Uvod

Veliina
Odnos
Proporcija
Zlatni presek
Zlatni presek linija
Zlatni presek povrina
Zlatni pravougaonik
Zlatna spirala
Zlatni presek u umetnosti
Zlatni presek u arhitekturi
Zlatni presek u prirodi
Proporcije ljudskog tela i Zlatni presek

Do sada smo nauili:

Prostor je sve ono to nas okruuje.
Likovni prostor ili prostor umetnikog
dela moe biti dvodimenzionalan (papir,
platno) i trodimenzionalan (skulptura,
arhitektura...).
Prostor slike je dvodimenzionalna
povrina na kojoj se moe stvoriti iluzija
trodimenzionalnosti (perspektiva).

Linija je likovni element, odnosno element

kompozicije koji ima samo jednu dimenziju
duinu.
Konturna linija gradi povrinu i oblik.
Povrine su dvodimenzionalne jer imaju samo
duinu i irinu
Oblici mogu biti dvodimenzionalni i
trodimenzionalni.
Tela su trodimenzionalni oblici jer pored
duine i irine imaju i visinu.
I linije i povrine i oblici zauzimaju neki
prostor.
Mera koju linije, povrine i oblici zauzimaju u
prostoru naziva se veliina.

Veliina je prostorni element koji se

odreuje merenjem.
Veliina odreuje prostorni intenzitet linije,
povrine ili oblika u odnosu na druge linije,
povrine ili oblike i apsolutni prostor.
Veliina neke linije, povrine ili oblika je
relativna u odnosu na drugu liniju, povrinu
ili oblik.

Odnos je poreenje dve nejednake

mere, veliine, koliine ili dva svojstva.
Odnos predstavlja meru razliitosti nejednakosti.
Izraava se sa:
a:b
i ita se a prema b, ili a u odnosu na b. To
mogu biti odnosi jednog dela prema celini,
ili odnos dva dela jedan prema drugom.

Proporcija je poreenje jednakosti dva odnosa i

izraava se:
a:b=c:d
to znai da se a:b (a prema b) odnosi jednako
kao i c:d (c prema d).

Proporcionalan znai biti jednakog odnosa.

U umetnosti proporcije su odnosi veliina

(linija, povrina, oblika) unutar jedne forme, tj.
kompozicije. Proporcije razvijaju i afirmiu jedinstvo
celine. Dobra proporcija znai da se svaki element
kompozicije nalazi u harmoninom odnosu.

Posmatrajui oblike u prirodi, ovek je od

davnina shvatio da, kako u biljnom tako i u
ivotinjskom svetu, postoje odreeni pravilni
odnosi delova i sklad oblika i da se oni nalaze,
kako se smatralo, u prirodom, odnosno Bogom
danom savrenom idealnom odnosu i
proporcijama, koji su zbog toga nazvani
Boanski. Leonardo da Vini je nazvao Zlatni
odnos i proporcija, a presek koji odvaja celinu
na idealne delove Zlatni presek.

Zlatni (boanski) presek je odnos

veliina gde se manji deo odnosi prema
veem, kao vei prema celini, ili obrnuto
gde se vei deo odnosi prema manjem kao
i celina prema veem delu.

Zlatni presek se moe matematiki izraziti

kao:

Ako je a= 1.0 onda je b=0.618 tj. a+b=

1.618
Manji deo naziva se minor (m), a vei Major
(M).

Rezultat ove proporcije je zlatni broj f phi (zlatna sredina ili zlatni presek)
tako nazvan po grkom vajaru i arhitekti
Fidiji (Phidia). Njegova numerika vrednost
priblino iznosi =1.6180339887499ili
zaokrueno 1,618.
To znai da je odnos majora (veeg dela)
prema minoru (manjem delu) priblino
1,618 i obrnuto odnos minora prema
majoru 0,618.

Italijanski matematiar Fibonai je jo u XIII veku utvrdio da je

u nizu brojeva (koji je po njemu i dobio ime)
1,1,2,3,5,8,13,21,34,55,.
- svaki broj iz niza jednak zbiru dva prethodna broja: 0+1=1,
1+1=2, 1+2=3, 2+3=5. 3+5=8... , kao i
- da, ako svaki broj iz niza podelimo sa svojim prethodnikom
dobiemo sledee kolinike:
2/1
=
2
3/2
=
1.5
5/3
=
1.666
8/5
=
1.6
13/8
=
1.625
21/13
=
1.6153846
34/21
=
1.61904...
Moe se uoiti da je, sem za nekoliko prvih brojeva, kolinik
konstantan i da oscilira oko 1,6.... Za odnos brojeva 89:55
= 1.6180339887498948482045 ili zaokrueno
= 1,618

Zlatni presek linije moemo dobiti raunski tako to

emo vrednost duine linije podeliti sa 1,618. Dobijena
vrednost predstavlja vei deo major.
Kako neku liniju kao celinu podelili na dva idealna dela
koji se nalaze u zlatnom preseku geometrijski pokazuje
sledei primer.
Najpre liniju AB podeliti na dva jednaka dela koristei se
estarom, a zatim:
1. Iz take B povui vertikalu BC polovine duine AB, pa
taku C spojiti sa takom A.
2. Iz take C povui luk poluprenika CB iz take B do
preseka sa AC u taki D.
3. Iz take A povui luk poluprenika AD sa poetkom u
taki D do preseka sa AB u taki S.
Taka S deli zadatu du AB na dva dela AS (major M) i
SB (minor m), ije duine se nalaze u Zlatnom preseku.

Idealna pravougaona povrina je ona kod koje je

odnos duine prema irini jednak = 1,618. To je
najskladniji oblik pravougaonika koji se najee
koristi i sree i naziva se Zlatni pravougaonik ili
Auron.
Zlatni pravougaonik se konstruie iz kvadrata
na sledei nain prikazan na primeru:
1. Konstruisati jedinini kvadrat (crveno).
2. Povui liniju dijagonalu od sredine jedne
stranice u suprotan ugao.
3. Iskoristite tu liniju kao radijus i nacrtati luk koji
definie duu dimenziju pravougaonika.
4. Konstruisati pravougaonik.

Konstrukcija Zlatnog pravougaonika iz

kvadrata.

Ako se odstrani kvadrat iz kojeg je nastao

Zlatni pravougaonik, pravougaonik koji
ostane takoe e biti Zlatni pravougaonik.

Zasnovana je na Fibonaijevom nizu brojeva

i est je oblik u prirodi (puevi, raspored
semenki kod biljaka...).

Konstrukcija Zlatne spirale

Odnos Zlatne spirale i Zlatnog

pravougaonika: Zlatna spirala je upisana u
Zlatnom pravougaoniku.

Proporcionalnost je od izuzetne vanosti pri

konstruisanju kompozicija u slikarstvu.
Slikari koriste formate - povrine ije dimenzije ne
moraju biti u odnosu zlatnog preseka, ve mogu
imati razliite irine i duine.
Svaka povrina kao celina se moe podeliti na dve
manje povrine koje se nalaze u zlatnom preseku.
Teorija, praksa i eksperimenti su dokazali, ako se
slikarsko platno kao celina vizuelno podeli na manje
povrine koje se nalaze u zlatnom preseku, da je
poloaj gde se seku dva zlatna preseka
idealan i estetski najbolji poloaj objekta na
slici, nezavisno od oblika - formata slike i
broja objekata na njoj.

Svaki format ima 4 take zlatnog preseka

(desno gore, desno dole, levo gore i levo
dole) koje se jednostavno konstruiu
povlaenjem dijagonala i normala na njih.

Kada je na slici samo jedan objekat kao

glavni fokus onda on treba da bude smeten
u gornji desni poloaj zlatnog preseka.
Ako su na slici dva objekta onda se drugi
nalazi na levoj strani i simetrino sa prvim,
zbog postizanja ravnotee.

Od Renesanse i povratka prirodi brojni

umetnici su u svojim delima koristili Zlatni
presek: Mikelanelo, Rafael, Rembrant,
Sera, Dali, Mondrian...

Leonardo da Vini, Mona Liza

Leonardo da Vini, Tajna veera

Pietro Vannuci: Predaja kljueva

or Sera, Kupanje u Anijeru

Pit Mondrian, Crveno, uto, plavo

Salvador Dali, Sveta tajna poslednje veere

Nema pisanih tragova da su stari Egipani

znali za Zlatni presek, ali je injenica da se
u izgraenim piramidama jasno prepoznaju
elementi Zlatnog preseka.

Zlatni presek su stari Grci masovno koristili

u arhitekturi i pri izgradnji najlepih grkih
hramova, posebno dorskih, kao to to
pokazuje Partenon na Akropolju.

Partenon

Srednjovekovne graevine potovale su

Zlatni presek - Katedrala Notr Dam u Parizu.

Savremena arhitektura takoe je u znaku

Zlatnog preseka - Zgrada UN u Njujorku

Ljudi su od uvek pokuavali da utvrde odnose

delova tela.
Stari Egipani su koristili irinu dlana kao
mernu jedinicu za prikazivanje proporcija ljudskog
tela
Telo sadri ukupno 24 dlana.
Glava sadri 3 dlana.
Do polovine tela je ukupno 12 dlanova itd.

Traganje za savrenim proporcijama dovelo

je umetnike stare Grke do uspostavljanja
kanona, odnosno modula osnovnih mera
proporcionalnih pravila za prikaz idealnih
mera ljudskog tela.

Antiki Grci su koristili odnos veliine

glave i tela. Polikletov kopljonoa imao je 7
glava.

Posejdon ili Zevs

Najpoznatije proporcionalno obeleavanje oveka

izvedeno je na crteu italijanskog slikara, skulptora i
istraivaa Leonarda da Vinija (1452 1519.). Na tom
crteu ljudsko telo je ucrtano u krunicu i kvadrat. Visina
oveka jednaka je rini rastvorenih ruku. Postavljanjem
ruku i nogu u dijagonalu ovek postaje centar krunice.
Meutim, do tih zakljuaka Leonardo nije sam doao.

Crte je zapravo interpretacija dotadanjih antikih

saznanja o proporcijama ljudskog tela, a koje je rimski
arhitekta Vitruvije (I vek p.n.e.) objedinio. Vitruvije je
bio prvi koji je ucrtao ljudsko telo u krunicu iji se
centar nalazi u pupku, dok su ruke i noge rairene.
Leonardo je ovaj postupak izmenio na taj nain to je
ruke rairio u pravoj liniji, a noge skupio, tako da je
kvadrat opisan oko tela imao presek dijagonala neto
iznad pubisa, odnosno neto nie od pupka.

Leonardo da Vini

U Renesansi je, pored Leonarda, proporciju

ljudskog tela razraivao je i nemaki slikar
Albrecht Durer (1471 1528.).

U 20. veku francuski arhitekta Le

Corbusier, 1945. godine uvodi u teoriju i
praksu sistem proporcija zasnovan na
zlatnom preseku, primenjen na oveku, kao
i modularni sistem modulor.

Muka figura 8 glava

Proporcije enskog tela visine 8 glava

Ako visinu ljudskog tela (M) uporedimo sa udaljenou izmeu pupka i stopala
(m) dobiemo odnos 1,618. Istu proporciju u prosenom ljudskom telu ima i:
Udaljenost izmeu vrha prsta i lakta / udaljenost izmee runog zgloba i lakta,
Udaljenost izmeu linije ramena i vrha glave / duina glave,
Udaljenost izmeu pupka i vrha glave / udaljenost izmeu linije ramena i vrha
glave,
Udaljenost izmeu pupka i kolena / udaljenost izmeu kolena i kraja stopala.
Na licu:
Udaljenost izmeu usana i mesta gde se obrve sastaju / duina nosa,
Duina lica / udaljenost izmeu vrha vilice i mesta gde se obrve sastaju,
Duina usta / irina nosa,
irina nosa / udaljenost izmeu nozdrva,
Udaljenost izmeu zenica / udaljenost izmeu obrva.

Na ruci:
Odnos ake / prsti
Srednji prst / mali prst,
Puna duina prsta / dva dela prsta (osim palca koji ima samo dva dela).

Na nozi:
Odnos butine / potkolenice i dr.

Zlatni presek ne treba shvatiti kao kanon,

ali e njegovo poznavanje uvek moi
najirem krugu korisnika da olaka
nedoumice u zasnivanju i reavanju
proporcijskih problema, a mogua lutanja
svesti na minimum.