinin isteklerine uymak her zaman bir
insann amac olmas gerektii iin ukura bilerek bastm ve toplantnn baarl
olmasn saladm. ay hibir zaman yalnzca yaltaklk deildir, ama ev sahibiyle
konuun uyum iinde olmad yerde ay olamaz." Marur Sen no Rikyuyu
hendein dibinde grmek Hechigvvan derinden memnun etmiti, ama Rikyu da
ev sahibinin arzusuna uyarak ve bu ekilde elendiini grerek zevk almt.

- 371 -

Yorum
Sen no Rikyu ne bir sihirbaz, ne de khindi; etrafndakileri dikkatle izliyor,
gizli bir arzuyu aa karan gizli jestleri takip ediyor, sonra arzu edilen imaj
retiyordu. Sho-o glle bylendiini hi sylememi olsa da Rikyu bunu
gzlerinde okumutu. Eer bir insann arzularn yanstmak bir hendee dmek
anlamna geliyorsa yle olsun. Rikyunun gc Saray Mensubunun Aynasnn
becerikli kullanmnda yatyordu, bu da dier insanlarn iini grme yeteneini
veriyordu kendisine.
Saray Mensubunun Aynasn kullanmay renin, nk size byk g
getirecektir. nsanlarn gzlerini inceleyin, hareketlerini takip edin. Gizli ve ender
doyurulan arzulara ilikin ayrntlar farkedin ve hatrlayn; giyim kuam, arkada
seimi, gnlk alkanlklar, abucak sarfedilen ifadeler. Hepsini zmleyin,
yzeyin altnda neyin yattn ortaya karn, sonra kendinizi onlarn ifade
edilmemi benliklerini yanstan bir aynaya dntrn. Bu gcn anahtar udur:
Dier kii sizden anlay istememitir, gle olan hayranlndan sz etmemitir ve
bunu ona yansttnzda ald zevk daha da artar, nk istenmemi bir eydir
bu. unu hatrlayn: Szsz iletiim, dolayl iltifat, en byk gc ierir. Kimse
Saray Mensubunun Aynasna direnemez.

7. Uyma
Olaanst dolandrc Yellovv Kid VVeil en zekice hilelerinde Sahtekrn
Aynasn kullanmtr. En cretkr olan Muncie, Hindistanda bir bankay yeniden
yaratmasyd. VVeil bir gn Munciedeki Merchant Bankn tandn gazetede
okuyunca boveremeyecei bir frsatn karsna ktn dnd.
VVeil banka mobilyalarnn, memur blmelerinin bile hl yerinde durduu
eski Merchant binasn kiralad. Para antalar satn ald, bankann ismini bunlarn
zerine yazdrd, elik halkalarla doldurdu ve memurlarn arkasna, dier para
ynlarnn -eit boyda kesilen gazete ktlarn saklayan gerek paralar- yanna
etkileyici bir biimde dizdi. Banka alanlar ve mteriler olarak kumarbazlar, at
yar bahisileri, civardaki genelevlerde alan kzlar ve baka eitli ibirlikileri
kiralad. Hatta banka gvenlik grevlisi olarak azl bir haydutu tuttu.
Bankann teklif ettii sertifika yatrm komisyoncusu olduunu iddia ederek
VVeil suya olta atp en uygun zengin enayiye kancay takacakt. Bu adam
bankaya getirip mdr grmek istediini syledi. Banka "grevlisi" beklemeleri
gerektiini syledi ki, bu da iin gerekiliini artryordu, banka mdrn grmek
isteyen biri her zaman beklerdi. Onlar beklerken banka hummal bir faaliyet

iindeydi. Klk deitirmi genelev kzlar ve at yar bahisileri ieri girip kyor,
hesap ayor, deme yapyor, gelip geerken de sahte gvenlik grevlisine
balaryla selam veriyorlard. Gerein bu mkemmel kopyasyla uyutulan enayi
hi endielenmeden 50.000 dolar yatrd bu sahte bankaya.
VVeil terkedilmi bir yat kulubyle, boaltlm bir simsarlk brosuyla,
tanm bir emlak ofisiyle ve tamamen gereki bir kumar kulubyle ayn eyi
yllarca tekrarlad.
Yorum
Gerein yanstlmas byk bir aldatc gce sahiptir. Doru niforma,
mkemmel aksan, uygun destekler vb. olursa aldatmaca zlemez, nk
gerein taklidinin iine ilenmitir. nsanlarn inanmak iin youn bir arzu ve
ihtiyac vardr; ilk igdleri iyi oluturulmu bir paravana gvenmek, onu gerek
sanmaktr. Sonu olarak grdmz her eyin gerekliinden phe duyarak
yaayamayz, bu ok yorucu olur. Alkanlk olarak grnleri kabul ederiz ve bu
sizin kullanabileceiniz bir saflktr.
Bu oyunda en nemli olan ey ilk andr. Eer enayinizin pheleri aynann
yansmasn grd ilk anda ortaya kmazsa bastrlm olarak kalacaktr. Bir
kez sizin aynalar salonunuza girdikten sonra gerei sahteden ayramayacak ve
onu aldatmak gitgide daha kolay hale gelecektir. unu hatrlayn: Dnyann
yzeylerini inceleyin ve bunlar alkanlklarnzda, tarznzda, giyiminizde
yanstmay renin. Et yiyen bir bitki gibi, phe duymayan bcekler iin civardaki
btn dier bitkilere benzeyeceksiniz.

maj: Perseusun Kalkan. Parlatlarak ayna haline gelmi. Medusa

sizi gremiyor, yalnzca kendi irkinlii ona yansyor. Byle bir aynann
arkasnda aldatabilir, alay edebilir ve kzdrabilirsi- niz. Tek bir darbeyle
Medusanm phelenmeyen ban gvdesinden ayrrsnz.
Otorite: Askeri operasyon ii dmann niyetiyle aldatc bir biimde
uyumaktr... nce ne istediklerini kurnazca kestirin ve onlardan nce onu
elde edin. Disiplini srdrn ve dmana uyarlayn... Bylece nce bir
hizmeti gibisinizdir, size kaplarn aarlar; sonra kaak bir tavan
olursunuz, dman size yetiemez (Sun- tzu, IV. Yzyl).
BR UYARI: AYNA TUTULMU DURUMLARA KARI DKKAT
EDN

373 -

Aynalar byk g barndrr, ama ayna tutulan durumlarn tehlikeleri de vardr,

zellikle bir nceki durumu ounlukla tarz ve yzeysel grn bakmndan
yanstan ya da tamamen benzer grnen durumlar. Etrafnzdakiler bunu ok iyi
anlar ve eskiden olanla sizi karlatrrken siz tam olarak farknda olmadan byle
bir duruma geri dnebilirsiniz. ou kez ya sizin konumunuzda daha nce bulunan
kiiden daha zayf grnerek ya da o kiinin geride brakt naho armlarla
lekelenerek bu karlatrmadan zarar grrsnz.
1864te besteci Richard VVagner, Kuu Kral ya da Deli Kral olarak bilinen
Bavyera kral II. Ludvvigin emriyle Mnihe tand. Ludvvig, VVagnerin en byk
hayran ve en cmert destekisiydi. Gcnn bykl VVagnerin ban
dndrmt, kraln korumas altnda Mnihe yerletikten sonra istedii her eyi
syleyip yapmaya balad.
Kraln onun iin satn ald gsterili bir eve tand. Bu ev II. Ludvvigin
bykbabasnn ban belaya sokup taht brakmasna neden olan nl fahie
Lola Montezin eski evine ok yaknd. Bu balantnn kendisine de bulaabilecei
uyars yapldnda VVagner yalnzca alay etti. "Ben Lola Montez deilim," dedi.
Ama ksa sre iinde Mnihliler, VVagnere aktlan hediye ve balara kzmaya
baladlar ve ona bir lakap taktlar: "kinci Lola" veya "Lolette." Bilinsiz olarak
Lolann izlerini takip etmeye balad; msrife para harcyor, mziin dndaki
ilere karyor, hatta politikaya burnunu sokuyor ve kabine randevular konusunda
krala tavsiyelerde bulunuyordu. Bu arada Ludvvigin VVagner iin duyduu sevgi
ok youn ve bir krala uygun deildi, tpk bykbabasnn Lola Montez iin
duyduu sevgi gibi.
Sonunda Ludvvigin bakanlar kendisine bir mektup yazdlar. "Majesteleri
tarihi nem tayan bir yol ayrmnda bulunuyorlar. Sadk insanlarnzn sevgi ve
saygsyla Robert VVagnerin 'arkadal arasnda seim yapmak zorundasnz."
1865 yl Aralk aynda Ludvvig arkadandan gitmesini ve bir daha hi
dnmemesini istedi. VVagner dikkatsiz bir biimde Lola Montezin yansmasna
koymutu kendini. Bir kez bu hale geldikten sonra yapt her ey Bavyerallara o
korkun kadn hatrlatr olmutu ve bu konuda yapabilecei hibir ey yoktu.
Bu tr armlardan veba gibi kan. Yanstlm durumlarda yansmalar ve
size balanacak olan armlar zerinde ok az kontrolnz vardr ya da hi
yoktur ve kontrolnz dndaki her durum tehlikelidir. Bu kii ya da olayn olumlu
armlar olsa bile onlara ulaamazsnz, nk gemi bugnden daha iyi gibi

grnr. Eer insanlarn sizi gemiteki bir olay ya da kiiyle badatrdn farkederseniz kendinizi o andan kurtaracak ve yansmay paralayacak her eyi yapn.

375 -

YASA 45
DEMN GEREKL OLDUUNU
TLEYN AMA AN VE BYK
DEMLERDEN KAININ
HKM

Herkes soyut olarak deiimin gereini anlar, ancak gndelik dzeyde

insanlar alkanlklarna bal yaratklardr. ok fazla yenilik
travmatiktir ve isyana neden olur. Eer bir g konumunda yeniyseniz ya
da g taban oluturmaya alan bir yabancysanz ilerin eski yapl
ekillerine sayg duyduunuzu gsterin. Deiim gerekliyse gemiin
yumuak bir ekilde iyiletirilmesiymi gibi gsterin.
YASAYI NEMEK
1520 ylnn balarnda ngiltere kral VIII. Henry kars Catherine Aragondan
boanmaya karar verdi, nk kendisine bir erkek evlat veremiyordu, ayrca gen
ve ekici Anne Boleyne k olmutu. Papa
II.

Clement boanmaya karyd ve kral aforoz etmekle tehdit etti. Kraln en

gl bakan Kardinal VVolsey de boanmak iin bir neden gremiyordu; kral bylesine isteksizce desteklemesi konumuna ve ksa
srede de hayatna maloldu.

Henrynin kabinesindeki bir adam, Thomas Cromvvell, kraln yalnzca

boanma arzusunu desteklemekle kalmad, gerekletirmek iin bir de fikir att
ortaya: gemile balar tamamen koparmak. Romayla balar kopararak ve
kendini yeni kurulan ngiliz Kilisesinm ba yaparak Catherineden boanp
Annele evlenebilirdi. 1531 ylna kadar Henry bunu tek zm olarak grd.
CromweHi bu basit, ama harika fikri iin dllendirmek amacyla bir nalbantn
olu olan bu adam kraliyet meclis yesi yapt. 1534e kadar Cromvvell kraln
sekreteri oldu ve tahtn arkasndaki g olarak ngilterenin en gl adam haline

376 -

geldi. Ama Cromvvell iin Romayla balar koparmak kraln bedensel arzularnn
doyurulmasnn tesine geiyordu. Katolik Kilisesinin k ve varlnn kralla
hkmetin eline geiiyle ngilterede yeni bir Protestan dzen hayal ediyordu.
Ayn yl iinde ngilteredeki kiliselerin ve manastrlarn tam olarak incelenmesini
balatt. Ve ortaya ktna gre kiliselerin yzyllardr biriktirdii paralar onun
hayal ettiinden ok daha bykt; casuslar ve ajanlar artc rakamlarla ortaya
kyorlard.
Cromvvell

hilelerini

mantkl

gstermek

iin

ngiliz

manastrlarnn

yolsuzluuna, gc istismar etmelerine, hizmet etmeleri gereken insanlar

smrmelerine

dair

hikyeler

yayd

ortala.

Manastrlar

kapatmak

iin

parlamentonun desteini alarak mal varlklarn ele geirmeye ve birer birer

kapatmaya balad. Ayn zamanda reformlar dini trenlerle tantarak ve Katoliklie
bal kalanlar cezalandrarak Protestanl zorla kabul ettirmeye balad.
Neredeyse bir gecede ngiltere yeni bir resmi dine dnmt.
lkeyi bir terr dalgas kaplad. Baz insanlar reformlardan nce son derece
gl olan Katolik Kilisesinin uygulamalarndan dolay ac ekmiti, ama ou
ngilizin Katoliklikle ve rahatlatc geleneksel ayinleriyle gl balar vard.
Kiliselerin ykln, Meryem Ana ve azizlerin resimlerinin paralann, vitrayl
camlarn

krln

ve

kilisenin

hzinesine

el

konuunu

dehet

iinde

seyrediyorlard. Zor durumlarda imdatlarna yetien manastrlar olmaynca

yoksullar sokaklara dkldler. Dilenci snfnn says eski keilerin katlmyla
daha da artt. stne stlk Cromvvell bu dini reformlar iin yksek vergiler koydu.
1535 ylnda Kuzey ngilterede iddetli isyanlar Henryyi tahtndan indirmekle
tehdit etti. Ertesi yla kadar asileri bastrd, fakat Crom- vvellin reformlarnn
bedelini de demeye balad. Kraln kendisi bu
kadar ileri gitmeyi dnmemiti hi, yalnzca boanmak istemiti. Artk kraln
Cromvvellin yasaklad vaftiz ve dier trenleri iade ederek reformlar yavaa
geriye almaya balamasn seyretme sras Crom- vvelldeydi.
Gzden dmeye baladn sezen Cromvvell 1540da son bir zar atyla
Henrynin gzne yeniden girmeye karar verdi. Krala yeni bir e bulacakt.
Henrynin nc kars Jane Seymour birka yl nce lmt ve yeni gen bir
kralie aryordu. Onu bulan Cromvvell oldu: Alman prensesi ve Cromvvell iin en
nemlisi de bir Protestan olan Anne of Cleves. Cromvvellin grevlendirmesiyle
ressam Holbein, An- nein gururunu okayan bir tablo yapt; Henry tabloyu

377 -

grnce k olup onunla evlenmeyi kabul etti. Cromvvell yeniden kraln gzne
girmi gibiydi.
Bununla birlikte, ne yazk ki, Holbeinn tablosu son derece ideal- letirilmiti
ve kral prensesle tantnda hi memnun kalmad. Crom- vvelle kar fkesine
-nce kt tasarlanm reformlar, imdi de kendisine ekici olmayan Protestan bir
e bulduu iin- artk hkim olamyordu. O yln haziran aynda Cromvvell
tutukland, ar Protestan ve sapkn oluu yznden yarglanp Kuleye gnderildi.
Alt hafta sonra geni ve cokulu bir kalabaln nnde cellat kafasn kesti.
Yorum
Thomas Cromvvellin basit bir fikri vard: Kilisenin gcn ve zenginliini
datmak ve ngilterede Protestanlk iin temel hazrlamakt. Ve bunu acmaszca
ksa bir sre iinde yapacakt. Hzl reformlarnn ac ve kzgnla neden olacan
biliyordu, ama bu duygularn birka yl iinde yok olacan dnmt. Daha da
nemlisi, kendisini deiimle zdeletirerek yeni dzenin lideri olacak, kral
kendisine baml hale getirecekti. Ama bu stratejide bir sorun vard: masann kenarlarna ok sert vuran bir bilardo topu gibi onun reformlar da geri tepmi ve
kontroldan kmt.
Gl reformlar balatan bir adam ou kez herhangi bir memnuniyetsizliin
gnah keisi haline gelir. Ve sonunda reformlarna kar gsterilen tepkiler onu
tketir, nk deiim kendi iyilii iin bile olsa insanolu iin rahatszlk vericidir.
Dnya her zaman gvensizlikle dolu olduundan daha rahat klmak iin tandk
yzlere tutunur, alkanlklar ve gelenekler gelitiririz. Deiim ho olabilir, hatta
bazen soyut olarak arzu edilebilir, ama ok fazla deiim kayg yaratr, o da yzeyin altnda fokurdar ve sonunda patlar.
Asla

etrafnzdakilerin

muhafazakrlklarn

kmsemeyin.

Gl

ve

kemiklemitir. Yeni bir fikrin batan karan bysnn mantnz glgelemesine

izin vermeyin. nsanlarn dnyay sizin gibi grmelerini salayamayacanz gibi,
onlar ac dolu deiimlerle gelecee zorla sokamazsnz. syan edeceklerdir. Eer
reform gerekliyse ona kar tepki bekleyin; deiiklii gizlemenin ve zehiri
tatlandrmann yollarn bulun.
NOEL NEREDEN GELYOR Yeni yl kutlamak eski bir gelenektir. Romallar 17 ve 23 Aralk
tarihleri arasnda hasat tanrs Satrne adanan festivali, Saturnaliay kutlarlard. Yln en
keyifli festivali olurdu bu. Btn alma ve ticaret durur, caddeler kalabalk ve karnaval
atmosferiyle dolard. Kleler geici olarak serbest braklr ve evler defne dallaryla sslenirdi.

378 -

nsanlar birbirlerini ziyaret eder, hediyeler getirirlerdi.

sann doumundan ok uzun zaman nce Yahudiler sekiz gnlk Ik Festivalini [ayn
dnemde] kutlarlard. Ayrca Almanlarn da yalnzca yaz ortasnda deil, gnein yeniden
douunu kutladklar ve bereket tanrlar Wotanla Frejya, Donarla (Thor) Freyre sayglarn
sunduklar, kn en uzun gnnde de byk bir festival dzenlediklerini inanlrd. mparator
Konstantin (M.S. 306-337) Hristiyanl Romann imparatorluk dini olarak ilan ettikten sonra
bile, k ve bereket eleri Hristiyanlk ncesi k ortas kutlamalarnn nemli bir paras
olarak kald. 274 ylnda Roma imparatoru (M.S. 214-275) Aurelian resmi bir gne-tanr
Mithras klt oluturarak doumgn olan 25 aral milli tatil ilan etti. Ari k tanrs, Mithras
klt Persiadan Anadolu, Yunanistan, Roma ve Almanya topraklarnn yan ra ngiltereye
kadar yayld. ok sayda tapnak kalnts bu tanrnn, zellikle Romal lejyonlardan bereket,
bar ve zafer getiren olarak grd saygnn bykln gstermektedir. Bu yzden M. S.
354te Papa Liberiusun (352-366) bakanlnda Hristiyan kilisesinin Mithrasn
doumgnn seerek 25 aral Hazreti sann doumgn olarak ilan etmek zekice bir
hareketti.
Neue Zrcher Zeitung, Anne-Susanne Rischke, 25 Aralk 1983

YASAYA UYMAK
Mao Tse-tung 1920ierde gen bir komnistken inde Komnistlerin
zaferinin ne kadar dk bir olaslk olduunu btn arkadalarndan daha iyi
biliyordu. Saylarnn azl, askeri deneyim eksiklii ve kk silah cephaneleriyle,
inin youn kyl nfusunu kazanmadka Komnist Partinin baar umudu
yoktu. Ama inli kyllerden daha muhafazakr, gelenekleri daha kklemi
kimse var myd? Dnyann en eski uygarl ihtilal ne kadar iddetli olursa olsun
gcn asla yitirmeyecek bir tarihe sahipti. Konfysn fikirleri 1920lerde filozofun hayatta olduu altnc yzyldaki kadar canlyd. Mevcut sistemin basksna
ramen kyl kesim komnizmin bilinmezlii iin gemiin derine kk salm
deerlerinden vazgeer miydi?
Maonun grd ekliyle zm basit bir aldatmacadan ibaretti: ihtilali
gemiin rtleriyle gizle, insanlarn gzlerinde rahatlatc ve yasal grnmesini
sala. Maonun en sevdii kitaplardan biri, inli Ro- bin Hood ve haydut etesinin
yozlam monariyle mcadeleleri srasndaki kahramanlklarn anlatan ok
popler ortaa in roman Suyun Snryd. inde Mao zamannda aile balar
her trl badan stnd, nk Konfys baba ve en byk oulun
hiyerarisi salam bir ekilde yerinde duruyordu; ama Suyun Snr daha stn bir

379 -

deeri anlatyordu: haydut etelerinin iindeki dostluk balar, insanlar kandan te

balayan davann soyluluu. Romann mazlumu desteklemeye baylan inliler
zerindeki duygusal yanklar byk oldu. O halde Mao mcadelesini zulm gren
kyllerle kt imparator arasndaki ebedi atmaya benzeterek, devrimci
ordusunu Suyun Snrndaki haydut etesinin bir uzants olarak sunacakt tekrar
tekrar Gemiin komnist davay sarmalayp meru hale getirmesini saladkyller gemite kkleri olan bir grupla kendilerini rahat hisseder hatta
desteklerdi.
Parti iktidara geldikten sonra bile Mao partiyi gemile badatrmaya devam
etti. Kendini kitlelere inli Lenin olarak deil, sevilen Kralln yks adl tarihi
romanda gze arpan biimde ne kan nc yzylda yaam olan strateji
uzman modern Chuko Liang olarak sundu. Liang byk bir generalden ok daha
teydi; airdi, filozoftu ve ahlaki drstlk sembolyd. Bu yzden Mao kendisini
stratejiyi felsefeyle kartran ve yeni ahlak kurallarn anlatan Liang gibi airsava olarak sundu. inin sava devlet adam geleneinden gelen bir
kahraman gibi gsterdi kendini.
Ksa sre iinde Maonun konuma ve yazlarndaki her ey eski in tarihiyle
balantl hale geldi. rnein, nc yzylda lkeyi birletiren byk mparator
Chini hatrlatyordu. Chin, Konfysn almalarn yakm, in Seddini
salamlatrp tamamlam ve ine adn vermiti. Chin gibi Mao da lkeyi
birletirmi ve baskc gemie kar cesur reformlar yapmt. Chin geleneksel
olarak iktidar ksa sren iddetli bir diktatr olarak grlyordu; Maonun harika
stratejisi bu durumu tersine evirmek, Chini yeniden yorumlamak, ynetimini
bugnn inli halknn gznde makul gstermek ve Maonun kendisinin yaratt
yeni dzenin iddetini hakl gstermek iin onu kullanmakt.
1960 ylndaki baarsz Kltrel Devrimden sonra Maonun bir zamanlar en
iyi arkada olan Lin Piaonun en byk dman olduu Komnist Partide bir g
mcadelesi balad. Kendi felsefesiyle Lininki arasndaki fark kitlelere duyurmak
iin Mao bir kez daha gemii kulland; rakibini, onun srekli olarak alntlar yapt
Konfysn temsilcisi olarak sundu. Ve Konfys gemiin muhafazakrln
ifade ediyordu. te yandan Mao kendisini, Han-fei-tzunun yazlarnda rneklenen
ve Legalizm olarak bilinen antik felsefi hareketle badatrd. Legalistler,
Konfysn ahlaki kurallarn kmsyorlard; yeni bir dzen yaratmak iin
iddetin gereine inanyorlard. Gce tapyorlard. Mao mcadelede kendisine
arlk kazandrmak amacyla, genleri eski kuaa kar lgnca bir isyana

380 -

srklemek iin Kontysln konularn Legalizme kar kullanarak

Konfys aleyhinde lke apnda bir propaganda balatt. Bu grkemli ierik
olduka sradan bir g mcadelesini kuatt; Mao bir kez daha kitlelerin desteini
ve rakiplerine kar zafer kazand.
Yorum
Kimse gemie kar inlilerden daha derin balarla bal deildir. Reformun
nndeki bu byk engelin karsnda Maonun stratejisi ok basitti: Gemie
kar mcadele etmek yerine bunu kendi lehine evirdi, radikal Komnistleri in
tarihindeki romantik kiilerle badatrd. Krallk Sava hikyesini Birleik
Devletler, Sovyetler Birlii ve in arasndaki mcadeleye gre kurgulayarak
kendine Chuko Liang roln verdi. inlilerin hayran olacak bir baba figr
olmadan yapamadklarn anlayarak imparatorlarn yapt gibi kitlelerin kltvri
hayranln ho karlad. leriye Doru Byk Admla korkun bir hata yaptktan
sonra (modernlemeyi lkeye zorla sokmaya alp kt bir ekilde baarsz
olmutu) bu hatay bir daha tekrarlamad. O andan itibaren kkten deiimler
gemiin rahat giysileriyle rtlmeliydi.
Alnacak ders basittir: Gemi gldr. Daha nce olanlar daha byk
grnr; alkanlk ve tarih her eyleme bir arlk kazandrr. Bunu kendi lehinize
kullann. Tandk olan yktnzda bir boluk yaratrsnz; insanlar bu boluu
doldurmak iin hcum edecek olan kargaadan korkarlar. Ne pahasna olursa
olsun byle bir korku yaratmaktan kanmalsnz. Ne kadar uzak olursa olsun
rahatlatc ve tandk bir varlk yaratmak iin gemiten arlk ve meruluk dn
aln. Bylesi eylemlerinize romantik armlar kazandracak, mevcudiyetinize
katkda bulunacak ve giriimde bulunduunuz deiimin yapsn gizleyecektir.
Yeni bir dzeni balatmak ve srdrmekten daha zor olan, baar ans daha dk ve idare
etmesi daha tehlikeli olan bir ey yoktur, Niccolo Machiavelli, 1469-1527

GCN ANAHTARLARI
nsan psikolojisi birok ikilii iinde barndrr. Bunlardan biri, insanlarn
deiimin gerektiini anlamalarna, kurumlar ve bireyler iin arasra yenilenmenin
ne kadar nemli olduunu bilmelerine ramen kendilerini kiisel olarak etkileyen
deiimler karsnda rahatsz olmalardr. Deiimin gerektiini bilirler ve yenilik
can skntsndan kurtulmalarn salar, fakat derinlerde bir yerde gemie

381 -

tutunurlar. Soyutta deiirler veya yzeysel bir deiimi arzularlar, ama zdeki
alkanlklarn bozan bir deiim onlar derinden rahatsz eder.
Hibir devrim ona kar gl bir tepki olmadan gereklemez, nk uzun
vadede yaratt boluk bu tr boluklar bilinsiz olarak lm ve kargaayla
badatran insan iin ok rahatsz edicidir. Deiim ve yenilenme frsat insanlar
devrim tarafna doru eker, ancak cokular bir kez yok oldu mu, ki bu olacaktr,
kesin bir bolukla kalrlar. Gemie zlem duyarak gizlice geri dnmek iin ak bir
kap brakrlar.
Machiavelliye gre, deiiklik vaaz eden ve getiren bir peygamber silaha
sarlarak hayatta kalabilir. Kitleler kanlmaz bir ekilde gemie zlem duyarken
g kullanmaya hazrlkl olmaldr. Ama silahl bir peygamber eer derhal eskilerin
yerini alacak yeni bir deerler grubu ve trenleri yaratmaz ve deiimden
korkanlarn kayglarn yattrmazsa uzun mrl olmaz. Bir tr dolandrclk
oyunu oynamak daha kolay ve daha kanszdr. stediiniz kadar deiim
konusunda vaaz verin, hatta reformlarnz gerekletirin, ama eski olaylarn ve
geleneklerin rahatlatc grnmn verin onlara.
inli imparator Wang Mang insanlarn dzen iin yanp tututuklar, ki bu
dzen Konfys tarafndan temsil edilmiti kendilerine, byk bir tarihi kargaa
dneminde ortaya kmt. Bununla birlikte, iki yzyl kadar nce mparator Chin,
Konfysn yazlarn yaktrmt. Birka yl sonra baz metinlerin mucizevi bir
ekilde kurtulduuna, bir alimin evinde sakl olduuna dair bir sylenti yayld
ortala. Bu metinler gerek olamazd, ama VVanga istedii frsat salad. nce
onlara el koydu, sonra yazclarnn lkeye kabul ettirmek istedii deiimi
destekleyecek blmleri aralara sktrmalarn salad. Metinleri dattktan sonra
Konfys, VVangn reformlarn onaylam gibi grnd ve insanlar kendilerini
daha rahat hissettiler ve reformlar daha kolay bir ekilde kabul ettiler.
unu anlamalsnz: Gemiin l ve gmlm olduu gerei size onu
yeniden yorumlama zgrln verir. Davanz desteklemek iin olgularda ufak
tefek deiiklikler yapn. Gemi iine sizin satrlarnz ekleyebileceiniz bir
metindir.
Eski bir unvan kullanmak veya bir grubun saysn ayn tutmak gibi basit bir
hareket sizi gemie balayacak ve sizi tarihin yetkisiyle destekleyecektir.
Machiavellinin kendisinin gzlemledii zere Romallar bu hileyi monariyi
cumhuriyete evirdiklerinde kullandlar. Kraln yerine iki devlet bakan getirmi

382 -

olabilirler, ama krala on iki subay hizmet ettii iin bakanlara hizmet etmek zere
ayn sayy korudular. Kral ylda bir kez halk heyecanlandran byk bir gsteriyle
bir kurban treni sergilerdi; cumhuriyet bu uygulamay da korudu, yalnzca "Kraln
Kurban" adn verdikleri zel bir trene dntrdler. Bu ve benzeri jestler halk
tatmin etti ve monarinin geri dnmesi iin barp armalarna engel oldu.
Deiimi gizlemedeki bir baka strateji, grltl ve halka ak olarak
gemiin deerlerine destek gsterilerinin sergilenmesidir. Gelenekler konusunda
ar tutucu grnn, geleneklere ne kadar aykr olduunuzu ok az kii
farkedecektir.
Rnesans Floransasnn yzyllk yandaki bir cumhuriyeti vard ve
geleneklerini bozan herkesten pheleniyordu. Cosimo de Medici cumhuriyetin
cokulu bir taraftar gibi grnrken gerekte lkeyi varlkl ailesinin kontrol altna
almak iin alyordu. Mediciler eklen

383 -

'

cumhuriyet
Gelenein

grntsn

bekisiymi

gibi

koruyorlard;
grnrken

zde

ise

sessizce

gszletiriyorlard.
radikal

bir

deiimi

gerekletirdiler.
Bilim kendini tutuculuktan ve alkanln mantkszlndan korur grnen bir
gerei aradn iddia eder. Bu, yenilik kltrdr. Fakat Charles Darvvin evrim
fikirlerini yaynladnda dini otoritelerden ok dier bilim adamlarndan itiraz geldi.
Kuramlar ok fazla nyargya meydan okuyordu. Baklk sistemi konusundaki
radikal yenilikleriyle Jonas Saik da ayn duvara arpmt, tpk fizii tamamen
deitiren Max Planck gibi. Planck daha sonra kar karya kald bilimsel itirazlar yazd. "Yeni bilimsel gerek rakiplerini ikna ederek ve grmelerini
salayarak zafer kazanmyor, daha ok, rakipler sonunda lyor ve yeni kuak
tandk olduu bir eyle byyor."
Doutan gelen bu tutuculua cevap saray mensubunun oyununu
oynamaktr. Bilimsel kariyerinin balangcnda Galileo bunu yapt; daha sonra
daha yzlemeci hale geldi ve bunun bedelini dedi. Bu yzden gelenee szde
destek verin. Devriminizde gemie dayanr gibi gsterilebilecek eleri
tanmlayn. Doru eyleri syleyin, uyum gsterisi yapn ve bu arada
kuramlarnzn radikal almay yapmalarn salayn. Grntlerle oynayn ve
gemi protokole sayg duyun. Bu her alan iin geerlidir, bilim bir istisna deildir.
Son olarak, gl insanlar dnemin ruhuna dikkat ederler. Eer reformlar o
dnemin ok tesindeyse ok az kii anlayacaktr. Bu nedenle kayg douracak ve
yanl yorumlanacaklardr. Yaptnz deiimler olduundan daha az yeniliki gibi
grnmelidir. ngiltere sonunda CromvveHin arzulad gibi Protestan bir lke
haline geldi, ama kademeli evrim yzyldan uzun srd.
Dnemin havasn izleyin. Eer frtnal bir dnemde alyorsanz gemie,
rahatla, gelenee ve geleneksel trenlere dn vaazlar vererek g
kazanabilirsiniz. te yandan durgunluk dnemlerinde reform ve devrim kartnz
oynayn, ama kkrttnz eylere kar uyank olun. Devrimi bitirenler ender
olarak balatanlardr. Grnlerle oynayarak ve yeniliklerinizi gemi zerine
ina ederek, karlaacanz kanlmaz tepkilerden nce davranmadnz
takdirde bu tehlikeli oyunda baarl olamazsnz.

384 -

maj: Kedi. Alkanlk yarat, tamdk olann scaklna baylr.

Allm hareketlerini bozup alann kartrrsanz kontrol edilemez ve

psikotik hal alr. Alt hareketlerini destekleyerek yattrn. Eer
deiim gerekliyse kediyi gemiin kokusunu canl tutarak aldatn;
tand nesneleri stratejik yerlere koyun.
Otorite: Bir devletin hkmetinde reform yapmay arzulayan ya da
bunun iin giriimde bulunan ve bunun kabul edilmesini dileyen kii en
azndan eski ekillere benzerlii korumaldr; bylelikle kurumlar
eskisinden tamamen farkl olsa da insanlara bir deiiklik olmam gibi
grnr. nsanlarn byk ounluu sanki gerekmi gibi grnten
tatmin olurlar (Niccolo Machiavelli, 1469-1527).
Gemi uygun grdnz ekilde kullanlacak bir cesettir. Eer gemite
olanlar sert ve ac vericiyse kendinizi gemile badatrmanz zkyma yneliktir.
Napoleon iktidara geldiinde Fransz htilali herkesin zihninde yeniydi. Eer ina
ettii saray XVI. Louis ve Marie- Antoinetteinkiyle bir benzerlik tasayd saray
mensuplar btn zamanlarn kelleleri iin endielenerek geirirlerdi. Napoleon
bunun yerine akl bandaln ve gsteri yapmadn gsteren bir saray kurdu.
alma ve askeri erdemlere deer verdii bir adamn sarayyd bu. Bu yeni ekil
uygun ve gven vericiydi.
Baka bir deyile, zamana dikkat edin. Ama unu anlayn: Gemiten byk
bir farkllk yaratrsanz ne pahasna olursa olsun boluk grntsnden kann,
yoksa korku yaratrsnz. irkin bir yakn tarih bile bolua tercih edilir. Bu boluu
hemen yeni geleneksel trenler ve ekillerle doldurun. Bunlar insanlar yattrarak
ve tandk hale gelerek kitleler arasndaki konumunuzu gvence altna alacaktr.

Son olarak sylemeliyiz ki, sanat, moda ve teknoloji, gcn gemiten bir
kopu yaratmaktan ve gelimi grnmekten geldii alanlar gibi grnrler.
Gerekten byle bir strateji byk g getirebilir fakat birok tehlikesi de vardr.
Yeniliklerinizin bir bakas tarafndan almas kanlmazdr. ok az kontrolnz
vardr, daha gen ve canl birisi aniden yeni bir yne girer ve sizin dn cesurca
yaptnz yeniliin bugn tatsz ve skc grnmesine neden olur. Sonsuza dek
birbirine yetimece oynarsnz; gcnz nemsiz ve ksa mrldr. Gcnz
daha salam bir eyin zerine ina etmeyi istersiniz. Gemii kullanmak,
geleneklerde ufak tefek deiiklikler yapmak, altst etmek iin gelenek
greneklerle oynamak yaratmnza geici bir cazibeden fazlasn katacaktr. Ba
dndrc deiiklik sreleri, gemie zlemin kanlmaz olarak geri dnecei
gereini gizleyecektir. Sonu olarak, gemii kendi amalarnz iin kullanmak
onu tamamen kesip atmaktan -bo ve kendini ykmaya ynelik bir harekettir budaha fazla g kazandracaktr size.

YASA 46

ASLA OK MKEMMEL GRNMEYN

HKM

Bakalarndan daha iyi grnmek her zaman tehlikelidir, ama en

tehlikelisi hibir hatas ya da zayfl yokmu gibi grnmektir.
Kskanlk sessiz dmanlar yaratr. Kskanl azaltmak, daha insani ve
yaklalabilir grnmek iin, arasm hata yapmak ve zararsz kusurlar
kabul etmek akllcadr. Yalnzca tanrlar ve ller cezasn ekmeden
mkemmel grnebilirler.

YASAYI NEMEK
Joe Orton her ikisinin de oyunculuk rencisi olarak 1953te kayt olduklar
Londra Dramatik Sanatlar Kraliyet Akademisinde Kenneth Hallivveirie tant. Ksa

386 -

srede sevgili oldular ve ayn eve tandlar. O srada yirmi be yanda olan
Hallivvell, Ortondan yedi ya bykt ve daha kendine gvenli grnyordu; ama
ikisi de aktr olarak fazla yetenekli deildi; mezun olduktan sonra Londradaki
rutubetli bir apartman dairesine yerletiler ve oyunculuktan vazgeip yazar olarak
birlikte almaya karar verdiler. Hallivvellin ald miras ikisinin de birka yl
almadan yaamasna yetiyordu ve balangta yazdklar hikyelerin ve
romanlarn ardndaki itici g de oydu; o Ortona sylyor, Orton metinleri yazyor,
arasra kendi fikirlerini veya satrlarn ekliyordu. lk abalar yaynevlerinden biraz
ilgi grd, ama sonra bu ilgi snd. Vaat ettikleri umut bir yere gtrmyordu.
Sonunda paralar bitti ve ift i aramak zorunda kald. Birlikte a. lmalar
daha az cokulu ve daha enderdi artk. Gelecek karanlk grnyordu.
1957de Orton kendi bana yazmaya balad, ama sevgililer be yl sonra
dzinelerce ktphane kitabn tahrif etme yznden alt aylna hapse girene
kadar yazar kiiliini bulamad (belki bu rastlant deildi: O ve Hallivvell dokuz
yldr ilk kez ayrlmlard). Hapisten ngiliz sosyetesi iin duyduu kmsemeyi
fars eklinde tiyatro oyunlaryla ifade etmeye kararl olarak kt. O ve Hallivvell
tekrar ayn eve tandlar, ama bu kez roller deimiti. Orton yazarken fikir
sunmak ve yorumlarda bulunmak Hallivvelle dmt.
1964te Joe Orton Bay Sloane Elendirmek adl oyununu tamamlad. Oyun
Londra VVest Endde oynad ve harika eletiriler ald. Birdenbire muhteem bir
yazar kmt ortaya. Artk baar ba dndrc bir hzla birbiri ardna geliyordu.
Orton 1966da Ganimet adl oyunuyla byk bir baar salad ve giderek
tutulmaya, ksa srede her yerden i yamaya balad. Ortonun, kendilerine bir
film senaryosu yazmas iin cmert bir deme yapan Beatles dahildi bunlara. Her
ey yukary iaret ediyordu, Ortonun, Kenneth Hallivvelle olan ilikisi dnda her
ey. ift hl birlikte yayorlard, ama Orton baarl olduka Hallivvell bozulmaya
balamt. Sevgilisinin dikkatin oda oluunu izlerken bir oyun yazarnn bir tr
asistan haline gelmenin verdii aalk duygusunu yayordu. 1950lerde
parasyla Ortonu desteklemiti, imdi Orton onu destekliyordu. Bir partide veya
arkadalar arasnda insanlar doal olarak Ortona yneliyorlard, ekiciydi ve ruh
hali neredeyse her zaman canlyd. Yakkl Ortonun aksine Hallivvell kel ve
sakard, savunmac oluu insanlarn ondan uzak durmasna neden oluyordu.
Ortonun baarsyla iftin ilikisi gittike daha da ktledi. Halli- vvellin ruh
hali birlikte yaamalarn olanaksz klyordu. Orton ondan ayrlmay istediini
sylemi ve ok sayda baka iliki yaamt,
- 387 - ama sonunda hep eski dostuna ve

1
sevgilisine dnmt. Hallivvelle bir ressam olarak kariyerine balamasna
yardmc olmaya alt, hatta
almalarn sergilemesi iin bir galeri bile ayarlad, fakat sergi bir fiyaskoydu ve bu yalnzca Hallivvellin aalk duygusunu arttrmaya yaramt.
1967 yl Mays aynda ift birlikte ksa bir tatil iin Tangier, Fasa gittiler. Yolculuk
srasnda

Orton

gnlne

unlar

yazmt:

"Oturup

ne

kadar

mutlu

olduumuzdan konuuyoruz. Ve kukusuz uzun sremeyeceinden. Bedelini

demek zorundaydk. Belki de ok fazla mutlu olduumuz iin uzak bir felaketten
etkilenecektik. Gen, iyi grnl, salkl, nl, nispeten zengin ve mutlu olmak
kesinlikle doaya aykr."
Haliivvell

dta

Orton

kadar

mutlu

grnyordu.

teyse

hiddetten

kpryordu. Ve iki ay sonra 10 Austos 1967de Kenneth Haliivvell, Ortonun

Uan Grd (kukusuz bayaptyd) adl eserine son dzeltmeleri yapmasna
yardm ettikten sonra sabah erkenden bana ekile arka arkaya darbe indirerek
Joe Ortonu ldrd. Sonra yirmi bir tane uyku ilac iip intihar ederken geride
yle bir not brakt: "Ortonun gnln okursanz her ey anlalr."
AGZL ADAMLA KISKAN ADAMIN HKYES Agzl adamla
kskan adam bir kralla karlar. Kral onlara, "kinizden biri benden bir ey
isteyebilir ve ona verebilirim, ama ayn eyden dierinize iki kat vermek kaydyla,"
der. Kskan adam kendisinin aldndan iki kat fazla alaca iin arkadan kskanp
ilk seen olmak istemez ve agzl adam da ilk seen olmak istemez, nk sahip
olunacak ne varsa kendisinin olsun istiyordu. Sonunda
agzl olan adam kskan adam ilk seimi yapmas iin zorlar.
Bylece kskan adam kraldan bir gzn karmasn ister.
Yahudi Kssalar, Yedi lmcl Gnah, Solomon Schimmel, 1992
Yor u m

388 -

Kenneth Haliivvell ktye gidiini akl hastal olarak gstermeye almt, ama
Joe Ortonun gnlnn ona aklad ey gerekti: Hastalnn zndeki ey
kskanlkt, saf ve basit kskanlk. Halli- vvellin gizlice okuduu gnlkler iftin e
dzeyde altklar gnlerini ve tannma mcadelelerini anlatyordu. Orton
baary yakaladktansonra gnlkler HalHvvellin iine kapanp srekli bir eyler
dnmesini, partilerde yapt kaba yorumlarn, artan aalk duygusunu anlatr
olmutu. Orton btn bunlar knamann eiindeki bir kmsemeyle yazmt.
Gnlkler HallivveNin, Ortonun baarsna kar duyduu huysuzluu ak
hale getirmiti. Sonunda onu tatmin edecek tek ey Ortonun kendi bana
baarszla uramasyd, belki baarsz bir oyun olabilirdi, bylece gemite
yaptklar gibi baarszlklarn birbirleriyle paylarlard. Tersi gerekletiinde
-Orton daha baarl ve popler olduka- Hallivvell ikisini tekrar eit hale getirecek
eyi yapt. lmle eitledi ikisini. Ortonun lmyle neredeyse arkada kadar
nl oldu, lmnden sonra tabii.
Joe Orton sevgilisinin ktye gidiini yalnzca ksmen anlayabilmiti.
Hallivvelle resim sanatnda bir kariyer edinmesi iin yardm etmesi neler
hissettiini gstermiti: yardmseverlik ve sululuk duygusu. Kendi baarsn
kmseyebilir, baz hatalar yapabilir, Hallivvellin kskanln giderebilir ya da
sorunun asln farkettikten sonra Halli- vvellden bir ylandan kaar gibi, ki
gerekten kskanlk ylanyd - kaabilirdi. Kskanlk birisini yiyip bitirirken
yaptnz her ey yalnzca kskanln bymesine ve gnden gne daha da
gelimesine neden olur. Sonunda saldracaktr.
Bir hayran kendini vererek mutlu olamayacan dndnden hayran olduu eyleri
kskanmay seer. Bu nedenle baka bir dil konuur, gerekten hayran olduu eyi aptal,
tatsz ve acayip olarak adlandrr. Hayranlk kendini mutlulukla vermek, kskanlksa kendini
mutsuzca kabul ettirmektir.
Soren Kierkegaard, 1813-1855
Yalnzca kk bir aznlk hayat oyununda baarl olabilir ve bu aznlk
kanlmaz olarak kskanlk yaratr evrelerinde. Baar sizi bulduunda en fazla
korkmanz gereken insanlar kendi evrenizdekiler- dir, arkada braktnz
arkadalar ve tandklar. Aalk duygusu onlar yiyip bitirir; baarnz
dnmeleri yalnzca onlarn duraanlk duygularn arttrr. Filozof Kierkegaardn
"mutsuz hayranlk" adn verdii kskanlk kontrol ele geirir. Grmeyebilirsiniz,
ama bir gn hissedersiniz; eer kskanl giderme stratejilerini, tanrsal

- 389 -

baarlardan biraz feragat etmeyi renirseniz bu durum deiir. Ya grkeminizi

arasra brakn, bilerek bir kusur, zayflk veya kayg ortaya koyun ya da baarnz
ansa balayn; veya yalnzca yeni arkadalar edinin. Kskanln gcn asla
kmsemeyin.
nsann yetenek ve becerilerini gizlemesi byk bir yetenek ve beceri
ister.
La Rochefoucauld, 1613-1680

YASAYA UYMAK
Floransann zenginlik ve refahn borlu olduu tccar snf ve esnaf birlii,
kendilerini soylularn basksndan koruyan bir cumhuriyet kurmulard. st dzey
mevkiler birka aydan fazla tutulamad iin kimse uzun sreli bir hkimiyete
sahip olamyordu ve bu politik gruplarn srekli olarak kontrol iin mcadele
etmeleri anlamna gelse de sistem zorba hkmdarlar ve darkafal diktatrleri
darda tutuyordu. Medici ailesi ok fazla dikkat ekmeden bu sistem iinde birka
yzyl boyunca yaamt. Eczaclar olarak mtevaz kklere sahiplerdi ve tipik
orta snf vatandalarydlar. Giovanni de Medicinin bankaclktan orta karar bir
servet kazand on drdnc yzyln sonlarna kadar hesaba katlacak bir g
olarak ortaya kmamlard.
Giovanninin lm zerine olu Cosimo aile iini devrald ve bu konudaki
yeteneini hemen gsterdi. letme onun kontrol altnda geliti ve Mediciler
Avrupadaki en gze arpan bankac ailelerden biri olarak ortaya ktlar. Ama
Floransada bir rakipleri vard. ehrin cumhuriyeti sistemine ramen bir aile,
Albizziler, hkmetin kontroln tekeline almay baarm, nemli makamlar
kendi adamlaryla doldurmalarna izin veren dostlar edinmilerdi. Cosimo bununla
savamad, hatta Albizzilere st kapal destek bile verdi. Ayn zamanda
Albizziler gleriyle caka satarken Cosimo arka planda kald.
Bununla birlikte, sonunda Medici serveti aldrmazlk edilemeyecek kadar
byd ve bu aileden gz korkan Albizziler 1433te hkmetteki kollarn
kullanarak cumhuriyeti devirme komplolar kurma sulamasyla Cosimoyu
tutuklattlar. Albizzi grubundan bazlar Cosi- monun idamn istiyordu, dierleri
bunun i savaa neden olacandan korkuyordu. Sonunda onu Floransadan
srgn ettiler. Cosimo bu cezaya kar koymad; sessizce ehri terketti. Bazen

390 -

uygun zaman beklemenin ve fazla dikkat ekmemenin daha iyi olduunu

biliyordu.
Sonraki yl iinde Albizzilerin diktatrlk kurmakta olduklarna dair korku
uyanmaya balad. Bu arada zenginliini lehine kullanan Cosimo srgnden bile
Fransadaki olaylar zerinde etkisini kullanyordu. ehirde bir i sava kt ve
1434 yl Eyll aynda Albizziler iktidardan drlerek srgne gnderildiler.
Cosimo hemen Floransaya dnd, konumunu onard. Ama bu kez hassas bir
durumla kar karya kaldn farketti. Eer Albizziler gibi hrsl grnrse
sonunda iini tehdit eden itirazlara ve kskanla neden olurdu. te yandan eer
kenarda oturursa Albizziler gibi baka bir grubun ykselmesine ve baarlar
yznden Medicileri cezalandrmasna neden olurdu.
Cosimo sorunu iki ekilde zd: Anahtar konumundaki vatandalarn
nfuzunu satn almak iin gizlice zenginliini kulland ve onunla olan balantlarn
gizlemek iin orta snf arasndan dikkatlice seilen btn mttefiklerini yksek
hkmet makamlarna getirdi. Onun artan bu politik nfuzundan ikyet edenler
vergi yoluyla ba emeye zorland veya mallar Cosimonun banker mttefikleri
tarafndan ellerinden alnd. Cumhuriyet yalnzca ismen kalmt. Dizginler
Cosimodayd.
Kontrol ele geirmek iin gizlice alrken halkn nndeki Cosimo baka
bir tablo iziyordu. Floransa sokaklarnda dolarken mtevaz bir ekilde giyiniyor,
kendisine yalnzca bir uak yardm ediyordu; yallar ve yksek makamda alan
memurlarla karlanca hrmet- kr bir ekilde selam veriyordu. At yerine katra
biniyordu. Floran- sann dilerini otuz yldan uzun bir sredir kontrol etmesine
ramen halk iin nem tayan hibir konuda alenen konumuyordu.Yardm

- 391 -

derneklerine para balyor ve Floransann tccar snfyla olan balarn

srdryordu. Floransallarn ehirden duyduklar gururu besleyen her trl
kamusal binay paraca destekliyordu. Fiesole yaknnda kendisi ve ailesi iin bir
saray ina ettirirken Brunelleschinin izdii atafatl tasarlar geri evirip mtevaz
Floransa kkenli Michelozzo tarafndan izilen sade yaplar seti. Saray
Cosimonun stratejisinin sembolyd: dta sadelik, ite zarafet ve gzalc bolluk.
Cosimo otuz yllk idareden sonra 1464 ylnda ld. Floransal vatandalar ona
byk bir mezar ina etmek ve grkemli bir cenaze treni yapmak istiyorlard, ama o
lm yatanda "herhangi bir aaa veya gsteri olmadan" gmlmek istedi. Altm
yl kadar sonra Machi- avelli, Cosimonun btn prensler iinde en aklls olduunu
belirtti: "nk her saat ba grnen olaand eylerin bilinli olarak yaplan ve
hileyle rtlen eylerden nasl daha fazla kskanldn biliyordu."
ENVY, AGLAUROSA KENCE EDER Tanra Minerva, Envynin
(Haset) evine gider, karanlk ve iren amurlu eve. Ev vadilerin derinliklerinde
gizlenmitir, gne asla iine girmez, hi rzgr esmez; dondurucu souun iine
iledii, hi atein yanmad, koyu karanla sarl kasvetli bir ev... Minerva evin
nnde durur... mzrann ucuyla kaplara dokunur ve kaplar iddetle alp Envyi
ortaya karr. Envy ktln besledii ylan etinden oluan yemeini yemektedir.
Bunu gren Minerva gzlerini karr. Ama dieri yerden kalkar, yar yenmi cesetleri
brakr ve srklenen admlarla dar kar. Muhteem gzelliiyle parlak zrhnn
iindeki kralieyi grnce inler...
Envynin yz hastalk derecesinde beyazdr, btn vcudu zayf ve ypranmtr; korkun
derecede adr, dileri renkli ve rmtr, yeil renkli zehirli gslerinden ve dilinden zehir
akmaktadr.
Yalnzca ac ekenin grn onu glmsetebilir. Uykunun rahatln hi bilmez, fakat kayg
ve korkuyla srekli uyanktr, insanlarn iyi ansna zntyle bakar ve bu grntyle gitgide
zayflar. Bakalarn kemirerek ve kemirilerek kendi acsnn kayna kendisidir. Minerva
tiksintisine ramen onunla ksaca konuur. "Zehrini Cecropun kzlarndan birine akt, ad
Aglauros. Senden istediim bu." Baka bir sz etmeden mzrayla yere vurup yeryznden
ayrlr, ge doru uar. Dieri gznn ucuyla tanrann gzden kayboluunu izler,
Minervann plan baarl olaca iin fkelidir. Sonra dikenli allarn sarmalad eyalarn alr,
koyu renk elbiselerini giyer ve yola kar. Nereye gitse iekli alanlar iner, imenleri soldurur,
aalarn tepelerini kurutur, nefesiyle insanlar, evlerini ve ehirlerini lekeler, t ki sonunda zek
ve zenginlik, huzur ve refah evine varana dek. Gzya iin bir neden gremeyince kendini
alamamak iin zor tutar.

392 -

Cecropun kznn odasna girince Minervann emrini yerine getirir. Kzn gsne ktlk dolu
elini dedirir, kalbini sivri dikenlerle doldurur, siyah ve kt zehirini kemiklerine yayar, zehirini
kalbine aktr. Skntsnn nedeninin ok uzakta olmamas iin Aglaurosun gzlerinin nne bir
hayal serer: kz kardeinin ansl evliliinin [tanr Merkrle] ve yakkl tanrnn hayalini... ve
hepsinin grkemini abartr. Bylece Aglauros bu tr dncelerle ac eker ve saklad kskan
fke kalbini yer. Gece gndz i eker, devaml berbat haldedir ve buz parasnn gnete eriyip
gitmesi gibi o da ar ar kmektedir. Kz kardeinin ans ve iyi talihi dncesiyle iinde
yanan ate alev almayan otlarn yaklmas gibidir, ama yine de atele
yok olurlar.
Bakalam, Ovid, 43 M.. -18 M.S.
Yor u m
Cosimonun yakn arkada, kitap Vespasiano da Bisticci onun hakknda bir
keresinde, "Ne zaman bir eyi baarmak istese kskanlktan olabildiince kamak
iin inisiyatifin kendisinde deil, bakalarnda olduunu gstererek baaryordu
bunu," demiti. Cosimonun en sevdii ifadelerden biri uydu: "Kskanlk
sulanmamas gereken bir tohumdur." Kskanln demokratik bir evrede sahip
olduu gc anlayan Cosimo byklk grntsnden kand. Bu, bykln
bastrlmas gerektii veya yalnzca vasatlarn hayatta kalaca anlamna gelmez;
yalnzca grnt oyununun oynanmas gerekir. Kitlelerin sinsi kskanl olduka
kolay bir ekilde giderilebilir: Tarz ve deerler bakmndan onlardan biri gibi grnn.
Altnzdakilere ittifak yapn ve ihtiyacnz olduunda desteklerini kazanmak iin onlar
g konumlarna ykseltin. Asla zenginliinizle gsteri yapmayn ve hangi dereceye
kadar nfuz saladnz dikkatle saklayn. Dierlerinin fikrini kabul ettiiniz
grntsn yaratn. Cosimo de Medici bu oyunu mkemmel oynamt. Kimse
gcnn bykln lemezdi, mtevaz d grn gerei saklyordu.
Sizi dierlerinin stne karan niteliklerle gsteri yaparak hayranlk
kazandnz dnecek kadar aptal olmayn. Dierlerinin aa konumlarnn
farkna varmalarn salayarak yalnzca "mutsuz hayranlk" veya kskanlk
dourursunuz. Bu kskanlk onlar yer bitirir ve sizin gremediiniz ekillerde
kuyunuzu kazarlar. Aptallar zaferleriyle gsteri yaparak kskanlk tanrlarna
meydan okur. G tanrs dierleri zerinde stnlk grntsnn gereklii
yannda ne kadar nemsiz olduunu bilir.
Ruhun btn bozukluklar iinde kskanlk kimsenin itiraf edemedii
bir tanesidir.
Plutarch, M.S. 46-120

- 393 -

GCN ANAHTARLARI
nsanolu aalk duygularyla baa kmada zorlanr. stn bir baar,
yetenek veya gcn karsnda ou kez rahatsz ve huzursuz oluruz; bunun nedeni
ounlukla iirilmi bir kendilik duygumuzun olmasdr ve bizi aan insanlarla
karlatmzda aslnda vasat olduumuz ya da en azndan dndmz kadar
parlak olmadmz ak hale gelir. Benlik imajmzdaki bu bozulma irkin duygulara
yol amakszn uzun sre kalamaz. Balangta kskanlk duyarz. stn olan
kiinin yetenei veya becerisine sahip olsak mutlu olurduk. Ama kskanlk bizi ne
rahatlk, ne de eitlie yaklatrr. Sosyal olarak kabul grmedii iin bu duyguyu
kabul de edemeyiz, kskanlk hissetmek aalk duygusu hissetmeyi kabul
etmektir. Yakn arkadalarmza gizli, gerekletirilmemi arzularmz itiraf edebiliriz
ama kskanlk duygumuzu asla aklamayz. Bylece yeraltna gider. Birok
ekillerde gizleriz, bunu bize hissettiren kiiyi ktlemek gibi. Benden zeki olabilir,
ama ahlak ya da vicdan yok, deriz. Ya da daha fazla gc olabilir, ama bunun
nedeni sahtekrlk yapmasdr. Eer ona kara almazsak belki ar derecede veriz
onu, bu da kskanln girdii klklardan biridir.
Kskan biri bu srrn ehvetli bir gnahkr kadar dikkatle saklar; kendini maskelemek ve
gizlemek iin sonsuz hile ve oyun mucidi haline gelir. Bu nedenle bakalarnn iini yiyip bitiren
stnlklerini sanki grmemi, duymam, hi farknda deilmi gibi bilmezden gelebilir. O usta
bir taklitidir. te yandan btn gcyle ibirlii yapmaya alr ve bu nedenle herhangi bir
ortamda herhangi bir stnln ortaya kmasna engel olur. Eer yine de bir stnlk ortaya
karsa onu belirsizlik, ar eletiri, alayclk ve iftirayla kaplar, tpk bir kurbaann deliinden
zehir fkrtmas gibi. Buna karlk ayn tr etkinlikler iin srekli olarak nemsiz, vasat, hatta
alt dzeyde olan insanlar ykseltir.
Arthur Schopenhauer, 1788-1860
Kt, ykc kskanlk duygusuyla baa kmada birka strateji vardr. Birincisi,
sizi bir ekilde geecek insanlar olduu ve sizin onlar kskanabileceiniz gereini
kabul etmek. Ama bu duygunun kendinizi onlarla eit hale getirmek veya amak iin
itici g oluturmasn salayn. Kskanl ie evirirseniz ruhunuzu zehirler; da
dndrn, sizi ykseklere ulatrsn.
kincisi, unu anlamalsnz ki, siz g kazanrken altnzdakiler sizi kskanyor.
Bunu gstermeyebilirler, ama bu kanlmazdr. Saf bir ekilde size gsterdikleri
yz kabul etmeyin; eletirilerinin satr aralarn, alayc ifadelerini, srttan baklama
iaretlerini, sizi d iin hazrlayan ar vgleri, gzlerindeki kzgn baklar

394 -

okuyun.

Kskanlkla

ilgili

sorunun

yars

ok

ge

olana

kadar

farkna

varamaymzda yatar. Son olarak, insanlarn sizi kskandklarnda sinsice

aleyhinize alacaklarn bilin. Yolunuza nceden gremeyeceiniz veya kaynan
bulamayacanz engeller koyarlar. Kendinizi bu tr bir saldrya kar korumanz
zordur. Ve bir kiinin size kar olan duygularnn kkeninde kskanlk yattn
farkedene dek ok ge olur. Bahaneleriniz, sahte alakgnlllnz durumu
yalnzca daha da ktletirir. Kskanl batan yaratmamak, olutuktan sonra
kurtulmaktan ok daha kolay olduu iin bymeden nce nne geme stratejisi
oluturmalsnz. Kskanl douran ou kez kendi hareketleriniz, kendi bilinsizliinizdir. Kskanl yaratan bu hareketlerin ve niteliklerin farkna vararak sizi
yiyip bitirmeden nce bu canavarn diini krabilirsiniz.
Kierkegaard kskanl yaratan ve ortaya ktnda kskananlar kadar sulu
olan insan tipleri olduuna inanmtr. En belirgin tipi hepimiz biliriz: Balarna
ansn ya da planlarnn yardmyla iyi bir ey geldii an bbrlenmeye balarlar.
Aslnda insanlarn kendilerini aa hissetmelerini salamaktan zevk alrlar. Bu tip
aktr ve mitsizdir. Bununla birlikte, kskanl daha sinsi ve bilinsiz ekillerde
douran ve balarna gelen belalardan ksmen sorumlu olan tipler de vardr. rnein, byk bir doal yetenei olan insanlar iin kskanlk ou kez bir sorundur.
Sir VValter Raleigh, ngiltere kraliesinin sarayndaki en zeki insanlardan
biriydi. Bilim adam olarak yetenei vard, dnemin en gzel yazlar arasnda
tannan iirler yazard, byk bir liderdi, giriimciydi, harika bir deniz kaptanyd ve
hepsinden te cazibesiyle kralienin gzdesi haline gelen yakkl, gsterili bir
saray mensubuydu. Ama nereye gitse yolu insanlar tarafndan kapanyordu.
Sonunda korkun bir ekilde gzden dt, hatta hapse girdi, sonra da celladn
baltasyla karlat.
Raleigh dier saray mensuplarndan gelen inat muhalefeti anla- yamyordu.
Yalnzca

becerilerinin

ve

niteliklerinin

derecesini

gizlemek

iin

bir

aba

gstermediini anlamamakla kalmyor, bunlar herkese zorla kabul ettiriyor, ok

ynllyle vnyor, insanlar etkileyip arkada edindiini sanyordu. Aslnda
sessiz dmanlar, onun yannda
kendini aa hisseden ve bir hata yapt an onu mahvetmek iin elinden geleni
yapacak olan dmanlar kazanyordu. Sonunda idam edilmesinin nedeni hainlikti,
ama kskanlk ykcln maskelemek iin bulabilecei her trl rty kullanr.

- 395 -

MEZARIN TRAJEDS [Papa Julius, Michelangelonun mezar iin yapt tasarm ilk
grdnde] o kadar memnun oldu ki, Floransal Alamanno Salviatiye bu i iin bin dka
demesini syleyerek onu gerekli mermerleri karmas iin hemen Carraraya gnderdi.
Michelangelo dalarda iki ii ve atyla yiyecekten baka bir eyi olmadan sekiz aydan fazla
kald... Yeterince mermer karlp seildikten sonra onlar sahile gtrerek iilerden birinin
gemiye yklemesi iin brakt.
Kendisi Romaya dnd.
...Mermerlerin miktar muazzamd, bu nedenle haber btn meydana yayld. Mermerler
herkes iin byk bir hayranlk ve Michelangeloya snrsz iyilik baheden papa iin byk
bir nee kaynayd; ve Michelangelo onlar zerinde almaya baladktan sonra tekrar
tekrar onu ziyaret etti ve onunla tpk kardeiyle konuur gibi mezardan ve dier eylerden
sz etti. Ve ona daha kolay gidebilmesi iin Corridoredan Michalengelonun evine asma
kpr yaplmasn emretti, bylece onu zel olarak ziyaret edebilecekti.
Bu ok sayda ve sk yaplan iyilikler (sarayda ou zaman olduu gibi) kskanlk ve
kskanlktan sonra da sonsuz kayg nedeniydi, nk papann sevdii mimar Bramante
papaya hayattayken mezar yaptrmann uursuzluk getirdiine dair hikyeler anlatarak onun
kararn deitirmesine neden oldu. Kskanlk kadar korku da harekete geiriyordu
Bramanteyi, nk Michelangelonun saduyusu kendisinin birok hatasn ortaya
karyordu... Michelangelonun bu hatalarn farknda olduundan hi kukusu bulunmad
iin hep onu Romadan uzaklatrmaya, en azndan papann gznden drmeye ve bu
sayede kazanabilecei hreti yok etmeye alyordu. Mezarta konusunda baarl oldu.
Kukusuz Michelangelonun ilk tasarlad ekliyle bu ii bitirmesine izin verilseydi, kendi
deerini gsterebilecei bu kadar geni bir alan
elde ettikten sonra, ne kadar nl olursa olsun hi kimse sahip olduu bu yeri ondan alamazd.
Vita di Michelangelo, Ascanio Condivi, 1553
Sir VValter Raleighin yaratt kskanlk en ktsdr: Doal yetenei ve
zarafetiyle dourmutur kskanl, nsanlar paraya ulaabilir; gce de yle. Ama
stn zek, iyi grn, ekicilik... bunlar kimsenin kazanamayaca zelliklerdir.
Doal olarak mkemmel olan kii parlakln gizlemek iin ok almal, kk
salmadan kskanl gidermek iin bir iki kusur sergilemelidir. nsanlar gerekte
sizden nefret ederken onlar doal yeteneklerinizle bylediinizi dnmek yaygn
ve acemice yaplan bir hatadr.
G alanndaki byk tehlike servette ani bir arttr, beklenmedik bir terfi,
nereden kt belli olmayan bir zafer ya da baar. Bunun eski arkadalarnz
arasnda kskanlk douraca kesindir.

396 -

Bapiskopos de Retz 1651de kardinallik konumuna ykseldiinde eski

alma arkadalarnn ounu kendisini kskandn ok iyi biliyordu. Aadakileri
dlamann

aptallk

olduunu

kavrayarak

kiisel deerini

kmsemek

ve

baarsnda ansn roln vurgulamak iin elinden geleni yapt. nsanlar

rahatlatmak iin sanki hibir ey deimemi gibi mtevaz ve saygl bir ekilde
davrand. (Gerekteyse kukusuz daha nce olduundan ok daha byk bir gce
sahipti.) Bu akllca politika "bana kar gelien ve btn srlarn iinde en gizlisi olan
kskanl azaltarak iyi bir etki yapt," eklinde yazmt daha sonra. De Retz
rneini takip edin. Mutluluunuzu dier insanlar tarafndan da ulalr klmak ve
kskanlk duygusunun daha hafif olmasn salamak iin ne kadar ansl
olduunuzu vurgulayn. Ama insanlarn gerei kolayca grebilecei sahte bir
alakgnlllk numaras yapmaya kalkmayn. Bu yalnzca onlar biraz daha
kskan

yapacaktr.

Hareket

iyi

olmaldr;

alakgnlllnz

ve

geride

braktklarnza kar ak oluunuz samimi grnmelidir. Samimiyetsiz oluunuza

dair en ufak bir ipucu yeni statnzn daha bunaltc olmasna yol aacak tr. unu
hatrlayn: Ykselmi konumunuz nedeniyle eski arkadalarnz dlamann size bir
yarar olmayacaktr. G, kskanln sessizce kemirdii geni ve salam bir destek
taban gerektirir.
Herhangi trde bir politik g kskanlk yaratr ve bunu kk salmadan
gidermenin en iyi yolu hrssz grnmektir. Korkun van ldnde Boris Godunov
lkeyi ynetebilecek tek kii olduunu biliyordu. Ama eer bu mevkiyi ok ister
grnrse aristokratlar arasnda kskanlk ve phe yaratacann farkndayd, bu
yzden tac yalnzca bir kere deil, birka kez reddetti. nsanlarn tahta kmas iin
srar etmelerini salad. George VVashington da nce Amerikan ordusunun
bakomutan olma grevini srdrmeyi reddederek, sonra da bakan olmaya
direnerek ayn stratejiyi byk baaryla kullanmt. Her iki durumda da kendisini
her zamankinden daha popler klmt. nsanlar, pek istekli grnmeyen birine
kendilerinin verdii gc kskanmazlar.
Hi kimse ciddi bir biimde kskanln itiraf etmi midir? Kskanlkta yle bir ey vardr ki,
herkes tarafndan bunun dolandrclk suundan bile daha utan verici olduu hissedilir. Ve
insanlar onu yalnzca reddetmekle kalmaz, zeki bir insana yklendiinde kuku duyma eilimi
gsterir. Ne var ki, yerletii yer zihinde deil, kalpte olduu iin hibir zek derecesi ona kar
bir garanti salamaz.
Billy Budd, Herman Melville, 1819-1891

- 397 -

Elizabeth dnemi devlet adam ve yazar Sir Francis Bacona gre, gllerin en
akllca politikas sanki sorumluluklar bir yk ve tavizmi gibi kendileri iin bir tr
acma duygusu yaratmaktr. Halkn iyilii iin zerine byk yk alan bir adam nasl
kskanabilir insan? Gcnz mutluluk kayna olmak yerine bir tr kendini feda
etme grntsyle gizlerseniz daha az kskanlr hale getirirsiniz. Sorunlarnz vurgularsanz potansiyel bir tehlikeyi (kskanlk) ahlaki destek kaynana (acma)
dntrrsnz. Benzeri bir manevra iyi ansnzn etrafnzdakilere de faydal
olaca imasnda bulunmaktr. Bunu yapmak iin czdannz biraz amanz
gerekebilir, insanlarn Atinann politik arenasnda kazanm olduu gce insanlarn
kzmalarna engel olmak iin her ekilde bol miktarda para datan varlkl General
Cimon gibi. Kskanl gidermek iin yksek bir bedel dedi, fakat sonunda ehirden srgn edilmekten kurtuldu.
Ressam J. M. W. Turner baarsna en byk engel olarak grd dier
ressamlarn kskanln gidermek iin vermenin baka bir yolunu buldu.
Kimseninkiyle

kyaslanamayan

kendisininkinin

yanna

korkularnn

asmaktan

kskanla

renk

becerilerinin

korkmalarna

dneceini

ve

neden

sonunda

sergilerde

tablolarn

olduunu

farkederek

sergi

aaca

galeri

bulamayacan dnd. Bu nedenle meslektalarnn iyi niyetini kazanmak iin

tablolarnn renklerini isle geici olarak soldurduu bilinmektedir.
Gracin kskanl gidermek iin glnn zayflk gstermesini, nemsiz
sosyal potlar krmasn ve zararsz kusurlar sergilemesini tavsiye eder. Sizi
kskananlara dikkatlerini daha nemli gnahlarnzdan saptracak bir eyler verin.
unu hatrlayn: nemli olan gerektir. Grnlerle oynayabilirsiniz, ancak sonuta
nemli olana sahip olacaksnz, yani gerek gce. Baz Arap lkelerinde bir erkek
kskanlk uyandrmaktan kanarak Cosimo de Medicinin yaptn yaparak
zenginliini yalnzca evinin iinde gstermitir. Bu bilgelii kendi karakterinize
uygulayn.
Kskanlk ve ktle kar nasl zafer kazanacanz bilin. Burada kmseme akllca
olsa da pek nemli deildir; byklk gstermek daha iyidir. Sizin hakknzda kt
eyler syleyen biri ok fazla vlemez; kskanc dkrklna uratan ve strap
ektiren meziyetlerin ve becerilerin ortaya kardklarndan daha kahramanca bir intikam
yoktur. Karlalan her iyi ans kt niyetlinin boynundaki ipin biraz daha sklmas
demektir; kskanlann cenneti, kskanann cehennemidir. yi ansnz dmannz iin

398 -

zehre evirmek onlara verebileceiniz en ciddi cezadr. Kskan adam yalnzca bir kez
deil, kskand insann her vg dolu sz duyuunda tekrar lr; kskanlann
hretinin lmszl kskanann cezasnn bykldr; biri hrette lmszdr,
kincisi mutsuzlukta. Birisi iin lmszl seslendiren hret trampeti, kendi
kskanl iinde boulan dieri iin lmn habercisidir.
Baltasar Gracin, 1601-1658
Kskanlklarn gizlenme ekillerine dikkat edin. Ar vg neredeyse her
zaman sizi ven kiinin sizi kskandn gsteren bir iarettir; ya sizi drmek iin
tuzak kuruyorlardr -vglerine ulamanz olanaksz olacaktr- ya da arkanzdan
baklarn biliyorlardr. Ayn zamanda, sizi ar eletirenler veya size iftira edenler
de byk bir olaslkla sizi kskanyordun Davranlarn klk deitirmi kskanlk
olarak deerlendirirseniz karlkl amur atma ve eletirilerini ciddiye alma
tuzandan kurtulursunuz. Deersiz varlklarna aldrmayarak intikam aln.
Sizi kskananlara yardm etmeye ya da iyilik yapmaya almayn; ltfettiinizi
dnrler. Joe Ortonun Hallivvelle almalarn sergilemek iin galeri bulmasnda
yardm

etmesi

yalnzca

sevgilisinin

aalk

ve

kskanlk

duygularn

younlatrmt. Kskanlk kendini kskanlk olarak gsterdiinde tek zm ou

kez kskanlarn yanndan kaarak kendi yarattklar cehennemde pimelerine izin
vermektir.
Son olarak, baz evrelerin kskanl dierlerinden daha kolay ortaya
kardnn farknda olun.

Kskanln etkileri,

eitlik

cilasnn bulunduu

meslektalar ve arkadalar arasnda daha ciddidir. Kn- kanlk ayrca ak g

oyunlarnn kmsendii demokratik evrelerde de ykcdr. Byle durumlara kar
ar hassas olun. sveli vergi yetkilileri film yapmcs Ingmar Bergmann
ensesinden ayrlmyorlard, nk gze arpmann uygun grlmedii bir lkede
gze arpyordu. Byle durumlarda kskanlktan kanmak neredeyse olanakszdr
ve zarif bir ekilde kabul edip hibir eyi kiisel olarak almamaktan baka yapacak
bir ey yoktur. Thoreaunun syledii gibi: "Kskanlk btn stnlerin demesi
gereken bir vergidir."
maj: Yabani Ot Bahesi. Onlar beslemeyebilirsiniz, fakat siz baheyi
suladka yaylrlar. Nasl olduunu grmezsiniz ama irkin bir biimde
gzel olan hibir eyin bymesine izin vermeyerek kontrol ele geirirler.

- 399 -

ok ge olmadan geliigzel bir biimde sulamayn. Kskanlk yabani

otlarn beslenecek hibir ey vermeyerek tahrip edin.
Otorite: Arasra karakterinizde zararsz bir kusuru aa karn.
Kskanlar konusunda dikkatli olmann nedeni dolayl davranmalar ve
kuyunuzu kazmak iin saysz yol kullanmalardr. Ama dikkatle yanlarndan geip
gitmeniz yalnzca kskanlklarn ktletirecektir. Dikkatli olduunuzu hissederler
ve bu da bir baka stnlk iareti olarak hanenize yazlr. Bu nedenle kskanlk
kk salmadan nce harekete gemelisiniz.
Bununla birlikte, sizin hatanz olsun ya da olmasn kskanlk bir kez balad
m, zt yaklam benimsemek bazen en iyisidir. Sizi kskananlar son derece
horgrdnz gsterin. Mkemmelliinizi gizlemek yerine belirgin hale getirin.
Her yeni zaferin kskan kiiyi kvran- dracak bir frsat olmasn salayn. yi
ansnz ve gcnz yaayan cehennemleri olur onlarn. Eer kuku duyulamaz g
pozisyonunu elde ederseniz kskanlklarnn zerinizde bir etkisi olmaz ve en iyi intikam alrsnz. Siz kendi gcnzle zgrken onlar kskanlklar iine skp
kalmlardr.
Michelangelo, Papa Juliusu mezar iin onun plan izmesinden vazgeiren
zehirli mimar Bramanteye kar bu ekilde zafer kazanmt. Bramante,
Michelangelonun tanrsal becerilerini kskanyordu ve bu zaferinin stne -braklan
mezar projesi- yenisini eklemek isteyerek papay Michelangeloya istine Kilisesinin
duvarlarn boyama iini vermeye zorlad. Bu proje yllar srecek, Michelangelo bu
arada mkemmel heykellerini yapamayacakt. Dahas, Bramante, Michelangelonun resim konusunda heykelde olduu kadar baarl olduunu dnmyordu.
Kilise onun kusursuz sanat imajn bozacakt.
Michelangelo tuza grd ve ii geri evirmek istedi, ama papay
reddedemezdi, bu yzden ikyet etmeksizin kabul etti. Ama sonra daha yksek
noktalara trmanmak iin Bramantenin kskanln kulland, istine Kilisesi
projesini en mkemmel ii haline getirdi. Bra- mante oray her grnde ya da
duyuunda kendi kskanlyla daha fazla ezildi: kskan kiiden alabileceiniz en
tatl ve uzun etkili intikam.

400 -

YASA 47
AMALADIINIZ HEDEF AMAYIN;
ZAFERE ULATIINIZDA NE ZAMAN
DURACAINIZI BLN
HKM
Zafer au genellikle en byk tehlike andr. Zaferin ateiyle kendini
beenmilik ve ar zgven amaladnz hedefi gemeye zorlayabilir
sizi ve ileri giderek yendiinizden ok dman edinirsiniz. Baarnn sizi
sarho etmesine izin vermeyin. Strateji ve dikkatli planlamann yerini
alacak bir ey yoktur. Bir hedef belirleyin ve ona ulatnzda dnn.

YASAYI NEMEK
M.. 559da Cyrus adnda gen bir adam Persiann dalm kabilelerinden
geni bir ordu toparlayp Medes kral olan bykbabas Astyagese hcuma geti.
Astyagesi kolayca yendi, Medea ve Per- siann kral olarak ta giydi ve Pers
mparatorluunu oluturmaya balad. Zaferler art arda birbirini izledi. Cyrus, Lydia
hkmdar Cro- esusu yendi, sonra lonian Adalarn ve dier kk krallklar
fethetti; Babil ehrine yryp talan etti. Artk Dnyann Kral Byk Cyrus olarak
biliniyordu.
Babilin zenginliklerini ele geirdikten sonra Cyrus gzlerini douya, Hazar
Denizindeki geni blge olan Massagetainin yar barbar kabilelerine dikti. Kralie
Tomyris tarafndan ynetilen vahi sava rk
Massagetai, Babilin zenginliklerinden yoksundu, ama Cyrus kendisinin insanst ve
yenilmez olduuna inanarak yine de saldrmaya karar verdi. Massagetaiyi ele
geirip imparatorluunu usuz bucaksz hale getirecekti.
M.. 529de Cyrus, Massagetai krallna bir geit olan geni Ara- xes Nehrine
yrd. Bat kysnda kamp kurarken Kralie Tomyristen bir mesaj ald. "Medes

- 401 -

Kral," diyordu kendisine. "Bu giriimden vazgemenizi tavsiye ediyorum, nk

sonuta sizin iin iyi olup olmayacan bilmiyorsunuz. Siz kendi halknz ynetin ve
benim de kendi halkm ynettiimi grmeye katlann. Ama kukusuz benim
tavsiyemi tutmayacaksnz, nk istediiniz en son ey bar iinde yaamaktr."
Ordusunun gcnden emin olan ve kanlmaz sava geciktirmek istemeyen
Tomyris askerleri nehrin kendisinin bulunduu tarafa ekmeyi, eer istedii buysa
Cyrusun suyu gvenle geip onun ordusuyla dou yakasnda savamasn teklif
etti.
Cyrus kabul etti, ama dmanla dorudan doruya karlamak yerine bir oyun
oynamaya karar verdi. Massagetai pek lks bilmezdi. Cyrus Nehri geip dou
yakasnda kamp kurduktan sonra bol et, lezzetli yiyecekler ve sert arabn
bulunduu zarif bir ziyafet masas kurdurdu. Sonra en zayf askerlerini kamp yerinde
brakp ordusunun geri kalann nehre ekti. Geni bir Massagetai mfrezesi ksa
srede kampa saldrd ve iddetli bir arpmada btn Persli askerleri ldrd.
Sonra geride kalan muhteem yemeklerin etkisinde kalarak tka basa yiyip itiler.
Daha sonra da kanlmaz bir ekilde uykuya daldlar. Pers ordusu o gece kampa
geri dnd, uyuyan askerlerin birounu ldrd ve geriye kalann esir ald. Esir
alnanlar arasnda Tomyrisin olu Spargapises adndaki gen general de vard.
Kralie olanlar renince Cyrusa bir mesaj gndererek ordusunu yenmek iin
hile yapmasndan tr onu azarlad. "imdi beni dinle," diye yazyordu. "Bunu
senin iyiliin iin tavsiye ediyorum. Olumu geri ver ve ordun hl salamken lkemi
terket ve Massagetainin nc blm zerinde kazandn zaferle mutlu ol. Eer
reddedersen efendimiz gne adna yemin ederim ki, bu pisboazln iin iebileceinden daha fazla kan veririm sana." Cyrus onunla alay etti. Olunu serbest
brakmayacakt. Bu barbarlar ezecekti.
Kralienin

olu

serbest

braklmayacan

anlaynca

aalanmaya

dayanamad ve kendini ldrd. Olunun lm kralieyi ok etkiledi. Krallndaki

btn gleri toparlayp onlar intikamc bir ruh haline soktuktan sonra Cyrusun
askerleriyle iddet dolu ve kanl bir arpmaya girdi. Sonunda Massagetai stn
geldi. inde bulunduklar fkeli ruh haliyle Pers ordusunun byk bir blmn yok
edip Cy- rusu da ldrdler.
Tomyris savatan sonra askerlerine Cyrusun cesedini bulmalar iin sava
alann taramalarn istedi. Bulduu zaman ban kesip insan kanyla dolu bir arap
tulumunun iine soktu ve, "Seni ele geirmeme ramen sen hain bir ekilde olumu
alp beni mahvettin. te gr, tehdidimi yerine getiriyorum, istediin kadar kan

402 -

iebilirsin," diye haykrd. Cyrusun lmnden sonra Pers mparatorluu abucak

dald. Kstah bir hareket Cyrusun btn iyi ilerini mahvetmiti.
KENDN BEENM HOROZ YAVRUSU ki horoz yavrusu gbre yn zerinde kavga
etmektedir. Bir tanesi gldr, dierini yener ve gbre ynndan aa atar. Btn tavuklar bu
horozun bana toplanp onu vmeye balarlar. Horoz g ve hretinin yandaki bahe
tarafndan da bilinmesini ister. Ahrn tepesine kar, kanatlarn rpar ve yksek sesle ter.
"Hepiniz bana bakn. Ben galip horozum. Dnyadaki baka hibir horoz benim gcme sahip
deildir.'" Bir kartal onu peneleriyle ldrp yuvasna tarken horoz daha szlerini
bitirmemiti bile.
Masallar, Leo Tolstoy, 1828-1910
Yor u m
Zaferden daha ok sarho edici ve daha tehlikeli bir ey yoktur. Cyrus byk
imparatorluunu bir ncekinin ykntlar zerine kurdu. Yzyl kadar nce gl Asur
mparatorluu tamamen yok edilmi, bir zamanlar ahane olan bakenti Ninevehten
geriye kuma gml enkaz kalmt. Asurlular bu kaderle karlamlard, nk
anslarn ok fazla
zorlam, zaferlerinin amacn ve yaptklar masraf unutana kadar ehirleri birbiri
ardna ykmlard. Ar genilemiler ve sonunda birleip onlar yok edecek kadar
ok sayda dman yaratmlard.
Cyrus, Asurlular dersine aldrmam, bilgelerin ve danmanlarn tavsiyelerine
kulak asmamt. Bir kralieyi gcendirmi olmasn nem- sememiti. Zaferleri
ban dndrm, mantn rtmt. Zaten ok geni olan imparatorluunu
glendireceine daha da ileri gitmiti. Her durumu farkl olarak deerlendirmek
yerine bildii yntemleri kulland srece bir nceki sonucu alacan dnmt.
unu anlamalsnz: G alannda, mantnz size rehberlik etmelidir. Anlk bir
nee veya duygusal zaferin hareketlerinizi etkilemesine ya da rehberlik etmesine
izin vermeniz lmcl olabilir. Baarya ulatnzda geri adm atn. Dikkatli olun.
Zafer kazanmanzda rol oynayan artlar gznne aln ve asla ayn hareketleri
tekrarlamayn. Tarih zaferler kazanm imparatorluklarn kalntlaryla, durmay ve
kazanlarn salamlatrmay renemeyen liderlerin cesetleriyle doludur.
APRAZ SORGULAMA SIRASI Btn apraz sorgulamalarnzda... en nemli eyin durulacak en
iyi yeri belirlemek olduunu hatrlatmama izin verin. Hibir ey sorgulamanz zaferle
kapamanzdan daha nemli olamaz. Birok avukat tan ciddi bir elikide yakalayarak baarl

- 403 -

olmutur; ancak bununla tatmin olmayp sorgulamaya devam edenler sorgulamay zayflatrlar,
t ki jri zerinde daha nceki avantajlarnn brakt etki tamamen kaybolana dek.
apraz Sorgulama Sanat, Francis L Wellman, 1913

YASAYA UYMAK
Tarihteki hi kimsenin konumu kraln metresinkinden daha hassas ve
gvencesiz deildir. Sorun kt zaman dayanacaklar gerek veya yasal g
tabanlar yoktur; etraflar heyecanla gzden dmesini bekleyen kskan saray
mensuplaryla doludur; son olarak da gcnn kayna genellikle fiziksel gzellii
olduu iin btn kraliyet metresleri iin bu d kanlmaz ve nahotur.
Fransa Kral XV. Louis saltanatnn ilk gnlerinden itibaren resmi metresler
tutmaya balamt. Her kadnn iyi talihi ender olarak birka yldan uzun srerdi.
Derken Jeanne Poisson adndaki, dokuz yandayken bir falcnn kendisine bir gn
kraln gzdesi olacan syledii orta snf vatanda Madame de Pompadour geldi.
Bu sama bir rya gibiydi, nk kraliyet metresleri hemen her zaman aristokratlarn
iinden kard. Jeanne yine de kral batan karacana inand ve bunu yapmak
onda bir saplant haline geldi. Kraln metreslerinin sahip olmak zorunda olduu
becerileri edinmeye balad -mzik, dans, oyunculuk, ata binme- ve her birinde
byk baar kazand. Gen bir kadn olarak alt dzeyde bir soyluyla evlendi ve bu
kendisine Parisdeki en iyi salonlara giri izni verdi. Gzellii, yetenekleri, ekicilii
ve zeksna dair sylentiler hzla yayld.
Jeanne Poisson, Voltaire, Montesquieu ve zamann dier byk beyinleriyle
arkada oldu, ama kk bir kzken koyduu hedefi asla gznden karmad: kraln
kalbini kazanmak. Kocasnn kraln sk sk gittii ormanda bir atosu vard. Orada
bol bol vakit geirmeye balad. Kraln hareketlerini bir ahin gibi takip ederek en
arpc elbisesi iinde yrrken ya da muhteem at arabas iinde gezerken
"tesadfen" ona rastlamay kesin hale getirdi. Kral onu farketmeye balad, avda
yakaladklarndan hediyeler gnderdi ona.
1744de kraln o zamanki metresi Des de Chateauroux ld. Jeanne
harekete geti. Kraln olaca her yere gitmeye balad: Versa- illesdaki maskeli
balolara, operaya, yollarnn kesiecei her yere ve dans etme, ark syleme, ata
binme ve cilveleme-becerilerini gsterebilecei yere. Kral sonunda onun
ekiciliine kapld ve 1745te Ver- saillesdaki bir trende bu yirmi drt yandaki

404 -

orta snf bankacnn kz resmen kraln metresi olarak tantld. Kendisine sarayda
bir oda verildi, kraln gizli merdivenler ve arka kap yoluyla her zaman girebilecei
bir oda. Saray mensuplarnn bazlar dk seviyeli birini setii iin ona kzgn

olduklarndan kral kendisini markiz yapt. Artk Mada- me de Pompadour olarak bilinecekti.
Kral en ufak bir can skntsndan ar derecede rahatsz olan bir insand.
Madame de Pompadour onu bys altnda tutmann elendirmek anlamna
geldiini biliyordu. Bu amala Versaillesda kendisinin de rol ald tiyatro gsterileri
sahneye koydu srekli olarak. Gsterili av partileri, maskeli balolar ve yatak
odasnn dnda oyalanmasn salayacak her eyi dzenledi. Btn Fransa iin
sanat destekleyicisi, zevk ve moda hkimi haline geldi. Saraydaki dmanlar her
baarsyla artar oldu, ama Madame de Pompadour onlara bir metres iin tamamen
yeni bir ekilde engel oluyordu: ar kibarlk. Dk seviyeli olarak doduu iin ona
kzan zppeleri ekicilii ve zarafetiyle kazand. En olaand olan da kralieyle
arkada olmas ve XV. Louisnin ona daha fazla zaman ayrmas ve daha nazik bir
ekilde davranmas iin srar etmesiydi. Kraliyet ailesi bile isteksizce destekler olmutu onu. hretini talandrmak iin kral onu des yapt. Etkisi politikada bile
hissediliyordu. Gerekten unvansz dileri bakan olmutu.
751de Madame de Pompadour gcnn doruklarndayken en kt krizi
yaad.
Konumunun verdii sorumluluk yznden fiziksel olarak zayflayarak kraln
yataktaki taleplerini karlamann son derece zor olduunu grd. Bu genellikle
metreslerin sonunun geldii and, yani gzellikleri sona ererken pozisyonlarn
koruma mcadelesi verirlerdi. Ama Madame de Pompadourun bir stratejisi vard:
Kral Versailles Sara- ynn bahesinde bir genelev, Pare aux Cerfsi ina ettirmeye
tevik etti. Burada kral blgenin en gzel kzlaryla gnl elendirebilirdi.
Madame de Pompadour cazibesinin ve politik sezgilerinin kendisini kral iin
vazgeilmez kldn biliyordu. Gc ve yeteneklerinin hibirine sahip olmayan on
alt yanda bir kzdan korkacak ne vard? Fransadaki en gl kadn olmaya
devam ettii srece yatak odasndaki konumunu kaybetse ne olurdu? Bu
pozisyonunu srdrebilmek iin kralieyle daha yakn arkada oldu ve birlikte
kiliseye gitmeye baladlar. Saraydaki dmanlar onu kraln resmi metresi
konumundan drmek iin komplo kurdularsa da kral onu tutmaya devam etti,
nk onun sakinletirici etkisine ihtiyac vard. Yalnzca felaket getiren Yedi Yllk

- 405 -

Savataki rol ok fazla eletiriye hedef olunca halkla ilgili ilerden yava yava geri
ekti kendini.
Madame de Pompadourun sal her zaman hassas olmutu ve krk
yanda ld. Metres olarak saltanat esiz bir yirmi yl boyunca srmt. "Herkes
tarafndan zlendi, nk kendisine yaklaan herkese kar nazik ve yardmseverdi,"
diye yazmt Dk de Croy.
HADDN AAN GENERAL Buna benzer birok olay okuruz; cesaretiyle efendisi iin bir lke
fetheden, dman yenerek kendisi iin byk bir n kazanan ve askerleri iin byk ganimet
toplayan bir general, ister istemez dmannkiler kadar askerleri ve prensin uyruklar arasnda
kazand byk hretle prensi iin endie kayna olur. nsan doas pheci olduu kadar
hrsl da olduu ve insann iyi talihine snr koymad iin, generalin zaferiyle prensin zihninde
birden beliren phenin kibirli bir ifade ve kstah bir hareketle iddetlenmesi olanaksz
deildir; bu nedenle prens bu generalin hrsna kar kendini korumay dnecektir. Ve bunu
yapmak iin ortaya kan areler ya generali ldrtmek ya da prensin askeri ve halkyla
kazand zaferle gelen hretten onu mahrum etmektir; bunu yapmann yolu da generalin
zaferinin cesareti ve becerisi sayesinde deil, ansn ve dmann korkaklyla veya harektta
generalle birlikte savaan dier subaylarn basiretiyle kazandn kantlamak iin her areye
bavurmaktr.
Aaca trmanan biri olarak n kazanm olan bir adam birisinin yksek bir aaca trmanmasna
rehberlik ediyordu. Adamn st dallar kesmesini emretti ve bu srada adam byk tehlike
altndayken uzman sesini karmad. Yalnz adam aa inerken dallarn ucuna uzannca uzman
bard. "Dikkat et! Admlarna dikkat et!" Ona sordum. "Neden byle dedin, o ykseklikten
aa bile atlayabilirdi
isteseydi."
"nemli olan da bu," dedi uzman. "Adam badndrc ykseklikte bulunduu ve
dallarn krlma tehlikesi olduu srece zaten o kadar korkuyordu ki, bir ey sylemeye
gerek yoktu. Hatalar hep insanlar kolay noktalara geldiklerinde yaplr." Bu adam orta
snftan geliyordu, fakat szleri bilgeliin ilkelerine mkemmel uyuyordu. Futbolda da
zor bir yerden baladnzda sonraki atn daha kolay olacan dndnz zaman
topu karacanz kesindir, derler.
Tembellikle lgili Yazlar, Kenko, Japonya, XIV. Yzyl
Yor u m
Gcn geiciliinin farknda olan kraln metresleri, kral ele geirdikten sonra
bir tr lgnlk iine girerlerdi ou kez. Kanlmaz dten sonra kendilerini
korumak

iin

olabildiince

para

biriktirmeye

406 -

alrlard.

Ve

saltanatlarn

olabildiince srdrmek iin saraydaki dmanlarna kar acmasz davranrlard.

Baka bir deyile, durumlar onlarn mahvolma nedeni olan agzllk ve kincilii
gerektirirdi. Madame de Pompadour herkesin baarsz olduu yerde baarl olmutu, nk iyi ansn asla zorlamamt. Kraln metresi olarak gl konumunu
saraydaki dier insanlara gzda vermek iin kullanmak yerine onlarn desteini
kazanmaya almt. En ufak bir agzllk ya da kstahlk gstermemiti. Metres
olarak fiziksel grevlerini yerine getiremedii zaman bir bakasnn yatakta kendi
yerini alacak olmas dncesinden rahatsz olmamt. Yalnzca biraz strateji
uygulad, kral gen sevgililer edinmesi iin tevik etti, daha gen ve gzel olduklar
iin daha az tehdit unsuru oluturuyorlard, nk cazibe ve kltrde onunla
yaramazlard.
Baar insanlarn kafalarnda garip oyunlar oynar. nsanlar gcnze meydan
okuduunda sizi daha dman tavrl ve duygusal yaparken ayn zamanda kendinizi
incitilemez hissetmenize de neden olur. Duruma iyi uyum yapamaz olursunuz.
Baarnzda startejiniz ve planlamanz yerine karakterinizin daha fazla rol
oynadna inanmaya balarsnz. Madame Pompadour gibi zafer annzn strateji ve
kurnazla daha fazla dayanmanzn, g tabannz salamlatrmanzn, baarnzda ans ve artlarn roln kabul etmenizin, iyi ansnzdaki deiikliklere
kar tetikte olmanzn gerektii an olduunu farketmelisi- niz. Saray mensubunun
oyununu oynamanz ve g yasalarna her zamankinden fazla dikkat etmeniz
gereken zaman zafer andr.
En byk tehlike zafer annda ortaya kar.
Napoleon Bonaparte, 1769-1821

GCN ANAHTARLARI
Gcn kendi ritmi ve kalplar vardr. Oyunda baarl olanlar kalplar takip
edenler, istee gre deitirenler ve kendileri tempoyu belirlerken insanlar
hazrlksz yakalayanlardr. Stratejinin z sonra geleni kontrol etmektir ve zafer
mutluluu sonra meydana gelecek olanlar kontrol etme yeteneinizi iki ekilde
bozar.

Birincisi,

baarnz

tekrarlama

eiliminde

olduunuz

kalplara

borlusunuzdur. Bir an durup bunun sizin iin en iyi yn olup olmadn

dnmeksizin ayn ynde ilerlersiniz. kincisi, baar banz dndrr ve sizi
duygusal yapar. Kendinizi incitilemez hissederek kazandnz zaferi sonunda bozan
saldrgan hareketler yaparsnz.

- 407 -

Alnacak ders basittir: Gller ritmlerini ve kalplarn deitirirler, seyri

farkllatrrlar, artlara uyarlar ve doalama yapmay renirler. Dans eden
ayaklarnn kendilerini ileriye gtrmesine izin vermek yerine geri adm atp nereye
gittiklerine bakarlar. Sanki kanlarnda zafer sarholuunu gideren bir panzehir vardr,
bu panzehir duygularn kontrol etmelerini ve baarya ulatklarnda bir tr zihinsel
duraklamaya girmelerini salar. Kendilerini sakinletirirler, olanlar dnecek
zaman verirler kendilerine, baarlarnda artlarn ve ansn roln incelerler. Ata
binme okullarnda syledikleri gibi at kontrol etmeden nce kendinizi kontrol etmeyi
renmelisiniz.
ans ve artlar gte her zaman nemli rol oynar. Bu kanlmazdr ve
gerekte oyunu daha da ilgin hale getirir. Ama dndnzn tersine iyi ans
kt anstan daha tehlikelidir. Kt ans sabr, zamanlama ve en kts iin hazr
olma ihtiyac hakknda deerli dersler verir; iyi ans sizi zt ynde dnmeye iter,
zeknzn sizi sonuna kadar gtreceini dnmenize yol aar. Talihiniz kanlmaz
bir ekilde dnecektir ve bu olduunda tamamen hazrlksz yakalanabilirsiniz.
Machiavelliye gre, Cesare Borgiay mahveden.ey budur. Borgia birok zafer
kazanmt, gerekten zeki bir stratejistti, ama iyi ansa sahip olmak gibi kt bir
ans vard. Babas bir papayd. Sonra ans ktye dndnde -babasnn lmhazrlksz yakaland ve edindii ok sayda dman onu yiyip bitirdi. Sizi ykselten
veya baarnz onaylayan iyi ans gzlerinizi amanz salayan an getirir. ans
ark sizi yukarya kard kadar kolay bir biimde ezip geer de. Eer d iin
hazrlanrsanz olanlarn sizi mahvetmesi daha az olasdr.
Baar elde eden insanlar bir tr hummaya yakalanrlar ve sakin olmaya
altklarnda bile altlarndaki insanlar ou kez hedeflerini ap tehlikeli sulara
girmeye zorlar onlar. Bu insanlarla uramak iin bir stratejinizin olmas gerekir.
Yalnzca lml olma nutuklar ekmeniz sizi zayf ve darkafal olarak gsterir; zaferi
takip edemez grnmeniz gcnz azaltr.
Atinal general ve devlet adam Pericles M.. 436da Karadeniz etrafnda bir
dizi deniz harekt srdrrken elde ettii kolay zaferler AtinalIlarn para arzularn
alevlendirdi. Msr fethetme, Persiay ama, Sicilyaya doru denize alma
hayalleri kurmaya baladlar. Pericles bir yandan bu tehlikeli duygular dizginlemeye
alyor, te yandan kazanacan bildii kk arpmalara girerek onlar besliyor,
baar ivmesini koruyan bir grnm yaratyordu. Periclesin bu oyunu oynama

408 -

becerisi ldnde olanlarla ortaya kt. Demagoglar kontrol ele geirdiler, Atinay
Sicilyay istilaya ittiler ve tek bir hareketle bir imparatorluu yktlar.
Gcn ritmi ou kez zor kullanmayla kurnazln dnml olarak
uygulanmasn gerektirir. ok fazla zor kullanma kar hareket dourur; ok fazla
kurnazlk ne kadar kurnazca olursa olsun nceden tahmin edilebilir. Efendisi Shogun
Oda Nobunaga adna alan, on altnc yzyl Japon generali (gelecekteki
imparator) Hideyoshi, bir keresinde zorlu General Yoshimotonun ordusuna kar
arpc bir zafer kazand. Shogun daha da ileri gitmek, baka bir gl dman yenmek istedi, fakat Hideyoshi ona eski bir Japon ataszn hatrlatt. "Bir zafer
kazandnda, miferinin kaylarn sk." Hideyoshi iin bu, zor kullanmadan
kurnazlk ve dolayl harekete gei, bir dizi hileli ittifaklarla dmanlarn birbirine
drme zamanyd. Bu ekilde ar saldrgan grnerek gereksiz muhalefet
dourmaktan kanrd. O halde zafer kazandnzda susup bekleyin ve dman
uyutarak hareketsizlie sevkedin. Bu ritm deiiklikleri son derece etkilidir.
Hedefinin

tesine

geen

insanlar

genellikle

sadakatlerini

kantlayarak

efendilerini memnun etme arzusuyla harekete geerler. Ancak ar aba efendinizin

sizden

phelenmesi

riskine

maruz

brakr

sizi.

Makedon

kral

Philipin

komutasndaki generaller birka kez askerlerini byk bir zafere ulatrdktan hemen
sonra gzden dme ve rtbelerinin indirilmesi gibi durumlarla karlatlar; Philip bir
zafer daha kazanrlarsa astlar olarak kalmak yerine kendisine rakip olacaklarn
dnmt. Bir efendiye hizmet ederken zaferlerinizi dikkatle lp bimeniz,
hreti onun kazanmasn salamanz ve onu asla huzursuz etmemeniz akllca
olacaktr. Gvenini kazanmak iin kat bir itaat rnei sergilemeniz de akllcadr.
M.. drdnc yzylda son derece sert bir asker olduu bilinen inli General VVu
Chinin altnda bulunan bir yzba sava henz balamadan ileri atlp birka
dman bayla geri dnd. Ateli cokusunu gsterdiini dnyordu, ama VVu
Chi etkilenmemiti. "Yetenekli bir subay," dedi general iini ekip adamn kafasnn
kesilmesini isterken. "Ama itaatsiz."
Kk bir baarnn daha byk bir baar ansn mahvedebilecei bir baka
an, efendi ya da stnzn size bir iyilik yaptklar zamandr. Daha fazlasn istemek
tehlikeli bir hatadr. Gvensiz grnrsnz; belki bu iyilii hak etmediinizi hisseder
ve ansnz varken alabildiiniz kadar almay, bir daha bu ans bulamayacanz

- 409 -

dnrsnz. Uygun tepki iyilii kibar bir ekilde kabul edip geri ekilmek olur.
Daha sonraki bir iyilii istemeden hak etmelisiniz.
Son olarak, durduunuz ann arpc bir nemi vardr. Son gelen ey nlem
iareti gibi aklnzda kalr. Bir zaferden sonra durarak yryp gitmekten daha iyi bir
an olamaz. Devam ederseniz etkiyi azaltma, hatta yenilme riski doar. Sorgulama
avukatlarnn syledii gibi: "Her zaman zaferle brakn."

aj: Gkten Den Icarus. Babas Deadalus olunun labirentten ve

insan etiyle beslenen yar boa yar insan eklindeki Mi- notaur dan
kaabilmesi iin ona balmumundan kanatlar yapar. Bu ka zaferi ve uu
duygusuyla coan Icarus o kadar yksee kar ki, gne kanatlarn eritir
ve denize derek lr.
Otorite: Prensler ve cumhuriyetler zaferle tatmin olmaldrlar, nk
daha fazlasn amaladklarnda genellikle kaybederler. Dmana kar
aalayc bir dil kullanma zafer kstahlndan veya sahte zafer midinden
kaynaklanr, ki sahte zafer midi insan szlerinde olduu kadar
hareketlerinde de sk yanltr; nk bu sahte mit zihni ele geirirken
insan hedefinden ileri gtrr ve kesin olmayan daha iyi iin kesin olan
iyiyi feda etmesine neden olur (Niccolo Machiavelli, 1469-1527).

Machiavellinin syledii gibi, bir insan ya tamamen tahrip edin ya da

tamamen rahat brakn. Yar ceza vermek veya hafif yaralamak yalnzca
acmaszl zaman iinde byyecek ve intikam alacak bir dman yaratm
olursunuz. O halde bir dman yendiinizde zaferinizi tamamlayn. Onu yok
edinceye kadar ezin. Zafer annda kendinizi yendiiniz dman ezmekten deil,
baka dmanlara doru ilerlemekten alkoyun. Dmannza kar acmasz olun,
ama haddinizi ap yeni dmanlar yaratmayn.
Zaferden sonra her zamankinden daha fazla dikkatli olanlar vardr. Zaferden
sonraki tedbirliliiniz asla tereddt etmenize veya ivme kaybetmenize yol amamal,
yalnzca ani bir harekete girimenize kar gvence olmaldr. te yandan bir olgu
olarak ivmeye olduundan fazla deer verilir. Baarlarnz kendiniz yaratrsnz ve
eer baarlar birbiri ardna gelirse bu sizin kendi marifetinizdir. vmeye inanmak sizi
yalnzca duygusal yapar, stratejik hareket etmeye daha az istek duyarsnz ve ayn

410 -

yntemleri daha fazla tekrarlama eiliminde olursunuz. vmeyi dayanacak daha iyi
bir eyleri olmayanlara brakn.

YASA 48

EKLSZLE BRNN

HKM

Bir ekil alarak, grnr bir plan yaparak kendinizi saldrya kar am
olursunuz. Dmannzn kavrayaca bir ekil almak yerine kendinizi her
yere uyabilir ve hareketli kln. Hibir eyin kesin ve hibir yasann sabit
olmad gereini kabul edin. Kendinizi korumann en iyi yolu su kadar
akc ve ekilsiz olmaktr; asla istikrar ve uzun kalc dzen zerine bahse
girmeyin. Her ey deiir.

YASAYI NEMEK
M. . sekizinci yzyla kadar Yunan ehir devletleri o kadar genilemi ve
zenginlemiti ki, artan nfusu karlayacak topraklar kalmamt. Bylece denize
dndler, Anadoluda, Sicilyada, talya yarmadas, hatta Afrikada smrgeler
kurdular. Sparta ehrininse denize k yoktu ve dalarla evriliydi. Akdenize
klar olmad iin Spar- tallar hibir zaman denizcilikle ilgilenen insanlar
olmamlard; bunun yerine etraflarndaki ehirlere dnm ve yz yl sren bir dizi
vahi, iddetli atmadan sonra vatandalarna yeterli toprak salayan geni bir
blgeyi fethetmeyi baarmlard. Ne var ki, bu zm yeni, daha rktc bir sorun
dourmutu. Fethettikleri blgeleri nasl ellerinde tutacak ve koruyacaklard?
Ynettikleri alt gruplar sayca kendilerinden bire on daha stndler. Kukusuz bu
kalabalk kendilerinden korkun bir intikam alabilirdi.
Spartann zm sava sanatna adanm bir topluluk yaratmakt. Spartallar
komularndan daha sert, daha gl ve daha ateli olacaklard. stikrar ve hayatta
kalmalarn srdrmenin tek yolu buydu.

- 411 -

Bir Spartal ocuk yedi yana geldiinde annesinden alnp savamay ve en

kat disipline almay rendii askeri bir kampa yerletiriliyordu. ocuklar-sazdan
yaplma yataklarda yatyorlard; btn bir yl boyunca giyecek tek bir elbiseye izin
veriliyordu. Hibir sanat zerinde almyorlard; gerekten Spartallar mzii
yasaklam ve gerekli olan eiilerini yapmak iin yalnzca klelere izin vermilerdi.
Spartallarn rettii tek beceri savaa ait olanlard. Zayf olarak grlen ocuklar
dalarda lme terkediliyordu. Spartada hibir para ya da ticaret sistemine izin
verilmiyordu; kazanlm zenginliin bencillik ve bozgunculuk yaratacana, sava
disiplinlerini zayflatacana inanyorlard. Spartallarn yaamlarn kazanmalarnn
tek yolu, ounlukla devletin sahip olduu topraklarda klelerin yapmasna izin
verdikleri tarmd.
Spartallarn tek amallklar dnyadaki en gl piyadeleri yaratmalarn
salamt. Mkemmel bir dzen iinde yryebilir ve kyasla- namaz bir cesaretle
savarlard. Birbirlerine iyice sokularak oluturduklar sk saflar on kat byklkte
bir dman ordusunu yenmelerini salard, tpk Termopylaede Perslileri yenerek
kantladklar gibi. Spartal konvoy yry dmann iine korku salard; hibir
zayfl yok gibi grnrd. Fakat Spartallar kendilerini gl savalar olarak
kantladlarsa da bir imparatorluk oluturmayla bir ilgileri yoktu. Yalnzca fethetmi
olduklar yerlere sahip olmak ve istilaclara kar savunmak istiyorlard. Spartann
yerleik dzenini korumada son derece baarl olan sistemde tek bir deiiklik
yapmadan onlarca yl geirmilerdi.
Spartallarn sava kltrlerini gelitirdikleri dnemde bir baka ehir eit ne
kavuuyordu: Atina. Spartann tersine Atina denize alkt, ama smrgeler kurmak
iin deil, ticaret amacyla kullanyordu denizi. AtinalIlar byk tccarlar olmulard;
para birimleri, nl "delikli paralar" Akdenizde yaylmt. Kat Spartallarn tersine
her soruna byk bir yaratclkla zm buluyor, duruma uyum salyor, inanlmaz
bir hzla yeni toplumsal biimler ve sanatlar yaratyorlard. Toplumlar srekli bir
deiim halindeydi. Gleri arttka savunmac zihinli Spar- tallar iin bir tehdit
oluturmaya baladlar.
M.. 431 de Atinayla Sparta arasnda ok uzun sredir gelimek te olan
sava'sonunda patlak verdi ve yirmi yedi yl srd. ans ou kez beklenmedik bir
biimde deitikten sonra Spartal sava makinesi zaferle kt. Spartallar artk bir
imparatorluk kurdular ve bu kez kabuklarnda kalamadlar. Kazandklarndan

412 -

vazgeerlerse yenik AtinalIlar yeniden toplanp onlara tekrar saldrrlard ve onca yl

sren sava boa gitmi olurdu.
Savatan sonra Atinann paras Spartaya akt. Spartallar politika veya
ekonomide deil, sava konusunda eitilmilerdi; hi alk olmadklar iin zenginlik
ve onun elik ettii hayat tarz onlar batan kard ve etkisi altna ald. Spartal
valiler Atina topraklarn idare etmeye gnderildi; evden uzak olduklar iin
bozulmann en kt eklini yaadlar. Sparta, Atinay yenmiti, ama Atinal yaam
tarz yava yava Spartallarn disiplinini bozuyor ve kat dzenini gevetiyordu. Bu
arada AtinalIlar imparatorluklarn kaybetmeye alyor, kltrel ve ekonomik bir
merkez olarak baarl olmaya alyorlard.
Yerleik dzenindeki deiimle sersemleyen Sparta gitgide zayflad. Atinay
yendikten otuz yl sonra Thebes ehriyle yapt nemli bir sava kaybetti.
Neredeyse bir gecede bu gl lke kt ve bir daha toparlanamad.
Askeri sanatlarda startejinin anlalmaz olmas, eklin gizlenmesi ve hareketlerin beklenmedik
olmas nemlidir, bylece onlara kar hazrlk olanaksz hale gelir. yi bir generalin mutlaka
kazanmasn salayan ey, iz brakmayan bir hareket tarznn uygulan ve dndklerinin
zlemez oluudur. Yalnzca ekilsizlik etkilenemez. Bilgeler anlalmazlk iinde gizlenirler,
bylece duygular zlemez; ekilsizlik iinde hareket ederler, bylece snrlar
geilmez.
Huainan Ustalarnn Kitab, in, M.. II. Yzyl
Yor u m
Trlerin evriminde koruyucu zrh hemen her zaman felaket anlamna gelmitir.
Birka istisna olmasna ramen, kabuk genellikle iinde muhafaza edilen hayvan
iin bir kmaz sokak olmutur; yarat yavalatr, yiyecek arayn zorlatrr ve
hzl hareket eden avclar iin bir hedef haline getirir. Denize ve gkyzne alk
olan, hzl ve tahmin edilemez ekilde uan hayvanlar ok daha gl ve
gvendedir.
Ciddi bir sorunla karlanca -daha stn saydakileri kontrol et- mek- Sparta
kendini evreden korumak iin kabuk gelitirmi olan bir hayvan gibi hareket etmiti.
Ama

Spartallar

gvenlik

uruna

hareket

kabiliyetlerini

feda

etmilerdi.

Deimezliklerini yz yldr koruyorlard, ama ne pahasna? Sava dnda bir

kltrleri yoktu, gerilimi azaltacak bir sanatla uramyorlard, yerleik dzenleri
konusunda srekli bir kayg yayorlard. Komular denize alkken, srekli hareket

- 413 -

dnyasna

almay

renirken

Spartallar

kendilerini

sistemlerinin

iine

gmmlerdi. Zafer idare edecek yeni topraklar anlamna geliyordu, ki bunu

istemiyorlard. Yenilgi ise sava makinelerinin sonu demekti, bunu da istemiyorlard.
Yalnzca duraanlk hayatta kalmalarna izin verirdi. Ama dnyadaki hibir ey
sonsuza dek sabit kalmaz ve korunma iin gelitirdiiniz kabuk bir gn
mahvolmanza neden olur.
Sparta olaynda onlar yenen Atinann ordular deil, paralar olmutu. Para
gitme frsat olan her yere akar; kontrol edilemez veya belirlenmi bir kalba uymas
salanamaz. Yaps gerei dzensizdir. Ve uzun vadede para Spartann sistemine
girerek ve koruyucu zrhn rterek Atinay fatih yapmtr. ki sistem arasndaki
savata, Atina yeni ekiller alacak kadar esnek ve yaratcyd, Sparta ise atlayacak
kadar katlamt.
ster hayvanlar, isterse kltrler ve insanlar iin olsun dnyann alma ekli
budur. Dnyann acmaszl ve tehlikesi karsnda her trl organizma koruma
gelitirir: zrh rts, kat bir sistem, rahatlatc bir geleneksel ayin. Ksa vadede ie
yarayabilir, fakat uzun vadede felaket anlamna gelir. nsanlar sistemlerle kerler ve
ileri esnek olmayan tarzda yapma biimi hzl hareket edemez, deiimi hissedemez ve ona uyamaz. Gittike daha yava hareket ederek dinazorlarn yoluna
girerler. Hzl hareket etme ve uyum salamay renin, yoksa yenip yutulursunuz.
Bu kaderden kamann en iyi yolu ekilsizlie brnmektir. Hibir canl avc
gremedii eye saldrmaz.
KESK KULAKLI KPEK "Nasl bir su iledim ki, efendim
kulaklarm byle kesti?" diye zgn bir ekilde sordu oban kpei. "Benim gibi iddial
bir kpek iin ne utan verici bir durum! Yzm arkadalarma nasl gsteririm ben
imdi? Oh! Canavarlar kral veya daha iyisi zorbas, kim sana byle davranmaya
cesaret edebilir?" ikyetleri aslsz deildi, nk o sabah efendisi gen arkadamzn
canhra lklarna ramen uzun sarkk kulaklarn barbarca kesmiti.
Yllar iinde ilerledike kesilerek kaybettiinden ok daha fazlasn kazandn grd;
doal olarak bakalaryla savamaya eilimli olduu iin kulaklar birok yerinden
paralanm olarak dnerdi eve. Kavgac bir kpek hep kulaklarn yaralard.
Bakalarna ne kadar az tutunacak yer brakrsak o kadar iyi olur. nsann savunacak
yalnzca bir noktas olduunda ancak kaza korkusuyla korunmaldr. rnein, oban
kpeini ele aln, ivili boyunluuyla silahlanm ve ku kadar kulaa sahip olduu iin
onunla karlaan bir kurt nereye saldracan bilemez.
Masallar, Jean de La Fontaine, 1621-1695

414 -

YASAYA UYMAK
II. Dnya Sava sona erdiinde ve 1937de ini igal eden Japonya sonunda
pskrtldnde Chiang Kai-shek komutasndaki inli Milliyetiler nefret ettikleri
rakipleri olan inli Komnistleri yok etme zamannn geldiine karar verdiler. 1935te
Komnistleri Uzun Y- rye soktuklarnda neredeyse baarl olmulard.
Saylarn byk lde azaltan zorlu bir geri ekilme olmutu Komnistler iin.
Komnistler Japonyaya kar verilen sava srasnda bir ekilde toparlanmalarna
ramen onlar imdi yenmek zor olmayacakt. Yalnzca krsal blgedeki bo alanlar
kontrol ediyorlard, gelimi silahlar yoktu, dada savamadan baka askeri
deneyimleri veya eitimleri yoktu ve Japonlarn geri ekilmesinden sonra almay
baardklar Manurya hari inin hibir nemli blm kontrollar altnda deildi.
Chiang en iyi glerini Manuryaya balamaya karar verdi. nemli ehirlerini ele
geirecek ve bu endstriyel blgedeki slerden dalarak Komnistleri uzaa
srecekti. Manurya dtkten sonra Komnistler kecekti.
1945 ve 1946 yllarnda plan mkemmel iledi. Milliyetiler nemli Manurya
ehirlerini ele geirdiler. Ama bu nemli harekt karsnda Komnistlerin stratejisi
bir anlam ifade etmiyordu. Milliyetiler zorlamaya baladnda Komnistler,
Manuryann en uzak kelerine daldlar. Kk birimleri Milliyeti ordular taciz
ediyor, bir noktada tuzaa dryor, baka bir noktada beklenmedik biimde geri
ekiliyorlard, ama o kadar danklard ki, saldrmak ok zordu. Bir kasabay ele
geirip birka hafta sonra vazgeiyorlard. Ne geri muhafz, ne de nc kuvvet
kullanyorlard. Cva gibi hareket ediyor, asla bir yerde kalmyorlard, ekilsizlerdi ve
yakalanmalar ok gt.
Milliyetiler bunu iki eye balyorlard: stn bir g karsnda korkaklk ve
stratejide deneyimsiz olu. Komnist lider Mao Tse-tung bir generalden ok air ve
filozoftu, Chiang ise Batda sava eitimi almt ve Alman askeri yazar Cari von
Clausevvitzin takipisiydi.
Fakat sonunda Maonun saldrlarnda bir kalp ekillendi. Milliyetiler ehirleri
alp Komnistlere genelde Manuryann ie yaramaz bo alanlarn braktktan
sonra Komnistler ehirleri kuatmak iin bu geni alanlar kullandlar. Chiang bir
ehirden bir dierini desteklemek iin ordu gnderirse Komnistler kurtarma
ordusunu kuatma altna alyorlard. Chiangn gleri giderek birbirinden ayr kk
birimlere iniyor, erzak salama ve iletiim kanallar kesiliyordu. Milliyetilerin hl
stn ate gleri vard, fakat hareket edemezlerse bunun ne anlam vard ki?

- 415 -

Milliyeti askerleri bir tr terr dalgas kaplad. n cephelerden uzak olan

komutanlar Maoya glebilirierdi, ama askerler Komnistlerle dalarda savamlar
ve ele gemezliklerinden korkmaya balamlard. Bu askerler artk ehirlerinde
oturup hzl hareket eden, su kadar akkan dmanlarnn her yandan saldrmasn
izliyorlard. Sanki mil- yonlarcas geliyordu. Komnistler askerlerin ruhlarn da
kuatma altna alm, morallerini kertmek ve onlar kamaya zorlamak iin propagandayla bombardmana tutuyorlard.
Milliyetiler teslim olmaya balad. Kuatlm ve terkedilmi ehirleri dorudan
bir saldr olmadan dmeye balad; birbiri ardna hzla dtler. 1948 yl Kasm
aynda Milliyetiler Manuryay Komnistlere braktlar; bu teknik olarak stn olan
Milliyeti ordusu iin aalayc bir darbeydi. Ertesi yla kadar Komnistler btn
inin kontroln ele geirmilerdi.
Batan karc ve en sonunda her zaman lmcl olan bir yol koruyucu bir zrh gelitirmektir.
Bir organizma kendini gizleyerek, hzla kaarak, etkin kar saldryla, trnn baka bireyleriyle
saldr ve savunma iin birleerek, ayrca kendini sert plakalarla ve dikenlerle kuatarak
koruyabilir... Zrh deneyimi hemen her zaman baarsz olur. Bunu uygulayan yaratklar
hantaldrlar, nispeten yava hareket etmek zorundadrlar. Bu nedenle ounlukla sebzeyle
beslenme zorunda braklmlardr; bylece daha abuk "ie yarayan" hayvani gdayla beslenen
rakiplerine kar dezavantajldrlar. Koruyucu zrhn srekli olarak baarsz olmas daha dk
evrimsel dzeyde bulunanlarda bile irade gcnn bedensel zayfln stesinden geldiini
gstermektedir. nsanda en mkemmel ekilde rneklenen zafer bu trde bir zaferdir.
Bilimsel Kuram ve Din, E. W. Barnes, 1933
Yor u m
Sava stratejisine en ok yaklaan iki oyun satran ve bir Asya oyun olan
"go"dur. Satranta oyun tahtas kktr. Go ile karlatrlnca saldr nispeten
abuk gelir. Geri ekilmek veya piyon feda etmek ender olarak ie yarar. Go ok
daha az biimseldir. 361 kesimeyle geni bir kareler sistemi zerinde oynanr,
neredeyse satrancn alt kat byklktedir. Siyah beyaz talar (her taraf iin bir
renk) oyun tahtasndaki kesime yerlerinde nereye isterseniz teker teker konur.
Btn talarnz (her bir taraf iin 52 adet) tahta zerine konduktan sonra ama
daire iine alarak rakibinizin talarn soyutlamaktr.
Go oyunu -inde wei-chi denir- yz hamleye kadar srebilir. Strateji
satrantan daha kurnazca ve daha akcdr; talarnz balangta ne kadar
karmak bir ekil yaratrsa rakibinizin stratejinizi anlamas o kadar zor olur. Belirli bir

416 -

alan kontrol etmek iin savamak girdiiniz skntya demez. Daha geni
balamda dnmeniz, sonunda oyuna hkim olmak iin bir blgeyi feda etmeye
hazrlkl olmanz gerekir. Peinde olduunuz ey kemiklemi bir pozisyon deil
hareketliliktir. Hareketlilikle rakibinizi dar alanlarda soyutlayabilir, sonra daire iine
alabilirsiniz. Ama rakibinizin talarn satranta olduu gibi dorudan doruya
ortadan kaldrmak deil, bir tr fel ya da ke neden olmaktr. Satran
dorusaldr, pozisyon ynelimli ve saldrgandr; go dorusal deil akcdr.
Saldrganlk, kazanann rakibinin talarn artan bir hzla kuatt oyununun sonuna
dek dolayldr.
inli askeri stratejistler yzyllardr go oyunundan etkilenmilerdir. Ataszleri
defalarca savaa uygulanmtr; Mao Tse-tung wei-chin\n tutkunuydu ve bu oyunun
kurallar onun stratejilerine ilenmiti. rnein, wei-chin\n bir anahtar kavram oyun
tahtasnn geniliini lehinize kullanmak, her yne yaylmak, bylece rakiplerinizin
hareketlerinizi basit bir izgisel hat zerinde kavrayamamasdr.
"Her inli," diye yazmtr Mao. "Milliyetilerle yaplan bu apraz sava
modeline bilinli olarak atmaldr kendini." Goda adamlarnz bu apraz ekle gre
dizin, rakibiniz ne yapmaya altnz anlamaya alrken akln kaybetsin. Ya sizi
takip ederek enerjisini ziyan eder veya Chiang Kai-shek gibi yetersiz olduunuzu
varsayar ve kendini korumaz. Ve eer Batl stratejinin tavsiye ettii gibi tek bir alana
younlarsa kuatma iin oturup bekleyen bir rdek konumuna der. Wei-chi tarz
savata artmak ve cesaret krmak iin zihin oyunlar, propaganda ve sinir bozma
taktikleriyle dmann beynini kuatma altna alrsnz. Bu Komnistlerin stratejisidir:
dmann ynn armasna ve korkmasna neden olan belirgin ekilsizlik.
Satran dorudan ve dorusalken eski go oyunu, savalarn dolayl olarak,
geni, birbirine gevek bir biimde bal olan alanlarda yapld bir dnyayla
ilikilidir. Stratejileri soyut ve ok boyutludur, zaman ve tesinde bir dzlemde yer
alr, yani stratejistin zihninde. Bu akc sava biiminde harekete pozisyondan daha
fazla deer verirsiniz. Hznz ve hareketliliiniz eylemlerinizin nceden kestirilmesini
olanakszlatrr; dmannz sizi anlayamaynca sizi yenmek iin bir strateji
gelitiremez. Belirli noktalara sabit kalmak yerine bu dolayl sava ekli da yaylr,
tpk gerek dnyann geni ve balantsz yapsn kendi lehinize kullannz gibi.
Buhar gibi olun. Rakiplerinize saldracak salam bir ey vermeyin; sizi takip
ederken, ele gemezliinizle baa kmaya alrken kendilerini tketmelerini

- 417 -

izleyin. Yalnzca ekilsizlik dmanlarnz gerekten artmanza izin verir; sizin

nerede olduunuzu ve ne yaptnz anladklarnda ok ge olacaktr.
Bizimle savamak istediinizde buna izin vermeyiz ve bizi bulamazsnz. Ama biz sizinle
savamak istediimizde kamanza izin vermeyiz ve drste vururuz... ve sizi yok ederiz...
Dman ilerler, biz geri ekiliriz; dman kamp kurar, biz taciz ederiz; dman yorulur, biz
saldrrz; dman geri ekilir, biz takip ederiz.
Mao Tse-tung 1893-1976

GCN ANAHTARLARI
nsanolu srekli ekiller yaratmasyla ayrt edilir. Duygularn ender olarak
dorudan ifade ederken onlar dil araclyla ya da toplumsal olarak kabul edilebilir
tarzda biimlendirir. ekil olmakszn duygularmz ifade edemeyiz.
Bununla birlikte yarattmz ekiller srekli olarak deiir; tarz, moda gibi
zamann ruh halini temsil eden btn insani olgularda grlr bu deiiklik. nceki
kuaklardan miras olarak aldmz ekilleri srekli olarak deitiririz; bu deiiklikler
hayat ve canllk iaretidir. Gerekten, deimeyen eyler, katlaan ekiller bize
lm gibi grnmeye balar ve onlar yok ederiz. Bunu en ak biimde genler
gsterir. Toplumun onlara kabul ettirdii ekillerle rahatsz olarak, belirlenmi bir
kimlii reddederek, kendilerini ifade etmek iin eitli maskeleri ve durular
deneyerek karakterleriyle oynarlar. Bu ekil motorunu altran, tarzda srekli
deiiklik yaratan canllktr.
Gller genellikle genliklerinde yeni bir biim yoluyla yeni bir eyi ifade
etmede byk yaratclk gstermi olanlardr. Toplum onlara g verir, nk bu tr
yenilie kar alk duyar ve dllendirir. Sorun daha sonra, tutucu ve sahiplenici
olmaya baladklarnda ortaya kar. Artk yeni biimler yaratma hayali kurmazlar;
kimlikleri oturmutur, alkanlklar katlamtr ve katlklar onlar kolay hedef
haline getirir. Herkes bir sonraki hareketlerini bilir. Sayg talep etmek yerine can
sknts doururlar. Sahneden in aa!" deriz. "Daha gen birisinin bizi
elendirmesine izin ver." Gemie kilitlendiimizde gl komik grnr; ar
olgunlam, aatan dmeyi bekleyen meyvalardr.
G ancak ekillerinde esnekse geliir. ekilsiz olmak biimsiz olmak
anlamna gelmez; her eyin bir ekli vardr, bundan kamak olanakszdr. Gcn
ekilsizlii suyun, civann ekilsizlii gibidir, etrafnda ne varsa onun eklini alr.

418 -

Srekli olarak deiir, hibir zaman tahmin edilemez. Gller srekli olarak ekil
yaratrlar ve gleri deiebildikleri hzdan kaynaklanr. ekilsizlikleri ne yaptklarn
anlamayan, dolaysyla saldracak somut bir eyi olmayan dmann gzn- dedir.
Bu gcn nde gelen duruudur: yakalanamaz, istedii her ekle girebilen ve bu
yeteneini Olimpos Danda kargaa yaratmak iin kullanan tanr Merkri gibi hzl
ve ele avuca smaz.
TAVAN VE AA Bilge kii ne eski yollan takip eder, ne de btn zamanlar iin sabit olan bir
yol gelitirir, o daha ok ann gereklerini inceler ve onlarla uramaya hazrlanr.
Sungda tarlay sren bir adam ve tarlasnda bir aa gvdesi vard.
Bir keresinde hzla koan bir tavan bu aa gvdesine arpp boynunu krd ve ld. Bylece
adam sabann bir kenara koyup baka bir tavann daha gelmesini umarak aaca bakmaya
balad. Ama baka bir tavan yakalayamad ve Sung halk kendisiyle alay etti.
Birisinin yaad an halkn eski krallklarn politikalaryla ynetmek istediini varsayalm, bu
kii aynen aac seyreden kiinin yaptn yapmaktadr.
Han-fei-tzu, inli Filozof, M.. III. Yzyl
nsan bulular daha az maddesel, daha zihinsele, yani soyutlamaya doru
evrilir. Bu evrim bu yzylda soyutlama ve kavramsalla- tirmann kefini yapm
olan sanatta belirgindir; zaman iinde daha az aka iddet ieren, daha karmak,
dolayl olan ve kafa gerektiren politikada da grlebilir. Sava ve strateji de bu kalb
takip etmektedir. Strateji karadaki ordularn idaresiyle, onlar dzenli ekillerde konulandrmayla balamtr; karada strateji nispeten iki boyutludur ve topografiyle
kontrol edilir. Fakat btn byk gler sonunda ticaret ve smrgeleme iin denize
inmi ve ticaret yollarn korumak iin denizde savamay da renmek zorunda
kalmlardr. Deniz savalar muazzam bir yaratclk ve soyut dnme gerektirir,
nk savunma hatlar srekli olarak deimektedir. Usta kaptanlar blgenin kelimenin gerek anlamyla akclna uyma ve dman soyut, beklenmedik bir
biimde artma yetenekleriyle ayrt ederler kendilerini. Onlar nc boyutta
almaktadr, yani zihinle.
Karaya geri dnersek, gerilla savalar da soyuta doru evrimi gstermektedir.
T. E. Lavvrence bu tr bir savan ardndaki stratejiyi gelitiren ve uygulamaya koyan
belki de ilk modern stratejistti. Fikirleri, yazlarnda wei-chin\n Batl edeerini bulan
Maoyu etkilemitir.
Lavvrence blgeleri iin Trklerle savaan Araplarla alyordu. Ortaya att fikir
Araplarn iinde bulunduklar geni le karmalar, asla bir hedef oluturmamalar,

- 419 -

hibir zaman tek bir yerde toplanmamala- ryd. Trkler bu buhara benzer orduyla
savamaya alrken dalarak zayflam, bir yerden dierine giderken enerji
kaybetmilerdi. Silah gleri daha stnd, ancak Araplar kedi-fare oyunuyla
inisiyatifi ellerinde tutuyorlar, Trklere tutunacak bir ey vermeyerek morallerini
bozuyorlard. "ou sava yakn temas savadr... Bizimki uzak temas sava
olmaldr," diye yazmt Lavvrence. "Dman bilinmeyen, usuz bucaksz ln
sessiz tehdidiyle ba baa brakmal, saldrana kadar kendimizi ak etmemeliyiz."
Bu en st strateji eklidir. Yakn temas savalar ok tehlikeli ve masrafl
olmaya balamt; dolayl olu ve yakalanmama ok daha az bedelle ok daha iyi
sonular vermitir. Aslnda en nemli maliyet zihinseldir; glerinizi dank
ekillerde dizmek ve dmannzn akln ve psikolojisini bozmak dnme gerektirir.
Ve hibir ey onlar ekilsizlikten daha fazla kzdrp ynlerini artamaz. Uzak
temas savalarnn hkim olduu bir dnyada ekilsizlik esastr.
General Rommel yaratc zeksyla Pattona stn gelmiti... Rommel askeri biimsellikten
kanyordu. lk arpma dnda belirli bir plan olmazd; artlar ortaya ktka onlara uygun
taktikler gelitirirdi. imek hzyla karar verirdi, fiziksel olarak faal zihnine uyan bir hza sahipti.
Hain kum denizinde zgr bir evredeymi gibi hareket edebilirdi. Rommel, Afrikadaki ngiliz
birliklerini darmadan edince ktann kuzey blm nnde tmyle almt. O da Berlindeki
yetkililerden bamsz olarak, hatta Hitlerin kendisinden gelen emirlere bile kulak asmadan
Kuzey Afrikann byk bir blmn kontrol altna alana ve Kahireyi ayaklar dibinde titretene
dek birbiri ardna baarl operasyonlar gerekletirdi.
Sava Kazanma Sanat, James Mrazek, 1968
ekilsizliin birinci psikolojik gerei hibir eyi kiisel olarak almamak zere
kendinizi

eitmenizdir.

Hibir

zaman

savunma

gstermeyin.

Savunmac

davrandnzda duygularnz gsterir, ak bir ekil oluturursunuz. Rakipleriniz

hassas bir nokta bulduklarn farkeder- ler. Ve tekrar tekrar vururlar. Bu yzden hibir
eyi kiisel olarak almamak zere eitin kendinizi. Kimsenin sizi desteklemesine izin
vermeyin. Tutulamayan kaygan bir top gibi olun. Kimsenin sizi neyin sinirlendirdiini
veya zayf noktanzn nerede bulunduunu anlamasna izin vermeyin. Yznz
ekilsiz bir maske haline getirin, dolap eviren rakiplerinizi ve meslektalarnz
ileden karp ynlerini artn.
Baron James Rothschild bu teknii kullanan bir adamd. Pariste, yabanclara
kar kesinlikle dosta davranmayan bir kltrde yaayan bir Alman Yahudisi olarak
Rothschild hibir saldry kiisel olarak almad veya hibir ekilde incindiini

420 -

gstermedi. Dahas nerede bulunuyorsa orann politik iklimine uyum salad: XVIII.
Louisnin kat resmi monarisinde, Louis-Philippein orta snf iktidarnda, 1848
demokrasi ihtilalinde, 1852de ta giyen Louis-Napoleonun iktidarnda. Rothschild
hepsini ayn ekilde kabul etti ve ilerine kart. kiyzl veya frsat gibi grnmek
umurunda deildi, nk kendisine paras iin deer veriliyordu, politikas iin deil;
paras g birimiydi. O asl eklini hi gstermeyip uyum salar ve geliirken,
yzyla son derece zengin balayan byk aileler dnemin karmak deiimleri ve
ansn ters dnyle mahvolmulard.
Tarih boyunca ekilsiz idare etme biimi tek bana saltanat sren kralieler
tarafndan en becerikli ekilde uygulanmtr. Bir kralie kraldan ok daha farkl bir
konumdadr; kadn olduu iin uyruklarnn ve saray mensuplarnn onun ynetme
yeteneinden, karakterinin gcnden kuku duymas olasdr. Bir ideolojik
mcadelede bir taraf tutarsa duygusal ballkla hareket ettii sylenir. Duygularn
bastrsa ve erkek gibi otoriteri oynasa daha da kt eletirilir. O halde kralieler ya
doalar gerei ya da deneyimle esnek bir ynetim biimi gelitirirler ki, sonunda
erkeksi ynetimden daha gl olduu grlr.
ekilsiz idare tarzn rnek oluturan iki kralie ngiliz Kralie Elizabeth ve Rus
mparatorie Katerinadr. Katolikler ve Protestanlar arasndaki iddetli savalar
srasnda Elizabeth lml bir yol izledi. Kendisini bir yana balayacak ve zamanla
lkeye zarar verecek olan ittifaklardan kand. Savaacak kadar gl olana dek
lkesini bar halinde tutmay baard. nanlmaz uyum salama yetenei ve esnek
ideolojisi sayesinde onun iktidar tarihteki en grkemli iktidarlardan biri olmutur.
Katerina da doalama ynetim tarz gelitirmitir. Kocas mparator II. Peter
grevden aldktan sonra 1762de Rusyann tek hkimi olduunda kimse onun uzun
mrl olacan dnmemiti. Ama nceden dnlm hibir fikri, politikasn
kabul ettirecek hibir felsefesi ya da kuram yoktu. Bir yabanc olmasna ramen
(Almanyadan gelmiti), Rusyann ruh halini ve yllar iinde nasl deitiini ok iyi
anlyordu. "nsan bir lkeyi yle ynetmelidir ki, halk o kiinin yapmasn emrettii
eyleri yapmay kendilerinin istediini dnmelidir," demiti. Bunu gerekletirmek
iin her zaman halkn arzularnn bir adm tesinde olmas ve direndikleri eylere
uyum salamas gerekmiti. Konuyu asla zorlamayarak ok artc ksa sre iinde
Rusyay yeniden ekillendirmitir.
Bu kadns, ekilsiz idare etme tarz zor artlar altnda gelime yo lu olarak
ortaya km olabilir, fakat bu ynetimin altnda hizmet verenler iin son derece

- 421 -

ekicidir. Akc olduu iin halkn itaat etmesi nispeten kolaydr, nk daha az
zorlandklarn, hkmdarlarnn ideoloji nnde daha az eildiklerini hissederler.
Ayn zamanda bir ideolojiye balanmann kapad seenekleri de amaktadr. Bir
tarafa balanmakszn hkmdarn bir dman dierine kar kkrtmasn salar.
Kat hkmdarlar gl grnebilirler, ama zamanla katlklar sinirleri yorar ve
evreleri onlar sahneden itmenin bir yolunu bulur. Esnek, ekilsiz hkmdarlar ok
daha fazla eletirileceklerdir, fakat buna dayanrlarsa insanlar onlarla daha fazla
zdeleecektir, nk onlar da halklar gibidirler; rzgrla deiirler, artlara
aklardr.
Skntlar ve gecikmelere ramen gcn nfuz edebilir oluu genellikle
sonunda galip gelir, tpk Atinann paras ve kltryle Sparta zerinde zafer
kazand gibi. Kendinizden daha gl ve kat biriyle atma iine girdiinizde
anlk bir zater kazanmalarna izin verin. stnlklerine sayg gsterir gibi grnn.
Sonra ekilsiz ve uyabilir olarak yavaa ruhlarna girmeye aln. Bylece onlar
hazrlksz yakalarsnz, nk kat insanlar dorudan darbelere kar savunmaya
hazrldrlar, oysa gizli ve dolayl olanlar karsnda aresizdirler. Byle bir
stratejide baarl olmak iin bukalemunu oynamanz gerekir; yzeyde uyumlu olun,
dmannz ierden ykn.
KARAKTER ZIRHI Modern dnyann talep ettii igdsel ketlenmeyi (inhibisyon) srdrmek ve
bu ketlenmeden doan enerji durulmasyla baa kmak iin egonun deimesi gerekir. nsann
benlii, ihtiyala d dnyann yaratt korku arasnda srekli olarak ayn ya da benzeri
atmalara maruz kaldka, baka bir deyile tehlikelere ak olunca katlar. Bu srete
otomatik olarak ilev gren bir tepki tarz gelitirir, yani"karakterini" kazanr. Bu, duygusal
kiiliin kendini bir zrha sarmas, d dnyadan gelen darbeler kadar i ihtiyalarn srekli
basksn da zayflatp gidermek iin sert bir kabuk gelitirmesi gerekir. Bu zrh kiiyi ho
olmayana kar daha az duyarl yapar, ama ayn zamanda cinsel drty ve saldrgan hareketi
snrlar, bylece baar ve zevk alma kapasitesini azaltr. Egonun daha az esnek, daha kat hale
gelmesinin ve enerji ekonomisini dzenleme yeteneinin bu zrhn byklne bal olduunu
sylyoruz.
Wilhelm Reich, 1897-1957
Japonlar yzyllardr yabanclar nezaketle kabul etmekte, yabanc kltrlere
ve etkilere kar ak grnmektedirler. 1577de Japonyaya gelen ve yllarca orada
yaayan Portekizli rahip Joao Rodriguez unlar yazmtr: "Japonlarn Portekizli
olan her eyi deneyip kabul etmeye istekli olular beni hayrete drd."

422 -

Sokaklarda zerlerinde Portekizli kyafetleri, boyunlarnda boncuklar ve kalalarnda

halarla dolaan Japonlar grmt. Bu, deimeye yatkn zayf bir kltr gibi
grnebilir, ancak Japonlarn evreye uyma yetenei aslnda lkeyi askeri bir
istilayla zorla kabul ettirilecek yabanc bir kltre kar korumutu. Portekizlileri ve
dier Batllarn, Japonlarn stn bir kltre teslim olduuna inanmalarn
salamt, oysa Japonlar gerekte yabanc kltrn tarz yalnzca giyilip karlacak
bir moda olduunda uyuyorlard. Yzeyin altnda Japonlarn kltr geliiyordu.
Japonlar yabanc kltre kar kat olsalar ve onlarla savamaya alsalard Batnn ine verdii zararlara maruz kalabilirlerdi. Bu ekilsizliin gcdr; saldrgana
tepki verecei, saldraca bir ey vermez.
Evrimde byklk genellikle yok olmaya doru ilk admdr. Genilemi ve
imi olann hareket kabiliyeti yoktur, ama srekli olarak kendini beslemek
zorundadr. Zeki olmayanlar genellikle bykln g anlamna geldiine
inandrlrlar, ne kadar byk olursa o kadar iyidir.
483te Persli Kral Xerxes tek kolay bir harektla lkeyi fethedebile- ceine
inanarak Yunanistan igal etti. Sonuta tek bir istila iin bira- raya getirilmi en
byk orduya sahipti; tarihi Herodotus be milyonun zerinde olduunu tahmin
etmitir. Persliler, Yunanistan karada yenmek amacyla Hellespontu (anakkale
Boaz) gemek iin bir kpr yapmay tasarlamlard. Yunanllarn denize
kamalarna engel olmak iin ayn byklkteki donanmalar da Yunan gemilerini
limanda sktracakt. Plan kesin grnyordu, fakat Xerxes istilaya hazrlanrken
danman Artabanus efendisini endie verici bir pheye kar uyard. "Dnyann
en byk iki gc size kar," dedi. Xerxes gld... onun dev ordusuna hangi g e
olabilirdi ki? "Hangileri olduunu syleyeyim," diye cevap verdi Artabanus. "Kara ve
deniz." Xerxesin filosunu alacak kadar geni olan gvenli bir liman yoktu. Ve
Persliler ne kadar toprak ele geirir ve erzak salanacak alan ne kadar genilerse
bu byk orduyu beslemenin maliyeti o kadar ykc olacakt.
Danmannn bir korkak olduunu dnen Xerxes istilaya devam etti. Fakat
Artabanusun tahmin ettii gibi denizdeki kt hava korunmak iin hibir limana
giremeyecek kadar geni olan Pers filosunun byk bir ksmn yok etti. Bu arada
karada Pers ordusu yoluna kan her eyi yakp ykyor, bu da beslenmeyi olanaksz
hale getiriyordu, nk verilen zarar tarmsal rnleri ve yiyecek depolarn da
kapsyordu. Ayn zamanda ar hareket eden kolay bir hedefti. Yunanllar, Perslilerin
ynn artmak iin her trl hileli manevraya bavuruyorlard. Xerxesin
Yunanllara yenilgisi byk bir felaketti. Hikye byklk iin hareket kabiliyetini feda

- 423 -

edenler iin semboliktir. Esnek ve hzl olan hemen her zaman kazanr, nk daha
ok stratejik seenei vardr. Dman ne kadar bykse kn salamak o
kadar kolay olur.
ekilsizlik ihtiyac yalandka artar, nk gitgide kendi tarzmz oluturmu
ve ok kat bir ekil stlenmiizdir. Hareketlerimiz nceden tahmin edilebilir, bu her
zaman ypranmln ilk iaretidir. Ve tahmin edilebilirlik komik grnmemize neden
olur. Alay etme ve kmseme hafif saldr biimleri gibi grnse de gerekte gl
silahlardr ve sonunda g temelini andracaktr. Size sayg duymayan bir dman
cesaret kazanr ve cesaret en kk hayvan bile tehlikeli yapar.
Marie-Antoinettein rnekledii ekliyle on sekizinci yzyl Fransz saray kat
formaliteye o kadar mitsizce balanmt ki, sradan bir Fransz bunun aptalca bir
kalnt olduunu dnyordu. Asrlarca mr olan bu kurumun ypranmas lmcl
hastaln ilk iaretiydi, nk insanlarn monariye olan balarnn sembolik
gevemesiydi bu. Durum ktye gittike Marie-Antoinette ve Kral XVI. Louis
gemie ballklarnda daha da kat hale geldiler ve giyotine giden yollarn ksalttlar. ngiltere kral I. Charles da 1630larda ngilterede oluan demokratik
deiime ayn tepkiyi vermitir. Parlamentoyu datt ve saray trenleri resmi ve
mesafeli hale geldi. Her trl nemsiz protokole bal kalarak eski ynetim biimine
dnmek istedi. Katl yalnzca deiim arzusunu arttrd. Kukusuz ksa sre iinde
ykc bir i savata devrildi ve sonunda kafasndan oldu.
Yalandka gemie daha da az dayanmalsnz. Karakterinizin ald eklin
kalnt gibi grnmesine engel olun. Bu, genlerin modasn taklit etme meselesi
deildir, bu da ayn derecede gln olur. Daha ok, kafanzn her duruma, hatta
zaman geldiinde yerinizi genlere brakmak gibi kanlmaz deiime bile
uymasdr. Katlk sizi yalnzca bir kadavra gibi gsterecektir.

Ama unu asla unutmayn ki, ekilsizlik stratejik bir durutur. Taktiksel srprizler
iin yer verir size; dmannz bir sonraki hareketinizi tahmin etmeye alrken
stratejilerini ak ederler, kendilerine kesin bir dezavantaj yaratrlar. nisiyatifi size
verir, dmannz hibir zaman hareket edemeyip hep karlk verme durumunda
brakr. unu hatrlayn: ekilsizlik bir aratr. Onu kendini aka kaptrmayla ya da
kaderin cilvelerine teslim olmayla kartrmayn. ekilsizlii i huzur salad iin
deil, gcnz arttraca iin kullann.

424 -

Son olarak, her yeni duruma uyum salamak, olaylar kendi gzlerinizle
grmeniz ve ou kez insanlarn size satmaya alt tavsiyelere aldrmamanz
anlamna gelir. Sonunda dierlerinin nutuk ektii yasalar ve size ne yapmanz
gerektiini syleyen kitaplar ve yallarn bilgece tavsiyelerini bir kenara brakmanz
anlamna gelir. "artlar idare eden yasalar yeni artlarla ortadan kaldrld," diye
yazmt Napoleon. Bu demektir ki, her yeni durumu lmek size baldr. Baka
insanlarn fikirlerine ok fazla gvenirseniz sizin olmayan bir ekle girersiniz. Dier
insanlarn akllarna ok fazla sayg gstermek kendi aklnz ypratr. Gemie kar
acmasz olun, zellikle kendi gemiinize kar ve size dardan yamanan
felsefelere sayg gstermeyin.

maj: Merkri. Kanatl haberci, ticaret tanrs, hrszlarn, kumarbazlarn ve hz yoluyla aldatanlarn koruyucu azizi. Merkri doduu
gn harp icat etti; o akama kadar Apollonun srn ald. stedii her
ekle girerek dnyay hzla dolard. Adn tayan sv metal gibi, ele
gemeyene, tutulamayana vcut verir; o ekilsizliin gcdr.
Otorite: Bu nedenle bir orduyu dzenlemenin en iyi yolu onu
ekilsizlikle tamamlamaktr. Savata zafer tekrar etmez, ama eklini sonsuz
bir biimde uyarlar... Bir askeri gcn srekli bir biimi yoktur, suyun da
srekli bir ekli olmad gibi. Rakibe gre deierek ve uyum salayarak
zafer kazanma yeteneine deha denir (Sun-tzu, M.. IV. Yzyl).

- 425 -

Dalmak ve soyut bir kalp yaratmak iin alan kullanmak, sizin anzdan
deerli

olduunda

gcnzn

younluundan

vazgemeniz

anlamna

gelmemelidir. ekilsizlik dmannzn her yerde sizi aramasn, fiziksel olduu

kadar

zihinsel

glerini

de

datmalarn

salar. Ama

sonunda

onlarla

karlatnzda gl, iddetli bir darbe indirin. Mao Milliyetilere kar bu ekilde
baarl olmutur. Glerini kk, ayr birimlere blm, sonra gl bir saldryla
kolayca stn gelmiti. Burada younlama yasas egemendir.
ekilsizlikle oynadnzda srecin stnde kaln ve uzun vadedeki
stratejinizi zihninizde tutun. Bir ekliniz varken saldrrsanz younluu, hz ve
gc kullann. Maonun syledii gibi: "Sizinle savatmz zaman kaamamanz
salarz."
SELM KAYNAKA

Aesop. Fables of Aesop. Translated by S. A. Hanford. New

York: Penguin Books, 1954.
Bloodvvorth, Dennis and Ching Ping. The Chinese Machiavelli.
New York: Far- rar, Straus and Giroux, 1976.
Bovvyer, J. Barton. Cheating: Deception in War and Magic, Games and
Sports, Sex and Religion, Business and Con Games, Politics and
Espionage, Art and Science. NevvYork: St. Martins Press,

1982.
Castiglione, Baldesar. The Book of the Courtier. Translated by
George Bull. NevvYork: Penguin Books, 1976.
Clausevvitz, Cari von. On War. Edited and translated by
Michael Hovvard and Peter Paret. Princeton:
Princeton University Press, 1976.
Elias, Norbert. The Court Society. Translated by Edmund
Jephcott. Oxford: Basil Blackvvell Publishers, 1983.
de Francesco, Grete. The Power of the Charlatan. Translated by
Miriam Beard. New Haven: Yale University Press,
1939.
Haley, Jay. The Power Tactics of Jesus Christ and Other Essays. New
York: W.W. Norton, 1989.
Han-fei-tzu. The Complete Works of Han-fei-tzu. Translated by W.K.
Liao. 2 vo- lumes. London: Arthur Probsthain, 1959.
Herodotus. The Histories. Translated by Aubrey de
Selincourt. New York: Penguin Books, 1987.
Isaacson, VValter. Kissinger: A Biography. New York: Simon &
Schuster, 1992.

La Fontaine, Jean de. Selected Fables. Translated by James

Michie. New York: Penguin Books, 1982.
Lenclos, Ninon de. Life, Letters and Epicurean Philosophy of Ninon de
Lenc- los, The Celebrated Beauty of the 17th Century. Chicago: Lion
Publishing Co 1903.
Ludvvig, Emil. Bismarck: The Story of a Fighter. Translated by Eden
and Cedar Paul. Boston: Little, Brown, 1928.
Machiavelli, Niccol. The Prince and The Discourses. Translated by
Luigi Ric- ci and Christian E. Detmold. New York:
Modern Library, 1940.
Mao Tse-tung. Selected Military Writings of Mao Tse-tung. Beijing: Foreign
Languages Press, 1963.
Millan, Betty. Monstrous Regiment: Women Rulers in Mens Worlds. VVndsor
Forest, Berks, U.K.: Kensal Press, 1983.
Montaigne, Michel de. The Complete Essays. Translated by M. A.
Screech. NewYork: Penguin Books, 1987.
Mrazek, Col. James. The Art of Winning V/ars. New York: VValker
and Com- pany, 1968.
Nash, Jay Robert. Hustlers and Con Men. New York: M. Evans and
Co., 1976.
Nietzsche, Friedrich. The Brith of Tragedy and The Genealogy of Morals.
Translated by Francis Golffing. Garden City:
Doubleday Anchor Books, 1956.
Orieux, Jean. Talleyrand: The Art of Survival. Translated by Patricia
Wolf. New York: Knopf, 1974.
Plutarch. Makers of Rome. Translated by lan Scott-Kilvert. New
York: Penguin Books, 1965.
The Rise and fail of Athens. Translated by lan Scott-Kilvert. New
York: Penguin Books, 1960.
Rebhorn, VVayne A. Foxes and Lions: Machiavells Confidence Men. Ithaca:
Cornell University Press, 1988.
de Retz, Cardinal. Memoirs of Jean Franois Paul de Gondi, Cardinal de Retz. 2
vols. London: J. M. Dent & Sons, 1917.
Sadler, A. L. Cha-no-yu: The Japanese Tea Ceremony. Rutland, Vermont:
Charles E. Tuttle Company, 1962.
Scharfstein, Ben-Ami. Amoral Politics. Albany: State University
of New York Press, 1995.
Scheibe, Kari E. Mirrors, Masks, Lies and Secrets. New York: Praeger
Publis- hers, 1979.

Schopenhauer, Arthur. The VVisdom of Life and Counsels and Maxims.

Translated by T. Bailey Saunders. Amherst, New
York: Prometheus Books, 1995.

1. YASAYA UYMAK
1780lerin balarnda Berlinde Dr. VVeislederin garip ve olaand tp uygulamalarna
dair bir sylenti dolamaya balad. Mucizelerini Berlinlilerin nnde uzun kuyruklar grmeye
balad eski bir bira salonunda yapyordu; krler, topallar, normal tpla tedavi edilemeyen bir
hastal olan herkes geliyordu. Doktorun hastalar ayn nlarna tuttuu sylentisi ortala
yaylnca ksa srede Berlinin Ay Doktoru lakabn ald.
1783te Dr. VVeislederin korkun bir hastal olan zengin bir kadn tedavi ettii
sylentisi dolat kulaktan kulaa. Doktor birdenbire hrete kavutu. Daha nce yalnzca
yoksul Berlinlilerin bira salonunun dnda bekledikleri grlmt; artk salonun dna
muhteem arabalar park ediliyor, fraklar iindeki centilmenler ve salar yapl leV' diler gne
batarken caddeyi dolduruyordu. Hafif bir hastal olanlar bile srf meraktan geliyordu. Srada
beklerken yoksul hastalar bu cen tmenlere ve leydilere doktorun ancak ay hilal haldeyken
tedavi ett1
1. YASAYA UYMAK
M.. altnc yzyln sonuna doru Atina ehir devleti politikalarn onlarca yldr hkim
klan darkafal bir dizi hkmdar tahttan indirdi. Onun yerine yzyln zerinde bir sre iin
hkm srecek olan demokrasiyi getirdi, gcnn kayna ve en byk baars olan demokrasiyi. Ama demokrasi geliirken AtinalIlarn daha nce hi karlamad bir sorun da geliti:
Dmanlarla evrili kk bir ehrin birlik ve beraberliiyle ilgilenmeyen, bu ehrin daha
byk hret kazanmas iin almayan, yalnzca kendilerini, hrslarn ve kk hesaplarn
dnenlerle nasl baa kacaklard? AtinalIlar bu insanlarn eer rahat braklrlarsa
bozgunculuk yapacaklarn, ehri hiziplere ayracaklarn, endie dorucaklarn biliyorlard ve
bunlarn hepsi demokrasilerinin mahvolmasna gtrrd onlar.
2

YASAYA UYMAK

1536da gelecein kral II. Henri ilk metresini edinmiti, Diane de poitiers. Diane o srada
otuz yedi yandayd ve Normandiyann b- p hizmetkrnn dul eiydi. Henri ise lgnca
yaamaya yeni balayan on yedisinde canl bir genti. Balangta birliktelikleri yalnzca
Platonik gibi grnyor, Henri, Dianee youn bir ballk gsteriyor-