Zdravstvena njega centralnog

venskog katatera
Saetak
Primjena centralnog venskog katetera, zbog lakeg pristupa
krvoilnom sistemu i hemodinamskog monitoriranja bolesnika,
vana je tema savremene medicine.
Centralni venski kateter od iznimne je vanosti za pacijente
kojima je potrebno dugotrajno lijeenje. Za razliku od
perifernog, centralni venski pristup podrazumijeva postavljanje
katetera u veliku venu, najee na vratu ili u grudnom kou.
Vrh tako postavljenoga katetera nalazi se u desnoj pretklijetki
srca. Ovakav pristup omoguava esto uzimanje uzoraka krvi za
dijagnostike pretrage, kao i primjenu citostatika, krvnih
pripravaka, velikih koliina tekuine, hranjivih tvari, antibiotika i
drugih lijekova.
Postoji nekoliko vrsta centralnih venskih katetera. Primarno se
dijele na katetere za kratkotrajnu i dugotrajnu primjenu.
Dugotrajni centralni venski kateteri se nadalje dijele na one koji
se postavljaju putem periferne vene (PICC, engl. peripherally
inserted central catheter), vanjske katetere koji mogu biti
tunelirani ili netunelirani te unutarnje, odnosno implantirane
katetere.
Primjena centralnog venskog katetara nosi i rizike od lokalnih i

sistemski infektivnih komplikacija, kao to su lokalna infekcija

na mjestu gdje je postavljen kateter, sepsa, septiki
tromboflebitis, endokarditis i druge metastatske infekcije.
Kljune rijei: Centralni venski kateter, primjena, uloga
medicinske sestre-tehniara
Summary
Application of central venous catheters for easy access to the
blood vascular system and hemodynamic monitoring of
patients has become an important subject of modern medicine.
Central venous catheter is crucial for patients who need longterm treatment. Unlike pheperipheral, central venous catheter
access involves a large vein, usually in the neck or chest.
Top of the catheter is thus established in the right atrium of the
heart. This approach allows frequent sampling of blood for
diagnostic procedures and use of cytostatics, blood products,
large amounts of fluids, nutrients, antibiotics and other drugs.
There are several types of central venous catheters. They are
primarily divided in to catheters for short-term and long-term
use. Long-term central venous catheters are further divided
into those that are placed via peripheral vein (PICC
peripherally inserted central catheter), external catheters which

can be tunneled or non-tunneled and internal or implanted

catheters.
Application of central venous catheter carries a risk of local and
systemic infectious complications such as local infection at the
site where the catheter placement, sepsis, septic
thrombophlebitis, endocarditis, and other metastatic infections.
The paper will describe the technique and catheter care.
Keywords: Central venouscatheter, use, the role of nurses.
Uvod
Venski pristup predstavlja jednu od osnovnih komponenti njege
pacijenata, kako u bolnikim, tako i u ambulantnim uslovima.
Tipovi i upotreba savremenih sredstava za venski pristup
Postoji iroka paleta razliitih naina venskog pristupa. Kakav e
biti venski pristup, zavisi od potreba pacijenta, tipa infuzije,
njenog trajanja i uestalosti.
Centralni kateteri se zavravaju u venama toraksa. Oni su prvo
napravljeni da omogue intravenski unos tenosti i hranljivih
materija. Centralna venska kateterizacija danas igra znaajnu
ulogu u intenzivnoj njezi kao i kod pacijenata kojima je
neophodna parenteralna ishrana, antibiotska terapija,
hemodijaliza i kod onih sa oteanim perifernim venskim
pristupom. Indikacije za njihovu primjenu ukljuuju i IV unoenje
krvnih produkata u veim koliinama i za due vreme, zatim

medikamenata koji oteuju periferne vene (npr.

hemoterapeutika), dugotrajan pristup i vie ponavljanih
procedura. Za primjenu centralnih katetera nema apsolutnih
kontraindikacija, jer centralnim pristupom se esto spaava
ivot. Mogu se podijeliti na periferno uvedene i centralno
uvedene centralne katetere.
Periferno uvedeni centralni kateteri (PICC) se najee uvode
preko cefaline, baziline ili nadlakatne vene. Bazilina vena se
preferira zbog poveane incidence vazospazma cefaline vene.
Samo uvoenje je lake i bezbednije od centralnog, jer nema
rizika od hemotoraksa ili pneumotoraksa. Identifikacija vena je
laka kod perifernog pristupa nego kod potencijalno rizinijeg
pristupa preko potkljune ili jugularne vene. Ovakvi kateteri se
koriste kod pacijenata kod kojih se primjenjuje IV terapija u
trajanju od nekoliko nedelja do est meseci. Najee indikacije
su parenteralna primjena nutrijenata, antibiotika, analgetika,
hemoterapija i ponavljane transfuzije krvi. Ovakvi kateteri
zahtevaju esto ispiranje, a mjesto uvoenja se ne smije vlaiti.
Centralno uvedeni centralni kateteri se najee uvode preko
unutranje jugularne i femoralne vene. Pristup preko potkljune
vene je lak zbog kotanih orijentira i bez primjene ultrazvunog
vodia, ali ga prate relativno este komplikacije, kao to su
pneumotoraks, malpozicija katetera, tromboza i dr. Opisuju se
tri glavna tipa centralno uvedenih katetera: netunelski

(privremeni) kateteri, kono-tunelski kateteri i ugradljivi portovi

(implantable ports).
Netunelski (privremeni) kateteri se koriste za kratkotrajan
pristup u urgentnim odeljenjima, operacionim salama i
jedinicama intenzivne njege. Ovaj pristup podrazumjeva brzo
oivljavanje ili monitoring centralnog venskog pritiska, a moe
se koristiti i kod kratkotrajne hemodijalize. Vijek trajanja im je 57 dana i povezani su sa veom uestalou infekcija, a
neadekvatni su za primenu kod pacijenata kod kojih je potreban
venski pristup dui od dvije nedelje.
Kono-tunelski (dugotrajni) kateteri se koriste u sluaju due i
ee upotrebe, najee kod infuzije krvnih produkata,
dugotrajne parenteralne ishrane i dugotrajne antibiotske
terapije. Oni smanjuju uestalost infekcija time to poveavaju
distancu izmeu mjesta uvoenja kroz kou i mjesta uvoenja
kroz venu. Njihove komplikacije ukljuuju trombozu, okluziju i
infekciju.
Ugradljivi port (implantable port) se sastoji iz katetera
privrenog za rezervoar koji je ugraen u hirurki napravljen
dep na zidu toraksa ili nadlaktici. Kroz pregradu ovih vrata
ubacuje se igla koja ulazi u rezervoar. esto se koriste za
dugotrajan intermitentni pristup, kao to je sluaj, npr. kod
hemoterapije. Prednosti su: manji uticaj na dnevne aktivnosti,
rijee ispiranje i smanjen rizik od infekcije. Mane su: smanjen

komfor, potreba uvoenja igle i rizik od neopaene

ekstravazacije ubaenih supstanci usljed dislokacije igle ili
njenog nepotpunog plasiranja. Ovo sredstvo je skupo, a tee i
due se ugrauje i uklanja.
Najea mesta i tehnike centralnog venskog pristupa
Najee koriteni centralni venski pristupi ostvaruju se preko
potkljune, unutranje jugularne i butne vene.
Najee komplikacije centralnog venskog pristupa se dijele na
trenutne i odloene. Trenutne su: pneumotoraks, akcidentalne
rupture velikih sudova, kardijalna perforacija, punkcija arterija,
vazduni embolizam i malpozicije katetera, dok su najee
odloene komplikacije: infekcija, venska stenoza, stvaranje
fibrinskih naslaga i formiranje tromba. U sluajevima
kateterizacije unutranje jugularne i femoralne vene ee su
infektivne, a u sluaju kateterizacije potkljune vene ee su
mehanike komplikacije.
Vie od 15% pacijenata kojima se plasira CVK iskusi neku vrstu
komplikacije.
Tabela 1. Komplikacije usljed plasiranja i njege CVK
Komplikacije Jugularni CVK Femoralni CVK Subclavia CVK
Infekcija Umjeren rizik od infekcije Visok rizik od infekcije Nizak
rizik od infekcije
Venska tromboza 4 puta veci rizik nego kod subclavie Oko 21%

svih femoralnih CVK imaju za posljedicu vt Najnii rizik od

venskih tromboza
Punkcija arterije Najmanji rizik od punkcije Visok rizik od
punkcije Veoma visok rizik od punkcije
Na kraju, iz svega naprijed navedenog moe se zakljuiti da su
za izbor centralnog venskog pristupa, osim indikacija, od velike
vanosti i dobro poznavanje anatomije navedenih krvnih
sudova, valjana procjena moguih rizika i solidno iskustvo
vrioca procedure.
Zbog svega navedenog vano je pridravati se slijedeih
procedura.
Dezinfekcija izlaznog mjesta katetera:
Klorheksidin 2% sa 70% alkoholom je poeljno rjeenje za
ienje izlaznog mjesta CVK
Za bolesnike koji su osjetljivi na klorheksidin, moe se koristiti
otopina povidona.
Ne ispirati ili brisati viak otopine sa koe.
Dopustite otopini da se potpuno osue prije postavljanja
tegaderma.
Promjena transparentnog flastera (tegaderma)
Koristiti prozirnu polupropusnu membranu po mogunosti
Prozirna polupropusna membrana se mijenja svaka 4 dana kao i
svaki put kada je mokra, prljava, te ako ne prijanja dobro na

kou
Uklanjanje tegaderma se vri u paralelnoj ravnini to blie
pacijentu. (to osigurava lako, bezbolno uklanjanje bez traume
na koi.) Nanesite tegaderm iznutra prema vanjskim rubovima
laganim pokretom. Ne treba brinuti zbog nabora, jer to moe
zapravo poveavati udobnost pacijenta.
Ako se koristi gaza obloge e se mijenjati najmanje svakih 48
sati. Gaza se ne koristi rutinski ispod transparentnih
polupropusnih membrana. Ako se koristi gaza, tegaderm se
mijenja svakih 48 sati.
Brzina infuzije
Sve otopine, osim krvi i krvnih proizvoda, se ukljuuju preko
infuzionih pumpi ili perfuzora, izuzev ako se pacijent stalno
prati (bolus) ili ispiranje linija poslije tretmana.
Minimalna brzina infuzije preko bilo koje linije CVK je 15 ml/sat.
Iznimka: gdje individualni tretman zahtijeva brzinu infuzije
manju od 15 ml/sat, a nakon koje je mogue nastaviti odravati
otvorene linije.
Minimalna brzina lijekova koji idu preko perfuzionih pumpi je 1
ml/sat (manje brzine mogu dovesti do okluzije te linije)
Linije na koje idu kontinuirane infuzije se provjeravaju svakih 12
sati fiziolokom otopinom slobodnim padom u kratkom bolusu.
Promjena otopina i sistema

Svaka otopina koja ide u CVK se mijenja svaka 24.

Svi IV sistemi se mijenjaju svakih 72 sata, osim sistema za
parenteralnu ishranu koji se mijenjaju svaka 24 sata.
price sa inzulinom se mijenjaju svaka 24 sata jer dolazi do
taloenja na zidove.
Infuzija propofola se obavezno treba promijeniti svakih 12 sati
ako se koristi nerazblaen, a ako se koristi razblaen onda se
mijenja svakih 6 sati.
Uzimanje krvi
Uzorci krvi se mogu vaditi iz svih CVK kroz liniju sa najveim
lumenom, s iznimkom CVK sa jednim lumenom koji se koristi
iskljuivo za parenteralnu ishranu. Ukoliko CVK ima vie
lumena, krv bi trebalo vaditi iz linija koje imaju vei lumen.
Kada se uzorci krvi vade iz multilumen katetera, sve ostale linije
moraju biti zatvorene.
Literatura
Venous catheters. Pieters, P.C., Tisnado, J., Mauro. M.A. (2003)
New York: Thieme.
Hadaway, L. (2008). Central venous access devices. Nursing
Critical Care 3(5):26-33, September 2008.
OGrady, N., et al. (2002). Guidelines for the prevention of
intravascular catheter-related infections. MMWR, 51, (RR-10):126.

Berenholtz SM, Pronovost PJ, Lipsett PA,et al. Eliminating

catheter-related bloodstream infections in the intensive care
unit. Crit Care Med 2004;32(10):2014-20.
Infusion Nurses Society. (2006). Infusion Nursing Standards of
Practice. Journal of Infusion Nursing 29(1S):S1-S92, JanuaryFebruary 2006.