Tolking av eit litterært verk

”Jeg ser” av Sigbjørn Obstfelder

Mari Lind Aronsen
 
På slutten av 1800-talet gjekk det for seg ei rask utvikling i Noreg; Samfunnet vart raskt
industrialisert og meir demokratisk. Fridomen til å velje auka, og menneska blei latt over til
seg sjølve og sine eigne val. Som eit resultat av dette gjekk interessa over til individet sin
psyke og forhold til verda rundt. Det vaks fram ein ny litterær epoke, kjend som
nyromantikken. Ein av Noreg sine mest kjende nyromantiske forfattarar var Sigbjørn
Obstfelder. Obstfelder sine dikt vart gjerne beskrive som modernistiske på bakgrunn av at dei
handlar om angst, og korleis det er ikkje å vere ein del av ein moderne, industrialisert verd.

Diktet ”Jeg Ser” blei gitt ut i året 1893 og er henta frå diktsamlinga ”Digte” av Obstfelder.
Det kom ut i den litterære epoken nyromantikken, som mange ser på som ein reaksjon på
realismen og naturalismen, deira tankar og idear. Diktet er prega av einsemd, angst og
framandkjensle, og skapte stor oppstandelse da det kom ut. 

”Jeg Ser” handlar om eg-personen som oppheld seg i eit bymiljø på slutten av 1800-talet. Eg-
et beskriv verda som ein venting som har blitt om til skuffelse, der han kjenner seg isolert og
forlaten på utsida. Tilvere består av isolerte element som ikkje har noko samanheng slik som
dei ”gråblå skyer”, ”tusende vinduer” og ”velklædte herrer”, og dette skapar eit indirekte syn
på personen sitt ståstad av verda; uforståeleg og utan meining.

Temaet er einsemd, angst og framandkjensle. Eg-et føler seg uvel og totalt framand der han
står på utsida og ser inn på andre menneske sitt liv. Dette er eit tema som er typisk for
Obstfelders dikting og andre nyromantiske forfattarar. Individet og menneskesinnet er i fokus
og det  blir skildra serdeles godt så sårbart eit einsamt menneske kan vere som ikkje følar
tilhøyring. Temaet i diktet er typisk for nyromantisk litteratur; enkeltmennesket med deira
melankolske kjensler og draumar.
 
Motivet i diktet er eg-et som betraktar den fysiske røyndom om seg. Han filosoferer over dette
tilvere som består av himmelen, menneska og dei høge husa.
 
Diktet blir ført fram frå eg-et sin synsvinkel, noko som gjev oss eit meir personleg forhold til
han. Ein blir kjend med personen sine inste tankar og kjensler som gjør at forfattaren får betre
fram angsten og einsemda personen følar. Diktet er stilt fram kronologisk, og språket
Obstfelder har brukt, er lett å lese med korte og presise, einfelte setningar.
 
Diktet startar med observasjonar frå universet der forfattaren skaper eit bilde,
som han zoomar inn på gjennom heile diktet. Bildet snevrast inn mot eit meir detaljert motiv
rund eg-et og endar med at denne røyndomen gir han ein openberring. Det er muleg
forfattaren har valt denne måten å føre fram diktet på for å forsterke
einsemda eg-et kjenner. Ved å skildre det vesle menneske i det store
universet får han fram så små menneske kan føle seg, samanlikna med alt om han.
 
 Obstfelder skriv frie vers, noko som betyr at han ikkje brukar fast rim og rytme, og det er
serdeles vanskeleg å sjå noko som helst form for mønster. Trass i dette har han likevel klart å
halde ein fin balanse mellom form og innhald. For snarare å sjå ein samanheng kan ein seie at
er diktet delt inn i delar, i staden for strofer. Diktet startar med ein observasjonsdel som
begynne med ”jeg ser på…”, følgt av ein konklusjonsdel der eg-et filosoferer over sin
eksistens. Sist er det ein uversdel som er ein skildring om måten vêre utviklar seg frå å vere
lystig og harmonisk, til å bryggje seg opp til storm. På denne måten blir stemninga i diktet
meir dystert og trist. Vêret beveger seg også i takt med korleis personen føler seg og gjev oss
eit bilete av angst og redsle. I slutten av diktet kan ein sjå eit brot på mønsteret. Ein venta
nesten ein ny observasjonsdel i siste del, men får i staden ei avslutning som består av alle dei
tre delane. Brotet kan indikere at eg-et psykisk bryt saman. Versa ” Jeg er visst kommet på en
feil klode! Her er så underlig...” viser tydeleg at eg-et innser at han ikkje høyrer til denne
verda. Han har fått ein openberring. Vêret beveger seg i takt med korleis eg-et føl seg. Diktet
har også eit utropsteikn på slutten som kan vise at det har gått opp eit lys for eg-et og han
uttrykkjer sin frustrasjon; ”Jeg er visst kommet til feil klode! Her er så underligt…”.
 
Diktet inneheld poetiske verkemiddel som blant anna parallellisme, der ein skil mellom det
grammatikalske og semantiske. Grammatikalske parallellisme er når dei fyrste orda i ein
setning gjentakast fleire gongar etter kvarandre; 

“Jeg ser på den hvite himmel,

 Jeg ser på de gråblå skyer,
Jeg ser på den blodige sol.”

(Wikipedia, 2009,URL)

Disse gjentakingane er med på å skape ein monoton rytme i diktet og ein melankolsk
stemning. Semantiske parallellisme bliv brukt når bileta som uttrykkjer det same bliv gjentatt,
slik som “fjerne kirketaarn” og “tusende vinduer” representerer noe fjernt og framand.
 
 
Bodskapen i diktet er truleg det at samfunnet må vere flinkare til å tek meir vare på dei som
har falt utanfor og inkludera dei som ikkje følg med i utviklinga. Målet var ikkje lengre å
avdekke årsaka til individet sin elende gjennom samfunnskritisk litteratur, men heller å
fordjupe seg i sinnet sin labyrint. Sia fokuset er flytta frå samfunnet til individet i
nyromantikken er dikte ikkje samfunnskritisk. Det var livet på bygda som var idyllen
nyromantikane søkte og naturen bar ein kontrast til det framandgjørande industrisamfunnet.

Framandkjensla som blir skildra i “Jeg ser” er like relevant for oss som lever i dag ettersom
einsemd er ikkje eit ukjent fenomen i samfunnet. Undersøkingar vis at om lag 2 % av den
norske befolkninga, anslagsvis 70 000 menneska oppgjev at dei ikkje har nokon å snakke
fortrolig med eller som dei kan regna med ved personlege krisar.
 
Framandgjøring og vanskar med å tilpasse seg i eit samfunn som av og til kan stå fram som
meiningslaust, er eit tema som også blir brukt i dagens samfunn. Verket ”The Wall” av Pink
Floyd er eit godt eksempel på dette. Det han og Obstfelder har til felles er at dei tek opp dei
konsekvensane følelsen av å ikkje ha noko meining kan få for eit menneske.

Diktet kan også samanliknas med bilete ”Aften på Karl Johan” av Edvard Munch. På lik linje
med diktet vis bilete eit menneske som føler seg einsam og utilpass. Han hør ikkje til
samfunnet og ein kan trekk parallellar med bilete og det siste verset i diktet; ”Jeg er vist
kommet til feil klode! Her er det så underligt…”
 
Det er sannsynleg at vi alle vil kunne tek og kjenne på framandkjensla frå ein tid til ein annen,
men forhåpentlegvis vil han ikkje bli eit problem for majoriteten. Det er kanskje ein av
grunnane til at nyromantisk dikting lev i beste velgåande i dag, for akkurat å minne oss på
korleis det kan vere å stå aleine.

Mi meining om diktet er at det var overraskande lett å lese. Språket var ikkje vanskeleg å
forstå, og setningane var korte og nøyaktige. Det faktum at eg ikkje hadde noko problem med
å ta inn det som stod i teksten, gjorde det meir morosamt å tolke det. Når det kom til innhaldet
var det litt tragisk og sørgjeleg å skulle prøve å sette seg inn i hovudpersonen sine følelsar og
tankar. Eg følte ein viss tomheit av å lese diktet, serleg når ein skulle prøve å sette seg inn i
eg-et sitt ståstad. På den andre sia var det akkurat dette forfattaren ville; å få menneska til å
forstå korleis det er å ikkje passe inn.

Kjelder
Wikipedia, 2009, «Anafor»
http://no.wikipedia.org/wiki/Anafor Lest 12.11.09

VGSKOLE, 2009, «Nyromantikken 1890-1905»

http://www.gmsys.net/teachers/norsk/litteratur/1850_1900/nyromantikken.php Lest 11.11.09

Wikipedia, 2009, «Modernisme»

http://kunsthistorie.com/fagwiki/Modernisme Lest 12.11.09

Ugland, Ellen, 2005: «Kunsten å lykkes med norsk litteratur» Oslo: Damn