Prije poetka agresije opina je imala povrinu 384 km 2 i po popisu stanovnitva iz 1991.

, 43 249
stanovnika, rasporeenih u 56 naselja. Nacionalna struktura je bila: 45,4% Bonjaka, 30,7% Srba,
19,3%, Jugoslovena 3,4% 1,2 % ostalih. Stanovnitvo se vremenom nacionalno grupisalo u nekoliko
podruja: u samom gradu i naseljima Bijela Ploa, Jablanica, Lijenica, Moevac, Kosova, Kopice,
obe, Domislica i Novi eher, veina su bili Bonjaci. Srpsko stanovnitvo inilo je veinu na desnoj
obali rijeke Bosne, u podnoju planine Ozren, pa sve na sjever do Doboja. Nakon prvih viestranakih
izbora, odranih 18. novembra 1990., vana mjesta u politikim i privrednim subjektima pripadala su
kadrovima srpske nacionalnosti.
Uvidjevi da Bonjaci vraaju svoj nacionalni i vjerski identitet, JNA i SDS se otvoreno stavljaju na
realizaciju velikosrpskog projekta. Za to vrijeme probosanske strane, naroito SDA, rade na
organizaciji pruanja otpora nadolazeoj agresiji. Otvoreno se suprostavlja zahtjevu JNA o
stacioniranju vojne tehnike na Omerdinom Polju i slanju maglajskih regruta na hrvatsko ratite. Dana,
6. aprila 1992. bit e formirana i prva odbrambena jedinica. Padom Doboja, 2. maja 1992., rat je
pokucao i na maglajska vrata. Na prostoru 16 mjesnih zajednica formirat e se krizni tabovi.
Uredbom Predsjednitva RBiH, od 15. aprila 1992., formira se Optinski tab Teritorijalne odbrane
Maglaj. U poetnoj fazi agresije OpTO je imao 17 samostalnih eta i 2 samostalna bataljona, sa
ukupno 1848 vojno sposobnih lica. Pored navedenog, djelovao je rejonski tab u Novom eheru, ratni
odred iz Misuria i pritapske jedinice. Sve ove jedinice funkcionisat e do 6. novembra 1992. kada
se naredbom taba Vrhovne komande OS RBiH formira Prva maglajska brigada. Brigada e jedan
krai period nositi naziv 318. bbr, a ubrzo e prerasti u 201. brdsku brigadu Maglaj, te e biti
potinjena Operativnoj grupi 7 - Jug, u Maglaju, odnosno 2. korpusu ARBiH sa sjeditem u Tuzli.
U trenutku formiranja brigadu je inilo 1985 vojnih lica ili 93,10% vojno sposobnih. Za izuzetnu
hrabrost i veliki otpor pruen agresoru maglajska 201. brigada e 14. decembra 1993. dobiti
poasni naziv Viteka, kao tek druga brigada ARBiH koja je taj status dobila. Neposredno nakon
deblokade maglajskog okruga, u aprilu 1994. 201. brigada e biti potinjena OG Bosna u
Zavidoviima. Nareenjem Komande 3. korpusa br. 05/8 4 iz 18. januara 1995., brigada mijenja
naziv u 327. bbr Maglaj, uz poasni naziv Viteka. Formiranjem divizija, postat e dio 35. divizije
3. korpusa ARBiH.
Do maja mjeseca 1992. veliki broj izbjeglica iz okolnih opina se naao na teritoriju maglajske opine.
Presudan trenutak za Maglaj se desio 8. maja kada su pripadnici SJB Maglaj zaustavili vozilo u kojem
su se nalazili oficiri JNA. Tom prilikom smrtno je stradao policajac Rifat Abidovi na kojeg je pucano
iz vozila. Rifat e tako postati prvi ehid i maglajski gazija koji poloi ivot za svoj grad. Vatra je
uzvraena, i tom prilikom su likvidirani Duan i Goran Stokani, te Velimir Pani. Iz planova
pronaenih u stanu Duana Stokania otkriven je svirepi plan okupacije Maglaja. Trebalo je likvidirati
sve vane linosti iz politikog i vojnog vrha te doturiti naoruanje lokalnom stanovnitvo koje e
izazvati pobunu. Dio bonjakog i hrvatskog stanovnitva je trebalo likvidirati, a dio smjestiti u logor
koji bi se nalazio kod Petrolove pumpe.
Nakon to je propao plan agresora o lahkom zauzimanju grada Maglaja, dolazi do prvog granatiranja
maglajske opine. Prve granate su pale kod motela Bistrica. Granatiranje promjenjivog intenziteta e
se nastaviti sve do 21. septembra kada srpski agresor otpoinje veliku ofanzivu na slobodni teritorij
maglajske opine. U prvim danima ofanzive na slobodni teritorij opine palo je oko 3 600 granata, dok
e za vrijeme itave ofanzive taj broj iznositi 10 000. Do 30. oktobra neprijatelj je zauzeo oko 11 km 2
teritorije, dok je odbranjeno 15 km2 oko Starog grada Maglaja. Pala su mjesta: Straite, Isii, Ruvii i
Bradii. Poetkom novembra OpTO planira izvoenje kontraofanzive. Tokom novembra osloboen
je objekat Naplavak i dio naselja ipovo, a oslobaanjem kote Simanov grob, 17. novembra slomljena
je neprijateljska ofanziva. Koliko je ofanziva bila estoka, dovoljno govori podatak da je u njoj

poginulo 95 maglajskih boraca. Na osnovu dostupne agresorske literature, poginula su 123 agresorska
vojnika.
Linije odbrane ni tokom 1993. nisu mirovale. Agresor je jo intenzivnije nastavio sa granatiranjem
gradskih i prigradskih dijelova. Upravo e ta godina ostati upamena po najkrvavijem danu po civilno
stanovnitvo. Ispred maglajskog solitera, 29. oktobra 1993., od granate ispaljene sa
agresorskih poloaja stradalo je 15 graana Maglaja . Godinu e obiljeiti nekoliko
oslobodilakih akcija, ali i sramna izdaja ekstremnih dijelova HVO iz epa, nakon ega e Maglaj
doi pod devetomjesenu blokadu. Dana, 6. maja maglajski i tesliki heroji izvode diverzantsku akciju
u rejonu Salmanskih njiva, te unitavaju neprijateljsko vozilo u kojem su se nalazili agresorski oficiri.
Tokom istog mjeseca osloboeni su i objekti: Gradac Kapetanovo guvno i Naplavak, te naselja Isii,
Brdari, Krsno Polje i Straite. Slobodna teritorija je proirena za 5,5 kilometara po dubini. Dana, 24.
juna HVO proputa preko svojih linija jedinice VRS koje napadaju maglajske branioce kod Novog
ehera i Lijenice. Pripadnici maglajske brigade se zajedno sa civilnim stanovnitvom povlae prema
slobodnoj teritoriji Maglaja i Zenice. Od ovih boraca e poetkom jula biti formirana 299. lahka
brigada. Tako e Maglaj poetkom jula 1993. dobiti i Drugu maglajsku brigadu, koja e u
konanici biti nazvana 299. maglajsko teslika lahka brigada. Grad se naao u veoma tekom
poloaju, potpuno okruen neprijateljskim vojnicima. Agresor iskoritava takvu situaciju i 31. jula
izvodi pjeadijsko tenkovski napad na linije odbrane kod Krsnog Polja i Saraj Plane, ali biva
odbijen. Branioci Maglaja 13. septembra izvode jo jednu oslobodilaku akciju i oslobaaju kotu 277
Zekii. I pored potpune blokade elja za slobodom i opstanskom se osjetila na svakom koraku, tako
da je agresoru Maglaj i u ovoj godini ostao neostvaren san.
U narednu 1994. se, i pored velike gladi i hladnoe, ulo sa velikom nadom. Moralisani brojnim
pobjedama, maglajski branioci 21. januara izvode, vjerovatno najblistaviju operaciju na maglajskom
prostoru Konvoj 94 i oslobaaju zloglasno srpsko uporite Pazari. Tom prilikom je osloboena
Lijenica i zaseok Novakovii i Donji Bradii. Ipak, agresor je uvidio da nizom manjih operacija ne
moe probiti eline maglajske rovove. Dana, 24. februara otpoinje nova velika agresorska ofanziva.
U naredna tri dana u rejonu: Trnava Gornji Ulinjak tt 388 tt 472, trajat e sveopi napad.
Zahvaljujui angamanu drugih jedinica ARBiH tokom februara i marta, izvan maglajskog
odbrambenog prstena, i ova operacija e doivjeti krah. Izgubljena je velika slobodna teritorija na
desnoj obali rijeke Bosne, ali Maglaj je i ovaj put odbranio svoju slobodu. Slamanju agresorske
ofanzive na Maglaj pridonijelo je i potpisivanje Vaingtonskog sporazuma, 18. marta 1994., kada je
Maglaj definitivno deblokiran. Da moral nije izgubljen najbolje svjedoi nova oslobodilaka akcija,
Spoj 94 izvedena 10. septembra, kada su osloboeni zaseoci: Bilii, Arnauti i Ruvii, kao i veliki dio
Graia. Slobodna teritorija je proirena za 1 km po dubini i 5 po irini.
Paoetak 1995. obiljeen je etveromjesenim primirjem, kojeg agresorska strana nije potovala.
Komanda ARBiH kree sa pripremama o prelasku iz odbrambene u oslobodilaku fazu rata. Shodno
tome u Maglaju se 15. aprila formira 5. manevarski bataljon, koji e uestvovati u brojnim
oslobodilakim akcijama ARBiH u i izvan Maglaja. Nakon niza manjih stratekih akcija zdruenih
snaga ARBiH na Ozrenskom platou, tokom ljeta, u septembru kree velika oslobodilaka akcija
Uragan 95 u cilju osloboenja kompletnog Ozrena i grada Doboja. Pripadnici maglajske brigade e
se 15. septembra spojiti sa ostalim jedinicama ARBiH i krenuti u blistavi pohod oslobaanja okupirane
maglajske teritorije. Tom prilikom osloboena su mjesta: Mitrovia brijeg, Bijela Ploa, Gri, Babii,
Davidovii, Bradarii, Gornji i Donji Rakovac, Simii, Puljkovac, Jelavii, Petrovii, Savii, Boinja i
Jablanica. Oslobaanjem sela Jablanica 17. septembra ne samo da je osloboeno sjedite tzv. Srpske
optine Maglaj nego je neprijatelj nakon tri godine rata izgubio vizuelni pogled prema Maglaju, ime
je otklonjena neposredna opasnost po grad. Ovom akcijom procenat slobodne teritorije maglajske

opine se sa 16% poveao na 46%. Takoer, oko 22% teritorije je kontrolisao HVO. Oslobodilaki
pohod zdruenih jedinica ARBiH biti e sprijeen 12. oktobra kada je, pod pritiskom Meunarodne
zajednice, nastupilo primirje. Time je Maglaj, uz veliku rtvu, odbranio svoju slobodu i nije doivio
propast brojnih drugih opina Bosne i Hercegovine.