SOHBETLER

KEN'AN
RIFAI

KUBBEALTI NERYATI - 75

I. Bask: 1992
II. Bask: 2000

steme Adresi

Kubbealt ktisad iletmesi

Peykhne Sk. No:3 34400 emberlita / stanbul

Tel: (0212) 516 23 56 Faks: (0212) 638 02 72

Posta ek No: 337056

Dizgi

Kubbealt Dizgi Merkezi

Tel: (0212) 516 23 56

Bask

Seil Ofset
Tel: (0212) 629 06 15

stanbul - Eyll 2000

ISBN 975 - 7663 - 63 - 8

KEN'AN RFAI

II. BASKI UNIVERS1TY l.IBRARY

UNVERSITY Ot- NORTU CAR01.1NA

ATCHAIM1HILL

KEN'AN RIFAI
1867'de Selanik'te dnyya gelen Ken'an Rif, Filibe hanedanndan Hac Hasan Bey 'in olu Abdlhalim Bey'le Hatice
Cenan
Hanm' in ocuklardr. Oluna mnevi dnynn, Allah yolunun
kaplarn aan annesi Hatice Cenan Hanm daha sonra, onu kendi
mridi eyh Ethem Efendi'ye teslim etmi, bu suretle Ken'an
Rifl'nin
mnevi ahsiyeti bu mstesna kaynaklardan beslenerek
kvamn bulma yoluna girmitir.

istanbul'da Galatasaray Sultanisi' ne devam edip bu mektebi bitirdikten sonra Babli Hriciye Kaleminde vazife alm, Acem
Mektebi' nde verilen tabiat muallimliini yaparken Posta-Telgraf
Nezreti' nde Alman Mavir Groll'un muavinliine getirilmi, bu
arada da Hukuk Fakltesine devam etmitir.

i ve d irfan et-trnak bilen Ken'an Rif, gnn birinde kendini Maarif ats altnda bularak srasyle Balkesir idadisi, Adana,

Manastr, Uskp, Trabzon Maarif Mdrlkleri, daha sonra

Numnei Terakki ve Medlne-i Mnevvere Iddl-i Hamidl Mdrlkleri
yapm,
bu vazifeler esnasnda Medine'de eyh'l-Meyih Hamza
Rifl'den
ic-zet almtr. Tekrar istanbul'a dndkten sonra Erkek Muallim
Mektebi Franszca hocal, Tedklkt- lmiye Encmen Azl,
Drafaka Lisesi Mdrl ve Meclis-i Maarif Azl
vazifelerinde
bulunmu, emekliliinden sonra da on sene Fener Rum Lisesi
Trke hocal yapm, 1950 senesinde dny haytna veda
etmitir.

Eserleri: Muktez-y Hayat, Camille Flammarion' dan tercme

Dnynn nklb, Rehber-i Slikin, Tuhfe-i Kenan, Ahmede'rRif,
lhiyt- Kenan ve I cilt erhli Mesnev-i erif.

Fakat Kenan Rifai'nin asl eseri insanlardr. Btn mrnce ve

btn samimiyeti ile acz ve yokluk babnda kalm, faili,
mevcudu Hak
bilip etrfndakileri de bu tevhid cennetinin birlik ve huzuruna
davet

etmitir.

Nitekim ululuun, rehberliin sn insanoluna hakikati gstermek, doruyu sylemek, birlie ve gereklere armak deil
midir?

Essan, bu ulular olmasayd beeriyet, btn varlk ve ihtiamna ramen ne kadar yoksul ve fakir kalacakt, insanlk,
ancak onlarn, haytn iine karp yaylm rahmeti ile ifland
nisbette
man, ak ve selmete ererek haytn uuruna doru yol
alabilecektir.

NSZ

"Sohbetler" ad altnda neredilmi bulunan bu eser, Hocamz

Kenan Rif'nin takrir ve sohbetlerinden zaptedilmek suretiyle
meydana gelmi bulunuyor.

"Selmlk Sohbetleri" ksm, Prof. Dr. Ziya Cemal Bey tarafndan,

geri kalan ksmlar ise, mmtaz, faziletli ve byk kadn,

merhum
Semha Cemal Hanm ile bu satrlar yazan pirda tarafndan
kayt ve
tespit olunmutur.

Ne re ki "Sohbetler" kitab, Hocamzn hayt iinden ancak

yirmi sene gibi snrl bir devrin irfan ve hikmet cevherlerini ihtiva
etmektedir. Buna esef etmemek kabil olmamakla beraber, Hz.
Rif'nin: "Her
zerrede bir nur, her katrede bir zuhur vardr" beareti ile teselli
bulmaktayz. yle ki, "Sohbetler", gerek hak ve susam olanlar,
gerek
gaflet ve beeriyet engelleri ile yollarn bulamam ktleler iin
bir
katre deil, bir umman sonsuzluundadr. Yeter ki bu deryann
kysnda kalmayp, yzclerinden olmak nasibini alm bulunalm.

nszlerin ksa tutulmasna yatkn bir anlay, tercihimdir. Ancak ibu "Sohbetler" ad altndaki kitabn ihtiva ettii hikmet ve
hakikatleri cemiyete hediye eden Hocamzn gereklere olan
itibr,
eserinin nszne bir kk ilve yaplmasn icap ettirdi.

yle ki, yarm asrdan bu yana, Trk diline reva grlen kym,
Trke'yi iine soktuu kmaz yznden, bir aresizlik kayasna
toslatarak parampara etmi bulunuyor. Bu yzden de enkaz altnda
kalm
ve asrlar boyu Trk diline hizmet etmi nice kelimenin lm,
ortaya
bir soysuz uydurmalar kafilesi karm, bylece de, gafil ya da
kastl
azlarn "Ar Trke" dedikleri bu nesebi belirsiz kafile, asil ve
kkl
terim ve kelimeleri yerlerinden skp Trk dilinin elinden alm,
ilim
ve ihtisasa ise kelm hakk tanmamtr.

te bu yzdendir ki, anlamad iin gn-be-gn okumak

alkanln kaybeder olan nesillere, az da olsa, yardmc olabilmek
iin, hanerlenip yok edilen o kltr mirasnn yerlerine mkul ve mutedil
karlklar bulmaya alarak, bir dereceye kadar zarar asgarye
indirmek
zarureti hsl oldu. Az evvel de sylediimiz gibi, gerekler ve
zaruretler karsnda gerekeni yapmakta tereddt etmeyen
Hocamzn

msadesi ile ie baladk.

bu almada, bir edebiyat olarak esasl ve candan yardm ve

gayretini seferber ederken, emeini ibdet zevki ile yapan lhan
Ayverdi Hanm bilhassa zikretmek isterim. Byle bir almada
kendisine
teekkr etmek yerinde olur gibi grnse de, bu mstesna ve
mmtaz
insan, Cenb- Hakk'n byle kuds bir ite kendisine vazife
vermi olmas yznden, asl kendisinin Allah'a kretmesi gerektiini
syleyecek bir derviane ruh asaleti ile herhangi teekkr kabulden
mstani bulunmaktadr.

Dilerim, emek ve gayretinin karln Allah desin ve her iki

lemde de aziz olsun. Niyazm budur vesselam.

Bu ara, Aysel Yksel Hanm'n byk bir titizlik ile msveddelerin makineye geirilmesi yolunda ve eserin btn stnde
gsterdii
ayn heyecanl dikkat ve alka, bir yanllk yaplmamas
hususundaki
gayreti teekkre ayandr.

Metin stnde aylar ve yllarm geiren Aysel Hanmn bu feyz

deryasndan nasbedar olmas niyaz ile kendisine tekrar be

tekrar kranlarm bildirmek isterim.

Eseri, msveddelerini byk bir hayranlkla okurken metinde geen Kurn- Kerim sreleri ile yet-i kermelerin sahife ve
numaralarn tespit etmek gibi ileri byk bir evk ve zevk ile yapm
bulunan
Do. Dr. Mustafa Tahralya da Allah'dan hayrlar niyaz eyleriz.

SMHAAYVERD
1991

Not: Sohbetlerin, bu esere girmemi olan kk bir ksm

1951'de neredilen Kenan
Rif ve Yirminci Asrn Inda Mslmanlk adl eserde yer
almtr.

SOHBETLER

- "Dn dedim ki: Haydi ocuklar bir sandala binelim de Gksu'ya

gidelim!" Herkes hayretle, aman Efendim, celli cemalle bir
bilenler
iin g2el ama, bizim tahammlmz zayf... bu soukta nasl
olur, dediler.

yle demeyiniz, dedim. K, yni cell dediimiz bu mevsim, bir

snf halk iin yni servet ve kudret sahibi zmre iin bir nevi
elence
ve zevk zamandr. Zra evlerinden, krklerinden otomobillerine
kadar
her eyleri hazr ve her taraflar scaktr. Onlar bu mevsimde de
zevk
ve elencelerine devam ederler.

Halbuki zenginlere zevk ve sefa olan k, fakirler iin sefalet,

yokluk ve lm mevsimidir. Neden? nk bunlarn o celle kar
korunacak iktidarlar yoktur. Yni mcehhez deillerdir.

te servet-i ak olan kimseler iin de cell, aynen byledir.

Cell
onlara bir nevi zevk-i dier olur. Aktan yoksul fakir halliler iin
ise

lm ve helak olur, dehet ve ztrap olur.

Halbuki ak gansine cellden korku yoktur. Nasl ki Byezd-i

Bistm: "Allah'm benimle olunca, cehennemde de olsam,
cennet zevkini duyarm! buyurur."

Bu konumadan bir gn sonra bizi arp yaz ve k yapraklarn

muhafaza eden bir defne aacn gstererek:

- "te kahr ve lutfun ikisine de ayn zamanda mazhar olan bir

numune... Yni kta da yazda da ayn taraveti muhafaza eden
bir gzellik!" dedi.

- Her eyin sonu balangca dntr, dendiine gre nihayet

nedir?

- "Nihayet, iptidaya yni balangca rcdur. Grmez misin, bir

dire izdiimiz zaman dnp tekrar baladmz noktaya
varrz. Demek oluyor ki yn- sabite leminde hangi noktadan zuhur
etmisek,

yine o noktaya dnmek, nihayete ve kemle erimemiz

demektir.

ayet oraya varmadan evvel yolda kalacak olursak, aslmza

dnmekten geri kalm oluruz."

- "Edep ve haya iki kanattr. Bunlarsz insan, insan olamaz. nsan

da bu iki kanadn arasndadr. Edep, her eyi Hak'tan bilmek,
fiili, faili, mevcudu hep Hak grmektir."

- "Nasl kk bir edep Hakk'a ho gelirse, kk bir edepsizlik

de btn iyilikleri ykp alt st etmek iin kfidir.

Burada edepsizlikten maksat, vefa ve sadkati zedeleyen, yni

essa dokunan harekettir."

Mnre Hanmefendi:

- Efendim, dikkat ediyorum her akam Azz Efendinin ellerinden,

damlayacak kadar ter szyor.

- "O ki, efendilii tasdik edilmi, eline diplomas verilmi ve: Hrsn! denilmi bir kimse iken kemliyle edebini muhafaza eder; o
kadar
ki, yznn terini silecei vakit ban hrkasnn iine saklar.

Benimle Medine'ye giderken, herkes trende scaktan slak

yerlere
yatard. O ise, bir eye ihtiya olup kendisini aracam
dnerek
edeple beklerdi. am'dan geerken, haydi dedim, git
meyhaneden iki ie konyak al, yol hli bu, belki lzm olur.

Bir kere, banda sark ve cbbesiyle Azz Efendiyi dnn ve

sonra onun yabanc bir yerde meyhane arayp elinde konyak
ieleriyle
geliini tasavvur edin! Hem de gizli kapakl deil, elinde sallaya
sallaya... Kendisine, bize lzm olan konyak deil senin teslimiyetin
idi, di-

yerek ieleri elinden aldm ve trenin penceresinden dar

frlattm.

Edep ve teslimiyetten kimse fenalk grmemitir. Ztn biri:

Edep,

eyhlvzer Nmk Paann torunu, Thir Paann kz ve Dr.

Server Hilmi
Bey'in kaynvalidesi olan bu asil ve dirayetli kadn, mm Kenan
Derghnn bacs sfat ile kapsna hizmette bir an kusur etmemitir. Sadkati,
dirayeti, grgs,
akl, ince ve stn zeks ile etrafna edep, erkn, feragat ve
hizmet anlaynn canl rneklerini veren vefal bir dervi olmu, kapsnn her trl
iine kendini adam,
bylece de evresinin sevgi ve dostluk halkasnn iinde haytn
tamamlam 1934
senesinin temmuzunda ksa bir hastal mteakip vefat
etmitir. Vefatndan birka
saat evvel de mridiyle vedlam ve: "Benden honut musun
Efendim? Yarn
hirette efaatim olacak msn?" diyip sz aldktan sonra da
kalp huzruyle
dnysn deitirmitir.

SOHBETLER

ilh bir tatr, onu bana koyduktan sonra istediin yere git,
sana
aktr, buyurur. Hazret-i Pr de: Allah'tan edebi bize yolda
etmesini
isteyelim. nk edebi olmayan iki lemde de mahrumdur,
diyor.
Hsl, iki lemde de selmet yolu edeptir."

Evde alan kzlardan Suna hastalanm ve her zaman takip ettii Radyo ocuk Saati 'ni dinleyememiti. O dinlemedii iin
Hocamz
ailenin ocuklarn da bu elenceden istifde ettirmedi ve Suna
iyileinceye kadar evin kkleri bu program takip edemediler.

Evde hizmet eden gen kzlarn istirhatleri ve bilhassa erken

yatmalar hususunda dima ok hassas ve titiz davrand bilinen
Kenan
Rif, ailenin yallarndan bir hanmn hizmetine bakan kzn da,
uyku saatinin geciktirilmeme sine iaret etti ve:

- "Bu genleri vaktinde yatrnz, ocukturlar tahamml edemezler..." dedi.

Kzn, kendisinden evvel yatmasiyle ilerinin aksayacan ve

yardma muhta olduunu nezketle im eden yal hanmn:

- Evet Efendim, ama ite Allah muhta etmesin... demesi

zerine:

- "Daha fazla muhta etmesin, diye sylyorum. Allah'n gayretine dokunur diye sylyorum ve gryorsun ki ne kadar zlerek
sylyorum."

Tekrar:

- Aman Efendim onlar kendileri yatmak istemiyorlar! diye cevap

vermek isteyince:

- "Tekke bacs olacaksn, bu sz altnda titreyeceine kendince

ii
hafifletmeye alyorsun. Benim gayretime dokunann Allah'n
haydi
haydi gayretine dokunacan bilmiyor musun? Biliyorsan niin
ona gre hareket etmiyorsun?"

-Hal diline in bir kimse onu her vakit iitebilir mi?

- "Hal lisnna ehliyet kesbetmi olmak, onu her dim duyabilmek demek deildir. Zra beeriyet engellerinden kurtulmadka
bu gnl sesini devaml duymak mmkn olamaz. Halin hkim olmas
iin
kl'in yni szn susmas lzmdr. Fizikte de ayn knun car
deil mi-

dir? Bir odann scak havas boalmadan oraya souk hava

dolamaz.

Namazn Hakk'a yneli olduundan, huzur ve gnl zevki ile klnmas gerektiinden konuulurken Hocamz u vak'ay anlatt:

- "Bir gn Harem-i erifte namaz klyorduk. Yanmda, Ali Efendi isminde ulemdan bir zat vard. Onun yannda da gayet
acayip hareketler yaparak rka ve secdeye varan bir kimse namaz
klyordu.
Selmdan sonra Ali Efendi, bu ne biim adam, namazm fsid
oldu, dedi. Kendisine, onun hareketlerinden sana ne? Namaz klarken
etrafmz grmeyecek kadar huzur iinde olmamz lzm deil mi?
dedim."

1914 Harbi senelerinde idi. hvandan bir zat, ryasnda Hzr

Aleyhisselm' grm. Ftih Cmiinin avlusunda bir kenara
bzlm oturuyor, etrafn evreleyen kalabalk ve hrmetkar ahli:
Aman
y Hzr, bize u mklmzn halli hakknda yardm et, diye
yalvaryorlarm.

Hzr kendisinden istimdat edenlere hayretle biraz da fkeli bir

nazarla bakarak: Mridinize gidip yalvar sanza... ben de ondan
emir
bekliyorum, cevbn vermi.

Hzr'dan sz ald bir gn Hocamz, u hikyeyi anlatt:

- "eyh Kettn Hazretleri, bir gn Harem-i erifin oluu altnda

oturmakta iken, yanna bir zat sokulup: Burada ne oturup
duruyorsun?
eride, Abdrrezzak isminde bir zat, hem hadis tefsir ediyor
hem de
esnd tahlil ediyor, kalk dinle, demi.

eyh Hazretleri ise kendisine bu ihtar yapan zta tasaszca

bakarak: Esnd uzun srer, ben ise urackta, Abdrrezzak'tan deil,
dorudan doruya Rezzak'tan kalbime gelen hadisleri dinliyorum,
cevbn
vermi. Teklif sahibi: yi ama bu szne delilin nedir? diye
sorunca,
eyh Hazretleri: Senin Hzr olduunu bilmekliimdir, diyivermi.

Bu cevap karsnda Hzr: yleyse arkada olalm, diye teklif

edince, Hazret: Hayr, mereplerimiz uymaz. Zra sen lmemek
iin
Ab- Hzr' imisin. Ben ise her an lmemi bekliyorum. te
bunun iin
olamaz... diye Hzr'n yoldaln reddetmi ve Hzr da, Allah'n
kendisinden gizli nice sevgilileri olduunu bir kere daha renmi."

SOHBETLER

Meclisten birisi, herhangi bir kalbin ekirdei ak ola, nebat

cell
ve cemaldir, buyruluyor. Burada cellin mns nedir? diye
sordu:

- "Cell, Hakkn kahr, btn ekillerin, varlklarn ve vcdun

manen eriyip, Allah'n tecell ve zuhuru yni kendi yce
varlnn bekas demektir."

- Efendim, insann bazen gnlnden iki trl ses geliyor. Biri,

yalnz sevmekle iktifa et... yeter, diyor. Dieri de yalnz sevmek
kfi midir, sevilmek de lzm! diye sesleniyor. Acaba ikinci ses, nefsin
sesi midir?

- "Nefisle ruh arasnda bir perdenin, yni ruhtan ziyde nefse

yakan bir mnnn sesidir."

-u halde bu ikinci sedaya verilecek cevap nedir Efendim?

- "ok!.. Bir kere: Sen sevdiinden gayr msn ki ayrca

sevilmeye
talip oluyorsun? dersin. Bana irkten bahsetme, sus! dersin.
Sevmeyi,
yni ak sana veren kim, a budala? dersin, dersin, dersin!"

Deniliyor ki: lem bir aynadr. Mnevi arzular orada grnr.

Sen de kendi arzularn o lem aynasnda seyret ve vuslat
arabn u
grnen dudaklarnla deil, his dudaklarnla imeye al! Burada
ay-

na ve his dudaklarndan maksat nedir?

-"Kesreti, yni okluu vahdette grdn gibi, vahdeti, yni

birlii de kesrette gr. Hi bu iki tecell birbirinden ayrlr m?

His dudaklarndan maksat da tecellyi srf mridinin varlnda

deil, btn cihanda seyret, demektir."

- Geen gn bir hristiyanla gryordum. Bana: Siz de bize

benzediniz, dedi. Mslmanlk nmna mteessir oldum.

- "Niin mteessir oluyorsun? Hristiyan nedir? Sen onu gayr m

gryorsun? Cenb- Hak yalnz mslmanlarn Rabbi deil,
cmle
lemin Allh'dr. Sen isa'ya da inanyorsun, Musa'ya da. Onlara
man
etmeyecek olursan mslman olamazsn. Onlar tasdik etmi,
fakat

10

fevklerine ykselmisin. Onlardaki sende var, fakat sendeki

onlarda
yok!

te irfan sofrasna dhil olan byle ey sylemez. Grdn m

lem aynasnda temmn nasl olduunu? Hibir eyi Hak'tan
gayr
grmeyeceksin. Vahdette kesret, kesrette vahdet srr ite
budur!"

- Dnyya tapanlarn, kendini dnyya kaptranlarn yalnz

onun kaydna esir olanlarn hlini bir misal ile izah edebilir
miyiz?
Mesel nce basit, seviyesiz ve sfli bir kimse ile dostluk kurup
da sonra bir sultana gnl veren, tekrar bu kirli ve baya kimseye
dnmek
ister mi? Dnya ehli de, rhn lemin lezzet ve saltanatndan
haberdar olmadklar iin dnyya iltifat etmiyorlar m? Bu zevki
tatm olsalar, o bayalklara iltifat ederler mi?

- "Sen ona yalnz baya, basit, seviyesiz ve sfl deme... kr, topal, batan ayaa yaralar iinde, de..."

- "Allah diyor ki, resuller arasnda nur cihetiyle fark yoktur. Fark,
sdece fazilet ve meziyet bakmlarndandr.

klar da hep ktr, birdir. Yalnz aralarnda fazilet ve meziyet

itibariyle fark bulunur. Mesel, kiminin sz, kiminin kalemi,
kiminin
saz vardr. Ama esas itibariyle hepsi de ayn nurdandr ve
sevdikleri
ayn maukun gzelliidir."

-Hazret-i Musa'ya tecell-i tm olmu mudur?

- "Tecell-i tm Reslullh'a oldu. Gnee bak... le vaktindeki
tecellsi baka hallerinde var m?"

Gece, Kandilli dalarnn arkasndan ay douyordu.

- "Baksanza ocuklar, ay douyor. te, u ilk grnen parack,

dem. Biraz daha ykselince Nh, brahim, Ms, s, nihayet
bedir
hli, zuhr- Muhammed gibidir.

imdi bunlarn nur cihetiyle, yni ay olmalar itibariyle asllar

hep birdir. Aralarnda fark yoktur. Lkin ayn henz doarken
neret-

SOHBETLER 11

tii hafif ve zayf ziya ile bedir hlindeki avk bir midir?'

- "Bz kimseler Hazret-i Vef'ya gelip dediler ki: Muhiddn-i

Arab Hazretleri, Firavun iin: Mmin olarak can verdi,
buyuruyor.
Halbuki Firavunun yapmad ktlk kalmamt. Onun iin de
biz
onu kfir olarak ld biliriz.

Hazret ise bu ende sahiplerine u latif ve mitli cevb verdi:

"Keke o byk insan u zamanda da olsayd da benim
hakkmda da
byle bir ahadette bulunsayd.."

inde eitli mnlar gizli olan bu cevapta, Firavun huylu nice

kimselerin mna tenelikleri ve halka kar kendilerini dinsiz ve
mnkir gsterirken, kendi kendileriyle kaldklar vakit, bir mmin
yalvar ile Hakka snlar ve bu sn yznden de affa mazhar
olular
ms vardr."

Ehl-i Beyt sevgisinden konuulurken, Hocamz, o sadetli devrin

u vak 'asn anlatt:

- "Bir gn Hazret-i Hseyin evltlariyle yemek yerken, kle elindeki scak orbay Hazret'in stne dkt. Kaynar orbadan
vcdu
mteessir olmutu. Kleye bir ey sylemedi; fakat yzne
serte bakt.
Kle sulu ise de hem arif, hem de ltuf ile muamele grmeye
alk ol-

duundan hemen: Allah fkesini yenenleri sever 1 , yetini

okudu. Hazret-i Hseyin derhal: "Gayzm yendim" buyurdu. Bundan
cesaret alan
kle, bu defa da: Allah affedenleri sever 2 yeti ile szne
devam edince,
Hazret-i Hseyin yine tereddtsz: "Seni affettim," cevbn
verdi. Kle
iyice yz bulmutu: Allah ihsan edenleri sever 3 yetini de
okuyunca
Hazret-i Hseyin byk bir cmertlik ve anlayla: "Seni azat
ettim y
kle!" buyurdu.

te Ehl-i Beyt'i sevmek, onlarn yoluna gitmek demektir. Yoksa

kuru kuruya muhabbet iddiasnda bulunmann hibir faydas
olmaz.
Dnn ki klelik messesesinin hkm srd bir devirde,
hizmetkrna kar geni haklara sahip olan bir efendi,
karsnda o
hizmetkr, sevab dolaysiyle deil, gnh sebebiyle hem affa
mazhar
oluyor, hem de hrriyetine kavuuyor.

1, 2, 3- l-i mrn sresi, 134. yet: "Onlar ki, bollukta ve

darlkta Allah iin harcarlar,
fke(lerin)i yutkunurlar, insanlar affederler. Allah iyilik edenleri
sever."

12

Bir de bizi dnn. oluumuzun ocuumuzun yannda buna

benzer bir i bamzdan geecek olsa ne yaparz, neler
dnr, neler
syleriz bir hesap edin!"

Hocamz, damad Doktor Ziya Ceml Bey'e hitapla:

- "Ziya, Mesneviyi al, oku bakalm." dedi.

Ziya Bey; neresinden okuyaym efendim ? diye sordu.

- "Ortasndan oku, bandan oku, nihayetinden, neresinden istersen oku! nk hepsi aym noktadr!"

Hocamz, elinde tuttuu ba topuzlu bastonu, ufk olarak

parmann stne yatrmt. Topuz ar ektiinden, bastonun bir
taraf ksa, dier taraf uzun kalmt ve ancak bu suretle denge
salanmt:

- "Bakn, bastonun u tarafndaki para, teki tarafndakinin iki

misli... neden?" diye sordu.

- nk o tarafta akl var.

- "Evet, doru akl var."

Hocamz sahilde yanan krmz feneri gstererek:

-"u fenerin krmzl nereden geliyor?" dedi ve devam etti:

-"phesiz kta renk yok... kh yeil zarf iinde yeil k kh

krmz zarf iinde krmz k veriyor. Kabahati kime bulalm?

Zarfa

deil mi? Peki ama onu da byle boyamlar..."

spanya trihinden bir para okunuyordu, ispanya'da bir kilit

varm. Kraliyet ananesinde tedenberi bunun almamas
adetmi.
Bu kilit ald takdirde spanya'nn zevale erecei kanati
mevcutmu.

- "Ummun kanati hline gelmi szlere ehemmiyet vermelidir.

Her eyin sebebi byle basittir. Mesel insan da yle deil mi?
Onun da
vcdunun sebebi ne kadar basittir...

Koca Cihan Harbinin ilk noktas, bir Arnavut mebusuna, Mebsan Meclisinde bir tokat vurulmas olmutu. nk Arnavutluk,
Avrupa'nn bize kar ivisi idi. O ivi sklnce her ey alt st oldu.

SOHBETLER 13

Lehlilerde de bir kanat vard. Trk askeri Vistl Nehrinde atla-

rn sulaynca Lehistan istiklline kavuacak! derlerdi. Filhakika

Cihan Harbinde Trkler Galiya'dan getiler ve Vistl'den atlarn
suladlar, Lehistan da istiklline kavutu.

Sonra Yunan Kral Alexandre bir gn maiyetinden iki kii ile arabada giderlerken, ayn kibritten sigaralarn yaktlar. Bunun
zerine kral; mzden birimiz leceiz, nk ayn kibritten sigara
yaktk, dedi. Gerekten de bir iki gn sonra kral maymun srd ve
ld.

te bu gibi szler bir oklarna mnsz gelse de, umma ml

olmu ve benimsenmi olmas bile stlerinde durulmasn
gerektiren bir
sebeptir."

- Kadnlk eski ihtiam ve kudretini kaybetmedi mi Efendim?

- Kadnlk, deme... kadnlar... de! Asl kadnlk, btn ihtiam ve

kudretiyle hep o, hep ayakta!

Kadnlk ne byk bir mazhariyete nail olmutur. Kadnlk, aka

mazhar olmutur. Erkek ona niin meclb oluyor? nk
mazhar-
aktr.

Kadn dnya gibidir. Nasl ki dnyda bir cihet gndz olduu

vakit bir cihet mutlak gecedir. Kadnln da bir taraf nur, bir taraf
zulmettir."

Eskiden inkr edenlerin daha az olduu fikri stnde konuuluyordu:

- "Canm bilmiyor musun? Eya, gece karanl kt vakit grnmez olur. Zulmet her eyi rter, gstermez. Mevcut olan bu
eyann
grnmemesi ile yok olmas m lzm gelir? Ancak gnein
aydnl
zuhur edince bu gzden silinmi varlklar aikr olur.

Bunun gibi, imdi de gecenin rtt eyler meydana kt

vesselam!"

- "rfan olan kimsenin yalandka kymeti azalmaz, bilkis artar. Mesel bir kymetli eya bir bah biilmez hal gibi ki
bunlarn eskilii kymetlerini arttrr.

Ama irfan olmayanlarn mrlerinden geen seneler, onlarn

eski
kymetlerini de alr gtrr."

14

Hocamzn, kendisine selm gnderdii bir kimsenin bu selm

nezketle kabul etmeyi bilemediinden bahis edilirken, herkesin
can
skld ve bu adamn esasen ok kaba bir kimse olduu sylendi.

Ken'an Rif, btn bu konuulanlar, cannn skldn ihsas

eden bir sktla dinledikten sonra:

- "Niin o adam ayplyor, kabaln sylyorsunuz? Bunu yapmakla asl siz kendiniz kaba oluyorsunuz," dedi ve etrfndakileri
protesto edici tutumu ertesi gne kadar devam etti ve aile tekrar
ayn saatte topland zaman Mesnevi defterini isteyerek u kssay
okudu:

- "Reslullah (s. a.) Hazret-i Eb Bekir ile bulunduu bir srada

ieriye bir adam girdi ve Eb Bekir Hazretlerine ar szler
syledi.
Reslullah Efendimiz Hazret-i Eb Bekir'in ses karmadn
grnce
tebessm buyurdular. Fakat adam ii aztp daha kt
konumaya balaynca Hazret-i Eb Bekir de cevap vermeye balad. Reslullah
Efendimiz ise i mnkaaya dklnce meclisi terk etmek zere
yerinden
kalkt. Vaziyetin ciddiyetini anlayan Eb Bekir: "Aman Y
Reslullah,
beni niin huzurundan mahrum ediyorsun, diye yalvarmaya
balaynca: Y Eb Bekir, nce skt ettin, bir melek geldi. Sonra
sylemeye
baladn, bir eytan geldi. eytann bulunduu yerde enbiy
bulunmaz! buyurdular."

insandaki kudret ve kabiliyet konuuluyordu:

- "Aikr ki insan, byk ilerin, byk kudretlerin sahibi... vah

hayvanlardan tutun da tabiatn en zorlu kuvvetlerini emrine rm
etmi, emrinde, hizmetinde, keyfinde kullanyor. Yeryz gibi
gkyz
de elinin altnda ve buyruuna tbi...

Allah insana btn hrikal icatlarn meydana getirebilmek iin

ne byk bir kudret ve kuvvet ihsan etmi. Fakat bu kudret ve
kuvvetin gerekten kimin olduunu grmek isterseniz, mezarlara bir
bakn...
o gururlarndan dnylara samayan azamet sahiplerinin
kudret ve
kuvvetleri geldii yere dnm, Hakk'a rc etmitir.

te, zahir de benim, btn da benim, kahhar da benim, cebbar

da
benim. ldren de dirilten de gene benim, diyor Allah.."

SOHBETLER 15

Dnya ehlinin vefaszlndan bahsediliyordu:

- "Elbet Allah'tan baka kimsede vefa yoktur. Bir de Allah yolunun yolcularndan baka.. Dnya ehlinin dostluu, byk bir
balona
benzer. Kk bir ine batrlnca hemen snp gider. Onun iin
bu
dnyda cef grmek istemeyenler, dnydan ve dnya
ehlinden vefa
beklememelidirler."

Mecliste, evliyadan bir kimsenin denizi posteki stnde getiinden bahseden bir yaz okunmu olduu ve bunun mmkn olup
olmayaca konuuldu:

- "Ehlullhm bu gibi hrikalarndan bahsetmek abes, hatt ayptr. nk onlar: Ve hve al kll ey'in kadr 1 srrna mazhar
olmulardr. Binenaleyh isterlerse her eyi yapabilirler. O her eyden
bir
zerreyi ayrmak, kudretlerine noksan drmek demektir.

Fakat srf bu eit szlerden holanp irfana it eylerden

hazzetmeyenlerin dillerine mucizeler, kerametler dolanmtr. nk
seviyeleri bu basit szleri syleyip dinlemekten ileri geememitir.
ayet irfana ve hikmete dir bir sz sylense anlamazlar, hatt
uyuklamaya
balarlar.

Mucizenin en by, kalpleri teshir etmek, onlara hkim

olmaktr. Bu da ancak kmil kii harcdr. Yoksa havada umak mucize
olsa,
kargalar da uuyor. Denizde yzmek mucize olsa, balklar da
yzyor.
Hint fakirlerini grmyor musunuz? Neler, ne acayip ne garip
fevkaldelikler meydana getiriyorlar. Fakat hangisi bir kalbe hkim
olabiliyor,
onu beeri ve nefsn kirlerinden temizleyip artabiliyor? Halbuki
dva
kalplere hkmedebilmekte... Ama sen bu szleri, o keramet
dknlerine istediin kadar syle, anlamazlar. Zra fikir ve duygu
seviyeleri anlamalarna elverili deildir.

Ne yazk ki ok kimseler, ruhlarnn ve nefislerinin tasfiyesini bir

tarafa brakp ehlullhn kerametlerini sayp sralamakla vakit
ziyan
edip dururlar. Nitekim yine ayn insanolu, sinesinde kurulup
oturmu
Yezid'i brakr da, Muviye'nin olu Yezide lanetle vakit geirir,
vah o
zavalllara!"

- "Dn Mnre Hanm sormutu: Dervilerin sa solu olmaz, derler. Bu ne demektir? diye.

1- Mide sresi, 120. yet; Hd sresi, 4. yet! "O (Allah) her

eye kadirdir.

16

Ben de dedim ki Allhu nru's-semvti ve'l-ard.. yetinde

buyurulan zarf, kandil vcuttur. Ya, ruhtur. Fitil kalptir. avk ise ark
garb olmayan nurdur. Bir kimsenin kalbinde bu nur uyand m,
ona
sa ve sol olmaz. Fakat bunu da deme kimse idrak edip bu
mnya
arif olamaz. Ne kadar ak ne kadar berrak olarak anlatsam yine
de
ifadesiz kalr. Halbuki irfan sahibi bir dervi iin bu ve emsali
hakikatlerin anlalmaz bir taraf yoktur."

- "Server 2 sylyordu. Geende bir kz bir zabite nianlamlar.

Fakat sonradan bu adamn katil olduu, bir neferi ldrm
bulunduu meydana ktndan nisam bozmular.

Halbuki ayn adam, muharebe meydannda bir prensip uruna,

memleketin ve knunlarn emriyle yzlerce kii ldrm olsa
da onu
kimse mes ul etmez. Hatt bu zabit, bir neferi, muharebe
meydanndan
kaarken grp de vurmu olsa yine de mesul ve mahkm
olmaz. Fa-

kat ahs bir sebep yznden ldrnce katil olur.

te bu anlay noktasndan cz' irde meselesi kyor. Allah,

herkese bir vazife vermitir, ki bu vazife, o kimsenin srt-
mstakimidir. Eer bu vazifeden saptacak olursa, o srattan yuvarlanverir.
Mesel o zabitin salhiyeti kendisine bildirilmi, unu yapabilirsin
bunu
yapmazsn, denilmi olduu halde, bu salhiyet hududunu krp
hrice
kmas, cz'i irdesini ba bo brakm olmas demektir.

Bunun gibi Allah da sana her bir hakikati syleyip gstermi

olduundan neden ona gre hareket etmiyorsun?

1- Nr sresi, 35. yet: Allah, gklerin ve yerin nurudur. Onun

nurunun sfat, sanki
iinde bir era bulunan bir hcredir. O era bir sra (kandil)
iindedir. O sra
(kandil) de sanki bir inci (gibi parldayan) bir yldzdr ki gnein
doduu yere de,
batt yere de nisbeti olmayan mbarek bir aatan, zeytinden
tututurulup yak-

lr. Onun ya, kendisine bir ate dokunmasa da, hemen hemen
k verir. (Bu k
da) nr stne nurdur. Allah kimi dilerse onu nuruna kavuturur.
Allah insanlara
meseller irad eder. O her eyi hakkyle bilendir."

2- Ken'an Rif Hazretleri nin Galatasaray Sultnsi'nde, on sene

ayn snfta arkadalk ettii Farmakoloji Profesr Doktor Server Hilmi Bey, her
trl ocukluk yaramazlklarn ve yllar sren mektep haytn mtereken
geirdikten sonra, her ikisi
de genlik ana geldiklerinde, gen doktor, karsnda Hak
kitabnn bir canl ve
yaayan tefsiri olan bir ilh bide grmek nasibine erince,
gemi ocukluk devrinin
htralarn bir kalemde silerek, bu iki arkadatan biri mrit,
dieri de mrit olarak, ilh ve kuds bir sevgi ile sonuna kadar biribirlerine bal
olarak yaam ve
Doktor Server Hilmi Bey'in ahlk kemli, mridinin fazilet ve
cemli iinde olgunlaarak evresine rnek insan tipini vermitir. Bylece de bir st
seviye insan olan
Doktor Server Hilmi Bey'in, son vazifesi olan Eczc-Dii Yksek
Okulu Mdr
iken, mrit-mrit sevgi ve ball ebediyette devam etmek
zere lmle sona ermitir.

SOHBETLER 17

eytan, hirette ateten bir krs zerinde oturacak. Kendisine

tbi olmu bulunanlar da onu balarna gelen felketlerin
mesul grerek, gidip azlarna geleni syleyecekler. eytan ise kendisini
sulayanlara; sizi zorla fenalklara srklemedim, sdece tevik
ettim. Benim szlerim size tatl geldi, ho geldi. Halbuki karnzda Kuran
da
vard. Neden onu dinlemediniz de beni dinlediniz? Saklamayn,
itiraf
edin. nk benim szlerim nefsinizi okad, u halde beni levm
edeceinize kendinizi levm edin ve bamdan ekilip gidin, diyecek.

te levh-i muallak denen, deien kader, insanolunun cz' irdesini kullanma tarzna smarlanmtr. Bylece de bir eyin
husul bir
fiile bal klnmtr.

Hani Hazret-i Ali camiye girerken atn bir adama emnet etmi

de, adam da Hazret'in geciktiini grnce atn yularn satp

bekleme
hakkn almt. Halbuki Hazret-i Ali adam fazla beklettiini
dnerek o yular paras kadar bir para ile camiden kt zaman
yularn satldn grm.

te o adamn rzkn Allah evvelinden ihsan etmi, fakat bunun

hellden veya haramdan olmasn kendi cz' irdesine
brakmtr.
Bunu bilerek sana den de, irden dmeninin banda uyank
bulunmandr."

- Cenb- Hakk'n iki ktan birine ztyla, dierine ise sfatiyle

tecell etmesinin sebebi nedir?

- "Tecell, herkesin istidat ve kabiliyetine, yni kabna gredir. Bu

kaplardan mesel bir fincann, bir bardan stnden deryay da
geirsen, istiab kadar alr ve dolunca da, hal diliyle; doldum, diyerek
geri
kalan akp gider. Keza bir kazan, bir havuz ve ilh... iin de aym
knun

hkimdir. T deryaya varncaya kadar...

Geri her kabn dolunca, doldum, demesi tabidir. Fakat bir fincann bir kazana nisbetle doldum diyip vnmesi ne kadar
glntr.

te, bu al ve istidat sebebiyle, herkese kabiliyetine gre tecell

vki' olur. Fakat azamet-i ilhiyyeye nihayet yoktur. yle
olmam olsa, Hazret-i Resl-i Ekrem: Y Rabb senin marifetini hakkyle
bilemedik buyurur muydu?''

- "Tark nedir ve nereden alnmtr dersek, tark, sliki maksduna, mridi muradna cz' kllne kavuturan yola derler ki,
Resul-

18

i Kibriya (s. a.) Efendimiz Hazretleri tarafndan gsterilmitir.

te deiik ve eitli suretlerde grlr olan ve fakat hakikat cihetiyle
birbirinden asla fark bulunmayan yollar birdir ve hepsine birden
Tarkat-i
Muhammediyye denilir. eriat kavlim, tarikat hlim, hakikat
re's'lmlimdir, szlerini Reslullah Efendimiz buyurmulardr.

Beytullah'a gitmek iin yollar bir midir? phesiz ki hayr. Zira

dnynn her tarafndan Kabe'ye giden bir ok yollar vardr. Afrika'dan, Asya'dan, Avrupa'dan, Amerika'dan gidecek haclarn
yollar
hep ayr istikmetlerden geer. Fakat btn bu yollarn
topland
merkez ve maksut birdir ki, o da Beyt-i Muazzamdr.

Bu yollar hacca niyet eden kimsenin bulunduu yere gre nasl

uzun ksa, glkl veya kolaylkl oluyorsa, tarkler de byledir
ki
sliklerin ezel istidatlarnn genilik veya darl, gl veya
kolayl derecesiyle mtensiptir.

Tark, esas cihetiyle bir olunca, phesiz bu yollarda rehber ve

de-

lil olacak zatlar da, ayn ruhu, ayn irfan ve bilgiyi hiz olmak
hasebiyle yine birdirler ki bunlar da, yukarda sylediimiz vehile
byk reticinin tlim ve terbiyesini gren ve onun kemline ve kemle
eritiriciliine vris olan kmil insanlardr. Yoksa insan taslaklar deil.
te bu zatlarn okluu hakikatteki birliklerine mni deildir ve
aralarnda da fark yoktur. yle ki ayr ayr cisimlerde tek ruhturlar.
Onun
iin Cenb- Hak, peygamberleri hakknda: Resuller arasnda
fark yoktur, 1 buyurur.

Btn bu sylediklerimizden kan netce udur ki insann

dnyya gelmesinden maksad, bu yetitirici ve tamamlayc
kmil kiiyi bulup terbiyesine girmektir. , Kadirlik, Riflik,
Mevlevlik'te deil, insan bulmaktadr. O insan bulundu mu, her ey bulundu
demektir. Yeter ki onu kendimize rehber, pv ve imam bilelim. Bak
Allah'n rzsdr."

Kalp krizi geiren bir hanmn haytndan mit kesilmi olduu

konuuluyordu:

- "Bu, Allah'n bilecei bir i... ister yaatr, ister yaatmaz..." dedikten sonra, hocamz ahidi olduu u vak'ay anlatt:

- "Manastr Maarif Mdr bulunduum sralarda, dd talebelerinden bir ocuk, arkadan tabanca ile bandan vurmutu.
Vakann

1- Bakara sresi, 285. yet: "L nferruku beyne ahadin min

rslihi".

SOHBETLER 19

ciddiyeti karsnda mektebin mdr bana snarak asayii

temin
edemiyorum bana yardm ediniz, diye haber gnderdi. Gidip
ocuu
grdm, talebeyi yattrdm. Vurulan ocuk kanlar iinde
yatyordu.

Kafatasndan paralar elimize geliyordu. Fakat henz lmemiti.

Doktorlar, artk yaraldan hayr olmadn, lmesinin bir an meselesi
bulunduunu sylediler. Her eye ramen ocuu hastahneye
kaldrttm.
Koma hlinde birka gn yaad. stelik bu arada ylanck olup
yz
de imedi mi? Btn bu ldrc arzalara ramen, herkesin
hayreti
karsnda ocuk, gnler getike iyilie doru gidiyordu.
Nihayet bir
zaman oldu hemen tammiyle iyileti. Yalnz konuma
melekesini kaybetmiti, dili sylemiyordu. Bunun iin de harflerden mrekkep
bir levha yaptm. Bylece de ocuk, arzularn harfleri gstererek ifde
ediyordu. Bir gn yine hastahneye gitmitim. Levhadaki harfleri
gsterirken zlyor, konumak istiyor, muvaffak olamyordu.

Syle olum, syle, dedim. Allah'n izniyle birden dili zlverdi

ve konumaya balad.

Bilmelisiniz ki Allah ne dilerse o olur. Onun ldrmek istemediine kimse bir ey yapamaz."

An kalp krizi geirerek hastalanm olan bir hanma, bir arkadann hizmet ve fedkrlndan bahsedildi. Doktor Server Bey:

- Ne iyi, ne hayr sahibi kadn!

- "Yalnz iyi sfatyle tavsif edilemez., sultan... unu bil ki her derviin mutlak bir meziyeti vardr. Ama u, ama bu... dervilerin,
dier
bir syleyile irfan yolu yolcularnn bu iyilikler, gzellikler
yoldadr."

Doktor Server Bey:

- Derviim diyene glesim gelir, sz bu gibiler hakknda olmasa

gerek..

- "Onlar, o gibiler, dervi deil ervitir. Bu yola her girenin dervi olmas lzm gelmez. Her mektebe devam eden talebenin
mezun
olamad gibi... Mesel, bir talebe, herhangi bir sebeple
mektebi terke
mecbur olur veya kovulur. Ya da kabiliyetsiz veya ahlksz,
yahut da
hastadr.

Hatt mektebi ikmle muktedir olanlar bile derece derecedir. Kimi pekiyi kimi orta kimi zayf olarak mezun olur. Fakat her ne
kadar
dk derece de alm olsa yine de mezun denir, bu suretle de
istenen
elde edilmi olur."

Doktor Server Bey:

20

- i, o kmil hocay bulmakta ve onun da talebesini

sevmesinde..

- "Hayr, kmil hocay bulursun da yine olamayabilirsin. Eer

ona
kll bir teslim ile teslim olmazsan ve bu istidat ve kabiliyet
sende bulunmazsa nafiledir.

Mesel hoca talebesine, mektebe tam sekizde gel ve filn

kitaplar
da al! deyip de talebe kendi aklnca: Beni sekizde ard ama,
sekiz erkendir, dokuzda gideyim, diyerek, stelik de kendi bildii
kitaplar alarak mektebe gidip hocann anlattklarna ve rettiklerine dikkat
etmezse buna stat ne yapsn?"

Server Bey:

- O isterse ta da altn eder.

- "Evet ama o tata da altn damar olmal... bir de ihsan olarak,

yni geici bir zaman iin bir imkn verilmi olsa da, aslna rc
edip
gider.

te, her mektebe girenin oray ikmle muvaffak olacana dir

eline hccet verilmedii gibi, her slk eden kimse de dervilik
ahadetnamesi alamaz. Fakat gerekten dervi olan kimsede de
demin zikrettiimiz meziyetlerin bulunmas pek tabidir."

- "te ocuklar, vcut, lemin bir eidir ve insan, kinatn

mnsdr. Fakat onun btnn anlamaya imkn yoktur. Denizler
mrekkep, aalar kalem olsa onu beynda yine tkenir ve kmil
insan'n
hakikatini asla zah edemez. Onun zahirini bile anlamak ne
kadar
mkl... dalar, dereler eit eit mdenler hep onda
mevcuttur. Midenin barsaklarn bir laboratuvar olan karacierin o kan
deverannn
ne hayrete ayan vazifeleri var.

Vcdun fizyolojik hrikalarn herkesten iyi bilen kimseler hekimler, bu azamet karsnda: Aman y Rabb ne byklk!
diyecekleri
yerde bir oklar biz doktoruz, Allah'a inanmak, inallah diyerek
kudret ve kuvveti Hak'tan grmek bize yakr m? diyorlar. te bu
da
Allah'n bir azameti! Gnei grd halde gne yoktur, diyor.
Fakat
gerekten gnei grp ona inananlar, bu gururlar iine
hapsolmu
kimselere acyarak glyorlar. Her ey zddyla bilinir,
mefhumunca,
bunlarn inkrlar da bir oklarnn manlarn takviye ediyor."

Elindeki gzlk kutusunu gstererek:

- "u belli bir i iin yaplmtr. Bunun iine eker koyamazsn.

u basit eyay bile dnp tasarlayan bir akldr. Ya btn
kinat,

SOHBETLER 21

her eyi denizleri, dereleri, dalar, tepeleri, mdenleri,

nebatlar ihtiva
eden insan nasl olur da bir akl cat etmemi olur? te onun
mucidi
de akl- kldr, yni Allah'tr."

Meclisten birinin bir kimsenin dinsizliinde?! bahsetmesi

zerine:
- "Merak etme olum, Allah'n nuru hibir vakit rtlmez.
Grmyor musun yamur, kar yirminci asrda da yayor. Hi bu asrda
byle
ey olur mu, diyebiliyor musun?"

- "Mustafa Bey 'e 1 dedim ki: Grmyor musun bir baba iki
yandaki ocuuna nasl muamele ediyor? Kucana alyor, okuyor
hatt
srtna bindirip gezdiriyor. Fakat bymeye balad vakit ayn
msamahay gsteriyor mu? Bym bir ocua bebekliinde
gsterilen alkann devam, yann gerektirdii terbiye, disiplin ve
tahsilden
hayr brakmaz."

- Sylediiniz misal ok ho... fakat bana yle geliyor ki o

terbiyeci
ocuu zmekten, onun enninden ve gz yandan da
holanyor. Biliyor ki bu alamalar, onun kemline vesile oluyor.

Amma bz ocuklar da vardr ki her iltifata mtehammil...

- "Fakat onlar pek ndirdir. Biz umm kaideden bahsediyoruz."

- "Tarikat, asker oca gibidir, bilmiyor musunuz semahanelerde

sancaklar, mtripler vard. Askeri yreklendirmek iin nasl
mehter-

hane veya mzka alnrsa, burada da kudmler, mazharlar

alnr,
neyler flenirdi.

Sonra, asker ocandaki onbalara, avulara, zabit ve kumandanlara kar derghlarda mertebe silsilesine gre, nukab,
nceb,
halfe ve nihayet mrit gelirdi. Ve bir asker bir nefer nasl
dorudan
doruya kumandanlarla temas edip laubali olamazsa ve onun
emrinde
olan bir takn rtbe sahiplerinin terbiye ve idaresinde
bulunursa, yeni
tarkate girmi bir slik de aynen byle idi. O da, kumandan ile
dorudan doruya temas edemeyen bir asker gibi, laubali olup
seyrine engel
olmamas iin, dorudan doruya mridi ile temas edemezdi."

1- Mustafa erif Bey, Kenan Rif'nin manev evltlarndan bir

deniz albaydr.

22

- "Bugn Avukat Mustafa Rz Efendi 1 geldi. Sz arasnda bir arkadann, kelm ilmine gre Cenb- Hakk'n ancak sfatn
bilebileceimizi ztn ise bilemeyeceimizi sylediinden bahsetti.
Kendisinin
ise bu arkadaa; Cenb- Hakkin sfatn dahi bilemediimiz,
cevbn
verdiini ilve etti ve mesel u asrda Hakkin sfatndan olan
sabr
kemliyle tecell ettii halde aklmz bunu bile kavrayamyor.
Allah'n
halfesi olan ehlullah kendilerine reva grlen her trl
muameleye
sabrediyor. Amma benim havsalam bu ii almyor, dedi.

Rza Efendiye cevap verdim, dedim ki: Allah'n sfatlar ile bu

olu, bu dnya alemindeki sfat bir deildir. Kendisine, hal
zerindeki
gnei gsterdim ve: Bu nedir, gnein kendisi mi? Hayr u.
Fakat
buna ramen yine de gne diyoruz. Halbuki gnein aslna
gzn bile
tahamml etmez. uamn iinde ise yzyorsun. te hakikat ve
olu.

te Allah'n sfat ile ondan bir ule olan insandaki sfat

arasndaki
fark!

Rivayet olunur ki Muhiddn-i Arab Hazretleri zindanda iken hayranlarndan biri srne srne gelerek hazrete, tevekkl,
kanat, sabr ve affn hakikatlerini sorar.

Hazret-i Muhiddn: Yarn gel de birincisine cevap vereyim! buyurur ve o zat, birinci mklne cevap almak zere zindana
geldii zaman Muhiddn Hazretlerinin bir kuru ekmei yemekte olduunu
grr. ok zlerek bu derece sabrnn sebebini sorar. te o
esnada hazretin bir iaretiyle bir lem alr ve mkellef sofralarn kendisi
iin hazrlanm olduunu grr. O zaman hazret; o zta hitap ederek:
Elimizin altnda neler olduunu grdn m? Amma bizi buraya
gnderen
Hak'tr. Zindanda da yenen gda ise bu kuru ekmektir. Onun iin
hlimizin ve mevkmizin icaplar hilfna hareket etmeyiz. Hak'tan
gelene
tevekkl eder ve sabreyleriz, buyurur.

kinci gn o zat yine zindana gelir. Bu defa da hazreti zincirler

iinde grr ve teessr ile dnrken Muhiddn Hazretlerinin
zincirlerini silkeleyip paraladn ve nlerinde gzel bir sahil
belirdiini bir
kayn ise kendisini karmak zere hazr beklediini grr.
Hazret bu
teklifi de reddeder.

nc gn o zat tekrar zindana geldiinde Hazret-i Muhiddnin

vefat etmi olduu haberini alarak alaya alaya evine dner.

O gece ryasnda, lem-i hasr grr. Hazret-i Muhiddni zindana

koymaya sebep olan kimselerin zincirlerle bal olarak
cehenneme sevkedildikleri hazretin ise bunlarn arkasndan koarak: Y Rabb,
bun-

1- Mustafa Rz Efendi, eski stanbul kadlarndan bir zat.

SOHBETLER 23

lar benden evvel cennete girmedike, ben senin cennetine

giremem!

diye yalvararak onlar efaat ve affna mazhar ettiini grr. te

o zaman kendisini zindanda ziyaret edip sual sormu olan zta
dnerek:
Grdn m olum, bu da affn hakikatidir! der.''

- "Beer, ne eski filozoflarn dedii gibi Allah'tr, ne de yenilerin

dedii gibi sur homme yni insan stdr. Beer Allah olamaz.
Bak ne
diyoruz.

Ey mazhar- mritte tecell eden Allah!

Fakat o kimsenin vcdunu ilh tecelliyat yakm, yni kalbn,

cismini, benliini kendinde fn etmise, o vakit beer Hak'la
bak olmu, ondan Hak tecell etmitir. Gnein zuhurunda idare
kandili hkmsz kalr."

- Peki efendim, bu daim tecell o ztn cismine zarar vermez mi?

Yni bu tecell ile yanp harap olmaz m?

- "O kimse bu tecellden esasen yanmtr da ondan sonra o hle

mazhar olmutur. Artk onun yanacak yeri olur mu? Geri o ztn
ortada bir bedeni vardr, fakat varlndan eser kalmamtr."

- Buyuruluyor ki: Ruh glerse nefis alar; nefis glerse ruh alar.
Bu, ikilik hengmndaki bir hal.. Halbuki birlik leminde kim
gler,
kim alar?"

- "Vahdet leminde ne glmek vardr ne alamak. Uzlete

ekilmi
bir kimse, darda davullar ile asker arldn iitmi. Nefsi
ona:
Kalk, ne duruyorsun? Din urunda harbe git... ya gazi olursun ya
ehit!
demi.

Nefsinin bu tevikine kar bu zat: Ey nefsim, hayr iin beni tevik etmezsin. Bu iten maksadn nedir? diye sorunca, nefsi: Eer
muharebede lrsen, lm bir keredir, kurtulurum. nk sen
beni

her an yerden yere vurmakla durmadan ldryorsun! demi.

te nefis ve ruh ayr ayr lemlerde iken bu ekimeler eksik olmaz. Halbuki birlik leminde bunlarn hibiri yoktur."

lm ve lm tesinden konuulurken:

24

- "lm, insann ilm kazanlarnn imtihan yeridir. Herkes oraya

imtihan edilmek zere gider, t ki burada tahsil edilmesi icap
eden
ilimden cevap versin, diye...

Eer kendisine tevcih olunan suallere gereken cevb verebilirse

daha l mevkilere, ykselir. Yok eer cevaptan ciz kalr da
dnerse
cehenneme gider. Yni cehennem gibi olan hicran ve firaka
atlr.

mtihana ekilenler de ksmdr. Tpk talebenin alkan, orta

ve tembelleri olduu gibi... alkan talebe, sorulan suallere
kolaylkla
cevap verir: Sdklar ve klar gibi. Ortalar, mminlerdir.
Tembeller
ise kfirler."

- Filozoflar: Felsefe, lme hazrlanmaktr, diyorlar.

- "Doru, fakat ok defa ilmen bilip de tatbik edemedikleri bir

sz... geri bu dnen kimselerin, bu tefekkr erbabnn
ilerinde bir
kaynama, hakikati bilmek iin bir merak ve hareket olduu
muhakkak. Fakat bu kprdan, ilmi ile mil olmak ilminin gerektirdiini
ilemek demek deildir. Onun iin srasnda filozofun bilgisi, deil
bakalarn, kendini dahi tatmin edip huzura kavuturamaz.

Mesel insanlar eski zamanlarda yaprakla, deri ile setr-i avret

ederler ve barnmak iin de aa kovuklarna maaralara
girerlerdi. Ne
iin? Hep kendilerine uygun yaama artlarnn temini iin deil
mi?

Fakat ne ibtid ne basit vstalar ile... Bugn ise scakta ve

soukta
giymek zere ne kadar eitli kumalar ve bu kumalardan
yaplm
trl trl ne elbiseler var. Keza bugnn kklerinde,
konaklarnda,
saraylarndaki rahat ve dzen ile aa kovuundaki emniyetsiz
ve huzursuz barn bir midir?

te filozofun klli akla yol bulamam cz' akl ile, ehlullhn

klli akln azameti iinde fni olmu akl arasndaki fark! En fazla
bildiim, aczimi bilmekliimdir demi olan filozoflara zamanlarnn
enbiy ve evliyas demek yerinde olur."

Bir kimsenin Hakk' unuturcasna kendine gveninden bahsediliyordu:

- "nsanda gvenecek ne vardr? yle ki iindeki zya bile

hkim
deilsin. Uzviyetinde bir intizamszlk olsa ona bile mni olacak
kudre-

te sahip deilsin. Hatt ve hatt kendini bile grmekten cizsin.

irin
dedii gibi:

Mnferit vsta-i r'yet iken

Gremez kendisini dde bile

SOHBETLER 25

O halde nasl olur da, Hakkn irdesine kafa tutabilirsin? Yapan

Allah'tr. O murat etmedike kimsenin bir ey yapmaya iktidar
yoktur.
Ahvl-i lemi dalga gibi bil... kh o tarafa kh bu tarafa arpan
bir dalga gibi... evet kh sana meyleder kh ona. Halbuki ne sende bir
ey
vardr ne de onda... Binenaleyh byk sz sylememeli ve
yapmak istediin bir eyi Allah isterse yapacan bilmelisin."

-Her kta irfan olur mu efendim?

- "km irfan olmamak kabil midir? Fakat bunlar birbirlerinden

bz meziyetlerle seilirler. Mesel, bzsnda ifde kudreti fazla
olur,
bzs ise hibir hissini ifde edemez. Lkin onun da hli her eyi
ifde
eder.

Evet her kta irfan olur mu, diyorsunuz. Tabi olur, zra ak her
gzellii kendinde toplamtr. Ak demek, kn maukunda
yokluu
demektir. Zten yok olmayan da k olamaz.''

- Efendim, hads-i kudsde buyruluyor ki: Ben klarn canlarn

tenlerine smsk balarm. Eer balamam olsam,
evklerinden bir
dakika dnyda duramayp bana doru atlrlar.

- "Szn tefsire gre mns vardr. Evet dorudur. k, dima

asl vatann zler.

Her eyde olduu gibi klar arasnda da derece fark vardr. Bir
gn Resulullah Efendimiz (s.a.)e sormular: Y Resulallah ka
gnde
bir ziyaretinize gelelim? diye. Haftada bir geliniz. Sizin de beni,
benim
de sizi greceimiz gelsin! buyurmular.

klarn biri de ayn suli sormu. Ona: Sana zaman yoktur, ne

vakit istersen! buyurmular.

k huzura her zaman lyktr. nk huzura lzm olan edeptir.

Geri kta edep yoktur. Fakat ak edeptir.

Halbuki herhangi bir slik mrit huzurunda bir kt zanda bulunsa, eriata kfir olmasa da, tarikat kfiri olur. ktan ise bu
gibi
ters ve kt vehimler ve zanlar sdr olmaz. nk o vcdunu
silmi,
silip l "yok" olduu iin k mertebesini bulmutur.

k, canandan her trl cilve ve oyunu grm, her eit

muamele ve imtihana mruz kalm olduundan, mridin bir beer
taraf olmasn tabi bulur.

Fakat henz hamlk devresini geirmemi bir slik iin mrit,

haylinde yaratt insandan gayri bir varlktr. Onda beer
olarak yaratlm olmann gerektirdii tabi bir hli grnce yadrgar. te
al-

26

dandii nokta budur.

Resulullah (s. a.), Hazret-i Aye ile spor yaparlard. Mesel ok

defa ata binip yar ederlerdi, kh Efendimiz geer, kh Hazret-i
Aye
yar kazanrd. te bir ok kimseler vardr ki byklerin bu gibi
dnya muamele ve icaplarn kaldramaz, tenkit eder, kt zanlara
kaplr
ve yollarndan olurlar. Binenaleyh bu kademedekileri mesafeli
tutmak yine kendi menfaatleri icbdr.

- Bast hli yni insann, Hak yolunda, Allah'n lutfunu gnlnde

hissetmekten duyduu ferahlk ruhun srr demek deil midir
1?

- "Evet ama bast ve kabz yni Allah'n lutfuna mazhar

olamamaktan gelen sknt, gerilme, korku pek geni bir mny ihtiva eder
ve derece derecedir. Fakat umumiyetle hayrn vukuundan bast,
hatnn
sudrundan kabz husule gelir.

Bir ksmn kabz ve bast, gnah veya slih amellerindendir. Bir

baka ksmn ise ne gnah ne de sevaptandr. Bir ksmn kabz ve
bastna gelince, bunlarn ferahlk veya sknt hissetmeleri, lemin
darlk
veya srrundandr. Veyahut bunlarn kabz u bast, lemin darlk
vej r a
srrn mucip olur.

Bizlere den ise, bir kabz geldii vakit gnahlarmzdan bilip istifar ve Allah'n rahmetine iltica eylemektir.

u da var ki temiz ve sammi slikler, gnlleriyle merkeze bal

olduklarndan kardelerinin sevin veya skntlar onlara da
akseder.
nk kalp rabtalar aktr. Telefon telleri gibi merkeze
merbuttur."

Server Beyefendi:

-i, o merkeze telini balayabilmekte...

- "Bir sliki mridin huzurunda anarlarsa -veyahut, her yer huzurdur- k, kendi huzurunda onu anarsa, o yd edilen kimse,
ruhunda bir ferahlk yni bu yd edilie gre bast veya kabz duyar."

- Kendisine vki olan tecellnin okluundan bahseden bir slike

eyhi bir bostandan bir ey aldrm, bu suretle de tecellnin
arkas kesilmi.

- "Tabi deil mi ya... berrak bir bardak suyun iine bir damla boya damlatsalar o su ne olur?"

SOHBETLER 27

- Kezlik ruh da manev sirkatten kurtulup, tam temizlie ermedike tecellnin kesilmesi beklenecek demektir.

- "Tam temizlik, yni stf-y tam herkese myesser deildir. Meer ki o kimse safvet ve samimiyet mertebesini bulmu olsun.

Mesel imdi Cemil'i 1 anas babas idare ediyor. Niin? nk

akl ermez, ocuktur. te Hakka vsl olup ocuk safiyetini
kazanm
kimselerin de o vakit akl ve idarecisi Allah olur. Cenb- Hak:
Kim ki
benim iindir, ben de onun iinim. Ve: Bana eren aklszn akl
benim! 2 buyuruyor. Onun iin akl terketmek lzmdr."

- Efendim, akl nasl terkedilir? Demek ki btn fenalklar akldan ileri geliyor. . .

- "Hayr... ben akl pek severim. Akln hayranym. Fakat akl ikidir. (ahadet ve orta parmaklarn aarak) Bir kk iki atal! Biri
maa
akl dieri mad akl!

Maa akl, yalnz maiete ve dnya ilerine erer. Mad akl ise,
geri dneceimiz yere, yni Allah'a erer. Bu akllardan srf biri
ilerse,
dieri krlenir."

- kisi birden ilemez mi? Muhakkak birinden bilini terketmek mi

lzm?

- "Hayr, eer mad akl hkim ve galip olursa, maa akl onun
yan sra vazifesini grebilir. Fakat hkm ve galebe maa
aklnn
olursa, mad aklna yol ve meydan vermez.

Maa aklnn kontrol ve baskda tutulmasndan maksat, dnya

muhabbetine esir olmamak, onu gnlden karmaktr. Yoksa
dnydan el-etek ekmek deildir. te dervilik budur; yoksa yanl
tevil
edildii gibi, bir keye ekilip tebih ekmek ve dnydan
maddeten
uzaklamak demek deildir."

- Ama dnydan bsbtn, yni maddeten de geen, maa

akln
bsbtn terkeden zevat da var. brahim Ethem Hazretleri gibi...

- "Tabi var. Ama ayr bir yol, ayr bir tutumdur. Biz umm emirden bahsediyoruz. Sen de brahim Ethem gibi yap, fakat kalben
olsun.
Geri o, maa akln tamamen gnlden silmiti. Fakat btn
akllar
ona ba emi ve emrine rm olmutu.

Dnya muhabbeti mevzuunda bir hikye vardr: Derviin biri

Cezayir'e gitmek zere eyhine veda ederken, bir emri olup
olmadn
sormu. Ald cevapta, filn sahilde bir kulbe olduunu orada
yaayan fakire kendisinden selm gtrmesini ve bu mey anda da
dnya

1- Bu konumalarn yazld srada Hocamzn henz drt

yanda bulunan torunu.

2- Hads-i kuds.

28

muhabbetini kalbinden karmasn istemi. Cezayir'e vardnda

ise
filn namdaki zt bulup, selmn ve niyazlarn gtrerek
kendisinden du talep ettiini sylemesini istemi.

Dervi yola kp bir hayli gittikten sonra kulbeyi de fakiri de

bulup eyhinin selm ile beraber gnderdii haberi de kendisine
bildirmi. Fakir bu ihtar karsnda pek zlerek: Ah demi, otuz
senedir urada bu i iin nefsime eziyet ediyorum. Ama fakrime ramen
dnya
muhabbetini kalbimden silemedim. Du buyursunlar da Allah
benden
bu iptily alsn! diye haber gndermi.

Dervi, fakirin hline hayret ederek nihayet Cezayir'e vsl

olmu
ve eyhinin kendisinden du istedii zt aramaya balam.
Kime sorsa filn sarayda olduunu sylediklerinden, byle debdebe ve
ihtiam
iinde yaayan bir kimsenin mbarek bir zat olmasna ihtimal
vermeyerek, yanl bir kap almaktan korkup aramasna devam etmi
ise de
selm getirdii ztn o sarayn sahibi olduuna kanat getirerek
huzuruna girmi. Daha kapdan admn atarken o zat: Gel
bakalm.,
bize ne getirdin, eyhin nasl, ne yapyor? diye hatrn
sorduktan sonra: eyhine syle bizim iin du etsin! diye ilve etmi.

Dervi memleketine dnd zaman grdklerini eyhine

nakletmi. eyhi: O kulbedeki fakir, btn zahir yokluuna ramen
dnyy kalbinden srp karamamtr. teki ise o grdn
saltanat ve
riyaseti, Hakkn kullarnn menfaati ve hizmeti iin uhdesinde
tutuyor, yle ki Allah'n bir iaretiyle bunlarn hepsini terke hazr
bulunuyor! cevbn vermi. te bir tanesi vazife icb saraylar iinde,
debdebeli ve saltanatl bir hayta ramen fakr yni yokluu bulmu.
Beriki
ise darlk ve zaruret iinde bile, fakr bulamam.

O yokluk ve tokluk mertebesini bulduktan sonra yaplan iler

Hakk'n arzusuna aykr olmak yle dursun, dorudan Hakkn
emliyledir. Ve maa aklnn bu ite bir hile ve oyunu dnlemez.

Hazret-i brahim iin melekler: Allah, buna Halil'im, dostum, diyor. Ama bunca servet ve saman iinde olan bir adam nasl
Halilullah
olur? dediler. Kendisine her ey malm olan Cenb- Hak,
Cebrail'e:
Git, brahim'i istediin gibi imtihan et ki cmleye itminan hsl
olsun,

buyurdu.

O srada Hazret-i brahim, bir aa altnda yatyordu. Cebrail,

meleklerin tebihi olan: Sbbhun Kuddsn rabbn ve
rabb'lmeliketi ve'r-rh 1 tebihini syleyerek gelince, Hazret-i
brahim: y-

1- "Cok cok tebih edilen, pek cok mukaddes olan Rabbimiz,

meleklerin ve Rh'un rabb..."

SOHBETLER 29

ledir; Sbbhun Kuddsn rabbn ve rabb'l-meliketi ve'rrh, yledir, ama Allah'mn bu trl vasfediliini iitmemitim y
Cebrail,
malmn yansn feda ettim. Bir daha syle de teki yarsn da
vereyim! dedi.

Cebrail, iin ciddiye bindiini grnce: Ben bir meleim, mal ne

yapaym, diyerek brahim'in kendisine balad varl
reddettiyse
de, brahim: Biz Hak nmna verdiimiz bir eyi geri almayz,
diye sznde srar eyledi. Bunun zerine Cenb- Hak, Cebrail'e
mallarn satlp bedelinin beytlmle yatrlmasn emretti.

te bu sultanlar iin mal ve mlk ereti elbise gibidir. Onu Hak

nmna giyer, Hak nmna karr. Hazret-i Ali: mrm boyunca
dnynn varln yokluunu tecrbe ettim, denedim, dinden sonra
zenginlik kadar hayrl bir ey, kfrden sonra da fakirlikten kt bir
ey
grmedim, buyurmutur. Hazret-i Mevln'nn da iaret
buyurduu gibi: Kpn azn skca balayarak denize at... iine su
girmedikten
sonra ne zarar? Yzer durur. Fakat kk bir delik olup da iine
dnya
muhabbeti mesabesinde olan o deniz suyu doldu mu, kp
derhal batar."

- "nsan pek byk eydir, kinatn tur-y garrs yni parlak

mhrdr. nsann yznde btn hakikatler yazldr."

Gazetelerde yine elbise modasnn deitii okundu:

- "Bakn u hle! Moda icats ile ona tbi olan birka kii
kyor,
istedikleri deiiklii yapyorlar ve bunlarn verdikleri garip
kararlara
btn dnya uyuyor. Bu ne kudrettir? Mesel kh etekler uzasn,
kh
ksalsn! diyorlar. Btn dnya da onlarn emrini bekliyor ve
tatbik
ediyor.

te dnya ehlini arkasndan srkleyen kuvveti grn. Bu

zavalllarn hli esaret deil de nedir?"

Bu dnyda herkesin bir ile megul ve bir ie memur olduu

konuuluyordu:

- "Hazret-i Pr buyuruyor ki: Ben aslnda ak olan kimseden e-

kavetten baka bir ey grmedim. Eer sen grdnse var

benden
selm syle!

30

Herkes ne iin yaratlmsa, ona o ey kolay ve iyi gelir 1 .

Mesel
kt bir kimseye iyilik yapmann, bir iyi kimseye de ktlk
yapmann
g geldii gibi : Gzel eyler gzel kimseler iindir, gzel
kimseler de
gzel eyler iindir 2 . Kezlik: Fena eyler fena kimseler iindir.
Fena
kimseler de fena eyler iindir 3 .

Bir fenadan, fenalktan baka bir ey bekleme... iyiden de

iyilikten
baka bir ey bekleme. Zra bir kimse her ne iin halk olunduysa
ancak
onu yapabilir. Cibilleti 4 ne ise onu icra eder.

te o ey de onun srt- mstakimidir. Firavun Musa'ya sordu:

Sizin Rabbiniz kimdir y Ms? Hazret-i Ms da: Bizim

Rabbimiz,
herkese hilkatinin, ftratnn icb ne ise onu verdi ve onu o eye,
arkasndan srd 6 , dedi.

Demin bir kalayc geiyordu. Halsiz, dermansz yryordu. Arkasnda byk bir kfe vard ve sesi de glkle kyordu. Ona
bakarak
dedim ki: Neden bu adam bu iten, kalayclktan baka bir sanat
tutmuyor? Daha kolay daha temiz bir i? te, Allah'n rahmeti
gazabn
rtmtr 7 hikmetinin srr.. 1 '

- Hemen herkeste mesleine kar bir sevgi, hi deilse bir

ballk
ve alka grlyor.

- "Bu da Allah'n azametine bir iaret, Mesel bir lmc, akam

olup da iini bitirdii zaman: Bugn araba pislik attm.
olsayd
daha u kadar da atabilirdim! diye iftihar eder. Kezlik vapur
ateileri, kuyucular, mden amelesi ilerini benimsemi olarak
kolaylkla yaparlar. Fakat bir kuyumcuya lmclk teklif etsen, keza bir
lmcya

da hocalk vermek istesen, hem ar ve zor gelir, hem de belki

dehete
dp kaarlar.

te Cenb- Hak, dier bir deyile o mutlak hkim, bu dnya

leminde zuhur edip varl haznesini aa vurmay murat
ettiinden 8
beri, herkesi bir ie memur etmitir. Gerekte yapan, yaptran
Al-

1- Klln myessern lim hulika leh.

2- Nr sresi, 26. yet: -"Ve t-tayyibt li't-tayyibne ve'ttayyibne lit-tayyibti"

"...Temiz kadnlar (ve temiz kelimeler) ise temiz erkeklere, temiz
erkekler de temiz
kadnlara (ve temiz kelimelere yakr.)..."

3- Nr sresi, 26. yet: "El-habst li'1-habsne ve'1-habsne

li'1-habsti..." "Kt kadnlar (ve kt szler) kt erkeklere, kt erkekler kt
kadnlara (ve szlere)..."

4- Kelime bugn dilimizde cibilliyet eklinde kullanlmaktadr.

5- Th sresi, 49. yet: "Kale femen rabbkm y Ms?"

6- Th sresi, 50. yet: "Kale rabbne'llez a't klle ey'in

halkahu smme hed"

7- "Sebekat rahmeti al gazab." (Hads-i kudsi)

8- "Knt kenzen mahfiyyen fe ahbebt en u'refe...: "Ben gizli

bir hazne idim. Bilinmemi sevdim (istedim) ve mahlkt beni bilsinler diye
yarattm." (Hads-i kuds)

SOHBETLER 31

lah'tr. nsanlar da, sevkolunduklar cihete yz dndrr ve

meyil
ederler."

- Ummanda damlalar var. Bu damlalara, teker teker iken damla

deniyor. Halbuki deryaya karnca deniz diyorlar. u halde deniz
damla mdr?

- "Derya damladr, damla da denizdir. Yni deniz damlalardan

husule gelmitir. Damla denizde gizli olduu gibi, deniz de

damlada
gizlidir.

Muhiddn-i Arab Hazretlerinin dedii gibi: Biz yce harfler idik.

Yni biz bizdik. Birbirimizden kopup ayrldk. Sonra tekrar
birletik.
imdi de kemkn, biz biziz.

Den kar, yamur, dolu veya ay, dere, nehir hep deryaya
karr. Amma bazen de karamaz. Deryaya varmadan buhar olur,
sonra
tekrar damlalaarak yamur olup der. Yni nzul (ini)
kavsinden
sonra uruc (k) kavsini tamamlamaya muvaffak olamaz. Eer
deryaya kavuursa o zaman ne ayl kalr, ne derelii, ne de
buzluu...
ve

Bir zamanlar h efgan eyleyip inlerdi dil

Bilmezem n'oldu kesildi h u efgn kalmad

srr hsl olur. Yni bu kesreti andran ekiller, isimler kalmaz,

vahdet
denizi nm altnda gizlenip gider.

Bir noktadan Kur an- Kerim dzld gibi, bir damladan da deniz dzlmtr. O damla, deryann her yerinde varln
gsterir.

Keza, bir damladan deniz meydana gelmise, bir noktadan da,

akl, idrki, temyiz kudreti ve irde gc ile insan vcda gelmitir.
Allah
bu vcdu ztlardan meydana getirmitir. Fakat ne byk
maharet, ne
san'at, ne kudret! Bu ztlardan bir tanesi fazla veya noksan oldu
mu,
koca vcut ihtille urar. Halbuki Cenb- Hak nice dmanlar,
ate,
su, toprak gibi birbirine tammiyle aykr olan maddeleri
birletirip,
onlardan bir ztlar bidesi vcda getirmi. stelik de bu
vcdu, yz
bin lemin mmessili yapmtr.

u da ne ibretli bir hal ve yine o bykln bir tecellsi ki, bu

yaradl lemi bal bana bir kfiri miislman etmeye yetecek
hikmet
ve azamet ile dopdolu olduu halde, onu istemediine
gstermiyor, gizliyor ve hatt inkr ettiriyor.

Olsa istdd- arif kbil-i idrk-i vahy

Emr-i Hak sline her zerredir bir Cebrail"

32

- "Dn Mehmet Bey'e bir smbl gsterdim. te bu da bir

noktadan vcda geliyor; yni soan eklinde olan, yahut da nokta
eklinde
olan bir soandan! dedim. Evvel yapraklar, yeillikler, yni
esma ve
sfat; sonra da iek ve koku, yni hakikat ve zat zuhura geliyor.

Yine dedim ki: Mesel senin olun Muzaffer bu szleri anlayabilir

mi? nk o henz yeillik halindedir de onun iin anlayamaz.
Ondan
daha smbl zuhur edecek, sonra da koku hsl olacak.

te Kuranda da nokta her kelimede vardr, vahdet noktasnn u

mevcudat kur annda kendini gstermesi gibi..."

Mnre Hanmefendi:

- Efendim, bir hoca vaaz ederken demi ki: Eer bir kimse sabah
namazna kalkmak zere yatar da sonra bu niyet ile uyuya
kalrsa
Cenb- Hak o namaz klnm gibi kabul eder.

- "Eder elbet, zira i niyettedir. Amel, niyet iinde gizlidir, buyurur Reslullah. Mesel sen bana bir hediye vermek istiyorsun.
Amma
getirirken bu hediyeyi drp kryorsun. Mhim olan, senin
niyetindir. Onun iin de ben o hediyeyi getirilmi gibi kabul eder ve
memnun
olurum. Biz kul iken byle kabul ediyoruz da, Allah niin kabul
etmesin?

hulsta samimiyettedir. O olmadktan sonra zten ilediin

amelin kymeti olmaz. Beni evldm menfaati iin severse
memnun
olur muyum hi?"

Hocamz, izmir'e gidip dnen birisine, bu yolculuunun nasl

getiini sordu. Yolcu da, hem giderken hem gelirken ok sakin bir
havada ve dalgasz, frtnasz bir denizde seyahat etmi olduunu
anlattktan sonra:

-Dmdz bir deniz insana teslimiyeti hatrlatyor! dedi.

- "Hakka teslim olmak, sdelik, rahatlk ve saadet zamanlarnda belli olmaz. Asl teslimiyet, frtna ve felketlerde olur!"

1- "nneme'l-a'nl bi'n-niyti...: Ameller niyetlere gredir..."

(Hads-i erif.)

SOHBETLER 33

Allah korkusundan konuuluyordu:

- "Eskiden yazm olduum eserlerin birinde bir kahr ve cell

sahnesi tasvir etmitim. Adamn biri bir ormanda dolarken,

birden
imekler akmaya, yamurlar, dolular yamaya balyor. Can
kaygsna den adam da korku ve dehetle kendini bir maarann
iine atyor
ve hava sknet bulup, frtnalar, imekler geinceye kadar
birka saat maarann iinde bekliyor.

Fakat tam ortaln yattn farkettii srada, ayaklarnn altnda kaygan bir cismin de mevcudiyetini farkederek dikkat ediyor
ve bir
ylann stne basmakta olduunu dehetle gryor. Adam biraz
daha
kendine gelip etrafna baknnca, maarann arslanlar, kaplanlar,
kuzular, geyikler gibi birbirinin dman olan hayvanlar ile dolu
olduunu grerek korkudan titremeye balyor.

Halbuki ayn adam, can korkusuyla birka saat evvel maaradan

ieri dald zaman kahr ve cellin tesiriyle bunlarn birini
grmedii
gibi, yekdierinin zdd ve dman olan o hayvanlarn da
birbirlerine
satamak hatrlarna gelmiyordu.

nk varlk, ayrlk ve gayrlk ortadan kalkm, hepsi tek can

hline gelmi, vahdet zuhur etmiti. Yni srf Hak korkusu zahir
olmu, her birini, Allah'n kahn istil etmiti. Onun iin zddiyet ve
dmanlk, ancak yaratln icaplarna avdet edildii zaman
meydana kar ve dnynn hkm kendini gsterir."

- Kimi Cenb- Hakk'n ztna, undan bundan yol aryor, kimi

ise teferruat ile tatmin olmayp zt zt nruyle grmek yolunu
seiyor.

- "Evet, biri kark, dieri ise kestirme bir giditir. Teferruattan

yol arayanlar, eserden messire intikl etmek isteyenlerdir ki bu
yol
ok dolak ve tehlikelidir. Halbuki messirden esere, yni
yaradandan
yaratlma nazar edenlerin yolu ulular yoludur, rahat ve emn
bir yoldur. yle ki dnya yansa iinde hasrlar yokmuasna hibir
eyden
gam ve eleme dmezler. Zra faili de mevcudu da Hak grrler.
te
bu dereceyi bulmu olan kimselere her ey itaat ve hizmet
zeredir.

Cenb- Hak bunun iin Habbine: Ben seni kendim iin, dnyy
da
senin iin halk ettim, buyuruyor.

Hibir ey yoktur ki hakikati Allah olmasn? Hibir ey yoktur ki

batm Hakkat-i Muhammediyye olmasn. Fakat btn bu varln
Hak

1- Hads-i kuds.

34

olmas, Hakk'n bir veya iki ismine mazhar olmalar itibariyledir.

Nsha-i kbr 1 ise kmil insandr. te o, Hakk'n btn isimlerine
birden
mazhardr. O, Hakkn gz bebeidir.

te onun iin, eserden messire yni yaratlmtan yaratana

inti-

kl etmek, o bir veya iki isimde kalmak demek olduu iin

hakikate giden yollarn tehlikelisi ve mkldr, diyoruz. Kabiliyet ve
istidatlarn ayrl da gr ve gidilerin ayrlm icap ettirir.

Bir gn derviin biri eyhinden, eriat, tarikat, hakikat ve marifeti izah etmesini rica etmi. eyhi de: Git, filn yerde bir zat vaaz
eder.
Kendisini dinleyenler, etrafnda bir halka tekil etmilerdir.
Evvel o
halkann sanda oturana, sonra sol tarafnda oturana, daha
sonra da
ikincilere birer tokat vur ve sana ne muamelede bulunurlarsa
gel bana
syle! demi.

Dervi, eyhinin emri gereince birinciye tokat vurunca daya

yiyen hemen yerinden kalkarak tokat iade etmi.

kinci ise tokat yiyince yalnz ban evirip kendisine kimin vurduuna bakm.

nc, bunu da yapmam. Sra drdncye gelip o da tokat

yiyince hemen kalkm ve kendisine vuran derviin ellerine
sarlarak p-

m. Bu eller benim iin zahmete girdi, diye bir de zr dilemi.

Dervi, hdiseyi eyhine nakledince, eyh hazretleri: lk tokat

yiyip iade eden, eriat temsil ediyor ki ksasa ksas yapmtr.
kincisi
tarikattr ki, kendisine vki olan fiilin Hak'tan geldiini bildii iin
ses
karmyor, yalnz bu ie kimin vsta olduunu bilmek istiyor.

nc ise hakikattir. O, yalnz Hakk gryor vsta artk onu

alkadar etmiyor. Drdncye gelince, o marifettir. Hakkn
lutfuna olduu kadar kahrna da kredip vsta olann ellerini pyor,
buyurmu.

Reslullah (s. a.) da: Vstaya krn bilmeyen Allah'a da kr

etmi olmaz, buyuruyor. Allah isterse, o vsta, mazhar olduu
ismin
icbn yerine getirebilir. Yoksa vstann elinde ne vardr?
Mesel, suyun hassas susuzluu gidermektir. Ateinki, rutubeti defetmek
ve stmaktr. Fakat Allah'n istemesi artiyle... Mesel, insana bir eker
hastal gelir, o hararet teskin edici sudan beklenen hassa zuhur
etmez.

Bir me nbeti gelir, hibir eyle snamaz.

te dorudan doruya messiri grenler, su, ate ve ilh... btn

vstalara ba evirenler Hakk grenlerdir. Onlar her eyi
Hak'tan bilirler ve Hak'tan alrlar. Su benim hararetimi sakin klmaz, ill
Allah

1- Hakk'n btn isimlerinin tecell ettii en byk nsha yni

kmil insan.

SOHBETLER 35

klar demek suretiyle suyun hakikatine nazar ederler. Mevln

Hazretleri'nin Mesnevisinde ems-i Tebrz Hazretlerine hitap ederken,
yaratlmtan yaratana geerek mritte tecell eden Allah'a nazar
etmeleri
gibi.."

- "Btn bu grnen kesret, hakikatte vahdettir. Harem-i erifte

binlerce insan bulunur, kimi namaz klar, kimi zikreder, kimi
Kuran
okur, kimi salt selm getirir, kimi y Reslallah! diye nida
eder. Fakat bu seslerin bir araya gelmesinden hsl olan sad, bir H
sesidir.

Hep H duyulan cmlesi bir hoa adadr.

Amma ne nevadr.

Btn renklerin birlemesinden beyaz renk zuhur ettii gibi, btn seslerin birlemesinden hsl olan sad da H sesidir!"

- eyh Ynus Efendi' nin Medine'ye olan teneliinden bahsediliyordu:

- "Medine'ye gidip ceml-i Reslullh' grmedikten sonra neye

yarar? Medine'de Arif Hoca isminde bir mcavir vard. Vaktiyle
gelmi

bir de medrese amt. Kendisi de mderrislerdendi. Bir gn

bana geldi: Aman y efendi, ben bu gn rezil oldum, dedi. Dn
Hindistan'dan
bir yolcu geldi, bana misafir oldu. Karma diz kp oturdu ve
ka senedir Medine'de bulunduumu sordu. On sekiz seneden beri
mcavir
olduumu syleyince hrmeti daha ziyde artt. Ah efendim ne
mutlu
size... Reslullh' ka kere grdnz? Mtakm., hi olmazsa
aznzdan iiteyim! dedi.

Yalan sylemek olmazd. Hi grmedim! dedim. Adam hayret

etti.
Y yle mi efendim? diye at kald. Sonra kendine gelince:
yle ise ev
sahibi sizi istiskal etmi ki cemlini gstermemi. O halde
burada ne
duruyorsunuz? Piliyi prty toplayp gitseniz daha iyi olmaz m?
diyerek beni rezil etti, dedi. Adamcazn pek zgn olduunu
grerek teselli verici szler ile kendisini yattrmaya altm."

Bir mill bayram gn idi. Toplar atlyor ve gemilerden ddk

sesleri geliyordu:

36

- "Baknz top seslerinden ne kadar sarih bir Allah sads geliyor.

Ddkler ise, H... diye nida ediyor.

u lemde ne var ki Allah' zikr ve tebih etmesin? Her ey onu

syler, onu arr.

Bir gn Hazret-i Ali bir kilisenin nnden geerken an seslerinden mest olmu dinliyorken birisi: Aman y Ali, buras kilisedir,
ne yapyorsun? demi. Hazret-i Ali de cevap olarak: Bu an sesleri de
Allah'mn ismini zikrediyor, onu dinliyorum, buyurmu.
Tevekkeli
Koca Niyz:

Kabe'de puthnede
Hanede viranede

arrm dost, dost!

demiyor."

- Her ihtiycn stnde olan ak ihtiycna neden herkes ayn lde arzulu ve istekli olmuyor'?

- "lh saltanatn zuhuru ztlar iledir de onun iin. Her ihtiya da

istidat ve kabiliyete gredir. Mesel stanbul vilyetini ak
farzedelim.
Bu vilyetin valisinden en kk memuruna kadar her
kademede bir
ok hizmet erbab mevcut. Defterdar, muhasebecisi, huss
kalem mdr olduu gibi, belediye memuru, polisi, jandarmas hatt
sprntcs de var. Kendilerine gre birer mevkie ve isme sahip olan
btn bu
kadro, hep ayn vilyetin lzumlu elemanlar. Fakat bunlarn
hepsi
birden, valinin muavini olmak isteseler, btn kalabaln vilyet
merkezinde toplanmas ve ayn ii yapmas lzm geleceinden,
tekilt ve
nizam derhal alt st olmaz m?

Halbuki bunlarn hepsi de ayn vilyetin yukar veya aa kademeden vazifelileri, memurlar. Yni o merkez etrafnda
hisselerine ve
liykatlarma den tecellye sahip klar... fakat o merkezin,
kendi
ihata ve kudretine gre uhdesine vermi olduu derecede
kalmaya mecbur. T ki ark dnsn, nizam bozulmasn.

Bunun gibi herkes de ilh mka nedm olmay istese

dnydan
maksut hsl olmaz ve Hakk'n saltanat zuhura gelmezdi."

Ehl-i Beyt'i sevmekten bahsediliyordu:

- "Ehl-i Beyte muhabbet, onlarn yoluna gitmekle olur. Yoksa,

SOHBETLER 37

mnm Ali, medet y Hseyin demekle deil... onlarn isrine,

yoluna

gitmek de onlara muhabbetle olur. O muhabbet de manev

yaknlk ile
olur, mucize ile kerametle olmaz. Onlarn mbarek yzleri her
mucizenin her kerametin stndedir. Onlara Beytullah bile secde eder.
(Tabi
Beytullhn btn secde eder, ta topra deil. nk madde
leminde, Hakkn deti olmayan, tabiat st fevkaldelikler yaplmaz.
Bu
ancak manev lemde mmkndr.)

Ehl-i Beyt sevgisi mevzuunda simitinin hikyesini bilirsiniz. Bir

Muharrem iinde Edirnekaps'ndaki bir derghta Kerbel
ehitleri iin
mersiye okunuyormu. Adamn biri derghtan kp da kap
nnde sradan bir simitinin durduunu grnce: eri gelsene arkada!
Burada
her sene Hazret-i Hseyin iin mersiye okunur, beyhude yere
orada
durma, biz dinliyoruz gel sen de dinle! demi. Bu davet
karsnda simiti: Y!.. Hazret-i Hseyin iin mersiye okunuyor da siz
duruyor, dinliyorsunuz yle mi? demi ve Aman y Hseyin! diye bir sayha
vurup
dp lm.

te Eh-i Beyt muhabbeti... sana, Hazret-i Hseyin iin deil

lm
teklif etmek, bir sigaran brak, hatt itiini yarya indir! desem
yine
yapamazsn. Bir dumana esaretten kurtulamyorsun, tesini var
kyas
et!"

Meclisten birinin, akl ve ayna, insana doruyu sylemezmi,

diye
bir sz iittim demesi zerine:

- "Ayna hakikatin t kendisidir. Yalnz doruyu syler. Akl da yledir. Fakat akln nefsn ksm deil. Akl da ayna da hakikati
ayniyle
gsterirler. Sen imdi bana bir ngrak taksan da aynaya yle
baksan, seni, filn olduun iin baka trl m gsterir?

Ayna ve cill olan hibir ey yalan sylemez. ster ta, ister

demir
olsun, parlak ve cill bir cisim, dima hakikati gstericidir.
Senin u
iftira ettiin masum, bre aynay yere atp yz para etsen,
yz par-

asndan da hi phesiz kendini grrsn. Bundan daha byk

doruluk mu istersin?

Derya olunca nefes

Paralannca kafes

T kesilince bu ses

arrm dost, dost!"

38

Rumlarn maskara yni karnaval detleri hakknda konuuluyordu:

- "Fener Rum Mektebinde, ocuklar karnavaln fidelerinden

bahsediyorlard. Kimi, apukurya zamannda herkesin, istedii
zendii

meslek formas giyebildii iin arzularn tatmin ettiini; kimi

herkesin
istedii gibi elenip gezebildiim ve daha trl trl stnde
dnlmeye bile demez sebepleri sayp sralyorlard.

Maskaraln irfn mns, nefsi levm etmektir. Fakat tekml

etmemi, ibtid bir ekil... halbuki asl nefse melmet nefsi
horlamak
slmiyet'tedir, kemlini orada bulmutur.

skp'de Galip Bey isminde bir zat vard. Memleketinin erafndan milyoner bir zengindi. Servetinden, ocuklarna brakaca
kadarn brakm, geri kalan ksmn da muhtalara datmt. Kendi
konann iki odasn igal eder ve basit bir hayat srerdi. Bir kere
babamla
ziyaretine gitmitik. Bize kendi eliyle kahve piirmiti. te nefse
melmet byle olur. Yoksa sokak sokak trl kyafetle ve rezlne bir
ekilde gezmekten ne kar?"

Suret ve mn hakknda konuulurken:

- "Krk sene dervilik etmi bir kimseye: Bir mklnz varsa

buyurun sorun! demitim. O da sual olarak, tebihi ekerken
nasl tutmak lzm geldiini, dz tutulursa Sratn kolay geileceini ve
daha
buna benzer eit eit sualler sordu.

Tebihle Sratn alkas ne? ster yukar tut, ister aa... hibirinin fidesi de yok zarar da.

Sen kendine bak, kendini doru tut. Bu kfidir.

Srat, tebihin suretiyle deil, mnsyle alkaldr. Tebih demek, Allah' tenzih etmek, birlemek demektir; bunu yapabiliyor
musun?"

- "Hsniye 1 ! Sen Medine'de iken Arapa ark renmedin mi?"

Hsniye Hanm:

1- Hicaz ve havalisi Trkiye hudutlar iinde iken, subay olarak

uzun seneler Yemende kalan bir Trk askerinin kz olan Hsniye Hanm, Harem-i
erif Mdr
Dastanl Nizmeddin Beyin olu Mhendis Arif Bey'le
evlenmi, ok temiz ve
mbarek bir kadnd.

ki olundan biri olan Mhendis Ceml Uluand da bu temiz

anneye lyk bir evlt
olmutur.

SOHBETLER 39

- Hayr Efendim, hemen hibir yere kmazdk. Hem Medine'de

ark bilinmez ki...

-"Evet, tuhaftr. Medine'nin ho bir edebi ve terbiyesi vardr. Orada Nt- Nebeviden baka bir ey sylenmez. Halbuki Mekke'de
saz
da, arks, raks da hep tamamdr.

Medine'nin edebi, zta mazhariyetinden dolaydr. Mekke ise

esma ve sfata mazhardr."

- iki defa domayan melekt ve semuattan ileri gemez,

deniyor,
ikinci doutan maksat, ihtiyar lm deil midir?

- "Birinci dou, cmlenin malmudur: Anadan domak. kinci

dou ise ihtiyar lmdr. Yoksa tabi lmle len kimse, tabiat
anasndan ikinci defa domu olmaz. Tabi lmle lenler ekseriya
ansrda kalr, ileri geemezler.

Hads-i erif de de: rdenle l, saadetle hayat bul!

buyuruluyor."

Nazl Hanmefendi elindeki kitab okurken:

- Hazret-i Ftih, Ak emseddin Hazretlerinden riyzat isteyince,

sizin mlik olmanz slik olmanzdan hayrldr diyor, dedi.

- "Hazret-i Ftih'in dnya saltanatna mlik olmas, milletinin refah ve hakkn muhafaza ile vazifelendirilmesinden trdr de
onun

iin Ak emseddin Hazretleri byle buyurmu."

Sabha Hanmefendi :

- iki karpuz bir koltua smaz, derler ama, ite ehlullah iste?
~se
pekl da sdrabiliyor. Onlar isterlerse hem dnyy hem de
ahreti
bir arada idare edebiliyorlar.

- "Allah iin glk yoktur ki... ite buna, Sleymanlar, Dvudlar

Yusuflar birer rnektir."

Sabha Hanmefendi:

- Mesel ibrahim Edhem Hazretleri' ne dnya sultanlndan e-

1- Nazl Hanmefendi denen bu mstesna insan, irfan, ak,

edebi ve sahip olduu eitli fazilet ve meziyetlerle zenginlemi derviane bir ahsiyetin
sahibi idi.

Evrenos Hanedannn bu mstesna kadn, Semha Ceml Hanm

ile Prof. Ziya

Ceml Beyin ve Behire Emre'nin annesi olarak da deerli

evlt yetitirmitir.

2- Mnre Hanmefendinin kz ve Server Beyefendinin zevcesi

olan Sabha Hanmefendi, parlak bir zek ve ok gzel bir sese mlik, akll, gn
grm, zarf bir stanbul hanmefendisivdi.

40

kmesi iaret olunmutur.

- "Evet, kendini uyandrmaya memur olan ztn, brahim Edhem'e senin u kaba dekte ve debdebe drat iinde Allah'
bulmaya
alman, benim, senin saraynn dam stnde devemi
aramama benzer, demi olmas, ona ta ve tahtn terkettirmitir.

Ama ehlullahtan bir zat da diyor ki: Eer brahim Edhem benim

zamanmda olsayd, ona tacn tahtn terkettirmeden de

Allah'n buldururdum!"

Gzide Hanmefendi:

- Efendim, hamdolsun biz, bir sulimize yz cevap almaya almz. Halbuki mridi yalnz skt ile anlayp bu suretle feyz
alanlar
da varm. Ben bu hli pek kabul edemiyorum.

- "Niin kabul etmiyorsun. Bak: Ey yz her sualin cevb olan!

diyoruz.

Evet, geri balangta konumak sylemek lzmdr. Bir

ocuun
yannda hi konuulmazsa elbette o ocuk lakrd renmez.
Fakat
kn btn mkllerine ve suallerine cevap, yrin yzdr,
cemlidir. Elbette o skt pek byk bir eydir.

Gl temennasnda derler blbln gavglarn

n gl grdkte glmez bilmezem gavg nedir

Geri canandan dil-i eyd iin km isterem

Sorsa cnn bilmezem km- dil-i eyd nedir

diyor k... ve cananndan km da istiyor ama ona cnn:

Talebin nedir? dedii vakit, istediini de bilmiyor, susuyor. Eer bu ka
inlarndan biri hlini soracak olsa:

Ll olursun sylesem bir fkra tb- sineden

Bir sahfe asam alarsn kitb- sineden

demekten baka ne cevap verebilir?"

Bir akraba taradan bir paket gndermiti. Postahneden ihbarname geldii zaman:

brahim Edhem Hazretleri bir gece saraynda istirahat etmekte

iken damda bir grlt duyar ve merak edip seslenir. Gelen cevap pek aciptir.
Damdaki zat: Devemi

kaybetmitim de onu arryorum, der. Bu karla aran ve

biraz da kzan hkmdar, damda deve aranr m be adam! deyince, bu defa da u
cevb alr: Senin kaba
dekte Allah' araman gibi...

SOHBETLER 41

- "Bu emneti almak iin postahneye kimi gnderirsem

gndereyim, Nazl'y, Aabeyim'i, fkat' veya bir bakasn, paketi
hibirisine
vermezler. ll beni veya mhrm isterler. Emnet benim
nmmadr,
onun iin gnderdiim kimse hatrl ve mevkli birisi de olmu
olsa yine
fide vermez.

Fakat efik, postahnede kk bir memurdur. Eer emneti o

isteyecek olsa verirler. nk ayn idarenin adam olduu iin
emniyetleri vardr. Hatt postahnenin bir hademesi bile bu emneti
alabilir.

imdi bu misli enfse tatbik edelim: hiret gn gelince,

cennete
girmek iin melekler de senden kalb-i selm mhrn isterler.
Ne kadar byk adam olursan ol, elinde o mhr bulunmadka geri
dner,
giremezsin. Halbuki o kapya tab olanlarn ve hatt en ufak bir
mnsebeti bulunanlarn bile szleri ve efaatleri makbuldr.
Eer ieride olanlardan biri efaat eder de, gesin, derse geebilirsin.

Hazret-i Mevlnnn dedii gibi: Hakk'n ve has kullarn inayeti

olmaynca, melek de olsan faydas yoktur, yine yapran
siyahtr!"

Meclisten biri, bir hanma, zevcinden fena muamele grd

iin
acyordu. Bu esnada da Gece Sohbetleri 'nin tashihi yaplyordu.
Okunan parada, dnynn bir Karagz perdesi ve insanlarn da
deriden
yaplm kuklalara benzedikleri, oynatann yni oyunu tertip
edenin
ise Cenb- Hak olduu yazl idi:

- "Olan olmu, yazlan yazlmtr. Hibir ey sebepsiz deildir,

her ey hikmet tahtndadr. Onun iin bize itiraz yakmaz. En
byk
tevhd skttur.

Derghlar rtlmeden birok sene evvel Sabri Efendiye: Bundan

sonra zikri kalbi yapacaz! demitim.

Bundan da anlalyor ki, bu lemdeki btn hdiseler, ezel takdirin icaplardr."

Ramazan Sohbetleri' nin tashihi yaplyordu. Meclisten biri:

- Ne yazk... Bir hikmet ve irfan ellesi olan btn bu szleri

alelade konumalarm gibi dinliyoruz, dedi.

- "Evet, ben de imdi onu dnyordum, benden sana aksetti.

Dergh- erifte Mesnevi takrir ederken de byle deil mi idi?
Kimi esner, kimi uyur, kimi de ltfen dinlerdi. Dinliyoruz zannedenlerin
de
bzs bir ey anlamazd."

42

- Imm- Cafer Hazretleri' nin: Allah, kelmndan tecell etmitir

fakat grmyorlar, buyurduu gibi...

- "Evet, bu istinaya ramen hocanz, retmek iin ne kadar

haristir. Kh vaaz, kh hikye, kh latife tarznda ve her frsattan
faydalanarak, doru bildiini anlatmaya alr ite."

Gece olmutu. Tekrar ayn sohbet defterini okuyorduk:

- "Her zaman dediim gibi, unlar iinizden hi kimse anlamasa
okutmam. Fakat tek kii de anlasa, o bir kii iin okuturum.
Amma hi
kimse anlamasa, o zaman kendim okur, zevk duyarm. Bu
takdirde yine bir kii olmu olur.

Smbl Efendi Hazretlerinin vaaznda cemate: Bunu ne siz an-

ladnz ne de o anlad, yalnz ben anladm! buyurduu gibi hoca,

bir kii iin de syler. Hatt srasnda, sylediini sdece kendi de
anlasa
kfi gelir."

"Hsniye, dn Kmil Paa 1 gelmiti. Ne temiz ne ho bir

insan.."
Hsniye Hanm:

- Evet efendim, pek muhterem ve mbarek bir zattr.

Konuurken
ekseriya szlerini bir yet veya hadis ile izah eder.

Meclisten biri:

- Geri ok temiz bir insan, fakat incelik ve irfan pek yok...

- "rfan m dedin? Onu kolay m zannediyorsun? O irfann asln

grp, mektebinde okumadka, kabukta kalmak pek tabidir.
Evet
yet okur, hadis syler, fakat mnsndan habersizdir. Yalnz d
yzne taklp kalr."

- Bu mertebe mmin mertebesi deil midir Efendim?

- "Evet, mmin mertebesi... Esasen bu gibilerin talepleri de

daha
ileri gitmez. Vaad olunan cennet onlara yeter. Mesel
geenlerde vefat
eden Doktor Emin Efendi iin Kmil Paa, ne mutlu Emin
Efendiye ki
evldiyle gmld. Yni efaatisini birlikte gtrd, demiti.
Halbuki
bu bembeyaz sakaldan daha fazla bir irfan bekleniyor. Fakat ne
yapsn, derecesine gre konuabilir, baka trl dnemez ki...

Faraza siz, karlatnz ve konutuunuz bir kimsenin ahlk ve

tutumunu szlerinden anlayabilirsiniz. Mesel bilirsiniz ki, o
kimse

1- Kmil Paa, eyh milin en kk olu.

SOHBETLER 43

gybet ediyor, fassalhk eyliyorsa ahlk sahibi olamamtr.

Bir irfan ocanda yetien, irfan deryasnda yzen kimselere ibtid ve basit anlaylarn zayf gelmesi pek tabidir.

Hani bize gelen bir Hasan Baba vard. Der kaskat kesilirdi. te o, bir gn dedi ki: Efendim, benim eyhim ok bykt, ok
byk!
Tabi dedim, insann eyhi elbet byktr. te, dedi bir gn
derghmzda bir keye bzlm uyuyordum. eyhim beni
uyandrd.
Asma saatin yanna getirdi: Bak Hasan, bu saat ne diyor, Allah
diyor,
Allah!, dedi. Ne byk sz deil mi?

te bu adamcaz, mrnde bu veya bunun gibi bir iki arifane

sz
iin cann da ruhunu da feda etmi. Halbuki bu hakikati bir irfan
ocann ocuklar da bilir. Bir saatin veya herhangi bir letin Hakk
zikretmesinden tabi ne olur?

Hikmet ve irfan seviyesine ulaabilmek iin insanlar neler ve neler ekmilerdir. Mesel Hazret-i Niyazi'yi alalm. Kemle
eriinceye

kadar ne devirler geirmi neler ekmitir. Keza, brahim Edhem

Hazretleri de dnya saltanatn terkettikten sonra tam on sene, iki
saatlik
bir ormandan derghna her gn srtnda odun tamtr. Bir gn
kendi kendine: On senedir odun tayorum da neden kefim
almyor, diye
bir dnce gelmekle, eyhinin gnlne akseden bu istifham,
ona nelere ml olmutur. yle ki: eyhi, dervilerinden birini ararak:
brahim Edhem ormana odun kesmeye giderken arkasn takip
et ve
kuvvetlice bir sopa vur! demi ve bu emir yerine getirildii
zaman
brahim Edhem Hazretleri dnp arkasna bile bakmamtr.

Bylece aradan birka sene daha gemi, bu defa hazretin

kalbine
bundan daha basit bir dnce gelmi. eyhi bu defa ard
derviine: Bacan kracak derecede kuvvetli bir darbe vur! diye
emretmi.
Hatsn anlayan brahim Edhem Hazretleri: Bu bana
eyhimdendir,
demi ve nihayet kemlini bulmu, kefi de almtr.

te olgunlua erinceye kadar tab olduu o ileler ve geirdii o

etin devreler, istidat ve kabiliyetini kemle erdirmek iindi.

stidat ve
kabiliyetin kemle ermesi de zamana ve sabra muhtatr.

Yine bir adamcaz varm. Bir eyhe intisap etmek iin

mracaat
etmi. eyhi de: Filn da banda kendine bir kulbe yap ve
orada bir
sene oturduktan sonra bana gel! demi. Adamcaz bir sene
sonra tam
avdet edecei gn dereden abdest almaya birisi gelmi ve
abdest alrken de bana mesh vermeyi unutmu. Adamcaz, o zta
noksann hatrlatm ve sonra da kalkp eyhinin nezdine gelmi. eyh
hazretleri
dada bir ey grp grmediini sorunca, adamcaz o gnk
vakay

44

naklederek, bir adamn hatsn dzelttiini sylemi. eyh

hazretleri:

u halde, git bir sene daha otur da yle gel! demi. Bylece de
yine bir
sene getikten sonra, tam gelecei gn bu defa bir bakas
gelip namaza durmu. Fakat namaz, erkn noksan olarak klm. Dervi
namzedi yine o kimsenin de noksann ihtar ettikten sonra gelip
maceray
eyh hazretlerine anlatm. Bunun zerine kendisine bir sene
daha uzlet verilmi. Bu mddet de tamam olup avdet edecei zaman
yine birisi
gelip namaza durmu. Fakat adamcaz bu defa ban dahi
evirip
bakmam. Sonunda slke kabul olunmu."

- Bir kabul imtihannda bu kadar incelik arandktan sonra,

suluktan sonraki imtihanlar iin ne mertebe irfan lzm geliyor...

- "Evet, o gayeye erimek iin insanlar neler ve neler ekmiler

fakat sonunda da nasl bir ruh temizliine yetmilerdir.

nsanlktan maksat, her eyi birlemektir. Mesel fail ve mevcut

Allah'tr, diyorsunuz. Onun iin de kudret ve kuvvetin Allah'a
mahsus
olduunu herkesten iyi bilmeniz icap eder. Mesel gryorsunuz
ki bir

Rif derviini topuz ve ate farkediyor, yakmryor ve kesmiyor.

te l
ilahe illallh'n mns, btn mevcudatn Allah'n emrine zebun
ve
malp olduunu grmektir. Btn mevcudat, mhiyetlerini
ancak
Hakkn emriyle izhar eder. te bu suretle de havi ve kuvvetin
yalnz
Cenb- Mevl'ya it bulunduu ortaya kyor. Akl sahibi
olmayan ve
hayta mlik olduu zannedilemeyen cansz varlklar, bu emre
itaat
eder ve boyun eerken, akl ve hayat sahibi olanlarn Hakkn
fermanna mahkm olmas haydi haydi beklenmez mi?

Adamcazn biri ormandan geerken bir aslana tesadf etmi

ve
fevkalde korkarak: Aman ya aslan, ben Reslullh'n klesiyim!
demi. Bunun zerine aslan, adamcazn yanndan szlerek
ekilip gitmi. te bu mensubiyeti bir hayvan anlad gibi, camit olan
ta, ate
ve topuz da anlyor.

Hsl insanlktan maksat, btn mevcudun Hak olduunu bilmektir. Fakat bu mnnn hsl olmas iin de bir slikin bir ok
devre-

ler ve dereceler geirmesi lzm geliyor. Onun iin irfan denen o

tevhit
anlay kolay elde edilmiyor ve pek tabi ki herkeste de
bulunmuyor."

Hocamz pencereden sokaa bakyordu. Odada bulunan aileden

birini ararak:

- "Gel bak, u adam kimdir?" diye sordu.

-Ali Aa efendim...

SOHBETLER 45

- "stnde ne elbisesi var?"

- Hademe niformas!

- "imdi bu adama, hademelik forma ve iaretlerini muhafaza

etmek suretiyle ok pahal ve ok iyi cins bir kumatan elbise
yaptrp
giydirsen, grnce ne dersin?"

- Tabi gene hademe derim.

- "u halde cmenin yni elbisenin kymeti, dier bir syleyile

zahir tatlar, ibdetler ve amellerin deeri, aslndaki ismi
deitirmiyor. Bir hademe, pahal bir elbise giymekle, efendi, bey
olamyor. Ve
hatt hatt mevkiinden st kademedekilere benzemeye
almasiyle,
gln oluyor ve herkes tarafndan alaya alnyor.

Bazen niformalarn zabit elbiselerinin kumandan yaptrm

neferler grrm. Fakat hi kimse onlara, yirmi liralk yerine yz
liralk elbise giymi olduklar iin selm vermez. Halbuki bir
mlzm ne
kadar eski ve alelade bir elbisede giymi olsa, ona btn erler
selm
durur. Hatt bu mlzm, yabanc bir memlekete, Fransa'ya,
Almanya'ya, in'e de gitmi olsa, ona yine btn bu yabanc askerlerin
de
selm vermeleri usldendir. nk rtbe sahibidir, zabittir.

te, derecesini bulmu ruh askeri de mnevi makamlarda ilerle-

yip mertebesi ykselince, ona btn rhn ve nefsn kuvvetler

boyun
eer ve zerrece emri hilfna hareket edemezler."

Smiha Hanm:

-En g sabr, sabr- anillah mdr?

- "Syle bakaym, slk'un ka derecesi vardr?"

- Meezb- slik, slik-i meczup, slik-i gayr- meczup, meczb-

gayr- slik.

- "Evet... meczb- slik ne demektir?"

- nce cezbeyi bulan sonra slke giren ksm deil mi?

- "Evet... pein ak bulup sonra slkunu yapanlara meczb-

slik denir.

Peki, sabr- anillah hakknda ne biliyorsun?"

- En g sabr, diye biliyorum.

- "Doru... en g sabrdr. Mesel eski devirlerde bir hkmdar,

beendii, liykat ve kabiliyet grd bir kimseyi karsna
alp, be
dakika iinde, seni onba yaptm, yzba yaptm, binba
yaptm,
nihayet mir yaptm! diyerek btn bu derece ve makamlar
bir anda
geirttikten sonra, yni stn bir ihsan olan mirlik
mertebesinin

46

tevcihinden sonra, onu kesrete sevk ve reddederek: Haydi imdi

yr
ktalarnn bana ge. bilgi ve tecrbe sahibi ol! derdi. Yni bir
anda
ak payesine erdirdikten sonra, slkun cilve ve ileleri iine
salarak:
Haydi bakalm benim nelerim olduunu gr, hicranm tat!
diyerek beeriyetin klfet ve zahmetleri iine srerdi. te o cezbeyi
tattktan son-

ra bu yangn gnlnde uyandran mauktan uzak dmeye,

onun likasna olan sabra, sabr- anillah derler.

Fakat cezbeden sonra tbi olunan bu temrin, bu ders tatbikat

ksa ve muhtasardr. ayet slkn icaplarn ve mertebelerin
ahvlini
bu kadarck olsun grmemi olsa, hicran ekip slk yollarnn
acemisi
bulunsa, bz noktalarda aksaklk gsterecei tabidir.

Geri bu zmre, daha ezel leminde iken terbiye grp de

dnyya gelmi onun iin de dorudan doruya byk snfa kabul
edilmilerdir. Ama yine de, mnevi liykatleri bir zahir tecrbe ve
tatbikatla
birlemeye mecburdur.

Gelelim imdi slik-i meczuba: Bu ksm, slkten yni senelerce

urap zahmet ve meakkatler ektikten sonra ak bulurlar.
Her bir
mertebeyi zamanla geerler. Geri onlar da neferden bunlar da
neferden balayarak yksele yksele mir olurlar ama meczb-
slikler gibi bir anda deildir.

nc ksm, slik-i gayr-i meczup'tur ki, bunlar slk ederler

fakat ak bilmezler ve bunlardan halk istifde edemez. Bunlar,
kendilerini kurtaramam olan ksmdr.

Drdncler, meczb- gayr- sliktir ki, bunlara gayr- slik k

da denir. Bu mertebenin ehlinden kahr ve cell zuhur eder. Halk
bunlardan da istifde edemez. Fakat bunlar kendilerini
kurtarmlardr."

- Meczuplarn iki ksm olduunu ve bunlarn sz syleyenlerinden, istidatl bir kimsenin istifde edebileceini sylemitiniz.

- "Evet, bazen istifde olunabilir. Fakat irada memur deillerdir

ve szleri hikmetli de olsa. ortadan ve kendi seviyelerinden
syledikleri
iin herkes anlamaz. Bunlarn szlerinden mn kapmak onun
iin
herkese gre deildir".

-Meczuplar, neden ztn beeriyetinden mstanidirler?

- "Onlar zatta mstaraktrlar da onun iin. Kendilerinde vcut

ve varlk kalmam olduu iin cisimden ve cisme it hallerden

bignedirler. Bu yzden de taayyn al verileri hemen de yoktur. te
onun
iin kendilerinden istifde edilemez. Zira ne ruhsuz cisimden ne
de cisimsiz ruhtan istifde olunur. Onlarn ise deil taayyn
ahvlinden,
kendilerinden bile haberleri yoktur."

SOHBETLER 47

ismet Hanmefendi: 1

-Efendim, Girit'te bir meczup vard. Bir gn kendisine birisi satam. O da fke ile elindeki allar yere frlatnca dalar
tutumu ve
Girit'in yans bu suretle yanmt. Esasen o ldkten sonra Girit
Trkler' den gitti.

- "Meczuplar, bulunduklar memleketin manev valileri ve memurlardr. Cenb- Hak o memleketin kalmasn murat ederse, o
gide-

nin yerine bir dierini koyar. Yok eer Hakkn murad bunun
zdd ise,
o meczubu ya baka bir tarafa veya hirete nakleder."

-Mauk kndan mstani olur mu?

- "Mauk kndan zevk alr. Bir cz un kendi sfatlariyle muttasf, kendi boyasiyle boyanm olduunu grmek elbette ona
zevk verir.
Esasen onun zevki kendini grmektir. Cenb- Hak, hads-i
kudsde:
Ben gizli bir hazneydim istedim ki bilineyim; nsan benim
srrmdr
ben de onun srrym; Ben insan kendim iin, dnyy da onun
iin
halk ettim, buyuruyor.'

- Bir defa: Benim iin hep ile birin arasnda zevk itibariyle fark
yoktur diye buyurmutunuz.

- "Evet, dima sylediimiz gibi, on bin kiinin iinde beni anlayan bir tek kimse de olsa onun iin konuur ve zevk duyarm.
Anlamayanlar ise eya hkmndedir.

Esasen hep bir iindir. Bir de hep iindir. Hep, bir, bir de hep'tir.

Cemiyet haytnda, taayyn leminde de bu byle deil mi?

Btn
halk, bir kimse iin; o bir kimse de btn halk iin alr. mam,
camide namaz kldrrken, arkasndaki cemat saf tekil ediyor. Bu
suretle
kalpler bir hizaya geliyor ve bunlarn hepsi imama, yni kesret
vahdete
tab oluyor, imam namazn edasndan sonra yzn cemate
dnyor.
Yni vahdet kesrete, kesret vahdete nazar ediyor."

- O cz, maukun sfatlariyle sfatlanp ahlkiyle ahlklandktan sonra kendisinde cz'lkten eser kalr m artk?
Replikten,
yni gayrlktan kar, ona da bir denir, deil mi?

- "yle ya... k maukun boyasiyle boyanp kendi vcdu

katresini, maukun deryasna saldktan sonra ve mevhum olan
vcdu (l)
sim ifna ederek llllah' bulduktan sonra elbet o da msuk olur.

1- Mr akir Paann zevcesi. Fazileti, man ve ahlknn

stnl ile temvz etmi bir dervi.

48

Mauk, kesreti kendini grmek iin cat eylemitir. Sorarm sana,

u camda kendini grebilir misin? Muhakkak arkasna sr vurmak
lzmdr ki yzn grebilesin. O sr da ite vcuttur,
beeriyettir, taayyndr."

- Slikler arasnda, darlk ve ferahlk gibi bir ok haller, birbirlerinden uzak ve ayr olsalar da, yine birbirlerine aksediyor.

- "Evet, urada be yz, yahut bin kii elele tutuup, bir halka
tekil etmi olsalar, bunlardan yalnz birinin eline, dolu bir elektrik
ley-

den iesiyle dokunsam, o cereyan, o sarsnt, hepsinde birden

hissedilir. Bu hli gerektiren, o kimselerin birbirine merbut olmalar ve
ayn
merkezden ceryan almalar deil midir? Geri bu birleik
halkann her
bir paras bal bana birer vcda sahiptir. Fakat aralarndaki
ballk noktas, birinin hissettiini hepsine birden sirayet ettirir.

Siz de, ayn membadan su ien arkadalarsnz. Elbet birinize

vk olan bir hicran, keder, sevin, bast veya kabzdan, bilerek
bilmeyerek o teessr birden duyar, gler veya alarsnz. Bu hal
zahiren olmasa da kalben olur.

Geri ayn halkann birbirine bal czlerisiniz. Fakat her eyde

olduu gibi, akta ve anlayta dahi derece vardr. Yalnz nur ve
birlik
hususunda yoktur. Cenb- Hakkn: Resuller arasnda ayrlk
yoktur,
buyurduu gibi..."

Hakk'a olan yaknlk ve korkudan bahsedilirken:

- "Bir gn camide bir hoca efendi vaaz ederken: limler

peygamberlerin vrisleridir, diyor ve sanki: Biz de ite vrisleriz, der gibi
hem
tebessm ediyor hem de ban sallyordu. Halbuki sen nerede,
onlara
vris olmak nerede? Reslullah buyuruyor ki: Hepinizden ziyde
Allah' ben bilirim ve hepinizden ziyde ben korkarm, ite korku,
ilim
nisbetinde artar, Allah' bildike ziydeleir.

Fakat limlerin korkusu, cehennem korkusu veya cennetten

uzak
kalmak endesi yznden deildir. Bu, bambaka bir korku, bir
nev
hayet ve heybetin tezahrdr."

- Dn annem, naz mertebesine kanlar en az naz edenlerdir, diyordu.

- "Evet ok doru... Allah' en ok bilen ondan en ok korkan ve

elindeki imkn ktye kullanmayandr, demek istemi."

SOHBETLER 49

Eb'l-Kasm isminde bir adam, geenlerde bir gazetede "Hazreti

Muhammed'e Ak Mektup" balkl bir hezeyannme
neretmiti. Birka gn evvel bu adam, deniz kuvvetlerindeki bir sistimlin
failleri
arasnda mahkemeye sevkederek be sene hapse mahkm
ettiler.

Kendisiyle tevkifhanede konuan gazetecilere: Beni

yazlarmdan
dolay deil, baka bir sutan mahkm ettiler. Fakat aslnda beni
Hazret-i Muhammed arpt. Kurtulunca Hicaz'a gideceim ve
yzm gzm Ravza-i Mutahhara'ya sreceim, elemi. Bu beyanat
gazetelerde
okunduu zaman Hocamz:

- "Mektubunun cevb abuk geldi! karln verdiler.

Mnre Hanmefendi:

- Efendim, dn Dede Mehmed Efendinin hanm bir trbede

dua etmi. Yarn havaya bir frtna ver, ondan sonra da gnlk
gnelik et, bizim amarlar kurusun... demi. Hakkaten dn evvel
ortalk
alt st oldu, sonra da hava at...

- "Bz kimseler ehlullhn bykln bu gibi eyler ile lerler, onlarn asl mucize olan varlklarndan bihaber olurlar. Hani
adamn biri, benim Allah'mn varlna bin bir yerde delilim vardr,
demi
de, u halde Allah'n byklne bin bir yerde phen varm,
cevbn alm.

Bir kimsenin bu gibi ahvli keramet saymas, kendi cahilliini

meydana vurmas demektir. Eer o kimse onlarn her bir
hallerinin
mucize olduunu bilse bu gibi eyleri yadrgamaz. Bu gibi haller,
ehlullhn cilve ve latifesi diye nakil ve beyan olunabilir. Yoksa
keramet diye bunda hayret edilecek bir ey yoktur."

- Bir slik ilk hallerinde daha ziyde ibdetle megul olduu halde kemle yaklatka daha ok kalbi tebihe meylediyor.

- "Eshb- kiram, ihtidalar gnde bir veya iki hatim indirirlerdi,

sonralar ise bir yet-i kermenin stnde aylarca durmaya
baladlar.
Eski halleriyle bu hallerinin arasndaki farkn sebebini soranlara:
Ev-

1- Sadkati ile temeyyz etmi bir dervi kii.

50

velce okur geerdik, imdi ise okuduklarmz hal etmeye

alyoruz!

diye cevap verirlerdi.

Btn tat ve ibdetlerden maksat, hep huzuru bulmaktr. Zira

huzur ile klnan iki rekt namaz huzursuz bin rekt namazdan
daha
stn ve daha makbuldr. Reslullah Efendimiz de; Huzursuz
namaz,
namaz deildir, buyurur.

ki rekt namaz huzur ile klmak, bin rekt namaz uhutsuz klmaktan ldr. Hi olmazsa, sen Hakk' grmezsen de, onun seni
grdn bilerek klmalsn. Yoksa huzursuz namaz, yatp
kalkmaktan; huzursuz hac, sefer meakkatinden; huzursuz oru, dilin damana
yapmasndan ibarettir.

te az evvel dediimiz gibi, tat ve ibdetten maksat huzurdur.

Huzurdan maksat da edeptir. Edebi olan huzurdadr. Bu edep,
velev ki
zat uhdu mertebesinde olmasa bile, evliyullah gibi esma ve
sfat
mertebesinin huzurunu bulmaldr.

Evliyullah demek, ehlullah demek deildir. Ehluliah Hakk'n

uhduna mazhar olanlar; evliya ise, Hakk'n esma ve sfatna
mazhar

olanlardr. Ehlullah uhut mertebesinde, evliya ise dost ve

sevgili mertebesindedir."

Meliha Hanmefendi:

- Evliyullah, elbette mertebelerinin icb olarak ehlullhn derecelerinin kendi derecelerinden daha yksek olduunu bilirler.
Fakat niin ehlullhn mertebesine ykselmeye tene olamazlar.

- "Her bir mertebenin bir adam bir ehli vardr. Onlarn mertebesi
kk bir mertebe deildir ki... onlar da kendi derecelerinin
sultanlardr."

- Evet mesel Cebrail Aleyhisselm Sidre'de Reslullah' a; bir

adm daha ileri gidersem yanarm, demiti.

- "Evet, nk Cebrail'in mertebesi akl mertebesidir. Aklla akn

alkas yoktur. Fakat akl mertebesi de byk mertebedir. nk
Cenb- Hak teklifi akla ediyor."

- "Demin Gzide Valde'niz, er' usle uygun olarak kesilen hayvanlarn insana kartn ve insan olduunu, er' usle aykr
olarak
kesilenlerin ise yine hayvan kaldklarn sylyordu.

Her szde hem zahir hem btn mn aramaldr. Esasen zahir

ve

1- Doktor Server Hilmi Bey'in kz kardei, Ekrem Hakk Ayverdi

ve Smiha Ay verdinin annesi olan Meliha Hanmefendi, ne tl- emel sahibi idi.
ne de dnyalkta gz olan kimse idi. Ruh asaletine sahip, merhametli, hayrsever,
kibar insand.

SOHBETLER 51

btn yekdierinden ayrlmaz ki... klcn iki taraf gibi... Geri

klcn
iki yz birbirinden ayrdr. Fakat aralarnda yle bir ittihat yle
bir
birleme vki olmutur ki, ancak bu birlemeden dolay kesmek
fiili

sdr olabiliyor. te zahir ile btn da bunun gibidir.

Evet Allah rzs dhilinde katledilen nefsn ehvetler bakmndan ldrlen nefis de, hakkat- insniyyeye karr.

Hayvani arzular galip kalan nefis ise rzdan ve cemalden mahrum kalr. Hak rzs diresinde katledilen nefis sahibinde ruh,
akl,
kalp nefis tek bir ey olur ve aralarnda ayrlk gayrlk kalmaz."

-Hazret-i Ysuf un gmleinin kokusunu, yannda olanlarn duymayp t uzaktan Ykup Aleyhisselm'n duymas nedendir?

'P-i men der Yemeni

Der Yemeni p-i men

Yni yanmdadr Yemen'dedir. Yemen'dedir yanmdadr dendiini

bilmiyor musun? Reslullh' niin Eb Cehiller tasdik edemedi de,
t
uzaklardan bir ok kimseler o mslmanlk kokusunu aldlar.

Bir ehlullh da, mesel yannda bulunanlar bilip anlayamaz da,

t Badat'tan biri gelir, grp anlar ve bilir.

Kezlik mslman muhitinde doduu halde slmiyet'e dudak

bkenler olduu gibi, hristiyan olarak domu bir ok kimseler
de kendi istek ve talepleriyle slmiyet'i kabul ederler.

te mslman suretinde bulunan bir ok kimselerin kfir olarak

Allah', Peygamberi inkr etmeleri, o mnevi kokudan nasip
alamamalarndandr. Hakkn ihsan olan bu nasibin, nice ayr ve uzak
muhitlerin, ayr din ve terbiye iinde yetimi kimselerin canlarna
erierek
onlar uyandrd, her gn bir misal ile kendini gstermekte
deil midir?''

slmiyet'te olan kolaylklardan bahsedilirken:

- "Dnimizde glk yoktur, zorlama yoktur. Reslullah Efendimiz yumuaklk ve msmahat zre gelmitir. Cenb- Hak, Kur
an-
Kerm de; Biz sana Kur'n' eziyet olsun iin deil, Allah'tan
korkanla-

ra vaaz ve nasihat iin gnderdik 1 buyuruyor. Mesel,

namazlarn bz

1- Th sresi, 2-3. yet.

52

snnetleri mekkeddir, bzlar ise gayr- mekkeddir. Yni

terkolunabilir. Hatt mesel sabah namazn yetitirmek iin eer vakit
pek dar
ise, yalnz farz bile klnr. Allah onu da kabul eder. Dediimiz
gibi
dnimizde glk yoktur."

Mesnev-i erfdeki tomarlardan bahsolunurken:

- "Her bir i bir istidada tahsis edilmitir. Kimine, sen tat ve ib-

dette bulun... ancak seni o kurtarr. Kimine: Tat ve ibdet de

hicaptr.
Kimine: Dnyya muhabbetten ge... Kimine ise: Dnyya olan
nazarn vakitsiz sndrme yar yolda kalrsn ve ilh... gibi muhalif
emirler
verilmitir.

Bunlarn hepsi de doru, hepsi de hakikattir. Fakat adamna gre. Yni sahibinin vs'at ve kabiliyetine gre. Hads-i erifte de
bz
kimseye dnyy ehline brak! Bzsna da: Dnydan el
ekmeyin!
buyrulmas, herkese, istidad olan yolu tavsiyedir.

Ehlullhm biri, henz kemlini bulmadan, riyzatlar ve

mchedeler ile ok megul olur ve kendine trl eziyetler
edermi.
Bunu da bilen bir ahbab varm. Fakat nedense iki dost
birbirleriyle
on be yirmi sene kadar grmemiler. Lkin bir gn
karlamlar
ve zamann ibdetle geiren zt, eski arkada pek deimi
bulmu.
yle ki, cennet gibi bir bahenin iinde, ssl bir sedire uzanm
ve
yrn ile evrili olarak oturduunu hayretle grm. Eski
dostunun

hayretini farkeden zat: atn deil mi? diye sorunca, misafir:

Evet, demi, sizi hi byle bir halde grmemitim. Vaktiyle kendinize
etmediiniz eziyet kalmazd. Bu cevap karsnda o zat glmseyerek:
Evet, o
zaman muhip idik, imdi mahbup olduk! demi.

Ehlullah iin dnya rif at ve saltanatnn asla ehemmiyeti yoktur.

Belki kemli bulduktan sonra o derecenin icaplarn kabul
etmemek,
derecelerinden dmelerine sebep olur.

u da var ki, eer Hak tarafndan o saltanatn terkedilmesi hakknda bir iaret vki olacak olursa, derhal btn varlklarndan
soyunuverirler. nk onlar debdebe ve ihtiam ile kaytl deillerdir.
Belki
bu varl da yine Hakk'm emriyle kabul etmilerdir.

Hazret-i brahim bir Sbbhun Kuddsn szne btn varln

feda etti, bir daha da geri almad. nk bunlar Hak nmna
bezlettiklerini bir daha geri istemezler.

Onlardan ne sudur ederse hikmetin t kendisidir, itiraz etmekle

1- Bk. Kenan Rif; erhli Mesnev-i erif, sh. 85-94, Hlbe

Yaynlar, istanbul 1973.

SOHBETLER 53

sen kendini yakm oluyorsun. Onlarn bir kfr, btn cihann

mnn satn alr.

Netice olarak unu bilelim ki, herkese verilmi olan hal ve vazife
kendi istidad derecesiyle mtensiptir."

ngiltere'de Nicholson isminde bir ilim adamnn dokuz senede

cilt Mesnev-i erif tefsir etmi olduundan, tamamlamas iin

de daha pek ok yllara ihtiya duyulduundan bahsedildi.

- "Bu zat, en aa yirmi sene aratrma ve incelemeden sonra

an-

cak tefsire balam demektir. Sonra da bir o kadar daha bu ile

megul olup uraacana gre kendini, tamamen meslek edindii
bu ie
vermi oluyor. Eer bir manev zevk duymam olsa, bunca
intihap edilecek meslekler arasndan byle bir i seip onunla megul olur
muydu?
Cins cinsine meyleder, hkm, hisler ve zevkler hakknda da
geer.
imdi bu zta nasl olur da mslman deildir deriz? Bu bir
mslmandr hem de gerek bir mslman."

- Bu zat, btn mrn tetkik ve tefsire hasr edeceine, o ilmi

bir
kmil insandan bir mnevi tefsirciden renseydi belki daha
kestirmeden gitmi olurdu.

- "Niin her eyin hakkn vermiyorsun? Bu adama da tecell oradan olmu. Hem, herkesin derecesi de bir olamaz. yle
ykseklere sramayn!

Esasen bu ztn byle bir ie sarlm olmas, kendi derecesinin

hakikatini aratrmas demektir. Hads-i erifte: Kim ki arar ve
arama-

snda srar ederse bulur! buyrulduuna gre, bu adamn

emekleri de
aramak demektir. Elbet Allah mahrum etmez.

Bir gn Reslullah (s. a.) mescitte otururlarken bir krlang

kuu,
aznda bir amur parasiyle ieri dm ve bir sayha
koparm. Efendimiz, yannda bulunanlara: Biliyor musunuz ku ne diyor?
demiler.
Buyurun y Reslallah! deyince Efendimiz: Bu ku: Ben
Kzldeniz'i bu
amur ile rtmek istiyorum, olabilir mi? diyor. Tabi olamaz. te
insanlarn, yahut btn limlerin kusur ve taksirat da, Cenb-
Hakk'm
rahmeti deryasna nisbetle bu amur kadardr. O rahmet deryas
her
eyi kaplamtr, diyor, buyurmular ve banlar syledikten
sonra da
gzlerinden yalar dklmtr.

Bunun gibi, kul da Hakk'm rahmet deryasndan midini kesmemelidir. ahlarn kapsndan me'yus olma! Kermler ile beraber
olanlar
iin iler kolaydr.

54

rbnin biri Reslullh a gelmi: Esselm aleykm y Reslallah! Cenb- Hak kullarn ceza gnnde hesaba ekecek mi?
demi.
Evet, buyurmular. Kendini de ekecek mi? demi. Yine: Evet!
buyurmular.

Bunun zerine Arb glm, Reslullh da glm.

Szn irfan noktas, Hak'tan baka mevcut olmadndan kimin

kimi hesaba ekecei keyfiyetidir."

Behce Hanmefendi, 1 Gzide Hanmefendi ile olan bir

konumasn yle anlatyordu:

- Geen gn Gzide Hanm'a diyordum ki: u kede bir taht

olsa

ve her taraf da ku tyleri, kadifeler, yaldzlar ve sedefler ile

ssl bulunsa, etrafnda da boy boy amdanlar olsa..

Hocamz Behce Hanmefendi' nin szn elinin bir hareketiyle

kesip oturduu kanepeyi iaret ederek:

- "Bundan daha fazla rahat etmi olamam ki!"

"Nem vr ki lf edem zmden

Mahv eyle beni benim gzmden

Mahv eyle beni benim gzmden, ne demektir?"

- Yni kendi varm grmeyeyim, demek deil mi Efendim?

- "Evet, gzm senden baka bir ey grmesin, varlm benliimi, hibir eyi grmeyeyim... benim senden baka neyim var ki?
demek...

mrlerdir eyledim ahvl-i dnya imtihan

Nakd-i mr hsl- dnya hemen bir br imi

Zevk-i ddryle dildrn yok ettim varm

Devlet-i bak ki derler ol hemen dildr imi

-Efendim, nakd-i mr, hsl- dnya neden br oluyor?

- "Yni dildr grmeden geirdiim zamanlar, mr de dnya

da
anladm ki bir yk imi, demektir. Yni insan aslna kavuunca,
ona
kavumadan evvelki haytn bir yk olduu anlalyor ve asl
haytn
da ona kavutuktan sonra balad meydana kyor."

1- Kenan Rif Hazretlerinin zevcesi, sabrl, kanaatkar, saf ve

uyank bir dergh bacs.

SOHBETLER 55

Kalbin salh ve netice itibariyle mnevi terakkiden konuuluyordu:

- "Faraza, saatin ileri gidiyor veya geri kalyorsa alp tamirciye

gtryor ve diyorsun ki: Saatiba, benim saatim ileri gidiyor...
o da
sana diyor ki: Ver baba unu... burada, nezretim altnda birka
gn
dursun, muayene ve tamir edeyim, sonra gel al...

te bunun gibi sen de kalbin saatini bir kmil erin eline teslim
et
de o seni slh etsin. Ondan sonra saatin kendi kendine yrr.

u da var ki, saatin her tik tak nasl onun bir saniye ileri
gitmesine sebep oluyorsa, senin de her nefesin bir adm ileri gitmeni
mucip olmaldr. Byle olmazsa yazk sana! Reslullah Efendimiz
buyuruyor ki:
Bir gnn dier gnyle msv geiren kimseye yazktr.
Elinde frsat varken ikinci gn daha ziyde kr ile geiremedii iin...
hele bir
gn evvelki gnden daha faydasz surette geiren kimseye
yazklar ol-

sun.

Bulunduun yerde kalma... ileri ge... ge de ne kadar geersen

ge... yoksa, mrnn gemesi, mezara yaklaman olmasn.."

- O yaklamak, nasl olsa kendi kendine de oluyor.

- "Yr, dima yr! Eer lm seni yolda iken yakalarsa, onu

Allah bilir. Yeter ki dururken olmasn."

Bayramn irfni mns sorulmas zerine:

- "Mchede ve riyzat gnlerinin neticesi visal bayramdr." dedikten sonra Hocamz u fkray anlatt:

- "Bir Bekta babas, dervileriyle beraber bir kye giderlerken

yolda top sesleri iitmiler. Baba: Bu nedir? diye sormu.
Ramazan topu! demiler. Hemen dervilerinden birine dnerek: yle ise
demi, al
u merkebi hana gtr, biz de Ramazan bitinceye kadar bir
yerde vakit
geirelim.

Zevk ve safa ile geen bir hayli zamandan sonra baba, merkebi
hatrlayarak ayn dervie: Git bakalm, merkep ne oldu? demi.
Dervi
gitmi fakat hann yandn, merkebin ise kaybolduunu ve
Ramazann da oktan bitmi bulunduunu grerek dnp gelmi ve:

Han harbest
Merkep trbest

56

Ramazan cicos
Bayram mbrekest

diye cevap vermi.

Her szde hakikat aradmz iin bu tuhaf hikyeden de u

haki-

kat mnsm karyoruz. Vcut han harap olup, nefis merkebi

de trap olunca hicran biterek visal bayram mbarek ola."

Ramazan mnsebetiyle:

- "Bazen Ramazanda, sokakta sigara ienleri grrm de hal dili

ile derim ki: A adamcaz, sende olan bende de var. Ama bende
olan
sende yok. Yni, ben de senin gibi sigara ierim, onun lezzetini
de bilirim. Fakat sen, imemenin zevkini bilemezsin. Halbuki ben, bu
zevkin
de yabancs deilim."

le vakti elektrik dmesini evirerek:

- "Baknz, imdi u lmbann bir fidesi oluyor mu? nk

gne
onu fn etmi. Fakat ayn zamanda bu lmbann avk, bu
avkn
mevcudiyeti de inkr olunabilir mi? Mevcut, lkin gnein
zuhuru, var-

ln kaplayp yok eylemi!"

Sahile yakn geen bir motoru gstererek:

- "Bakn u motora... ne kadar grlt ve yaygara koparyor. Grltsne nazaran ald yol ise ne kadar az... Halbuki bir
diritnotun
srati, bunun sratinin ka misli olduu halde, kard ses
bununkinin yannda yok gibidir. Onun zikrini, ancak deryann derinlikleri
iitir. nk tesbhi kalbidir. Halbuki bir dman memleketine
gidecek
olsa, heybet ve azameti ile, toplar, bombalar ile lemi korkular
iinde
brakr. Zra kahr ve cell ismine mazhardr. Fakat muazzam bir
kuvveti tad halde u kck motor gibi ne yaygara yapar ne
de onun
gibi, yrd halde yerinde sayar.

te ikisinin arasndaki bu fark, yalnz zahir zikir ile megul olup

da hakikat yolundan geri kalanlar ile kalbi zikir ile maksut ve
mny
abuk elde edenler arasndaki fark gibidir."

SOHBETLER 57

Bebek'teki komularn grltl elencelerden

holandklarndan
mecliste ikyetle bahsedilmiti. Bunun zerine buyurdular ki:

- "Niin lemin elencesine hrmet etmiyorsunuz? Onlarn zevki

ile benimki arasnda ne fark var? lemin zevki bizim de
zevkimizdir.
Benim zevkim onlar da zevkyb grmektir.

Allah herkese kendi istidadna gre bir vazife vermi. Ben

onlarn
yoluna gitmiyorum. Hi olmazsa fikirlerine de mi hrmet
etmeyeyim?
Kul y eyyhe'l-kfirn sresi bu meseleyi ne gzel hal ve zah
ediyor:

De y Habbim, ey kfirler, sizin taptnza ben tapmam, siz de

benim taptma tapmyorsunuz. Sizin dniniz size, benim dnim
bana.

te hakk demokrasi bizim dnimizdedir."

Senelerden beri beklenen Edirnekaps tramvaylarnn ilemeye

almas mnsebetiyle Gzide Hanmefendi:

- Tramvaylarn ilemesi ilk gn ne kadar merak edilmi ve beklenmiti. Fakat aradan birka gn getikten sonra o meraktan
eser kalmad, i tabileiverdi.

- "Dnya ilerinin ve zevklerinin hepsi yledir. Bir kere elde edilmeye grsn, arkadan gna gelmeye balar.

lmden niin korkuluyor... bir defa geldii iin deil mi? ki

defa tekrarlanm olsayd, ona da allrd.

Fakat bir ok defalar manev lmle lenler iin korkulacak bir

ey yoktur."

- "Cenb- Hak diyor ki: Ey nefs-i mutmainne! Bana, benim has

cennetime benden raz olduun halde ve ben de senden raz
olduum

halde gel! 1

Kulun Allah'tan raz olmas ne demektir? Allah'tan her ne gelirse

ona raz olmak demektir. Yni gerek cell ve gerek cemal, her
ne gelirse iyi karlayp rz gstermek demektir. te o vakit Allah da
kulundan raz olup cemli cennetine davet ediyor.

Eer benden dima iltifat ve holuk grerek bu yzden

muhabbet
etsen ve sana bu iltifat gstermediim zaman ise benden
kasan, o vakit muhabbetin bana deil, o iltifata olmu olur ve beni
sevmiyor, iltifatlarm seviyorsun demektir.

1- Fecr sresi, 27-28. yet.

58

Cemal ehlinin ise istedii yalnz cemaldir. Yoksa o, iltifat ve zevk

u safa ile oyalanp tatmin olmaz, ill cemli arar.

Halbuki cennet ehlinin istedii huriler, glmanlar, nehirler, kkler ve emsali nimetlerdir. Cenb- Hak bunlar isteyenleri de
mahrum
etmez, istediklerini ihsan eyler.

Ama, gnete yetien bir iekle glge isteyen iek nasl bir
olur?
Gn ne tarafta ise yzn o yana eviren ayiei ile, k ve
hararetten mteessir olan ser ieklerinin talepleri bir olur mu?

Cemle istidad olmayanlarn da glge arayacaklar pek tabidir.

Onlar cennetin zevk ve saflar ile d olmakta elbette
mazurdurlar.

Cennet iin men'eden klar ddrdan

Bilmemi kim cenneti klarn ddr olur
Zhid-i b-hd ne bilsin zevkini ak ehlinin
Bir aceb meydir muhabbet kim ien huyr olur."

Mesnev-i erif okunurken nokta eksikliinden dolay bir kelime

yanl telaffuz edildi.

Sabha Hanmefendi:

- Bir nokta, mny ne kadar deitiriyor, dedi.

- "Nokta deyip de gememeli. lim de bir noktadr, onu chiller

oaltmlardr, buyuruyor Hazret-i Ali. Bu grdmz lem, bu
varlklar, hep bir noktann zuhurundan ibarettir. Ancak, o noktay
halka
anlatabilmek iin de behemahal teksir etmek, oaltmak cap
eder.
Herkes o noktadan anlar m? Mesel benim zihnimde bir hikye
var.
Onu gazetede neretmek istiyorum. Fakat hikyeyi yazacam
yerde,
kda bir nokta koyup gnderiyorum. Geri bu nokta ile
hikyemi,
kendime gre ifde etmi oldum. Fakat herkes tarafndan
anlalmas
iin mutlaka o noktann tafsil edilmesi yni hikyenin yazlmas
lzmdr."

Server Beyefendi:

- Dn Eczac Mektebi' ne benimle grmek zere Avukat Rz

Efendi geldi. Perian bir haldeydi. Bu dnyda mritsiz kimse
tam
olamyor, diye kendi hlinden teessflerle bahsetti durdu. Ben
de dedim ki: Dediiniz dorudur. Eer mritsiz kemli ve huzuru
bulmak
mmkn olsayd, Imm- zam gibi bir byk zat imam Cafer
Hz.nin
terbiye halkasna girdikten sonra: Levle 's-senetan le heleke
Nman:

SOHBETLER 59

Daha iki yl ge kalsayd, Nman helak olurdu, demezdi. Onun

iin bir
kmil mride tab ol ki cenneti de, cehennemi de, srat da,
mizan da
burada gr..

- Hocamz:

- "Ki olmayasm kr!." diyerek Server Beyefendinin szlerini do-

rulayp tamamlad.

Meclisten bir kimse, kabahat yapmaktan korktuunu syledi.

- "Kul kusursuz olur mu? Yeter ki benlik gibi essa dokunan hat
olmasn."

Hocamzn mektep arkadalarndan Borsa Komiseri Kemleddin

Bey' in Avrupa'da vefat mnsebetiyle Meliha Hanmefendi:

- Zavall Kemal Bey de vefat etmi, dedi.

- "Nasl olsa gidilecek deil mi? Bir hoa sad ile gittiyse ne
mutlu! Kzma ok iyilik etti. Ne mutlu ona ki mddet-i haytnda
byle
bir hayr ileyebildi. Herkes ne yaparsa kendine yapar.

Bak kalan bu kubbede bir ho sad imi."

Msr'dan misafir olarak gelen Hattat Azz Efendi'ye 1 srahideki

suyu iaret ederek:

- "Bak Azz'im, Allah ite bunu brenk yaratm. Eer rengi olsayd bklabilirdi. Halbuki renk ve tad vermeden halketmi, onun
iin hi
bklmyor, hi kanlmyor."

Meclisten biri bir ey sylemek istediini hissettirdi:

- "Syle, syle.. nk sz, kalb-i dem'e candr.
Hads-i erifte de insann kymeti sznn altndadr. Yine bir
baka hads-i erifte de, insann kymeti, vcda getirdii
himmetidir,

1- Msr Kral Fudn daveti zerine 1925'te hat hocas olarak

Msr'a gitmi ve kraln
tevecch ve ikramna mazhar olmasna ramen son derece
mtevaz haytn orada
da devam ettirerek pek ok talebe yetitirmitir.

Yirminci asrn bu en kudretli hattatnn fazilet, feragat, meziyet

dolu hayt, bal
bana ele alnmaya deer bir mevzudur. On iki senelik bir
almadan sonra rahat-

szlanarak memleketine dnm ve 1935 de stanbul'da vefat

etmitir.

60

eseridir, buyurulur.

yle ya... bu lem bir szle ademden yni yokluktan, zuhura

kmad m? Cenb- Hakkn (01!) demesi, bu zuhurun sebebi deil
midir?
Kezlik koca muharebeler bir sz ile alyor, yine bir sz ile sulh
ve
skn avdet ediyor. Onun iin sz deyip de gememeli, iki
dudan kmldamas nice cenklerin nice sulhlarn sebebidir."

Altr. kum Gazinosu' nda idik. Azz Efendi, rmcek ana yakalanm bir sinei kurtarmak istemi. Hocamz Ken'an Rif mni
ol-

mutu. E e dndmzde ayn meseleye avdet ederek:

-"Azz Efendinin sinei kurtarmasna mni oldum ve dedim ki:

Onu niin kurtarmak istiyorsun? Eer rmcek senden dva
edip de:
Neden Allah'mn bana gnderdii rzk elimden aldn, ben gday
nereden bulaym? Am onun iin kurdum! derse ne cevap verirsin?

Biz, aa tutulmu bir ikr, bir bcei kurtarmak istemediimiz

gibi, onu kendi elimizle tutup an iine atmayz. Yni erre
vesile olmak istemeyiz. Fakat hayrn ve errin Allah'tan olduunu da
biliriz.
Yni her eyi Hak'tan bilerek ona el ve dil uzatmayz. Yalnz
tem
ederiz."

Smiha Hanm:

- Bir eyi, mesel l faile illallah dstrunu yalnz bir misle

bal olarak renmek kifayet etmiyor. Bir eyi renmek iin
onu hal
etmek cap ediyor.

- "Elbette bu tlim ettiim bir misalden ibarettir. imdi sana bir

riyaziye (matematik) meselesi versem: Drt okka kmr be

kurutan
ne eder? desem, hesap eder bulursun. Fakat ayn meseleyi bir
baka
misal ile sylesem, Smiha ve Semha arya gittiler, yz
kurutan on
sekiz arn kuma aldlar, bunu hesap et! desem. A, ben kmr
hesap
etmeyi renmitim, bunu bilmem, diyebilir misin? Eer kaideyi
renmisen, onu btn meselelere tatbik etmekte glk
ekmezsin.

Bir mnda, evliyann kerametleri de byledir. Vel bir keramet

izhar ediyor. Sen ona saplanp kalmamalsn. nk bu Hak
sevgilisinin kendisi batan ayaa keramettir. Onun kerameti ile megul
olup
kalacana, kendisini temaaya al!"

Vaktiyle tarikata girmek isteyen bir hanmn mridi tarafndan

SOHBETLER 61

izzet-i nefsine dokunulmamasn art kotuundan

bahsediliyordu:

-"Ey Fuzl acz zillet izz chmdr benim

Nefsinin byklklerini szm ona izzetini terketmeyen bu yola

gelmesin.

Ney hads-i rh- pr-hn mkned

Ney, kanl yolun szlerini syler. Bu yol kanl yoldur. Orada can
vermek, her kiinin harc deildir.

Kim ki candan gemez ise deyin bize yr olmasn

r u rzyla gelip klara br olmasn.

Dn Aziz Efendi anlatyordu: Msr'da bir neyzen, elinde neyi ile

sokaktan geerken, ocuklar: Dede efendi bize bir ney fle de
dinleyelim, demiler. Neyzen hi aldrmadan geip gitmi. Fakat
kendisine yle bir hal gelmi ki, uzun mddet ney fleyebilmekten mahrum
kalm.

nk ocuklarn bu teklifleri karsnda nefsini alaltp dedikle-

rini yapmad ve onlardan syleyenin de Hak olduunu grmedi.

Bunun
iin Allah, ney fleyebilmek kabiliyetini bir zaman iin olsun
onun elinden ald.

Olsa istdd- arif kbil-i idrk-i vahy

Emr-i Hak sline her zerredir bir Cebrail."

Semha Hanm:

- Efendim, klar neden durmadan nle ve efgn eyler, alar?

Her halde ikyetten deil?

"Geri canandan dil-i eyd iin km isterem

Sorsa cnn bilmezem km- dil-i eyd nedir?

Evet kendileri de bilmezler ki...

Gl temennasnda derler blbln gavglarn

n gl grdkte glmez bilmezem gavg nedir?"

1- Ezel leminin mcerret rhlan iinde bir ebed olan Semha

Ceml Hanm, tein
ve parlak bir ruhun sahibi idi.

Ancak, dnya demek, bir d grn mahalli olduuna gre, bu

plak, yanc ve yakc ruha da dnya leminde bir vcut lzm olduundan,
gzeller gzeli denmeye
seza bir beden kisvesi ile dnyya ak ve insanlk bidesi olarak
geldi. te bu
mstesna insan, kitaplar yazd, tercmeler yapt, hocalk edip
talebeler yetitirmek
suretiyle fazlas ile dnyya borcunu dedi. Ve nihayet, ezel ile
ebed arasnda bir
imek gibi akarak, gen yata Hak katna uup gitti.

62

Semha Hanm:

- Mauk da bilmez mi?

- "O bilir. Srf houna gittii iin alatr. Halbuki irkin sesli, irkin yzl bir feryat edicinin yalvarlarndan zevk alr m?
Hemen istediini verir ki sussun, diye..."

Mesnev-i eriften u para okundu. Hilkatten gaye dem idi, fakat Cenb- Hak nce alemi yaratt ve bu lem binas kemlini
bulduktan sonradr ki Adem'i zuhur ettirdi. Demek ki btnda murat
olan ey,
amelden sonra zuhura geliyor. Mesel amel kldn, aa diktin,
ama
meyveyi yemek fikri evvel oldu. nk aatan maksut,
meyvedir, ite
bundan da anlalyor ki cmle lem hemen insandan ibarettir.

- "Evet, geri bu lem, Reslullah (s. a.) dan evvel zuhur etti. Fakat kinattan maksut ve mn odur. te: Ben idim ferzende-i
lem
ama babamdan evvel oldum ben! sznn mns budur. Rh-
Muhammedi, bu hilkatten evvel mevcut idi. Kinat ise ona
hazrlktan
ibarettir. Evet, aacn dikilmesi, dal buda, yapra, iei
meyveye

takaddm eder. Fakat o dal budaktan maksat meyvedir. te

Reslullah tan evvel zuhura gelmi u mevcudattan da murat Rh-
Muhammedi'dir."

Hocamz bir gn evvel Hrka-i erif Camiinde geen bir

hdiseden
bahsediyordu:

- "Dn camide dolayordum. drt kadn gelerek Harem-i

erif
maketinin nnde 1 durdular ve bana dnerek: Beyefendi bu
nedir? dediler. Hcre- Saadettir, Reslullah Efendimiz'in kabirleridir,
dedim.
Kadnlar hayret ettiler, evk ve tehalkle tavaf ve ziyaret ettiler.
Dndm ve kendi kendime: Allah isterse onlarn bu ziyaretlerini
Hicaz'a kadar gitmi gibi de kabul eder, dedim. nk amel,
niyetin iinde gizlidir."

Hazret-i Eb Bekir'in bendelikte bulduu zevk ve dilikten bahsediyorduk:

1- Hrka-i erif Cmiinin st sofasnn tam ortasnda etraf

cmeknla evrili byk
ve btn teferrutiyle tesbit edilmi bir Harem-i erif maketi
vardr. steyenler bu
mcessem ziyretgh yedi defa tavaf etmek suretiyle
kendilerini bir nevi ziyarette
bulunmu addederler.

SOHBETLER 63

- "Hazret-i Eb Bekir, Efendimiz'in arkasndan giderken dima,

her bende, her kul, azat olduu vakit sevinir, ama y Reslallah
ben
sana bende kalmakla adm ve sevinliyim! derdi.

Bir gn de: Y Reslallah, ben sana intisap etmeden evvel bir

rya grmtm. Gne bana selm vermiti. imdi anlyorum
ki bu,
bana seninle bulumak devletini tebir etmekmi demiti.

Eb Bekir Hazretleri, kabilesinin ulusu, zengini ve limi idi. Efen-

dimiz ise mm bir ocuktu ve deve obanl ederdi. Byle iken

bir gn
Efendimiz: Y Eb Bekir, bana bir melek geldi ve risletimi haber
verdi! deyince, Eb Bekir hi tereddt etmeden: Senin, Hakk'n
Resul olduunu tasdik ederim! diyerek Reslullh'n ayaklarna kapand.
Bunun zerine Reslullah: Peki amma tek szmle bana nasl
inandn?
deyince Hz. Eb Bekir'in cevb yle oldu: Bu yz yalan
sylemez. Sen
Allah'n Resulsn. Dnmeli ki, Eb Bekir gibi gerek yaa
gerek
itimi mevkce byk olan bir kimsenin tek sz ile Reslullh'
tasdik
edivermesi kolay ilerden deildir."

Epiktetos'dan yle bir cmle okuduk: "Eer bir kimse, bir

bakasnn senin hakknda fena szler sylediini anlatrsa, anlalan,
daha
benim hakkmda sylenecek kt eylerden bu kimsenin
malmat yok.
ayet olsayd bu kadarla kalmazd! de.

- "Biz de diyoruz ki, eer biri senin hakknda fena eyler

sylerse
ayet bu fenalk bende olmasayd sylemezdi. Bende daha
neler, ne ktlkler var, de.

ite iki bin bu kadar sene evvel sylenmi olan o szler ile bu
gn
bizim sylediklerimiz arasnda hibir ayrlk yok. nk onlar da
Nr-
Muhammed'den k alarak hakikati grp sylemilerdir. Gya
ki o
szleri Mesnev-i erif okunuyormu gibi dinliyoruz. nk
bilcmle
hakikat kelmnn kayna Nr- Muhammed'dir. Zuhur ettii
yere itibar yoktur. Kimden zuhur ederse etsin hakikat hakikattir."

- "Sabahleyin Gzide Valdeniz ile konuuyorduk da diyorduk ki

insanda hem her ey var, hem hibir ey yok.

Her ey var, ilh tecellye mazhar olmas itibariyle. Hi bir ey

yok beeriyeti dolaysiyle. Yni Hazret-i dem'in cennetteki hli
ile
oradan karldktan sonraki hli gibi...

64

dem cennetten karldktan sonra Cebrail'e yle der: Ey Cebrail! siz daha dn bana secdeler, tazimler ediyordunuz. imdi
neden
ba ektiniz? Neden beni cennetten kovuyorsunuz? Bu hal ne, o
hal
ne? Cebrail de der ki: O secde ve tazim, senden zuhur eden ilh
tecellye idi. Bu da senin kendi beeriyetinin cap ettirdii eydir.

Gen ve gzel bir kzn etrafnda nice dolap sevenler ve nice

ln- ak edenler bulunur. Fakat aradan yirmi otuz sene geip de o
kz
bir fertt- sad-sle yni kocakar hline gelince, bu klarn
hepsi ondan kaarlar. Kimse dnp yzne bakmaz. te o da, Adem'in
Cebrail'e hitab gibi onlara sorar: Bir zamanlar bana secde eder,
etrafmda

pervaneler gibi dnerdiniz. imdi ne oldu, neden benden

kayorsunuz?
der. Bunlar da ona cevap verir: O vakit sana gsterdiimiz
muhabbet
ve secde sende grdmz ilh pertevin nuruna ve aksine idi.
Bu da
senin senliine, beeriyetine, derler.

te, insan hem pek byktr hem pek kktr. Onda hem her
ey vardr, hem hibir ey yoktur... Her ey vardr, Allah'n
ihsniyle...
o zaman btn lem ona ba eip hizmet eder ve tbi olur.

Hibir ey yoktur. nk ondaki btn kudret ve kuvvet Hakk'a

dnc O'na rc' edicidir. Bakn u mezarlara... hani o, benim!
diyenler nerede?

Mehur Darlfnun Emni Salih Zeki Bey vard. Riyaziyatta bir

otorite idi. Fakat banda bir damar atlamakla gen yanda
ateh getirdi ve btn o bilgilerini bir anda kaybetti. Bir gn Marifte
arkadalar ile beraber oturuyorduk. eriye, kendisine yardm eden
bir
adamla girdi. Bir vakitler o mecliste bulunanlar kendisine
hrmet gs-

terip sayg ile selmlarlarken, bu defa kapnn yannda bir yeri

iaret
ederek: Otur, oraya otur! dediler.

te bir damarn kopmasiyle ilmini, insanln kaybetmenin canl

rnei...

Burada bir sual hatra gelebilir: Mademki insanda hem her ey

var, hem hibir ey yok ve insan, ne yaparsa kendine yapar,
diyorsunuz
bu sznzden tezat hsl oluyor, diyebilirsiniz.

Fakat unutmamal ki insanda cz' irde vardr. te bu cz' irdeden dolay insan yaptn bulur. Mesel sen bir kabahat
iledin, hemen nedamet hissetmez, mahcup olup utanmaz msn? te bu
utan,
sende cz irde olduunu gsterir. Mesel uradan geerken
masann
stndeki vazoyu devirip krdn. Bu hareketinden dolay yzn
kzarp
mahcup olursun. Halbuki a}^n suu bir hayvan ilemi olsa
utanmak
nedir bilir mi? nk onda, fark ve temyiz edici akl ve cz'
irde yoktur. Hatt bir hayvan herkesin gz nnde, en gizlenmesi lzm
olan

SOHBETLER

65

hareketleri yapar da yine hibir hicap duymaz.

Halbuki sen mesel sokaa rlplak kabilir misin? Eer

kabilirsen sende cz' irde yok demektir. Deil rlplak kmak,
yznde
bir kara leke bile olsa, silmeden kimseye grnmek istemezsin.

Bir misal daha vereyim: Karnnn doymas mukadderdi. Fakat

sen
o gday evvel aldn sonra piirdin ve nihayet azna koyup
inedikten sonra karnn doydu. te cz' irde.

Fakat u da var ki, Allah isterse senin o cz' irdeni de alt st

eder, bu da baka bir mesele!''

- "Dn camide idim. Hoca vaaz ediyordu ve: Grdn m o

kimseyi
ki arzusunu ilh ittihaz etmitir. Sen o kimseyi o arzusundan geri
eker ve men eder misin? Elbet hayr, belki sana lzm olan, ibl
ve
inzardr 1 mealindeki yet-i kermeyi okudu.

Elbette nefsinin arzularna hizmet eden, Allah'n men ettiklerinden kamayan kendi nefsine tapyor demektir. Seni seviyorum,
diyorsun. Halbuki ben sana, gybet etme, haset etme! diyorum. Sen
bu dediklerimi tutmaz arzularm yerine getirmezsen beni sevdiin
nerede
kalr? Senin istek ve arzularna gre ihsanda bulunduum
zaman
memnun oluyorsun. Azck keyfine aykr hareket eder etmez
vaziyetin
deiiyor. O halde sen kendi arzularm, kendi nefsini ilh ittihaz
etmi
oluyorsun.

Em tahseb enne ekserehm.. 2 yni sen zanneder misin ki

onlarn
ekserisi senin kavlini, szn dinleyip anlasnlar ve gsterdiin
tevhd
delillerini idrak etsinler. Onlar ancak hayvanlar gibi, belki
hayvanlardan da ziyde dallettedirler. Zra hayvanlar, kendilerine fayda
verecek eyleri yapar, zarar gelecek olanlardan kanrlar.

Vaiz bir Fris beyit de okudu: ocukluunu oyunla, genliini

gafletle, ihtiyarln da zafiyet ve dermanszlklarla geirdin.
Sorarm
sana, Allah'a ne vakit ibdet ettin?"

Mesnev-i erfde kul ne vakit y Rabb, derse Cenb- Hakk'n,

Lebbeyk y kulum! iste vereyim... diye cevap verir dendii
okunuyordu.
- "Eer o lebbeyk'i ben duymuyorum! dersen, y Rab! dediin
va-

1- Furkn sresi 43. yet "Eraeyte men ittehaze ilheh

hevhu..."

2- Furkn sresi, 44. vet.

66

kitte duyduun o zevk ve ferah, Cenb- Hakk'm sana lebbeyk...

diye
cevbdr."

Gnn zevk ve safa ile geirdikten sonra, gece de uyumayarak

sabah ezanna intizar eden bir kimseden bahsediliyordu.

- "Uyanklk byk eydir. Bahusus bu zevk ve safa iinde sabah

ezanna intizar etmesi, o kimse hakknda gzel bir iarettir.

Abdlkdir Geyln Hazretleri bir gece mecliste oturmular,

mnhal olan kutup mevkiine yeni bir kutup tyinini mzkere
ediyorlarm. Erkenden eve girip dolaba saklanan bir hrsz da, ortalktan
el

etek ekilip herkesin yatmasn bekliyormu. Fakat mzkere

uzadndan seher vaktine kadar beklemi. Ve bo olan mevkie
mnsip bir
kimse bulunamadan meclis datlaca srada, nihayet
Abdlkdir
Hazretleri: Canm, demi u dolapta bizimle beraber
sabahlayan tyin
edi verelim!

Tabi, vakit saat de gelmi olduundan, hrszlk maksadiyle gelmi olan o kimse, o anda her trl sutan kirden silkinip bir
anda kutup mevkiini bulmu."

Hakk'n kuvvet ve kudretinden konuuluyordu:

- "Bir gn Enes (r.a.); Y Reslallah! Biz senin getirdiin Kur an'a

man ettik, sana man ettik. Sen de Allah'tan korkuyor musun?
dedi.
Reslullah Efendimiz; Evet ben de korkarm! buyurdular. Enes;
Niin
y Reslallah? diye sordu. nk kalpler, Allah'n iki kudret
parma
arasndadr. Onlar istedii gibi evirir evirir ve istediini srt-

mstakime hidyet eder de onun iin... buyurdular.

te bu sebeple Efendimiz dima: Y Rabb, kalbimi srt-

mstakimin zre tesbit et 1 ! Ve yine: Ey kalpleri ve gzleri
istedii cihete dndren Allah'm, kalbimi srt- mstakim zere karar
kldr,
tesbit et 2 ! buyururlard."

Denize bakarak:

- "Bakn, u denizin sular kh bu cihete kh teye doru akyor.

Cemal ve cell tecelliyt rzgrlarna tbi olmaktan bir an hli
deil...

1- Allahmme sebbit kalb al dnek.

2- Allahmme y mukallibe'l-kulbi ve'1-ebsri sebbit kalb al

srt'l-mstkm..

SOHBETLER 67

bunun gibi, insann kalbi de Allah'n iki kudret parma

arasndadr.
Cenb- Hak onu, istedii gibi evirir evirir. O parmaklardan biri
cell
dieri de cemaldir."

uur ve adem-i uurdan bahsedilirken:

- "Gzn nuru olmasa, gz baksa da grmez. Gzn svarisi

nurdur.

Bir at da ne kadar mstesna ve gzel olursa olsun ona bir kimse

binmedike gidecei yeri bilemez."

Haytndan ikyet eden ve iinde bulunduu hareketli ve

elen-

celi hayta ramen yaamann zevki olmadn syleyen bir

kimseden
konuuluyordu:

- "Dnynn hibir elencesini, bkmadan devam ettirmek mmkn deildir. Bir gn mutlak hepsinden usanrsn. Faraza geen
gn
zevkle seyrettiimiz snnet dn elenceleri, drt be gece
st ste
tekrar edilse, ayn hazz duyabilir miyiz? Birinci gece,
holanarak seyrettik. kinci gece yar uyku ile geer. ncde ise i sknts
olur.

Dnynn btn zevk ve elencelerini buna gre kyasla. Hatt

bir kadnla erkek arasndaki muhabbette bile devam ve istikrar
yoktur.
Eer vuslat da devaml olsa, zevkten eser kalmaz. Mecaz
aknda sevgiliye bir ufak arza gelse, k ondan sour, hatt nefret eder.
Mesel
sevdiin gzel kz bir iek karyor, yahut aradan yirmi be
otuz sene
geiyor ve bu suretle artk yzne bakamaz oluyorsun.

Btn zahir gzellikleri, gnein duvara aksetmi ziyas gibi fn

ve aslna dncdr. Akam olup gnein aydnl yine gnee
rcu

edince, ya da gnein yzn bir bulut kaplaynca, sen de o

duvardaki
akislere k olmu bulunmakla, onlar yok olunca azn ak
bakakalrsn.

te: Kll ey'in hlikn ill vecheh 1 : Her ey yok olur Hakkn
vechinden gayr... srr budur. Evet, Hakk'n akndan,
cemlinden
gayr her ey fnidir, ancak ona zeval ve nihayet yoktur. Btn
gzellikler ondan bir paradr, bir cz'dr, ama kl deildir. Bu
yzden de,
herhangi bir tebeddle, bir deimeye mruz kalnca, o cz'ler
aslna
gider ve sen de deimeye urayan o cz' kaybedersin. O
klde, o asl-

1- Kasas sresi, 88. yet.

68

da ise btn cz'ler mevcuttur.

Hz. brahim, gkyznde ay grd; Bu benim Allhmdr! dedi.

Fakat ay batnca; Hayr bu deilmi! dedi. Gnei grd, o da
ufl
edince: Ben fil olanlar sevmem 1 dedi. "

Dima iyi kimseler ile dp kalkmann faydalarndan bahsolunuyordu:

- "Sohbet messirdir, sohbet ve lfet, insanolunun i

bnyesine,
karakter yapsna siner, tesir eyler; debbahneye gittiin vakit
stne
pis koku, glhneye gittiin vakit ise gl kokusu sindii gibi...

Dnya ehlinin dedikodudan ibaret meclislerinde bulunmak

yahut
mnevi ve rhn meclislerin ^ykseltici, olgunlatrc havas
iinde
sohbet eylemek de insan zerinde ayn msbet veya menf
tesiri yapar."

Mesnev-i eriften u para okundu: Altn veya demir, atee

girip
kzalar, hal diliyle: Ben oyum, yni ateim! derler.

-"Evet, bir demiri atein iine sokup kzdrdn vakit onun ate
olduundan phen varsa, koy elini stne, bak ate midir, yoksa
demir
mi? Kezlik, Allah'la bak olmak mertebesindeki kimselerden de
(Enelhak) gibi szler sudur ettii vakit o sz syleyen kendileri
deil,
Hak'tr. Bu szleri syleyenin kendileri olmadn ve onlarda
Hakk'n
istilsn grmek istiyorsan ateten kzarm demire bak ki, onda
da
mevhum bir vcut yni demirlik olduu halde, yakmakta,
ateten hi
fark var mdr? Onun kendisi, ben ateim, demiyor, ate kendini
o vcuttan iln ediyor.

Birgn Byezid: Leyse f cbbet sivallah, yni bu cbbemin

altn-

da Allah'tan gayr kimse yok! dedi. Fakat bu sze itiraz edenler

olunca,
Byezid: Hat etmiim, bir daha benden byle bir kelm zuhur
edecek
olursa, beni vurun! dedi.

Bir mddet sonra yine bir mestlik leminde: Cbbemin altnda...

deyince, ham kimseler, kllar ektiler; fakat Byezid'i
neresinden
vurmak istedilerse oralarndan yaralandlar.

Ama ehlullh vurmak yalnz klla olmaz. Onlarn ahvline itiraz etmek de kl ekmek demektir ve o kimseler bu itirazlar
klc ile

]- En'm sresi, 76-77. vet.

SOHBETLER

69

mutlaka kendi kendilerini yaralarlar. Bu klc, kimi mnna kimi

cismine yer. Yalnz cismine yemekle kalsa, bu da bir nimettir.

Hazret-i Mevln: Ben kendi Ms-i hakkmin elinde bir asaym.

Ben meydandaym, Msm gizlidir. Kim ki o asaya ihanet ederse
onadr, kim ki riyet ederse, yine onadr, buyurur.

Burada Musa'dan murat, Cenb- Hak; asadan murat kmil insanin vcdudur. Ona dokunann vay hline!"

Hak yoluna davet olunduu halde, yine de alageldii gafletti

ve
dedikodulu hayatta devam eden bir kimseden bahsolundu:

- "Gelmek onun elinde midir? Kur an- Kerm'de buyrulduu zre: iki deniz birbirine arpar, fakat aralarndaki perde onlar
yekdierinden ayrr, birlemelerine mni olur 1 .

Allah, bir taraftan arr, bir taraftan iter. Sen, beni davet ettin,
ama bir taraftan da ittin! dersen; ardm, nk btn
lemlere rahmetim. Fakat ezelin hkm zuhur edince: Olmaz, olmaz, der ve
seni
bana yaklamaktan men eder. Ms ile Firavun gibi...

Eer biz seni ezelde kendimize arm olsaydk, koa koa,

hatt
zplaya zplaya gelirdin. Ama ac ve tatl olan iki deniz
yeryznde birbirine karmyor. Bunun gibi, ezel istdd baka baka olan bir
ok
kimseler de birbirleriyle ne kadar lfet etseler, yine de ezel
istidatlar
ne ise o zahir oluyor. Geri sohbet messirdir. Lkin bu tesir
arzdir.
ak, sadlerin meclisinde bulunduka onlara benzer gibi olur.
Sad de
akilerin sohbetinde bulunduka onlarn kesafetinden zerine
siner.
Fakat bu hal de arzdir. Kendi hallerine kaldklar vakit ikisi de
asllarna avdet ederler. Eer bu hal tedavi edilemezse, o kimsenin bu
yzden ok zarar grmesine de sebep olabilir. Mesel bir nebata
kurtlar
erse, bu kurtlar ayklanmad takdirde onun geliip
serpilmesine

mni olmaz m? Kezlik, bir hastalk hlinde de, perhiz lzm

iken, aldr etmeyip pisboazlk edersen, hastalk uzadktan baka,
ihtilflara
da yol aabilir.

Evet, sohbet messirdir. Fakat asla essa deil. Bir ada, denizin
ortasnda tuzlu su iinde olduu halde onun ortasndan tatl su
kyor.
Zahirde de suret ehli ile mn ehli birbirine karyor,
kaynayor,
mterek bir hayat yayor, hatt icbnda ayn yatakta
yatyorlar. Fakat esas itibariyle ikisi birbirine tesir edemiyor. Birinin kesafeti,
die-

1- Rahman sresi, 19-20 vet.

rinin nrniyetine halel vermiyor. Zeytinya ile suyu ne kadar

kartrrsan imtiza ederler mi? Hem de zeytinya sulu bir madde
olduu
halde yine de karmyor, frsat bulunca birbirinden ayrlyorlar."

Semha Hanm:

- Hazret-i Ali: Bana dnydan bz eyler haram edildi. Fakat

ben hell olanlar da braktm. Dnya bana sa elini uzatt, ben
solunu
da evirdim ve muhta grdm iin hepsini kendisine
braktm, buyuruyor.

- "yle ya., dilencinin anandan niin alaym, buyurmak istemiler."

Semha Hanm:

- Yine Hazret-i Ali buyuruyor ki: stnlk gstermek iin ilim

sahibi olma! Bz ilim vardr ki neticesi cehildir. Bz cehil va?
~dr ki
neticesi ilimdir.

- "O ilim ki insann kendisiyle, benliiyledir ve o kimse bu ilmi

var zannetmitir, tabi ki o ilim cehille beraberdir. nk asl
ilim,

yokluk ilmi, Allah ilmidir. Zra bu bilgi, bilcmle ilimleri

kucaklamtr.

Senin bahsettiin cehilden maksat, hibir ey bilmemek, okuyup

yazmamak, yni kara cahillik demek deildir. nk bu zahir
bilgisizlik asla ho grlmemitir.

Sokrat: Bildiim bir ey varsa, hibir ey bilmediimdir, diyor.

Fakat bu cehilden maksat, Hakka kar acz ve yoklua ermi
kimsenin
cehlidir.

Allah'n kudret ve kuvvetine kar mm de olsan lim de olsan

msavidir. Fakat elbette ki bir kmil kiinin zahir bilgilere de
sahip olmas lzmdr. Zra irat hususunda bir mm eyhle, dnya
ilimlerine
de in olan bir eyh, ayn liykat ve kudreti hiz deildir.
Mrit,
ktleleri zamann seviyesine gre uyandrma yollarn bilmelidir.

Maamfh mm eyhler de olabilir. Fakat bunlar, geni ktlelere

deil, kendi tarznda olan zmrelere hitap edebilir, onlar yine
kendi
tarzlarna gre uyandrabilirler.

una da iaret etmek yerinde olur ki, Allah'n kudret ve

kuvvetine
kar mm de olsan, lim de olsan birdir. Zahir bilgileri
kazanmak da
yine Allah'n bir ihsandr. Eer Cenb- Hak isterse, Hsmeddin
elebi'nin muhterem ceddine vki olduu gibi, bir anda da o zahir
ilmine

SOHBETLER 71

in ediverir. nk: Ve hve al klli ey'in kaclr 1 bir

gerektir. Allah her eye kadirdir.

Hsmeddin elebinin cedd-i ls mm idi. Okumu yazm

kimseler buna tiraz ettiler. Fakat ertesi gn mtat zamanda
krsye
kan hazret: Krt olarak geceledim, Arap olarak sabahladm,
diyerek
Arapa derse balad.

Imm- f Hazretlerine de bz kimseler taklr ve bizi eyhine

gtr de grelim, derlermi. eyh hazretleri mm olduundan

gya
kendisini afi'nin yannda mahcup etmeye hazrlanrlarm. Bir
gn
bu tiraz erbabnn dileklerini yerine getirerek onlar eyhinin
huzuruna gtrm. Ve her biri gayet ar olarak hazrladklar sualleri,
Arapa bilmeyen eyh hazretlerine sormaya balamlar. Fakat
yine
bir tecell oynam ve sual sahipleri aldklar cevaplar ile akna
dnerek ekilip gittikten sonra, eyhinin dizlerine kapanan mm-
f:
Aman Efendim sizi rahatsz ettiler, diyerek zr dilemek
istediinde:
zlme evldm zlme, senin levhinden okudum okudum
syledim,
buyurmu.

Ftih trbedarlarndan yal bir zat vard. Melm eyhlerinden

idi. Bz defalar eyhinden bahsederdi. Bir gn dedi ki;
eyhimden
mubayaann hakikatini sordum. Beni Atpazar'na gtrd. Bir
merkep
satlyordu. Merkep, satann arkasnda duruyordu. Satan alana:
Ben
satyorum, sen alyor musun? dedi. Alan da: Evet! diyerek kabul
etti. El
ele tututular. Satan, alana: Var hayrn gr! dedi. te eyhim

mubayaann hakikati olarak bu alm satm gsterdi.

Evet, bu ztn tasvri, hakikat ve mn cihetiyle doru olabilir.

Fakat her seviyenin adamn bu temsil tablo tatmin edebilir mi?
Bu
zat, o al verite, merkebi nefse, satan slike; alan da mride
tebih
etmi.

Ayn zat, bir gn de sabrn hakikatini sormu. Bu sule kar da

eyhi kendisini Sulukule'ye gtrm ve orada ingeneleri
gstererek:
Bak, bunlar atrlar, fakat yine de nasl nee ile oynuyorlar,
diyerek
sabrn hakkatine iaret etmi.

Herkese kendi aklnn yettii mertebeden syle, senin aklnn

yettii mertebeden deil... buyuruyor Efendimiz. Evet bir
mridin Sleyman (a.s.) gibi, btn kularn lisnna in olmas lzmdr.

Mesel dn Mnre Hanm duymu olduu bir menkbeyi anlatt.

Gya Glen Hazretleri keramet izhr zmnnda bir kp denize
atn-

1- Mlk sresi, 1. yet.

72

ca, kp, geminin arkasndan skenderiye'ye kadar gitmi.

Bu fkra, irfan sahipleri nezdinde hibir kymeti hiz deildir. Fakat grleri dar kimselerin ne kadar zevkini okar. nk onlar,
ehlullhm bykln bu gibi vakalar ve kerametler ile
lerler. Halbuki ehlullhn vcdu batan aya keramettir. Onlar iin
keramet ne
demektir?"

Semha Hanm:

- Bir zt- erifin, detullah yle gerektir eydi nafakamz gkten

de inerdi dedii gibi, bu gibi eyler hep maddiyattan ibaret.
Halbuki
gnlleri teshir ettikten sonra, btn bunlarn bir ehemmiyeti
olabilir

mi?

- "Elbet hibir ehemmiyeti yoktur. Hem ehlullah, kerametten

fevkalde korkar. aresiz kalmadka da keramet gstermezler.

Ahmed zzeddn-i Sayyad Hazretlerine Badat Halfesi tarafndan devaml davet vki olur, kendisini ihsanna garketmek iin
saraya
davet eder; fakat hazret, bu davetlere asla icabet etmezmi. Bir
gn
Halfe bizzat Ahmed zzeddn Hazretlerine gelip: Benim bb-
hmynumdan herkes nimetler isterken bunca davetime ramen
neden gelmezsin? diye sormu. Hazret de mazeret olarak: Ben sanatkrm
avcym, onun iin avladklarmla geinirim. Hazne-i ahanenize
mracaat
edenler ise muhta kimselerdir, buyurmu. Halfe hayretle:
imdiye
kadar bir sanatnz olduunu duymamtk deyince zzeddn-i
Sayyad
Hazretleri, aresiz kalarak keramet gstermeye mecbur olmu
ve elini
cbbesinin iine sokup iki aslan yavrusu karm: te, yeni
avladm!
diyerek ortaya atm. Fakat bu vakadan sonra da hret bulmak
kor-

kusuyla yerinde kalamam ve ban alp diyar diyar dolam.

Maamfih bir ok kimseler, ehlullahtan keramet bekler ve ancak

bunlar ile zevklenirler. Mesel msikden nasbi olmayan bir
kimseye,
bir tanbur, bir ney taksimi yap, klasik eserler al, ne anlar ne
zevklenir. Ama arpa ektim dar kt... vezninde bir ey aldn m,
derhal
in kar, gayolup coar.

Geen gn ehzade Camiinde dinlediimiz mevlitte ilhler okunuyordu; pek zevkli eyler deildi. Maksat Allah'n ve
Reslullh'n akn uyandrmakta, bunu temin et de ister ilh syle, ister ney
fle, ister knun al, ama bir zevk ver. Herkesin talebi, seviye ve
mertebesi
deiiktir. te Hakkn btn isimlerine mazhar olan kmil ve
kemle
erdirici mrebb, herkese kendi dilinden kendi istidad szn
syler ve
her birini kendi seviye ve irfan derecesine gre yetitirir.

Cmlenin bilgi ve ilimleri o ilh ilmin deryas iinde, damla denize kart gibi fnidir. Binenaleyh kendi ilmini Hakk'n ilmi
derya-

SOHBETLER 73

sna kartrp chil olan kimsenin cehli, hakk ilimle beraberdir

Gazetede bir fkra okundu. Bu yazya gre, bir kadnn aklszca

sadkatinden, fayda yerine zarar hsl olduu neticesi kyordu.

- "Demek ki her ey uur ve irfan llerine gre olmal. Sadkat

de uurlu olmazsa, tam ve matlup olan sadkat saylmaz. nk
uursuz sadkat bir kpekte de vardr. Verdiin bir lokma ekmek
karl
sana haytn feda edinceye kadar sadkat gsterir. Ancak,
hayvandaki
sadkat, sadkatin krdr, kabuudur, cevheri deildir. rfan ve
cevheri ise, ancak insanda olmak lzm gelir, aksi halde o kimsenin
sadkati, kpein sadkatinden farkl saylmaz.

Derler ki: Filn kimse, efendisinin urunda cann veriyor. Ne yapaym bu sadkati ki, o, hayvanda da vardr. Faraza sen,
sabahlara kadar msemmdan gafil olarak zikredip ibdette bulunmusun.
Ne
ehemmiyeti var? Bunu, bir gramofon pla, bir vapur makinas,
senden
bin kere l yapar. Ne olsa bir makina ile yanamaz, birka kere
zikredip, Allah, Allah! deyince yorulursun. Nefesin kesilir. Fakat o
yorulmaz
ve senden ok daha mkemmel olarak zikreder. Demek ki kra
it
olan tat, ibdet ve zikirleri, makinalar insanlardan daha
devaml vr e
daha mkemmel yapyor. Keza bir kpek de bir insann
baaramayaca sadkati gsteriyor. Halbuki insandan beklenen uursuz bilgi
ve
amel deil irfan ve cevherdir."

Nazl Hanmefendi, elindeki sohbet defterini okurken: Efendim,

dedi Reba Hanm 1 aramba meclislerinde u ekilde bir sual
sormu:

Reslullah Efendimiz, bana murahhas gndereceiniz zaman

gzel
yzlleri intihap ediniz, buyuruyor, irkinler hicranda m kalsn,
demi.

- "nsann yz kitaptr, yazdr. imdi mesel Azz Efendinin yazsiyle yazlm bir l ilahe illallah ile Muzafferin 2 yahut Cemalin
3 yazsiyle yazlm bir kelime-i tevhd bir midir? Sen elbet bunlardan
gzel
yazlm olann tercih edersin ve phesiz gzel eyler gzel
mahfazalara konur. Bir prlantay kahve kutusuna yahut kibrit kutusuna
ko-

1- zmir Kz Lisesi, Edirne Kz retmen Okulu ve Erenky Kz

Lisesi Mdresi.

2- Sonradan di tabibi olan Muzaffer Emre.

3- Sonradan elektrik mhendisi olan Cemal L'luant.

74

yarlar m? Elbette gzel kadife bir mahfazaya koyarlar. Bak ne

buyruluyor: Innallhe cemln yuhibb'l-cemal: Allah gzeldir,
gzellii sever.

Maamfh, bu lemde gzel olmayan bir ey yoktur. Btn mevcudat, Hakk'n pertevine mazhar olmak itibariyle, her eyde bir
gzellik mevcuttur. Ef lde, esmada, sfatta, zatta gzellik var. Fakat
zatta
olan gzellik hepsini camidir. Faraza bir kimse ehlullahtan birinin
tutumunu, tavr ve hareketlerini grerek meftun olup ona k
oluyor.
Bir bakas szlerini iitiyor, okuyor, ona hayran oluyor. Kimi ise
sdece, ismine k oluyor. Ama bir dieri, dorudan doruya o
ulunun kendisine, ztna k oluyor, ki bunun iinde tavr, harekt, sz,
ses, isim
hepsi dhil... yni hem esma, hem sfat, hem ef l hepsi
mevcut... nk
zattaki gzellik btn gzellikleri camidir."

Hocamz, Kandilli sahillerindeki fenerleri iaret etti. ikisi fersiz,

biri parlakt:

- "Bakn, nrniyet cihetiyle de ayn. Yni de aka mazhar. Fakat birinde olan fazilet, parlaklk ve canllk tekilerde
yok. te
bunun gibi ak ehli olanlar da ayn nura mazhar olduklar halde,
aralarnda meziyet ve nur bakmndan fark vardr."

Hdiselere ve eyaya iyi gzle bakmak mevzuu konuuluyordu.

- "Reslullah Efendimiz birgn eshbiyle bir yerden geerken,

hendek iinde bir le grmler. Eb Bekir Hazretleri: Ne kadar
fena
kokuyor! diyince, Efendimiz: Ne kadar beyaz dileri var!
buyurmu.

Dima her eyde iyilik grmeli, iyi tarafna nazar etmeli. Mesel
sarmsak iin ne fena kokuyor, diyorsun. Halbuki onun ne
faydalar ne

iyilikleri var... ite bunun iin dima gzeli ve iyiyi grmeye

almal...
birbirinizi yemeye deil..."

Meclisten biri, merkep hakknda kltc ve alayl bir sz

syledi.

- "Zavall eei neden hor gryorsun? Onda da Hakk'n nurunu

seyretmelisin. Zira o da Allah'n mahlku. Hem eek dediin
hayvan
cennete girdi. zeyr Aleyhisselm'n merkebi gibi.

SOHBETLER

75

Biz kendimizi dnelim. O dereceyi bulabilmek de bir mazhariyettir."

Server Beyefendi:

- Baba! Bir ey rica edeceim. imdi doktor gelecek. Ben de

sizinle
beraber cematle namaz klmaktan mahrum olmayaym...
msade
buyurursanz hemen imdi klalm... yalnz bu geceye mahsus
olmak
zere...

- "Nasl olur aabeyciim? O vakit namaz bir ie mukayyet

etmi
olmaz myz? Halbuki namaz bir ie tbi klnamaz. nk bu
takdirde, aradan kversin, diye klnm olur."

Ailece Altnkum Gazinosuna gidilmiti. Aziz Efendi, Msr'da bir

neyzenin Protestanl kabul etmi olduundan bahsederken Arif
Bey 1

hayretle dinliyordu. Bu konumay uzaktan takip eden Hocamz

Kenan Rif konuanlarn yanlarna gelerek:

- "Niin ayor, bu nasl olurmu diye hayret ediyorsun?" dedikten sonra yle devam etti:

- "Reslullah'n vahiy ktiplii derecesini bulmu bir kimse bile

kfir oldu ve tvbe nasip olmadan lp gitti.

Elli sene mslman yaam olan bir Beikta imam papaz olup
Kbrs'a gitmiti.

Yine bir papaz, senelerce hristiyan dnine hizmet eylemi iken

kalkp mslman olmutu.

Medine'de bir Fransz zabiti vard. Medine'ye ak ile gelmi yerlemiti. Talarda, sokaklarda yatp kalkard. Kendisine mektepte
vazife teklif ettim. zr dileyerek kabul etmedi ve buraya
Reslullh'a
kaytsz artsz geldim. Beni bir ile balamayn, diye yalvard.

ite ak sad olur, sad ak olur hads-i erifinin canl zh budur. Ama bir de sad saddir anasnn karnnda, ak akidir
anasnn

karnnda hads-i erf de vardr ki, bu da ezel istidada iarettir.

Mesel ezelde tohumu kfir olan bir ruh, mslman muhitinde
doup byd iin arz ve zarur olarak mslman oluyor. Fakat bir
frsat
bulunca yine aslna dnyor. Demin sylediimiz imam gibi.
Onun iin
Hazret-i Ali: Herkes sonundan korkar, ben ise evvelimden
korkarm!

1- Mmar Arif Uluant.

76

buyurur. nk balk batan kokar. hir, evvelin; evvel ise hirin

ayndr, aradaki mesafe itibardir.

Kezlik hristiyan ana babadan doan ve fakat ezel istdd pk

ve mmin olan bir ruh da, yine bir frsat bulunca, asl olan
pakla,
mslmanla kavuur. Mslman olan papaz gibi.."

I fakat Hanm:

- Hak talibi olan bir kimse, mbtedilii zamannda herkesin merebine uymaya mecbur mudur?

- "Tabi deildir. nk herkesin merebi de zevki de baka bakadr. Kimseninki kimseye uymaz. , kalben ve ahlaken edebi
muhafaza etmektedir. Allah, amele deil, kalbe bakar. Mesel Sabha
Hanm
prasadan holanyor diye sen de holanmaya mecbur deilsin.
Mecbur
olduun, kimseyi incitmemeye almaktr. Fakat mesel
sokakta bir
kimse: Hanm, elbiseni kar da u ple otur! diyecek olsa.
elbet bu
teklf kabul etmezsin. nk Allah sana akl ve temyiz kudreti
vermitir.

Evet, kimseyi incitmemeye al... mhim olan budur ite... eer

bunu yapamyorsan skt et. Onu da yapamyorsan uzlet et.
Ama sa-

na, bir ey bilmiyor, sz bilmiyor, aptal demiler, varsn desinler.

Sen,
Allah de ve istikmet eyle!"

- "Cenb- Hak, Habb-i Ekrem'ine: Snnet-i brahim zre git... 1

diyor. Niin sylyor, snnet-i brahim'den maksat nedir?"

Meclisten kimse cevap vermedi.

- "Reslullah Efendimize, Eb Cehiller, Eb Sfyanlar filn ok

eziyet etmiler, kendisini ok zmlerdi. Bunun zerine
Efendimize
Cenb- Hak, Hazret-i brahim'in merebini iaret ve tavsiye
buyurmutur.

Nemrut, Hazret-i brahim'i atee att zaman, brahim'e o ate

glzar olmutu. Niin olmutu? Rz ve teslimiyetin kuvvetinden
dolay
olmutu. Hatt Hazret-i brahim'e Cebrail gelip: Benden ne
yardm istersin dedii vakit Hazret-i brahim: Benim senden bir istediim
yok!
diye cevap vermi. Bunun zerine Cebrail yine: Niyazn syle
de

1- Nahl sresi, 123. yet: "Sonra sana: "Hakka tapar brahim'in

yoluna uy, o ortak koanlardan deildi," diye vahy ettik."

SOHBETLER 77

Cenb- Hakk'a ileteyim! diyince Hazret-i brahim: Benim hlimi

Allah'm bilmiyor mu? diye Cebrail'in aracln da reddetmiti.

Eb Bekir Hazretleri bir gn hastalanmt. Dostlar: Bir tabip

getirelim! dediler. Eb Bekir Hazretleri: Beni tabibim hasta etti.
Ne
yapt da hasta etti? dediler. Ben, fa'ln lim yrdim 1 . Yni
ben istediimi yaparm! dedi buyurdu.

te bu, hal tevhididir.

Malm olduu zre tevhd de birka trldr: Avamn tevhidi,

hdiseleri yni olup bitenleri Allah'tan bilerek, faili Hak
grmektir.

Havassn, yni bir st derecenin tevhidi, siv grmeyip her

yerde
yalnz Hakk mahede etmektir. Zira onlarn indinde hdise
diye bir
ey yoktur. Btn bu grnen lem Hakkin trl trl suretlerde
tecellsinden ibarettir.

Ahassi-havssm, yni en stn mertebenin tevhidine gelince,

ite bunlarn Hakki birlemeleri keyfiyetine sz yoktur, nk akl
ermez. Kn' Allah ve lem yekn maah ey'n 2 . te, Cenb-
Hakkin,
Reslullah Efendimize snnet-i brahim'i iaret buyurmasndan
maksat, hal tevhidine iarettir."

- "Dn camide hatip, mnn efdali, kendine olan iyilii bakalarna da istemektir, kendine yaplmasn istemediin eyi de
bakalarna
istememektir, mnsna gelen bir hads-i erifi okudu.

Hazret-i s, Antakya ahlisini dne davet etmek zere iki resul

gnderdi. Bu resuller, yolda Habib Neccar isminde birisine

tesadf ettiler ve: Biz resulz dediler. O: Risletiniz ne ile sabit? deyince,
resuller:
Biz krleri, uyuzlar, miskinleri iyi ederiz, dediler. Habib Neccar:
Benim miskin illetine mptel bir ocuum var, iyi ediniz, diyerek
ocuu
getirdi. Onlar da iyi ettiler. Habib Neccar bunun zerine man
etti.
Sonra Antakya'ya geldiler. Fakat boyun emedikleri iin
hkmdar
bunlar zindana attrd.

Hazret-i s bunlarn arkasndan emun'u gnderdi. emun, evvel kendini onlardan gibi gsterdi. badethanelerine gidip
putlara tapt ve bu arada da hastalar iyi etmeye barad. Nihayet
hkmdar, emun'u kendine vezir seti ve: te sen de hastalar iyi ediyorsun.
Halbuki baka dinde buraya iki kii gelmiti, onlar da ayn dvada
idiler, dedi. emun, onlar hkmdarn huzuruna armalarn rica etti.
Resl-

1- Hd sresi. 107. yet.

2- "Allah vard ve O'nula beraber bir ey yoktu."

78

leri getirdiler. emun onlara: Siz, krleri iyi eder misiniz? diye
sordu.
Evet, diye cevap verdiler. emun: Ben de iyi ederim, dedi ve
daha bir
ok sualler sorarak hepsine msbet cevap ald. Nihayet: lleri
diriltir
misiniz? diye sordu. Yine: Evet, diye cevap alnca emun: Aman
hkmdarm, bunda bir i var! dedi ve hkmdar, yedi gn
evvel len
akrabasndan birisinin getirilmesini emretti. ly getirdiler,
resuller
bunu diriltti ve ahrette ne grdn sordular. l, yedi gn
pek ok
azap ektiini, nihayet yedinci gn ge bak... dediklerini ve
baknca
da bu iki resul grdn syledi. O zaman emun
hkmdara:

Aman hkmdarm, bari biz de putlarmza syleyelim de onlar

da lleri diriltsinler! deyince hkmdar: Sen bizim putlarmzn grp
iitmediklerini bilmiyor musun? dedi. emun: yle ise ben bunlara
man
ediyorum, dedi. Bunun zerine hkmdar da man etti.

Bu srada Habib Neccar geldi; Ey kavim, bu resullere tbi olun!

dedi. Fakat ahli bunu iitince galeyan etti. Habib Neccar'
ldrmek
iin stne hcum ettiler. Habib Neccar, kendisine hazrlanan
cennetleri grd ve: Y Rabb, onlar da bu nimetleri grseler ve man
etseler...
diye kendisine olan iyilii, kendisine fenalk edenlere temenni
etti.

te, mnn efdali... hads-i erifinin mns... Habib Neccar'a

vki olan bu tecell nedir?"

Semha Hanm:

- Vahdet..

- "Evet, vahdet tecellsidir. Yni ne kimse senden incinsin, ne sen

kimseden incin. Kendine olmasn istediin bir iyilii bakalarna

da iste!"

Mnre Hanmefendi:

- Efendim, hep dua ederken, y Rabb, beni de cmleyi de rzandan ayrma! derim.

- "Sde rz temennisiyle olmaz. O, kavilde kalr. Fiiliyata,

tatbikata gemeli. Kendi zevkini bakasna da fiilen temenni
etmelisin.
ste mmetlik budur."

- "eyh Nuri Efendi isminde biri vaaz ediyormu. te, diyormu,

insana ld vakit yle sual sorarlar, b\ r le sual sorarlar.
lmini nasl
kullandn, paran nasl kullandn, ibdet ettin mi, hayr hasenat
yaptn
m ve ilh...

eyh ibl de oradan geiyormu. Dayanm vaaz dinlemi ve

so-

nunda da: eyh efendi, demi, Allah kullarna o kadar ok sual

sormaz.

SOHBETLER 79

ki ey sorar: Ben seninle idim, ya sen kiminle idin? der.

eyh efendi bu sz iitince dp baylm."
Sabha Hanmefendi:

- O Allah'la olursa, Allah'n da onunla olmamasna imkn var

mdr?

- "Hakk'n herkesle olduunda phe yoktur. Ve hve maakm

eynem kuntum 1 : O, nerede olsanz sizinle beraberdir,
buyuruyor
Cenb- Hak. Mesel batta da mrit seni kendine rabtediyor.
Artk
onun seninle olduunda tereddt edebilir misin? Fakat sen
araya bir
ok zulmetler, perdeler koydun dalar tepeler ydn. Bu suretle
o seninle olduu halde, sen onunla olmam olmaz msn? Yahut,
hesap gnnde Cenb- Hak: Beni sana unutturan neydi? lmin mi, paran
m,

ocuun mu, hatt ibdetin mi? Seni benden alkoyacak benden

gfl
klacak kadar megul eden, benden stn gelen neydi? diyecek.
Halbuki senin bir grmen, bir duyman, bir sylemen lzmdr. Eer bir
greydin haset edemez, gybet edemez, yalan syleyemezdin."

Sabha Hanmefendi:

- Bizi Hak'tan alkoyan phesiz ki nefsimiz!

Mnre Hanmefendi:

- Evet zlim nefsim! Allah'm sana sndk. Efendiciim, inallah gitmeden evvel, bizleri gzel ahlklar ile ahlklandrr siniz.

- "Gitmek nedir? Gitmek gelmek var mdr? Bunlar arz eylerdir.

, seninle olanla senin de beraber olmandadr. Fakat bu da lfla
mmkn deil."

Bz kimselerin eski devirlerin adamlariyle alay ettikleri

sylendi:
- "Bu istihfaf kime ve ne iin? Bunlar onlar deil mi?"

Bir kitapta, halka kerametler gsteren bir ztn, lrken imansz

gittiinin okunmas zerine, meclisten biri, keramet
mertebesine ykselmi bir kimsenin mevkiinden dp mandan mahrum
kalmasnn
mmkn olup olamadn sordu.

- "Elbette olabilir. Kef ve keramet mertebesi o kadar byk bir

derece deildir ki... bu, nrn derecelerin birinci, nihayet ikinci
derecesidir. Esasen ehlullah, keramet izhrndan mstanidir. Hatt
onlar

1- Hadd sresi, 4. yet.

80

iin du etmek bile ayptr.

Hint fakirleri ehlullah mdr ki bunca garip eyler gsterirler? Daha bunun gibi, trl alma ve riyzatlar ile gibden haber
veren kimseler vardr.

Bir gn Hazret-i Pr Seyyid Ahmeder-Rif, hcresinde yalnz

oturduklar bir srada, biraderleri, kendilerinin ieride birisiyle
konutuklarn iiterek odaya girmi. Fakat yanlarnda kimseyi
gremeyince,
kiminle konutuklarn sormu. Cevaben: Yamurlarn mvekkili
olan
zatla konuuyordum. Beni mteessir etti. nk dn kendisi
mevkiinden dt. Fakat haberi yok. Ben de edep edip kendisine bir ey
syleyemedim, buyurmu. Bunun zerine biraderi: Gideyim, o zt
ziyaret
edeyim ve keyfiyetten kendisini haberdar edeyim, diye Hazret-i
Pr'den
ricada bulunmu ve msade alarak, o ztn bulunduu adaya
gitmi.
Ada, ssz ve kayalk olduu halde, dima bol rahmet yaarm.
Halbuki etrafndaki mnbit tarlalara yamazm. Yamurlarn
mvekkili olan zat, bu tarlalarn daha ziyde yamura muhta olduunu
dnerek, oralara da yamas iin Cenb- Hak'tan rica etmi. te bu

mnct sebebiyle de mevkiinden dm.

Hazret-i Pirin biraderleri, o zta hatsn ihtar edip. bu yzden

mevkiini kaybettiini syleyince, o zat: Beni u iple bala ve
haddini
bilmeyenin hli budur! diye sokaklarda srkle, demi. Bu
suretle de
ite Cenb- Hak kendisini affetmi.

Bunun gibi, ehlullah iin keramet izhr da ayp saylr. Hazret-i

Rif: Kadnlar hayzlarn nasl saklarlarsa, ehlullah da
kerametini
gstermekten ylece rker, buyurur.

Biliyorsunuz, Ahmed zzeddn-i Sayyad, hkmdarn huzurunda

aresiz kalmadan keramet izhar etmedi ve kerametini
gsterdikten
sonra da, o memlekette hret bulmak endiesiyle kalamad.

Reslullah Efendimiz, vakt-i saadette bu kadar mklta uradklar halde, bir parman kaldrmakla btn dmanlarn
helak
edebilecek iken, hi byle bir ey yapt m? detullah ne yolda
hkm
sregelmise, ona aykr hareket etti mi? Bu kadar zahmetlere
mruz

kald, hatt mbarek yznden bile yaraland. Byle iken, o

mucize
menba Sultan, mucize izhrndan dima mstani kald.

Hazret-i Hseyin, Kerbel'da neler ekti. Kurtulmak iin bir keramet gsteremez miydi?

Keramet, kermetsizliktir. lim, ilimsizliktir ve bir eyi bilmediini bilmektir. Ehlullhn vcdu serp keramettir. Onlarn her
hareketleri, her szleri keramettir. ki sende bunlar grecek gz
olsun."

SOHBETLER 81

Smiha Hanm:

-Azz Efendi Hazretlerinin Msr'a giderken duyduu teessrden,

an bir teessr deildi, diye bahsetmitiniz. Bu suretle, duygu
gcnn
devam eden veya abuk snen tarafna temas edilmi oldu.

- "Evet, Azz Efendinin teessr, o ayrl nnn tesiriyle duyulan geici bir teessr deil, hal idi.

Bir yolcunun, gece llerde dalarda gidii ile gndz her taraf
aydnlk ve gneli iken ve hibir eraa ihtiya olmadan gidii bir
midir?
Keza, gece bir imek aknn verdii aydnlk ile, gnein
verdii aydnlk bir olur mu? Yolcu, bir rahat adm atabilmek iin o imei
beklerse de, bir an sonra yine etraf zulmet istil eder. Halbuki
gndz,
hava bulutlu ve lo olsa, gnein yzn bulutlar kapasa bile
ortalk
yine aydnlktr.

Azz Efendinin teessr de imek akmasnn muvakkat gibi deil, gndzn nuru gibi devaml ve haldir."

Semha Hanm:

- Ne gzel bir tebih yaplm: Ku kanatlannca kendiliinden

uar, buyrulmu. Mesel bir zahide, dnynn, hatt ekilden ve
suret-

ten ibaret kalm ibdetin deersizliini anlatmak ne kadar

mkl
oluyor. nk o, akn zevkini anlayamyor. Halbuki bu zevk, bu
evk
iinden doacak olsa, eski hlinin idraksizlii kendi kendine
kaybolmu olacak.

- "ite bu yzden deil midir ki, zahidin cenneti de arzusu da

kendine gre oluyor.

Yal bir hoca tanrdm. Btn mrn ibdet ve tat ile geirmi
bir adamcazd. Kendisini bir gn kz mektebine mmeyyizlie
aryorlar. Karsna gzel bir kz kyor ve sorduu bir sule edal
bir cevap veriyor. Bu tatl ses, nazl tavr, hocann ylesine houna
gidiyor
ki, iinden: lh y Rabb, bu yaa geldim... artk dnyda bana
bunu
vermezler, bari hirette nasip et! diye du ediyor.

te onun cennette arad zevk de bu... halbuki sen orada buna

m
muhta olmalsn?"

Semha Hanm:

- Ama, kendini zorla dnya arzularndan men etmek de g bir

ey deil mi?

- "Elbet... hatt bu, zht erbab iin ya mmkn olur, yahut olmaz. Tatler ve ibdetlerle seneler geirir de maksduna ya
vsl olur,
ya olamaz veyahut yar yolda kalr.

Kendinde, o ak zevki olmayanlarn da klarn hlinden

snndan habersiz olmalar tabidir. k, o muhabbeti, o gnl
yann ezelde renip de gelmitir. Cenb- Hak bunlar hakknda
Ve'ssbikne's-sbikn like'l-mukarrebn 1 buyuruyor. te bu
ezel yaknlar, ezelden kazanm olarak gelen bu sabklar, tlim edilmi
olarak geldiklerinden, dnynn geici ve basit zevkleriyle
oyalanp,
dnyya gelmi olmak ihsann ucuza harcamazlar.

Reslullah Efendimize Cebrail gelip yetleri sylemeden evvel,

Efendimiz okurlard. nk Kuran, Rh- Muhammedi'ye,

ezelden
tlim edilmiti. Fakat Cenb- Hak: Y Habbim, acele etme,
Cebrail'in
sylemesini bekle... o sylemeden syleme... 2 buyurmutur.

Aklar da Rh- Muhammedi'den bir para olmak dolaysyle,

dnyya, ezelden kazanm olarak geldiklerinden, buradaki
hayatlarnda kendini gsteren de ite o zevk, o yaknlk olmas tabidir."

Smiha Hanm:

- Mesnev-i erif de yle bir beyit okudum: Beytullah, Beytullah

olal Allah gidip orada oturmad. Benim gnlm hanesinde ise
Hay 'dan gayr bir ey yoktur.

- "Evet,

Kabe bnyd- Hall-i zerest

Dil be-bnyd- Cell-i ekberest

Kabe Azer'in olu Halil'in binsdr. Gnl ise Allah'n halvet-

hnesidir. Zten maddiyatta olan her eyin maneviyatta da ayn

vardr. Her madd varlk, maneviyt iaret iin vcut bulmutur. Ve
sonra, mevcudatta her ne varsa, hepsi insanda mevcuttur. Mesel,
Ms
ile Firavun vakas nedir? Ruh ile nefis mcdelesi deil mi?
Sonra
Ms ile Firavun bugn de mcdelede deil midirler? Evet
mcdelededirler ve bu mcdele kyamete kadar da devam edecektir.

Afaktaki yetler ve eserler, insann iinde olanlar bilmek ve

gstermek iindir. Alemde Cenb- Hakk'n ne kadar tecell etmi
yet ve

1- Vaka sresi, 10-11. yet: "Ve yarlarnda t ne geip

kazananlar, onlar nclerdir.
te onlar (Allah'a) en ok yaklatrlm olanlardr."

2- Th sresi, 114. yet.

SOHBETLER 83

eseri varsa bunlarn cmlesi insann nefsinde toplanmtr. Ve f

enfsikm efel tbsirn 1 : Her ey nefsinizdedir kendinizdedir.
(Bunlar)
hi de grmyor musunuz?

Ankarav Hazretleri' nin Nak- Fss erhinden bz paralar

okunmutu. Hakk'n zt bir saf ayna gibidir, ona bakan istidad
miktarnca kendi suretini grr szn Hocamz yle anlatt:

- "Mn leminde ruh, kendi istidad her ne ise onu grr, kendi
istidad ehresini seyreder. Mesel, mnda bir ayan topal
grmesi,
kendi ruhunun aksini grmesidir. Kezlik mridinin bir ayan
bu ekilde mahede etmesi de, yine onun aynasnda kendini
seyretmesidir.
Nasl d bir aynaya baktn vakitte kendi haylini aynen
grrsn.

Reslullah Efendimiz bir gn yolda giderken bir kimse kendisine:

Ne kadar irkinsin! dedi. Cevaben: Dorusun! buyurdular. Az

sonra, bir
bakasna rastgeldiler: Aman y Reslallah ne kadar gzelsin!
Senin
nurun dnyy da ahreti de dolduruyor! dedi. Efendimiz ona da:
Dorusun! buyurunca, refkatindekiler bu iki ayr gre ayn cevb
vermelerinin sebebini sordular. O zaman: Biz aynayz, her bakan
kendini grr, buyurdular.

Glerek aynaya baksan, seni alar gsterir mi? Kezlik

alayarak
baksan gler gsterir mi? Hatt aynay yere atp yz para
etsen, yine
her bir parasndan suretin grnr."

Semha Hanm: Niyz-i Msr

Halk ire bir yneyim herkes bakar bir an grr

Her ne grr kendi yzn ger yah ger yaman grr

diyor.

- "Evet yledir. nsanlar lrken, Azrail'i de kendi suretlerinde,

yni kendi istidatlar ehresinde grrler.

Cenb- Hak feyz-i akdesten ruhlar zerine durmadan ve ayr

seci
yapmadan tecell eder. Fakat bu tecellden her ruh kendi
kabiliyeti
mktrnca alr. Mesel sen u kitab okuyor fakat anlamyorsun,
izah
edersem biraz anlyorsun. Fakat zhma ramen senden daha
az anlayanlar da var. Yahut hi anlamayan, hi kavramayanlar da var.

Mesel bir ark okuyor, bir taksim yapyor bir gazel sylyor veya bir gbek havas alyorum. Dinleyenlerden, kimi gazelden
holanyor, kimi arky beeniyor, kimi de gbek havasndan zevk
alyor."

Semha Hanm:

1- Zriyt sresi, 21. yet.

S4

- Mesnev-i erif de de dilen kmam bir ocua ekmek yahut

et
yedirebilir misin? Ama dileri knca o bunlar kendiliinden
ister, buyuruluyor.

- "yle ya... bir st ocuuna vakitsiz ekmek vermek

hazmszlna belki de lmne bile sebebiyet verir. Yni, bir kimseye,
kaldramayaca szleri sylersen mnn kaybetmek tehlikesine der.
te bunun iin Reslullah Efendimiz: Halka, akllarnn yettii
dereceden
syleyiniz, kendi aklnzn yettii mertebeden deil... buyuruyor.
nk herkes ayn istidat ve kabiliyeti hiz deildir."

Fssu'l-Hikem'den: Cenb- Hak her eyi halk eder ve o eye

kendi istidad zre hidyet eyler yet-i kermesi 1 okundu:

- "te o kabiliyet, o istidat, bu kimsenin srt- mstakimidir.

Ezelde herkese verilen rol ne ise ondan o beklenir."

Semha Hanm:

- Bylece de o kimse, kendi kavsini tamamlamakla urcunu yapm oluyor deil mi?

- "Evet, esasen ondan istenilen de budur. Mesel Cemil'in oyuncak otomobilinden beklenen, kurulduu vakit mahdut bir yere
kadar
gitmesidir. Hakk bir otomobilden beklenen ise, uzun mesafeler
amas dr.

Mesel bir bak alyorsun, tecrbe ediyorsun. Kesmiyor, aman

ne
kr bak! diye atyorsun. nk baktan beklenen kesmek
fiilini hakkyle yerine getirmesidir. Keza, ne fena ate, kararyor!
diyorsun. Ateten beklenen de nedir, yanmak deil mi?

Sahnede de her aktrn rol kendine mahsustur. Birinin

dierine
tecvz ettiini gryor musun? Mesel zulm ve ktlk
rollerine

istidatl bir aktrn komiklik yapmas hoa gitmiyor. nk

istidad, o
rol yapmaya elverili deildir. Nasl ki bir komik de, cidd
rollerde
muvaffakiyet gsteremezse.."

Semha Hanm:

- Mesnev-i erifte: Ruhlar, ezel istidatlarna gre dnyda bedenlerine girip asllarna doru gidiyor, atlyorlar. Bu atlmakta
ruh,
cz' irdeden evvel davranyor deil mi?

- "Her ruh, aslna, istidadna gider. Onun iin Reslullah: Orada

anlam ve yaklam olanlar burada da birbirleriyle anlarlar.
Ama

1- Furkn sresi, 2. yet.

SOHBETLER 85

orada cenkte, ihtilf ve anlamazlkta olanlar, burada da ihtilf

ve ayrlk zre olurlar buyurmutur."

Eczac Enver Bey'in ahs teebbs kabiliyetinden ve mstahzaratndan bahsediliyordu:

- "Hads-i erifte; alanlar, Allah'n sevgilisidir, buyrulmutur.

Ticret fikri makbul bir eydir. Kazanan kimse Allah'n
sevgilisidir.

Her hads-i erif gibi bunun da hem zahir hem btn mns vardr. Zahir kazan, tabi ki bz artlara baldr. Kazancn insaf
diresinde temin ve insanlara yardm eden m'min kimse, Allah'n
sevgilisidir. Yoksa Bohorai ticret yapyor diye Allah'n sevgilisi olmas
lzm
gelmez.

slmiyet her gzellii kendinde toplamtr. Ne istersen onda

bulabilirsin. Dnimiz her imkna elverilidir. Ama bz kimseler
bunlar-

dan ilerine geleni alrlar. Mesel mslman dninin, kadnlarn

ticretine msait olmadn iddia edenler vardr. Neden olmasn
Mekke'de
Anadolu'da, Arnavutluk'ta kadnlar ticret yapmyorlar m? Tarla
sryorlar, hal dokuyor, bez zyor, ekin ekmiyorlar m?

Beeriyetin ve bir milletin iktisad refah ve kvamn muhafaza

iin elbet ki ticret arttr ve methe deer. nk bir millet,
iktisad
faaliyeti ve ticret haytnn ls nisbetinde ilerler.

lerlemi bir millet ise, mnn ve varln kuvvet ve kudretle

muhafaza eyler. Zayf, cerbezesiz ve clz kalm ktleler ise
dima boyun emeye, baka topluluklar tarafndan ezilip, yok edilmeye
mahkmdur. Bilin ki Allah tembelleri sevmez.

Ticretin manev ksmna gelince, o da, bu dnya

ticarethanesinde
hiret iin al veri etmektir."

Ankarau Hazretleri' nin Naku'l-Fss erhinden u para okun-

du: Bz ata, yni insanolunun nasibi, gerek zat gerek esma

bakmndan, atay talep edenin hal dili ile sulinden hsl olur.

- "Buradaki sualden maksat nedir?"

S e m ha Hanm:

- istidat deil mi?

1- Enver Batur Bey, Medine'de bir zamanlar alm olan zattr.

stanbul'a dnte
de, dmd Servet Batur la bir il laboratuvar amtr.

86

- "Evet, mesel bir kimsenin, baka bir kimseyi ayplayp hor

grmesi ve bunu da leme f etmesi, hal cihetiyle: Y Rabb,
benim aybm da sen f eyle! diye talepte bulunmas demektir.

Kezlik hayr hakknda da bu budur. Bir kimse iyilikte bulunduu

zaman da ayn hal dili duasn etmi olur.

(...)nm akrabasndan birisi varm. Felliler ile elenmekten zevk

alrm. Hatt bir gn bir felliyi evinin avlusuna ararak: Bana
bak,
eer u elindeki bastonu brakr da bir eyrek saat urada
dolarsan
sana bu kadar para vereceim, demi. Felli adamcaz fakir
olduundan, paray alabilmek iin deneini brakarak bin eziyet iinde
on be
dakika dolam. Fakat hastaya bu eziyeti veren adam da,
sonunda ayn hastala urayarak, senelerce felli yaam.

te hal duasna canl bir numune!"

Mnre Hanmefendi, doktor Ali Mazhar Bey' de, olunun

vefatndan sonra hayra doru belirli bir meyil olduundan bahis etti.

- "ok defa felketler, ibret dersi olur.

Evliya derecesini bulmu bir zat varm. Krsye kp vaaz

ederken dima: Y Rabb, hrszlara haramilere rahmet kl! diye du
edermi. Sebebini sormular. Cevaben: Ben Badatl bir tccardm,
ok zengindim ve iyiden iyiye dnyya dalmtm. Bir gn sahradan
geerken
kervanmn birini haramiler soydu. Bu vak'adan biraz aklm
bama
gelir gibi oldu. Bir baka geite, malmn bir ksmn daha
gasbettiler.
ncde ise tg u teber h- levend on parasz kaldm. Bu
suretle a
ve b-il kalnca bir tekkeye iltica ettim. te orada Allah'm
bana bir
kmil mrit ihsan etti ve bu devlete nail oldum. Bu nimete o
haramiler yznden eritiim iin onlara hayr du ediyorum, demi.

Bir insann, felketle akl bana gelmezse, daha by gelir.

zc hdiseler, dertler bir nevi ikazdr. Bahusus ruhen uzak
olmayanlara verilir.

Allah'n akndan gayr hibir eyde beka yoktur. Fakat kendini

dnyya kaptrm bir kimseye: Vazge bu fni zevklerden,

benliinden
syrl, az gl, yokluunu dn, mchede ve ri}'zatta bulun,
desen,
sana deli, der.

Halbuki sen, bir kimsenin dnyya fazlasiyle meyil ettiini ve

zevklerinin esiri olduunu grrsen, onun deli olduuna
hkmedersin.
Eer akl olsayd, akbetini, ilerisini dnrd, dersin. Deil mi
ya?
Nerede o benim... diyen pehlivanlar? Yere gke smayan
Enverler,

SOHBETLER 87

Taltlar 1 hani? Sultan Selm devrinden, Ftih devrinden bana

bir tek
adam gster... fazla istemem bir tane yeter!

Serasker Sdeddin Paann Ferit Bey isminde bir olu vard.

Hem
ecdattan gelme byk bir servetin sahibi hem de Sultan
Abdlhamd'in
yverlerindendi. Bize de ball vard. Fakat genlik sebebiyle

dnyya dald. Bu gen hakknda o zaman ne sylemitik

Sabha, hatrnda m?"

Sabha Hanmefendi:

- Bir aba bir ip kuak kalmaynca Ferit adam olamaz! demitiniz.

Hatt ben ciz, aman efendim o kadar mal mlk var. Bunlar
bitse
bile yaverlii kalr, demitim. Halbuki Mertiyet olunca ibtid
yaverlii alnd. Pek ksa zamanda serveti bitip on parasz kald. Hatt
bir
gn: Am, bana bir mecidiye verin! diye kapya gelmiti.
Halbuki ailesi hl zengin...

- "Btn maln mlkn kaybetti. Fakat hi olmazsa lmle

maksdunu buldu."

Smiha Hanm:

- u Mesnevi beytinin mnsnda yn- sabiteye ne gzel bir

iaret var: Ol kmil bendenin huyu, aslndan byle oldu. Yoksa

riyzat
ve talep ile deil... belki o, bu huyu zre yoruldu ve yaratld,
buyruluyor.

-"Evet., sbikn'a ve yn- sabiteye iaret olunmu. Yni o

kimsenin bulduu kazan, riyzat gibi, ibdet gibi aba ve gayretlerle
deil,
ezel anasndan dousuyla, kendiliinden byledir."

Smiha Hanm:

-Bu mnsebetle Ayaz' in hikyesini 2 hatrladm. Orada, nefs

tezkiyesi ve terbiyesi iin ne lde mchede ve riyzat lzm
olduu
tafsltiyle anlatldktan sonra, neticede, eer bir Huda cezbesi
gelir de,
seni senden alrsa, bu kadar klfetlere lzum kalmaz, diyerek
iin kestirmesi haber veriliyor.

- "yle ya., topuna birden hop! 3 Yni yz yllk yolu bir nefeste
ge-

1- Enver Paa, Talt Paa ttihat ve Terakkinin ileri gelen iktidar

sahipleridir.

2- Mesnev-i erif hikyelerinden.

3- Bu bir hikyenin tekerlemesidir. Artin ve Karebet isminde, biri

terzi dieri kuyumcu iki arkada varm. Terzi, kendisine getirilen kumalardan
mterinin haberi olmadan birer para ayrp tezghn altna saklar ve bu kazancn
da dkkn komusu Artin'e iftihar ile haber vermek zere dar frlar ve: Artin
Aa hop! diye barrm. Uzun zamanlar devam eden bu hoplar, nihayet Artin
Aann cann skarak, o

88

cip gitmek demek. nk, hads-i kudsde buyrulduu zre:

Allah'n

cezbelerinden bir cezbe, iki cihann amellerinden daha

stndr.

Bu meseleyi Devletler Hukuku nizmnmesinin hkmlerine de

benzetebiliriz. Devletler Hukuku ad altnda muazzam bir usl
vazedilmi ve bilhassa science politique okuyanlar iin
okuduklar kitaplarn en mhimlerini bu mevzuda yazlm olan eserler tekil
etmitir. Bu, devletlerin birbirlerine kar hareket tarz ve usllerini
bildiren
yle bir ilim ki, inceden inceye izah edilmek suretiyle her
milletin hakkn muhafaza edecek kaideler konmu, bir tarafn teki tarafa
tecvz
edememesi sk skya teminat altna alnm. Bu bilgileri okuyup
renen kimse, undan daha bar bir kaide olamaz! diyebilir.
Halbuki
neticede, bu nizam, bu muvzene ve usllerin topuna birden
hop olarak, hkm galibindir, damgas, btn o lleri alt st edecek
bir iddetle beeriyetin karsna kvermitir. La raison de plus fort
est toujours la meilleure 1 karriyle, btn o vaz' olunan teaml altst
oluyor.

Mademki her kuvvetsizin mukadderatn bir kuvvetli tyin ve

takdir ediyor, o halde unu bilmeli ki, o kuvvetlilerin de stnde bir
kahir
kuvvet vardr ki, o da Allah'tr. Demek oluyor ki: Fe'1-hkm
lillhi'lalyyi'l-kebr 2 dstru her dstrun stndedir."

- "(Hsniye Uluant'a hitapla) Medine burada m Hsniye? Aradaki mesafeyi kaldrrsan, Medine burada olmaz m? Mesafe, bizim
llerimize, ayamza veyahut gemi ve imendifer gibi vstalara
yni taayyne, dnya llerine gre mevcuttur. Hakikatte ise uzaklk
diye
bir ey yoktur. Varsa ancak itibardir.

Bir kaza neticesinde aya sakat kalan Dii Mektebi profesrlerinden Rt Bey 'den bahsediliyordu.

- "unu hakke'l-yakn bilmeli ki, gerek zahir gerek btn ilimlerinin bykleri veya kkleri, yni umumiyetle herkes tam bir
acz iin-

da bir gn kendisine getirilen mcevherlerin iinden kymetli bir

ta ararak
dkkndan ban karp komusuna: Karebet Aa topuna
birden hop diye haykrmak suretiyle, onun seneler senesi kuma paralarndan ettii
krdan, bir tek mcevherin daha krl olduunu anlatmak istemi.

1- En kuvvetlinin akl dima en stndr.

2- Mmin sresi 13. yet: "Artk hkm, o ok ulu, o ok byk

Allah'ndr."

SOHBETLER 89

dedir. Beeriyet, mahlktn kemlinin z, hulsas olduu

halde yine
de cizdir. Eer insan, ne zre yaratlm olduunu bilse ve
etrafnn
ne derece tehlikeli ve korkulu olduunu gerei gibi grse,
kendini unu-

turcasna ne gler ne syler. Daim surette uyank olup aman

babndan
ayrlmazd.

Rt Bey dediiniz bu zat, mevki sahibi bir kimse idi. te bir

kaza, bir sakatlk yznden, gen yanda beeriyetin kadro
hricine
atld. Sonra Salih Zeki Bey'i dnn. lmine ve igal ettii
byk
mevkie, bir damarnn kopmasiyle yle bir veda etti ki, tam bir
acz iinde lp gitti. Ya Talt Paalar, Enver Paalar, byle bir akbete
urayacaklarn hi hatrlarna getirirler miydi? Onun iin Reslullah
(s. a.):
Bir gz ap kapama zamannda hayatta kalacam bilemem,
buyurmulardr. O Hazret byle dnp bu yolda yaarken, ya sen
nasl bilebilirsin? Mademki bilmiyorsun, o halde nasl korkmuyorsun?
Bu ne
emniyet, ne cesaret, ne zevk u safa? Hem korkmuyorsun, hem
de fazla
olarak neler yapyorsun. Hi olmazsa, elinden geldii kadar iyilik
vadisinde yr... bu aldrmazlklar bu su ilemekteki
luballikler, tasaszlklar ne kadar hayrete ayan... Esasen kt ahlklar ile
har neir olan kimse, surette insan ise de mnda deildir.

u da var ki, yine Hakk'n hikmetlerinden bir hikmet olarak,

dnynn payidar olmas iin kullara gaflet verilmitir. Ahmaklar
olmasa dnya helak olur, buyuruluyor.

Bir gn Hazret-i Ms du etti: Y Rabb, kullarnn stnden bu

gafleti al! diye yalvard. Duas kabul olup, insanlarn stnden
gaflet
perdesi kalknca, herkes tat ve ibdta dald. Ve bylece de
beeriyete
lzm olan ihtiyalar temin edilemez hle geldi. Ne frnc ekmek
yourdu, ne terzi elbise dikti, ne ifti ekin ekti ve nizm- lem de
yerinden
oynam oldu.

Demek oluyor ki lemin nizm, ancak eitli isimlerin ve zt

sfatlarn harekete gemeleriyle mmkndr.

Fakat u da var ki, bu gaflet ll olursa faydaldr. Gerek ferde

gerek cemiyete. Yoksa ruhunu klliyen ihmal edip srf
maddesine hizmet ettiren gaflet, ite o, insanolunun en yaman dmandr."

Doktor Ali Mazhar Bey 'in olunun vefat dolaysiyle ocuun annesinden ve bilhassa annesinin ar teessrnden bahsedildi.

- "Bunlar ibret alnacak eyler! Evlt zerine bu kadar yanklk

nedir? Yanacaksan Allah iin yan! imdi, bu zavall kadncaz
bekle-

90

yen eit ihtimal var. Ya bylece yanmakta devam ederek

kendini
mahveder. Yahut h u zarn Allah yoluna dndrerek kendine
bir rehber bulur veyahut bir gaflet daha gelir, bir cilve daha oynar
bana
bundan beteri gelir. Gerek evld uruna yanarken gerek
gaflette olduu halde lmn gelmesi, kendisi iin ne byk hsrandr."
Server Beyefendi:

- Buyurduunuz gibi, eer ikinci hal tahakkuk eder de bir kmil

mrit bulacak olursa ancak o suretle kurtulabilir:

- "Mutlak bir kmil mrit bulmas lzm gelmez. Tat ve ibdete

de dse, Allah indinde bu da ziyan olmaz. Onun iin bu da
kfidir."

Gzide Hanmefendi:

- Bu hanm, hayat demek, ocuum demekti, diyor.

- "Bir evlda bu kadar iptilya acnr. Evlt ne demek? Ana ile

babann cmbnden hsl olmu bir vcut deil mi? O halde
bunun nesine esir oluyorsun? Sen onun iin dnyya gelmedin ki... Allah'
bilmek iin geldin.

Ama bu szlerimden evlda muhabbetsizlik ve alkaszlk

mns
karlmamaldr. Evlt, bir ilh emnettir. Yetimesi, terbiyesi,
ahlk, mn ve shhati iin sen bir mrebbsin. Analk babalk
hakk
budur.

O evlt ki, vatanna, dnine, cemiyete ve ailesine faydal olur, bir

ana baba iin bundan byk mkfat olur mu? Fakat bu hsl
olmazsa,
o ocuun olmas ile olmamas birdir. nk maksat, kendi
vcdunun
bir paras olan bu varl, Allah'n dileine gre hazrlamak ve
yetitirmektir. Bu hsl olmadktan sonra, ocuuna muhabbet eden
ana baba fitneye dm demektir.

lme mteessir olmamak kabil deildir. nsan, kedisinin bile

yokluunu hisseder. Fakat bu kadar, yni Allah' unutturacak
derecesi
fazla. Alamakla ne giden kazanlr ne de bir fayda elde edilir.
Bu felket, ona bir irattr. Eer Allah yoluna atlabilirse, ki bu da
nasipledir,
o irat ve kaz deerlenmi ve sahibine yararl olmu olur."

- "Sohbet aalm, nefisten kaalm, Hak nurunu saalm.

(Bir an skt) Hazret-i Mevln buyuruyor ki: Allah, bir kimsenin

namus perdesini yrtmak isterse, o kimseye ehlullha kar kt
sz

sylettirir. Yine buyuruyor ki: Allah, bir kimsenin aybn yzne

vurmak isterse, o kimseye bakalarnn aybn syletir.

Demek oluyor ki aypl kimsenin aybn sylemek, y Rabb be-

SOHBETLER 91

nim ayplarm da yzme vur, benim ayplarm da f et,

ortaya dk,
diye hal diliyle temenni etmektir.

Cenb- Hak bir kimseye ltuf, inayet, rahmet ve merhamet

buyurursa, o kimsenin gzne gz ya, kalbine feryd u fign, niyaz
ve yalvar koyar ve o kimse de Allah'a gzyalariyle feryd u fign
eder. Bu
takdirde bilmelidir ki o kimse ile Allah'n ltuf ve inayeti
arasnda bir
al veri vardr. Demek oluyor ki gzya, Hak indinde makbul
imi.
Ama biz bu gzyan nereden bulalm, derseniz, onu,
alayanlarn yni

fakir, yetim ve mazlumlarn hallerine merhamet ve efkat etmek

ve btn yaratlmlara ho muamele eylemekle bulursunuz. Zra
Allah'n
rahmet ve mafiretine kavumak, brelere, gariplere ve
dermandan
dm cizlere acmak ve merhamet etmekle olur.

Netice itibariyle u meydana kyor ki, Allah akyle sinesi pryan, gzleri giryan ve kalplerinde dima h u fign olan
kimseler,
Allah'n ltuf ve inayetine mazhar olan bahtiyarlardr. Yahut
Hakk'n
ltuf ve inayeti ile al verii olan talihlilerdir.

Dedikodular ve dnya zevkleri ile vakitlerini ziyan edenlerin ise

bu ilh lutuftan nasipsiz ve uzak olduklarn sylemeye bilmem
lzum
var m?"

Ifkat Hanm:

- Grmeden evvel olan muhabbet, grmeye vsta olur mu?

- "Grerek bilmek herkese nasip deildir. Grmek onun

kendisine
cezbettii kimselere ihsandr. Hz. Mevln: Ben de o kimselerle
beraber barp haykryorum ki o Sultn- Zn'm bende olduunu
nmahremlerden gizleyeyim diye... zimi kaybetmek iin byle
yapyorum. Onlar da beni kendileri gibi zannediyorlar. Ben o kimselere
szm bile sylemee kyamam. Nerede kald ki kendimi
gstereceim!..
buyuruyor...

Herkes anlar hem grrd ey Dost yzn senin

Kibriy-y len ternden nikbn olmasa
ve keza:

Etle kemie burundum

Ynus diye grndm
diyoruz.

Geen gn, klarn ksm olduunu sylemitik:

Birincilerin manlar gayb yni taklididir. Va'd vad, yni
mkfat ve mczat ende ve kaydndadrlar. Bir ocua eker,
ikola-

92

ta vaadi gibi, onlar da, cennetin nimetlerini ister veya

cehennem azabndan kaarlar. te bu zmre iin nikb- len tern yni sen
beni gremezsin perdesi araya girmemi olsa, istidatlar tahamml
edemeyip
atlar. nk grmeye tahamml olmayan, grmek atlatr.
Halbuki
gren ve grmek derecesini bulmu olan ise, grmemekten
ezilir atlar.

kinci ksm, grenlerdir. Bunlar tahkike erimi kimseler yni

hakikati yakalam muhakkiklerdir.

ncler ise erenler, yni olanlardr."

Smiha Hanm:

- Grmek iin akln bir yardm olmuyor. Belki ak erbab iin,

her ne makama geldim ise ak ile geldim! Kaidesi hkim...

- "Evet ama, bu yolda faydal olmayan akl, dnya akldr.

Aslnda
akl, byk eydir. Akl mertebesi byk mertebedir."

Semha Hanm:

- Cebrail'in temsil ettii akl, akl- kl deil midir?

- "Evet... fakat akldan da byk mertebe vardr. Cebrail'in

temsil
ettii ilh akl ise, aklszln hududuna kadar geliyor ve: Bir
adm daha atarsam yanarm, diyor. Fakat Rh-i Muhammedi: Ko,
yanarsam
ben yanaym! diyerek Cebrail'i geride brakp Sidret'lmntehdan ileri geiyor."

Smiha Hanm:

- Bilmenin l derecesi nedir?

- "Bilmemektir.

Bilmem diyen renir.

Bilirim diyene ne sylenir?"

Mnre Hanmefendi, Bursa' daki Kei Dana ismi verilmi

olan keie it bir hikye anlatt. Bir gn Emir Sultan Hazretleri ,
bir
manev iaret zerine keii ziyarete gider ve kulbesinin
kapsn vurunca, ierden: Buyurun y evld- Reslullah! diye cevap alr.

Emir Sultan Hazretleri ieriye girip de, kendisine bu trl hitap

etmesinin sebebini sorduu vakit kei: Bu akam Reslullah
Efendimiz, yarn, sana evltlarmdan biri gelecek, diye heber
vermilerdi, der.

1- Bugn Uluda dediimiz, Bursa'nn mehur da, evvelce

Kei Da ismiyle anlrd.

2- Devrinin mehur ilim ve tasavvuf adam, Molla Mehmet

Buhar.

SOHBETLER 93

Mnre Hanmefendi, mtat tatl anlat ile hikyesini bitirince:

- "Olabilir!" diye kaytszca bir cevap ald. Bunun zerine Sabha

Hanmefendi, Hazret-i Mevln Efendimizin de byle bir keii
vard,
deyince, ii latifeye dkerek:

- "Kenan Efendimiz'in de bir keii vard 1 . Hem de baya

papaz
deil, patrik idi!" diye tebessmle bahsi kesti.

Smiha Hanm:

- Bir Mesnevi beytinin mnsnda: Ben mkl bir naksm. Hem

gzlerde grnr bir hillim, hem dillerde gizlenir bir haylim,
buyu-

ruluyor. Buradaki (mkl nak) tbiri, etle deriye burundum,

dem
olup grndm srrnn bir ifdesi mi?

- "yle ya... hem gzlerde grnr hem gnllerde gizlenirim.

Ama yine de anlalr nak deilim... demek istenmi.

Mesel beni de herkes ayn vech ile mi grr? Kimi Kenan grr,
kimi eytan grr."

Semha Hanm:

- Efendim, deniliyor ki lemdeki suretlerin en gzeli atetir. nk Allah'n kahr ve cellini ondan l gsteren yoktur.

- "yledir, renkler iinde de en gzeli ate rengidir. Yakc ve eritici atein rengi..."

Semha Hanm:

- Kendine braklan hereyi b-vcut etmesi ve kl eylemesi cihetiyle...

- "Ama, dnya mallarnn en kymetlisi olan elmas yand

zaman
kl dahi brakmyor. Asl kmr olduu halde kl olmuyor.

Kezlik elmas ve mcevher ayarnda olan kimseler de mevhum

vcutlarndan, varlklarndan yandkta, bylece kl, yni bir
nian bir
iz dahi brakmazlar. nk kl bile kil, yni toprak cinsindendir.
Onlar ise toprakhktan ktklar iin kendilerinden nian bulunmaz."

1- Mslmanl kabul ettikten sonra Kenan Rif Hz.ne intisap

eden Keldn Patrii
Monsenyor Abd diye anlan zat. '

94

Semha Hanm:

- Bir yasemini leylaa alamlar, yasemin kokulu leylak

amt,
siz de bu hdise karsnda: ite asl deimiyor demitiniz.
Acaba bunun istisnas yok mudur?

- "Asl deimez. Geri, taa dese sim u zer eyler, deniyor. Bu

da
dorudur. Sm zer eyler, eyler ama, riz ve ihsan olarak eyler.
Allah'n kudreti her eye mildir. Binenaleyh onun iin glk
ve
imknszlk diye bir ey yoktur. Olmazlar oldurur. Fakat arz ve
bir
ltuf olarak...

Grmez misin, bir aaca a yapld vakit, o a ta kke kadar

tesir etmez. Kendine bir dal icat eder, o byr, geliir fakat kk ve
asl
deimez, tabiat zre bak kalr."

Semha Hanm:

- Demiri atee koyunca ate kesiliyor. Fakat kendi hline kalnca

yine demirlii meydana kyor.

- "nk ondaki atelik arzdir. Sahip bir eye altn ol derse altn

olur. Fakat bu muvakkat bir deimedir, yine aslna dner.

nk Allah onu bu suretle mhiemi, yazlar yazlm, kalemler
kurumutur,
onun iin deimez."

Smiha Hanm:

- yet-i kerimede, beeriyet lemine gelmenin bir nevi ticret

olduu ve burada bzlarnn dallet verip hidyet satn aldklar,
bzlarnn ise hidyet verip dallet satn aldklar} buyruluyor. Buradaki
al veri sad aki olur, ak sad olur, hads-i erifine temas
etmiyor
mu? Yoksa, aslnda, sad saddir anasnn karnnda, aki de
akidir
anasnn karnnda... kelm bu meselenin dnda kalyor deil
mi?

- "Evet, birinci hads-i erif, levh-i muallaka, ikinci ise levh-i

mahfuza iarettir. Evvelce de sylediimiz gibi, aslnda sad olan
burada da saddir. Kezlik, aslnda ak olan, burada da akidir. Sad,
bir

mddet ak grnse de, zaman gelince yine saadet bulur. Yni

bu
dnya ticarethanesinde alr ve kazanr. Yahut da birok
zamanlar
geer de yle kazanr.

Geen gn (...) mevlidi iin camie gitmitik. Bu zat bize intisapldr. Fakat iinde ktlk olmamakla beraber, u veya bu
sebeplerden
dnyya kaplmtr. Ama yine de bizimdir, bizdendir. Eer
meydan
azck temizleyecek, yni kendisine hicap tekil eden engelleri
ortadan

1- Bakara sresi, 16. yet.

SOHBETLER 95

kaldracak olsan, dorudan doruya bizden olduunu isbat eder.

Mevlitten sonra herkes yanna gidip taziyede bulundu. Bize inti-

sab olmas dolaysiyle by sayldmdan, ayana gitmem

doru
olmazd. te onu korumak iin, onun menfaati ve hayr nmna
gitmedim, aabeyimi yolladm, taziye etti. Bu esnada beni sormu,
selm yollam. Aabeyim, camide olduumu haber verince koup geldi,
elimi pt. Bu da efaate nail olmas balanmas iin bir nevi rvet idi
ite."

Hafif bir zelzele oldu.

- "Yirminci asrda da byle ey olur mu, denmiyor. O, yine

yapacan biliyor.

Tebreke sresinin nihyetinde: Sularnz yere batp ipleriniz

onu almaya yetimezse ve ona vusule imkn bulamazsanz suyu
nasl
bulursunuz 1 , yet-i cellesini bir zat okurken, devrin
mnkirlerinden
biri bunu iitince, alay ederek glm ve: Nasl m buluruz?
Denizlerden sular buharlar, yamur olup yaarak kuyulara gelir, biz de
ora-

dan alr kullanrz. Tabiatn knunlar bu hdiseleri tanzim eyler,

demi.

Gece olup mnkir uykuya vardnda, ryasnda bir adam

yanna
yaklap, elindeki silh gzlerine doru ekerek: Haydi bakalm,
imdi
kuyulardan sular ekilirse kim geri getirebilir, anla! demi.

Mnkir uykudan uyand zaman, gzleri ak olduu halde grmek kudretini kaybettiini anlayarak feryat ve figna balam
ve ne
trl il yapldysa, kr etmemi, gznn nuru snp gitmi.
Akl bana gelip man etmise de i iten gemi.

te, yemek ve su mideye giriyor. Mideden barsaklara geiyor,

vcut bu gday massediyor, kalbe, dimaa ve btn uzuvlara
yaylyor.'
Fakat neden oraya, yni gzlere vsl olup da o nuru
uyandrmyor?

Onun iin, hi kimsede kudret ve kuvvet yoktur. Ancak Allah'tan

baka. Peygamberlerden en ciz fertlere kadar bu byledir. Yni
btn
kudret ve kuvvet Hakka mahsustur.

L havle ve l kuvvete ill billh 2 m mns budur ite!"

1- Mlk sresi, 30. yet: "Kul ereeytm in esbaha mkm

avran femen ye'tkm bi
man man.

2- G ve kuvvet ancak, Allah iledir.

96

Smiha Hanm:

- Herkese olan tecell, kendi aynasnn cils lsnde midir'?

- "te, herkes bakar bir an grr, bu demektir. Herkes mauktan

bir trl zevk alr ve onda grebildiine hayran olur. Mesel kimi
ka-

ranlkta filin hortumunu tutmu: Fil boru gibidir! diyor. Kimi

kulan
yakalam, fil yelpaze gibidir! diyor. Kimi bacan yakalam: Fil,
stun gibidir, diyor. Halbuki gne doup fil grnr olunca, hepsi
de zan
ve hkmlerinden dolay hayrete dyorlar. Ama aslna
baklacak
olursa, bunlarn zann da bsbtn yanl deildir. nk onlar
filde
ne grdlerse ancak onu dile getirebildiler. Halbuki fil, yalnz bu
vasflardan m ibarettir?

Mesel Azz Efendi Msr'a gitti. Ona, Msr nasl bir yerdir ve orada neler vardr? diye soracak olsanz, size, camilerinden,
tekkelerinden,
trbelerinden bahsedecektir. Halbuki dnyya sdece elence
ve zevk
gzl ile bakan bir baka kimseye sorsanz, size, barlardan,
pavyonlardan, kadnlardan bahsedecektir.

Mnevver bir cemiyet adamnn nazarlar ise, ktphaneler,

konferanslar ve toplantlar stnde dolaacaktr.

Fakat bunlarn hibiri, tammiyle Msr' tanmyor demektir. An-

cak memleketin yerlisi olan bir kimse, size, hem camilerinden

hem tekkelerinden hem barlarndan hem kltr faaliyetlerinden
bahsedebilir.
te bu klli kavray, her ismi kendinde toplayp birlemi olan
kmil
insann hli gibidir."

Smiha Hanm:

- Hazret-i Mevln da tavrlar izah ederken, herkesin bir tavr

olduunu, ancak insan- kmilin btn tavrlara birden sahip
bulunduu anlatr.

- "Evet, kmil insan demek, btn lem demektir.

Smiha Hanm:

- Azap, hicaptan ibarettir, buyuruluyor. u halde her eit istidat

sahibinin azab ve cehennemi, Allah'tan gafil olmak, ondan uzak
olmak mdr?

- "Hkkat cihetiyle, yni ruhlarn hakikati itibariyle hicap ve gafletten byk bir azap tasavvur olunamaz. Fakat insanlar, dnya
haytnn trl aldan ve aldatlar ile avunarak bu azab
grmemeye
alrlar. Her ne kadar etraflarn gaflet atei kuatmsa da,
trl e-

SOHBETLER 97

lenceler, megaleler ve zevkler ile vakit geirerek avunmaya

urarlar.
Fakat mkellef ve debdebeli hayatlar iinde yine de ikyetleri,
ztraplar, elemleri hatt yeisleri eksik deildir.

Hsl ruhun, hakikati itibariyle bu hicap ve gafletin azabn hissetmemesi mmkn deildir. Yalnz cehennemin tabakalar
olduu gibi, gafletin de tabakalar, dereceleri vardr. unu bilmeli ki
kinattaki
bilcmle mevcudatn maksad, Hakk'a erimektir. Gaye, maksat
budur.
te Hakk'a vusul bakmndan uzaklk ne lde ise, azap ta o
nisbette
fazladr.

Ztn birine demiler ki: Cenb- Hakk'a vsl olabilmek iin yetmi bin nrn, yetmi bin de zulmn hicap olduunu
sylyorlar, siz
ne dersiniz? Cevap olarak: sterse bir soan zar kadar olsun,
hicap yine hicaptr ve grmeye mnidir, buyurmu.

Elli arn derinliinde olan bir kuyunun suyuna erimek iin mutlaka elli arn ip lzmdr. Krk dokuz eyrek olsa, hatta bir
santimi
eksik kalsa -yni bir soan zar kadar- o suyu alamadktan, yni
vuslat
hsl olamadktan sonra ne fide? O kuyu, altndaki deryaya
eriebilmek iin alm ve alncaya kadar da ne emekler sarfedilmi,
ne zahmetler ekilmitir. Fakat lzm olan ipi elde edip de su
karlamazsa
ne fide? Btn o didinmelerden abalamalardan maksat suyu
elde etmek ve ondan istifde eylemekti.

Bu dnyya gurur yuvas diyorlar, aldatc olduu iin... evvel

ho grnr, fakat sonunda nedamet ve hicrandan baka elde
avuta
bir ey kalmaz.

Bu dnynn hibir deerinde vefa yoktur. Cefsna hazrlanyorsan vefasna gven! O, yle bir fndk kadndr ki kimse ile
karlk kocalk hakkm f etmemitir ve kedi gibi dourduunu yer.

Dnya zevkleri, zevk deil itiyattr. Mesel Dolmabahe Sarayn

dndan grenler zannederler ki, bu kanenin iinde
oturanlarn
zntleri ve dnceleri yoktur. Fakat bunu bir de iinde
oturanlara
sor. O gzelliklere, o ihtiama o derece almlardr ki, artk
btn bu
hayat, fevkaldeliini kaybedip gitmitir. Hritekiler iin
fevkaldelik
olan yaaylar, onlar iin bir alkanlktan baka bir ey
deildir.

Yeryzndeki btn varlkl, milyoner ve milyarderlerin srdkleri zevkli, ihtiaml ve gsterili hayat da keza, sdece bir
itiyattan
ibarettir."

98

Muhlise Hanm 1 :

- Efendim, insann nefsine ar giden bir ey sylendii vakit cannn sklmas, mutlaka nefsinin icab mdr? Ve mutlaka bu ar
sz
iitenin skut etmesi mi lzm gelir?

- "Ah Muhliseciim, nefse ar gelen her eyi yedirememek elbet

de noksanlktr ve nefsinin icbdr. Onun iin, sana bir ey
sylendii
vakit susamazsan da, susmaya almak elbet de evldr.

Ancak, karndaki kimse, terbiyesiyle mkellef olduun biri ise,

mesel ocuun, taleben, hizmetin veyahut da skt
etmenden yz
bulup ii bsbtn aztacak, yni sktun, aksi tesir yapacak bir
kimse ise, o zaman nezketle ve kalben de knlmayarak, yine onun
selmeti iin Allah nmna cevap verirsin.

Terbiyesinden mes ul olduun byle bir kimseden sana kar bir

kstahlk vki olduu zaman, nefsin kabarmayarak, srf
karndakinin

menfaatini gzetmek iin, ona cevap ver veyahut birisi: Sen ne

namussuz kadnsn! dese, yine kalben mteessir olmadan ve kendi
kendine:
Bu hitaba lyk olmasaydm, Cenb- Hak bunu syletmezdi.
Belki byle bir hitaba lyk olmam ihtimli bulunduu iin evvelden ihtar
olundu, demekle beraber, sende olmayan bu sfat nezketle
reddedersin.

u da var ki, sen bir Rif evldsn. Az ok merkeze merbut olman dolaysiyle, kalbini kracak bir sz sarfeden kimsenin
cezasn iddetlendirmemek iin, yni sz sahibine zarar gelmemesi iin
gerekli
cevb vermen icap eder. Sen mruz kaldn muameleyi ho
grsen de
kaban sahibi raz olmaz 2 .

Asl maksat, slih amel denen kalp amel ve niyetindedir. Amel,

niyet iinde gizlidir. Kim ki Rabbin cemlini isterse, slih amel
ilesin ve
Rabbine irk komasn 3 diyor Allah..

Slih amel, kalp amelidir. Yoksa az ile veyahut bedenle yaplan

ameller, kalp ameli ile mutabk deilse, o amel hitir. Mnsn

anla-

1- Gzide Hanmefendi Validemizin yakn arkadalarndan ve

kardelerimizden olan,
Haydar Kaptan'n zevcesi, ok muhterem, sfiyetiyle tannm
ihlsl bir Hak .

2- Kaban sahibi raz olmaz, bir ataszdr ve hikyesi de

yledir: Meczubun biri tra olmak zere bir berbere gitmi ve salarnn henz yars
kesildii srada, at srtnda, dnylar ben yarattm, diyen bir kabaday gelip atndan
inmi ve meczubun
yanna yaklaarak eliyle yar tral bana vurup: Kabak, kalk
iskemleden ben tra
olacam! demi.

Meczup ses karmadan kalkp yerini svariye vermi. Adamn

ii bitip tekrar atna
binerek yoluna devam edecei srada, at rkp ahlanm ve
svarisi talarn stne derek ba paralanm. Meczubun mnevi deerini
bilmekte olan berber:
Sultnm sen byle ey yapmazdn ama nasl oldu? diye
sorunca: Ben raz oldum

ama, kaban sahibi raz olmad, demi.

3- Kehf sresi, 110. yet.

SOHBETLER 99

mayarak, yalnz dudaklarnn oynamasiyle yzbin kere sm-i

Cell ekmekten, gnlnde Hak nurunu uyandrp eytanlar def edici tek
bir
Allah demek elbet daha stndr.

Kalp ameli ne demektir? Gnl ibdeti, Hakka tevecch, murakabe ve her yaptn ii kalbi olarak, srf Allah rzs iin
yapmaktr.
te kalp ameli bu demektir.

Hikyeyi bilirsiniz. Adamcazn biri eyhine, eriat, tarikat, hakikat ve marifeti sormu. eyhi de ona, bir hocann etrafnda ders
dinleyen drt kiiye birer tokat vurmasn, vurduktan sonra da
alaca
cevb kendisine sylemesini tenbih etmi. Neticede, birinci,
yedii to-

kat, vurana iade etmi. kinci, yalnz dnp kendisine kimin

vurduuna bakm. nc bunu da yapmam. Drdnc ise, yerinden
frlayarak, tokat vurann ellerine sarlp, bu eller benim iin zahmete
girdi,
diye zr dilemi.

eriat, ksasa ksas diyor. Tarikat, fiilin Hak'tan olduunu bilmekle beraber, vstay grmek istiyor. Hakikat, vstadan
gemi, dnp bakmaya bile lzum grmyor. Marifet ise hem faili Hak
gryor
hem de vstaya krn if ediyor. Yni vstay da Hak'tan
gayr
grmyor.

Demek oluyor ki, tarikatn icb skt etmektir. nk, her fiilin
Hak'tan olduunu bilenin skt eylemesi gerekir."

Muhlise Hanm:

- istikbli dnmek doru mudur?

- "Gelecek zaman dnmek doru deildir. Derviler, gelecek

zamanla kaytl deillerdir. Derviliin sn, iinde bulunulan
zamann
icaplarn yerine getirmek bu zaman kurtarmak, hli
gzelletirmektir. Gemi ve gelecek endesi ise, vakit zayi eylemektir.

Fakat u da vardr ki ihtiyat, tevekkle mni deildir. te bu da

yine kalp ameliyle alkaldr. Mesel kalben tevekkl zre
olduun
halde, k gelmeden odununu kmrn erzakn tedrik etmek
fikri,
istikbal endiesi deil, haytn icb bir ihtiyat hareketidir. Yoksa,
ben
bunlarsz kalrsam souktan ve alktan krlrm, demek
suretiyle,
Allah'n rezzak sfatn inkr ederek kendi tedbrine gvenecek
olursan, Hakk'n bir sfatn inkr etmekle kfir olmu olursun.

rbnin biri Reslullah Efendimize gelip: "Y Reslallah, devemi

balayaym da m tevekkl edeyim, yoksa balamadan m
tevekkl
edeyim?" demi. Cevap olarak: Bala da yle tevekkl et!
buyurmular.

100

Her ite, her dncede dima kalbine bak. Bundan ama.

nk Allah senin suretine ve ameline deil, kalbine bakar.
Nazargh-
lh suret ve amel deil, kalptir.

Sen, Hakka gvenerek ona tevekkl eyleyerek ihtiyatnda kusur

eyleme. Yoksa, gelecek korkusundan, Allah'a itimatszlk kar.

Hem senin tedbrin, ihtiyat ve tedriklerin de nedir? Nice servetler, nice dirlikler, nice saltanatlar, bir anda yerle beraber
olmam mdr? Yeter ki, topladn, bir yana ydn o varlklar kullanmak
nasip
olsun. Onun iin her hususta kalp mihenginden ama. Salih
amel,
kalp amelidir. Dima seninle gidecek, seni tayacak olan da
odur."

Server Beyefendi:

- Babacm, bugn on be kuruluk pul aldrmak iin adam gnderdim. Baktm ki yirmi kuruluk pul gelmi. Tabi geri
gnderip
deitirdim.

- "Elbet!"

- Meerse pulcunun gzleri iyi grmyormu. Bre adam, eer

herkese byle yapyorsa ifls eder, diye dndm.

- "Sen pullar iade etmekle stne deni yaptn. Fakat nasl

geinecek, ifls m edecek, diye endeye kaplmak sana dmez.

O adamn da rzkn elbet Allah dnr."

Smiha Hanm:

- Bir kimsenin kendinde kudret ve kuvvet tasavvur etmesi ne kadar bo deil mi Efendim'?

- "Grmek isteyen ve grmek nasibi olan iin yledir. Evet

kudret
ve kuvvet yalnz Allah'a mahsustur, fakat bunu da bildirmesi
lutfudur,
ihsandr, sevgisidir. Kudret ve kuvvetin kendinde olduunu
gstermesi pek byk bir nimettir. Bunu bildirmemesi ise aksidir ve
verdii gaflettir."

- Efendim, dnya ehlinin faydal zannederek yaptklar yle

eyler
var ki, deil bakalarna kendilerine bile yaramyor. Yni onlarn
yaptklarndan ne kendileri istifde edebiliyor ne de bakalar...

- "Onlar diyorsun... onlarn yok olduunu yahut Hak olduunu

SOHBETLER 101

bilmemek kabahattir. Onlar yoktur. Yryen yalnz Allah'n

emridir.

Grmyor musun, Karagz oyununda trl trl tipler ve

karakterler
mevcut. Fakat btn hayalleri oynatan hep bir kii. Mesel
cadnn
vazifesi baka, Ferhat ile rin'inki bsbtn baka... nk ilh
saltanat ztlarm arpmasiyle meydana kar. Nasl ki elektrik,
msbet
ile menf ceryann temasndan hsl oluyorsa...

Binenaleyh onlar diye bir ey yok. Kimse yok. L mevcde

illallah 1 , l faile illallah 2 . Onlar, dediin birer kukladan
ibaret.. Onlarn ne ehemmiyeti var? Sahip oyunun gerei ne ise yle yapyor.
Havi
ve kudret Allah'tandr.

Yapmak istediin i, Allah'n muradna uygun ise olur. Deilse,

btn cihan bir araya gelse yapamazsn. Btn bu keifleri ve
bulular vcde getiren insan deil mi? Hep insan, yni insan akl...
ama akla
da o kudret ve kabiliyeti veren yine Allah..."

Bir arky harikulade bir sesten dinledik.

- "Sesteki tesir ne byktr. u arknn msralar bestesiz olarak

dinlenmi olsayd bu kadar kuvvetli, bu derece tesirli olmazd.
nk
ses, dank olan duygu ve dnceyi bir noktaya toplar, aslna
eker."

Gzide Hanmefendi:

- Fakat bu da her ses iin deil...

- "Ktlkler kendilerinde bilkuvve bulunanlar ile, bunlar kknden temizleyerek gzel ahlk kendilerine hal etmi olanlar
arasndaki fark gibi...

Kendinde mevcut ve derinlerinde yaamakta olan knini kibrini

mchede ve riyzat yaparak bask altnda tutmak, bir nevi
sanat ise,
onlar temizleyip yerine iyilikler getirmek de hal olmu olur. Hem
o kadar olur ki, bir bakasna kar beslenen kt duygulardan,
dmanlklardan, bunlar kendisine yaplmasna ez duyar, krlr.

Bir gn Hazret-i Abdlkdir vaaza ge kalm. Cematin

bekleme-

mesi iin, devrinin limlerinden olan olu, krsye gelerek iki

saat vaaz etmi. Fakat etrafnda ne bir heyecan ne bir alka
uyandrabilmi.
Nihayet Hazret-i Abdlkdir tella gelerek: zr dilerim ey
cemat,
geciktim. Valdeniz yumurta piirmiti, sahan dt yumurtalar
krld... deyince, cemat alap feryat etmeye balam. O zaman
Abdlkdir Hazretleri'nin olu: Aman baba, iki saattir bunca sz
syledim de

1- Allah'tan baka mevcut yok.

2- Allah'tan baka fail vok.

102

kimseye tesir etmedi. Sen, yumurtalar dt krld, deyince

cemat
birbirine girdi., diye hayret etmi.

te hal erbabnn basit bir cmlesi dahi, kal sahibinin saatler sren tumturakl szlerinden daha tesirli daha kudretlidir."

- "Bir kitapta: Nefsini bilen ve ayn zamanda yz gnh olan

kimseden kama; fakat yz iyilii olup da nefsini bilmeyen
kimseden
ka! deniyor. Gzide Valde'niz bu sze itiraz ederek: Nefsini
bilen kimsede kt ahlk olur mu? dedi. Ben de dedim ki; nefsini bilmek
mertebesi pek byk bir mertebedir. Buradaki mn ise, Hazret-i
Mevln'nn buyurduu gibi, eri ve kusurlu da olsa, ya ve
kke bal
bir daln, dosdoru fakat aatan kesilmi bir daldan stn
olduu fikridir. Evet, ya dal, o arpk manzarasna ramen, zaman
gelince yeerir, iek aar, meyve verir. Fakat kuru dal iin artk byle bir
ihtimal
kalmamtr.

Keza, sevgilinin kapsndaki halka, eri br de olsa, erbab

iin,
kymetli ve ziynetli bir halkadan makbuldr.

Cemiyet iinde de nice imansz mevki ve bilgi sahibi kimseler

vardr ki tarikata \^eni girmi olanlar onlardan sttr. Zira asla
merbut olmalar bakmndan zamanla kendilerinden ok ey mit edilir ve
beklenir."

Hsniye Hanm:

- Mutmainne mertebesini bulduktan sonra da bir slik iin imtihan var mdr 1 ?

- "Elbet vardr. Nefsin yedi derecesi olduu malmdur. Emmre,

levvme, mlhime, mutmainne, rdiye, mardiye, safiye.

eriat erbab, ancak mlhimeye kadar kabilir. Mutmainneyi bulamaz. Onun iin, mlhimeden den, t emmreye kadar
yuvarlanabilir. Neticede imansz da gitmek vardr. nk emmre
derecesinde
lenler, imansz giderler. Ama ister hac ister hoca, isterse eyh
olsun.

Fakat mutmainneden den mlhimeye iner. Rdiyeden den

mutmainneye, mardiyeden den rdiyeye iner.

Mlhime erbab, bir kmil insana ulamak suretiyle derecelerini

kazanmayp, yalnz ibdet ve tat kuvvetiyle mcdelelerini
yaptklarndan, zaman gelir ki oklarn nefis arpar.

SOHBETLER 103

Nefis derecelerinin renkleri de vardr. Emmrenin nuru mavi,

levvmenin krmz, mlhimenin yeil, mutmainnenin beyaz,
rdiyenin
sar, mardiyenin parlak siyahtr."

- Saf iyenin rengi nedir 1 ?

- "Safiye, dereceden saylmaz ki... onun rengi mengi yoktur. O,

dorudan doruya Allah'n ihsandr. Slk ile, alp didinmekle
elde
edilir bir mertebe deildir. O mertebenin ehli, Hakk'n naibidir. O
mertebedeki zat, yetmi iki milletle beraberdir. Onun iin sfyenin
rengi,

b-renkliktir."

Smiha Hanm:

- Mesnev-i erifte buyuruluyor ki, sen kemana yni yaya tan etme ki ondan gelen ok, atcnn bzsundandr, sen ise ok atan
grmyor, yay mesabesinde olan mer ve Osman'a atp tutuyorsun.

- "Tabi burada iaret edilen mertebe tevhd-i ef l mertebesidir.

Hayr ve fayda iyi ve kt ne varsa kullarn yapt her ey ilh
irde
ve kaza ve kader icbdr. Karagz perdesi, sinema, tiyatro
bunun bariz
bir numunesi deil mi?

Karagz'n, Karagzc tarafndan oynatld bilindii halde mteessir olmamak heyecanlanmamak kabil olmuyor. Glmekten,
alamaktan, mstani olunmuyor. Nitekim seyircilerden bir Arnavut
heyecanndan cadya kzarak rovelveri ekip cady vuruyor.
Halbuki
yapan cad m, yoksa Karagzc m?

Peki bunu ne iin dnya sinemasna, tiyatrosuna, yni dnya

sahnesine temil etmiyorsun? Rolleri yapanlar canl grndkleri
iin mi?
Veyahut perde, sahne mahdut olmayp geni olduu iin mi?

Fakat bunu da herkesin bilmesi lzm gelmez, herkes bilirse,

dnya payidar olamaz. Levle'l-humak le-huribeti'd- dnya:
Ahmaklar olmasa, dnya harap olur. Zra ihtiyc- beerin temni iin her
anlayta
insana lzum vardr."

eriattan bahsediliyordu.

- "Hakikat zahir olsa, eriat kalmaz. Bu lemin nizmn

muhafaza eden ise eriattr. eriat demek, lemin nizmn
koruyan
knun demektir. Sdece namaz, abdest ve oru gibi ibdet yol
ve
usllerini tyin eden bilgi demek deildir.

Herhangi bir memlekette nizam ve muvzeneyi salayan

knunla-

104

rn hibiri eriatn hricinde olamaz. Mesel eriat hrszl

menediyor
da, knun ve hukuk nizmlar menetmiyor mu? Yalan, hileyi,
hakareti
eriat istemiyor da, knunlar ho mu gryor? Onun iin eriat
kalksa
dnya da alt st olur.

Allah'a ibdetten hangi bir millet ba evirmitir? Mecs atee

tapyor, putperest aaca, kze tapyor. Fakat Allah'tr diye
tapyor.
nanlarn en stn ve kemallisi ise slmiyet'tedir. Mecuslik,
Putperestlik, Musevlik, sevlik hep slmiyet'in iindedir. Onun iin
eriat
da slmiyet'te kemlini bulmutur."

Smiha Hanm:

- Bir Mesnevi beytinin mnsnda, bu cihann vuslat, devlet ve

izzetinin muhabbeti, teki lemin firak olur, deniyor.

- "Ya bundan ge, ya ondan! demek.

Bir gn Harun Reit, saraynn penceresinde oturmu

dnyor;
bu dnynn pdih oldum, acaba hiret pdih da olabilir
miyim,
diyormu. Bu srada, kardei Behll Dn da yerde yatan kaln
bir direin ucundan tutup kaldryor, sonra br tarafna geip teki
ucundan da kaldryor, fakat tam ortasndan tutup kaldrmak
isteyince, buna gc yetmiyormu.

Sarayn penceresinden manzaray seyretmekte olan Harun

Reit:
Behll, orada ne yapyorsun? diye sormu. Hikmetli sylemeye
alm
olan Behll de: Ne olacak, dnyy istedim oldu, hireti istedim,
o da
oldu. kisini birden yapaym, dedim, o olmuyor ite! diye cevap
vermi."

Gzide Hanmefendi:

- Dn okuduumuz kitapta ehlullhn gnahtan kanmas, Allah'tan utand iin deildir, deniyordu.

- "yle ya... sen, bir ey yapacan vakit, benden, tekdir

edeceimden korktuun iin mi yapmazsn. Yoksa: Niye bunu yaptn
Gzdeciim, dememden mi ekinirsin? Tabi ki gnh korku
yznden ilemezsin, Buna, evvel vicdann raz olmaz. Cenb-
Hakk'm her
yerde olduunu bildiin iin ondan ekinmeden nasl yaparm
bunu?
der ve yapamazsn. Korku ve mkfat ise ocuklara veyahut
ocuk derecesini geememi kimselere gredir. Evet, halkn bir ksm,
Allah'tan
korktuu iin gnh ilemez; bir ksm ise korkudan da
utanmaktan da

SOHBETLER 105

mnezzehtir ki ite uhut mertebesinde olan bu zmre, yni

ehlullah,
herkesle llr adamlar deildir. Ehlullah demek, Allah'n ehli
demektir. Velyullah ise, Hakk'n muhibbi, sevgilisi demektir."

H niye Hanm:

-Ehl-i aka m ehlullah deniyor?

- "Ehlullhm kendisi aktr. Ona ak hal olmu, ak kendisi olmutur. phesiz ki evliyada da ak vardr. Fakat, hepsi de
merkeze,
yni ehlullha tabidirler. Sanki gne ile etrafndaki yldzlar
gibidirler. llazm peygamberler zamannda da nice nebiler vard.
Fakat
hepsi de devirlerinin peygamberine tbi idiler. Yalnz unu
syleyeyim
ki, ak lafzn oyuncak yapmamaldr."

Semha Hanm:

- Hazret-i Sleyman; nefsi kahretmek, tek bana bir memleketi

fethetmekten daha gtr, buyuruyor...

- "Evet, insanda Hayber'i fetheden Ali kuvveti olmal ki buna kadir olsun.. nk nefsin her bir arzusunu defetmek, Hayber
Kalesini
fethetmek gibidir..."

Hz. mer'den bahsolunuyordu:

- "nn fetahnleke yet-i kerimesi ile balayan Fetih sresinde

mminlere Mekke'nin fethi tebir ediliyordu. O sene hac
vaktinde
Mekke'ye gidilemedi. Hz. mer Reslullh'a: Siz vadinizde
durmadnz. Mekke'nin fethi tebir edilmiti. Niin girmemize msade
etmediniz? dedi. Reslullah: Y mer, evet, Mekke'nin fethi tebir
edildi, fakat vakti zikredilmedi, buyurdu. Hz. mer, bu sznden dolay
ok
nedamet etti, san ban yoldu.

Yine bir gazadan sonra ganimetler taksim ediliyordu. Herkese

muayyen bir miktarda kuma dyordu. Hz. mer'in oluna

tahsis
edilen ganimet herkesinkinden bir misli fazla idi. Bir ksm halk
buna
itiraz ederek; y mer, dilne hareket etmedin, senden
dvamz var.
Bize verdiin kumatan ancak yarm entari oluyorken,
olununkinden
btn bir entari oldu... dediler.

Hz. mer, sebebini kendine sorun! dedi. Sordular, Babam,

kendisine den hisseyi bana verdi, onun iin entarim tam kt,
dedi."

106

Ticret ve almak hakknda konuuluyordu.

- "Dinde geveklik ve tembellik yoktur. Reslullah Efendimiz: alan Allah'n sevgilisidir 1 buyunryor ve yine: nsana kendi
sa'yinden

baka ey kalmaz, diyor. Sonra yine: Her peygamberin bir

san'at vardr. Benim ise san'atm ikidir: Biri fakr teki cehddir ve bunlar
seven
bendendir! buyuruyor.

Tabi ki itihat, yni almak yalnz d mnda alnmamaldr,

itihattan asl maksat, btn, dern, ruh mchededir.

Zahir alma, zarur olarak naslsa yaplr. Asl size den,

manev erzak toplamaktr."

Semha Hanm:

-insan, benlii ile yapt eyde muvaffak olabilir mi?

- "Olur, niin olmasn? Fakat Hakk'n takdirine muvafk ise.

Benlik ile bir ey yapmak kuvvet ve kudreti kendinde grerek,

kendinden bilerek hareket etmektir.

Benliksiz yapmak ise, Allah'n azamet ve kudretini dnp

idrak

etmek suretiyle Hakk'n kapsndan istemektir.

Bir de byklerin fiil ve hareketleri vardr ki, onlarn iledikleri

tamamen benliksizdir. Fakat Mevln Hazretleri'nin buyurduklar
gibi, paklarn, byklerin ilediklerini kendi ilerinizle kyas
etmeyin.

Sen mchede et. Fakat havi ve kuvveti kendinden bilme.

Sebepte
kudret ve kuvvet grme, dima sebebi yaratana nazar et.
Mesel sudan
beklenen, harareti teskin etmek, atei sndrmek gibi eylerdir.
Fakat
Allah isterse ondan bu hassalar alverir. Faraza bir eker
hastal gelir, suyun hararet sndrc kudreti diye bir ey kalmaz. Hsl,
her
ey Hakk'n hkmnn mahkm ve zebnudur. Ama, Cenb-
Hak verdii bir hastal, bir ziyan, bir derdi karlamak iin kuluna
gayret ve
kuvvet de verir. Sen al, eer bu gayretin, Allah'n takdirine
muvafk
ise netce verir."

Smiha Hanm:

- Men kne lillah diyen yni Hak yolunda varln veren kimseye, kn Allhu leh, yni Allah da onun iin olur, buyruluyor.

- "Bir tohum topraa gmlmeli ki, ondan mahsul hsl olsun.

1- El-ksib Habbullah.

2- Kim ki Allah iin olursa...

SOHBETLER 107

Yoksa o tohum, topran hricinde ne kadar dursa yeermez ve

ondan
bir ey vcut bulmaz. Yni vcdun tohumunu kalbin kabrine
gmmeden evvel mahsul ele getiremezsin. Sen Allah iin olursan, o
niin seninle olmasn. Esasen senin onunla olmaman, onun seninle
olduunu
grmene mnidir."

- Hakk'a vuslatn bahs cann terketmek deil midir 1 ? Yni v-

cut habbesini gmmeden visalden bahsetmek acayip olur.

- "Evet, senin Hak katnda ne derecede olduunu anlamak istersen, onun, senin katnda ne mertebede bulunduuna bak. te
mehek
budur. Yalnz, ben Hocam takdir ediyorum, seviyorum! demek
kfi deildir. Onun boyasna boyanmak, isrine, yoluna gitmek cap
eder.

Terk-i can demek, nefsine mteallik ne varsa kalbin kabrine

gmmek demektir. te o zaman men kne lillah srr aikr olur. Yni
kim
ki Allahla olursa, kn Allhu leh, Allah da onunla olur srr
ortaya kar. Sen bizi istersin de biz seni istemez olur muyuz?

Hocamzn hafif bir nezleye ramen sokaa kmak arzusunun

kat' olup olmadn sorarak (Mutlaka m?) dedik.

- "Bizde mutlakiyet yoktur. Allah'n arzusu vardr. Bir eyi Allah

ister ve ksmet ederse olur!" dedi.

Semha Hanm:

- A seve seve canndan geiren nedir?

"Kuru ve ya, cmle mkevvenatta ne olmu ve ne olacaksa

hepsi Kur'an'da mevcuttur, buyrulduunu bilen bir kimse:
M'minlerin can, tereyandan kl eker gibi cisimlerinden kar hads-i
erifinin
mnsn Kur'an'da arar, bulamaz. O gece ryasnda Reslullah
Efendimizle merref olur. Kendisine: Sre-i Ysuf a bak, aradn
orada
bulursun! buyururlar.

Hazret-i Ysuf un gzellii karsnda kadnlarn turun kesiyoruz zann ile hayret ve heyecandan ellerini kestikleri gibi, Hak
cemlinin zuhuru ile de ruh, ztrap duymadan tenden ayrlp ona
doru gider. Yoksa baka trl, ruhun cesetten ktn duymamak kabil
deildir.

te klarn mevhum vcutlarndan lmeleri de, o cemlin

verdii mestlikten ileri gelmektedir."

108

Meyil ve incizaptan bahsolunuyordu.

- "Bir kimsenin kendisini cezbedene doru gitmesi, onun iin

srt- mstakimdir ve bu, gneten kan n yine gnee
avdeti gibidir. Mesel, burada muhtelif renkte bir ok camlar olsa...
siyah, turuncu, mavi, krmz, yeil... bunlara vuran k renkli akisler
vcde
getirir. Halbuki haddizatnda gnein yle renkli midir? te
onlarn trl istidat renkleriyle renklenmi olan yn- sabitelerine,
renksiz olan feyz-i akdes tecell edince, bu trl trl renkler
meydana gelir. Sonra gne batnca, btn o renkler ve akisler nereye
gidiyor, yine

gnee avdet ediyor, gne tarafna ekiliyor.

Bir misal daha alalm: Bir boya kutusu iinde muhtelif renkler
var. Bunlarn stne su serpilince, muhtelif renklerde sular
akyor.
Halbuki su, renksizdir... ite o boyalar yn- sabite gibidir. Bir
de u
var ki btn renklerin birbirine kartrlmasndan renksizlik
zuhur
eder."

Semha Hanm:

- Cehud Pdihnn atee att ocuk 1 diyor ki: Ey ana, ben rahim iinde bulduum huzuru, dnyda bulacama
inanmyordum.
Halbuki senden kurtulduktan sonra gzel, renkli ve ho haval
bir
cihna geldim. Ana rahmine nisbet buras cennettir; ben imdi
bu
lemde cihan da bir rahim gibi grdm...

- "Evet, o cenin bu cihna gelirken acaba ne iin baryor. Bu

ra-

himdeki vsati, buradaki gzel gday nerede bulacam, diyor.

Halbuki bu dnyya nisbet ka ana rahmi hi kalr... A ocuk, senin
gda dediin kan, vsat dediin avu ii kadar bir yer. Senin yediin
kana nisbet bizim ne gzel yemeklerimiz var... Sonra da bu cihan
iindeki bizim
cihanmza gel, orada da neler, ne zevkler var!"

- ocuk yine diyor ki: Bu sfat tecelliyt ateinde bir garip lem
grdm ki o lemin zerreleri dahi can bahedici s nefesleridir.

- "Evet, o ate zerre zerre s-demdir, yni hep s nefesli zerrelerdir, ly diriltici s'dr..."

1- Bir Yahudi hkmdarn hristiyanlar dinlerinden dndrmek

iin ocuklarn atee
atmak suretiyle onlar zorlamasn Hz. Mevln Mesnev'sinde
yazarken ocuun
azndan hdiseyi ylece zah etmekte bulunuyor.

SOHBETLER 109

Smiha Hann:

- Hads-i erifte; nsanlar arasnda en iddetli belya duar olanlar nebilerdir. Sonra onlara yakn olanlar sonra da bu yaknlara
yakn
olanlar gelir buyruluyor. Hamlarn tahamml olmad iin mi
bu
byledir?

- "Tabi... pek ok kimse vardr ki en kk sknt karsnda

ikyet ve feryada balar. nk ztrba tahamml edecek
olgunlua
sahip olmamtr. Onun iin en byk bel en st derecede
olanlara verilir."

Smiha Hanm:

- Dana gre k...

- "Evet, dana gre k. Bilmiyor musunuz, Reslullah Efendimiz: Hibir peygamber benim kadar ez ekmemitir! diyor.

Meliha Hanmefendi:

- i ummn- vahdet, yz sahr-y kesret denilmekten maksat,

kesretin vahdete mni olmamas demek deil midir?

- "Evet. te kbe kavseyni ev edn 1 dedikleri mertebe budur.

Yni kesreti vahdette, vahdeti kesrette gren kbe kavseyni ev
ednya
varm kmil insandr."

Sabha Hanmefendi:

- Herkesin derece-i istidadna gre mi sz sylemelidir?

- "Kellimu'n-nse al kaderi uklihim 2 Evet, senin aklnn erdii

yerden syle denmiyor, nsm aklnn erdii mertebeden syle
buyuruluyor.

Sabha Hanmefendi:

-insann kymetini belli eden sz deil midir?

- "nsan, dilinin altnda gizli olduuna gre, bir kimsenin sznden hline intikl etmek mmkndr. Fakat hayli zor bir
keyfiyettir.

Ama konumasna hacet kalmadan da, hlinden o kimsenin

mhiyetini anlayan ulular vardr. Onlar, karlarndakini syletmeye
lzum

1- Necm sresi, 9. yet: "ki yay aras, yahut daha da yakn.'

2- Hads-i erif.

110

grmeden ezel tabellarn okur ve anlarlar.

Sabha Hanmefendi:

- Muhakkak ki akn ilk cokunluk devresi, skn devresinden

daha parlak daha cazip...

- "yi ama, bir odunun sobada parlak alevleriyle atr atr yanmas zevkli olmakla beraber, o halde kalacak olsa, matlp hsl
olmaz.
Yni oda snmaz. Halbuki gaye, onun kor olup, tam fayda temin
etmesi idi.

te cnun yni cokunluk devresinde olan kimse de, cezbenin

istils altnda olduu iin etrafna faydal olamaz. Halbuki sen,
yalnz
kendin, kendi zevkin iin deil, ummun menfaati iin olmalsn.
Eer
yalnz kendini dnecek olursan, bu takdirde nefsin iin
yaam olursun. Reslullah Efendimiz: nsann hayrls, halka faydas
dokunandr, buyuruyor.

Odunun atrts gzel de, kor hline gelmesi latif deil mi

sanki?"

Mnre Hanmefendi:

- Hazret-i Sleyman: Nefsini kahretmek, tek bana koca bir

memleketi fethetmekten daha mkldr, buyuruyor. Nefsi ezmek
iin ne
yapmal bilmem ki...

- "Yaplacak ey, onu ezmeye almaktr. Ama ezip de bir yere

tktktan sonra da muhafazas gtr. Bu yzden Cenb- Hak:
Mekrimden emin olma! 1 diyor.

ite Hazret-i Pirin de; Her nefes nefsini muhasebeye ekmeyeni

biz ricalden saymayz! demesi bunun iindir.

Nefsi sindirmek, aresiz ve dermansz brakarak ruhuna ulatrmak, ruhlatrmak lzmdr. nk o mevcut olduka yine bir
frsat
bularak ba kaldrr. Halbuki nefisten eser kalmamal ve yle bir
hle

gelmeli ki: Ervhn ebhn, ebhn ervhn yni

ruhumuz cismimizdir, cismimiz rhumuzdur, srr zahir olmal.."

1- A'rf sresi, 99. yet: "Allah'n tuzandan (kurtulacaklarna)

emin mi oldular?
Ziyana urayan topluluktan bakas, Allah'n tuzandan emin
olmaz."

SOHBETLER m

Akn kudret ve tasarrufundan bahsediliyordu:

"Her ey akn fermanna tbidir, Duyuruluyor. Mecnnun

etrafnda arslanlarn kaplanlarn, ylanlarn toplanmas, hayvan
olduklar halde aka hrmet etmeleri gibi...

Hatt hrmet hli, cansz dediimiz cemdatta da vardr. Mesel

ate, Rif derviini yakmaz. Zra Hazret-i Pr'in ak onda
mevcut bu-

lunmaktadr. Nasl yaksn, nasl hrmet etmesin ki ak; Allah'n

sfatdr!"

Meliha Hanmefendi:

- Derd-i Hakk'a talip ol dermana erem dersen beytindeki derd-i

Hakk'a herkes kolay kolay talip olamyor...

Nazl Hanmefendi:

-Buradaki derd-i Hak'tan maksat ak deil midir?

- "Tabi, aktr. Onun iin ak yolundaki mihnetlere raz olmak

gerektir.

Rhatiyle istedim vasimi kahr etti bana

Derde dp alaynca gld cananm benim."
Semha Hanm:

- Cellimiz bizim nikbmzdr , onu kefetmedike hibir gz

ddrmzn nurlarn grmeye lyk olmaz, buyruluyor.

- "te ayn mnya gelen bir hikmetli sz: Cellden maksat nedir? Seni cemle kavuturacak olan nurdur."

Semha Hanm:

- O cemlin kudreti, gzellii, tecellsi, varlk yakc nuru... cell,

o cemlin nikb olmu... onu kefetmedike cemal
grnmyor!

- "Cellden maksat, kudret, heybet, kahr ve azamet-i

kibriydr."
Sabha Hanmefendi:

- Cell, uzaklatrc bir tecell deil midir?

- "Senin demek istediin gazaptr. Burada cellden maksat,

cemlin heybetidir. Maamfh cemal tecellsi ve lutf u ihsan suretinde
de
cell, yni gazap olabilir. yle ki: Bir gn adamn biri, Hazret-i
Pr'e
kam ile vuruyordu. Kendileri de vurann elini pyorlard. Bu
hli gren bir kimse, Hazret-i Pr'den iin hikmetini sordu. Buyurdular
ki: Biz
onun elini perek ondan kayoruz. O ise bizi kamlayarak
bizden

uzaklayor.

te iki trl uzaklama, iki trl iti.

112

Sabha Hanmefendi:

-Aka her ey hrmetkar da neden nefis deil?

- "nk nefsin vazife ve istidad, uzaklamak, kamaktr. Onun

kabiliyeti ekmek deil, itmek, def eylemektir. Rhunki ise
cazibedir,
yaklama ve ekmedir.

Fakat ruh da nefis de, vazife ve kabiliyetleri cihetinden hakldr.

Birinden msbet, dierinden ise menf kuvvet zahir olmutur.
Ancak
bunlar birletii vakitte ak nuru peyda olur. Nasl ki msbet ve
menf
ceryanlar birlemedike elektrik ulesi hsl olamazsa... yalnz
msbet

ve yalnz menfden o ule hsl olmad gibi, nefis ile ruhun

birlik zre
anlamas olmadka da, o dediin hrmet ve muhabbet
duygular
uyanmaz."

inde, hareket ve sznde srf Allah iin olabilmek mevzuunda,

konuulurken Mehmet Zeki Bey 'in mruz kald bir vak'adan
da bahis edildi. yle ki, Zeki Bey, olu Muzaffer' i 1 Galatasaray
Lisesi'ne
kaydettirirken, mdr, ocuun birinci snfa alnmas
hususunda ok
srar etmi. Mehmet Zeki Bey de, ikinci snfa girmek hak ve
kabiliyetine sahip olan ocuun, fazla yorulmamas iin, onu korumak
maksadiyle birincide kalmasnn istendiini zannetmi. Fakat sonradan
gerek sebebin idar olduu, yer bulunmad iin ikinci snfa
alnmad
keyfiyeti ortaya km.

- "Evet, Mehmet Bey hem hdiseyi anlatyor, hem de bir

meslek-

taa bu trl muamele edilir mi, bu olur mu diye hayret

ediyordu.
Olur, dedim. Niye olmasn? Herkeste huls bulunmaz ki... iyi
eyler
dima ndirdir. Nerede o insaniyet, o Hak rzs iin, menfaatsiz
adm
at nerede?

Sana ve Hak yolunun taliplerine gelince, bu dnyy Allah'n evi

ve insanlar da Allah'n yli bilip ona gre hareket etmelisiniz,
dedim."

Bu konumadan az sonra, vaktiyle hocalk etmi bir kimsenin

1- Nazl Hanmefendinin dmd olan Mehmet Zeki Bey, stanbul

Kz Lisesi Mdr
ve Franszca hocas idi. Olu Muzaffer ise, 1929 trihinde
Galatasaray Lisesi'ne giren kk bir ocuk idi. Liseyi bitirdikten sonra di tabibi oldu ve
gen yanda da
vefat etti.

SOHBETLER 113

ml skntya dtnden, az cretli bir ie, hatt hademelie

bile
raz olduundan teessfle bahsedildi.

- "Sebepsiz olmaz ki... Allah zlim deildir. Onun iin kimse hakknda: Vah, vah, yazk!, dememeli. nk ona acmak,
mahkemenin
hkimi bunun hakknda dilne karar vermemi demek gibi olur.

Biz, bu dnya mahkemelerinde verilen kararlara bile boyun

ediimiz halde, Hakk'n hkmlerine ne diye itiraz etmeli? Allah
herkese
lyn verir. Sen o muhtaca, elinden geldii kadar yardm et,
lkin
vah vah... bu neden byle olmu? deme.

ekilen skntlar, ekseriya krszlk neticesidir. Hakkyle kr edemesek bile, hi olmazsa yolunda bulunalm."

- "Byezd-i Bistm sormu: Y Rabb sana nasl kavuaym? de-

mi. Nefsini yolda brak, ilerle gel! buyurulmu."

Eski harflerin kalkmasiyle, memleketin hemen her tarafnda alan Latin harfleri kurslar, stanbul'da da, mnevvere ve halka
olmak
zere birok yerlerde faaliyete gemi bulunuyordu. lk kurslara
mektep muallimleri devam ediyor, sonra onlar baka kurslara hoca
tyin
olunuyorlard. Bir muallim olarak Hocamz Kenan Rifi de bu
kurslara tbi olmutur:

- "Talebelik lemi baka lem! Byk adamlar bile azck frsat

bulunca hemen talebelik zamanlarndaki ocukluklarn ortaya
vuruyorlar. Frsat bulunca, hemen grltye, alaya balyorlar. Ben
bu hli,
nefsin zikirden, riyzattan korkarak saklanp bir frsat bulunca
kuyruunu sallamasna benzettim.

Bu kurslara devam edenler, mdr, muallim ve mnevver

kimse-

lerdi. Fakat ne de olsa talebe idiler ite. Biraz ciddiyet bozuldu

mu, iler de bozuluyor, aka, alay balyordu. Hatt biz bile, krsdeki
hocay azck gevek grnce, Muharrir Necip Bey'le konuup
glmeye
baladk. Fakat sra muallim olmaya gelince, snfn asayiini
ziydece
bozan bir hanma ihtara mecbur olmutum."

- Bu sabah, nefsin terbiye grp zikir ve riyzat darbeleri altnda

114

sinmesinden, fakat bir frsat bulunca da derhal ban

kaldrmasndan
bahsetmi, misal olarak da mektep talebelerini ele almtnz:

- "Evet ama bu arada nefsin de kuvvet veya zafiyet derecelerini

gz nnde bulundurmak lzm gelir. phe yok ki mektep

ana henz yetimi genlerin, zindelikle, kuvvet ve istekle
akalamalar, glp sylemeleri, bunlardan daha olgun aa gelmi olanlarn
latifeleri
ve elenceleri ile bir deildir. Daha yal olanlar ise dermandan
dm, hareket ve cevvalliklerini kaybetmi olduklarndan,
kendilerinde
hl, ocukluk ve genlik istekleri mevcut olmakla beraber,
bunu izhar
edecek kuvvet ve zindelii bulamazlar.

Keza, nefis de bir sohbet, mchede ve riyzat ile byle

dermansz
ve takatsiz kalmakla, ktle kar olan meyil ve arzusunu
meydana
koyamaz. Ancak ruha ve rhn kuvvetlere tam bir teslimiyetle
teslim
olur da kendi de ruh kesilirse, ite o zaman ad nefislikten
kurtulup
ruh olur."

Smiha Hanm:

 Efendimizin Hz. Ali'ye yle bir hitaplar var...

- "Buyururlar ki... Allah'a giden yol, mahlktn nefesleri kadar

oktur. Fakat sen y Ali, insn- kilin glgesinde olmaya bak.
Maamfh bu kelm, Reslullah varken Hz. Ali'nin bakasn aramas iin
sylenmemitir. Ancak geleceklere ders olmas iin, onlar
uyandrmak
iin buyrulmutur."

Hazret-i Ali'den bahsedilmesi zerine bz szleri hatra geldi.

Bahusus: Her ey Hakk'n kudret eli altndadr. Rzk kazanmak,
sdece gayret ve almakla olsayd, atmacalar sere kuruna yem
brakmazlard, demi olduu konuuldu:

- "Bu szden maksat, ihsan Allah'tan bilip, kazanc, sebep ve

letten bilmemektir. Her eyi Hak'tan bildikten sonra al
alabildiin kadar. Mukadder olan her ne ise onun elde edileceini
bilerek almak lzmdr.

Neye beyhude emekler neye bu sa'y u emel

Gelir elbet bana her ne ise hkm-i ezel

Mesnev-i erif hikyesidir: Adamn biri, devesine bir uval un

yklemi. Fakat denk gelmesi iin devenin bir tarafna da kum
koymu

SOHBETLER 115

arkadan da yaln ayak ba kabak biri geliyormu. Deveciye:

Efendi, bu
devenin stnde ne var? diye sormu. Deveci: Bir tarafnda un,
teki
tarafnda kum var! demi. Pejmrde kyafetli adam: Unu
anladk, fakat kum ne olacak? diye tekrar sorunca: Deveci denk gelmesi
iin...
cevbn vermi. Bu karla hayret eden adam: Onun yarsn
bir uvala yansn da tekine koysaydn olmaz myd? diye sormu. Bu
tavsiyeye hayran olan deveci: Kuzum bu aklla sen nesin? Elbet
varlk dirlik
sahibi byk bir adamsn... deyince yolcu cevaben: Yanldn, pek
fakir

bir adamm, kap kap dolar dilenirim... demi. Deveci hayretle:

Bu
aklla dileniyorsun? yle ise ekil yanmdan... uursuzluun
bana da
dokunmasn uzak ol benden! demi.

Kazancn, yalmz akl ve ilimle olmadna bu hikye gzel bir misaldir. Evet, kazan, yalnz akl ii olsayd, bu adamn hi
deilse, o
aklsz deveci kadar bir varl olmas cap ederdi."

Smiha Hanm:

- Bir Mesnevi beytinde: Parlak ve cill bir aynann zerine tekrar

cila srmek cahillik olur, buyuruluyor. Bunun gibi, mchede ve
riyazat da bir mertebeye kadar lzm geliyor. Ondan sonra ise, bu
mchede ve riyzatlar da bir nevi hicap oluyor deil mi?

- "Rabbine tap, ta yakn gelinceye kadar 1 . Yni, gne dounca

idare kandilini sndr. O vakte kadar olan ibdet, ubudiyettir.
Yakn
geldikten sonraki ibdet ise ubdettir.

Ubudiyet kulluk; ubdet ise ak ve evk demektir.

Fseblillah, Hak yolunda verilip harcanan her ey ibdettir.

Yakn hsl oluncaya kadar yaplan ibdet, vazife duygusuyla,
yaknden sonra ise ak ve evk ile yaplr. Bir ocuun ilk mektebe
gitmesi
ile niversiteye gitmesi arasndaki fark gibi... birincisi, korku
veya tevikten dolaydr. Fakat yksek mektebe gidi yakn hasl olmu
bulunduu iindir. nk artk ilim ve kemal sahibi olmann lzumuna
inanm, ocukluunda olduu gibi korku veya mdin tevikine
lzum
kalmamtr."

Smiha Hanm:

- Biz cihna beli dvasn isbattan tr gelmiiz, buyruluyor.

1- Hicr sresi, 99. yet: "Va'bd Rabbeke hatt ye'tiyeke'lyakn."

116

Fakat her beli, beli diyenin istidadna gre deil midir? 1

- "Evet. o dvay isbat etmek iin geldik. nk bel, ezel

leminde iken bir dva, nazar bir kaziye idi. te o nazar olan dvay
bu
dnyya isbta geldik. Ama bu isbat keyfiyeti iin de iki ahit
lzmdr
ki, onlar da ilim ve ameldir."

Semha Hanm:

- eytan da diyor ki: Ben yrimi kfrn- nimette bulmuum. Bu

sayede mahbbumu mahede etmiim. nk ben de ilh
esmadan
bir ismin mazharym. eytan da ezelde bel demiti deil mi
Efendim?

- "phesiz o da bel dedi. Fakat eytanmki nefsn ve eytan

bir
belidir.

Ruhlarn gittikleri yol, kendi srt- mstakimleridir. O srt-

mstakimin nihyetinde mazhar olduklar isim ve sfat her ne
ise ona
vsl olurlar. eytan da Mudil ismine mazhardr.

unu da bilmek lzmdr ki bu tezat, taayyn bbmdadr. Yoksa

hakikat zahir olunca Firavunla Ms dvas kalmaz."

Semha Hanm:

- insanlar Hakk'a gtren yollar, yaratlmlarn nefesleri miktarncadr. Fakat sen bunlardan bir kmilin kalbini intihap et
tavsiyesi,
kmilden gayrsnda olan tecellnin zat tecellsi olmayp sfat ve
esma
tecellsi olduundan mdr?

- "Evet en ksa, en kestirme yol bu yoldur. nk her ey kmilin

kalbinden Allah'a varr. Her ey, her ey Hakk'a vuslat onunla,
onun
kalbine girmekle bulur. Nebat da, hayvan da, insan da hep ayn
yoldan

Hakk'a kavuur."

- "Demin Semha'ya onu sylyordum. nsan, riyzat ve

mchede klng ile hicaplarn kazyor, kaldryor, altndan
m-i
man karyor. Yni kendinde olan emnetten haberdar oluyor.
O emnetten haberdar olmayan kimsenin hli ise, ata binip de atm
nerededir, diye arayan kimsenin hline benzer. Ben tarada arar idim. /
Ol
can iinde cn imi srr, ite o emnetten haberdar olmaktr.

Biliyorsunuz ki Beytullah'ta her taraf kbledir. Yni Beytullh'n

iinde ne tarafa yznz dndrrseniz, her yandan kbleye
tevecch

1- Cenb- Hak ruhlar dnyya gndermeden evvel, onlara, ben

sizin Rabbiniz miyim?
diye sorduu zaman her biri, istidat ve grne dayanarak:
Bel, yni Rabbimsin,
dedi. Ama Hakk'n hangi ismini grdyse, dnyda da ona
inand ve bu inand is-

min peinde yrd. Bu sebeple Allah'n Hd ismine bel diyen

hidyet yoluna gitti.
Mudil ismini gren dallette kald.

SOHBETLER 117

etmi olursunuz. Bu arada Beytullh' ortadan kaldracak

olursanz
herkesin birbirine tevecch etmi olduu grlr.''

Meclisten birinin gelii gzel bir sz sylemesi zerine:

- "Sylediiniz szn nighbn, gzcs olunuz ve
dnmeyerek
sz sylemeyiniz!"

Adam ktlemek ve ekitirmekten bahsediliyordu.

Mnre Hanmefendi:

-Ah Efediciim, yapyoruz ite. Mesel etekler iin

sylyordum.
O kadar ksa giyiyorlar ki, rahat oturamyorlar. ki parmak
daha
uzun olsa, diyorum.

- "Nene lzm senin... syleme! Bak ki maher gnnde kendi

etein ksa olmasn, avret yerin ak olmasn, ona bak!"

Semha Hanm:

-Azrail'den korkarak Hazret-i Sleyman'a iltica eden adam, dervilikten kaanlara benzetilmi. Dervilikten kaanlar da
asllarndan,
yni kendilerinden kayorlar deil mi?

- "phesiz, asllarndan kamaya alyorlar demektir.

Azrail'den kaan adam, hem de kaza ve kaderden kamak
istiyor. Halbuki herkesin kaza ve kaderi kendisiyle beraber yorulmutur.
Ondan

kamak nasl mmkn olur?"

Nazl Hanmefendi:

-Dnp dolap gidecei yer yine oras... istedii kadar kasn.

- "Fakat gitmekten gitmeye de fark var. Bir zor ile gidi olur bir
de bilerek ve isteyerek gidi olur."

Bu bir Mesnevi hikyesidir. Adamn biri, Azrail'i karsnda grr

ve pek ziyde korkarak Hz. Sleyman'dan, rzgra emredip kendisini Hindistan'a
gtrmesini ister.
Ricas kabul edilip istedii yere vsl olur. O zaman Hz.
Sleyman Azrail'e sorar: Bu
adam niin korkuttun? Azrail de: Y Sleyman onu korkutmak
iin yzne bakmadm. Hayretimden baktm. nk Cenb- Hak: Filan kulumun
cann Hindistan'da
al, diye emretmiti. Onu burada grnce arp kaldm. Ama
beni grmekle iine
yle bir korku geldi ki, kendi isteiyle cann alacam yere gitti,
der.

118

Gramofonda Tanbr Cemil'in bir oyun havas alnyordu. Benice Hanmefendi, Cemil'in oyun havas bile gzel, dedi.
- "Ak ile olan her ey yledir. Grmyor musun?

Bir kez Allah die ak ile lisan

Dklr cmle gnh misl-i hazan.."

Smiha Hanm:

- Muhsebe-i nefs etmek, Hakk 'in boyas ile boyanmak deil midir?

"-Muhsebe-i nefs etmek demek, nefsin veya ruhun cbtma

ne
nisbette meyil hsl olduunu muhasebe etmek demektir."

-Her krnda Hak'la olan bir kimsenin muhasebeye vakti olur

mu?

"O vakit muhasebeye hacet kalmaz ki... Biz muhsebe-i nefsi

Hak'la olmayanlar hakknda sylyoruz. Muhsebe-i nefs, nefsin
veya
ruhun cbtma olan meylin muvzenesidir. Tabi ruha ve rhn
leme ne nisbette meyil edilirse o nisbette ilhlie yaklalm
olur. Meyil
ve incizbn muvzenesi, nefs lnceye kadar devam eder. Nefs
ld
m, o zaman nefis de rh olur. lmek, ister irad olsun, ister
zarur olsun, her ikisi hakknda da byledir.."

Mnre Hanmefendi:

- Ah Efendim, ka defa: mtihan kaldracak hlim yok, ltuf ile

muamele niyaz ederim, diye yalvarmtm.

- "(Bir lahza skttan sonra) ki kere iki ka eder?"

- Drt Efendim!

- "Bunu yarn da sorsam yine byle cevap verir misin? Bu

malm
hakikati arr da, be veya alt der misin? Mademki bundan
korkmuyor ve tereddtsz cevap veriyor, drt buuk veya be
demiyorsun. O
halde hesaba ekilmekten, imtihandan niin korkuyorsun?
Mademki
Allah demisin... imtihan demek budur ite.

Rabbin kimdir, dedikleri vakit, Allah olduunda phen olur mu?

ki, iki kere ikinin drt olduunu bildiin gibi, nerede, nasl ve
ne zaman olursa olsun, Rabbin kimdir, dedikleri vakit: Allah'tr!
diyebilesin
ve Allah'a lyk eyler ne ise onlar bilip, eytan olanlar da
reddedebilesin.

SOHBETLER 119

Mademki iki kere iki drt eder, demekten korkmuyor ve hangi

artlar iinde olursa olsun, sorulduu vakit cevap verebiliyorsun.
mti-

handa da mesele ayndr. O halde i, senin kendinde kalyor.

nk sana Hak yolu da eytan yolu da gsterilmi ve eytana uymann
ac
neticeleri bildirilmi. yle ise sana den, nefsine uymamak,
irdeni
iyiye kullanp vazife ve mes uliyetlerini idrak etmektir. te senin
elinde olan, bu muvzeneyi kurabilmektir."

Sabha Hanmefendi:

- mtihann kolay olduunu sylyorsunuz. Fakat yalnz, Rabbim

Allah'tr, demekle i bitiyor mu?

- "Tafsiltn syledik. Allah demek, eytandan ba evirip

Allah'a
giden yolu ihtiyar etmektir, dedik."

-Ama Allah ltfederse..

- "Allah hibir vakit seni fenaya ve fenala sevketmez. Mesel

bugn snfta bir ocua bardm. ocuk, benim barmam ve
tekdirim

zerine korkarak, istediim vaziyeti ald. Fakat tekdir zerine

vaziyetini dzelttii iin de acdm ve zldm. Byle azarlanmak ve
korkutulmak yznden istedii eyi yapamayan kimseye acrm. sterim
ki, o
yapmakta olduu hareketin fenaln idrak etsin de
kendiliinden vazgesin, yapmasn. Ben byle acrken, ya Allah nasl olur da
kullarn
korkutmak ister?

Evet, o ocuu tekdir etmem, nizm korumak iindi. nk

kendi
hline braktm takdirde snf alt st edecekti. Ben
talebelerimi
azarlamaktan zevk duymam ki... temenni ederim,
kendiliklerinden rahat dursunlar...

Mesel snfta hem terbiyeli hem alkan bir ocuk vardr. Eer
ocuun Trke dersinde Latince veya bir baka dersle megul
olduunu grsem, onu dierleri gibi paylamam ve cezalandrmam.
nk bu
ayn meguliyetten, Trke dersine bir zarar gelmeyeceini, nasl
olsa
iin iinden kacan bilirim. Kabiliyetini bildiim iin sever,
itimat

eder, bu yzden de gz yumarm.

te bu misal: Allah bir kulu sevdi mi gnh ona zarar vermez,

kavl-i erifine canl bir numunedir. Trke dersinde baka bir ile
megul olmak zayf bir talebeye zarar verirse de o, bence matlup
olan seviyeyi bulmu, lzm gelen bilgiyi kazanm olduundan varsn
istedii
eyle megul olsun. Onun zenbi yni, gnh bakalarnn
hasentyle
iyilikleriyle beraberdir. Demek ki Hak sevgililerinin gnh da
kendile-

12

rne zarar vermez.

Bir gn bu ocuu derse kaldrmm. Arkadalarndan biri,

dersini hazrlamadn m ederek byk altndan glyordu. Ne
glyor-

sun a ocuk? O ne yapar yapar iin iinden kar, sen kendi

ban dn... diyesim geldi.

Gerekten de yle oldu. Mkemmel cevap verdi. Fakat sra, alay

eden arkadana gelince, hibir ey bilmedi.

nsann da imtihan iin arld vakit hazr olmas ve o ocuk

gibi iin iinden kolaylkla syrlmas, hele kendini de hocasn da,
mfettie ve mmeyyize kar mahcup etmemesi ne gzeldir.

Bu alkan talebeyi ara sra baka eyler ile megul grrsem:

Farketmiyorum zannetme ha! derim. Bu ihtar da tekilere rnek
olmasn, o yapyor biz de yapalm! demesinler... diyedir.

Fino kpei ile eein hikyesini bilirsiniz. Adamcazn birinin

bir fino kpei ile bir de merkebi varm. Efendinin bahede
oturduu
bir gn, kpek sahibinin kucana km, cilveler yapm. Efendi
de
onu okayp sevmi. Bu hli gren eek, kpekten zenerek,
gelip iki
ayan efendinin omuzlarna dayam. Tabi efendi de hem
korku hem

de hiddetten, bir sopa bulup eei ahra kovalam."

Mecliste: Ne yapsn, o da sevilmek istemi... tarznda szler sylendi.

- "Sevilsin ama... finonun sevildii gibi deil... haddini

bilmeyenin
haddini ne" re ki sopa ile bildirirler."

Ailece oturuluyordu.

- "Sylesene Nebiye! 1 "

Nebiye Hanm:

-Allah... ite her ne ise odur!

- "Her ne ise odur! Ne gzel bir sz. nk eriki ve nazri yoktur."

Az evvel, Ken'an Rif'nin esiz sesinden Tebreke sre-i

erfesini

dinlemitik*. Sanki meclisin stne hazdan ve istiraktan bir

rt e-

1- Nebiye Hanm, Hazret-i Ethem'in byk kzdr. Yal, hasta ve

saf bir hanm.
Dima Ken'an Rif'nin himayesini grm, kolu kanad altnda
yaam ve azz bir
htra, bir emnet olarak taziz edilmitir.

2- Bizim dnyda olmadmz trihten beri Hocamzn her cuma

gecesi Tebreke oku-

SOHBETLER 121

kilmiti. Byle rhn demleri karrnda tutmak, vazifeleri

cmlesinden olan Mnre Hanmefendi, feraset ve dirayetinden beklenen
bir
atiklikle hemen konumaya balad:

- Ah Efendiciim, onu dnyorum. Kalp, sanevber eklinde bir

et paras... fakat iinde ne geni lemler var. Akl almyor ki...

- "Hakk'n kudretine kar akln ne ehemmiyeti var? Akl neyi dnrse o mahlktur. Binenaleyh yalnz mahlku tasavvur
edebilir.
Yni yaratlm olan, yaratan nasl idrak edebilir, nasl o azameti
kavrayabilir?"

- Efendim... u saddaki tesir, Allah'n sese verdii bu kudret

kfi... bunu bile aklmz ile halledemiyoruz.

- "Ses, dank olan duygular bir noktada topluyor ve trl dnceleri ve hisleri terkettirip birlie sebep oluyor. Btn hava
olan
taallukat terkedilip de nefsn olan btn delikler tkannca da
ruh Allah'la beraber oluyor. nk o vakit u ve bu kalmyor. Her vakit
bu
hal muhafaza edilebilse ne iyi... fakat olmuyor ki ite.."

Rifat Bey 'den bahsediliyordu.

- "Ne temiz bir adamdr. Bu akam yine gelmiti. Hi edebini

boz-

maz. Vazifesini unutmaz. Bu kadar uzaklarda dolar, yine o

saffetine,
rabtasna halel getirmez."

Server Beyefendi:

-Evet Babacm, bunlar ite birka tane... dima burada bulunanlar, size yakn olanlar iin gaflette bulunmamak bir derece
daha
kolay olabilir. Fakat uzakta olanlar iin bu daha mkl!

- "Aman Aabey, p-i men der Yemeni; der Yemeni p-i meni...
Buradadr, yanmda olduu halde uzaktadr, Yemen'dedir,
burada imi
gibi yakndadr. phesiz yaknda olmann tesirleri byktr.
Fakat i
uzaklk ve yaknlkta deildir, kalp rabta ve yakmhmdadr."

Smiha Hanm:

- Aka dediler ki: ok ehirler gezdin, hangisi daha gzeldir, de-

duunu bilmekteyiz. Sesinin yakc ve benzerini grmediimiz

gzelliinin ise dinlediimiz btn sesler arasnda bir eine rastlamadmz kadar
harikulade olduunu
sylemenin her eye ramen ifadesiz olduunu da bilmemiz
lzmdr.

1- Kenan Rif'nin mritlerinden, ticretle itigl eden bir zat.

122

di ki: O ehir ki yr oradadr.

"Evet (bir an skt) ben olsam o ka derim ki onun olmad

ehir var m?"

Smiha Hanm:

-Bir Mesnevi beytinde: Ben sedam ziyde eden dalara sz

sylemek isterim, buyruluyor.

- "yle deil mi ya? Syle, syle, karndaki anlamasn, istifde

etmesin, renmesin, beyhude yere ses kulaklarndan dklsn
ne ie
yarar? Elbet sz anlayana ve istifde edene sylemek gerek.

Bunun gibi, mesel sen uygunsuz bir halde bulunuyorsun, ben

de
sana: Yapma bunu, diyorum. Fakat dinlemiyor yine yapyorsun.
Bir daha, bir daha sylyorum ve nihayet bkyor ve sylemekten
vazgeiyorum.

Gerek ahlk gerek manev ve ruh sahalarda insan, sylediinin

tesirini grmek ister, Allah da ite bunun iin hitab kmil insana
yapyor. Bak diyor, bak! Ben neler yarattm. Tekrar tekrar bak.
tiraz
edecek bir ey bulabilir misin? -nk tiraz akln icbdrkinatta
sanatm, kudretimi gr!

Yine bir yette buyruluyor ki: Benim yarattm eyde tefvt

gremezsin 1 . Ayetin zahir mns bu. Fakat her yette nice

lemler
vardr. Yni, erif olsun, den olsun, chil olsun, lim olsun, kfir,
mmin, l olsun, tal olsun, her zerrede, mevcudatn her
zerresinde
Cenb- Hak cz' veya kll esmsiyle tecell etmitir. Bu ne
byk bir
sz, ne byk bir kaide, bir edebe davet ve ne byk bir tevhd,
bir l
ilahe illallah'tr.

Btn mevcudat, kfir, mmin, sfl, l, hibir zerre yoktur ki,

Cenb- Hak ona cz' veya kll esmsiyle tecell etmesin. Her
bir
mahlk, her bir zerre, her isim sahibi kendi isminin asln davet
ediyor, celbediyor ve kendisi de o ismin cazibesine tutuluyor ve bu
onun
iin bir srt- mstakim oluyor.

Mademki her mahlk Rabb'na, kendi terbiye edicisine yn-

sabitesine mncezip oluyor, o halde peygamberlerin, mritlerin
dvetine ne lzum var? derseniz, o davetten maksat, Mudil isminden
Hd
ismine davettir, yni serden hayra armaktr. Bilcmle isimler,
bil-

cmle merbuplar, ancak btn isim ve sfatlar kendinde

toplam olan
Allah isminde, bu bir tek merkezde toplanr. Her mahlkun, her
zerre-

1- Mlk sresi, 3. yet.

SOHBETLER 123

rin Rabb'ma mncezip olmas, onun srt- mstakimidir. Fakat

en
doru srat, en doru yol ihdina's-srta'l-mstakm 1 deki
mazhar-
Muhammedi olan srt- mstakim, yni tevhddir.

Dnyda abes hibir ey yoktur. Belki grn abesmi hissini

verir. Mesel dere kenarnda bez ykayan kadn amar evvel
tokmaklyor, sonra allara serip kurutuyor. Daha sonra katlayp istif
ediyor.
Bu vuru, slat ve kurutu hareketleri birbirinden ne kadar ayr
bir-

birine ne kadar zt; fakat maksat bir: O da amar temizlemek.

Neticede de dilberin vcduna lyk klmak.

Hsl kelm, dnyda abes bir ey yoktur. Btn o grdn

ztlklar hep ayn gayeye hizmet etmektedir. Onun iin ite Cenb-
Hak:
Bak, hilkatimde abes bir ey grebilir misin 2 diye nasl
sormasn?

Hulsa, en kk zerrelere kadar mahlkatta esmsiyle tecell

eden Allah'tr. nsann da kh riyzat, kh mchedat, kh ltuf,
kh
cell ile muamele grmesi, hep iinin temizlenmesi, tezkiye ve
tasfiyesi
iindir, ki Allah'a lyk olabilsin. , bu birlie varp l ilahe
illallah pasaportunu elde edebilmekte. Onu ele almadan da Hakk'n
haremghna
nasl geebilirsin? u halde insana edepten baka ne der?
Fakat kellim kellim l yenfa'.. 3

Deirmenciye buday gtrmezlerse, yni buday ttren

olmazsa, deirmenci suyu tekrar dereye evirir. Ona niin su
akmyor?

derlerse, un ttrc kimse gelmedi ben de suyu aslna

evkettim,
der. Benim de bu sylediklerimi dinleyecek ve alacak
kabiliyetler olmazsa, kalpten ve ruhtan gelen bu kelm geri evirip aslna
gnderirim. Arada kim kaybeder? Benim nehrim akp gidiyor. Dinleyen
olursa
tekrar bu tarafa eviririm, istifde eden etsin. Baknz sohbet ne
byk
eydir. imdiye kadar geen bunca szlerden sarfnazar edin,
yalnz
imdi alnan, yz sene ibdetten sttr. Fakat alnan
sylyorum.
Talarn zerinden akp gideni deil..."

Smiha Hanm:

- Bir Mesnevi beytinin mnsnda yle buyuruluyor: Melek-i

mukarreb levh-i mahfuzdan gayb lemini nasl ekip alrsa, bu
enfs leminde olan akl dahi, her sabah, her gnn dersini ve ilmini
levh-i

1- Fatiha sresi, 6. yet: "Bizi doru yola ulatr!"

2- Mlk sresi, 3. yet.

3- Syle syle faydas yok!

124

mahfuzdan ekip alr.

- "Melek-i mkarreb, bu lemi tasarruf etmeye, evirip evirmeye

memur olan meleklerdir ki, bunlar da Mikil, srafil, Cebrail ve
Azrail'dir. te nasl bunlar levh-i mahfuzdan her gnn emirlerini
alyorlarsa, akl da yledir. Kinatta ne varsa nefsinizde,
kendinizdedir. 1
Onun iin lem-i ervah ruhunda, lem-i cebertu aklnda, lemi
lhtu da srrnda grmen lzmdr. Bu lemleri baka yerlerde
arama-

ya kalkan kimseler, ata binip de: Atm nerededir y hu, kim

ald atm, diye gafil ve ba bo gezen kimselere benzerler.

Tenin dirilii neyledir; canladr. Cann dirilii neyledir,

cananladr. 2 Demek ki bunlarn hepsi sende mevcut. O sana
ah damarndan daha yakndr. 3

Ama onu, zuhurunun kesretinden ve yaknlnn iddetinden gremiyorsun. Sorarm sana, beni ne ile grmektesin? Nur ile deil
mi?
Ya gnn ya ayn ya da bir erm nriyle gryorsun. Eer
karanlk
olsa gremezsin. O halde mevcut olan bu nuru bana gster!
Seninle,
her bir uzvun ve her bir zerrenle olduu halde, onu yaknlnn
iddetinden dolay gremiyor ve: u nurdur! diye tefrik edemiyorsun.
Beni
onunla grdn halde, ruh ve candan her eyle mukayyet
olduu halde, uradadr diyemiyorsun.

Karsnda mridi varken, kmil insan nerde bulalm, diye sual

edenler vardr. Bu, atm nerededir, yahut gne nerededir?
demek gibi

deil midir?

Behre Hanm Bebek' deki komularn hastalk ve sair sebepler

yznden eski elence lemlerine devam edemediklerini
syledi:

- "te onlarn da zevk ve saflarna bir hil giriverdi. Hi o cmb o elence devam eder mi? Dnynn hibir zevkinde karar
ve hibir
yerinde rahat yoktur. Ancak Hakk'm halvetghndan baka...
Allah'la
olmadktan sonra, hayat ne kadar alyili de olsa hitir. unu
bilmeli
ki dnya zevklerinin neticesi dima hsrandr.

1- Zriyat sresi, 21. yet: 'Ve fi enfsikm efel tbsirn."

2- Hadd sresi, 4. yet: "Ve hve maakm eynem kntm:

Nerede olursanz olunuz.
O, sizinle- beraberdir."

3- Kf sresi, 16. yet: "Ve nahn akreb ileyhi min habli'lverd:Biz ona ah damarndan daha yaknz."

4- Nazl Hanmefendinin byk kz, Mehmet Zeki Bey'in zevcesi,

di tabibi Muzaffer
Bey'in annesi. Btn haytn hastalara, dertlilere, yoksullara ve
gariplere nezretmi byk kadn.

SOHBETLER 125

Halbuki gnln Hakka balam ve insanla hizmeti gaye bilmi kimseler iin zevk de safa da bitip tkenmez. Hatt ileler
ve ztraplar dahi onlarn zevk ve evklerine engel olamaz. Melek
Hanm' 1
grmyor musun? Evld bir tarafta l3'or. O, Allah
byklerime
mr versin, diyor.

Muhlise'den ne umarsn? ocuu ld vakit, kendisini

teselliye
gelenlere o teselli veriyordu.

Halbuki bir mnevi ba ve maneviyatla iliii olmayan Doktor

(...) Beyin zevcesi, ocuu lnce: Dnya benim iin bitti!
diyordu. Halbuki a kadncaz, sen dnyya evldn iin gelmedin ki onu
kaybedince dnya bitmi olsun. Akln varsa kendini kurtarmaya bak, ona
al...
lme mteessir olmamak kabil deil. Fakat bir haddi var.
Dnyya
gelmekten maksat asln bulmaktr. Bunu bilirsen o vakit dnya
sana
zindan olmaz, seyran olur."

Hazret-i Muhammed hakknda yazlm bir kitap okuyorduk. Burada, Efendimiz'in Hir Dandaki tikf, Cebrail'in ilk defa
grn ve Reslallh'n mbarek vcdunu titremeler al ve Hazreti
Hatice'nin nezdine avdetinde: Beni rtnz, beni rtnz!
buyurmalar
anlatlyordu.

Bu srada, aydnlnda kitab okuduumuz mumun iinden n

olarak, kendi ulesinin drt misli bir ziya ykseldi. Fitil iki para
ol-

mutu, iimizden biri, mumu deitirmek iin gidip bir baka

mum getirdi ve: Efendim, mum ikiye ayrld dedi. Hocamz:

- "Brakn brakn, nasl olmasn!" diyerek iini ekti.

Bir kimseden bahsederken, sylemi olduu szlere yar alay

tarznda gltk. Hocamz eliyle skt iareti yaparak:

- "Bir gn Hazret-i Aye pencereden bakyordu. Efendimize: Bakn y Reslallah, uzun boylu bir adam geiyor, dedi. Efendimiz
Hazret-i Aye'yi susturdular ve: Gybet ettin y Aye, insan kan
itin...
parman sok da istifr et! buyurdular. Hazret-i Aye
parman azna soktu ve istifr edince boazndan kan geldi.

Gybet, zem ve istihfaf, bahusus dervilik yolunda bulunduunu

iddia eden kimselere yakacak hal deildir. Ama yaplyor.
Hepiniz

1- ok yal, mnna ve insanlna doyum olmayan mstesna

bir kardeimiz.

126

bylesiniz."

Mnre Hanmefendi:

- Bunlar huzurunuzda sylenecek szler deil ama yine sylyoruz.

- "Her yer Efendi'nin huzurudur."

- "Efendim, siz af buyurun!

- "Siz kendi kendinizi affedin byle eylerden. Kendi hatmz bamzdan am. Bir de lemin kann imeyelim.

Dikkat ediniz... herhangi bir yerde konutuunuz lflar yle bir

tartnz, mutlaka yzde sekseni dedikodu, yirmisi gybettir. Allah

iin
konutuunuz ise, ya yzde sfr ya da yarmdr. Lf sylemeyi
bilmiyorsanz susmay da m bilmiyorsunuz. Onun iin Reslullah
Efendimiz: Ya hayr syle ya sus, buyuruyor."

evk, cezbe ve muhabbetten konuuluyordu.

- "Ztn biri, Allah'm, demi. Senin olduun yerde ate ve

cehennem yoktur. Senin olmadn yeri gster ki cehennemin orada
olduunu bileyim. Elcevap: Gafletin!"

Sabha Hanmefendi:

- Olsa zerrece ak odu yakar cmle varln... buyuruluyor. Bu

ak atei ne kudretli ki zerresi btn bir varl yakyor. Varlk da
az
ey mi? Onu yakmak iin ne kadar kuvvet lzm...

- "Gnlnde duyduun o bir anlk cezbe, ite yrin huzuru

demek-

tir ve onunla olmak demektir. Buna, bu cezbeye, iki dnynn

amelleri
karlk olabilir. Bu hal, hayr ve hasenat ilemekle llebilir mi?
O
cezbe haliyle nefes alp vermek visalin ta kendisidir, bayramdr.
nk
yr ile birlemektir. Ahiretin cennetleri, ibdet ve tatlar ve
dnynn
her trl zevkleri, hep hep ondadr. Ne mutlu o kimseye ki o
visale bu
dnyda kavutu."

Gece okuduumuz Mesnev-i erifte, rz ve teslim bahsi

geiyordu ve Allah 'in rzs nasl kazanlr, diye konuuyorduk:

- "Riya, kibir, yalan, tefhr, gybet gibi btn fenalklar, hep

halk nefyetmemekten, kendini aradan kaldramamaktan ileri gelir.
Btn bunlarn ba odur. Eer sen dima Hak ile olursan ondan
baka
bir ey grmez ve bilmezsen, kime ne syleyecein kalr? Nasl
kibir
eder, kimi gybet eylersin. nk bu gibi vasflar, ancak halk ile
olan

SOHBETLER 127

muameleye mahsustur. Ama halk grmez olursan, bu takdirde

ne haset kalr ne riya ne kibir... hepsi birden kknden kesilir.

, halk nefyedebilmekte, yok olduunu kabul edebilmektedir.

Bylece de halktan kalben alkay kesip yine kalben kendini
ortadan
kaldrmaktadr.

Tabi bu nefy, bu reddedi kalb olmaldr. u konutuklarmz

dinleyip de: Dur, eve gider gitmez kocam ocuumu sokaa
ataym...
diyecek deilsin. Bir yandan boynuna bor olan btn
vazifelerini dikkat ve sadkatle f edecek ama, halk grmeyip muamelenin
Hak'la olduunu bileceksin. Hakk'n rzsn kazanmak iin her tarafta
her hal
ve krda Allah'la muamelede olduunu bilmek gerek...

Tevhd-i ef l, eytann varabildii son mertebedir. O, tevhd-i s-

fat ve zta gidemedii iin dem'e secdeden kand. Maamfh

tevhd-i
ef l dahi birok hocalarn ve aklna ilmine gvenen birok
kimselerin
eremedii bir derecedir."

Dede Mehmet Efendinin refikas merhum Nezihe Hanm hakknda konuuluyordu.

Mnre Hanmefendi:

-Ah Efendim, hi kimse yok ki ondan memnun olmasn... herkesten, hakknda iyi szler duyduka o kadar seviniyorum ki...

- "Koca Nezhe! Kalplerin hsn-i ehdeti ne byk eydir. te o

memnuniyet, o ehdet, onun huzuruna delildir. nk Allah
kalplere
nazar eder."

Semha Hanm, bir gn evvelki sohbetten sz aarak, yaplan bir

iyilie mukabele beklemenin kran vazifesine mni olduunu
ve na-

mazda bulunan bir kimsenin etrfiyle alkadar olduu takdirde

nasl
namaz fasit olursa iyilik yapan kimsenin de, karlk istemeye
kalkmasnn o iyilii ifsat edecei fikrini tekrarlad.

- "Ehlullah ve Hak yolunun yolcular salt- dimede yni

devaml
surette namaz hlinde bulunduklar iin, onlarn bu trl bir
endenin
peine dmeleri elbet seyyiat ve ayp olur.

eratte hell olan tarkatte haram olabilir ve tarkatte hell olan

da hakikatte haram olabilir. Mesel eratte birisi sana: Eek!
dese sen
de om j diyebilirsin. Halbuki tarkatte byle bir muameleye
mruz kalacak olsan, sahibim bana bu sz o kimse vstasiyle syletmi!
dersin.

128

Hakikatte ise: Eekle benim yaratl cihetinden ne farkmz var

ki
kendimi ondan stn greyim? Eer hesap gn, elime l ilahe
illallah
pasaportunu alarak Hakkn huzuruna kamazsam, ondan daha
aa
olacam tabidir. Eein ise hi olmazsa hesaba ekilmesi ve
mahcubiyete duar olmas yoktur. Neticede toprak olup gidecektir,
diye dnrsn.

Meclisten biri, ehlullhn, isterse gz nnde olduu halde

grnmeyeceini sylemesi zerine:

- "Grnmek grnmemek ehlullhn elindedir. Fakat kendileri

iin umm kaideyi bozup istisna yapmazlar.

Onlarn ilerini halkn ilerinden farkl bilme. Ehlullah, btn ileri tabi cereyanna brakr. Bir ey umum iin ne ise onlar iin
de yledir. Alemin kvam intizam iledir. Ehlullah ise bu intizam kendi
ii

iin bozmaz ve izilmi olan hududu tecvz eylemez, her eyin

hakk
ne ise onu verir. Gzn vazifesi grmektir. Elbet baknca grr,
niin
grmesin?

Zamn- Saadette Reslullah neler yapmaya muktedir deildi.

Fakat yapt m? Hayr! O yapanlar, keramet gsterenler, ilim
deryasndan aldklar bir ksm ilim suyunu kendi kaplarna
sdramayanlardr. Ehlullhn kabnn nihayeti olmad iin byle eylere
tenezzl etmezler. Ama sende grc gz olursa, batan aa onun
hareketlerinde kyl klsiz ve mkltsz her eyi grrsn. Yoksa ehlullah,
gstermek gayreti iinde deildir. Elverir ki gzn olsun da kendin
gresin. nk o, batan aa esrar ve mndr."

Smiha Hanm:

-Ak behemehal mku bulur, buyuruluyor...

- "Elbet, k, mauktan bir paradr. Onun erge aslna gitmesi

tabidir. k, bir iple balanarak aslndan buraya salverilmitir.
O ip
geri ekilince doru yine aslna gider.

Kimde kim akn nian var- durur

Akbet mku n ir grr

Ak, mku tarafndan sarktlan o iple baldr ve icbnda ekilir. O ipin bir ucu da maukun beline baldr. Mauk ekmese
k
gidebilir mi?"

SOHBETLER 129

- "Sabah ezannda es-salt hayrun mine'n-nevm 1 derler, bu

nasl
ve nereden kalmtr, biliyor musunuz?

Hz. Bill, Efendimize namaz vakitlerini gelir haber verirdi. Bir

sabah yine gelmiti. eriden Efendimiz'in, uykuda olduklarn
syledi-

ler. Bill bunun zerine es-salt hayrun mine'n-nevm diye

bard.
Efendimiz uyandlar ve bunu duydular, pek holarna gitti ve
bdem
bunun sabah ezanlarnda sylenmesini mnsip grdler.

Meclisten biri, bir cins Bulgar sigarasndan bahsetti. Ttn iyi,

fiat da ucuz olduu iin bu sigaray kullanmalarn tavsiye etti.

Hocamzn can sklmt. iddetle:

- "stemem! diyerek konuann szn kesti. stemem, kendi

milletimin mal dururken, niin Bulgar sigaras kullanaym? Sizler
de almaynz. Ne kadar ucuz ve iyi dahi olsa, ben kendi milletimin
maln
kullanmak isterim.

Bu hissim, huss ve mill bir duygudur. Yoksa btn milletler benim milletimdir. Yaratl itibariyle mensup olduumuz millete
birinci
derecede riyet etmenin art olduunu unutmamamz ve ona
gre hareket etmemiz cap eder."

Hocamz sokakta bir koz helvac Arnavut' a: Tunyatiyata morel

diye selm vermiti. Arnavut da mukabelesinde, Allahumme
dora deyince:

- "Allah'n eli senin elin olsun, Allah'n eli seninle olsun, diye cevap verdi. Ne byk, ne gzel bir du deil mi?" buyurdular.

Gzide Hanmefendi:

- (Sobay iaret ederek) Demin scaktan yanna

yaklalamyordu.
imdi hibir ey kalmad, geti gitti.

- "Her ey yle deil mi? Hep bir andan ibaret... Her ey har u

1- Namaz uykudan daha hayrldr.

2- Arnavuta: Uzun mrler (Merhaba yerine kullanlan bir sz).

130

neri, yokluu ve varl gstermiyor mu? Aalar grmyor

musun?
Baharda iekler ayor, sonra yemi veriyor, fakat k gelince
onlardan
eser kalmyor. Denizlerin dalgalar da kabarp ykseliyor. Sonra
ne ses
ne sad kalyor, skt... Bir de har u neri inkra kalkarlar. O
senin
kendi vcdundadr. Nasl inkr edersin. El'an har u ner
iindesin...
Kr ve zarar, har u ner, herey ondan... Senden sana snrm
ey
Allah'm! Nasl Allah' inkr edersin, kendi vcdunu inkr
edebilir misin?

Nerede o benim! diye yere ge samayanlar, nerede btn o

kuvvet kudret sahibi pehlivanlar?

O yalan, bu yalan sen de var biraz oyalan!"

Trihten, Eb Cehil ve avenesinin Bedir Muharebesi' nde mslmanlara reva grd muamelelerden bahsediliyordu.
Okunanlar
takip edenlerden biri: Bir trl lememi ki... dedi.

Semha Hanm:

- nk vazifeli... diye cevap verdi.

- "Evet, grlecek ileri var, nasl lr? Eer Allah isteseydi onu
bir anda mahvedemez miydi? Cenb- Hak iin zorluk mu var?
Sevgilisine neler yapt ne eziyetler etti de yine onu helak etmedi."

Ayn kitabn baka bir pasajnda, Eb Sfyan'n tutumu okunurken yine meclisten bir kimsenin, Eb Sfyan'n mslman olup
olmadn sormas zerine:

- "Evet... bir gn mslman olduktan sonra Kabe'nin iinde otu-

ruyordu. Reslullah ise Kabe'yi tavaf ediyordu. Eb Sfyan

iinden: Ah
elime bir frsat gese de ben una (h) yapacam bilirim,
dedi. Efendimiz Eb Sfyan'n yanna yaklap elini omuzuna koydu ve:
Allah o
frsat vermesin... buyurdu.

- Demek ki mslmanl da byle idi.

- "Hayr, son zamanlarnda deimiti."

Mnre Hanmefendi, Hatice Cenan Sultan'n kendisine:

Allah 'im, afv u afiyet afv u mafiret ver! diye du etmeyi
rettiklerini
syledi.

- "Ne gzel bir du! Reslullah da en gzel du budur, buyururdu. Yine Efendimiz; Ey kalpleri ve nazarlar evirip eviren
Allah'm,

SOHBETLER 131

kalbimi srt- mstakiminde sabit kl ve bana Hakk' Hak olarak

gster, ona uymay nasip et. Btl da btl olarak gster ve ondan
saknmay myesser eyle... her eyi olduu gibi gster ilh!
derlerdi."
Semha Hanm:

- Reslullah Efendimiz bir hastay yoklamaya gittikleri vakit,

hastaln sebebini sorunca: Hasta y Rabb, hirette ekeceim
azab
dnyda ver, diye yalvarmtm. Bu duadan sonra da
hastalandm,
demesi zerine Efendimiz: Dnya ve hirette iyilik ver, y
Rabb... diye
du etseydin daha iyi olmaz myd'? buyurmular. nk Hakk'n
haznesi byk de onun iin deil mi Efendim?

- "Evet, o gandir. Sultanlar sultandr. Sen ise bir dilencisin. Onda ne hazneler var, sen kapsnda bir gedsn. Ona, onun
ihsanlarna
kar, ne yapabilir ne verebilirsin ki hibir eye ihtiyc yoktur.
Hakk'n haznelerine kar senin hazne dediin, sokakta Kzmla
1
beraber grdmz ocuun, kimse kapmasn diye zerine
kapanp

saklad gbreler mesabesindedir.

Yalnz ne var? Bunu syleyebilmek, bu duay edebilmek iin de

az lzmdr. Yni hakkaten muhta olmak lzmdr. Ben bile bir
fakire para vereceim vakit, dilenci kyafetinde olan aryorum.
Her kimi
muhta ve fakir klnda grrsem sadakam ona veriyorum.

Kezlik Cenb- Hak da fakirleri gedlar arar; i, her umurda

Hakk'a acz ve ihtiycn arzetmekte ve tammiyle ona muhta
olmaktadr. te btn tat ve ibdat ve riyztn mns budur. Keza,
l
ilahe illallah da budur... acz, ihtiya, fakr ve yokluk... ben yokum
sen
varsn. Y Rabb, senden sana snrm! diyelim. Ama sz ile
deil! te bunu, btn mnsiyle sylediin vakit, nefsine dokunan
herhangi
eyde kimseye celllenemezsin. nk:

Kande baksan ol gzel Allah' bul

dem isen semme Vechullh' bul

srr karna kar.

Btn bu sylediklerim, edepten ibarettir. Ebedin mns da, l

ilahe illallah'tr. Yni, ne sen kimseden incin ne kimse senden
incinsin.

Edep ne byk mazhariyet. Reslullah Efendimiz yle

buyuruyor:
Rabbim beni edeplendirdi ve edebimi gzel eyledi. Edepten
mahrum
olan kimse Allah'n lutfundan mahrum olandr. Allah bize, hem
dnya
hem hiret edebini nasip etsin. nk: Edep, nr-i ilhden bir
tatr.
Onu bana koy ve nereye istersen git!"

1- Kzm Bykaksoy, Kenan Rif'nin olu. Kalp saffetine mlik,

temiz insan.

132

Server Beyefendi:

- Reslullah, levlk srrna mazhar olmuken, ben ahlk tamamlamak ve kemle erdirmek iin gnderildim, buyuruyor. Ne
tevz...

- "Bu hads-i eriften maksat, ahlkn kendinde tamamlanm olduunu sylemek deil, ahlk tamamlamak iin gnderildiini
anlatmaktr. O zamana kadar gelip gemi nebiler bir gl
gsterdilerse ben
bir umman gstermek iin geldim, demektir.

ncil'de Hazret-i Is: Bir yanana vurduklar vakit tekini de

uzat! diyor. Fakat i orada kalyor, mnlar deryasnn ummnn
ise
Reslullah sylemi bulunuyor.

Gybet etmemek, tecesss etmemek, yalan sylememek, riya

yapmamak hep edebin erevesi iine dhildir. Benim bir kimseye
yaptm iyilie kar onun ktlkle mukabele etmesinin stnde
duramam, nk vazifem deildir. Ondan iyilik beklemek, kadrini
bilmedi
demek de edepsizliktir. Sen sana deni yap, varsn o da
kendine de-

ni yapsn. nk o, buna let olmu, sen de tekine. , onun

bilmesinde deil, Allah'n bilmesindedir. Senin sana deni yapman
ibdettir.
Onun da kendine deni yapmas ibdettir. Halbuki o iyilii
yapan sen
deilsin. O ktl yapan da o deildir. Bu lem sahnesinde
oynanacak piyesten her ikiniz de, istidadnza gre verilen roln
icaplarn yerine getiriyorsunuz.

Hsl edep, ill edep...

Edepsizlik, ister zahir fiiller ile tahakkuk etsin, sirkat gibi, dolandrclk gibi... ister kavli fiil ile tahakkuk etsin, gybet gibi,
fassallk gibi, yalan gibi...

Netice itibariyle bunlarn her ikisi de msavidir. O da haram, bu

da haram. Zina etmek nasl haram ise, gybet etmek de ylece
haramdr."

- "nsanda btn hayvan sfatlar mevcuttur. yle ki horozdaki

ehvet, tilkideki riya, maymundaki istihza insanda da mevcuttur.

Hatt hayvanlarda insanlarda olduu gibi kskanlk dahi vardr.
Nasl
olmusa, bir aslanla beraber bym olan bir kz gnn birinde
nianlannca bunu hisseden aslan, kzcaz penesinin altna
alarak ldrr. Vaziyeti haber alan nianl da koup gelerek aslan
ldrr ve
yaral hayvan kzn stne derek can verir.

Evet insanda hayvanlardaki btn sfatlar mevcuttur. Yine ayn

insan, mevcudatn en stn mahlkudur. nk rahman sureti
zre

SOHBETLER 133

yaratlmtr. Bu insan, bir mnda yine mevcudatn en sefili, en

aa
olandr. O da nefsi itibariyle. Ayet-i kermede de: O kimseler
hayvandr, belki hayvandan da edalldir 1 . Yni dalletin sapkln en
ilerisine
varmtr, buyrulur.

nk hayvan, bir kt sfatn mazhar olduu halde insan

btn
kt sfatlar nefsinde toplayabilir."

Avukat Mustafa Rz Efendi ismindeki ztn, bana gelen

hdiselere bir sebep olup olmadn sormas zerine:

- "Rivayet olunur ki Hazret-i Ms bir gn mncatta: Y Rabb,

bana gizli hikmetlerinden gster ki bu suretle saltanatn
seyredeyim,
demi. Cevap olarak: Filn yerdeki eme bana git ve ibdetle
megul
olarak bekle, buyrulmu.

Hazret-i Ms, emir olunan yere gidip de oturduu srada bir

svari gelerek atndan inmi, cepkenini karm, kesesiyle
beraber bir
ta zerine brakm ve emeden su iip def-i hacet ettikten
sonra cepkenini giymi ve atna binerek ekip gitmi.

Arkadan bir oban gelmi. O da su imi ve svarinin unuttuu

keseyi grerek, alp gitmi.

obandan sonra bir m gelmi. Dnya emesi deil mi bu? O

da
suyunu imi; fakat tam gidecei zaman, kesesini unutan svari
geri
dnerek eme bana gelip de, keseyi brakt yerde
gremeyince
mnn alm olduuna hkmederek, saklad yerden karmas
iin
zorlamaya balam. m her ne kadar byle bir eyden haberi
olmadn, gzlerinin grmemesi yznden, esasen keseden haberdar
olamayacan sylemi ise de adam ikna edememi ve paralarn
kaybetmekle deliye dnen svari my ldrm. te mehull bir
mesele!

Hazret-i Ms yine mncatta: Y Rabb, iler byle oldu. Ama

ben bir ey anlayamadm. Bu babda hikmetin nedir? demi.
Gelen cevap yle olmu: Bu svarinin babas, o paray, grdn
obann babasndan almt. O m ki grdn, o da vaktiyle svarinin
babasn
ldrmt.

Dnyda hibir e3' tesadfe braklmamtr. Hibir ey

sebepsiz
olmaz. nsan ne yaparsa kendine yapar, ne ekerse onu bier.
Mesel insann, ktlk grd bir kimseye beddua etmesine lzum
yoktur. u

1- A'rf sresi, 179. vet.

134

kimseden u fenal grdm, eziyet ektim, Allah kahretsin,

demek
ayptr. Shhatte iken hasta oldum veyahut, ferahta iken sknt
iinde
kaldm, huzurum varken gaflete dtm. Varlm dirliim
varken fakre ve zarurete dtm deme! nk btn bana gelenler,
senin kt
amel ve niyetlerinin nne hdiseler eklinde gelmesi ve bu
suretle se-

ni yaralamas ve ztrap vermesidir.

Demek ki grdn ve bulduun, hep kendi amellerinin akisleri

ve neticeleridir. Onun iin bakalarna atp tutmaya lzum
yoktur, hkm Hakkn hkmdr.

Ben Rza Efendi 'ye bu szleri syledikten sonra Aabeyim de:

Bak,
Reslullah Efendimize neler olmu, ne eziyetler ekmiler, dedi.
Yok
dedim, Reslullh' ve ehlullh kartrma. Allah ile ehlullah
arasndaki cilveye akl ermez. O pkler ile kendimizi kyas etmek,
hakikat
emenzrnda saltanat ve ihtiamla gelen Allah arslam ile Acem
bayrandaki aslan birbirine benzetmek gibi olur.

Netice-yi kelm, insan ne ederse kendine eder. Birinin kuyusunu

kazacan vakit kendi boyunu l de yle kaz. nk ilediin
amelin
rcu yine sanadr. Bunu bilen ve anlayann ise dili sylemez,
akl susar ve mat olur, Hakka snmaktan bir an hli kalmaz."

Server Beyefendi:

- Bize bu kadar hakikatleri reten babacm! Hakkn nasl

deyeceiz?

- "Szlerimi tutmakla. Hazret-i Ali: Bana bir harf retenin bendesiyim, diyor ki Ali gibi her eyi renmi de gelmi ve
Reslullh'm
sayesinde bir ey renmeye ihtiyc kalmam bir sultan byle
syledikten sonra, var bizleri kyas eyle!"

Garb'n ark'tan ald medeniyet izgilerinden bahsedilirken

kendi verdiimiz bu gzellikleri bilemediimiz de syleniyordu:

- "Birgn beydullah 1 Efendi, sokakta sadan yrmeyi svire'de bir sebzeci kzdan rendiini sylemiti de ona: Sen
limsin...
bilmiyor musun Reslullah ne sylyor: Dima sanz ihtiyar
ediniz,
demiyor mu? Yalnz yolda giderken deil, yatarken kalkarken ve
bir i
yaparken de yle... dedim."

1- beydullah Efendi, medrese tahsili grm ve ayn zamanda

Garp kltrne de zihni ak ve devrinde mehur olan bir kimseydi.

SOHBETLER 135

- "Hak yolu ne ince bir yoldur. Reslullah diyor ki: Bir m'min, dier bir m'minin elini bir kere perse, iki defa Allah iin secde
etmi
gibi olur.' 1

iimizden birinin, bir kimsenin hayat tarzna itiraz etmesi zerine:

- "Siz, o kimsenin hline itiraz etmekle hem onu ayplam ve

dolaysyle de hal diliyle: Ben olsam byle yapmazdm, diyerek
kendinizi
beenip eytanlk sfatn giymi oluyorsunuz. O aypladnz
kimseye

o arzu ve vazifeyi Cenb- Hak vermi olduu iin onu

ayplamanz mteselsilen Hakk'm iine itiraza kadar varyor. nk hibir kimse
yoktur ki kendine verilen vazifenin dnda bir i grebilsin... Onun
iin
vki olan her ne olursa olsun, tarafsz ve rahat karlamaldr ve
sulu
grdn kimseyi ayplamayarak muhakeme etmelidir. Sen
onun hline hrmet et ki o da seninkine hrmet etsin. Hakikat budur
ite...

Mevln Hazretleri, kendisini ziyarete gelen bir papaz kapya

kadar teyi ettikleri zaman, bunun sebebini soranlara: Ben onun
sfat ve
mevkiine deil, ona bu vazifeyi veren Hakka hrmeten bu
muameleyi
gsteriyorum, diye cevap verir.

Siz de, neden herkesin mutlaka kendi merebinizde olmasn

istiyorsunuz ve istediinizi bulamaynca da ayplyorsunuz? Siz onu
aypladnz gibi, onun da sizin hlinizi beenmeyecei tabidir.
Mesel
bz kimseye iyilik yapmak, tokat vurmak gibi gelir. yilikten
holanan

kimseye fenalk etmek, ne trl tesir ederse, ktlkten

holanan kimseye de iyilik ayn tesiri yapar, nk istidat ve anlay ona
elverilidir.

Buna karlk: Mademki herkes bir vazife ile mkellef ve memurdur, diyorsunuz, o halde fenalk yapanlar neden ceza gryor?
diyecek
olursanz, ite bu suliniz ile ortaya nazik ve ince bir mesele
km
olur. yle ki: Cenb- Hakk'n birbirine zt isimleri vardr. Mesel
Muiz olduu gibi Mzil de vardr. Hd olduu gibi Mudil de vardr.
Afv
olduu gibi Mntakim de vardr. Bu isimler, isimlerin kll olan
Cenb- Hak'tan y Rabb, bize bu isimlerin gereini yerine
getirebilmek iin bir zuhur yeri ihsan et! diye niyazda bulunarak birer
vcut istediler. Cenb- Hak da bu taleplerini yerine getirdi ve her bir
isim bir
mazhara, bir vcda brnd.

O halde, kahr yaptn vakit, karnda Mntakim isminin zuhurunu bekle... evet bir kimseye fenalk yaparsan intikam alc isim
he-

136

men karna gelir. Onun iin zulm yapan neden cezasn bulur?
diyemezsin. nk zlime kar dil ismi vardr.

Eer bu kaideyi bilirsen, niin, neden byle oluyor? Filn kimse

neden byle yapyor? diyemezsin. te bu noktadan l faile
illallah, l
mevcde illallah, yni Allah'tan baka fail ve mevcut yoktur,
mns kar.

Neden bu kimse byle hareket ediyor, ben olsam byle yapmazdm... demek abestir. Yapamazsn, nk sen o isme mazhar
deilsin.
Mesel Allah seni Muiz yni zzet ismine lyk etmi, Mzil
ismine deil-

Firavun Musa'ya sordu: Rabbin kimdir y Ms 1 ? Ms cevap

verdi: Bizim Rabbimiz yle bir Allah'tr ki her eye kendi

hilkatinin
icbn verdi, sonra o iin yaplmas ona srt- mstakim oldu ve
o ii
yapmak iin o kimseyi bu eye smarlad, hidyet eyledi. 2

Her ey bir isme mazhar oldu, demek, o ismin mazhar olduu

vazifesini yerine getirmesi demektir. u halde herkesin kendi
vazifesini yaptn bildikten sonra ortada dva kalr m? Bu takdirde
kimi
ayplar, kimi ekip ekitirirsin?

Biliniz ki her taraf o nur deryas kaplamtr. inde ne u vardr

ne de bu. te bu vahdete hrmete almaldr. Mevln
Hazretlerinin
buyurduu gibi: Ben bir perger gibiyim. Bir ayam eriatta
durmaktadr; dieriyle yetmi iki milleti dolarm. Yine bir gn Hazret-i
Mevln: Ben, yetmi iki milletin mezhebi ileyim, buyurmu. Bu
sz
vaktin kadsna ikyet etmiler. O da adamlarndan birine: Git
demi,
Mevln'ya sor. Sen byle bir sz syledin mi? Yoksa bize yalan
lf m
naklettiler? Eer cevb msbet olursa, azna gelen kfr
savur, korkma ben arkandaym, demi.

Softa, ertesi gn camie giderek Hazret-i Mevln'ya byle bir

sz
syleyip sylemediini sormu. Kendileri: Evet syledim,
buyurunca,
mez de azna gelen trl hakaret ve kfrleri sralam. Bu
kt
szleri dinleyen Mevln Hazretleri cevap olarak: Merak etme
olum,
ben senin o sylediklerinin de mezhebindenim! buyurmu. Yni,
esas
cihetine baklnca ne ondanm ne de bundan... fakat senin
gznle baklnca hem ondanm hem de bundan... demek istemiler.

te esas budur; fakat biz bunlar hal edemiyoruz. Bu hakikati

kendine mal edip hal eylemeden de insan kendine insan
dememelidir.
Dnyev tarafmz ile ruhan tarafmz yet-i kermede iaret
buyru-

1- Th sresi, 49. yet: "Femen Rabbkm y Ms.."

2- Th sresi, 50. yet: "A't klle ey 'in halkah smne

hed."

SOHBETLER 137

lan 1 yanyana akan ve birbirine karmayan iki nehir gibidir.

Dnya
dalgalarnn rhn kuvvetler zerine arpp manev eyleri yok
etmemesi gerek. u anda bu szleri dinlerken hal ettik zannediyoruz.
Halbuki biraz vakit geip dnya dalgas vurunca, o hal ettiimizi
zanneylediimiz halet kayboluyor. Fakat maneviyat dalgasn dnya
dalgasna
galip getirirsen, hayattan maksut hsl olacak. Buna muvaffak
olmak
iin de kalbimizi bu yola dndrmek gerek.

Yalnz u sohbeti hal etsek, her mkl hail fasl olmu olur. Fakat sizi yarm saat sonra seyredelim."

Ksa bir fasladan sonra:

- "Az evvel konutuklarmz canl bir misal ile aalm: Bakn, u

sokaktan geenlerin kimi asker, kimi polis, kimi hademe, kimi
esnaf,

kimi memur... fakat netice itibariyle hepsi de insan... ancak

vazifeleri
ayr ayr. Mesel polisin vazifesi bir hrsz bir katil grd m
alkadar
olmak, yakalamak ve ehrin inzibat ile megul olmak...
pnn vazifesi, sokaklar temizlemek, kaptann vazifesi, vapurlar idare
etmek
ilh... Mesel bu kaptana: Gel efendi, u hrsz tevkif et! diyebilir
misin?
Ya da bir askere: Neden u sokaklar sprmyorsun? diye tariz
eyleyebilir misin?"

-Herkes de hlinden memnundur, deil mi Efendim'?

- "Evet... memnun olmayan kimse, yaratlnn gayesini tahakkuk ettirememi yni isminin icbn gerekletirememise o
zaman
memnuniyetsizlik beyan eder. Mesel bir lamc, lamc ba
olmak
ister. Bir subay, paa olmak ister. Fakat esas itibariyle yine
hallerinden memnundurlar. Bir lamc, necis iinde olduu halde,
gnnn
nafakasn bulduu iin Allah'na kreder. Kezlik bir hammal,
sabahtan akama kadar en ar ykleri tam olduu halde, yine,
ok

kr Allah'm, der ve o mkl olan iini kimseye kaptrmamak

iin
arkadalariyle kavga bile eder.

Halbuki bir milyoner, her eyi tamam olduu halde, hret

kazanmak belki de heyecan aramak maksadiyle, f iine girerek
kendini Niyagara ellesinden attryor. te onun gayesi de hret veya
heyecan... buna kar: Vay mnasebetsiz adam neden byle yapt?
demeyecek, hrmet edeceksin. Hrmetten maksat, onun hareketlerine
itirak
etmek deil, uzaktan bakarak itiraz etmemektir.

mm- zam Hazretleri aslan bir hrsz daraacnda okuyormu. Sebebini sormular. Mesleinde gayesine varm olduu
iin okuyorum, buyurmu."

1- Rahman sresi, 20. yet: "Meracel bahreyni yeltekyn

beynehm berzahun l yebgyan..."

138

Kzm Beyefendi:

- Gazeteler, skdar imamnn, olunu zehirlediini yazyor.

- "te o adamda imamlk, hocalk ireti libas imi. Asl olan kalp
tarlasna ekilen tohumdur. Eer o adam bu ii yapmsa dam
ederler.
Karsnda Mntakim ismi, yni intikam alclk zahir olur.

Dnya kurulal beri, nur ve zulmet isimleri ve onlarn tecellsi

dim ve bakdir. Oldu olas gece de vardr gndz de. Lodosta
dalgalar
u tarafa poyrazda bu tarafa akar. Sonra sknet bulur, bir
mddet
sonra tekrar balar. Yni hdiseler deiir geer, fakat o isimler
bak
olduu iin yenileri gelir, eksilmez."

Kur'n- Kerimden Fil Vak'as konuuluyordu:

- "imdi bunun mnsna bakalm: nk bu kelimelerin btn

mnlar da vardr. yle ki, Ebrehe nefistir; Ebrehe'nin ordusu
ise
nefsn kuvvetlerdir. Ruh, akl ve nasihat yoluyla nefsi yola
getirmek
istiyor fakat muvaffak olamyor. Nihayet zikr ve riyzat talariyle
nefsi
helak ediyor.

Nefsi helak etmek, yok etmek ne g itir!"

Semha Hanm:

- Kolay ama o da herkese myesser deil... ancak ak kuvvetidir

ki onu bir anda nefyetmeye, l etmeye muvaffak oluyor. O l
ba da
maukun elinde...

- "Evet, i akta... onu bulunca her mkl kolaylar."

Semha Hanm:

- Btn o riyzatlar, mchedeler ve akn haricindeki hayat

hep
onu bulmak iin deil mi? Onun dnda da ne varsa yerde
srnmeden ibaret.

- "yledir. Hak yolundaki bu didinmelerden almalardan maksat, hep o evk ve cezbeye kavumak iindir. Nefsini l eden ise
ak
tacn giyer ve eline vuslat bertn alarak maukunu bulur."

1- Yemen. Hkmdar Ebrehe, byk bir ordu ve beraberinde

getirdii fillerle mukaddes Kabe'yi ykmak iin Mekke nlerine gelir.

Peygamberimizin dedesi Abdlmuttalib'in, Kabe'nin sahibi

Allah'tr. O, onu koruyacaktr, ikzna aldrmayan Ebrehe hcuma geer. Ancak Kabe
istikmetine yrmeyen fillerin akna evirdii ordu, ayni anda gkyzn bir bulut
gibi kaplayveren
Ebabil kularnn pene ve gagalarndan braktklar sert talarla
helak olur. te bu
hdiseye "Fil Vakas" denir.

SOHBETLER 139

Ramazan yaklamt. Grgs kadar bilgisi de zengin, kendisi

ise yerine ve zamanna uygun konumay bilen Mnre

Hanmefendi
genliinde renmi olduu ksa bir duay 1 birka defa
tekrarladktan sonra: Efendiciim, banz armasn, cannz sklmasn,
diye susuyorum! dedi.

- "Duan et... ben Allah'a edilen duadan hibir vakit bkmam.

Ben
ona edilen duaya doymam ki, syle syle!"

Bir vapur ddnn sesi iitildi.

Mnre Hanmefendi:

-Aman ne souk ses... ne souk vapur dd!

(Ksa bir skttan sonra, bu sesi taklit ederek:)

- "O vapur gibi dut!... diye baracak olsam bana da souk mu

diyeceksin Mnre Hanmefendi?"

Mnre Hanmefendi:
-Aman estafirullah Efendim!

- "Peki yle ise btn eyann, btn lemin Hakk'n olduunu

sylediimiz halde, nasl oluyor da souk, diyebiliyorsun? O
seday da
benden ve benim bil ve l ilahe illallah ilmini anlamaya al, hal
etmeye gayret et! Fakat ne kadar mkl i!

Bunu yaparsan arif olursun, arif hatt erenlerden olursun!"

Server Beyefendi dua ediyor, ellerini dizleri stnde tutuyordu:

- "Ellerini niin iyice kaldrmyorsun? Yukar kaldr. Allah'tan istediin vakit ellerini iyice a... yukar kaldrmaktan enme.
Reslullah Efendimiz du ettii vakit ellerini o kadar yukar doru
kaldrrd
ki bazen omuzlarndan mbarek rid-y erifi derdi."

Vakt-i Saadet trihi okunurken, meclistekiler Reslullah Efendi-

mizin duar olduklar eziyetleri ve yorgunluklar dinleyerek

mteessir
oldular.

- "Kemli buluncaya kadar ruh ve rhn kuvvetler ile nefsn

1- Allhmme brik len f Recebe ve a'bn ve bellin (nice

nice) Ramazan, bi'l-fiyeti ve'1-gufrn ve hatim len bi'1-mn ve errifn bi'l-Kur an.

140

kuvvetlerin nasl arptklarn bilmiyor musunuz? Reslullah da

slmiyet iin bir vcuttur. Kinatn ruhudur. O, slmiyet kemle
eriinceye kadar nefsn kuvvetler ile arpacak idi ki gaye hsl
olsun!"

Mucize hakknda konuuluyordu:

Semha Hanm:

-Keramet, kermetsizliktir, buy ur uluyor...

- "Evet... nk ehlullhn kendi, btn vcdu keramettir. O,

kerametten mstanidir. Fakat sende grecek gz varsa
grrsn...

Mesel, falan kimse imdi gelecek diyor, aras gemeden, o

sylenilen kimse geliyor. Bunu grenler, aman ne byk keramet,
hakkaten byk zat! diyorlar ve o suretle ona inanyorlar. Halbuki sen
bir tek
kerametle mi onu anlyorsun? Ehlullhn vcdu, serp
keramettir.
Fakat o kimseler bunu grmezler. Gzlerine bakarlar, ite ben de
gryorum, vcdunda hibir keramet bulamyorum derler. Halbuki
bunu
grebilmek iin hal lzmdr. Baka trl bilinemez ve ehlullhn
kerameti kendinden zuhur eden kerametle llemez... nk
ehlullah, bu dereceden ok ok daha yksektir."

Mecaz suretiyle sylenen hakikatlerden bahsolunuyordu:

- "Chil ve ruhen ocuk kalm kimselere hakikatleri mecaz
kisvesine brnerek anlata gelmek det olmutur. Mesel, lem alt
gnde
yaratlmtr, denir. Ama bu alt gn, bizim llerimizle
hudutlanm
zaman erevesine girmez. Allah indinde zamann ve vaktin
kymeti
yoktur. Zulmetin, nurun, sabahn ve akamn da keza kymeti
yoktur.
Bunlar, bize gre bizim beer idrkimize gre tyin edilmi
snrlardr.
Onun iin Allah'n gn diye buyurduu mddet, senin yirmi drt
saatin
deildir.

Birgn Hazret-i Muhiddn Kabe'de bir kimse grd ve kendisinden pek holand. Bu zat ise Hazret-i Muhiddn'e: Ben senin eski
babalarmdanm dedi. Muhiddn sordu: Ka sene evvelki? dedi. O zat:
Eski,
ok eski! diye cevap verince Hazret: Be yz sene evvelki mi?
Daha es-

ki! Bin sene mi? Ondan da eski. Be bin sene mi diye sorup da
ok daha
eski cevbn alnca, Hazret-i Muhiddn: Yoksa Hazret-i dem
zamanndan m? diye tekrar sorduunda o zat: Kanc Adem'den
bahsediyorsun? dedi.

SOHBETLER 141

te bir fikir, man ve tasavvuf adam bir ehlullah olan Hazret-i

Muhiddn, zaman anlayn u mecaz iinde ifde ederek
dncelerini
ortaya koyuyor.

Mesnev'de geen bir kssada da, ayn mesele yle

anlatlmtr:
Hzr ile skender, zulmette b- Hayt' aramaya karlar.
skender
maiyeti ile beraber ienlerin ebed hayta kavutuu b-
Hayt' bulmak zere yollara der; fakat pek ok aratrmasna ramen
bulamadan ve iemeden geri dnerler. Yalnz, Hzr'n tavsiyesiyle,
yolda ayak-

larna ilien bir takm talar toplarlar. Bir ksm ise bu tavsiyeye
aldr etmeyip talardan almazlar. Alm olanlarn bir ksm da,
bunlar bizim ne iimize yarayacak, diyerek yar yolda atarlar.

Fakat karanlktan aydnla ktklar vakit, talar alp muhafaza

edenler, bunlarn prlanta, zmrt, yakut gibi kymetli
mcevherler olduunu grerek sevinirler. Hi almayanlar ile alp da atanlar ise
piman olup kederlenirler.

Mecazlar ile dolu olan bu hikyede, zulmetten yni karanlktan

maksat, dnydr. b- Hayat'tan maksat da, ilim ve irfandr.
Hzr'n
b- Hayat itii, onun iin de lmszle erdii sylenir. Pek
tabi ki
ilim ve irfan ile zinde olan kimse ebediyen zeval bulmaz ve
lmez.

Talardan maksat da: bdet ve tat, mchede, hayr, hasenat

gibi manev sermyelerdir ki, dnya karanlndan nura knca,
bunlarn kymet dereceleri anlalyor.

O talardan hi almam olanlar, bu dnyda, sde gaflet, zevk

ve
sefa ile vakit geirenler, evvelce alp da sonra atanlar ise,
muhitlerinin tesiriyle ilk zamanlarnda Hakk'a itaat ve ibdette bulunup
da,
sonra eytann yni nefislerinin kandr ve aldatlariyle,
bunlara lzum olmadna hkmederek dnyya dalan kimselerdir.

ir de bu kssadaki mnya iaret ederek:

Olmayan mye-i b- ezelden syrab

b- Hzr' gene Hzr olsa da rehber bulamaz

der. Yni eer bir kimsenin ezel yaps, suya tene olacak
kabiliyette
deilse, vaktin Hzr' olan bir kmil insan bulsa da yine b-
Hayt'
bulamaz.

Yine mecaz yoluyla bir hakikat temsili daha vardr: Bz evrelerde, dnynn, kzn boynuzu stnde olduu sylenir ve buna
da inanrlar.

Halbuki mecazlar hakikate evirince, grlr ki dnydan maksat, insann badr. Arada u aklamay yapalm. Akl ne byk
kudrettir. Dnya, btnyle bu akln iinde mevcuttur. Evet,
boynuzlar-

142

dan maksat da, omuzlardr. Sonra bu kzn altnda balklarn

mevcut
olduu sylenir ki, bunlardan maksat da ayaklardr. Onun
altnda da
toprak olduu sylenir.

Belli ki ehlullahtan biri yaknlariyle konuurken bu latfeli ve

nkteli tasviri yapm. Ama bunu gerek mnda alan veya
anlayanlar
karak, hakk mnsm unutturmular.

Kezlik derviler, sa ayaklarn sol ayaklar stne koyarlar. Bu,

btn ilmi, zahir ilmin stndedir mnsn ifde eder. Ama bilen
ka

kii vardr.

Anlay kt ve dar olan halka, hakikatleri mecaz ve latife yoluyla

sylemek allagelmi bir yoldur."

Sedat Bey 1 ilerinden bahsederek, kendisine fenalk etmek

isteyenler iin: Bilmem ki ktlk etmekle ellerine ne geecek,
ceplerine ne
girecek ? dedi.

- "Ylan, zehirini brakmakla ne kazanr? brakr kaar. Sen kt

zanda bulunma. Fakat dnya dostlarnn bir gn dman
olabileceini
de hatrndan karma ve ona gre tetik ve uyank ol. Dnya
hayt budur olum."

Sedat Bey:

-Himmetinizle hepsinden kurtuluruz inallah!

- "Kurtulaym, dersen, onlar gider bakalar gelir. Dnya onlardan hl deildir."

Mnre Hanmefendi:

-Efendim (...) sahilinde bir beyaz kum varm. Bu kum fevkalde

ifal imi. Pek ok hastalar oraya gidip iine girer banyo yapar
ve iyileirlermi. Hzr Aleyhisselm, skender ile beraber maaradan
ktktan sonra buraya eteini silkelemi de, bu kum o zamandan
kalm.

- "Gryorsunuz ya... o kuma Allah bu hassay bu if kudretini

vermi. Fakat insanlar bu gibi hdiseleri dima evliyaya,
ehlullha ve
Hzr'a atfederler. Ama bu, dnynn her tarafnda byledir."

Nazl Hanmefendi:

- Cenb- Hak, kmilin vcdundan leme rahmet edecei

cihetle
byle dnlyor zannederim...

1- Doktor Server Hilmi Bey'in olu. Eczac.

SOHBETLER 143

- "Cenb- Hak yle buyuruyor: Reslullh' gren beni grr.

Ehlullha edilen hrmet banadr. Onlara edilen cef da yine
banadr. 1 "

Semha Hanm:

- Geen gn smet Hanmefendi' nin kz Aliye Hanmla konuuyordum. Bana dedi ki: Elbette fni eyleri sevmekten Allah'
sevmek
daha gzel. Fakat Allah'a olan ak nasl ne ile tahakkuk
ettirmeli,
yni Allah'la nasl rabta tesis etmeli?

Aliye Hanm bu dncesinde hakl idi. Zahirlerin hli de bu yzden mkl olmuyor mu? nk grmyorlar, bilmiyorlar.

- "te onun iin, Allah'a olan mnn bir kmilin vcdunda izhar eden Hakka nasl kretmeli? O uluya yalnz muztarip
olduun
vakitte bir derdini, bir mkln syleyebilmen, onunla
halleebilmen bile ne byk nmet!"

Kendisine bir ok iyilikler ve yardmlar yaplan bir kimseden bahsedilirken, iimizden biri:

- Bidayetten beri ona ne kadar emekler sarfedildi. Ne hizmetler

edildi. Hep hsnniyetle yaplan bu hareketlerin zerrece
kymetini bilmedi. Fakat u var ki, onun bilip bilmemesi, yaplan bu iyilikler
zerine tesir etmiyor yine gya takdir ediyormu gibi devam ediliyor.

- "Biz, bize deni yapyoruz. Onun kendisine deni yapp yapmamas bize it deil ki..."

iimizden birinin, henz neticelenmemi bir i hakknda olup bitmi gibi sevinip ferahlamas zerine:

-"Bir eye olmadan evvel olmu gzyle bakmak ve hemen

ferahlanmak benim merebim deildir. Kendisine evvelce syledim,
byle ferahlanma... Allah ferahlanan lan sevmez, yet-i kermesini de
okudum. Maalesef, olacana emin olduu o i neticelenmedi. Bu
yzden de
tabi mitleri krlp zntye dt."

1- Hads-i kuds.

2- kir Paa'nn kz ve Viyolonist Charles Berger'in kars.

3- Kasas sresi, 76. yet.

144

Smiha Hanm:

- Mesnev-i erifte, akl ve ak hakknda ok ho bir beyit var.

Buyruluyor ki: Ruh deryasna atlmakta ve hakikat leminde
sefer eylemekte yzclne gvenme. Akl ile yol almak, yni midi
akln
fetvalarna balamak hi mi hitir. Bu yolda Nuh'un gemisine
girmekten gayr re yoktur.

- "Vaktiyle Eb Cehil'in ad mer, knyesi de Eh'l-Hikem idi.

nk akl, dirayeti ve dnya hususundaki feraseti o kadar ileri
idi ki,
bu yzden kendisine hikmetler babas ad verilmiti. Sonradan
ise ad
Eb Cehil oldu.

Hazret-i mer'in de ad mer idi ve her ikisi de arkadatlar.

Reslullah, Eb Cehil'i slmiyet'e davet etti. Aklna ve
ferasetine ramen kendisine slm nasip olmad. Bylelikle de knyesi Eb
Cehil oldu. Hazret-i mer'in ismine ise, Hak ve btl fark ve temyiz
ettii cihetle meru 1-Fruk dediler.

Kezlik Eb Cehil gibi nice akl sahipleri, eserden eser sahibine

sebepten sebebi yaratana varmak isterler. Sdece dnya

ilerine eren o
kck akllar ile: Biz Allah' buluruz, derler ve tabi ki ne
bilirler ne
bulurlar.

Halbuki asln arayan akl, Cebrail'in Hazret-i Meryem'e nefhettii ilh sr, ilh emnettir ki, buna izaf ruh denir. te bu cezbe
bu ak
olmaynca hibir ey anlalamaz. Hakikat, ancak bu cezbe
iinde kendini gsterir. Yoksa cz' akl ile hakikati anlamak mmkn
olamaz.

brahim Hakk Hazretlerinin buyurduu gibi,

L ilahe tgn al ayar dilden kat' kl

Ho hram eyle cihn- pk-i illallha sen

Cz' akl erbabnn syledikleri hep zandan ibarettir. Zan ise

mahlktur, yni yaratlmtr. Onun iin Hazret-i Ali: Akl
mahlktur,
yaratlmtr, onun tasavvur ettii ne varsa tabi ki o da
mahlktur, o
da yaratlmtr, buyurur.

Hsl kelm, Nuh'un gemisinden maksat, kmil insann nefh

ettii bu cezbe, bu izaf ruhtur. O hsl olmadktan sonra, insann
kendi
cz' akl ile ruh deryasna ve hakikat lemine sefer klmasna
imkn
yoktur. Bu yolda emniyet ve aman, yni kurtulu, o ak ve
cezbe gemisine snmaktan ibarettir."

Bu konuma, iimizden birine, akl ve ak dvasnn bir canl r-

SOHBETLER 145

neini hatrlatt. yle ki.: eyhlislm Haydar Zade brahim

Efendi,
gelip de hocamzn mridi olduu zaman etraftan itiraz edenler
olmu.
Esat Efendi gibi ced-be-ced eyh olan bir kimseye intisap
etmeyip, sivil
bir zta dervi olmas tenkit mevzuu olmutu. Bu itiraz
karsnda
Haydar Zade: Evet, mevkiim dolaysiyle btn eyhler gelip
ubudiyet
arzederler. Ben ise Hazret-i Kenan'a ubudiyet arzeylemeye
gidiyorum.

nk birok eyhlerin bilgisi ve ilmi bende de var. Fakat bu

ztn beni cezbeden rhniyeti o ayr bir mesele... demi.

Meclisten bir bakasnn da anatomi profesr Doktor Nreddin

Ali Bey 'in, son derece hareketli ve ykl haytna ramen
bayramlarda
kandillerde alka ve tebrik vazifelerinden baka her seyahatinin
arifesinde de mutlaka telefon edip msade istediini sylemesi
zerine:

- "Bu sylediiniz zatlardan biri eyhlislm, teki rektr ve terih profesr... ben ise bir mektep muallimi. Mevki itibariyle
aramzdaki fark dnn. Peki bu hal, bu his, onlar sevkeyleyen bu
kudret nedir? Anlat bakalm... anlatamazsn. nk akl ii deil, Allah
hissidir.
Nreddin Ali Bey'in, o megalesi arasnda telefonu ap:
Msadenizle
ben gidiyorum, demesini sabahlara kadar evrad ekmesi gibi
kabul ediyorum. nk o gulgule, o patrtl hayat iinde bu rabta, bu
unutmay ona kfi.

Mesel rak ien bir sarhoa, eriatn verecei emir: Rak ime!

eklinde olabilir. Halbuki azna iki koymayan bir zahide byle

bir nehiyde bulunmak gln olmaz m? Bir sarhoun raky
terketmesi, kendisi iin byk bir adm saylr.

te Nreddin Bey'in de bunca grltler iinde bizi dnmesi,

bir sarhoun rakdan gemesine temsil olunabilir."

Semha Hanm:

- Ne kadar gzel bir tebih yaplmt: Gece gelip de ortadan

taayyn farklarn kaldrnca benlik zail olduunu sylemi ve
Bebek'te geen gemileri gstererek, bakn ite akam oluyor, gemiler
bayraklarn
indiriyorlar, benlik bayran aa ekiyorlar. talyanm,
Franszm,
Trkm... demee hacet kalmyor:

- "Evet, o vakit benlik kayd kalmyor, fakat fenerlerini uyandryorlar. Yni deryada nurla seyrediyorlar. Yevme tera'l-m'minne
ve'l-

1- Kenan Rif Hz.nin eyhlii babadan oula aileden gelme

deil, mridi Uz. Ethem'in hilfet vermesi iledir. Sivil eyhten maksat budur.

146

m'minti yes' nrhm... 1 Lkin o fenerlerin de her birinde

k
msv deil... Kiminin ufack, kiminin byk, kimi ise batan
aa
elektrikle donanm bir yekpare nur ve bu dery-y vahdette
salnp geiyor. te bunlarn nurlar derece derece. Fakat hepsi de
deryada nurlarnn istidad kadrince sefer ediyorlar."

Semha Hanm:

- Ruh hakknda cilasnn iddetinden gizli ve parlaklnn iddetinden dolay rtldr, sakldr, buyrulmu.

Nazl Hanmefendi:

- Bu, her ruh hakknda byle midir 1 ?

Semha Hanm:

- Her halde, ve nefaht fihi min ruh yni biz ona ruhumuzdan
nefh ettik, srrna mazhar olan ruh deil mi?

- "Evet, bundan maksat izaf ruhtur. ksm ruh vardr. Biri

hayvani ruh ki, bu hem insanda hem hayvanda bulunur. kincisi
ise
rh- revandr ki, insanda bulunur ve uyku hlinde de bedenden
ayrlp
bir ok eyler grr. Mesel ryada gezip konuu3 ? or, oturuyor
kalkyorsun. Fakat vcdun hareket etmiyor. Btn bunlar yapan
rh- revan, uyku hlinde vcut ile bsbtn alkasn da kesmiyor.
Onun iin
ryada korktuun veya muztarip olduun vakit, baryor, hatt
alyorsun. Bylece de grlen eyler az ok bedende tesir icra
ediyor."

Nazl Hanmefendi:

- Hatt bazen insan ryasnda korkarken ryada olduunu da

hisseder ve uyanp kurtulmak ister.

- "Bir de izaf ruh vardr ki, o ancak bir kmil insana vusul ile kazanlr. te cezbeyi kabul eden bu ruh, cn- cn- candr. Yni bir
can
vardr sonra bunun iinde bir can daha vardr ki o da Hakkat-i
Muhammediye'dir. Bir can daha vardr ki Srrullah'tr, Allah'tr. Yni
cn- cn- can budur."

Smiha Hanm:

- Dn Bac ile konuuyorduk. Henz bir kk kz iken, kendisi-

1- Hadd sresi, 12. yet.: "O gnde ki erkek mminlerle kadn

mminleri, nurlar nlerinden ve salarndan koar bir halde grrsn..."

2- Hicr suresi, 29. yet; Sd sresi, 72. yet.

3- Ailenin emektar, Sudanl zenci Fetnet Bac.

SOHBETLER 147

ni memleketinden alp karan esircilere beddua ettiini,

yerinden
yurdundan eden bu zlimlere kin beslediini, fakat satla satla
Efendi
kapsnda karar ettikten sonra, onlara hayr dua eyler olduunu
sylyordu:

- "Hazret-i dem dnyya gnderildii vakit, kendisine sulbnden gelecekler birer birer gsterildi. Kezlik ehlullh da, Allah
tarafndan hilfete geirilecekleri zaman -ehlullhm hilfete geii,
Reslullh'm, eshb- kiramn ve mnevi sultanlarn huzriyle oluronlara
da kendilerine vastal vastasz intisap edecek olan ruhlar vcut
bulmu olarak ve brndkleri vcut ile beraber gsterilir.
Binenaleyh

onlar iin mesafe ve uzaklk yoktur. Kendi kafilelerinden olan

nereden
olsa getirirler.

Uzaklk ve yaknlk bizler iindir. Kezlik bize nazaran mkl

grnen dvalar da Allah indinde basit ve tabidir. Mesel,
karncalar
bir insana kar saflar ve ordular tekil edip, muharebe asalar,
onlar
yerle bir etmek iin bir bardak su ve hcumlarn durdurmak iin
de
bir mukavva paras kfidir.

Vaktiyle yazdm kitaplarn birinde, dere kenarlarnda sabahleyin doup leye kadar kemle gelerek len amiplerin haytn
tasvir
etmitim. Bunlarn iinde, ikindiye kadar yaam asrlk bir
ihtiyar,
gen amiplere hitaben macerasn yle sylerdi: Ey genler, siz
ne biliyorsunuz, ne grdnz? Hi! Ben tufanlar ve istillar grdm.
Gnein,
ta gkyznn ortasna geldiini grdm.

Zavallnn, tufan dedii derenin rzgrdan hsl olan kck bir

dalgacdr. stil dedii de, bir ayak darbesidir.

te nasl ki bu bceklerin hayt bizim llerimize gre gln

denecek kadar ksa ise, hakikate nazaran da bizim zaman ve
mesafe
mefhmumuz bylece var yok hkmndedir."

- "Mnre Hanm, biz harekette miyiz?"

-Ah bilmem ki Efendim, hareketteyiz herhalde..

- "Nasl?"

-ite dima hareketteyiz.

- "Dnya harekettedir. Dima devrini icra etmektedir. Biz de

onun iinde olduumuzdan dolay hareket ediyoruz."

- "Mnre Hanm, biz seferde miyiz?"

- Evet Efendim. Nefsimiz ile mchede ettiimiz iin seferdeyiz.

- "Gzel. Bu sefer ne vakit tamam olur?"

148

-Ruh cesetten ayrlncaya kadar devam eder. O vakit nihayet bulur.

- "Eer sefer, ecel ile nihayet bulursa iimiz mkl olur. Sefer,
ruh nefse hkim olunca tamam olur."

- "Sabha Hanm, adem yni yokluk ile vcut bir midir?"

Sabha Hanmefendi:

- Birdir Efendim.

- "Hangi mertebede fakat? Ahadiyet mertebesinde birdir. Vhidiyet mertebesinde ayrlr.

Vhidiyette, adem, mutlak vcdun nesi olur? (Herkeste skt)

Aynas olur. Oraya baknca esrr- Muhammedi zuhura gelir.

Bunu dnyya tatbik edelim. Bu olu leminde yni bu dnyda

Hakk'n aynas nedir?"

Server Beyefendi:

-Kmil insandr. Mbarek varl, vcd- mutlakn zarfdr.

- "Zarf, harf gibidir. Harfler, mnya zarftr. Ezel leminde btn

hazrlklar icmalidir. Yni fikir ve tasavvur halindedir. Sanki
komprime ve hulsadr. Ama orada kuvvede yni fikir ve tasavvurda
olan
hakikatler, bu dnya leminde zuhur ve tatbik sahasna geer.

Hakikat ambarnda trl trl tohumlar olduunu, yaratan bilir.

Bunlarn kimi arpa, kimi buday, kimi avdar, u veya budur. O
tanelerin iinde sap ve baak gizli olduunu da yine yaratan
bilmektedir.
te bu henz aikr olmam noktalar aikr etmek yni
dnyya getirip tasavvur hlinden zuhur hline geirmek iin onlar topraa
ekmek lzmdr. T ki asl ne ise o zahir olsun ve vcut bulsun.

Kezlik insann da dnyya geliinde birok sebep ve hikmetler

vardr. Bunlardan biri de kemal tahsili ve Hakk'n marifetidir.

nsan, ezel gnnde Cenb- Hakkn: Ben sizin Rabbiniz deil

miyim? 1 sualine evet! dedi. te o ikrar burada tasdike, o vermi
olduu
ahdi burada isbta gnderildi.

Ahadiyet leminde de vhidiyet leminde de Allah'n esmas

icmali yni zuhura kmam vaziyettedir. Mesel f, Muhy,
Mmt,
Hd isimlerinin zuhuru ve tafsilt bu dnya haytmdadr. yle
ki,
kul burada yolunu saptacak dallette kalacak da bunun zerine
Hd
ismi zuhur edip onu dalletten hidyete gtrecek.

1- A'rf sresi, 172. yet.

SOHBETLER 149

Keza, orada ne hastalk var ne de lm... binenaleyh burada

hasta olacaksn ki karna f ismi ksn... onun iin lmek de
burada,
doup dirilmek de burada...

te insan dnyya ekirdek hlinde olan isimleri tafsil ve vuslatn kadrini bilmesi iin atld. Bu hicrana bu firaka onun iin
mahkm
edildi. Ama ayet matlp olan bu dnyda elde edemezse, eski
hlini
de kaybeder. nk beeriyet mertebesini elde etmek byk bir
nmet
ve frsattr. Bu frsat kaybedilirse bir daha kolay kolay o
mertebeyi bulmak da mmkn olamaz. Peki u halde, o mertebeye km
iken, kadrini bilmemek yazk deil mi? Sefer bitmez, ill nefis malp
olmazsa.
Ve eer insanolu, bu dnyadan cismniyeti galip olarak
giderse, ehlini
tanmad yle bir diyara atlr ki, dima muazzep olmaktan hl
kalmaz."

Server Beyefendi:

- Evet babacm, niceleri var ki insan olmak derecesini

bulduklar halde kadrini bilemiyorlar ve Kur'n- Kerm'in: Bel-hm edall
hkm haklarnda zuhur eylemi oluyor.

Uzun seneler hocamzn madd manev pek byk lutuflarn grd halde takdir edememi bir kimsenin, uzun senelerin
ayrlndan
sonra, olu ile beraber boynu bkk olarak geldii konuuldu.
Bu szlerimizi sktla dinledikten sonra:

- "Asl bel, bely verenden gafil olmaktr.

nsanlar iin Allah'n zahir ve btn nimetleri vardr. Zahir nimetleri malm olan, her eit dnya saadetleridir. Keza zahir bel
da bunlarn mahv u harap olmasdr.

Allah'n btn nimetleri de beldr. Btndaki beldan maksat,

mptel olmaktr. Ak da beldr. nk bel, fakre, fakr ise
Allah'a ilticaya, Allah'a rc'a ona avdete sebebiyet verir. Bel, fakr u
fenaya,

fakr u fena, lika yni cemle, lika ise bakaya gtrr.

Bahsettiiniz u adamlar, biliyorsunuz, evvelce ne halde idiler.

Fevkalde yokluk ve ihtiya iinde idiler. Fakat o zamanlar bize
gelir
giderlerdi. Sonra birden bydler. leri ilerledi ve bu varlk
onlar
bizden ayrd.

Bir mddet sonra yine bel geldi. Ellerinden ileri, memuriyetleri

gidiverdi. O vakit dndler ve ite o dncelerinin neticesi
de Berat

1- A'rf sresi, 179. yet: "Belki onlar hayvanlardan da

aadrlar."

150

gecesi buraya gelmek suretiyle gafletlerini sildiler.

Bizim onlara bir garezimiz bir al-veriimiz yok ki... gemii hemen siler, gelin evltlarm, deriz. Mademki siz boynunuzu bkp
geliyorsunuz ben de size ihsan ile sokulurum!

Haydi Smiha kalk... ge oldu. Bu kadarck olsun aldn. Bu

kadarcklar iinde ok kitaplar var."

Server Beyefendi:

- Dn hareketten bahsediliyordu. Bu hareket, btn mevcudata

mahsus deil midir 1 ?

- "Ona ne phe! O hareket de baka... ben umm olarak

dnynn hareketinden bahsettim. Evet her zerre, her mevcut,
dima
harekettedir ve derviler gibi dim sem'dadr."

Server Beyefendi:

- Bu hareket, onlarn zikridir deil mi?

- "Evet, her mevcudun kendine mahsus bir zikri, bir tebihi vardr."

Gzide Hanmefendi:

- "Efendim, onu dnyorum da mademki her mevcudun bir

zikri var. Mesel, bir yapran masum zikri, saf olmayan bir insann
zikrinden daha st deil midir?

- "H... bu gn bir katil bile btn hayvanat ve nebatatn stndedir. nk bir kere insanlk mertebesini bulmutur. Ama
bunun,
bu mertebenin kadrini bilmezse, o da ayr bir meseledir. Bz
hayvanlar vardr ki alaya alaya gzlerini kr ederler. Hayvanda olan
bu
sadkat hissi bir insanda olmayabilir. Fakat onun insanlk
kisvesi,
hayvann fevkinde olmas iin kfidir. nk insan insandr. Ama
dediimiz gibi: like ke'1-en'mi bel-hm edall 1 onlar belki
hayvandan
da aadr, mns da neticeye it bir meseledir.

Kendisine insanlk erefi, insanlk mertebesi verilmi kimsenin,

onun kadrini bilmemesi elbet bu zavally hayvandan da edal

eyler. O
i de baka!"

Gzide Hanmefendi:

- insan bu szleri dinliyor da bazen haytndan vazgeiveriyor.

- "Evet ama gitmek iin seferi tamamlamal. Ne vakit kahr ile

lutfu bir grp de: Eyvallah! dersen, insanl o vakit bulmu
olursun."

Bir mddet baka eylerden konuulduktan sonra:

1- A'rf sresi, 179. yet.

SOHBETLER 151

- "Nazl Hanm, syle bakalm, insan hayvandan ayran ilk almetlerden biri nedir?"
Nazl Hanmefendi:

- "Mnre Hamm, sen syle!"

Mnre Hanmefendi:

- Sadkat Efendim., doruluk.

- "O, hayvanlarda da var."

Gzide Hanmefendi:
-Ka m diyelim, ne diyelim'?

- "Semha Hanm, sen syle!"

Semha Hanm:

- Sz m Efendim?

- "Papaan da konuuyor.

nsan hayvanlardan ayran ilk almetlerden biri: Tebessmdr!

Bir ocuk yeni doduu vakit beikte tebessm eder. ocuun,
kundaktaki tebessmleri ailenin saadetine saadet katar.

Ak da, o kadar kanl anl olan ak da evvel tebessmle

balar."

Smiha Hanm:

- Hfz- irz'nin: Ak evvel kolay grnd, fakat ona intisaptan sonra nice mkller belirdi, dedii gibi...

- "yledir. Akn bidayeti tebessm fakat nihayeti gz ya ve

yrek yandr.

Tebessmn insanlk alemindeki mevkii ok ehemmiyetlidir. Hep

muvaffakiyetler tebessmle hsl olur. Glmsemez bir kimseyi
grrsen hasta zannedersin. Bu adam hi glmyor, hasta veya
asabi... dersin.

Tebessm bilmeyen bir koca, karsn mesut edemez ve nihyetinde de anlama hsl olmaz. Kezlik tebessm bilmeyen bir
kadn
da kocasn mesut edemez.

Milletler arasndaki karakter farknda da tebessmn yeri

byk-

tr.

en bir millet, muvaffakiyet ve refah iinde demektir.

Bir doktor tebessm etmeyi bilmezse, mesleinde muvaffakiyet

gsteremez.

ki balc varm. kisi de yan yana kpler iinde bal satarlarm.

Balcnn birine ok mteri gelir, tekine ise kimseler
gelmezmi.

Baln satamayan adam, oradan gemekte olan bir arif kiiye

dert
yanarak: kimiz de bal satyoruz. Hatt benim balm
komumunkinden
daha da iyi. Byle olduu halde niin benimkini kimse almyor
da, her-

152

kes ona gidiyor, ondan alyor? demi.

Balcnn sualine muhatap olan arif de: Olum, senin kpn bal
satyor ama yzn de sirke satryor! demi.

Resllah Efendimiz ekseriyetle mtebessimdirler. Havva ile

Adem'in birbirleriyle bulutuklar vakit tebessm ettikleri
sylenir.

Akn da balangc yledir, evet yledir!"

- "Dnyya gelmekten maksat, kii Rabbini bilmektir

Rabbini bilmeye sebep evliyay bulmaktr
Bulmak deilmi bilmek, bilmek deilmi bulmak
Evliyaya gnl vermek rengine boyanmaktr.

Buldum, grdm, bildim! demek maksda ermek iin kfi

deildir.
Bu, ben krk senedir dervilik ediyorum diye np gvenme
ii de
deildir. Maksat, o terbiyesi halkasna girdiinin velnin rengine
boyanmaktr. Yni gzel sfatlarn giymek, doruluuna, adaletine,
irfanna ve akna brnmektir. Evet krk sene bir kapya hizmet
eder

bir ey alamaz da. gn dervilik etmekle, onun krk senede

bulamadn elde edi verir. nk ezelde hazrlanp da gelmitir."

Bir kimsenin, henz tahakkuk etmemi bir ie olmu ve

neticelenmi nazariyle bakp o tarzda konumas zerine:

- "Ceddimden, Reslullah'tan aldm terbiye gereince, bir ey

olmadan, vukua gelmeden evvel, ona olmu nazariyle bakmam.

Manastr Marif Mdr bulunduum zaman henz yirmi bir yanda idim. stanbul'a gideceim vakit arabay kapya getirtir,
maiyetimi arr Allaha smarladk, ben stanbul'a gidiyorum, derdim.
Hareketimden evvel hi kimsenin malmat olmazd.

Bir ey tahakkuk safhasna girmeden etraf dadaaya vermek

detim deildir. Fakat yaknlarm bu merebime alamadlar.

Bir ii olmadan evvel aa vurmaktan bir ok sebeplerden

dolay
korkarm. Mesel, olabilir ki o i hakknda biri kp: Oldu, bitti ve

neticelendi artk! diye bir emniyet gsterir. te ben bu

emniyetten korkarm."

SOHBETLER 153

Akam kitap okunuyordu:

- "Huneyn gazasnda bir ok slm askeri toplanm, iki mrik

kabileye hcum edeceklermi. Mriklerin beraberlerinde
getirdikleri
mallar ve kadnlar da hep orduda imi. Reslullah Efendimiz,
yaknlarndan birisine, btn bu eya bizim olacaktr, buyurmu. Lkin
o srada slm askerlerinden biri: Bizde bu kadar kuvvet varken harbi
kazanacamza phe yoktur! diye bir gvene kaplm.

Tabi ki bu szden Reslullah titremitir. Ne ise muharebe balam ve slm askeri bozularak ric'at de balam. Bu hal
karsnda
Efendimiz: Allah'n Resul yalan sylemez! diye atn ileri
srmek iste-

yince, etraftan mni olmular. O zaman bn Abbas yksek sesle:

Ey
mslmanlar, Reslullh'a biat eden, ahd edenler siz deil
miydiniz?
diye barnca kaanlar geri gelip yeniden harbe itirak etmiler.
Bu
suretle de zafer kazanlm.

Gryorsunuz ki bir sz, bir nutuk neler yapyor. Bir ii, olmadan
evvel sylemekte iki mahzur vardr. Biri, vstaya ve iin gidiine
gvenerek Allah'a irk koulmu olmas ve bundan da benlik
kmasdr. Dieri de: O mesele veya o i hakknda etraftan haset edilmesidir
ki bu
suretle araya gz girer ve bu teebbs akim kalr. Onun iin bir
mesele
netceleninceye kadar sknet iinde beklemek lzmdr."

Uluorta sylenen bir szden gybet kmas zerine:

- "Arabaya bindiim vakitte hayvana kam vurulunca nasl canm acrsa, birisi gybet olunduu vakitte de, bana kam
vuruluyor gibi gelir... Onun iin ben sizin aranzda bir ey sylemee
korkarm. Bi-

riniz bir ey syleyecek, bir gybet kacak diye sylemekten

ekinirim."

Yine eriksiz mandan sz almt:

- "eriksiz man, Hakk'n muhabbetine dnya muhabbeti kartrmamaktr. Bunu ise klardan bakas yapamaz. nk cennet
ve sevap arzusu dahi gayrlktr, insan Hak'tan alkoyar.

Akn ulesi iine henz dm kimsenin, o ate, o cezbe her

tarafn sarm ve dnyya alan btn delikleri kapam
olduundan,
maukundan baka bir ey grmemesi tabidir. Ama onun, ben
sevgilimden gayr bir ey grmyorum, demesi kendinden deildir.

Deildir, nk o ule seni her tarafndan sarm baka ey

gste-

154

recek ak kap brakmamtr da onun iin grmyorsun. Eer o

ak
ulesi stnden ekilecek olursa, acaba o atein altndan pimi
olarak
kabilecek misin? Yoksa kendiliinle mi kalacaksn?

Bu atein sana verilmesinden maksat, yalnz o an iin

kavrulmakln deil, belki iinin ve dnn yanp kl olmas ve pimekliin
idi.
Elbette gn olup o cnun o taknlk ulesi senden alnr, ite o
zaman
bu atein altndan pimi olarak karsan ne l!

O istil vaktinde kendinden baka bir ey gstermeyen aktr.

Yoksa grmeyen sen deilsin. Bazen, falan kimse ne kadar kt
neden
byle oldu, dersiniz. te o ule altnda piememi olduu iin
onu ekip
aldklar vakit byle kalakald.

O ak ulesi senden ekildii zaman, altndan, onu sana verenin

boyasna boyanm, o ak hal etmi ve seni ak kesilmi
bulmak gerek.

Bu dereceden sonra ise, senden akn kendisi zuhur eder. nk

artk
sen ak oldun demektir. Halbuki o cnnun, o atein seni
sarmas muvakkat idi, bir an gibi idi, t ki yanp kl olacak ve stne
giydirilmi
olan bu hil'at senden alnnca ak olacak ve yanarak yalan, riya,
kibir,
kin, hile, irk ve benlik gibi nefsine mteallik hibir ktln
kalmayacaktr."

Smiha Hanm:

- Hazret-i Sleyman Belks'a der ki: Geri imdi sen bir sultansn.
Fakat bu saltanatn rizdir. Gnn birinde seni terkeder, senden
ayrlr. Gel, mn sultan ol ki, sultanln aslna ermi olasn. nk
hibir ey kendi ztndan ayrlmaz.

- "Ne gzel bir sz... evet, k da kl nnda sultandr. Fakat

bunun asl ol, akn kendisi ol ki o sultanlk bak kalsn. brahim
Edhem'in ta ve tahtn terk etmesi sultan olmasna mni oldu mu?
Belki
o ta ve taht, hizmetkr olarak arkasndan koup geldi ve: Beni
al, beni

al! dedii halde brahim Edhem tenezzl etmedi. Nasl istesin ki

bulduu manev sultanla kar, brakt dnya sultanl, bendesinin
bendesi idi."

Nazl Hanmefendi:

- Mademki bir kimseye o ak ulesi verilmitir. O kimsenin dierlerinden daha sekin daha stn olmas icap etmez mi?
Bahusus bir
kere o ak tatm olann bu ule iinde yanp kl olmamas
nedendir?

- "Onu kendilerine sor! Mesel slmiyet nuru bah olunmu yle

kimseler var ki ne kadrini bilmi ne mnsn bulmutur.

ktaki yanmaklk kendisine verilmi olan akn tecelliyt

icbdr. Yni senin maln deil, verenin maldr. Halbuki ben
istiyorum ki senin olsun, 3 r ni sen ak olasn. Gn olup o tecell
ulesi stn-

SOHBETLER 155

den kaldrldkta, akn hli senin hlin olsun."

Sabha Hanmefendi:

- Dnyorum da... hani: Kahrndan lutfuna, gazabndan

rzna, senden sana snrm... derler. Fakat bu, ltuf istemek,
zr
ve af dilemek bab da deil...

- "Af istemek, affet demek ne demek? af etmekle mi? Allah

affeder. Fakat seni senin iin terbiye eder.

O ak hil'ati senin stnde olduu mddete bu hil'atin ekliyle

ekillenmek haliyle hallenmek lzm gelecekti. Eer sen o ekli
iktisap
etmez o ule ile pimezsen kabahat sahibin deil ki...

Gn olup cnn devri geerek o hil'at senden alnnca, altnda

pimi olan kimsenin dilinden: Kl olunca yanmaz olur nr-
sznm benim... srrnn zuhuru tabidir."

-Bu ak hil' atinin alnmas bir su karl m vki olur?

- "Hayr. Bu, muvakkat bir imtiyazdr ve senin iinde yanp

nefsn ve hayvan vasflarn yok etmen iin verilir. Zaman
tamam
olunca tabi ki alnr.

Bir de bzsna bu hil'at srf ihsan olarak giydirilir. Mesel Cell

Hoca gibi, Rif evld olduktan sonra cezbe verildii halde
tahamml
edemeyip: Aln bu hli benden... kitaplarm iki parmak toz tuttu,
okuyamaz oldum! diye, daha bu ak hil'ati alnmadan, alnmas iin:
Aln,
aln! diye ikyet edenler de olur.

Halbuki yalvarmaya hacet yoktu. Zra nasl olsa alnacakt.

Bir mddet skttan sonra:

- "Anlamadnz, konuulacak bir eyler varsa sorun

konualm!"
Sabha Hanmefendi:

- Bu tecell alndktan sonra, o kimse pimemi olarak altndan

kmsa ne yapsn?

- "Herkese ak verilir mi? Sana verilmi olduu halde kadrini bil-

memisen kime ne? Kymetini takdir et de pimeye bak!"

Sabha Hanmefendi:

- Peki hem pimemi hem de hil'at stnden ekilip alnm... artk o kimse ne ile yanp ktlklerini mahvetsin?

- "Bunun iin ihsan sahibine serzeni ve sitem doru deil ki...

kendi gayret ve kabiliyetine kssn.

Maamfih o tecell iinde pime yolunda bir yanma hdisesi

balam ise ar ar da olsa iten ie yanmakta devam ederek bu
ate gittike ilerleyip nihayet sahibini temizler.

Ak ihsan olunan kimselere onun kadrini bilmemek ayptr, hatt

yazktr.

156

Bu ihsandan maksat ne idi? Mauktan baka bir ey grmemek,

zaman gelip o hil'at kalkt vakit de hep ayn eyi grmek yni
her fiili her hareketi Allah'tan bilmekti.

Ak hlinin cnnu ve zevki zerinde iken ne para, ne mevki,

hatt ne evlt gznde oluyor. Kibirlerden, kinlerden,
yalanlardan,
hilelerden eser kalmyor. te o hil'at alnd vakit de byle
olman
lzm gelir. O zaman niin deiiyor, beeriyet haliyle ba baa
braklnca ayn hli muhafaza edemiyorsun? Halbuki akn verdii
irfan
sende grlmek isteniyor.

Yzlerce dervi arasndan eyhiyle ak alveriinde bulunabilen

ka mrit vardr?

Eer mrit seni bu kalabalktan seip ayr bir alka gstermi,

ayr bir terbiyeye tbi tutmu ise, karlnda irfan ve muhabbet
istemez mi? Ve bunun kadrini bilmezsen hocan krm olmaz msn?

Dn gzlkye gitmitim. ok muazzam olan bu dkknn

sahibi

de ayn zamanda gz doktoru idi. Kendisine, gzlk u noktaya

temas
ettike iltihap yapyor, bunun resini bulun, dedim.

Sra sra gzlkler kard. Onu takt, bunu takt, olmad. Nihayet
re olarak: Her vakit gzlk takmayn! diyerek iin iinden
kmak istedi. Nasl olur? Hekim devaml gzlk kullanmam tavsiye
ediyor, diyerek dkkndan ktm.

Bu defa, doktorun tavsiye etmi olduu gzlkye gittim.

Kck bir dkkn vard ve iinde gzlkten baka birok shh
levazm
bulunuyordu. ikyetimi ona da syledim. Gzl ald, bir
makine ile
ayrarak istediim ekle getirip elime verdi.

te kck bir dkkn. teki gibi byk ve zengin deil. Fakat

gzlkln inceliini, yni asl maksad elde etmi."

Bebek komusu Cennet Hanm'n birka aydr hasta yattndan

konuuluyordu.

- "Nerede kald o zevk lemleri! Daha drt ay evvel her gece

danslar, elenceler, sazlar, aylar ve sabahlara kadar gelip
gidenler ile
yal dolup dolup boalyordu. Cennet Hanm!., diye barp
etrafnda
kouuyorlard. Desenize cennet cehennem oldu. Artk zevci de
eve haftada bir gece geliyor, o da baka taraflarda eleniyormu.

Hani o dostlar, ahbaplar, o zevkler, o koumalar, o sabahlara

kadar tepinmeler, Cennet Hanmlar nerde? Hey!..

te kendi kendine kaldn. imdi yzne kimse bakmyor.

SOHBETLER 157

Dnynn zevale mahkm her cenneti gibi bu da kaybolup gitti.

nk
her dnya cennetinin sonu zeval, her dnya ak bir kuru
hayaldir.

Bu da bir cnun, bu da bir ak deil mi? te o cnun iinde

kadri-

ni bilmeden geirilen zaman heba oluyor. Herhangi sahada

olursa olsun, aranlan irfandr. Bunu hsl edemedikten sonra neye
yarar? Zaman dinlemiyor geiyor. Gnler birbirini takip ediyor, t ki son
merhaleye kadar. Kargann arkasndan gidersen seni mezbeleye
gtrr. Blbln arkasndan gidersen seni glistne gtrr.

Mecaz akta da bir cnun devresi vardr. Mecnun, akn

ehvete
sarfetmekten sarfnazar ederek, onu Hak akna evirdi. Mecaz
aknda bunu yapabilirsen ne l!

Hakk akta sahip sana ak hil'ati giydiriyor. Yni kendini giydiriyor. Bu yzden, ondan baka hibir ey grmyorsun. Kibir,
tecesss,
riya gibi sfatlar hep snyor. Fakat hal olarak deil. Onun iin
sahip
seni brakmyor ve bu hil'atin iinden durmadan sylyor: Kibir
fenadr, kibir etme! Yalan syleme, gybet etme! diyor. Yni
durmuyor,
o ak iinden sylyor ki cnun devresi geince bunlar sana hal
olsun,
senin maln olsun diye... zra gn olup o cnun hli senden
geecek,

farzmuhal, kalsa bile buna vcdun tahamml etmez.

Ak seni, o cnun devri getikten sonra da kendi haliyle

hallenmi
grmek ister. Seni zt ile besledi, elbet byle ister.

imdi zattan sfata atlayalm: Mesel bir ilim sahibini alalm.

Ktphaneler dolusu kitaplar okumutur. Gece demez gndz
demez
alr seyahatler yapar. Bu da bir ak, bu da bir cnundur. Fakat
bir
raddeye gelecek, halden, takatten decek, gzleri
grmeyecek, dizleri
tutmayacak, bu hal onu kitaplarndan o cnundan men edecek.

Halbuki btn bu bilgileri renmekten bu kitaplar okumaktan

maksat, kendini bilmek, Allah'n bulmak ve bu dnyya geli
sebebini
renmektir. O hsl olmad. Akn cnun ksm da gitti ve elde
avuta
bir ey kalmad.

Sonra genlii ele alalm: O da bir ak, bir cnun deil mi? Delikanl dnyya smaz derler. Dorudur. Mademki Allah sana,
dnylara smayacak kudret ve kuvvet vermi, genliini zararl
zevklerde

harcayp ypratacana, gzlerin grr, ellerin tutar ayaklarn

yrrken, niin gerek ak arayp bulmuyorsun?

Zahitlere gelince, bunca ibdet ve tatlerde bulunurlar. Gece

gndz tebihler eker, aylar tutar, nafile namazlar klarlar. te
bu
da zhitlik cnnu!

Ama bir zaman gelir ki zahit kii de, vcuttan der, alageldii
ibdeti edemez, tebihleri ekemez, namazlar klamaz olur.

158

Btn o ibdetlerden maksat ne idi? Ruhun tasfiye ve nefsin

tezkiyesi deil mi? Halbuki yine gururun var, yine gsteriten
holanyor,
yine kibir ediyorsun... u halde bu kadar almalarn neye
yarad?
Kendini bilemedikten, Allah' bulamadktan sonra?

am'da bir kadn vard. Otuz ksur defa am'dan Mekke'ye yaya
olarak hacca gitmiti. ocuk oyunca deil... am'dan
Mekke'ye kadar
gne altnda yaya gitmek. am ile Mekke aras, deve ile otuz
gn
tutar. stelik yollarda ne hastalklar, ne ekiylar da vardr. Bu
kadar
zahmete, meakkate, yorgunluklara susuzluklara katlanarak
otuz u
kadar defa hacca gitmek; aka deil bu. Ama keke yalnz farz
ile iktifa
edip bir kere gitseydi de kuvvetini kudretini lzm olana
harcasayd...

Eer ak ateinde pimedinse, o irfan bulamadnsa, bu cnun

senden alnp da maksad elde edemeden kalakaldnsa, bu defa
sana
riyzat verirler. Yni riyzattan maksat, mahrumiyettir. Nefsinin
zevk
ald her eyden seni men ederler. Fakat cemal iinde o
terbiyeyi almayp da celle mstahak olmak yazk deil mi?"

- "Dnya insanladr; hiret de insanladr. Dnynn hilkati insan-

la beraberdir. hiretin hilkati de yine insanladr. Cenb- Hak da

yle
buyuruyor: Sen olmasaydn, sen olmasaydn ben bu cihan
halketmezdim ya Habbim! 1 "

smet Hanmefendi ile konuurken:

- "Ynus diyor ki: Dnyya gelmekten maksat Allah' bilmektir...

Allah' bilmeye sebep bir kmili bulmaktr.

Ama ben bildim, ben buldum demek, bulmak deil, evliyaya

gnl
verip rengine boyanmaktr.

te o sana sylyor: Kimse ile istihza etme, ne kimseyi incit ne

de
kimseden incin, diyor."

ismet Hanmefendi:

- Ah Efendim incitmemek ne ise bir derece ama incinmemek

pek
mkl! -

- "Mademki l ilahe illallah demek suretiyle, Allah'tan baka Allah olmadn sylyorsun, o halde kimden inciniyorsun? Faraza
birisi
sana hakaret ediyor: smet ne fena kadndr, diyor. Sen bunu
iittiin

1- Hads-i kuds: "Levlke levlk lem halakt'l-eflk."

SOHBETLER 159

zaman: Eer bende bu fenalk olmasayd bu sze muhatap

olmazdm.
Kim bilir Allah'ma kar ne hatlarm var ki byle bir sze
mstahak
oldum! diyeceksin. Mademki l ilahe illallah diyorsun, her ey
gibi bu
tahkiri de Allah'tan bilmen lzm. u halde Allah'tan gelen bir
eye incinmek nasl olur? te dervilik demek, bu mny hal etmek
demektir.

Mesel bir su ierken bile: Hararetim bu su ile teskin oluyor. Fakat Allah'm murat etmezse bu su hararetimi teskin etmez, diye
dnmelisin. Yemek yerken de yine: Allah isterse bu yediklerim beni
doyurmaz ve bu gday Allah'a ibdet ve kulluk edebilmek iin nr
olsun diye
yiyiyorum, demelisin. Keza, uyku iin de byle dnmelisin.

Filn kimse Allah'n bilir, derler. Yni Allah'n var olduuna inanr! Ne byk ltuf! Bir kimsenin mslman olmas iin kelime-i
ehdet getirmesi lzmdr. Fakat sz ile her ey biter mi?
Kelime-i
ehdet getirmekle o slmiyet mekteb-i irfanna girdin ve
ehliyetini isbat ettin. Ama orada kalma! Mektebe dhil olduktan sonra
durma ilerle. Bu neticeyi hemen bir gnde hsl et, demiyorum. Hi
olmazsa yolunda bulun. O da bir eydir. Yolunda bulunman da Allah ho
grr.
Gnler birer birer geiyor. erit gibi sarlyor, gnn birinde:
Paydos,
oyun bitti! diyecekler. Allah kolayln gstermi. Bir Hakk'm
boyasyle boyan kfi. Bak ne kolay ey!"

ismet Hanmefendi:

- Efendim, tandklarmdan birisi var. Kur'n- Kerim' deki

hurf- mukattaann hibir mns olmadn sylyor.

- "Nasl olmaz? O harfler hep birer lem, birer rumuzdur. Hem

byk birer lem., mesel (Elif, Lm, Mim) diyorsun. Elif ( i ) ten
maksat Allah'tr. Lm ( J ) Cebrail; Mim ( r" ) Muhammed (s. a.)
dir.

(Elif), namazda alnan kamet vaziyeti; (Lm) rk; (Mim) de

secde
hlidir.

te Allah ile senin aranda Cebrail olduu gibi, ruh ve cisim arasndaki kalp de Cebrail'dir. Yni (Elif, Lm, Mim) kmil insana
iarettir. Hazret-i mm- Cafer yle der: Allah, Kur'an'da tecell
etmitir fakat grmyorlar!

Kurann harfleri insann ekilleridir. Ama herkes bu mny nasl bilebilir? Bu, esrr- ilhdir ancak irfn- Muhammedi ile
bilinir.

Biz nasl bilelim nasl renelim, derler. rfan mektebine gir de

ren! Bilemem ki, renemem ki... deme. Allah belki sana o

renmek

kabiliyetini vermitir. Onun iin durma ara! Niin bu dnyya

geldin,

1- Hurf- mukatta'a, Kur'n- Kerm'de tek veya grup olarak 29

srenin banda bulunan mstakil harflerdir. (Elif, Lm, Mim), (H-Mim), (Y-Sn) Nn,
Sd, Kf gibi...

160

dn... herhalde yalnz beer cemiyetine hizmet iin deil...

evvel
kendi vcdunun cemiyetine hizmet et ki beeriyete hizmetin
de semereli olsun.

Maamfh herkesten Allah'n bilmek beklenemez, bu tabidir. Fakat sen belki de Allah' bilicilerden olarak halk edilmisindir.
Kendini
hicranlara atmak reva m?

Bir ksm insanlara Allah' bilmemek nasibi verilmitir. nk

ezelde nur serpildii vakit istidatlar eteine isabet etmemi ve
zulmette kalmlardr. Esasen herkes Allah'n bilse, lh saltanat zahir
olmazd. Binenaleyh dnydan ne Hakk bilenler kalkar ne de
bilmeyenler...

Vaktiyle valinin biri azlolunmu, hayli zaman akta kalm. Bir

gn ua: Efendi, demi, filn aa kovuunda bir zat oturur
herkes
gidip onun duasn alr, byk bir zattr. Haydi biz de gidelim de
senin
iin du isteyelim!

Efendi de uan szn dinleyerek kalkar ve beraberce o zta

giderler. Elini pp hacetlerini sylerler. O zat da: Y Rabb, der,
ne kadar hayr sahipleri ne kadar slihler, klar varsa onlarn yz
suyu
hrmetine bu adama yaknda bir memuriyet ihsan et!

Bu duay aldktan sonra efendi uak evlerine dnerler. Biraz son-

ra da bir yaver gelerek filn yere vali tyin olduunu bildirir.

Aradan
be on sene getikten sonra vali tekrar azlolunur. Yine uan
teklifi
zerine aa kavuundaki zta gidip yeniden du isterler. Ama
bu defa
o zat: Y Rabb, ne kadar meyhaneci, edepsiz, katil, hrsz
kullarn varsa onlarn yz suyu hrmetine bu adama bir memuriyet ver,
diye du
eder. Bu trl bir niyaz beklemeyen valinin hayreti karsnda:
Merak
etme olum, tecell devir devirdir bu da hak, o da hak... sen
iine bak
tyin olunursun, diye cevap verir. Gerekten de gn sonra
tekrar bir
tyin karak adamcaz yeni iine gider.

Bz kimseler gryorsun, Hak yolunda olduklar halde birok

madd mahrumiyetler ve elemler iindedirler. Fakat onlarn
iinde bulunduklar atete ne glistanlar gizlidir. Allah'tan uzak kalan bir
kimse ise ne kadar zevk ve safa iinde de olsa yine atein iindedir.
nk
asl atetir neticede de yine atee mnkalip olur.

Fakat bu iki ate arasnda azm farklar vardr. Biri ate grnr

ii glistandr. Biri glistan grnr ii atetir. Fark bu.."

ihvandan Medha Hanm gelmiti.

SOHBETLER 161

- "Ne temiz ne saf bir kadn! Y Rabb, bana byle gzel evltlar
verdin, ok kr! Benim krm evltlarmla, onlarn kr
benimle!"

Aileden biri de unu ilve etti:

-Bugn hocamzla Ftih'e doru giderken arkamzdan bir kadncaz: Sen evliya msn, Hzr msn, nesin? Sen benim
anlamadm
bir eysin! diye syleniyordu. Biz yolumuza devam ettik, o hl
sayp
dkyordu.

Halkn camilere olan rabet ve alkasndan bahsediliyordu:

- "Din aleyhinde propaganda yapanlardan birinin, gideyim de u

camilerde kalan bir iki ihtiyar zavally greyim! deyip de
kalabaln
ziydeliinden ieri giremeden dn garip i deil mi?

in asl ho ciheti, camilere giden halkn byk bir ksmn genlerin ve mnevverlerin, yni en mit edilmeyenlerin tekil
etmesidir.

Dni yktk, din diye bir ey kalmad zannnda bulunan kimseler

iin bu manzara: Arpa ektim dar kt! mnsn ifde ediyor.
Arpa
ekip de dar bimek olur mu? deriz. te bak nasl olabilirmi.
Byle
mecaz yoluyla sylenen szlerin bir gizli mns vardr.

Mesel bir ocua emekler verip mekteplere gndererek ondan

byk eyler mit edilirken neticede bir haydut olup, kmas
btn hayallerin yok olmas da yine arpa ekip dar toplamaya benzemez
mi?"

"Ben size ademi anlatmtm. Hatrnzda ne ekilde kald?"

- Vcut ile adem, ahadiyet mertebesinde birdir. Vhidiyet mertebesinde adem, mutlak vcdun aynas olur, buyurmutunuz.

- "Evet, Allah insan, kendi suretinde halketti 1 . Ademden

Havva,
yni kadn zuhur etti. Allah, er ve kadn.

Demek ki Allah'n kuluna muhabbeti, kendine muhabbet; czne

muhabbettir. Kulun Allah'a muhabbeti de aslna muhabbeti
demektir.

Erin kadna muhabbeti, kezlik cz 'ne muhabbet, kadnn

erkee muhabbeti de aslna muhabbet demektir.

Hazret-i Muhiddn: Abd, Rabdr, Rab, abddr. O halde teklif kimedir? 2 te ardm nokta budur, diyor.

Abd, 3'ni kul, hakikat cihetiyle fni ve meyyittir, ldr. Meyyit

1- Halek' Allhu deme al-sretih. (Hads-i erif)

2- El-abd Rabbn ve'r-Rabb abdn. Fey leyte i'i' meni'lmkellef.

162

olduu halde nasl mkellef olur? Bu teklif, oru namaz ve ilh...

kimedir? Eer mkellef Rab'dr denirse, Hakka teklif olur mu, Rab
mkellef
klnr m?

L mevcde illallah... yni Allah'tan baka mevcut yoktur. Mevcudatta grnen eylerin hepsi esma ve sfat tecellsinin
mazhardr.
Tecellye nihayet yok ki... Cenb- Hak her an bir baka
tecelldedir 1 .
Abd bir mazhardr. Abdin vcdunda zahir olan Hak'tr. u halde
abd,
kendisinde zuhur eden tecell itibariyle Rab'dr. Bakn:

Ey mazhar- mritte tecell eden Allah

diyoruz. Rab da, mukayyet bir vcuttan zuhur etmesi itibariyle

abd'dir.
Eer vahdet nuru tecell ederse o kimse, cmlede Hakk'
mahede
eder. te edebin mns da budur. Vahdet galebe edince klk
mukluk, sizlik bizlik kalmaz. k, mauk ve ak bir olur.

Eer kesret galebe ederse, senlik benlik ve taayyn zahir olur.

Eer kesretle vahdet birlikte zahir olursa hayret zuhur edip o
kimse
mtehayyir kalr. Bir kimse bu mertebelere varmaynca, bu
lezzeti bulamaz. nk bu hal vicdandir. Beeriyet mertebesinde olanlar,
tammiyle ve kll olarak Allah'n nurunda fn olanlarn
mertebesinden
nasl dem vurabilirler? Ve onlar ile kendilerini nasl
kyaslayabilirler?
Onlarn varlk gsteren yok olmu vcutlar Tr'u, Hakk'n
cezbesi tecellsinin sarsntlaryle kendinden geip tammiyle muzmahil
olmu,
silinip gitmitir. te o zaman bunlarn iki lemi kendinde
toplam
olan Tr- Sn'ya benzeyen varlklar dandan zuhur eden kavil
ve fiil, inikas yoluyla, Rahmann iktizlardr. yet-i kermede de:
Allah de

sonra onlar brak, kendi havzalarnda oynasnlar 2 buyruluyor.

Ama bu, yet-i kermenin zahir mns; srr ise: Allah bes bak
heves demektir. Yni Allah de, msivy brak. nk yalnz
Allah
vardr."

Smiha Hanm:

- Hz. Mevln, Hsmeddin elebiye hitaben buyuruyor ki: Benim cemlimi gsterici szlerimden esrar kadehini i!..

- "Onun szleri cemalden baka ey gstermez ki...

Dedikodudan
rdir. Srlar kadehini doldur doldur i.

1- Rahman sresi, 29. yet: "Klle yevmin hve fi e'n.."

2- Enam sresi, 91. yet: "Kulillh smme zerhm fi havzihim

yel'abn"

SOHBETLER 163

Smiha Hanm:

- Kalp kandili uyanrsa onun nurlar insann duygularndan ve

hlinden de zuhur eder, diye bir sz grdm.

- "Tabi deil mi ya.... Mesel bir havuzun suyu temiz, berrak

olursa, musluklarndan akan su da saf olur. amurlu olursa,
akan su
da amurlu olur... Bir aynay da yere atsan, yz para olur, yz
parasndan da ayn ey grnr.

Sabha Hanmefendi:

-Bu lemden teki dnyya ne kadar gen oldu, neler gitti...

- "Tabi... mtihanda muvaffak olup snf geen olduu gibi,

ikmle kalan ve snf geemeyen de olur...

Sabahtan akama kadar on bin rekat namaz klmaktan idrak

ederek iki rekat klmak elbet daha iyidir. Onun iin, i oklukta deil,
mndadr.

Kimisi korku ile, kimisi tevikle geliyor, yahut hep devam ediyorlar, ben de edeyim, diyor. Yni taklitle geliyor. te imtihan
vaktinde
bu e meydan yoktur. Bu gibi imtihanlarda yalnz sadkati ve
ihls
olan kazamyor; ki zten maksut da budur. Hz. Mevln'nn ka
tane
dervii syleniyor?.."

Sabha Hanmefendi:

- Evltlar iinde de yalnz bir Sultan Veled babasnn yolundan

gitti...

- "Hakkaten sultan... Ama Hsmeddin, ill Hsmeddin. Sultan

Veled de bihakkn sultandr ki emseddin Tebrz ona hlini
giydirdi.
ems'in yannda am'dan Konya'ya kadar gitti. Onun iin
emseddin

Tebrz, Mevln'ya: Sana serimi, ona srrm verdim,

buyuruyor...

Kezlik, peygamberlerin ka tane sahabesi vard? Rhullah

denen
s'nm ka tane yr- gar vard? Hz. Nuh'un yine hi yoktu.
Musa'nn
ka tane vard? Ya bir tane, ya iki... Bir ey ne kadar az ise
kymeti ve
pahas da o kadar yksektir. Prlantadan hi fark olmayan,
yapma,
gzel talar var, fakat kymeti var m? Bir prlanta ka yalanc
ta birden satn alr... Maksat mndr. O hsl olmadktan sonra neye
yarar?
Prla gelen zrla gider, bilmez misin?..."

164

- "Cehenneme: Doydun mu? diye sorulduu zaman: Hel min

mezd 1 yni daha var m, daha var m? diye cevap verecek.

Nefsin de cehennemle tam bir mnsebeti vardr. Onun iin de

doyuramazsn. Verdike ister, daha olsun der, kanmaz.

Ama ruh da cemle doymaz."

Smiha Hanm:

-Ak kendi fignnda maukun cevbn dinler, diye dndm.

- "Doru dnmsn! Senin y Rabb! diye feryat ediin,

maukun lebbeyk! demesidir. Y Rabb, dediin vakit de iinde
bir huzur bir ferah bir zevk duyarsn ki, ite bu duygu, maukun
lebbeyk, diye cevap veriidir.

Ak kendi fignnda maukun cevbn dinler... 3'alnz bu sz,

bal bana mest edici mestlii devam ettirici bir bade sanki.."

Mnre Hanmefendi, bir hocann vaazndan bahsederek:

- Efendim, Hazret-i Eb Bekir'in alnnda: Kul hvallh ahad;

Hazret-i mer'in: Allhu s -samed; Hazret-i Osman'n: hem yelid
velem
yled; Hazret-i Ali'nin de: Velem yekn leh kfven ahad yazl
imi,
dedi.

- "yi ya.. Ali'de zt tecell etmi, dierlerinde sfat. Ahad,

samed,
lem yelid ve lem yled Allah'n sfatlardr. Kfven ahad kfvi
yoktur
demektir. Bilerek bilmeyerek sfat ve zt tecellsinden
bahsedilmitir."

Hocamzn drt yandaki torunu kk Cemil, elindeki pil paras ile oynarken Semha Hanm pili ocuun elinden alarak bir
mddet
kendi elinde tuttu.

- "Bu elinizdeki pil deil mi? Ne kadar pervasz oynuyor, evirip

eviriyorsunuz. Halbuki ceryana bal olsa ona temas edebilir
misiniz?
Dokunmak isteyen olursa der, lr.

Bunun gibi kmil insan da beer suretinde gryor ve onunla

oturup konuuyorsunuz. nki madde karanl iinde onun
hakikatini
grmyorsunuz. Adamn biri gece karanlnda arslan inek
zannede-

]- Kf sresi, 30 yet.

SOHBETLER 165

rek akalayor, okuyor, boynuna sarlarak: Oh benim gzel

ineim diye iltifat ediyormu. Aslan da iinden: Dur hele bir kere aydnlk
olsun
da o vakit benim kim olduumu anlarsn diyormu...

te bunun gibi ten perdesi de gerekleri tdil ederek aksettirdiinden anlamyor, korkmuyor, tellanmyorsunuz.."

Fuzl hakknda konuulurken:

- "Fuzl'nin ad Mehmed imi (900) trihinde Hille'de domu

(963) de Kerbel'da vefat etmi...

Kitabnda bir duas vard. Y Rabb, beni dnyda da Ehl-i

Beyt'in glgesinden ayrma! diye... imdi Kerbel'da, Ehl-i
Beyt'in Kubbe-i Saadetinin darsna gmmler. Gne, Trbe-i Saadete
vurduka sabah ve akam glgesi mezarna der."

Gazetede, iki senedir sevien bir kadnla bir erkekten, kadnn

kendi koluna sevgilisinin ismini ve beni sevgilimden lm
ayrabilir,
cmlesini dodurduunu, fakat birbirlerinden soumalar ve
kadnn
bir bakas ile alkalanmas zerine kolundaki yazy kartmak
isteyerek doktorlardan il aldn, neticede de alan yaralar
yznden kolun kangren olup kesildiini okuduk:

- "te dnya aknn sonu! Dnya gde elleri bo, hsranda

kalrlar.

Dnya zevklerine bel balamayp onlara deerinden fazla

kymet
vermeyenlerin hallerini grp budalalkla itham ederler. Beri
tarafta
ise daha stn zevklerin tadn tatm olanlar da, dnya ehlinin
hayalden ve neticesi zevalden ibaret olan zevk ve hazlar karsnda
esef duyup, ellerindeki frsat kardklar iin acnr dururlar. te Cenb
Hak bu dnyya kaplp kalmlar hakknda: Hanginizin doru
yolda
ve hidyette bulunduunuzu neticede grrsnz 3 buyurur."

Semha Hanm:

- Sen her dm zdn, yalnz kendi dmn zemedin,

1- Eski vekillerden Ali Rn Tarhan Beyin refikas.

2- Radyo, Trkiye'ye henz gelmiti.

3- Th sresi, 135. yet: "Kul klln mterabbisun

feterabbes."

170

buyrulmu. Ltfen izah eder inisiniz?

- "Yni bir sr meseleler hakknda caiz midir, deil midir, diye

urap durdun. Fakat kendin, yarn hesap gn iin hazr msn,
gerei gibi hazrln var m, onu halledemedin, demek. nk
ess bu
idi. Sen ise asl brakp teferruat ile uratn. Halbuki btn bu
ilimlerden bilgilerden maksat, kendi ilmini bilmek ve bu suretle
ukdeni, dmn zebilmektir. Sen ise baka dmleri zmekle
urap kendininkini zemedin.

Ey Nietzsche'ler, Schopenhauer'ler, Kantlar! Btn o

uramalardan ktphaneler dolusu kitaplar devretmekten maksat,
kendini anlamakt. Kendi dmn zmekti.

Bunun iin bir hal hocasnn nne oturup onun (illallah) feyzine
ayna olan varl nnde kendini (l) etmeliydin. Bunlar
yapmadn.
Bildim zannettin, bilemedin.

Bilcmle mevcudat, kmil insann kalbi kprsyle aslna

ermeye
alr. Svey Kanal alnca, okyanuslara erimenin
kolaylam olmas gibi, sen de ksa ve kestirme yol olan kmilin yolunu
seeydin.
hret iin Alp'lere Himalaya'lara kacana, oradan kmilin
kalbine
ineydin.

Bu tlsm halledebilseydin, dumanlara karacana ummanlara

karrdn.

Ben sana tatndan, hayrat ve hasenatndan nazar etmem.

Ancak
bir gnl sahibinin gnlne girersen oradan nazar ederim 1 ."

"Bedevinin biri, kasideler ve iirler syleyerek Reslullh'

medhedermi. Efendimiz de holanarak dinlerlermi. Adamn biri: Bu
nasl
olur? Reslullah, hem, ben gzel ahlk tamamlamaya
gnderildim diyor, hem de kendi medhediliini, holanarak dinliyor, demi.

Efendimiz de buyurmular ki: Benim o szlerden hissettiim

memnuniyet kendi hesabma deildir. Ben, Allah'n Resulym.
Onun
iin, medholunmam, Allah'ma aittir. Esasen, o kimsenin beni
medheylemesi, bende grd ilh nuru medihdir. Ne gzel bir gr
var, diye ben o kimsenin hesabna memnun oluyorum. Onun manev
kazancndan dolay da ayrca seviniyorum, itiraz eden kimse ite bu
noktay
bilememi.

te Reslullah'daki o nr, seni nurlar lemine cezbedecek,

gt-

1- Men zi shib dil knem ber t nazar

N be nak u secde v sr- zer. (Mesnevi)

SOHBETLER 171

recektir. Oraya gittiin vakit de melekler: "Ho geldiniz, safa

geldiniz
Allah'n selm sizin zerinizde olsun 1 " diye karlayacaklar.

Ama ayet o nuru hsl edemedinse, zulmette kalacak, karnda

yalnz cesedini greceksin ve birok seneler o zulmet altnda
inim inim
inledikten sonra, dnyda yaptn iyilik ve ibdet derecesinde
ilerleyeceksin.

Ykseklerden yuvarlanan bir kp, bir top gibi, birok bellar iinde yuvarlanacak, yuvarlandktan sonra da bir derecede nur
belirecek,
yni seni sevenler grnmeye balayacak.

Onun iin Reslullah ne diyor: ldkten sonra banza

gelecekleri bilseydiniz, ayaklarnz uzatp yatamaz, itih ile yemek
yiyemez ve
banz alp dadan daa kaardnz, buyuruyor.

te o nuru hsl edemeyenler zulmette kalacak, kbus iine

dm gibi sesleri var, kmayacak; gzleri var, grmeyecek; elleri
var
tutmayacak.

O kbus, ryada bir an sryor da, uyannca: "Oh y Rabb, ok

kr! diyorsun. Bu bir an... ya bir de onun devam ettiini
dn!

Eski tasavvuf byklerinden bahsediliyordu:

- "Bundan iki bin be yz sene evvel gelen ve nebi olduuna

phe
olmayan Fisagor bir tekkenin kurucusudur.."

Sabha Hanmefendi:

- O zaman islmiyet var myd?

- "slmiyet, dnya kurulal beri vardr. Fakat tekml

Reslullah zamanndadr. dem, Nuh, slm deiller miydi?
Mslman demek, temizlenmi kimse demektir.

Rh- Muhammedi, her eyden evvel halkoldu. Bunlarn hepsi

Rh- Muhammedi'den nur aldlar.

Fisagor, Msr'daki mabede glkle kabul edildi. Msr'da yirmi iki sene ile kard. Msr zaptedilince esir olarak Bbil'e
gtrdler.
On iki sene de orada kalp sonra Yunanistan'a geldi. Bir savmaa,
bir
tekke at. Fakat halk bunu kabul etmezdi, etmedi de. Tekkesini
yaktlar. Bir rivayete gre kendi de iinde yand.

- "Nefsi kirlerinden artan, ancak sdk ve ihlstr. hls, her bir

1- Zmer sresi, 73. yet: "Selmn aleykm tbtm fedhulh

hlidn."

172

umurunu Allah iin yapmaktr. Her yaptn ite, karnda Allah'

grmezsen ihlsta bulunmu olmazsn."

Doktor Ali Mazhar Bey 'in, Server Beyefendi' nin rahatszl

esnasnda yapt hizmet ve fedkrlktan bahsediliyordu:

- "u Ali Bey 'in hlini ve fedkrlklarm gryorsunuz ya...

baya zamanda vazife ve hizmetini yapmak hususunda ne kadar
kaytszdr. Fakat sras gelince, yabanc olmayp bu halkann adam
olduunu
nasl da isbat eder. Zten bir kimsenin hli, geit banda belli
olur.

Neden bu budur, derseniz, i lemi, akl ile izah olunamaz. Tarikat, akln dndadr. Eer akl hrici olmasayd, Kant da,
Schopenhauer de, peygamberim! diye ortaya karlard. Her dva her
mkl
akl ile halledilmi olsayd ne nebilere ne mritlere lzum
kalrd. te
mritler, bu akl st yolu gsterirler.

Hacca gittiin vakit Kabe'yi, drt duvar ziyaret ediyorsun. Mantk ve akl terazisine vuracak olsan bunu yapar msn? Sonra
Merve ile
Safa arasnda kouyorsun, gidip geliyorsun. eytan' talyorum,
diye
ta atyorsun. Halbuki karnda koca bir ta! Bunlarn aklla bir
mnsebeti var m?

Reslullah Efendimiz, eshb- kiram oalmadan evvel bir

hurma
dalna dayanmak suretiyle vaaz buyururdu. Eshap oalnca bir
minber yapld. Fakat hurma stunu feryada balad. Efendimiz ona
sarlnca feryad dindi. Reslullah sordu: Benden ne istersin?
Dilersen seni
yeil bir aa hlinde dirilteyim. ark ve Garp halk senin
meyvelerini

toplasn yine de bitmeyesin. Yahut hirette hep ter taze

kalacak bir
fidan hlinde dirilteyim? Hangisini istersin? dedi.

Hurma dal: Benim tervetim senin cemlindir. Onun iin ben

cemlinden baka ey istemem! dedi. Reslullah: O halde seni
gmsnler ve insan olarak harol! buyurdu.

Hurma dal bu szleri nasl syler, denebilir. Elin ayan da hurma dalndan ne fark var? Bunlar da cmid deil mi? Bunlar
harekete
getiren ve bu hareketleri ele ayaa yaptran tutmak, itmek,
yrmek
gibi fiillere kumanda eden nedir?

Tarikat yolu ak yoludur. Akl bab deildir.

mam Gazali, Necmeddin Kbr Hazretlerinin huzuruna gelmi.

Maksad, hazretin iinden kamayacan sand bz sualler
sormak
imi. Fakat Necmeddin Hazretleri kbz ismiyle tecell edince,
mam
Gazalinin btn bildikleri silinmi. Hazret o zaman: Y Gazali,
demi,

SOHBETLER 173

hafzan biz kabzettik. imdi, kendi ilimlerinin iade olunmasn

m istersin, yoksa btn ilimlerini mi istersin?

Bu sual karsnda Gazl: Ah Efendim, elli senedir bu bilgiyi kazanmak iin ok emek sarfettim. Bana onlar balayn! diye
cevap
vermi.

Nasl ki bizim semahaneye gidip gelen mehur bir hafz vard.

Kendisinin mihraba geirilmemesine can sklr, ben bu kadar
kuvvetli
bir hafzm, neden mihraba geirilmiyorum! diye sylenirmi. Bir
gn
geirdik. Namaza balad fakat el-hamd lillhi rabbi'l-lemn errahmni'r-rahim... dedi ve kald, bir trl arkasn getiremedi."

- "Biz ne isteriz de sen vermezsin? Senin iin glk yok. Nur ve

zulmet, akam ve sabah da yok... Y Rabb bizden muradn ne
ise bize

onu myesser eyle... o muradn ki kullarnda ihls ve safa ve

ahidlerinde sdk ve vefadr, ondan ayrma!

Bizi senin benliine benliksiz eritir ki sfatnla sfatlanalm. Bizi

bizsiz senden sana ulatr ve krn yolunu bize myesser et ki
tat ve
hizmette seninle olalm.

lh, yzmz man ve slm kblesinden, ayamz tevhd ve

kan yolundan ayrma. Y Rabb, bizi senin murat ettiin doru
yolda
eyle. lh, hfznla iffet, aknla gna ve devlet ihsan et ve
hidyete erdirdikten sonra dlln ve madbnden eyleme"

Hocamz camide dinlemi olduu bir vaazdan bahsederken:

- "Vaiz, slm demek, paklk, temizlik demek, iini dn temiz
tutmak demektir, diyordu. Ne gzel bir sz... yine diyordu ki:
Reslullah Efendimiz: Az sarmsak ve soan kokan kimse mescide
girmesin,
kimseyi rahatsz etmesin, buyuruyor.

Byle syleyen Sultan, ya kalpleri incitmeye nasl raz olur?

diyordu."

Nursabah 1 Hanm' in hammallk eden zevcinin, iinden karlmaktan korktuu konuuluyordu:

1- Emektarlardan bir siyh kadncaz.

174

- "te, Hakk'n rahmeti gazabn rttne bir nmne!. Hammallk ne kadar zor bir i... arkasnda yk tamak ne kadar ar
bir
hizmet. Fakat yine bu vazifeyi elinden alacaklar diye tir tir
titriyor. Allah, o ar ie kar bu kimsenin kalbine bir meyil koymu.

Mesel, cami kubbelerinin veya minarelerin kurunlarn yapanlarn byk tehlikelerle kar karya kaldklar halde yine de
seve seve i arayp almaya istekli olmalar da byle deil mi?

Ya o ateilere, lamclara ne demeli? Biri sabahtan akama kadar ate karsnda, teki, btn gn pislik iinde. Fakat sor
onlara...
sizi iinizden karacaz, de de bak, nasl korkar ve kahrlanrlar.

te sebekat rahmeti al gazab! Allah'n rahmeti gazabn rtmtr, kelm- erifinin mns.."

Seruer Beyefendinin brakt boluk pek bykt 1 . lk mektep

sralarndan bu yana devam eden o ei asrlar iinde zor bulunur
dostluk, arkadalk, hemhallik ve bir mrit-mrit mnsebetinin
muhteem rnei artk gizlilik lemine karmt.

Herkesten, hepimizden ziyde hdisenin tesir edecei insan,

elbette ki Ken'an Rif idi. Fakat duyduu byk acya ramen, bize,

Hak'tan gelene nasl eyvallah dendiini, mstesna sabr ve

temkini ile
gstermi bulunuyordu.

Her eye ramen o btn mrnce mridine haytn siper

etmi,
vefal ve k dostun ekilii, konakta byk bir boluk amt.
Geri
aile mtat temposu iinde yaamaya devam ediyor ve bu
ayrln acsn mmkn olduu kadar derinlerde tutarak Ken'an Rif'ye
hissen
yardm etmek yoluna gidiyordu. Hatt Server Beyefendi 'nin bu
n
vefat karsnda yeryznde bei gemeyecek lde bir
anlama
ve muhabbet iinde yaam olduu zevcesi Sabha
Hanmefendi bile,
teessrn mmkn mertebe saklamak suretiyle mridine
hizmet etmek gerektiini hissediyordu.

ite, konan bu dalgal acl gnlerinde, Behre Hanm'la zevci

Mehmet Zeki Bey ve olu, binann bir ayr blm saylacak
ksmnda
oturmak zere davet olundular.

Dire badana edilecekti. Onun iin de ailenin, koku ve rutubet

geinceye kadar baka odalardan birinde kalmas kendisinden rica
olunduu halde, btn bu tekliflere ramen Behre Hanm, kendisine
tahsis

1- Dr. Server Hilmi Beyin vefat: 1 Nisan 1930.

SOHBETLER 175

edilen yerde kalmakta srar ederek baka tarafa gitmeyi kabul

etmemi
bulunuyordu.

- "Bu hal nedir? Tyin edilen hududu gememek! Kendisine yer

gsterildii ve rica edildii halde o yine hududu muhafazaya
alm.
Saygy ne kadar severim.

Allah da kuluna eriat diresinde izin veriyor: Gez, yr, elen...

diyor. Fakat o, bu msadeyi dahi imsak ile kendini kontrol

ederek snrl kullanyor. Hazret-i Ali de yle buyurmuyor mu: Cenb- Hak
haramn zemmetti. Ben hellinden de getim. Dnya bana sa
elini
uzatt, ben solunu da evirdim ve kendisini muhta grdm
iin yine hepsini kendisine braktm."

Gzide Hanmefendi, evltlarna fevkalde haris bir ana ve babann bu evltlar yznden balarna gelenleri anlatt:

- "Hibir ey sebepsiz olmaz. Onun iin una buna tirz brakmal. O ana baba, evltlarna ziyde dknlklerinden bu
hallere
mruz kaldlar. Onun iin, olduumuz bulduumuz hal kendi
amellerimizin neticesidir, baka bir ey deil. Herhangi bir mahkemenin
verdii hkmlere bile ses karmyor, raz oluyorsun. Ya mutlak olan
hkim nasl yanlr? Mruz kaldn her hal, iyi veya kt
amalinin
neticesi olarak verilmi hkmlerin icbdr.

Kirmen Ktibin 1 hereyi yazar derler. O Kirmen Ktibin de

sensin, yapan da sensin! unu bil ki hibir ey kaybolmaz,

unutulmaz.
Sen kendi amellerini kendi elinle yazyorsun. Nasl kaybolur?
kra*
kitbeke: 2 Kendi kitabn oku. nk her ey oradadr. Cenb-
Hak
yine buyuruyor: Kim ki slih amel ilerse kendi nefsinedir. Kt
amel
ilerse, muhakkak yine kendi nefsinedir. ^

Dnya bir hesap mahallidir. Cenb- Hak, Kur'n- Kerm'de: Erkek olsun kadn olsun m'min, slih amel ileyendir. Biz onlara
hayt- tayyibe ihsan ederiz 4 buyuruyor.

Hayt- tayyibeden maksat, dnyda kanattir. Kanat byk

eydir. Du edip diyelim ki: Y Rabb, bizi bizsiz senden sana
ulatr ki
senin sfatnla sfatlanalm...

1- nsanlarn yapt iyilik ve ktlkleri kaydeden melekler.

2- sr sresi, 14. yet.

3- Fssilet sresi, 46. yet.

4- Nahl sresi, 97. yet.

176

Fena etse beni akn deil gam ey dem-i s

Fena bulmak tarkinde bana devlet bekasdr"

Nazl Hanmefendi, snnet-i seniye olmadn syleyerek resim

kartmayan ve apka giymeyen, netice itibariyle de iine
gidemeyen bir
hocadan bahsetti.

- "Her asrda bir kmii insan mceddit olarak gelir. O hoca

efendi
bu mkln irfan erbab bir kimseye anlatm olsayd tatmin
edici
bir cevap alaca muhakkakt.

Bir kere Zamn- Saadette fotoraf yoktu. Hem Reslullah Efendimiz'in de resmi menetmesi ve: Benim tasvirim dahi olsa
nerede grrseniz ayaklar altna alnz, diye buyurmas, Araplarn put
leminden yeni yeni kurtulmakta olduklar bir zamanda idi. Hatt
Yahudiler:
Mslman oluruz, ama putlarmza dokunmazsanz... demekte
idiler.

Bu hoca efendi, iine gidememekle ailesine de bakamyor,

demektir. Halbuki bir mslmann ailesine bakmas ve muhabbet
etmesi ibdettir. Ailesini seveni Allah da sever. nk btn yaratlmlar
Allah'n ayalidir. Ve yine Reslullah: inizde en hayrlnz,
ailesine hayrl olandr, buyurur. Yine o byk Peygamber, birok
mkllerinizde size yardm edecek bir anahtar veriyor. Bu anahtar nedir?
derseniz;
Allah sizin amellerinize deil, niyetlerinize bakar dsturudur.

Onun iin bu fotoraflar bu apkalar ki, hep topran dnda kalacak eylerdir. u halde bunlar giymenin de giymemenin de ne
ehemmiyeti olur?"

- "Rivayet olunur ki: Hz. s bir gn yolda giderken eytan grm, bir eee drt uval ykletmi gidiyormu: Ey eytan,
nereye gidiyorsun? demi. eytan: Bunlar satmaya gidiyorum, diye cevap
verince
Hz. Isa: Onlarda ne var? diye sormu.

eytan: Birinde cevr, birinde haset, birinde hile ve dzen,

birinde
de hiynet var! demi.

evri kime satarsn, diye sorunca: evri meliklere, pdihlara

satarm. nk onlar cevr etmeyi severler! demi. Hasedi,
ulemya satarm, kaprlar.

Hile ve dzeni tccarlara, hiyneti de kadnlara satarm, ki bu

en
dehetlisidir! demi."

SOHBETLER 177

Sabha Hanmefendi:

- Dergh- erife ilk defa gelen Vahit isimli Bekta dervii, Mesnev-i erif takrrinizdeki cennetler bahsini dinledikten sonra
kendinden geersek: Cennetleri dnyya indirdin, diye haykrm ve
etrfndakilerle konuamayacak kadar byk bir heyecan ve galeyan
haliyle
sokaa km bir tan zerine oturup u iirini bir solukta
yazarak
Server Hilmi Bey 'e gndermi:

Ben bugn geldim senin dergh- pr-ghna

Benziyorsun tpk ahm, sevdiin ol ahna
Benziyorsun maz- Kurann btn tefsirine
Benziyorsun Pirine, stadna, Allah'na
Yazn g eyledim gnlm net ire revn
Cenneti dnyya naklettin ne mutlu nmna
Ravzann enhr ve cri olurdu szlerin
Nr- vechin nur salard ol semnn mlma
Vkf- ilm-i kemalsin, mrid-i hakk- zaman
Gptalar uka kim yz srmede derghna

Mnci-i ehl-i tariksin, melce-i b-vyegn

Kurtulur ekk teevvten gelenler rhna
Kimseyi medheylemezken kilk-i Vahit pek aceb
Oldu hayran bateten etvrna evsfna.

- "Bu yd edi, eer o kimse dnyda ise kalbine ferah verir, ahrette ise serinletici ve gzel kokulu rzgrlar gibi onu ferahlatr.

O Bekta bu szleriyle beni medhetmiyor. Bende grd

Hakkn tecellsini medhediyor. Benim memnuniyetim de ne
gzel bir
gr ve anlay var, diyedir."

Semha Hanm:

- ilh hakikati rten, senin ente ile iaret olunan vcdundur,

buyruluyor.

- "Elbette. Allah gayr deil ki ona vsl olasn... hicap olan senin
kendi vcdundur. Onun iin, sen sensiz bana gel... o mania o
hil, hep
senin senliin yni, enteliindir."

Sabha Hanmefendi:

178

- Bu darda, bu dnyda yrdan gayr bir ey yok 1 srr gibi...

- "Kyamet koptuu ve herkes ld vakitte Cenb- Hak:

Bugn
mlk kimindir? diye nida edecek. Herkes ve her ey ld iin
kimseden ses kmaynca yine kendi: Kahhr ve vahit olan Allah'ndr
2 diye
cevap verecek.

Ama bu hal imdi de yle... Bu sual ve bu nida her zaman iin

sorulmakta... gzn varsa hasr da neri de, cenneti ve cehennemi
de burada gr. Hazret-i Niyz de: Har u neri burada gr, srafil
Aleyhisselm srunu flemeden demiyor mu? Hazret-i Ali'nin
de:
lm, gzmden rty kaldrd zaman bu dnyda
grdmden

fazla bir ey grmeyeceim... demi olmas ayn mny teyid

etmiyor
mu? Zra cennet de buradadr cemal de!"

Mnre Hanmefendiye hitapla:

- "Mnre Hanm, Mnre Hanm!

Vcut gemidir

Akl dmenidir

Fikir kreidir

Kulak yelkenidir

Kullan gemini

Greyim seni

Dediler ve saldlar bizi

Ummn- dnya ve iptilya

Durma al kalbin cilala

Brakma iini ferdaya."

iimizden biri bir kimseden bahsederken: ok sdk bir insandr

dedi. Bunun zerine:

- "Sadkat, hayvanda da bulunabilir. Kpekteki sadkat, sadkatin derece-i ulysdr. Binenaleyh insanda bu sadkatin
mevcudiyeti
onun iin byk bir meziyet tekil etmez. Fakat ak, insana has
bir
meziyettir. u kimse ktr, dersen anlarm. nk ak
hayvanda yoktur. Bir insanda hayvandan daha yksek bir mertebe aramam
tabidir.

1- Leyse fi'd-dri gayrn deyyr. (eyh-i Ekber)

2- M'min sresi, 16. yet.

SOHBETLER 179

Demek istiyorum ki, sadkatiniz ile nmeyiniz. nsan deyince

sadkat tabidir. Fakat akn evsf iinde sadkat de her ey de
mevcuttur. Bir ok kimseler sadkatle iftihar ederler. Halbuki kpek
de
sahibi iin cann verir.

Filibe'de erno isminde bir kpeimiz vard. Kmrlkte yatard.

Yavrulayp oald zaman mecburen sokaa brakrdk.
Bulgarlar Filibe'ye hcum edince, babam, siys sebepler yznden
stanbul'a gitmeye mecbur oldu. Sultanm anam, orada kaldlar. erno, her
gece ne
kadar evlt ve ahfad varsa hepsini toplayarak evin etrafn
kuatr,
bekilik ederdi. te bir kpek de cann sahibine feda ediyor,
hem de
sokaklarda olan oluunu ocuunu toplayarak... daha tesi
olur mu?"

Gzide Hanmefendi:

- Fakat bu kpein hlinde de bir fevkaldelik olmal...

- "Her eyde bir fevkaldelik vardr. Allah'n her kulunda bir meziyet tecell etmitir. Her eyde kim ve hkim Allah'tr. stedii
eyden o fevkaldelii gsterir. Bir buldok ile bir kedimiz vard.
Geceleri
bunlar da birbirlerine sarlarak yatarlard."

Mnre Hanmefendi:

- Halbuki kedi ile kpein zddiyeti mesel olmutur. Sanki, yle

bir yerdeyiz ki burada Ms ile Firavunun dvas olmaz... demek
istiyorlarm gibi bir nsiyet...

- "Eer alkanln ile nyorsan karnca ile de yar

edemezsin a!.. Akllym dersen tilkide de o maa aklnn bir ksm
mevcut. Btn bunlar hayvanda olursa, sen ne ile iftihar ediyorsun?

Mnre Hanmefendi:

- Muhabbet kuu denen bir ku var ki, birbirlerinin karsna geip yzlerine bakarlar. Bunlardan biri ld vakit ei de lr.

- "Bu ak deildir. Sevk-i tabidir, meyildir. Yalnz irfan, ak ve

rahman cezbesidir ki ite insana mahsus olan odur."

slmiyet'in kadna bahetmi olduu msade ve imknlardan

bahsediliyordu:

- "Hazret-i Mevln yle buyuruyor: Kadnlara muhabbet etmeyen ve malp olmayanlar, aklsz chillerdir. Muhabbet eden ve
malp olan ise killerdir. Onun iin, hayvan diisine muhabbet
etmez
ve malp olmaz. Bu, insana verilmi bir haslettir.

Reslullah Efendimize bir gn zevcelerinden birinin can sklarak mbarek gslerinden itmi. Valdesi de orada imi. Kzna
can s-

180

klarak azarlaynca, Efendimiz: Brak, brak... onlar bundan

fazlasn
yaparlar da ben yine ho grrm. Sizin iinizde hayrl olannz,
ehline hayrl olandr, buyurmular.

Bir gn de Hazret-i mer'in, zevcesine can sklm, barp

aryormu. Zevcesi: Kuzum sana da ne oluyor? Reslullah,
zevcelerinden
ne ar muameleler gryor da }dne tahamml ediyor...
deyince Hazret-i mer, Reslullh'm zevctndan olan kz Hafza'y dnerek:
Eyvah, o da byle yapyorsa yazk ona... demi ve sonradan kzna:
Sakn
sen Aye'ye bakp onun yaptklarn Reslullh'a yapmaya
kalkma...
nk o hepinizden makbuldr, demi.

Evet, zahir cihetiyle erkek kadna galiptir. Fakat mn cihetiyle

kadn erkee galiptir. Kadna hrmet, onun mantosunu tutmak,
arkasndan 3'rmek demek deildir. Kadna hrmet, ona her zaman
iin
incelikle muameledir.

Arif kiinin kadna hrmeti, Allah'a muhabbetidir. nk onda

Hakk'n pertevini, nurunu grr. Kur'an- Kermde de: Biz her

eyi tek
bir nefisten halk ettik ve eini de ondan halk eyledik 1
buyurulur. Eer
erkek kadnla sakin olmasayd, yalnz ilh tecelliyta dalp,
ondan
baka hibir eyle sakin olamazd. Cenb- Hak: Ey mutmainne
olan
nefis, sen Rabbine, o senden sen ondan raz olduun halde
dn.. 2 diyerek mennes olan nefse hitap ediyor.

Her eyin olduu gibi nefsin hakikati de Allah'tr. Ondaki nefislik,

kt ahlktr. Bunlardan syrlnca, ruh, eziyet etmi olduu bu
nefse
acr ve ettiklerine zlr. Hsl insan, kmil olursa, elbette
diisine
hrmet eder. Ama chil olursa onun hkimi ve galibi olur. Kadn,
esas
itibariyle erkein yolda, halda, srda, kendidir.

Hazret-i Adem tecell nurunda mahv olup eriyince, ceberut ve

lhtun ziyas da eklendi ve bylece kendisinden Havva zuhura
geldi
ve dem, onu karsnda grmekle teselli buldu. nk bu
lemde baka trl oyalanamazd.

Nasl ki rh-i mcerret de kalbe gelip onunla izdiva edip nefis

dodu ve ruh da nefse tbi oldu.

Reslullah Efendimiz, kendisine vahdet galebe ettii zaman

Hazret-i Aye'ye: Benimle konu y Hmeyr!. Kesrete geleyim,
seninle
skn bulaym, buyururdu.

Grnte, su atee galiptir, onu sndrr. Fakat araya bir hicap

koy... mesel atein stne suyu bir mlek iinde koy da bak, o
vakit

1- A'rf sresi, 189. yet.

2- Fecr sresi, 27. yet.

SOHBETLER 181

hangisinin galip olduu meydana kar. Bu halde ate suyu

kaynattktan baka, mayi iken buhara evirir. te erkein galibiyeti de
zahir cihetledir. Mnda galip olan ise kadndr."

Kendisine Cenb- Hakk'n birok nimetler ihsan ettii bir kimsenin, bunlarn kadrini bilmemesinden bahsediliyordu:

- "Acaba hangimiz Allah'n verdii nimetlerin kadrini bilebiliyoruz? Hemen Allah ayplarmz yzmze vurmasn, o vakit
ellem
maskaras oluruz. Mesel barsaklarda gizlice dolaan bir gaz,
hriten bir tazyik ile dar ksa, o vakit herkes seninle alay
eder.
Geri o ayp sende mevcuttu. Ama gizli olduu iin bilinmiyordu.

Sabha Hanmefendi:

- Sen bizim btn ayplarmz grp bildiin halde affediyorsun.

Mnre Hanmefendi:

- Hazret-i Pr'in: Benim aybm bilen var m? diye suline cematten birinin: Senin aybn, bizim gibi s ve mcrim mritlerin
babas
olmandr. Bizi rz- maherde kurtarrsan aybn kalmaz, dedii
gibi,
senin de aybn bizim gibi mcrim ve gnahkr bendelerin
efendisi ol-

mandr.

Aliye Hanmefendiye hitapla :

- "Defteri yazyor musun Aliye?"

Aliye Hanmefendi:

- Yazyorum Efendim. Fakat yava, yava...

- "Ziyan yok. Damlaya damlaya gl olur, elverir ki durmasn yrsn..."

Bir iki sene evvel hafif bir fel geirmi olan Mnre Hanmefendi'nin zten itibarl ve imtiyazl olan mevkii, hastalnn cap
ettirdii
bz msadeleri de iine alnca daha da hususiyet kazanmt.
Mesel, vakitli vakitsiz bazen de sesli ola^ak geirmek ihtiyac
duyar ve
dima da arkasndan: Estafirullah! derdi. Bunu bazen de
konuulan

ok ar mevzuu hafifletmek ve dikkati kendi stne ekerek,

havay
deitirmek iin sun' olarak da yapar ve yine arkasndan:
Estafirul-

1- Hocamzn byk kz ve Doktor Ziya Cemal Beyin refikas.

182

lah! demeyi unutmaz, bylece de, bu latife enisi ile meclisin

ar havasn deitirirdi.

Mnre Hanmefendi, hocamz ile aileye ait bir mesele

konuurken
yine mtad olan sesi kard, fakat konutuu iin olacak,
estafirullah demeyerek szne devam etti. Bu hal hocamzn gznden
kamamt:

- "Haydi sylesene!" dedi.

Mnre Hanmefendi:

-Aman Efendim konuuyordum, diye cevap verince;

- "Ne kadar megul olursan ol, mihrap nnden geerken niyaz

etmeyi unutma!" demek suretiyle, bir kk hdise, bir
prensibin, uyank olma hlinin devaml olmas keyfiyetinin aklanmasna yol
am
oldu.

Hsniye Hanm:

-Ak, herkes iin bir ihtiya mdr?

- "Tabi... hem de umm bir ihtiyatr. Bundan kimse ba eviremez. Fakat akn dereceleri ve nevileri vardr. Yni zahiri ve
btn
vardr.

Zahir ksm, zengin olmak, mruf, mehur olmak, evlt yetitir-

mek ve ilh... gibi eylerdir. Zahir akn en st derecesi de, bir

kadnla
bir erkein arasndaki muaakadr. Ama ak nmna lyk ve
uygun
olan bir muaaka, yoksa hayvniyet deil.

Btn ksm ise yrin ak, canann akdr ki ebed, daim ve

bak
olan gerek ak budur. Mecaz ak mptellar, hsrana
mahkmdurlar. nk mauklar fnidir. Her fn, yni her deiiklie mruz
olan, phesiz fenaya mahkm olduundan, netce itibariyle
elde kuru
daldan baka bir ey kalmaz.

Zaman, dinlemiyor geiyor. Gnler birbirini takip ediyor. T ki

son duraa kadar. Kargann arkasndan gidersen seni mezbeleye
gtrr. Blbln arkasndan gidersen, elbette glistana gidersin."

Hsniye Hanm:

- Fakat herkes de hakk aka mptel olamyor ki... Ya insana ya

eyaya k oluyor. Eyaya k olmaktansa insana k olmak
daha
iyi deil mi?

- "Lht olmak artiyle evet... nerede o Mecnun ki: Leyl,

Leyl.,
derken Mevl'y bulsun?"

Hsniye Hanm:

SOHBETLER 183

-Kmil insan, hakk akn kaps...

- "yledir. Her ey, o kmilin kalbine girebilmek iin yol arar ve

o
srt- mstakimden aslna ulamak iin hasret eker. Her eyin
esas
yz, bilerek bilmeyerek o. tarafa dnmtr.

urada otururken sokaktan geenlere bakyorum: Asker, sivil,

polis, odac, p, trl kyafette insanlar geiyor. Bunlara:
Efendiler nereye gidiyorsunuz? diye sorsanz, hepsi de bal olduu
merkezleri ve
gidecekleri yerleri sylerler. Mesel ben muallimim, marife
tbiyim.

Doktor shhiyeye, mhendis nfaya ve ilh... fakat bu

merkezlerin hepsini birden cem eden, hepsine birden hkmeden bir ana merkez,
bir hkmet var. te, asl merkeze tbi olan bu merkezlerden birini,
faraza
belediyeyi ele alalm: Bu direnin en kk memurundan,
p, onba, ktip, muhasebeciden t belediye reisine kadar hepsi de
kendi
vazifelerinin icap ve mesuliyetleri hududu iinde meguldrler.
Geri
hepsi de ayn merkezin hizmetindedirler. Fakat aralarnda
derece farklar vardr. Faraza belediye reisinin belediye merkezine olan
yaknl
ile pnnki bir midir? te bu tabloyu yn- sabiteye
benzetebiliriz.
Herkesin mensup olduu isim onun rabbi, mrebbsi, miridir.
Ama
yn- sabiteden daha yukar karsak vahdet zuhur eder. Yni
onu da
hkmete benzetebiliriz."

Kardelerimizden Prlanta Kanm' in olu ve Doktor Ali Mazhar

Bey 'in kardei Bomonti Fabrikas Mdr Hasan Bey, Servet
Beyefen-

dinin irtihli dolaysiyle, hocamza bir tziyet mektubu yazm.

Bizzat
gelmeye cesaret edemedii iin de zr dileyerek bu mektubu
akrabasndan bir zat ile gndermi:

- "u kalp rabtas menedilir mi hi? Baland, incizap duyduu

bir vcda ubudiyet arzetmek. te bu his men olunamaz.
Esasen tekkenin de tarkatin de mns budur. Onun iin bu kalkamaz.
nk
beer ve ruh bir ihtiya ve icaptr. Tekke, avam iindir. Bu
ekili ve
muhabbet ise olgun ruhun krdr. Bundan da anlalyor ki bir
kimse,
bir insana tbi olup ondan iflanmaya muhtatr. Tbi olunca
da gsterecei yoldan gitmesi tabidir.

Nietzsche'nin ztrb kendinden st insan bulamamak deil

miydi? Nihayet bu yokluk yznden, dnyya daha geni lde
fikir ve
felsefe hamulesi getiremeden akl muvzenesini bozdu.

Hasan Bey, bir gn de annesiyle bana bir haber gndermek istemi. Prlanta Hanm da: Ben syleyemem! diye reddedince: yle
ise

184

ben de kalben anlatrm, demi. mnnn derecesini dnn.

Karsndakinin o kalp lisnn duyacandan o kadar emin! Bu
emniyet, ona
nereden geliyor? Demek bu, ezel bir incizap, bir balan, bir
ekilitir.
Cezbetmek, cezbedilmek ve cezbedilenin de kendisini
cezbedene muhabbet ve itaati, tarikat denen Hak yolunun ess demektir ki,
maksda varmak iin cezbedenin gittii yolu takiptir.

Shakespeare'in dedii gibi, kim sevdiini ilk grte

sevmemitir."

Prlanta Hanm:

- Bu zat sizi semahanede kisveli olarak ve zikrin rhniyeti

iinde
grmedi. Yalnz bir defa ayak stnde grtnz ve ite o bir
an iin-

de de muhabbet derecesinden bile ileri gemi.

lim sahibi bir hocann mezi olur, onu terbiye eder, bilgilerini
verir. Bu bir zahir ilim. Fakat btn ilminde, kmilin kalbindeki
ocaktan srayan bir kvlcm, karsnda bulunan ezel istidat
sahibinin
kalbine tesir ederek ona ak ve cezbe yangn veriyor. Bylelikle
de kt
ahlklarn, benliini, ikiliini yakarak terbiye ediyor. Mesel bu
zat,
uzaktan bile yanp itiyak arzediyor. Bir de maazallah yaknda
olup
da onun derecesinde olmamak da var.

- "Dnyda her ey yanar. Ta bile yanar. Fakat bir tan yan

istidad ile, odunun, gazn, kavn, hele alkoln yanma kabiliyeti
bir midir? te o ak eraresine istidat da herkeste ayn derecede
olmuyor."

Hasan Bey mektubunda unlar yazyordu: O zt- lnin deil

bizzat ziyaretinde bulunmak, hatt u satrlar yazarken,
gzmn
nnde canlanmas bile benim iin bir zevk, hrmet ve kudrettir.
En
bunaldm zamanlarda bile manev kuvveti ile beni besleyen
byle bir

ahsiyete nasl muhabbet ve hrmet duyduumu izhar ve

beyna tercman olmanz rica ederim... diyerek, akrabasndan olan bu ztn
tavassutunu iltimas ediyordu.

Bu mektuba verilen cevap da yle oldu:

- "Sen bizim ateimize tesadfen dmedin. Belki senin mayan

bu
atetir. Senin bize mail olman, bizim sana meclp olmamza
tekaddm
etmitir."

Mnre Hanmefendi, kardelerimizden birinin, herhangi mkl

nnda, Hocamzn maneviytn rahatsz etmemek iin Server
Beyefendi 'den istimdat ettiini syledi:

- "Rahatsz etmek ne demek? Bu fikri neden tashih etmediniz?

Mrit demek, sde onun kalb demek deildir ki... onun
maneviyt

SOHBETLER 185

hudutsuzdur. Zahir baka, btn baka... bir kimsenin,

mridinin
maneviytndan yardm dilemesi, zahiren bir istekte bulunmas
bir i
teklif etmesi gibi deildir ki rahatszlk bahis mevzuu olsun..."

Mnre Hanmefendi:

- Efendim, bilmem ki, zamann bereketi mi yok, nedir 1 ?

abucak,
duyulmadan geip gidiyor:

- "Zamann duyulmadan gemesi, Allah'n bir lutfudur. Zamann

ne geiremeyenler vardr. Hastalk ile, elemler ile, kederler ile ve
daha
trl trl sebepler ile dakikalar sayp zamann gemesini
bekleyenler
vardr.

Cennette zamann getii duyulmazm, derler. Sen de ite

zamann getiini duymuyorsun. Teessf deil, kretmen lzm.."
Mnre Hanmefendi:
-Evet Efendim cemal cennetindeyim de ondan.

Sedat Bey, tand iki arkadatan, iki dosttan bahsediyor, bunlarn grnte birbirlerine olan muhabbetlerine ramen, frsat
bulduka yine birbirlerinin aleyhinde konutuklarn sylyordu:

- "Dnynn herhangi bir tarafndan bir ey mit etmenin abes

olmas gibi, dost aramak da abestir. Dost, ancak Allah ve Allah'a
mensup
kimselerdir.

O dost dediklerin, ya senden korkularndan, veya bir ey mit

ettiklerinden yle grnrler. Senden bir ey mit ettikleri kadar
etrafnda dostlar peyda olur. Ama herhangi bir suretle bu
mitler zail
olursa o dostlar da kaybolur gider.

Hsl dnydan vefa beklemek, o yzden cef grmeye

hazrlanmak olduu gibi, insanlarndan da dostluk beklemek ayn
hsrana yol
amak demektir."

Hsniye Hanmn akrabasndan birinin, dnyda her ey hayal,

hakikat yok, dedii sylendi:

- "Hem var hem yok. Hak'tan ayan bir nesne yok, gzszlere
pinhan imi... eklinden suretinden bir ey bekleyenler iin tabi ki
dnyda hakikat yoktur. Mnsndan istifde etmek isteyenler
iin ise

186

dnya hakikatle doludur."

Setnha Hanm:

- Yine firkattedir k olsa da yr ile yek ten

Felek beyhude Kays' vdi-i hicrana salm
diye bir beyit grdm. Buradaki hicrandan, vuslat iindeki
hicran m
kastedilmi?

- "Bunun iki mns var. Biri, k maukunun yannda iken de

hicranda saylr. Zra k, maukunun hakikatini bilmedike,
ak, srf
tene it zevklerden ibaret kalr. Zra o k, sevdiinin ka gz
vcdu avlamtr ve kendisini avlayann hakikatte ne olduunu
anlayamamtr. Bu anlayamad hakikat ise Allah'n cemli
nurunun pertevidir. Dnyda ne kadar gzel eyler varsa hep Cenb-
Hakkn nuru
pertevidir. Yine biraz evvel sylediimiz gibi, mny brakp
ekilde
gzellik grenler, her trl ekil zevale mahkm olduuna gre,
phesiz hicran vadisine atlrlar. Ama Mevl'y buluncaya kadar
Mecnnun
Leyl, Leyl demesi tabidir.

Halbuki dier mnda hicran, ka ceza ve ihtar olarak verilmi

olmayp, vuslatn kadrini bilmesi iin lyk grlmtr ki bu
tekine
benzemez. nk bu hicran, vuslata ermek iin, vuslat ile hicran
arasndaki kprden gemek demektir."

Zengin bir adamn, daha fazla servete mlik olabilmek iin hava
oyunu oynarken btn maln kaybettii sylenmesi zerine
Mnre
Hanmefendi:

- imdi bu adamn bana gelene, Allah yapt, diyebilir miyiz 1 ?

diye sordu:

- "O kimse, kendi nefsinin arzsiyle para kazanmak iin bu

oyunu
oynad. Onun iin de Allah yapt, diyemeyiz.

Bilirsiniz, iki trl cebir yni insan zerinde iki trl bask vardr. Biri eytan dieri rahmn cebirdir. eytan cebir, nefs-i
emmre
sahiplerinin tammiyle kendi nefsn arzularna tbi olmalar
demek-

tir. Mesel hava oyununda para kazanmay istemek, tabi ki

nefsin
arzusudur. Bu gibi kimseler, tammiyle eytan tarafndan
aldatlm
ve ezilmi kimselerdir.

Bir de rahmn cebir vardr ki, eriat ve tarikat ehlinin

slklerinin ortalarnda vki olur. Yni slklerinin orta yerinde
olan

SOHBETLER 187

mritler, dima mchede ve riyzat hli zre bulunduklarndan

eytann aldatmalarna, elmelerine kaplmamaya ve tammiyle
Hak yolunda gitmeye alrlar. Fakat ne de olsa bunlarda henz sebat
hsl
olmam bulunduundan kararszlk iinde olmalar sebebiyle bir
imtihan vukuunda bocalayp hat ileyebilirler. Sonra yine Allah'n
ltuf
ve inyetiyle kalplerine bir korku, tvbe ve nedamet gelerek
tvbe ve
istifar ederler. Gnahtan tvbe eden gnah ilememi gibidir
hads-i

erifi zre, Cenb- Hak bunlarn tvbelerini kabul eder, yksek

ve ulv
dereceler ihsan eyler.

Hsl de kalka Allah onlarn derecelerini ykseltir. te bu kimseler Allah'n cebri altndadr. Bu cebre, cebr-i rahmani derler.
Bunlara
cz' ihtiyar gelinceye kadar byle de kalka giderler. htiyr-
cz'
hsl olunca da bir daha bocalamazlar.

Klli ihtiyar sahibi olmak ise herkesin kr deildir. Bu, her asrda bir kiiye mahsustur. O ztn her yapt ilh irdeye
uygundur."

- "Cenb- Hak kaleme yaz dedi ve kalem her eyi yazd. L

ilahe
illallah yaz, dedi. Onu da yazd. Ama, sra Muhammed
Reslullh'a gelince, kalem akk oldu, ortasndan yarld. Kam kalemlerdeki
atlak
gibi. nk Reslullah ilh aka mazhardr. Onun iin kalem
bunu
yazmaktan ciz kald.

Tpk Cebrail Aleyhisselm'n, Mrac'da, Sidre'den teye gidemeyince, Reslullh'n: Ko yanarsam ben yanaym, deyip ileri
getii gibi.

Ak, her eyin, zikrin de fikrin de stndedir. Ah! ibdet de

aksz
olursa ie yaramaz. Yz binlerce tebih ekmi namaz klmsn
ne
ehemmiyeti olur. Halbuki Sleyman elebinin dedii gibi:

Bir kez Allah die ak ile lisan

Dklr cmle gnh misl-i hazan

kn yreinden frlayan bir h', bidin yz senelik ibdetini

ap geer. Sahabeden bir zat, Harem-i erifte klnan sabah
namazna
yetiememi, mescitten ieri girdii srada namazdan fari
olunuyormu. Teessrnden yle bir h etmi ki bunu duyan bir baka
sahabe:
Sen bana o h' ver ben sana btn bu cematin sevabn
vereyim!, demi.

Akm h, cemlullh grmekledir. Cemli grerek edilen

ibdet-

le, Allah'n emri olduu iin edilen ibdet arasnda ne kadar

byk
fark vardr.

188

Fakat bu da kazanmakla olmuyor. Allah vergisiyle oluyor. nk

ak Allah'n sfatdr. Hads-i kudsde de Cenb- Hak: Ben gizli
bir
hazneydim istedim ki bilineyim... buyuruyor. Cenb- Hak kendi
gzelliini tem iin lem aynasn halketti. Ve lem aynasnda
da kendi cemlini grd. Bu lem aynasnn ruhu da kmil insandr.

Dier bir syleyile lem bir gz ve kmil insan gzbebeidir.

Gz,
bir lem deil midir? te ondaki elif de insandr. nsn- kmilin
ak
ile dolu olan klar, sde be vakitte deil, dimi salt
iindedirler.''

evket Bac yerde oturuyordu:

- 'Kalk evket iskemleye otur. Dizlerin aryor. Bir gn Harem-i

erifte diz km oturuyordum ve dizlerim uyutuka da ara
sra vaziyetimi deitiriyordum. Yanma bir zat geldi: Ya efendi,
huzurunu
bozma da bada kur otur, rahat et, zarar yok! dedi.

yle ya huzursuz diz kp oturmaktansa, huzur ile bada

kurarak oturmak elbet daha iyi... edep sde zahir hareketler ve
grnler
ile deildir. Sen kalpte huzurunu muhafazaya dikkat et. nk
Allah
kalbe ve niyete nazar eder. Elverir ki sen onunla olasn."

Bir mddet evveline kadar knun ve adaleti temsil eden ve bir

ok hkmler vermi olan mhim bir ahsn, imdi bir sebeple
zanl
olarak mahkemeye celbedilmi olduu konuuluyordu:

- "Hesab grlen, saya ekilenlerden sonra, bir gn de sra

he-

sap grm olanlara gelebilir."

Gzide Hanmefendi:

- Bir zamanlar bu hesap grenler ne haksz hkmler vermilerdi.

- "Haksz bir ey olmaz. Her yaplanda bir hakikat vardr. Fakat

Allah'n adaleti zincirlemedir. Elbet bir gn sra hesap grmeye
vsta
olanlara gelir. Evvel mzan edip yni bakalarn sgaya ekip
de sonra mzna ekilen o kimseye, sen onlarn kabahatlerini
bulmutun, onlar itham etmitin, imdi de nbet senin deniyor. Elbet byle bir
vazifeden sonra hesaba ekilmek, knun ve adaletten habersiz
kimselerin hesaba ekilmesinden ok dehetli ve ardr."

SOHBETLER 189

le namazn kldrmak zere giden Fener Camii imamn

pencereden grerek:

- "Cenb- Hak, herkese bir kazan kaps vermi... Bunlarnki de

Allah yolunda... ne gzel bir rzk. Bunlar, Allah yolunun
hademeleri.
Muallimlerin rzklar da byle... Gzel bir yoldan ihsan ediliyor.
lim
reterek kazanlarn temin ediyorlar. Halbuki kumarhane,
meyhane,
hrszlk, dolandrclk da birer kazan yolu. Bu yollarda rzklarn
temin edenler de var!"

Cenb- Hakk'n kullarna bahetmi olduu nimetlerden konuuyor, nimetlerin en by olarak da Allah'n kuluna bir kmil
mrit
ihsan etmesi olduunu, ihsanlarn bu en by ile hibir lutfun
mukayese edilemiyeceini sylyorduk:

- "Fakat bulmak demek, bilmek, grmek ve olmak demektir.

Onun iin de tarkatte mrtet olan yni dnen, yolunu aran,
eratte
mrtet olandan ok daha ar bir ykn altnda demektir. nk
eriat mrtedinin mn gayb, tarikat mrtedinin mn
uhddir. Bir

eyi bilmeyerek yapmak baka, bilerek, grerek yapmak yine

bakadr.

Binenaleyh Allah'n en byk lutfu bir kmil mridi buldurmas olduu gibi, en byk azab da, onun kalp ve hatrn
krdrmasdr.
Kur'n- Kerm batan aa gerek u hikyede gerek u vakada
hep
bunu syler.

Mesel Salih Aleyhisselm, Semud kavmine peygamber

gnderilmiti. lh emre uyarak bunlar Hak yoluna davet etti. Fakat bu
kavim, gece gndz zevk ve sefa ve servet ve bolluk iinde tok ve
bu toklukla da gafletin penesinde idiler. Salih Aleyhisselm bunlar
dne
davet ettike inkra sapp, bize putlarmz yeter! derlerdi.
Nihayet
Salih Peygamber bzar olarak Cenb- Hak'tan izin istedi:
Gideyim, senin vekillerinle temas edeyim de iim alsn, dedi. Bylece de
Salih, bir
mddet gezip dolat. Fakat neticede yine gelip kavmini davet
etmeye
balad. Cevap olarak: Bizim rahatmz bozuyorsun, putlarmzn
yan-

na gel. Bakalm bir grelim, sen mi kuvvetlisin, onlar m? Eer

sen onlardan kuvvetli karsan sana tbi oluruz, dediler. Bylece de
puthneye girerek putlardan bir ok eyler istediler; fakat
talepleri yerine gelmedi. O vakit Salih'e: Eer sen peygamber isen iste
Allah'tan...
u tatan bir yavrulu deve karsn, dediler. Cenb- Hak onlarn
arzusu vehile o tatan bir yavrulu deve zuhur ettirdi.

Bu vak'ann olduu mahalle Medyin-i Salih derler. Develer ora-

190

dan mest bir halde geerler. Eer geerken kerlerse bir daha
kalkamazlar. Onun iin de deveciler develeri kendilerine getirmek
zre byk grltler yapar, haykrr, tfenk atarlar. Ben bu hakikati
mahedeme dayanarak sylyorum. Bizzat grdm bir
hakikat olarak naklediyorum.

Salih Aleyhisselm'n bu mucizesini grenlerden bir ou mna

geldi. Fakat ilerinden, her asrda mevcut olan bir zmre, bu
man
edenlere: Sihirdir, man etmeyiniz, dediler. Bu suretle de bzs
man
ettiyse de bzs da etmedi.

Sonra halk, deve iin bir kuyu kazdlar. O sudan bir gn deve
iecek bir gn de ahli iecekti. Bu karar bir mddet devam ettiyse
de
sonradan vazgeerek, kuyudan her gn kendileri su almak
istediler. lerinden yedi kii ayrld ve deveyi sinirlemeye yni ldrmeye
karar
verdiler ve bir veled-i zina bularak deveyi ldrttler. Yavrusu da
kap gitti. Sonra keyfiyeti Salih Aleyhisselm'a haber verdiler.
Salih onlara: Eyvah, yle ise banza byk felket gelecek. lk gn
yznz
sararacak, sonra kzaracak daha sonra da kararp, akbet helak
olacaksnz; fakat eer bu felketten kurtulmak isterseniz, devenin
yavrusunu bulun ve onu arlayn, zaz edip gnln aln! dedi. Halk
yavrunun

ardndan gittiyse de tutulamad. Yavru Salih Aleyhisselm'

grd.
kere sayha vurup dan iinden kayboldu. Salih Aleyhisselm da
kendine tbi olanlarla memleketi terkeyledi.

Nihayet Salih'in tarif ettii ahval zuhur etti ve btn ehir, evleriyle beraber ba aa oldu. Salih Aleyhisselm gelip bu
manzaray grnce: Ey kavim, ben size nasihat etmedim mi? diye kendi
kendine sylenerek zld.

Cenb- Fahr-i lem de Bedr gazasnda len kfirlere hitap edip:

Allah'mn bize vaad ettiini biz bulduk. Siz de buldunuz mu?
diye sorunca Hazret-i mer: lye hitap etmek olur mu y Reslallah,
onlar
iitirler mi? diye sorunca Efendimiz: itirler, fakat cevap
veremezler.
nk her ruh amelleriyle, vcda brnm olarak berzahta
kalr,
buyurdular.

te marifet emnetini hmil olan sr devesi de Allah'n

mukaddes
bahelerinde otlayp orada Hak srlarnn yemilerini yiyiyor ve
tecell

pnarnn suyunu iiyorken his ve hassalara da gayb srlarnn

stn
veriyordu. Fakat nefis Semd'u, tabi kuvvetleri toplayp eriata
kar
koyarak tarikata tiraz edip o sr nkasn ldrd. Bu suretle de
kendileri cehil ve gaflette kalarak Salih Peygamberin dedii gibi
sarlk,
krmzlk, siyahlk zuhur etti. Yni zulmet, cehil, gaflet ve
insanlktan
uzaklamaklk bu kavmi istil etti, bylece de helak olup gittiler.

SOHBETLER 191

te Salih Aleyhisselm'n hatrn veyahut her asrda mevcut

olan
vaktin Salih'inin herhangi bir suretle mbarek kalbini kran
kimselere:
Onun krlan hatr yerine gelmezse helak olanlardan olursunuz!
hitab
gelir.

Allah'n en byk lutfu bir kmil insan buldurmak olduu gibi,

en dehetli gazab ve kahr da onu inkr ettirmek ve rencide
eylemek

olur."

Hocamza, bir kimsenin beyan ettii mazereti dima ho kabul

edip byk bir anlayla karladn syledik:

- "Ben, beni aldatmak isteyen kimselere kar dima aldanm

gibi grnrm. Onlarn da zevklerini okamak iin.." diye cevap
verdi.

Sohbetlerden bir ksm okuduk ve meclisten biri:

- Btn bunlar cevherin cevheri... ne kymetli ne ehemmiyetli

szler, nice kitaplar devirsek bu hakikatleri bulmamz imknsz...
dedi:

- "Siz, Allah'n bahtiyar kullarsnz. Her trl rahat ve zevk u

safa iinde ve kaba deinizde Allah size neler ihsan etmi!"

Kurban bayram arifesinde idi. Koyun srleri geiyordu:

- "Koca Reslullah.. Senin tur-i garrn kyamete kadar bak.
Her ey unutulur o unutulmaz..."

- "Bz kimse vardr ki, akbetini, sonunu dnr. Bzs da vardr ki yalnz gnlk zevkine ve nefsinin arzularna taklp kalr.

te grmek de derece derecedir. Bir ksm, fena bir eyi

kokusundan anlar ve hemen o eyden vaz geer. Biri, dileri arasna
alnca farkedip brakr... bir dieri, iner, fakat yutmadan anlayp
tkrr. Bir
ksm ise yutar ve yutunca da o fenalk, iinde trl trl zarar
ziyan
meydana getirir. Ancak tamah ettii o eyin mhiyetini bundan
sonra
anlayp nedamet ederek tvbekar olur. Bir baka ksm ise,
kabirde,
yni kabir azab geldii vakitte anlar.

nsan kabre konduu vakit bir sayha duyar. Ey gafil, sen dnyy

192

terkettin, dnya da seni terketti. Sen dnyy toplamaya

altn, o seni toplad.

Eer kabir azab bir efaati yznden tehir olsa bile, hiret gnnde bu azap yine yakasna yapr. Veyahut, kabri vcda
benzetirsek dnyya kendini kaptran ve arzularna esir olmakla vaktini
kaybeden kimse, vcdu kabrinde o azaplar hisseder. Mesel
maieti geni iken skntya mruz kalr, trl ile ve darlklara urar. unu
da
ilve edelim ki, varlk iinde de yokluk ekmek yine bir nevi
azaba uramak demektir. Mesel sinema yldzlarndan Clara Bow ayda
elli bin
lira ald halde sknt iinde yaadn, halbuki evvelce
daktiloluk yaparken eline geen pek ehemmiyetsiz cretle para bile
biriktirdiini gazetecilere sylyor. te bu trl de varlk iinde yokluk olabilir.
Yahut

o kimse mesut iken bu saadet gama evrilebilir. ayet bir efaat

sebebiyle o hsran dnyda, yni vcdu kabrinde grmese de
ldkten
sonra grr. u da var ki, dnyda iken kendisine pimanlk
gelir,
tvbekar olursa, bu takdirde Allah'n mafiretine kounuz 1
ihtarn alm, Allah btn gnhlar affedicidir mjdesine sarlp yakasn
kurtarm demektir.

Kimisi ise ld vakit sorgusuz sualsiz dorudan doruya

cennete uar.

Kimi, her ne kadar iyi iler ilemi ise de, huls ve sadkati
olmadndan srat geerken aya srer, kayp cehenneme der.
Ama
kalbinde zerrece man olanlar, her ne kadar cehenneme
dseler de
kendi hatlarnn derecesi miktar yanar, uzaklk ve iftirak
ateinde
tutuurlar. Yanarlar, nk ate gnahlar temizleyicidir. yice
yandktan ve bu suretle de kirlerinden ve gnahlarndan
temizlendikten son-

ra, tabi lmle lrler ve bir cisim, atein iinde nasl simsiyah
olursa,
onlarn vcutlar da simsiyah olup kalr. Fakat melekler Allah'n
emri
ile bu vcutlar alp cennete getirirler. Cennetlerdeki nehirlerin
etrafna tohum saar gibi tozlarn saarlar ve melekler cennet
ehline
hitap ederek: Ey sadetli kimseler, ltfediniz, nazar ediniz,
bunlar
gnahkr kimselerdi, imdi hatlarndan temizlendiler,
kendilerine
rahmetle nazar eyleyiniz! derler. Nasl ki tohumu ekilip sratle
yeeren nebatlar varsa, bunlar da o rahmet nazarlar altnda yeerir,
srer
ve cennet ehli olurlar.

Demek ki insann olduu ve bulduu, kendi amellerinin neticesidir. Bz kimseler: Bu dnya servetinden, zevk ve
lezzetinden vazgemeli, Allah'a rc etmeli... bu maksadn husul iin de bir
keye

1- Hadd sresi, 21. yet: "Sbik il mafiretin miri Rabbikm."

SOHBETLER 193

ekilip riyzat ve mchedeler ile dnydan el yumal, derler.

Bzlar ise: Enbiy-y izamdan Dvud gibi, Ysuf gibi ve evliy-y

kiramdan Abdlkdir gibi Rif gibi ve daha bir ok Hak
vellerinin
hem dnya safsnda hem de peygamber ve ehlullah mertebe
ve derecesinde olduklarn biliyoruz; bunlar niin dnydan vazgeip bu
lemin zevkini safsn terketmemiler... Demek ki kudretli,
dirlikli ve
safl bir mr srmek de mmkn imi. u halde bu iki fikri
nasl telif eylemeli, derler.

Cevap olarak unu sylemek icap eder: Dnyya esir ve malp

olmamak, mutlaka dnydan el yumak ve riyzatla bir keye
ekilmek demek deildir. Her mlkn mliki ve her servetin sahibi
Allah olduunu ve dnynn da, senin de bir hi ve bir mlhaza
letinden
baka bir ey olmadn ve bu mevhum varlklarn cmlesinin
bir gl-

geden ibaret bulunduunu ve mevcudun yalnz Allah olduunu

bilmek
kfidir. Bu hsl olduktan sonra o debdebe ve varlktan sana
hibir zarar gelmez.

Bir de sizin dediiniz o zevkler, balangta olanlara

menedilmitir. Halbuki o zevkler ve lezzetler, yol alm ve Hak ehli olmu
bulunanlara gre deildir. nk onlar, arap fsnn iine tuz
atarak onu
hell hle getirmeyi bilirler. Koruktaki su acdr; fakat kemlini
bulmu zmdeki su tatldr. Binenaleyh bzlarna, bz
mptedlerin
kabiliyet ve istidatlarna gre haram olan eyler, ileri ve olgun
kimseler iin zararsz ve helldir."

ikbl Hanm 1 bir kpein haykrmasn anlatmak isterken, tpk

kedi sesi gibi ses kard:

- "kbl, kpek miyavlamaz. Onun iin kpei kediye

benzetmekle

ona zulmetmi oluyorsun. Her eye lykn vermek ve sylemek

lzmdr. Zulm, bir eyi kendi mevziine koymamaktr.

mam Buhr Hazretleri hads-i erif toplamak iin gezerken

tabiinden birini grmek zere Badat'a gittii vakit, o kimsenin
ift srerken hiddetle kzne: Yr be kpek! diye hitap ettiini
duyunca,
ben, kze kpek, diye baran kimseden hads-i erif almaktan
ekinirim deyip, Medine'den t Badat'a kadar bu maksat ile gelmesi
zahmetine acmayarak geri dnm.

Ne ince bir tedkik, ne hassas bir aray!"

1- Ailenin eski emektar ve sdk yallarndan.

194

Mnre Hanmefendinin: Kyamet gnnde inallah Efendim bizi

azaptan kurtarr, demesi zerine:

- "Malmdur ki kyamet ksmdr. Biri kk kyamet. Hads-i

erifte de buyrulduu zere, insan ld vakit kyameti
kopmu demektir.

kinci kyamet, sr flendii vakitte btn mevcudatn dalm

asdr.

nc kyamet ise, ikinci defa sr flendii zaman herkesin

kendi cesedinde ve hesab grlmek zere maherde dirilip
toplanmasdr
ki, orada ne olacak ne bulacaksak, bunlar kendi amellerimizin
neticesidir."

Mnre Hanmefendi 'nin, mtad vehile geirmesi zerine:

- "imdi bu hareket, haddizatnda bir hatdr. Fakat pein olarak

benimsendii, hatt hoa gittii iin hat yerine gemiyor.

te, Allah'n sevdiklerinin gnh da bylece kendilerine zarar

vermez. Bakalar iin msiyet ve gnah olan eyler onlar iin
gnah
deildir.

Bu hanmefendi, ayn zamanda geirince istifar da ediyor:

Aman
bu yaptm kstahlk, edepsizlik huzurunuzdan dardr,
diyerek af
talep ediyor; fakat bir mddet sonra bil-ihtiyar yine yapyor.

Mesel bir kimse de bir hat iliyor ve sonra tvbe ediyor, fakat
yine de yapyor ve bu hat-tvbe ii bir ok defalar tekrarland
iin,
deta Hak'la elenmek gibi oluyor. Mademki yaptn su iin af
talep
ettin, Allah da affetti. Bunun tekrarlanmas, Hakk'n aff ile
istihza etmek demek olmuyor mu? Lkin Mnre Hanmefendinin bilihtiyar
geirmesi gibi, bz kimselerin de ellerinde olmadan yaptklar
hat
iin Allah kusurlarna bakmyor."

- "nsan, tammiyle kendi nefsinden, benliinden uzaklat va-

kit onda hkim olan Hak'tr. ster , ister bir saat olsun, ister on
dakika, ister bir dakika olsun, bu hal hsl oldu mu, o esnada ondan,
Hak
tecell eyler, kim olur ve btn lem ona tbi olur. nk nefsi
aradan km, kendilii kalmam, yalnz Hak kalmtr. Mesel o
srada

SOHBETLER 195

denizi yryerek gemek istese geebilir. Gayb ricalini grmek

istese,
hepsi gzne aikr olur. Hsl btn lem kendisine boyun
eer. Nasl ki Mecnnun bana kular yuva yapar, btn ormandaki
hayvanlar, arslanlar, kaplanlar etrafna toplanr, onunla nsiyet eder,
arkadalk ederlerdi. Zra onda beeriyet kokusu kalmam, varl
silinmiti.

Sahrada arslana tesadf eden kle de, lmn yaklatn,

arsla-

nn penesine deceini hissedince, benliini kaybedip o

kendinden
gemi hal ile: Ey arslan, ben Reslullh'n klesiyim! demi,
arslan da
ban evirip ekilmi gitmitir."

- "Evvel, hir demektir; hir de evvel demektir. Aradaki fasla ise

itibardir. ster ktlk, ister iyilik olsun!"

Bestekr ve musikiinas Izzeddin Hmy Bey 'in hocalk imtihannda en emin olduu derslerden fena numara, en bilmedii
derslerden
ise iyi not aldn syledii konuuluyordu:

- "Allah'tan baka mit balanacak, gvenilecek yoktur.

En byk hat, Hak'tan gafil olmak, kudret ve kuvveti kendinde

veya Hak'tan bakasnda grmektir."

Victore Pauchet'nin tekml nazariyesine it bir makalesini okuyorduk. Bilhassa u szler dikkatimizi ekmi bulunuyordu:
Muvaffak
ve mes'ut olmak isterseniz her hafta, her ay, her sene temin
ettiiniz
terakkiyi hesap etmelisiniz. Siz kendiniz hem terbiye eden, hem
de terbiye olan bir varlk bulunduunuzdan tekmlnz hayvanlarn
ve nebatlarnkinden farkldr:

- "Muharrir demek istiyor ki, herkes behemehal nefsini hesaba

ekmelidir. Eer neticeden honut olursa memnun olmal, yoksa
beenmedii hallerini slha almaldr. Sonra: Siz hem terbiye eden
hem
de terbiye olansnz, sz de; Siz obansnz ve srnzden
mes'lsnz hads-i erifine temas ediyor."

Makaleyi okumaya devam ettik: dare edilmeye muhta iseniz,

insan terbiyesiyle uraan bir mtehasssn yardm size
faydaldr. Bu

196

terbiye sizde evk ve heves uyandrd takdirde, bu yardm,

uurlu bir
ahsiyet meydana getirmek iin gereken malzemenin nefsinizde
mevcut
olduunu gsterir. Siz bir mteahhitsiniz. Varlnzn btnnn
plann hazrlayacak bir mimara ihtiycnz var; o, size ihtiya
hissedilecek tafsilt verecek ve almalarnz sevk ve idare edecektir.
Fakat
tekrar ederim ki onun fikirlerini herhangi bir muhakemede
bulunmadan, izahlarn hibir fikir yrtmeden bidenin yerden
ykseldiini
greceiniz na kadar noktas noktasna kabul de menfaatiniz
icbdr.

- "Bu szlerin anlatmak istedii fikir u: Bir kimseye ya

dorudan
doruya Rahmn'n cazibesi gelip onu kendinden alm olmal
veyahut
o kimse terbiyesiyle uraan bir mtehasss diye kastettii
kmil insan bularak onun terbiye ve irdesine kendini teslim etmelidir.

Sermye bu yolda hemen

Teslim olur buna inan
Sdk ile Allah'a dayan,
Etmez mi gr ihsan sana!"

Semha Hanm:

- Bu mevhum vcdun bir hi olduunu ve mevcudun yalnz Allah olduunu sz ile deil, hal ile bilmek lzmdr, deniyor. Bu
hal ile
bilmenin iinde her ey mevcut deil mi ?

- "Zten i de orada... yoksa ilmen istediin kadar, btn

mevcudatn Hak olduunu bil... ne ehemmiyeti var? Allah'tan
baka
mevcut olmadn ilmen bilmek kayle gzyle btn
uzuvlaryle bir
insan vcda getirip ruhunu verememek gibidir. Halbuki i o
ruhta.

Burada bahis olunan hal, ite, insan vcudundaki ruh gibi, can
gibidir."

Semha Hanm:

- Genlerde aka kabiliyet daha fazla oluyor. Halbuki ruh, hep o

ruh deil mi? u halde ihtiyarlarda ak kabiliyeti niin az oluyor?
Bir
slikin ihtiyarlktan sonra ak bulmas mkl olmuyor mu?

- "Evvel mecaz akn dikkate alalm. Genlikte beden kuvvet

ve
kudreti yerinde olduu iin, akn gerektirdii cokunluklara ve
taknlklara da msaittir. Fakat yallkta vcdun da kudret ve
kuvveti

SOHBETLER 197

azaldndan, ak kabiliyet ve arzularna bilkuvve mlik olmakla

beraber, onlar dar vuracak, tezahr ettirecek kudret ve
kuvveti kalmamtr.

Keza tarikat leminde de, Hakka giden iki yol vardr. Biri kuldan
Hakka, dieri Hak'tan kula olan yoldur. Nm dierle biri mek,
alma ve gayret dieri ak yolu. Mchede, alma ve gayret,
vcdun
kudret ve kuvveti iledir. Genliini beyhude geirip de ya
kemli bulduktan sonra tarkate giren ve mesel gece uykusuzluklar,
tebih ve
ibdetler ile ilerlemek isteyen kimselerin hli elbet mkldr.
Bunlarn terakkisi bu gibi almalara bal olduundan,
alabilecekleri o
genlik elden gittikten sonra, ak kabiliyetleri de haliyle
duraklam
olur. Onun iin her ey genliktedir, tat ve ibdetler de
genlikte olur,
denmesinin sebebi budur.

Fakat gnl nuru ile kulu Hakka eritiren ak yolu yolcularnn,

ilh cezbe ve ak ateini bulduklar iin, bu madd varla
ihtiyalar
kalmamtr. Onlar cezbe ve aktan kendilerine bir binek
dzmlerdir. te bunlar ihtiyarlasalar da, cisimleriyle bir alkalar
olmadndan, baka bir lemde seyreder ve yol alrlar. Tenin ve bedenin
zaafn-

dan bunlarn aklarnn ateine asla noksanlk gelmez. nk

onlar,
Allah'n cezbelerinden bir cezbe iki cihann ameline denktir,
bineine
binmi olarak kendi makam ve menzillerine seyrederler. Onlarn
bu
aktan gayr hibir kaytlar yoktur."

Mnre Hanmefendi:

- Ah Efendim, insan ihtiyarladka ne kadar bakalayor. Bir gece, uyumayaym desem vcdum btap dyor. Biraz derin
dneyim, desem, hurda kesiliyorum. Hsl artk hibir ie
yaramyorum!

- "te onun iin her ey genlikte oluyor. Ama maksad elde

edebildinse, imdi ie yaramamann ziyan yoktur. Onun iin Cenb Hak
da genlikte tat ve ibdetler ile megul olan kullarn
medhediyor ve
onlar ile iftihar eyliyor."

Kulun Hakk'a kar iledii hatlardan bahsediyorduk:

- "Cenb- Hak: Ben kuluma ceza yapmaktan utanrm... o,

gnah
ilemekten utanmyor mu? der."

Nazl Hanmefendi:

- ocuk utanmay bilir mi? Biz ona nisbet ocuk gibiyiz.

- "Evet, onun yetimleriyiz!"

198

Huzur ve murakabeden bahsediliyordu:

- "Sen tamamen kendinden yok olup da: Aman Y Rabb! dersen

mutlak cevbm alrsn. Elverir ki Hakka yneliine msiv yni
dnya tozu topra srlmemi olsun.

Kadncazn biri namaz klyormu. ocuu da beikte yatyor-

mu. Naslsa lamba beiin stne devrilmi. Kadn huzr-

ilhde yle durmu ki bu halden kl bile kprdamam. Namazdan sonra
bakm ki ocua hibir ey olmam. Onun huzur ve huu
hrmetine Allah da onun evldn muhafaza etmi. O, Allah nmna
kendiliinden
soyunmu, Allah da bunun hrmetine onu korumu. Esasen
Hak'tan
baka mevcut yok ki... yapan yaptran hep o... fakat bunu bilip
de tatbik etmek kolay bir ey deildir. Hele o kadncazn hlini
kazanmadan onun yaptn taklide kalkmak hi olmaz..."

Herkesin kahr ve lutfu birlemesi mmkn olmadndan bahsediyorduk:

- "Evet, deryada bir sandal da bir diretnot da dolar. Fakat

azck
bir frtna oldu mu, ne kadar kayk varsa kaykhanelere kaverir.
Halbuki diretnot, koca dalgalar arasnda sarslmadan yine yoluna
devam

eder. Asl i de zten o frtnada yol alabilmektedir. Yoksa sakin

denizde sandal da byk gemiler gibi kolaylkla seyr sefer eder."

Mnire Hanmefendi, kardelerimizden birinin, halli imknsz

grnen bir meselesini dzeltmek gayretiyle ok uzak bir yere
gitmi olmasndan hayretle bahsetti:

- "Herkesi sevkeden ilh mukadderattr. Onun hilfnda kimse

bir adm atamaz.

Bilmiyor musun, bir deve ile yavrusu, sahiplerinin yedeinde

gidiyorlarm. Yavru pek ziyde yorulmu. Annesine: Aman demi,
ok yorgun dtm uraya otursak da dinlensek! Deve cevap vermi:
Olum,
grmyor musun, yularm kimin elinde? Eer kendi elimde olsa
buralara lanet! Kim gelirdi?

Onun dedii gibi, ilh irde yular hepimizi nereye

kararlatrdy-

sa oraya doru ekiyor. Herkesin, gemi veya haldeki

amalinden rlm ilh irde yular boynuna sarlm, onu mukadder olan yere
doru
ekmektedir."

SOHBETLER 199

Bykada'ya smet Hanmefendiye misafir gidilmiti. Asfalt yolda yryorduk. Behre Hanm, yolun dzl ve przszl
yznden hi yorulmadan yrdn syledi:

- "Zten yoran manialardr. Gerek zahir, gerek btn."

smet Hanmefendi 'nin bahesinde oturuyorduk. ok yal olan

annesine bakarak:

- "te vaktiyle gzel olan bir kadn! Kim bilir etrafnda pervane

gibi ne kadar dolaanlar vard. imdi ise kimse dnp de

yzne bakmay dnmez. dem de cennetten karldktan sonra nasl
melekler
kendisine secde etmedilerse Hakk'n cemli pertevinden
mahrum kalm bir vcda da bylece kimsenin rabet ve iltifat kalmaz."

Ada vapurlarnn kamarasnda oturuyorduk. Gzide Hanmefendi elindeki biletleri saklayarak, Kamer Hanm Valde'ye 1 Ltfiye
Hanmefendiye ve Behre Hanm'a niyet tuttu. Hepsi de bir defada
buldular. Bir kere de Hocamza tuttu. Kendisi de buldu.

- "Smiha'ya da tut!" dedi.

O da buldu. Hepimiz mtebessim idik. Gzide Hanmefendi:

-Aman Efendim, hepsi de buldu, deyince:

- "Onlar merkeze merbut Rif evltlardr. Hi bo kar m?"

cevbn verdi.

Konan elektrik tesisatn yapan Mahmut Efendi ismindeki ustann, Server Beyefendiyi grdke: Bu zt ne vakit grsem, ser
verip,
sr vermeyen Server Dede varm onu hatrlyorum, demi
olduu sylendi.

Bugn de Milliyet gazetesi; Ser Verip Sr Vermeyen Server Dede

bal ile bir makale nerederek Trbe-i erifin fotorafn da
ilve
etmi ve u malmat vermi bulunuyordu: Tapu Diresi' nin
iinde bir
kede byk bir mezar olduunu biliyor musunuz?
Bilmiyorsanz size

1- eyh Bahreddin Efendinin annesi, makbul, muteber ve

mbarek kadn.

200

haber vereyim ki buras, mehur ser? Senin, onun rzs

hricinde hareket etmen, onun
beraberliini reddetmen, istememen gibi olur.

Nasl ki bir kimsenin aybn sylemek, y Rabb benim de

aybm
sen f et... demek gibi olursa..."

202

Semha Hanm:

- Buyuruluyor ki: Gzel ahlk kendine hal edenler ile, gayret

sarf
ederek fena hareketleri yapmamaya alanlar arasnda fark
vardr,
insann sdece kendi irdesi ile mevcut kt huylarn yenmesi
ve gzel
ahlk hal edinmesi mmkn mdr? Yoksa bunun iin bir
terbiyecinin himmeti mi gereklidir 1 ?

- "Dima ibdet ve tatler ile, riyzatlar ile megul olan bir

zahidi
nazar- tibre alalm: Bunda bir takm kt huylar var. Lkin
bunlar,
tat ve ibdetlerden sinmi olduu iin meydana kamyor;
yni o tat
kams altnda korkudan gizleniyor. Fakat frsat bulunca
kuvveden fiile gemeye hazr olarak bekliyor.

te bu huylarn aslndan mahvolmas iin, mutlak kmil mridin terbiyesi krbacna tevd edilmesi gerekir. Ancak onun
terbiyesi krbac o kt huylar kknden yok edip gzel ahlk hal ettiriyor.

Bir de sbikn denen zmre vardr ki, onlar ezelde kemle erip
gelmi olanlardr. Bunlarn, gybet gibi, arabozuculuk gibi fena
hareketlerden nefretleri tabi halleridir.

Mesel sabahlar Cemil benim odama gelir, ikolata veririm.

Odada bulunmadm vakit eker ve ikolatalar meydanda olduu
halde
dnp bakmaz bile. Halbuki baka bir ocuk etrafn tenh
bulunca fr-

sattan istifde ederek o eker ve ikolatadan yiyebilir. Cemil gibi

o
ezel terbiyeyi alp da gelen ocuk ender olduu gibi, tekml
etmi olarak dnyya gelen zmrenin de aznlkta olduuna phe
yoktur."

Semha Hanm:

- Herhangi bir hlin meydana gelmesi iin evvel bir istidat

vcda gelir, sonra o istidat o hle vesile olur, diye bir sz
okudum:

- "Evet, bir eyin vcda gelmesinden evvel o ey iin evvel

uygun bir zemin bir istidat zuhur eder.

Her ey mukadderat gereince olur. O mukadderat ise sendedir.

Bunu fiile karan, senin kendi hareket ve amellerindir.
Mukadderatndan kamak isteyen kimsenin iine, sanki muayyen
zamanlarda infilk edecek bombalar yerletirilmitir. Vakti gelince bunlar birer
birer
patlar ve. kader yerini bulur."

"Mridin etrafnda bulunanlarn gybet, fassallk, yalan, riya gibi

hareketlerde bulunmalar o azzi mteessir edip incitecei iin
slikin

SOHBETLER 203

bu gibi hallerden kanmas lzm gelir.

Semha Hanm:

- Efendim, ztn birine gnde krk kere tecell olurmu. Fakat bu

zat, Byezd-i Bistm Hazretleri 'nin huzuruna gidince, ondaki
tecellye tahamml edemeyerek dm lm.

Bu hlin hikmeti Hazret-i Pr'den sorulduu zaman: O zta olan

tecell, esma ve sfat tecellsi idi. Bu ise zt tecellisidir. Onun iin

zt sfat yakt, buyurmu.

Hazret-i Musa'ya da aatan tecell eden sfat nuru deil mi idi?

- "Elbet... Ms aata atei grd ve bir ses: Ben senin Rabbinim! dedi. Allah ate midir? Ms, sfat nurunu grd, zt
gremedi.
Nasl ki sonradan: Y Rabb bana kendini gster! diye mncatta
bulundu. O zaman Cenb- Hak: Len tern! Beni gremezsin...
Tr'a bak,
tecell nnda o yerinde kalabilirse, sen de beni grrsn, dedi
ve Hak
tecell edince Tur Da para para oldu. Harre Ms saika 1
Ms dt, bayld.

te Hazret-i Ms o tecellyi dada bile grmeye tahamml

edemedi. Buradaki nkteye dikkat edin: Bana kendini gster!
demek ikiliktir yni talip ve matlbu ayr ayr grmektir. u halde, sen
kendinle
olduka beni grebilmen nasl mmkn olur? Bu vcut gzyle
Hak g-

rlebilir mi? O ancak kendi nuruyla grlr. Onu gren yine

kendidir.
Nasl ki Hazret-i Mevln: Ben sana Y Rab! diye hitap
ediyorum, Halbuki hitap, uzakta olan iindir. Sen ise bana ah damarmdan
daha yaknsn, kendimdesin! buyuruyor.

Hazret-i Ms, Hak huzuruna varmak iin otuz gn riyzat ve

mchede ile megul oldu. On gnde esma, on gnde sfat ve
on gnde
de ef 'lini mahvetti. Fakat Tr'a, Hak'la konumaya gidecei
vakit aznn kokmamas iin dilerini misvakla odu. O vakit Cenb-
Hak:
Azndaki alktan doan o koku, bana miskten daha gzeldir,
buyurdu
ve Musa'ya, ztn ifna edememi olduu iin, daha on gn
mchede
verildi.

te, gnde krk kere tecellye mazhar olan kimsenin de, esma
ve
sfat mertebesinde olduu iin zt tecellisine dayanamayaca
tabidir.

Sen kendini Hakk'n varlnda fn etmedike, ben ve sen ayr

ol-

duka Hakk' nasl grrsn? Hi ine deliinden ucu atall iplik

geer
mi?

1- A'rf sresi, 143. yet.

204

Adamcazn biri eyhinin kapsn alm. eriden eyhi: Kim o?

diye seslenmi. Mrit; Benim! diye cevap verince: Uurlar
olsun... burada iki "ben'e yer yok! demi. Dervi, seneler sren
abalamalardan
ve dnynn trl mihnet ve meakkatine mruz kaldktan
sonra yine
dnp ayn kapya gelmi. Yine ieriden: Kim o? diye ses gelince
hemen: Sen! diye cevap vermi, o vakit: Gel ieri ey ben!
cevabiyle kap
alm.

Hazret-i Muhiddn: Rabbimi Rabbimle grdm. Dedi ki: Kimsin!

Dedim ki, senim! buyurur.

Onun iin slik de vcdunu maukunun vcdunda mahvetmedike zt tecellsine mazhar olamaz. kilik ancak bu birlikten
sonra ortadan kalkar."

Semha Hanm, tandklarndan birinin, ihmal yznden nezlesinin mzminletiini syledi:

- "(Teessr ile tasdik ederek) Ne doru sz! Bakmaya bakmaya

kt ahlklar da ite bylece mzminleir. Her fena hareket,
kalbe bir
siyah nokta koyar. Fakat o nokta ihmal edilip baklmaynca
btn kalbi sarar."

fkat Hanm:

- Vuslatndr derdimin derman amma neyleyim

Vuslatnda telh-yi hicrinle oldum b-karar
diye bir beyit okudum. Mesnev-i erif 'te: Vuslat bulana hicran
verilmez, buyruluyor. Sebebi nedendir?

- "Belki vuslatta hicran korkusu ve hicranda da vuslat mdi olduu iindir."

Smiha Hanm' in, ruh cemle doymaz, buyruluyor, demesi

zerine:

- "Kendi cemaldir, nasl doysun? Allah gzeldir, gzellii sever. 1

"

1- nnallhe cemln yuhibbu'l-cemal. (Hads-i erif)

SOHBETLER 205

Smiha Hanm:

- Tasavvuf Allah'n ahlkiyle ahlklanmak ve lmsz hayat, demektir, diyen bir Mesnevi beyti okudum, demesi zerine:

- "Tasavvufun ruhuna eren kimse, hayt- tayyibeyi bulmu, bu

suretle de lmsz hayta kavumu, bakaya ulamtr. te bu
kimse, dnyya mahsus geici eylerden ldr. Nasl ki Reslullah
Efendimiz: Kim ki gezer l grmek isterse Eb Bekir'e baksn...
buyurmutur. Tasavvuf ehli olanlar da Hakk'm sfatiyle sfatlanm,
ahlkiyle ahlklanm, esmasn hakkiyle bilmilerdir."

Hsniye Hanm:

-Hepsi bir kelimede hulsa edilebilir: Ak!

- "Evet, ak bulan iin bunlarn hepsi olmu demektir. Zra en

kestirme yol, ak yoludur.

Esasen insanlar iki ksmdr. Biri ekli insan, huyu hayvan olan-

lardr ki, bunlar hakknda; Biz onlarn kalplerine, kulaklarna ve

gzlerine mhr vurduk 1 buyrulmutur. Yni ezel gnnde
boyunlarna
kfrden, inattan, kibir, benlik, gururdan halkalar geirilmitir.

kinci ksm ise, ekilce de ahlaka da insan olanlardr ki bunlar:

Ve lekad kerremn ben dem 2 yetiyle yceltilmi ermilerdir.
Ahadiyet denizinin cokun dalgalarna garkolmu bulunan bu ulularn
tarifi
ne akla sar ne dile gelir. Bunlar, Allah'la olan ahdlarna sdk
erenler
ve erlerdir. 3 Fakat o ahdi yerine getirmek kolay bir ey deildir.

Bunlar da iki ksma ayrlr. Birinci ksm, mrit ismi alan kimselerdir ki, Hak erenlerin feyizlerinin aksiyle aydnlanrlar. Onun
iin
bunlar ermilerin ay'sn, Yunanistan'a gitmek istiyorsun. Onun iin de burada Yunanistan'n vekli olan sefire ya da
konso-

ua sresi, 88. yet: "Yevme l yenfeu mln vel benn, ill

men etallhe bi kalbin selm."

SOHBETLER 213

losa pasaportunu vize ettirebilirsen, huduttan ieri girersin.

te, vcdun pasaportunu da Cenb- Hakk'n sevgilisi olan zta

vize ettirmen lzmdr. Bu da kalb-i selimdir.

lm ile ml ile hsl olur kalb-i selim

Hakk' tevhd eylemektir cmle ilmin gayesi

Ama bu ilimden maksat, zahir ilimler deildir. Kendini bilmek,

yokluunu grmek ve Hakk' tevhd eylemek ilmidir. te ilmin
gayesi
budur. Tevhidden maksat da, her yaplan eyi Allah'tan
bilmektir.
Amele gelince:

stikmettir btn mlin hep gayesi

Hep fen-y halkladr tevhid bak-y Hak'ladr

te, amelden maksat istikmettir. Yni her yerde Hakk' grp

ona gre hareket eylemektir. Ne kimseyi inciteceksin ne de

kimseden
incineceksin. ncitmemek ne ise ama incinmemek nasl olur?
dersen,
her yerde Hakk' grdkten sonra kimden incinebilirsin? Naho
bir
muameleye mruz kaldn vakit: Bunu yaptran Allh'mdr,
diye halk nefyedince, tabiatiyle incinemezsin.

Reslullah Efendimize sormular: Bu dnya halkolunmazdan evvel kim vard? demiler. Allah vard! buyurmu. Bz kimseler de
Cneyd-i Badad Hazretlerinden bu hads-i erfm tefsirini
istemiler.
Cevap olarak: El'n kemkn... yni: imdi de yle! diye cevap
vermi.

Her yaptn ite istikmet zre sabit ol ve her muamelen

doruluk ve adalet zre olsun. Zlim olma, nefsine zulmetme! Nefsine
zulmetmek demek, ona her istediini vermektir. Adalet ise nefsin
arzularna kar koymaktr.

Eer kendinde bir mevcudiyet gryorsan zlimsin. Zulm, bir

e-

yi kendi mevziine koymamaktr. Hakk'n bunca ltuf ve

ihsanlarn biliyorsan o vakit dilsin. Evet onun bunca ltuf ve ihsanlarna
kar,
varln, benliini ve mevcudiyetini kendinden biliyorsan, bunlar
tpk
idare kandilinin gne knca eriyip yok olmas gibi "l" olacak,
kalmayacaktr.

Esasen Hakkn mevcudiyeti karsnda l'sn, yoksun. Fakat bunu kendin bilip grmeliydin. Allah'n irdesine kar: Benim
irdem
var! demek, kendine bir mevcudiyet vermektir ki bu da
teslimiyete
mnidir. Sen kendini Hakka teslim et, brak ne isterse o yapsn...
sana
fenalk yapmayaca pek tabidir. Niin yapsn! Seni yoktan var
eden o
deil mi? Sendeki efkat, Hakk'n efkatine nazaran bir katre
iken, sen
evldna fenalk yapamyorsun da, ya o cmle efkatlerin
menba olan
Allah sana nasl yapar?

214

Akl kurban kn be-p-i Mustaf

Hasbiyallah g ki Allhem kef

Akln p-i Mustaf'da kurban et ve bana Allah'm yeter, de!

Bunu
diyen, Rabbim Allah'tr, deyip istikmet etmekle korku ve
kederden
kurtulur. O halde sen kendini Hakka verirsen, elbet o da senin
iin
olur.

Vastal olsun, vastasz olsun, her yerde tecell eden Allah'tr.

Tekkeleri kapadlar, yle yaptlar, byle ettiler, deme... yaptran
Allah'tr. Bunu sen anlamamakla byle olmamas cap etmez.
Kimsede
kabahat yoktur. Yapan, tertip ve tanzim eden hep Allah'tr. Bunu
sen
idrak etmemekle byle olmamas cap etmez. Sen ocuunu
atee yaklamaktan menedersin ama o, bunu takdir eder mi? Kzar ve
alar.

Hakkn da her yaptnda bir hikmet vardr. Bunu grebilmek de

tevhddir. Bu tevhidi elde edip Hakk her yerde grrsen gybet,

riya,
kibir, benlik, tefhr edemezsin. Eer bunlar bilir ve yaparsan,
mhr
basar, pasaportunu eline verirler. Kalbin selmeti de baka trl
olamaz. Bu olmadka da o kalp dima puthnedir. Sen, istediin
kadar
Allah'a tapyorum da desen bunun hibir faydas yoktur.

Bir dervi, her yerde Allah ile beraber olup, her iittiinin ondan
olduunu bilmedike Allah'ta fn olamaz. Fenfllah mertebesi
ite budur. Nasl benim yanmda bir kimseyi gybet etmeye
utanyorsan
hrite de utanmalsn. nk her yer huzurdur. Yemende de
olsan
Allah seninle beraberdir. in asl bunu bilmektedir.

imdi u konutuklarmz hulsa edelim: Kalb-i selm, ilim ve

amelle hsl olur. Bu iaha!"

Geenlerde bir milyoner kendisini bir kere gldrene servetinin

byk bir ksmn balayacan iln etmiti. Yine dnynn
btn

zevklerini tadp hibir istei kalmam baka bir milyoner de

nihayet
yeni heyecanlar bulmak iin huss bir f yaptrarak iine girip
kendisini Niy aara ellesinden attrm. Fakat btn emniyet
tertibatna
ramen f sularn tazyikine dayanamayarak paralanm ve
kayalardan yuvarlanarak atlam iindekiyle beraber paralanp
gitmi:

- "Demek ki saadet ve huzuru ne para, ne kadn, ne kumar, ne

seyahat hibir zevk temin etmiyor. Dnya haytnn neticesi
hsrandan baka bir ey deildir. Ve bu girdabn iine girenler de
oradan kendilerini ekemez, dtke derler.

Halbuki kalbi Allah'la olan bir fakir, dnya nimetlerinin yzde

doksan sekizinden mahrum dahi olsa, mlik olduu kalp huzuru,
kalp
zenginlii ona ihtiya ve skntlarn duyurmaz.

Resluilah Efendimiz bu meseleyi ne gzel kestirip atm:

"Dnyda rahat yoktur", diye veciz olarak izah buyurmutur.
Dnyda
rahat aryorsan Allah'n halvetghndadr, oraya var, orada ara!..
Hu-

zur, Allah'la olan kalptedir."

Semha Hanm:

- Ysuf un hikyesi yle bir hikyedir ki ba dostluk, muhabbet,

1- Gleser Hanm, yal, hastalkl fakat bar yank bir

Karadenizli kardeimizdi.

SOHBETLER 223

yaknlk, ortas hasret ve ayrlk, sonu cemalle bezenmi bir

masumiyet, rahmet ve mafirettir, buyuruluyor.
- "Evet, hakk olan her hikye-i ak yledir."

Nazl Hanmefendi:

-Allah, kendisini gizlemek iin mi sebepleri icat etmitir? Mesel

Hazret-i Ms, asasn vurmaynca deniz almyor. Halbuki
istemesi
buna kfi idi.

Mrit de cemlullhn peesi deil mi? Ancak o peeyi

kaldrnca
Hakk' grmek mmkn...

- "Bu zuhur lemi, Hakk' gizleyen pee gibidir. Sz de

hareketler
de kendisine it olduu halde Karagzcnn kendini belli
etmemek
iin o deri paralarn tanzim ve tertip eylemi olmas gibi, Allah
da yaratt varlklarn vcuduyla, tasarrufunu ve hkmn
yrtyor."

Semha Hanm:

- Aklardan bakas, yaptnda ettiinde garazsz olmaz, diye

bir sz okudum. Onlar hlasn hakikatine erdikleri iin mi bu
byledir?

- "Bu lemde onlardan gayr herkesin cennet, rz, dnya veya

hiret arzular vardr. Herkesi hareket ettiren u veya bu iin

peine
drp koturan, bu dnyev ve uhrev sebeplerden biridir.

km hareketi ise maksatszdr. Nasl maksatsz olmasn ki ak

demek canan demektir. Ona o ak ihsan olunmu da yle k
olmutur. Ak deryasna dalan kimseye yaknlk talebi bile bir perdedir.
nk o da bir maksattr.

Adamcazn biri, hapishanede bulunan bir ztn ziyaretine gitmi. Fakat hcresine girdii zaman kimseyi bulamam, yalnz
orada
duran zincirleri grm. kinci akam yine gidip bakm ki, ne
hapishane var ne de o zat... nc akam gittiinde, hem
hapishanenin
hem de o ztn yerlerinde olduunu grm ve hayretle bu hlin
sebebini sorduunda da u cevb alm: Birinci akam Allah'ta idim.
kinci
akam Allah bende idi. nc gece ise ben benimle idim.

Demek oluyor ki ak gelince ne sen ne ben, ne u ne bu kalyor.

Kendin ayan itse hakkat sen yok olursun

Glgem bu benim yoksa sen aslm m sanrsn?

224

Evet klar, ihls sahibi samim riyasz kimselerdir. eytan

Cenb- Hakka: Bana izin ver de kullarn batan karaym.
Yalnz
ihls sahiplerine karamam! diyor.

eytan, bir mescidin kaps nnde dolayormu. Sebebini sormular: eride on gndr, geceleri gzlerine uyku girmeden
ibdet
eden, gndzleri de orulu olan birisi var onu azdrmak iin ieri
girmek istiyorum. Fakat uyuyan bir kimse var ondan korkuyorum!
demi.
Uyuyan kimseden korkulur mu? diye sorulduu zaman eytan:
Onun
gzleri uyuyor ama kalbi uyank... bu yzden korkuyor ve ieri
giremiyorum, demi.

te eytan bile dehete dren, bu ihlstr."

Semha Hanm:

- Bir gn Hsniye Hanm, ziyarete geldiinde, kimi cennet, kimi

rz talebi, kimi de vazife icb veya bir yanl yapmamak iin
gelir.
imdi buna sorsanz: Neye geldin'? deseniz verecek cevb
yoktur, ite o
cevapszlk, bizim istediimiz ihlstr, demitiniz.

- "yledir. Tevecch kazanmak, cennet arzusu, gnha girmemek, kusur veya serzeniten ekinmek, cehennem korkusu gibi
haller
muhabbet yolunda yabanc, aykr eylerdir. Bunun byle
olduunu kul
anlayp hissediyor da Allah anlamaz m? Bu trl garazl ve
sebepli hareketler insanlar arasnda bile makbul olmaynca ya Allah
katnda nasl makbul olur?"

Bu sohbette Muhlise Hanm da bulunuyordu. Hocamz, odasna

ekildikten sonra Nazl Hanmefendinin yanna sokularak,
hapishane
hikyesinin kendi anlayna gre tefsirini rica etti. Nazl
Hanmefendi

de yle izah etti:

- O zat demek istiyor ki, benim benliim vardr. Bir ksm halk
beni kendileri gibi grr. Onlar gibi gezer, yrr, hapse girer,
darda
aslrm. Dier bir ksm, Allah'n yed-i kudretinde grr.
ncler
ise, ayrln, gayrln ortadan kalkm olduunu grrler.

Semha Hanm:

- Hakikat deryasna vcut kabndan yol olduktan sonra o kabn

suyu nihayetsiz olur, mnsn ifde eden bir Mesnev-i erif
beyti okudum:

- "Yni: Bana vahy olur, mns zuhur etmi olur, demek. Bu da

bizim gibi insandr, yiyiyor, iiyor, dolayor, diye Reslullah
Efendimiz'e tariz edenler iin Cenb- Hak: Syle y Habbim, evet ben
de si-

SOHBETLER 225

zin gibi insanm, ama bana vahy olur 1 . Yni benim bedenim
kabndan
hakikat deryasna yol vardr. Benim o derya ile al veriim
vardr.
Evet, ben bir katreyim, ama bende ummanlar gizlidir. Ben bir
zerreyim
ama bende gneler gizlidir.

Svey Kanalm grmyor musun? Genilii ancak bir vapur geecek kadardr. Fakat koca okyanuslar birbirine balamaktadr.
te
bu mnya varm olan insan da, nsut ile lhut ve ceberut ile
melekt
lemlerine kanal olmutur. Ve oradan gemeyi tercih edenler de
hedeflerine sratle varc olmulardr."

Nazl Hanmefendi:

- Maksda erimek iin kmil insan yolundan gemenin, en kestirme tarik olduuna ne gzel ne canl bir misal!

Hava ok scakt. Hocamz, elindeki yelpaze ile Mnre Hanmefendiyi birka defa yelpazeledi. Hanmefendi, gerek serinletici
hava,
gerek grd alka ile zevklenerek birka defa: Oh... dedi.
Hocamz,
Hanmefendi 'nin bu zevkine itirak ettikten sonra:

- "Susam bir kimse, souk su itii vakit vcdunun her bir

mesamesi ile kr eder. Onun iin, lk su ienle souk su ien
hararetli bir kimsenin ettii kr ve hissettii zevk bir olamaz."

le yemei yenecei zaman ak duran pencereden ieri bir

blbl girer ve odann iinde dolamaya balar. Hocamz odaya
girdii
vakit de, umaktan vazgeerek gelir, ayann ucuna konup
tmeye balar. Bir mddet dinledikten sonra eilerek kuu alr ve avucunun
iine
oturtur ve uup gitmesi iin bileini pencereden dar uzatr.
Fakat
kucaz bir trl umak istemez. Nihayet yavaa:

- "Haydi artk git... iim var, yemek yiyeceim!" der ve karki

a-

mn stne uan ku, bu defa da orada uzun uzun ter.

Nazl Hanmefendi:

-Hayvanlardan insana en yakn olan hangisidir?

- "Attr. Hayvanlk insaniyete atta kavuur. Cenb- Hak, Kur'-

1- Fussilet sresi, 6. yet.

226

n- Kerm'de, atlar yrd vakit karnlarndan kardklar seda

zerine kasem ediyor 1 ."

Nazl Hanmefendi:

- ieklerden insana yaklamaya imkn bulan var mdr'?

- "Nasl olmaz? Mesel gl reel yapyor, yiyiyorsun, erbetini

de
iiyorsun."

Nazl Hanmefendi:

- Hibir iek gl kadar insana karmyor. Reel, urup, sirke yaplyor ve ya alnarak kullanlyor.

Peki Efendim, ya kularn en mtekmili hangisidir 1 ?

- "Elbet gln k olandr."

Semha Hanm:

- Reslullah Efendimiz Hazret-i Bill' e: Y Bill, bizi ferahlat,

yni kalbine benim flediim o nefhay syle, buyuruyor.

Hocamz, elindeki yelpazeyi sallad ve:

- "Burada bir baka hava m var? Hep ayn hava... fakat

yelpazeyi
sallamakla serinliyor ve zevk duyuyorum.

te ehlullah, daim surette o hakikat gneinin hararetine kar

bulunmakla dnydan tamamen uzaklamlardr. Halbuki
dnya kendilerinden istifde beklediinden, onlar da ara sra bir nevi
gaflet ararlar.

Reslullah Efendimiz'in de dnya ileri rhniyetine galip geldii

vakit Hazret-i Bill'e: Gzel sesinle bizi ferahlat!., buyururdu.
Rhniyeti beeriyetine galip geldii vakit de Hazret-i Aye'ye:
Benimle konu y Aye! diye dnyya dnmek isterdi."

Korku ve mitten konuuluyordu:

- "Bir gn Reslullah Efendimiz hlet-i nezi'de olan bir hastay

grmeye gitmi. Hasta Efendimize: Y Reslallah, ben
gnahlarmdan
korkuyorum; fakat Allah'n rahmetinden de midimi
kesmiyorum. Ba-

na hidyet et... demi.

Cevap olarak Efendimiz de: Mademki kalbinde bu iki kelime vardr. Emin ol ki Allah senin dilediini verir. nk srf korku ve srf

1- diyt sresi, 1. yet.

SOHBETLER 227

mit, noksan kii krdr. Ama beyne'l- havf ve'r-rec yni

korku ve
mit arasnda olmak, Allah'n rahmetini ekicidir buyurmu.''

Mnre Hanmefendi' nin tayy- mekn ve mucizeden bahseden

bir
hikye anlatmas zerine:

- "Allah her eye kadirdir. Fakat ehlullah tayy- mekn ruhen

ederler. Yoksa cismen Mekke'ye, Medine'ye, Kayseri'ye,
Konya'ya gitmezler. Mesel ilk slm ulularndan Hazret-i Ali'nin, Hazret-i Eb
Bekir'in cismen tayy- mekn ettiklerine dir hibir rivayet iittiniz
mi?
Onlar ki batan ayaa keramet kesilmi olduklar halde bile
byle eyler yapmadlar.

Ehlullah, maddenin ve zahirin hakk ne ise onu muhafaza eder.

Reslullah (s. a.) in btn vcdu keramet olduu halde neden
bu kadar muharebeler etti ve trl ezalar ekti de bir mucize izhar
ederek
kendini mnafklardan kurtarmad? nk detullah byledir de
onun
iin..."

Mnre Hanmefendi bir hikye anlatt. Bu hikyenin mevzuu,

kimsenin iine karmamak fikrinde toplanyordu:

- "Medine'de Fatma Hanm isminde bir resm ebe hanm vard.

Bir gn Harem-i erf 'e ziyarete geldii srada, huzr-

nebev'de, ztn
birinin elinde tebih olduu halde: Y eyh Debbn, Y eyh
Debbn!
diye zikrettiini grr, yanna yaklar ve: Y eyh, Reslullh'a
salt
ve selm getirecein yerde, kendi eyhini zikrediyorsun, bu
nasl i?
der. Fakat o zat sdece: Tayyib, tayyib... diyerek ban sallar ve
tebihine devam eder.

Fakat Fatma Hanm evine avdet ettii zaman bakar ki dili tutulmu. Bu hlin, bana neden geldiini anlayarak zr dilemek
zere
tekrar Harem-i erf 'e koar, lkin o zt bulamaz. Bylece bir
hafta
getikten sonra bir gn yine elinde tesbhiyle ayn kimsenin ayn
yerde
zikreylemekte olduunu grerek yanna yaklar. Kendisini gren
zat,
ebe hanma dnerek: Y eyh Debbn? diyerek glmser.
Kadncaz,
aman ne istersen onu syle... der ve dili zlr.

Kimsenin iine karmamak ve ayplamamak, elbette ki akl basnda insan krdr."

228

Mhim bir vazife sahibi olan bir kimsenin iinden karldndan bahsedilmesi zerine meclisten biri, yazk oldu... diye esef
etti:

- "Bu adamn o devlet ve saltanattan mahrum olmas,, kim bilir

hangi gizli, bilinmedik hareketinin neticesidir. Size den, ibret
almaktr. nk Cenb- Hak sebepsiz ve hikmetsiz bir ey yapmaz."

Smiha Hanm:

- Buyuruluyor ki: Kmil insan vcup ve imkn denizleri arasnda

bir berzahtr. Bu imkn ve vcup denizlerinden birinin dieri
stne
tamamas iin her iki tarafa da ayn lde nazrdr:

- "Evet, bu makam: Yh ileyye 1 yni bana vahy oluyor diyen

Reslullh'n makamdr. Vcuptan maksat, rhn ve ilh

kuvvetler,
imkn da dnya hdiseleridir. Reslullah ite bu iki kuvvetin
ortasnda birletirici ve ayarlayn bir berzahtr. Yni l ilahe ile illallah
arasnda her ikisini birden idare edici mevkidedir."

- "Bir gn ashaptan birisi hastalanr ve Reslullah Efendimize

giderek: Karnm aryor, ne yapsam acaba? diye sorar.
Efendimiz de:
Bal ye! buyurur. Bir mddet sonra ayn kimse yine hastalndan
ikyet ederek huzura gelir ve: Bal yedim, karnm daha fazla
ard...
der. Yine: Bal ye! cevbn alr. Bir mddet sonra tekrar huzura
gelerek, iyilemediini ve karnnn armakta devam ettiini syler.
O vakit Efendimiz: Bal i... senin karnn yalan sylyor, Allah yalan
sylemez, buyurur."

Nazl Hanmefendi:

- Biz yle bir deryaya garkolmuuz ki nihayeti yok. Mesneviler,

manzumeler, ilhler, sohbetler ve bin trl eyler ile bize
hakikatleri
aktmaya urayorsunuz:

- "(Tebessmle) Bize unu da sylemedin, demeye hakknz yok

u
halde.. Gerekten de size sylemedik bir ey brakmammdr.
nk
deviler, mridin kalbinin sahfeleridir. Sizi gren, sizde
mridinizi
greceinden, mesulsnz ve renip bildiklerinizle amel
etmeye de

1- Fussilet sresi, 6. yet.

SOHBETLER 229

mecbursunuz.

Bursa'da bulunduumuz srada bir kadncaz anacm ziyarete

gelmi ve sz arasnda eyhine, keman almann gnah olup

olmadn
sorunca, eyhinin de: Bu, kalbe gre deiir. Senin gnlnde
Allah olduktan sonra ne istersen alabilirsin, dediini sylemi.

Bu sz syleyen ztn bir Nak eyhi olmas bilhassa houma

gitti ve kendisini arayarak buldum ve ziyaret ettim. Arif bir zatt.
te
dervii, mridinin kalbinden bir sahfe aarak onu bize
gstermi oldu."

Sabha Hanmefendi:

- Bu zat, biz stanbul'a dndkten sonra arkanzdan haber yollam ve beni yakt, tahamml edemiyorum, kendine
kavutursun... diye
hlini arzeylemi ve ksa zaman sonra da vefat etmiti.

fkat Hanm:

- Efendim, Cenb- Hak, kulunun bir muradn bzan hemen,

bzan da bir zaman sonra ihsan ediyor. Tabi Cenb- Hakk'a ne

bu
abukluktan bir fayda, ne de gecikmeden bir zarar var. Acaba
kulun
arzusunun geciktirilmesi bunun ona bir nimet olduundan mdr
1?

- "Her olacak ey iin tyin edilmi bir vakit vardr 1 . Onun iin,
vakitsiz olan bir ey kt netice verir. Yeni slke giren bir
kimseye -ki
slikin derdi arzusu Allah olduu halde- sizin ok zamanlardan
beri
duyup rendiiniz hakikatleri sylesek, yolunu saptr, arr
kalr.
Bylece de ona, talebinin vakitsiz verilmesi kendi hakknda
hayrl olmaz. Cenb- Hak her eyi bilir ve talep sahibine, arzusunu, onu
hazmedecek hle geldii zaman verir."

fkat Hanm:

-menna... Cenb- Hak her eyi bilerek ve gzel yapar. Ama kulun kalbine o emeli, husulnden ok evvel vermesinin hikmeti
nedir?

- "O emel, o arzu ncdr, tellldir. Allah'n sana o arzunu ihsan

edeceine dir bir haberci, bir mjdecidir. O istek matlbun

husuln
mjdeler. Eer talebinde sdk ve hlis isen ve o ey sana
verilinceye
kadar da devam edersen, Cenb- Hak sana istediini verir. , o
sadkat, ihls ve hsnniyettedir."

1- Ra'd sresi, 2. yet: "Klln yecr li ecelin msemm."

Rm sresi, 8. yet: "M halakallh's-semvti ve'1-arza ve

m beynehm ill bi'lhakk ve ecelin msemm..."

230

zimet Hanm:

- Kk bir ocuk grdm. Alktan inliyordu. Herkes amelinin

cezasn grr, buyruluyor. Acaba bu ocuk da annesinin
babasnn

amellerinin cezasn m gryor?

- " ocuklukta deildir. Ms ile Hzr hikyesini bilmiyor musun? Hzr ocuu ldrnce Musa itiraz etti. Fakat sonradan
anlad ki
bu ocuk ileride bir kfir ve hatt bir katil olacak.

Vah yazk bu ocukcaza, bu hle dmeli miydi? demek

Allah'a
itiraz eylemektir. Bir kula den ise, her eyi hikmet tahtnda
bilmek
ve skt eylemektir. nk Allah sebepsiz bir ey yapmaz.
Mmkn
ise, o acdn kimselere yardm elini uzat... mutlak her yardm
kese ile
olmaz. Gzle, elle, ayakla, dille yni beden kuvvetler ile de
insanlar
birbirine yardm edebilirler.

Sen bir kul paras iken ocuklarn iin ldryorsun, a

kalmasnlar, rahat etsinler, diye yapmadn kalmyor da, ya Allah ki
senden ve
benden ve cmle lemden merhametli ve efkatli iken nasl
zulmeyler?
nsann bunu dnp bilmesi dahi haya ve sktu ihtiyar
etmesi iin

kfidir. Evet biliniz ki Hakk'n hkmn giymedike hi kimsenin

bana bir ey gelemez.

Bugn mahkemelerde bile bir hkm verirken kl krk yararak

yle karar veriyorlar da, ya Allah, verdii hkmde nasl yanlr?
Allah
hkimlerin hkimidir. Hi onda hakszlk, hi onda zulm
tasavvur
olunabilir mi? te bu suretle grr ve bu suretle dnrsen o
vakit
dilini tutarsn.

O senin sylediin ocukluk sana ve bana gredir. Allah'a gre

deildir. Nasl ki zaman da bize gredir, Allah'a gre deildir.

Kande baksan ol gzel Allah' bul

dem isen semme Vechullh' bul.

Bil ki Allah herkese lyn vermitir. Onun iin itirazsz yardm

et... Niin Allah kediye kanat vermemitir, deme. Eer verseydi,
dnyda sere kuunun tohumu kalmazd.

Bana benden gelir her ne gelirse

Bam rahat bulur dilim durursa

dedikleri bu mndr.''

SOHBETLER 231

Btn mahlktn Hakk'n kudret ve tasarrufu altnda olduu

konuuluyordu:

- "Eer canan yolunda can ve ba feda ediyorsan, eer sdk ve

eer k isen sakn kendinde bir varlk grp kendine
gvenme... iftihar edip ne mutlu bana!, deme. nk sana bu vazifeleri veren,
bu hayr yolunda vazifeli klan Allah'tr. Nasl ki tiyatroda sinemada
rejisr
istidatlara gre rol tevzi eylemi ise, sen de ezelde stne
verilmi olan
vazifeleri if eyliyorsun, o kadar."

Dervilerin huzurlu hayatlarndan ve i lemlerinin zevkinden

bahsedilmiti:

- "Maher gn kfirler diyecekler ki: Y Rabb, sen bizi iki kere

ldrdn. Biri, bizim kalbimizi l olarak dnyya getirdin ve
sonra da
ecel gelip bizi tabi lmle ldrd.

klar da diyecekler ki: Y Rabb sen bizi iki kere dirilttin. Biri,
anamzn karnndan ayrldmz vakit, dieri de bizi
kendiliimizden
nefsimizden ldrp seninle dirilttiin vakit...

Hazret-i isa'nn szdr. Kim ki iki defa lmezse melekt ve

semvt geemez. Onun iin dervilerin ilh kokular ile mest
olarak
ve nefislerinin irkinliklerinden, arlklarndan kurtulmu
bulunarak
geirdikleri hayat, elbette ki huzurlu, rahat ve mesuttur."

Her zerrede Hakk'n bir tecellsi olduundan bahsolunuyordu:

- "Her yerde ve herkese kar edebi muhafaza etmelidir. nk

Hakk'n tecellsine mazhar olmayan hibir ey yoktur.

Hz. Ali: Her snfn bir kutbu vardr, buyurur. Onun iin kimsenin

iine karmamaldr. Kimde ne olduu belli olmaz ki... Herkesi

ho
grmeli ve kimsenin iine karmamaldr. Tulumbaclarn,
stlerin,
sakalarn ve ilh... her snfn bir mnevi ba vardr. Olur ki
bunlardan
birine tesadf edersin, elbet bu merkeze satamak senin iin
hayrl olmaz...

Dzcesi kimsenin gnln krmamaya almaldr, vesselam."

Kazaya urayan bir kimse hakknda meclisten birinin, bre!

de-

232

mes zerine:

- "Sus! geri trih hdiselerde hkm verilir, fakat bu gibi

vak'alarda fikir yrtmek olmaz. Sen ona bre demekle,

Hakk'n
hkmne tiraz etmi oluyorsun. Halbuki hibir ey sebepsiz
olmaz.
Sen skt et... nene lzm!"

Sernlha Hanm, Hazret-i Pr'in bir szn; ben her naksn

tammym, dediini syledi:

- "Hazret-i Ali'nin de bu mny ifde eden ne gzel bir sz vardr: Ben o kimseyim ki ay ve gnei davet ettim, davetime
icabet ettiler. Ayn kble edindii, gnein secde ettii benim. Ben Hz.
Muhammed'in nurunun, tecell yeriyim. Ben Ysuf un hemhli ve
kuyuda iken
ve kuyudan karken onun sahibiyim. Ben Hzr ve Musa'nn da
sahibi
ve hocasym. Arn esrriyle beraber taycs benim, isa'dan
sz syleyen de benim.

Reslullah yle buyuru}'or: Ben ilmin ehriyim, Ali de kapsdr.

Oraya erimek istiyorsan bu kapy se. Ali, aka mazhardr.
Ali'den

ak tecell etmitir. Hakka giden baka yollar da vardr. Fakat ak

yolu bambakadr. Onda meknlar amak, merhaleler gemek
vardr.
bidin yz yllk yolunu k bir ahiyle geer."

Rahatna dkn, cann ok seven bir kimseden

bahsolunuyordu.
Bu kimsenin vcduna fevkalde itin ettii, dima sporla
megul
olup ne kadar mmknse istirahat ve shhatine ehemmiyet
verdii halde, kibar ve tembel hastal diye mehur olan nikrise tutulmu
olduu
sylendi:

- "Size dima sylediim gibi dnyda kim neden vefa umarsa

ondan cef grr. Bu bir kide-i ummiyedir. bret olsun diye
sylyorum. Bu adamn bu kadar almalar vcdu, teni iindi... te o
vefa
umduu bunca emekler bir anda nasl netce verdi. Ve en garibi
de bu
faal vcut, tembel hastal olan bir rahatszla tutuldu. imdi
d-

nn bu hal onun iin ne kadar mkldr.

Hz. Pr buyurur ki: Kim ki ameliyle umduu eye vsl olacan

mit ederse 6 kimse yolunu armtr.

Gzde Hanm Valideniz anlatyordu: Bir kadn evltlarna

fevkalde dknm. Dern kemlini unutarak yalnz onlarn
tlim

SOHBETLER 233

ve terbiyesi ile haddinden fazla megul olmu, mkemmel tahsil

ettirmi, kolejde okutmu. Ecnebi lisanlar retmi, deli gibi
stlerine titrermi. Bir gn olu Msr'a gitmi. Bir hastala tutulmu, yirmi
drt
saat iinde lm.

Bu vakadan sonra kzna bir talip zuhur etmi. Bu talip olan

adam da ne vakitten beri byle mnevver ve mkemmel
yetimi bir
kz aryormu. Bunu bulunca artk emeline kavutuu iin pek
ok se-

vinmi. Evlenmiler ve beraber almaya balamlar. Kz bir

gn kendi huss otomobilini idare ederken naslsa baka bir otomobile
arparak bandan iddetli surette yaralanm. Doktorlara mracaat
etmiler. Pek ok tedaviler yaplm. Kz lmemi, fakat bilgi, ilim
melekesi
bitmi ve neticede btn ilmini kaybetmi. Btn o tahsiller,
ilimler
bir anda mahvoluverdiinden kendi de ruhsuz bir cisim gibi
kalvermi.

te Allah'tan baka gvenecek varlk olmadn bilerek

dnyda
hibir eyden vefa ummayarak hareket etmek lzm geldiine
ne kadar
canl bir misal!

Afvnla azabndan, lutfunla gazabndan, seninle senden, sana

snrm y Rabb!"

Nianc Camiinde bir mevlit okunmu, dinleyenler arasnda

Nimet Hanmn da kaynbiraderi varm. Nmet Hanm' grd
va-

kit demi ki: Camide sizin eyhiniz Tah sresini okudu. Ben
mrmde
hi byle mstesna ve fevkalde bir ses iitmedim.

Nmet Hanm, Kendilerinin camiye gidip Kuran okumayacaklarn sylemise de, kaynbiraderi Kendileri' ni pek iyi
tandndan bahsederek bir trl inanmam...

Bunun zerine:

- "Herkese zanm ho gelir, mademki o niyete dinlemi, adamn

zevkini bozmayn varsn yine yle bilsin.."

Bir an durduktan sonra Tah sresinin bir ksmn harikulade

bir hal ile okudu ve Hazret-i Mevln ile bir mft arasnda
geen
hdiseyi naklettikten sonra:

- "te ehlullah pergere benzer, bir aya bir noktada sabittir, dieriyle btn lemi devreder. O her yerdedir. Her eydir ve
herkesledir...

Fakat bunu eriat erbab pek anlamaz." buyurdu.

234

Mnre Hanmefendi' nin sz arasnda, Allah bahane tanrsdr

demesi zerine:

- "Hasan Basr Hazretleri, Hazret-i Ali'nin halfesidir. Bir gn bir

cenazede bulunmu. Defin merasimi olup bittikten sonra
etraftan
feryd figan, inilti ve alama sesleri iitmi. Sesin nereden
geldiine
dikkat edince, mehur ir Ferezdak'n alayp szlamakta
olduunu
grm ve: Ne oldun Ferezdak, niin byle alyorsun? demi.

Araplarn mehur irlerinden ve Ehl-i Beyt dostu olan Ferezdak:

Nasl alamayaym y mam? Bakyorum da, herkes seni
grnce
Allah'n ne sevgili kulu... diye medet umup iflanyor. Beni
grnce
ise: Ne kt adam! diyerek kayorlar. te bu iki hli mukayese
ettim,
hlim neye varacak? diye aladm, demi.

Bunun zerine Hasan Basr Hazretleri: Hi Allah'a yarar bir ite

bulunmadn m? diye sormu. ir: Bilmiyorum... diye cevap
verdikten
sonra: Yalnz eyim var. Biri, u sakalm slmiyette aarttm.
Biri
de, yetmi senedir Allah'n tevhdiyle megulm. ncs ise,
ok kt adam olduumu bilmekteyim. Bunlardan baka bir eyim
yok... demi ve bir mddet sonra da Hicr (110) senesinde vefat etmi.

mam Basr Hazretleri, Zeyd bin Hrise'nin klesi ile mm Seleme Validemizin cariyesinin ocuudur. Hatt mm Seleme
Validemizin kendisine st vermi olduunu rivayet ederler.

Ferezdak'n vefatndan sonra Hasan Basr Hazretleri kendisini

ryada cennette ve bir taht stnde grm ve bu mevkii nasl
bulmu
olduunu sorunca: Allah'm, yetmi sene tevhidinde
bulunduumu efkat ve rahmet nazarna alarak beni affedilenlerden kld
gnahlarm
balad, demi.

Cenb- Hakk'n af ve rahmeti una buna bakmaz, Allah bahane

tanrsdr, kulundan gemez ve bir vesle bularak affeylemek

ister."

Mnre Hanmefendi, Rbia Adeviye Hazretlerine atfen bir

hikye anlatt. Gya hazret, bir gn atn yedeine alarak
giderken Hasan Basr Hazretlerine tesadf etmi ve Hasan Basr Hazretleri:
Y
Adeviye, hani sen yarnn rzkn bu gnden dnmem!
demitin. Gryorum ki atnn stndeki heybenin iki taraf da erzakla dolu...
demi. O zaman Hazret-i Rbia: Heybeleri a da iindekileri gr...
demi.
Hasan Basr Hazretleri heybeleri anca, birinin tala dierinin
de,
azlar tozlanm ve rmcek tutinu mataralar ile dolu
olduunu grerek mahcup olmu. Bu hikyeyi dinledikten sonra:

SOHBETLER 235

- "Bu hikye, Rbia Adeviye Hazretlerine atfedilemez. Bir kere

Hasan Basr, Rbia Adeviye'nin kim olduunu bilir ve byle bir

imtihana kalkmaz. Mademki Rbia Adeviye bir kere yle bir
sz sylemi, Hasan Basr onun, sznn eri olduunu ve tutmayaca
bir sz sylemeyeceini de bilir ve kendisine byle bir sual
sormazd. Keza
Rbia Adeviye de Hasan Basr'nin kim olduunu bilir.

Sonra Rbia Adeviye Hazretleri efkatsiz bir kadn olamaz ki

hayvana lzumsuz yere ez etsin, ta yklesin. Onun iin bu hikye
hakikatten uzaktr."

Hocamz ile ancak bir iki defa grm olan kitap Ali Bey 'e
bir
levha hediye gnderildii ve hediyenin Hocamzdan geldiini
anlayan
kitapnn: Ben bu lutfa lyk mym?, diyerek gzlerinden yalar
aktt, levhay gtren kimsenin de: Lyk olmasaydn
gndermezlerdi...
demesi zerine Ali Bey' in daha da heyecanlanp: Ben
hatrlanmaya
lyk bir kimse deilim... u var ki, nasl insan aynaya baknca
kendi

yzn grrse, ben de kalbime baktm vakit o zt- l-kadri

gryorum, diye cevap verdii nakledildi.

- "skenderiye'ye giderken vapurda bir fakire rast gelmitim.

Medine'nin Mliki mfts idi. Dima: Y kadme'l-ihsn
ihsnke'lkadm szn diline vird etmiti. Yni, y ihsan ezel olan, senin
ihsann ezeldir.

Sonra Medine'ye gittik. Bir gn kendisini ziyaret iin evine

gittim.
Para vermek istedim. Fakat edep d saydm iin: Msade
ederseniz uur olsun diye ve hrmeten bunlar deitireyim! diye
anandaki
paralar alarak cebime koydum ve yerine, vermek istediim
paray braktm!"

Mnre Hanmefendi, istifar edip: ok gnahkrm, dedi:

- "Yok'la ok'un arasnda Allah indinde fark yoktur. Elverir ki

kalp gafil olmasn. Onun ulhiyetinin sn affetmektir. Ben

kusurumdan nedamet edersem o neden affetmesin?

Beytullah'da birisi: Estafrullah, estafrullah! diye tebih ekiyormu. Hazret-i Ali Efendimiz: Ne yapyorsun? diye sormu.
Adamca-

236

z: Gnahlarmdan istifar ediyorum... diye cevap verince, bir

daha
gnahlarna rcu etmemek zere tvbe et, istifara hacet
kalmaz, olur
biter, buyurmu.

Hazret-i Mevln'ya bir kimse hakknda: Filn kimse hi gnah

ilememitir, demiler. Keke ileseydi de vaz geseydi...
buyurmu.

Gnah ilememi kimse, gnah ilemenin tadn bilmez. Mesel

rak imeyen bir kimseye: Rak ime! dersen, o esasen bu
zevkten ha-

berdar olmad iin bu yasan onca ne kymeti olur? Halbuki

bir sarhoa bu nehy, bu men edi ne dehetli tesir eder."

Gazetelerde ingiliz siys temsilcisi Sir Philby ismindeki bir ztn

mslmanl kabul etmi olduu yazlyordu:

- "Adem'e secde edenler drt ksmdr. Bunlardan birinci ksm,

Allah'n emridir, diye secde ettiler. Balarn kaldrdklar vakit
Adem'deki Hak tecellsini grerek bir daha secdeye vardlar.
Hazret-i
Eb Bekir'in, Hazret-i Ali ve Hazret-i Hatice'nin bir sz ile man
edileri gibi.

kinci ksm, evvel secde etmedi, ama sonra etti. Hazret-i

mer'in Efendimiz'i kesmeye gelip de o cemle kar cezbeye
kaplp
man etmesi gibi... ve ite bu ngiliz'in de neticede saadeti
bulmas gibi...

nc ksm, evvel secde etti, sonra etmedi. Vahiy ktibi bn-i

Serh'in evvelce man edip sonradan kfir olmas gibi...

Drdnc ksm ise, ne nce etti ne de sonra... Eb Cehil gibi...

ve
evvelde de sonunda da kfir olanlar gibi..."

Ztn birisinin: Y Rabb, sen cehenneminde azap edeceini

sylyorsun, senin olmadn yeri gster ki cehennemini gstereyim,
dediinin sylenmesi zerine Nazl Hanmefendi:

- Fakat Hak seninle olursa byle syleyebilirsin... diye fikrini beyan etti:

- "En kk zerreden btn mevcudata kadar her ey Hakk'n

tecellsine garkolmutur. Bir katil bile b yni s eklinde
grnen
sdk bir dosttur. Hak'tan ayan nesne yok, gzszlere pinhan
imi.

Hazret-i Ali Kerremallh vecheh buyuruyor ki: Y Reslallah,

Mekke'den Sahr'ya ktm vakit hibir ta ve aa grmedim
ki ba-

SOHBETLER 237

na selm vermesin. Cansz dediimiz eya ve hayvanlar,

riyzatta bulunan kimselere hitap eder, sz sylerler. Mevcudattan hibir
zerre
yoktur ki Hakk'n nuruna mazhar olmasn. Bunu hal edebilmek
ve btn mevcudatta bu varl seyredebilmek ne byk zevktir. te
o vakit
lem iinde lem grr ve ancak o vakit tevhidi grp
yaayarak if etmi olursun ki yaknden maksat da budur."

Maher gn cehenneme girecek olan ruhlar insan sureti ile

azap
grmez, buyuruluyor.

- "Evet, ruh cehennemde insan sureti ile yanmaz. nki Cenb-

Hak kendi yetlerini kendi suretini yakmaz. nsan, Rahman
sureti zre halkolunmutur. Fatihann yedi yeti insann vechinde,
yzndedir.

Ancak insan, dnyda hangi hayvan sfatnda ldyse,

cehennemde de
o surette yanacaktr. Mesel haram yiyici ve ehvetperest ise
domuz;
mstehzi ve takliti ise maymun suretinde harolup
cehennemde de yle ceza grecek, yanacaktr."

Hsniye Hanm'n Nazl Hanmefendi ile konuurken, tarkatin

inceliinden ve bz hatlarn ak nmna yapldndan
bahsetmesi
zerine Nazl Hanmefendi:

- Evet, k o haty yine ak nmna, akndan dolay yapar.

Fakat bzan muhabbeti de feda etmek lzm gelir. nk aka
madd
ve manev bir menfaat kartrmamak lzmdr. Yni aka gerek
hiret
gerek dnya veya nefsin nmna hibir madd menfaat
kartrmayacaksn. Bu makamn da kimde tecell ettii zahire bakmakla
anlalmaz. Bu, Allah'la k arasnda bir srdr.

Bir komu kadnn yerleri sprmesini grerek:

- "Gryorsunuz ya insann iinde ellerini ayaklarn ve btn

vcdunun melekelerini sevkeden, kumanda veren bir kuvvet
var... Bu
kuvvet grlyor mu? Fakat bundan ayan da bir nesne yok...
Mesel
iinin en gizli uzuvlarn, cierini, bbreklerini rntgen u ile
gryorsun... Halbuki bu kumanda veren kuvveti grmek kabil
deil... Bu
byle olduu halde, mesel kzdn veya sevindiin vakit
uzuvlarn,

238

letlerin vstasyle bu hislerini izhar ediyor, glyor, alyor,

kouyor,
atlyorsun. Bunlar inkr mmkn olmayan bir gerek. Ama
Allah' nasl inkr ediyorsun?

Onun iin bu hakikati anlamak istersen kendini mtla et kfi...

Sana hkim olan da, her eyi yaptran da o... Vcdunu istediin
tarafa evirip istediin yere sevkederken, bu eviren kuvveti
gremiyorsun.
Kayktaki dmeni grdn halde, senin dmenin grlmyor.
Aslna
baklacak olursa, o kayktaki dmen de kendi kendine
dnmyor. Onu
da idare eden bir akl var.

u da var ki, bu kadncaz, urasn temizlenmeye muhta

grd iin sprrken, bu kirli yeri temizlemek iin ellerini
kirletmiyor.
Sprge ile spryor. Yni vstaya vsta kullanyor. Nasl
denmesin ki insan lem-i ekberdir. 1

indeki coup tamaklk da ondan, seni bir eye meylettiren bir

eyden itinap ettiren de hep o kuvvet... te, Allah'tan baka
mevcut
yoktur; Allah'tan baka fail yoktur'un mns budur.

Bu kuvvet senden zuhur ettii gibi, btn mevcudattan da

zuhur
eder. Lkin her birinden, gnein bir ok renkli camlardan
aksetmesi

gibi, baka baka suretler ile tecell eder. Bylece de hayat bir
cenk ve
mcdele, fiil, kavl, hiss, kelm bir ihtilftan ibarettir. Mesel
filnn merebi falana uymaz. Senin ihtiyar edip yaptn fiil,
karndakinden bambakadr. Bu byle olduu gibi, senin kl olan
vcdun da
bir ztlar mecmuasdr. Hava, su, ate, toprak hep biribirinin
zdd ve
muhalifi olduu halde bunlara intizam ve kvam veren, bu ztlar
ayn
gaye yolunda toplayan da yine o kuvvettir.

Ruhlarn da kimi mnkir, kimi gafil, kimi bid, kimi k... Fakat
bu gfl ve mnkirler de hep ayn gayeye hizmet ettikleri iin
bunlarn
hibirine dil uzatmaya hakkn yoktur. nk dnynn payidar
olmas
iin onlara da lzum vardr. Zra o gafil ve mnkirler de
hakikatin
hizmetkrdrlar. Dnynn kvam bunlar ile muhafaza olur.

Mesel bir mektep ayorsun. Bu mektebe hoca ve talebelerden

baka, a, kapc ve hademe de lzmdr ki mektep
yaayabilsin."

Ksa bir fasladan sonra:

- "u an iin fikirler temerkz etti. Bir noktada topland. Fakat

kendi hlinize kalnca ayn duygular devam ettirebilecek
misiniz? Sylediklerim ok defa szde kalyor. Mnsna nfuz etmeye vakit
olmuyor."

1- Zriyat sresi, 21. yet: "Ve f enfsikm efel tbsirn"

SOHBETLER 239

- "imdi zihnimde bir ok mnlar var. Bunlar lafzlar ile syleyip ifde ediyorum, bylece de lafzlar, mnya tuzak oluyor.
Sen de bu
mnlar, bu kelime ve lafzlar iinde anlayabiliyorsun. Sonra,
her lafzn mns da kendine mahsus ve bu kelimelerin iine baka bir
mn
giremez, ite, "Allah'n kelimeleri tebeddl etmez, deimez 1 "
hakikati
bu demektir.

Her ruhun yn- sabitesi ne ise, ondan beklenen de odur.

Mesel
kpek deyince, bu kelimenin iine baka bir mn giremez. Ve
kpekten beklenen de her zaman kpekliktir. Kezlik her lafzdan
zuhur
eden de kendi mnsdr. te bu sylediim szlerin iinde
btn
kinatn mns mevcuttur. Her eyi bu szler ile anlayabilir,
Kur'n-
kinat okuyabilirsin.

Dn Mnre Hanm bir hikye anlatyordu. Ona da fkat,

fkat'a ise Hac Efendi anlatm. Hikye yle: Bir vaiz,
Besmelenin
faziletinden bahsederken, Besmele yle byk eydir ki, eer
bir insan:
Bismillhi'r-rahmni'r-rahim! diyecek olsa, iddetle akan bir
nehrin
zerinden bile yryerek geer demi. Vaizin szlerini dinleyen
cematten bir kimse, bir gn bir nehrin kenarna gelmi. Bakm
ki
kpr uzak ve dolamal bir yerde... Kendi kendine: Ne olacak,
Bismillah der uradan geiveririm! demi ve hakkaten de Besmeleyi
ekip
suyun stnden yryerek kar sahile gemi.

Bir gn yine ayn yerde, Besmelenin faziletinden bahseden

vaize
tesadf etmi. Hoca Efendi de kar kyya gemek istiyormu.
Adamcaz hocaya: Uzun uzun yol yryp kprye gidinceye kadar bir
Besmele eker, doruca sudan geeriz! demise de, eteklerini
toplayp, niyet ettii halde bir trl karar veremeyen hoca efendiyi, ne
dediyse
kandramayacana akl kestiinden: "Anlald. Olamayacak.
Gel bari
srtma biniver de geireyim! demi ve bu suretle karya
gemiler."

Mnre Hanmefendi:

- Sonra da bu zat yaamam, lm... diyerek hikyeyi

tamamlad.

- "Nasl yaasn?"
Mnre Hanmefendi:

- Evet Efendim, siz, ehlullah, Hakk'n deti olmayan bir eyi yap-

maz... her eye kadir olduklar halde, keramet gstermez,

buyurursunuz.

- "Bu hikyeden kan mnnn iki yz olabilir. Biri: Eer insan,

irdesine hkim olur da onu bir noktada toplayabilirse ok eye
kadir

1- Ynus sresi, 64. yet: "L tebdile li-kelimatillah."

240

olur, demektir. Ama, irdeye hkim olmaktan maksat, nefsinden

gemektir. Nefsini attktan sonra da her ey sana boyun eer 1 .

kinci mn ise, Besmelenin kuvvet ve kudretinin nihyetsizliidir. Besmele, her eyi teshire kadirdir, demektir. Elverir ki
onu

sdk ve ihls ile, yni kendini unuttuun vakit syleyebilesin. O

vakit
deil nehirleri, ummanlar dahi mkiltsz geiverirsin.

Hocamn, suyun bana gelip de eteklerini toplamasndan

maksat,
bz ilim ve fikir erbabnn, maksada sdece aklla varmak
istemelerine iarettir. Hocamn suyu geememesi gibi, aklla yaplacak
tedbirler
de bu yolda neticesiz kalr. nk kal, yni szdr; hal deildir.

imdi bu hikyede bir takm lafzlar var. Bu lafzlardan murat,

mndr. Szler ise bir ksrdr, kabuktur. Mn, kabuun altnda
gizlidir.

Acaba, bu hikyeyi camide anlatan hoca da, cemat da bu

sylediim mny hikyenin iinden karabilmiler midir? phesiz
hayr.
Elbet onlar mnnn krnda kaldlar ve ancak krndaki mny
anladlar.

Bunun gibi, u lemdeki btn lafzlar da hep mnya bir

iarettir. Bu mny okuyan, ksrda, kabukta kalmazsa, ite o

vakit
btn bu mahlktn Hakkn kelimeleri olduunu anlar.

Baknz, bu hikye bize gelinceye kadsr birok kimseler tarafndan sylenip dinlenmi. Hocadan, Hac Efendiye, ondan fkat
Hanma, ondan da Mnre Hanma ve nihayet bize kadar geldi.
Acaba bu
hikye sylenip dinlendii yerlerin hangisinde anlald? Tabi
hibirinde. te bilgi de byledir. Gerek, birok lemlerden geerek bu
leme
geldikten sonra zuhur ediyor.

Rum kayserinin elisinin Hazret-i mer'e, ruhun bu leme gelmekteki faydasn sormas zerine Hazret-i mer: Sylediin
szlerde
fayda yoksa niin konuuyorsun? diyerek lafz ve kelimeyi
cisme, mny da ruha benzetir.

Yine Mesnev-i erif 'te yle denir: Ruhun deti budur ki,
merkeze bal olmakla beraber, nereye nazar etse orayla alka kurar.
Rh,
birlik gzyle cisme nazar edince ceset tasvirini kazanr.

Keza, mn da byledir. Ruhun cisim ile olan alkas szn

mn
ile olan alkas gibidir. Rh, cismin ne iinde ne de dndadr, ne
ondan gayr ne de ayndr. Mnnn da kelimeye mnsebeti
byledir. Ne
ondan gayr ne de ayndr."

- Ez bi kelimtillhi't-tmmt'dan maksat kmil insan mdr?

1- z temme'l-fakru fehvallah: Fakr (kll fena) tamam olduu

vakit o Allah'tr.

SOHBETLER 241

- "Evet, kmil insan kelime-i tamdr. Cenb- Hak Kur'n-

Kermde: De y Habbim, denizler mrekkep, aalar kalem
olsa,
Hakk'n kelimelerini, yni kmil insann vasflarn yazmak
isteseler,
denizler kurur ve aalar krlr yine de yazamazlar. 1
buyuruyor.''

- "Hazret-i Ali buyuruyor ki: Kalbin hayt ilimledir, elde ediniz;

lm ise cehil iledir, kannz.''

Nazl Hanmefendi:

- ilimden maksat kmili bulmak deil midir 1 ?

- "Evet asl ilim odur. Fakat halk uyandrmaya, irada memur

olanlar iin yalnz manev ilim kfi deildir. Zahir ilmi de
lzmdr.
Hazret-i Ali'nin, zahir ilmi cihetiyle de stne kacak kimse
yoktu.

Bir mridin, behemehal zahir bilgilere de sahip olmas arttr.

Seni inandrmas iin, seni kazanmas, senin fikr ve hiss
sermyenle
karna kabilmesi iin mutlaka sende olan malmata sahip
bulunmas cap eder. Faraza ben msik bilirim, dediin vakit, o da, ben
senden
iyi bilirim... Lisan bilirim dediin vakit, ben senden fazlasna
inym... diyebilmeli ki, onu grp sen de: Bu da bendenmi!
diyebilesin."

Semiha Hanm:

-Avcnn, ormanda kular avlamak iin ku taklidi yapmas gibi... Kuu tutabilmek iin onun lisnndan anlamak lzm
geliyor...

- "Evet ama her kuun lisn da baka bakadr ve mrit olann,

bunlarn hepsine in olmas lzmdr. T ki mridini terbiye ve
muhabbeti halkasna aldktan sonra, mrit, kendi bildiklerinin,
Hakkn
ilmi yannda ne kadar basit olduunu grp anlasn. Fakat bunu
idrk
edebilmesi iin halkaya dhil olmas lzmdr."

Radyodan bahsolunuyordu:

- "Ehlullah her eye kadirdir; uzaklardan grr iitir... denildii

zaman tiraz eden oluyor. Halbuki radyo denen bir makine,
dnynn
br ucundan syleneni buraya kadar getiriyor.

insanlar gibi dnya da tekmldedir. Onun da eriat, tarikat,

hakikat ve marifet devirleri vardr. te imdi marifet devrinde

bulunuyoruz."

1- Kehf sresi, 109. yet: "Kul lev kne'l-bahru midden

likelimti Rabb..

242

Sz dinlememesiyle yanl yolda gidip servetini, maln ve

mlkn kaybetmi birisinden bahsediliyordu. Sabha Hanmefendi bu
kimse hakknda dua ricasnda bulununca:

- "Ate dt yeri yakar. Hakk ne ise onu bulur. nk Allah

Rabb'l-lemndir. Allah mnn kurtarsn. Ltuf odur ite!"

Semha Hanm:

- eyh Evhadeddn Hazretleri 'nin: Ay leende gryorum

demesi
zerine, ems-i Tebriz Hazretleri, eer boynunda ban
olmasayd ban kaldrr semda grrdn... buyurmulard.

- "eyh Evhadeddn'in, ay leende gryorum, demesinden

maksat: Hakk' gzellerde gryorum, demektir. Hazret-i ems'in ay
semda grrdn, buyurmalarndan maksat da, sde suret
gzellerinde deil, her yerde grrdn, demektir.

Gzel sevilir, nk ondan Hakk'm nuru zuhur etmitir. Fakat bir

gzelde bu tecellyi seyrettiin gibi, mesel bir devenin gznde
de ayni
tecellyi grmen cap eder."

Mnre Hanmefendinin bir kimse hakknda, bari kusurunu bilseydi demesi zerine:

- "Bilmek nasbi byk eydir Mnre Hanm!"

- "Vakit ve zaman gelince ezelde ilh nurdan kendilerine isabet

etmi kimseler u veya bu sebeple bir rahmn uleye eritiler
mi ne
kadar kt yolda bulunsalar veyahut kfr ve isyan zere olmu
olsalar, derhal bu kfr kaftann atp Hakk'a ve hakkata srt-
mstakime dnerler."

- "insan iyi veya doru yolda olduunu nasl anlayabilir?

- "Hazret-i Pr buyuruyor ki: Her mslmann kalbinde bir ilh

vaiz vardr. nsann kendi kendine nasihati olmazsa, edilecek
vaaz ve

SOHBETLER 243

nasihatten istifde edemez.

Bir de: Kendi kendinden fetvay al! diye bir hads-i erif vardr.
nk insan, ykselip alalmasn kendi kalbinden anlar. Eer
bir
kimse Allah'a tevecch etmi ve Allah muhabbeti ile kalbi
dolmusa,
elbet terakki ettii anlalr. Eer nefsinin arzularna kaplm ve
gnlk zevklere dalmsa, elbet derecesinden dt meydana
kar. Daha ne fetva ararsn? Kalbin elbet ne yolda ve ne halde olduunu
sana,
hriteki vaizlerden daha doru syler.

Demek oluyor ki insan, fetvay kendi kalbindeki mftden

alacak
olursa yanlmam olur. Bu mft: Nefsinin arzusuna uyuyorsun,
gittike alalyorsun! yahut: Hakka tevecch ediyorsun, kalbin
Hakk'n
nruyle doluyor, terakkidesin! derse, senin iin bu fetva
gerekten tesirlidir. Fakat ayet bu fetva tesir etmeyecek olursa, hriteki
nashatilerin ve mftlerin sz hi tesir etmez.

te gnlndeki bu mft, bir ilh vaizdir. Hriteki vaizler ve

nashatiler sana ancak hayr ve er yollarn iaret ederek, kt
ve

erli ilerden saknp hayr tercih etmeni tavsiye ederler. Halbuki

senin
bunlardan hangisine tevecch ve iltifat ettiini, iyilik veya
ktlk yollarndan hangisinden holandn bilemezler.

Sorarm size, mesel iinizden birinizin karnnz veya banz arsa, bir hekimin karsna gittiiniz zaman, son derece tehisi
kuvvetli
dahi olsa sizi grr grmez: Senin hastaln falan yerindedir!
diyebilir
mi? Ancak ona, ikyetinizin hangi uzvunuzda olduunu
syledikten
sonra icap eden tavsiyelerde bulunur ve saknmanz lzm gelen
eyleri
syler. Halbuki o arnn varln yokluunu veya nerenizde
olduunu
bilecek ancak sizin bilginiz, yni iinizdeki mftnn fetvsdr."

Bir derviin, yokluu lsnde beka bulup Hak'la Hak olduundan konuuluyordu.

Nazl Hanmefendi:

- Fena bulmakta, yoklua ermekte derece tasavvur

edemiyorum.
Bir insan y fni olur yahut da olamaz. Tamamen fni olmadka
da
ona Hak'la beka yoktur, dedi.

- "Fenada yni yoklukta da derece vardr. Mesel mektebe

henz
balam bir ocua da, tahsili orta dereceyi bulmu olanna ve
yahut
yksek ksma gemi bulunana da talebe denir, deil mi ki cehli
fn
eden tahsil haytna ayak basm ve okumaya niyet eylemitir.

Keza, tek kat km bir binaya baktn zaman henz tam

olma-

244

makla beraber yine de: Bir bina yaplyor... demez misin?.

Evet, birdenbire ve sratle yoklua eren de vardr: yava yava,

zamanla mchede ve riyzatta bulunarak ktlklerini iyilie

eviren
de vardr. Yazk ki mridinin yokluk denizine kar kk bir
huyundan vazgeemeyenler de vardr.

Tammiyle fn olmak, yoklua erimek kolay bir ey deildir.

Fnilik tammiyle mridinin boyasyle boyanmak, kendinden
eser
kalmamak demektir. Sana bakan onu, ona bakan seni
grmelidir. Slik
fn oldu mu, zuhur eden rabbn hakikattir. 1 Elbet fenada da
derece
vardr. Mesel bir buz parasn suya atmakla o hemen erir, fn
olur
mu? Tabi hayr, eridii kadar suya karm olur. Fakat eriyip
bitmedike ondaki buzluk sfat bakdir. Ancak tammiyle eridii
zaman:
Buz eridi... denir ki o vakit onun ismi de su olur."

Nazl Hanmefendi:

- Zerre kadar bir mevcudiyeti de kalsa yine kendisine bir

istifdesi olmaz. Yine nafile!.

- "Tabi... Fakat hi olmayana nazaran yine bir eydir. Mesel

dn
birisi: Ben mridimin bykln bilirdim ama imdi daha
fazla biliyor, tasdik ediyorum, diyordu. Bu sz anlatyor ki mridini
tasdik
edememi, bilememi ve imdi de bilemiyor."

Nazl Hanmefendi:

- Bu i, sahibin lutfu ile olabilecek bir ey... Yoksa kademe kademe klacak olursa vay hlimize!

- "Gemi veya haldeki insanlarn bulduklar kahr ve bel, hep

kendi hareket ve tutumlar yznden ve arzularnn
okluundandr.
Aslnda bilse de bilmese de ister dallet, ister hidyet ehli olsun,
her
iki ksmn da gayesi Hak'tr. Fakat cehennem ehlinde, cennet
ehlindeki
zevk yoktur. Nmet ile mihnet bir midir? Eer bir ise, yni eer
mihnete raz isen onu se, o yolda git... Lkin sen lutufla kahrdan,
zahmetle

rahattan hangisini ihtiyar eder, hangisini seersin? Niin ltuf

varken
eziyeti, mihneti ihtiyar edelim, niin nmet varken zahmeti ve
saadet
varken ileyi seelim?

Dima ltuf iste... nk Allah, kalpleri ve fikirleri kalptan kalba koyucu, deitiricidir. te onun iin Resulullah: Ey kalpleri ve
gzleri evirip, eviren! Kalbimi dninde, srt- mstakim zre tesbit
et,

1- z temme'l-fakru fehvallah.

SOHBETLER 245

karar kldr! buyurur.

Demin ak sakall ihtiyar bir zat gelmiti. Evvelce asker muallim-

liklerde bulunmu, gn grm bir kimse idi. Sz arasnda

hlinden
bahsederken: Bu gece ekmek paramz yok... dedi ve zahirde
hatlarm
olduunu bilmiyorum; lkin klnmam namazlarm var.
Kuds'te ve
mbarek yerlerde namaz kldm. Belki onlarn yz suyu
hrmetine
Cenb- Hak beni affeder, dedi. Kendisini teselli ettim, elbet,
elbet... dedim. Dnn bir kere... Ya bizim buna gelinceye kadar hesaba
gelmez
nice hatlarmz var...

Aman y Rabb senden sana sndk. Eer leyim de

kurtulaym,
dersen bu pek bo bir temennidir. nk asl i, ldkten sonra
balar.
Onun iin Calinus: Bir katrn kuyruunun altnda sinek olmaya
razym. Tek lmeyeyim de dnyda kalaym... diyor.

Mesel kafes iindeki bir ku, etrafnda penelerini aarak

kendisini bekleyen kediler grrse, dar kmay ister mi? te onun
da
ruhu bunu hissettiinden lmek istememesi tabidir."

Niyet nedir diye sorulmas zerine:

- "Tat ve ibdetlerde niyetsizlik, yaptn bilmemek demektir.

sterse kalb olsun, ibdette niyet lzmdr. Ulu orta ne yaptn
bilmeden ibdet etmek, ibdet deildir. Mesel namaz adna, makine
gibi yatp kalkmann ne ehemmiyeti vardr? Onun iin hads-i erifte:
Amel,
niyete baldr 1 buyurulur. Yni Allah sizin amellerinize deil,
kalbinize, niyetinize bakar.

Niyet, ok byk eydir."

Sobann stne snmas iin konan su, fevkalde tatl sesler

kararak kaynyordu. Bir mddet dinledikten sonra:

- "Su bile atee mruz kalnca tahamml edemiyor. Ya beden

nasl dayanr?

Suyun lisn yoktur, diyenler de vardr. Halbuki her eyin lisn

vardr."

Birka gn evvel vefat etmi olan Sad Bey isminde ve

Hocamzn

1- nneme'l-a'ml bi'n-niyyt.

246

tevecch olan bir ztn, de mnevver ve yetimi oullar

ziyaret
maksadyla gelmilerdi:

- "Bu ocuklar bize srf ezeldeki cins yaknl yznden bir

gnl
daveti ile ve menfaatsiz geldiler. Byk olu, babasn
lmnden ev-

vel ryasnda grdn ve: Ben lsem de kalbim ve elim

lmez, dediini syledi.

Evet olum, dedim. nk kalp, Allah'n nazarghdr. Elde bir

damar vardr ki doru kalbe gider. Onun iin babanz byle
sylemi."

Mesnev-i erif okuyorduk:

- "te gryorsunuz ki btn bu gzellikler hep trl ifdeler ve

benzetmeler iinde gizlenerek sylenmi. Bir gn Reslullah
Efendimiz
Hazret-i Aye'nin yannda idi. Bir m, bir rivayete gre mm
Mektum Hazretleri kapya geldi. Hazret-i Aye kapy amak iin gitti.
Efendimiz de arkasndan gitti. Hazret-i Aye bam rtmek iin
rt ald. Fakat Reslullah: Y Aye, onun gzleri mdr, grmez...
dedi. Fakat Hazret-i Aye sz sylemeden iaret ile kendi gzlerini
gsterdi:
Ben onu gryorum, y Reslallah! demek istedi. Bu hareket
Efendi-

miz'in houna gitti. Hz. Aye biliyordu ki Efendimiz onu,

kendisini sakndndan daha fazla yabanclardan saknmaktadr. Halbuki o
m,
Aye'nin bu iaretini de grmedi, anlamad.

te burada Efendimiz akl ve Aye ruh gibidir. Akl, ruhun

cemlini nmahremlerden gizler. Onun hakikatini kinayeler iine
saklar; ho o nmahremler bu kinayelerden de anlamazlar. nk
ruhun
yzne nikap, kendi nurudur."

Radyodan bahsedilirken Semha Hanm' a:

- "te Semha... imdi dnya marifet devrine girmitir. Radyo3a

grmyor musunuz? T nerelerden sesleri, sylenen szleri
buralara
kadar getiriyor. Bu ne byk bir kudrettir. Hatt yle bir zaman
gelecek ki eski milletlerin, mesel Romallarn szlerini, trihlerini
ses dalgalarndan toplayabilecekler. nk o dalgalar kaybolmamtr.

te ehlullhn dima da muazzam bir radyo makinesi gibidir. ki

lemin btn hdiseleri ondan gelir geer."

SOHBETLER 247

nsann mns hakknda sorulan bir sualden sonra:

- "nsan demek, gz demek, grmek demektir. nsan vcdu
iinde, grc, bilici ve idrak edici olan nura insan, geri kalan
ksmna, kemik ve et denir.

Binenaleyh bir kimse grd, bildii ve sohbet ettii ile

tartlr.
Ne grd ne bildi neye muhabbet eylediyse seviyesi ve kymeti
ancak
odur. Yni talebin ne ise sen de osun. Bir insann kymeti
himmetiyle
mtensiptir 1 . Himmeti ulv ise kendi de ulvdir. Himmeti sfl
ise
kendi de sflidir. nk her ey kendisini ekene meyleder."

Hsniye Hanm, ocukluk ve genlik arkada bir hanmdan bah-

sederken, her eyi sevdiini, her eye bal olduunu, fakat

gnln
yokladnda gayesinin bunlardan hibiri olmadn ve hibiri ile
tatmin olmadn sylediini anlatt:

- "Halbuki asl mny bulmu olsa idi, ay, gnei, denizi, yni
Hakk'n btn isim ve sfatlarn sever, bunlar da sahibimin,
bunlardan da o tecell etmitir, derdi. O, cismi bulmu ruhu bulamyor,
teni
bulmu can bulamyor. Btn o grd eyler ceml-i mutlakn
akisleridir. Mesel urada bir aynay yz para etsen yznden de
beni grrsn. Fakat bu grdklerin ben miyim? Hayr. Benim
akislerimdir.
u halde o aynalarda grdn gzelliklere k olacana,
aslna k
ol!"

Hsniye Hanm:

- Onun dnydan bu rahatszl ve huzursuzluu, yni dnyya

bsbtn esir olmay kendi hakknda hayrl deil midir?

- "Hayr! Dnya onun gibi nice gayr-i memnunlar ile doludur.

Mesel bir milyoner: Beni bir saniye gldrene bir milyonumu

vereceim, diyor. Bir dieri ise artk zevke ve elenceye o kadar
doymu ki,
yapacak bir ey bulamayarak intihar ediyor.

Mesel bu kadn, senin kendininkinden ok baka bir lemde olduunu bildii halde, neden bana o lemden bahset... demiyor
ve
maneviyta bir yaknlk duymuyor? nk o manev lemi
aramak
nimetinden mahrumdur.

Siz phesiz dnya iindeki dnydasnz. Yni onlardan baka

bir lemdesiniz. Senden bu kokuyu duymamak kabil deil.
Senden duymayan, benden de duyamaz."

1- Kymetu l-mer'i bi-himmetih. ( Hads)

248

Sabha Hanm:

-i, sahibin ona bu cezbeyi ihsan etmesinde... byle bir tecell

olsa
derhal koar gelirdi.

- "Fakat gne her tarafa birden akseder. Mezbeleye, lama aksetmesi, onlarn fena kokularn ziydeletirir. Gle, smble ise
gzel
kokular verir. Yni herkesin istidadnda olan eye kuvvet ve
imkn hazrlar. Nsan yamuru sedefin azna derse inci, ylann azna
derse zehir olur. Keza, Kuran, mminin mnn, kfirin de
kfrn
ziydeletirir."

- "Nazl Hanm, ba's, dirili iki trldr. Biri zahir, dieri

manev. Ba'sin lgat mns, yerinden koparmak demektir.

Sr olan ba'ste, insan ztrr yni tabi lmle ldkten sonra

mezara girer ve kabirde nice mddet medfun kaldktan sonra

cesetler
dirilip harolur. Bylece de kyametin srr ve hakikati o gn
zuhura
gelir ve hakikatler, herkese o gn ayan ve aikr olur.

Bir de manev ba's, manev dirili vardr ki, bunda insan, ihtiyar
lmle lp fn olduktan ve mecaz vcut kaydndan kurtularak
zat
nurlar iinde bir ok mddet medfun olduktan sonra Cenb-
Hak onu:
Benim sfatlarmla ortaya k, seni gren beni grr 1 sznn
gerei
zere, fena mertebesinden bakbillah yni yokluktan sonra
Hak'la var
olmak derecesine, Allah'n sfatlaryle sfatlanm olduu halde
ba's ve
ihra eder. Ve o kimse bu mertebede Hakk'n beksyle bak ve
rabbn
hayat ile dirilmi olarak her ne ilerse hemen Hak'la iler. Bu
mertebede o, eyay Hak'tan baka grmedii gibi, Hakk' da eyadan
gayr grmez. Belki halk Hak'la kim ve Hakk' cmle eya ve
mahlktn aynasnda zahir ve tecell eylemi grr. Bir kesret grr ki
hakikatte
vahdetin t kendisidir. Bir vahdet grr ki eyann kesretinde
kendini

gstermekte bulunmutur. te bu mertebede ona zahir, btnn

kendisi
ve btn da zuhuru itibariyle zahirin ayn grnd gibi, hir
ayn evvel ve evvel ise ayn hir grnr. O kimse bu mertebede: Evvel
hirdir, hir evveldir. Zahir btndr ve btn da zahirdir! der.

eyh-i Ekber'in: O izhar ettii eyann t kendisidir 2 kavli ve

Hazret-i Ali'nin: lm gzmden rty kaldracak olsa, bu
dnyda
grdmden fazla bir ey grm olmayacam! demesi de
yine ayn
mny dorular. Zeyd Hazretlerinin gzleri de riyzat ve ilh
nurlar-

1- Uhruc bi-sift femen reke ren. (Hads-i kuds)

2- Sbhne men ezhara'l-eye ve hve aynh.

SOHBETLER 249

la aydnlandktan sonra bu lemde maheri grmemi miydi?

Demek oluyor ki, lmezden evvel lp dirilenlere ve Hakkn

nriyle bu eyaya nazar edenlere, eyann hakikatinin bu
dnyda alp tammiyle grnmesi kabil oluyormu.

Sdece surette kalanlara hakikati anlamak haram oldu. te bu

hakikatleri onlar ancak kyamet gnnde grp idrak
edebileceklerdir.

Zahir btn iinde; btn da zahir iindedir, dedik. yle deil mi

ya... Baknz bu bas, bu dirili meselesinin biz yalnz birinci
ksmn
yni ana rahminden douu biliyorduk. Fakat bundan bir de
mnevi
dirili hakikatini ortaya koyunca, btnn, ayn zahir olduu
meydana
kt. te bu dnya suretinde de btn leminin mevcudiyetini
ayn ller ile anlayabiliriz. Hazret-i Niyazi'nin dedii gibi: Haktan
ayan bir
nesne yok / Gzszlere pinhan imi."

Nazl Hanmefendi:

-Ben manev ba'si her slike mil zannederdim.

- "Her slike mnevi dirili nasip ve myesser deildir. Yukarda

da sylediimiz gibi, suret e kalanlar bundan mahrumdurlar.
Fakat
yolunda bulunanlar ve o nura mazhar olmak iin alanlar,
herhalde
suret ba' sinde kalanlardan sttr. nk bir aacn dal eri de
olsa,
kke merbut ve bu suretle de canl olmas yznden, herhalde
dosdoru fakat kuru bir daldan daha iyidir.

Hsl mahlkat ve btn bu yaradl lemi Hakk'm mutlak gzelliine perde gibidir. Bu perde alp Hazret-i Eb Bekir'in:
Hibir
ey grmedim ki onda Allah' grmeyeyim, dedii gibi grg
sahibi olmak, ancak lmezden evvel lmekle olur.

Hazret-i Muhiddn: Bu dnydan daha gzel bir ey yoktur 1 ,

buyurur. Cenb- Hak, lemi Rahman sureti zre cat ettii iin
ondan
gzel, ondan mkemmel bir ey nasl olabilir? te Hazret-i
Muhiddn'den be yz sene sonra gelen Leipnitz de: Mademki
her ey
sret-i ilhiyyedir, kemal zre olmas lzmdr, demekle Hazret-i
Muhiddn'in szn ayniyle kabul etmitir.

Yine eyh-i Ekber buyurur ki: Bu tabiat, asl hakikati itibariyle

fail (aktif) olduu gibi, yine o tabiat, kendisinde ilh esma
suretlerinin zuhur ve tahakkuku hasebiyle de mnfail (pasif)dir.
Onun iin: Rab kuldur; kul da Rab'dr 2 sz de bu mny
aklar.
Keza Spinoza'nm: La nature naturee; la nature naturante 3 sz
de

1- Leyse fi'1-imkni ebdau min hze'1-lem.

2- El-abd Rabbn ve'r-Rabb abdn...

3- "Pasif tabiat, aktif tabiat."

250

Muhiddn Arab Hazretlerinin yukardaki szn teyit eder

mhiyette-

dir."

Nazl Hanmefendi:

- nsan yalnz u iki gnlk sohbeti muska yapp boynuna assa,

kpe yapp kulana taksa, okuyup ezberlese ve mnsn hal
etmeye
alsa, baka bir eye hacet kalmaz. Bize yle bir ilim, yle
lemler atnz ki her eyi, her eyi iine sdrm...

Akam salonda oturuyorduk. Semha Hanmefendi, Nianc

Camii minaresinin tepesinde bir k uyandrlm olduunu
syleyince
Hocamz kalkarak bakt ve bizi de ararak gsterdi. Gerekten
de
minarenin aleminde parlak bir k vard:

- "Hayra almettir inallah!" dedikten sonra:

- "Minare vcda iaret olduuna gre grnen aydnlk da

ondan
zuhur eden nura iaret olmak gerektir.

Bz minarelerin erefesi vardr. Bunlardan birincisi ef 'le;

ikincisi esmaya, ncs de sfata iarettir. Hey'et-i ummiyesi
de
zt temsil eder. te minare, bu esas zerine dnlp
yaplmtr."

Yats namaz vakti gelmiti. Behce Hanmefendiye latife yollu hitap ederek:

- "Yay seccadeyi bakalm

Gzel Allhmza tapalm."

Sokakta glkle yryen bir kfeciyi gstererek:

- "imdi, u kfecinin yanndan lks bir otomobil geti. inde bir

kadnla bir erkek vard. Bu adam ise hem yaya gidiyor hem de
srtnda
ar bir de yk tayor.

Cehennemde, cehennem ehli bir ok yandktan sonra Cenb-

Hakka yalvaracaklar Allah da onlara: Susun, konumayn!
buyuracak.
Ve cehennem ehli, bu hitabn lezzetinden, cehennemde bin yl
yandk-

larn hissetmeyecekler.

te ayn hitabn bu lemde de zuhuruna canl bir rnek! Maher

de burada... Cennet ve cehennem de burada!"

Sabha Hanmefendi:

-Fakat bzan Allah'n sevgilileri de ez ekiyorlar, bunun sebebi

nedir 1 ?

SOHBETLER 251

- "Pklerin halleriyle kendi hlimizi kyas etmeyelim. O ez ve

cef, bu ululara, azar ve ceza suretinde tecell etmi lutuftur.
Hikmet
ve sebebini bilmek herkese nasip deildir.

Tebihte hat olmaz, mesel bir byk insan, srasnda

sevgililerine de kr; fakat bu zahirin hakkn vermek iindir. Yoksa
uzaklatrc bir azar ve sitem deildir. Hem bu sitemin iinde de ayn
tecell

vardr. Bu sitemle karlamakla beraber yine de kendilerini

paylayan
Efendinin huzurundan uzak deillerdir."

Uzun senelerdir Badat'ta bulunan eski eyhlislmlardan ve

Hocamzn mritlerinden olan Hay deri Zade brahim Efendinin
vefat
haberinin gelmesi zerine meclisten biri:

- Nice zamandr ayrlkta idi. imdi Hakk'a kavutu. Ama ite gidene de acnyor, dedi.

- "Asl neresi ise ona kavutu.. Koca sultan!"

Mnre Hanmefendi:

- Allah cmlemizi cemlinden ayrmasn!

- "Mademki Hak yolundasnz ve Hakkn taliplerisiniz. O halde

siz de gnein ndan, o nurun oklarndan bir ksnz,
gnein
nuru yine gnee geri dner ve her ey kmilin kalbinde
harolur. Kh
oradan dalr, kh orada toplanr.

Semha Hanm, bu mn lahiyatta 1 nasl ifde edilmitir?"

Semha Hanm:

- ems-i mnrin gitmede nuru yine emse

Zta bu sfatla kavuur k- b-can

- "Hsl Mnre Hanm, ilh ak gne gibidir. Ruhlar ve klar

da onun klar, ir eya ve cisimler ise glgeler gibidir."

Meclisten birinin, basiret gznden maksat nedir, diye sormas

zerine:

- "Basiret gz, yhat kalp gz... diye bir tasavvuf tbiri vardr.
Kalbin iki gznden biri akl, dieri fikirdir. te bunlar, ne vakit
kalbin hayt ve dirilii olan ilim ve marifetle aydnlanr ve
bezenirse, o
vakit her eyin i yzne nfuz eder ve kibetini grr. Kalp
haytnn

1- lhiyt- Ken an, stanbul 1341, s.85; (kinci bask, istanbul

1988, s.83.)

252

ilim ve marifet olduu, Hazret-i Ali'nin u szleriyle de sabittir:

Kalbin hayt ilimdir, kazannz; lm ise cehildir, saknnz!

te kalp gz ne vakit ilim ve marifetle dirilirse, basiret gz de

o
zaman alm olur."

- "alabm bir r yaratt iki cihan arasndan

Bakcak ddar grnr o rn kenresinden

Bu iir Hac Bayram Velnindir.

alap'tan maksat, Allah'tr. r'dan maksat, Hakk'm hviyeti

beldesi ve cem'u 1-cem'in memleketidir.

ki cihandan biri hviyet biri de eniyettir. Yni biri btn- Hak dieri zhir-i Hak'tr.

Yaratt'dan murat, manev vcuttan sr yni grnen vcda

zuhur etti, demektir.

te r, yni hakikat beldesi, biri hviyet biri eniyet olan o iki

cihna da mil olmutur. Keza yet-i kermede buyurulan nn
enallah 1 dan inn hviyet cihanna; ene, eniyyet cihanna; Allah
da her
iki cihna mil olmutur.

Bakcak ddar grnr o rn kenresinden, deniyor. Halbuki ddar her vakit grnmektedir. Yalnz chillerin cehli, onu grmeye
hicap
oluyor. Mesel bir kimse tebdl-i kyafet edip gezerken, onu
bilenler tanyabilir. Bu zt tanmayanlara: imdi uradan geti tanmadnz
m?
derler.

Karagz' Trk zevkine mal eden eyh Kter, bu oyunla,

grmeyenlerin cehline, uhut ehlinin ve evliyann grmelerine, hakikat
ehlinin de ayn- hviyet olmalarna ne gzel iaret etmitir. yle
deil mi
ya? Chiller grdklerini o glgelerden bilirler. Bir Arnavut'un,
rin
ile Ferhad'n arasna giren cadya pitovu ektii gibi...

uhut ehli ise onu, oynatandan, yni hareket ettirenden bilir.

Halbuki hakikat ehli, perdenin arkasna girer ve oynayan da
oynatan da
bizzat grdnden btn o suretlerin birer kukladan ibaret
olduunu
anlayarak, kendisi de orada bir suret olup gider.

Ddar grmek ne demektir? Ddar grmekte kesret vardr. Bir

gren, bir gr bir de grlen yni ef 'l, sfat, zt kesretleri
vardr.

Ef alden sfat grnr. Sfattan zt grnr. Fakat ayn- hviyet

yni hviyetin kendisi olunca, insan kendi kendini grr ve artk
ef al,

1- Kasas sresi, 30. yet.

SOHBETLER 253

sfat yni gren ve grlen diye bir ey kalmaz."

- "Hazret-i Mevln buyuruyor ki: Ben derd minnetle hastaym,

senin kelmn, senin cemlin, sen, benim akmn yuvasnn
mahal ve
meknsn. O, benim hastalma shhat ve if vericidir, dert ve
mihneti, rahat, ferah ve sevince eviricidir.

Ey Hsmeddin, ben sana nasl aklayaym ki, sana Allah

feyzini
nefh ediyor ve benim de btnma sunuyor, oradan da
mesneviler
hlinde zuhur eyliyor. Fakat btnmdaki btn esrar nasl ifa
edebilirim?

Eb Hreyre diyor ki: Ben Reslullah'tan iki trl ilim aldm. Birini syleyebilirim; tekini ortaya karrsam boazm
kesersiniz. te
bu sylenmeyen bilgi, kalp marifeti ile bilinip anlalr. Kalp
marifetinin neticesi de Allah bilgisidir. Fakat bilgi ve irde bir deildir.

Bir gn, niversite yksek matematik profesr Ndir Bey yle

demiti: Bana doktorlar sigara ime... ksrn bundan
gemiyor, diyorlar, imeyeyim de leyim mi?

te yle bir kimse ki bilgisi var, irdesi yok. Demek oluyor ki,
irde olmazsa, ilim, bilgi fayda vermiyor. Onun iin Sokrat bile:
Canm,
bu gkleri, yldzlar aratrmaya ne gidiyorsunuz? Bu kinatn
iinde
olup bitenlere ne kouyorsunuz? Gznz kalbinize dikin. Yni
mnevi hviyetinize evirin. Onu grmee aln. Hep oray grn,
anlayn
diyor.

Bergson da diyor ki: Mutlak vcutla al veri etmi olmak iin

akl bir tarafa brakmak gerek. nk akl, gnl marifetini
kavrayamaz.

Keza Pascal da: Sus be, ahmak akl! Demek suretiyle, akln her
mkl zemediini sylemek ister.

lim, hdiseleri tahlil ve izah etmek demektir. Yni gzle

grdmz, elle tuttuumuz, kulakla iittiimiz, bir baka syleyile,
duygularmz vstasyle hissettiimiz eyler ile megul olmak ve
pozitivistlere gre mmkn olmayan eyleri brakmaktr.

Halbuki bu ay, bu yldzlar seyrediyorsun, bunlarn seyri yalandr. lmin hkmne dayanarak soyuyorum ki bu budur. Mesel
tabiatn muhteem manzaralarna trl trl renklerine alnp
kalyorsun. Yine ilim anlayyla syliyorum, ne renk vardr, ne de
ziya...
Hep bunlar karanlk esirin hareketlerinden ileri gelmektedir.
Dnyda
yalnz hareket vardr. Bu ihtizaz saniyede 143 trilyon olursa
hararet;
saniyede 483 trilyon olursa k hsl olur.

254

Yalnz karanlk esr hareketlerdir ki gz sinirlerimize arparak

bizde o aydnlk hissini douruyor. Mesel ahenkli sesler
iitiyoruz. Hayr byle ey de yok... Bu da yalan. Bu sesler, bizatihi sakin olan
bz
dalgalarn harekete gelmesinden ileri geliyor. Mesel atee
bastn vakit ayan yanyor. Fakat bunu dimanda hissediyorsun.
Halbuki, nilerimizle grdmz eyler... diyorsun. te dnymzn
etrafnda en
fazla rol oynayan buhar gzle grlmyor. ualar gzle
grlmyor.
Gne tayfnn mhim bir ksm yine gzle grlmyor. Peki
bunlarn
hangisine inanp: Bunlar bize yeter! diyorsun. Gnein, ufkun
zerine
ktn gryorsun, halbuki altndadr. Isnyorsun, yorsun.
Isnmak, mek de yok, onlar da yalan. Hangi birini syleyelim?
Nereye
baksak yalandan ibaret.

Bugn her eyin, maddenin de canl olduu ve camit bir ey bu-

lunmad isbat olunmakla, maddecilik nazariyesi rtlmtr.

Senin madde dediin de hareket ve tekmldedir."

- rifibillh ne demektir'?

- "rifibillh, Cenb- Hakk ztiyle, sftiyle, esmsyle bilen ve

kaza ve kader srrna vkf olan kimseye derler. Bu Hak
marifetine
vsl olmak iin de zht takvaya sarlmak lzmdr."

- Zht nedir?

- "Zht, nefsin itih ve arzularndan gemektir."

- Takva nedir?

- "Byk kk gnahlardan gemek demektir. Hsl bunlarn

ikisi de, tarlaya tohum ekip yetitirmek ve bu yemileri yemek
demektir. te rifibillh, bu marifete sahip olan kimseye derler.

rifibillh, "Levlk..." srrna mazhar olan hakkat-i Muhammedi-

ye'dir. Bu hakikat ise her zaman mevcuttur. Her asrda buna

mazhar
olan kmil insana kutb'l-aktb ve gavs'l-ekber deniyor.

Hads-i erifte: Beni zaitlerin iinde araynz ki sizler o zaflerin

sayesinde rzklanr ve nusret bulursunuz 1 , buyurulur. Burada
zaflerden maksat, Hak'ta fni olmu kimselerdir. Reslullah
Efendimiz: lim ibdetten hayrldr 2 ve ilim amelden hayrldr 3
buyuruyor.
Demek oluyor ki ilmin fazileti, ibdet ve amelden sttr."

1- Ebn zuafekm, feinnem trzekne ve tnsarne

bizuafikm.

2- El-ilm hayrn mine'l-ibdeti.

3- El-ilm hayrn mine'l-ameli.

SOHBETLER 255

Her eyde Hakk' grp herkese de ona gre muamele etmek

lzm
geldiinden bahsedilirken:

- "Mezhirin yni bu grn leminin hakkna riyet etmeyen

kimseler Allah' nasl bilebilirler, nasl sevebilirler?"

Bir an durduktan sonra:

- "G mesele!"

Mnre Hanmefendi:

- ite bu gn de geti. Allah'a yarayacak bir i yapmadm!

- "Kim yapabilir ki sen yapasn? Asl ibdet uyanklk zre olmaktr."

Smiha Hanm:

- Bir kimseyi, saknmas lzm gelen yanllardan meneden

ancak
muhabbetin ziydelii... Bir fenaln fenaln bilmek onu
yapmamaya kfi deil...

- "Evet, geenlerde de bir misal vermi, ak benlik yakc bir

hil'ata benzetmitik. O hil'atin slike ihsan olmas ise onda
mevcut
olan btn nefsn sfatlar yakmas iindir. Nasl olsa bir gn
gelecek
bu hil'at o kimsenin stnden kaldrlacaktr. te o zaman
iinden
ham olarak deil, pimi ve kmil olarak kabilsin.

Dn Semha ile ak ve safdan bahsetmitik. Safa, asel-i musaffadr derler. Bu ne demektir? Bu, ak olmayann safs da olmaz
demektir. Yni safa demek, safvet bulmu olmak demektir. Hakikat
ehli
indinde safa, yksek bir mertebedir. Bu, btn mevcudatta
Hakk' grdn vakit hsl olur. nk btn mevcudatta Hakk'n bir
ismine
mazhar olmam bir ey yoktur. Hazret-i Eb Bekir: Hibir ey
grmedim ki onda Hakk' grmeyeyim diyor. Eer Hak'tan r bir ey
grr-

sen o btldr.

Bunun iin, nasl bir ney sedas, gzel kokular, latif ehreler sende ferah ve inirah uyandryorsa, birisi tarafndan tahkir
edildiin vakit de ayn zevki duymal onu affetmeli, ho grmelisin. Mesel
gzel
bir ses ile gayolup kendinden getiin gibi, sana fenal
dokunan bir
kimseyi affettiin vakit de aym heyecan ve zevki hissetmen
cap eder.
Bu meseleyi daha iptida bir grle muhakeme edecek olursak

256

dahi )dne ar bir muamele karsnda skneti muhafaza

etmenin bir
fazilet olduu meydana kar. yle ki, birisi seni tahkir ettii
vakit, satlacak malna seni mteri etmek istemi demektir. Halbuki ona
mukabele etmemek ve affetmekle, satmak istedii o met
sahibine, brak-

m olursun.

Fakat ayn muameleyi kemal ehlinin grne uyarak muhakeme ettiinde, Hak'tan baka mevcut olmadm bilerek,
mruz kaldn bu hdiseyi Allah'tan grecek ve Allah'tan gelen her eyin
de ho olduunu bilecek, bu suretle de gzelliklerden aldn zevki
irkinliklerde
de bulacaksn. te o vakit safy da bulmu olursun."

Meclisten birinin sesten bahsetmesi zerine:

- "Hibir ey yoktur ki ondan ses kmasn... te o ses, Hak'tr.

Ehlullhn etrafnda bulunan kimselerin kusurlarna iaret edenlere:

- "Medne-i Mnevvere ahlisi, kendilerini hor gren ve aalayan kimselere hal lisniyle derler ki: Bir kymetli ve bah
biilmez pr-

lanta yzn etrafndaki serpinti talara nasl kymetsiz der,

onlara
deer bimezsiniz?"

-Mmin mminin aynasdr, sznn mns nedir?

- "Birinci mminden maksat, kmil insandr. kinci mminden

maksat da Allah demektir.

Kmil insan, Cenb- Hakk'n isim ve sfatlarnn aynasdr. Yni

insan orada, o ilh aynada, asln, kendi hakikatini seyreder.

Hazret-i Niyazi ne gzel sylemitir:

Halk ire bir yneyim herkes bakar bir n grr

Her ne grr kendi yzn ger yah ger yaman grr

Yni herkes kendini benim aynamda grr. Herkesi cezbeden eken, kendi hakkat-i asliyesidir, demek istemi. Dnya ehli senin
meclisinden zevk almaz. Ama senin her meclisten, her insandan bir
eit
zevk alman lzm gelir. te insanlk budur.

Bu hakikati belirtmek iin Hazret-i Mevln: Ben her mecliste

ya-

SOHBETLER 257

np yakldm, kt halliler ile de iyi halliler ile de beraber oldum,

der.

nsanlk ne byk eydir. nsan, Rahman sureti zere halkolunmutur. Ama i onu grp bilmekte. Cenb- Hak, dem'in
rhn kuvvetleri olan meleklere: dem'e secde edin! deyince melekler
secde ettiler ve: Gkte aradmz yerde bulduk! dediler. Melekle dem,
dem'le
melek bir oldu."

Smiha Hanm:

- Saadetten bahsolurken: Saadet, dnyy dnya ehline brak-

mak, rz ve teslimiyetten ibaret olan bir hrka bir lokma ile

yetinmektir diye okumutum:

- "Evet, dnya hrslarndan vazgemek, saadetin yzn gstermesi demektir. Hrs kalkarsa dnya hayt snp gider.
Dervilerin bir
hrka bir lokma dedikleri, rz ve teslimiyettir. Yoksa a kalmak
veya
plak gezmek demek deildir... Ye, i, gez, yr, giyin... O
yediin yemeklerde bu lokmay bulduktan ve giydiin elbiseler iinde
yokluk hrkasyle olduktan sonra niin bunlardan vazgeesin? Elverir ki
onlarda
da Hakk'n tecellsini gresin...

Gez, yr... Fakat dost seninle olsun. O seyredilen gzellikler de

yrin hsnnden birer paradr. yokluktadr. Onu elde ettikten
sonra ne istersen yap. Din bilgisi kitaplarnda: Allah, dnyy yoktan
var
etti, diye bir sz vardr. Yoktan var olmadna, vardan var
olduuna
gre bu szn mns nedir? te var olmak iin evvel yoklua
varlacaktr. Yokluk, var olmak demektir. Yksel o byklklere k, t
yok

olunca!"

Seruer Beyefendinin hlinden ve kemlinden bahsedilirken, olgunluu idrk etmi bir ruhun her istediini yapmaya muktedir
olduu da konuuldu:

- "Mevln Hazretleri: ferinler, tahsinler olsun o mutlak hakime

ki can ikiye ayrd, buyurur.

Bu canlardan biri hayvani ruh; dieri ise izaf veya sultan ya da

ilh ruh denen iyiyi ktden ayran ruhtur.

Uykuya yattn vakitte hayvn ruh denen can, seninle beraber

kalr. O ancak lm geldii vakit insandan ayrlr. Halbuki izaf
ruh,
uyuduun vakit senden ayrlr ve Hakk'n marifet imenzrnda
otlar,
gezer, ruhlar lemine kar. Uyandn vakit ise yine sana gelir.

258

Buna ap da, bir ruh nasl olur da bir an iinde tekrar vcda
dnp gelir demeyiniz. Bir elektrik dalgas bile, tek saniyede
dnyy
kere dolar. O halde ruhun vcda geri dnn liretle
karlamamanz cap eder.

yet-i kermelerde 1 de buyurulur ki: Biz ruhu zahiren ve

btmen
kabzederiz. O kabzettiimiz ruhu yeniden iade ederiz, insanlar,
hasrdan neirden ve ba'sden yni ldkten sonra dirilmekten bu
suretle misal almyorlar m?

te Mnre Hanm, izaf ruh dediimiz o ruh, isterse bir dikeni

gl eyler; isterse bir gl diken eyler. sterse rzgr ate eder,
isterse
atei rzgr eder. Ah...

O izaf ruh, kmil mridin nefhiyle karsndakinde zuhur eden

ve yine onun akc nazariyle, riyzat ve mchede ve ire ile
nefsi ar-

tp temizledikten sonra, gelien ruhtur ki, ite ancak o, her

istediini
yapar."

- Hakk'a yakn olmann kemli nedir?

- "Yokluktur. Mesel uzaktan bir misk kokusu duyuyorsun. Yaklanca buram buram kokuyor. Fakat miskhneye girip de iba
hline
yni kanksar hle gelince, hibir ey kalmaz. Artk koku duymaz
olursun."

- "Bir hikye vardr. Bir yahdi, bir hristiyan ve bir mslman

arkada olmular. Vaka bunlar inan bakmndan birbirlerinin
zdd
iseler de vcutta ztlar birlemiyor mu? Mesel ate, su, toprak
ve yine
eker, demir, elik, kire gibi unsurlar birbirinin zdd olduu
halde,
vcutta hep aym maksat iin toplanmyorlar m?

Keza, akl, rh, nefis de insanda bir arada deil midir?

Hsl bu arkada bir yere misafir olurlar. Kaldklar yerin

ahlisi de bunlara bir tencere helva gnderir. Ramazan olduu
iin
mslman oruludur. Hristiyanla yahdi, mslman
arkadalarnn
bu helvadan yememesi iin o gece el srmeyip ertesi gn
yemee karar verirler. Mslman da aresiz raz olur. Yni onlara mdra
eder,
boyun eer.

Hafz rz de bir beyitte: Dnyada yaamak iin iki ey

1- Bakara sresi, 245. yet; Csiye sresi, 26. yet; Th sresi,

55. yet; sr sresi
69. yet; Ankebt sresi, 19. yet; Hac sresi, 5. yet; vs.

SOHBETLER 259

lzmdr, der. Biri dostlar ile ho geinmek ve sohbet; dieri

dmanlar idare...

Nihayet bu arkada, aralarnda yle bir karar verirler: Gece

uykuya yatacaklar ve hangisinin ryas tekinden mhim ise
helvay
da o yiyecektir.

Ertesi gn olur. Hristiyanla yahdi, ibdetlerini yapmak zere

ibadethanelerine giderler. Mslman ise bulunduu yerde
ibdetini yapar.

Hristiyanlar ile yahdiler iin ibadethane arttr. bdetlerini ancak orada yaparlarsa Cenb- Hakkn kabul edeceine inanrlar.
Halbuki mslmanlar iin her yer ibdetghtr. Btn dnya onlarn
mescididir.

Hsl arkadan da ibdeti tamam olduktan sonra bir araya

gelerek ryalarn anlatmaya balarlar. Yahdi, ryamda Musa'y
grdm. Tr'a gidiyordu. Ben de arkasndan gittim. Orada bir tecell
oldu.
Ms, Tr, ben bir olduk. Ne Ms kald, ne Tr, ne de ben... Bir
mddet sonra kendime geldim. Bir tecell daha oldu. Tr paraya
ayrld.

Biri sumne biri zemne gitti ve hayta sebep olan sebze ve

bostan oldu. Biri de Mekke'ye gidip Arafat Da oldu. nc bir tecellde
Tr
paraland. Yz bin Tr'un eteinde yz bin Ms, elinde yz bin
as
ile grnd, dedi.

Bu suretle de yahdi, peygamberler arasnda nur cihetiyle

farkolmadn gsterdi. 1 Yahdiler Musa'dan evvel gelen
peygamberlere
tikat ederler. Yalnz Hazret-i s'y ve Reslullah Efendimiz'i
tanmazlar.

Hristiyan da ryasn anlatmaya balad: Zeminden ne olacak?

Ben asumana, sa'nn bulunduu drdnc kat ge ktm,
dedi.

Bir hikye vardr: Bir ko, bir kz bir de deve arkada olmu ve
yola kmlar. Yolda bir demet arpa grmler. Ko: Bu arpay
taksim
edecek olursak hissemize pek az bir ey decek. yisi mi,
iimizde hangimizin nesli daha eski ise arpay o yesin. Ben, t Hazret-i smail
zamanndan kalmaym! demi. kz de: Benim neslim t
Hazret-i

dem zamanndan beri mevcuttur. Adem'in ilk ift srd kz

benim ecddmdr! demi. Deve ise onlar dvalarn isbta
alrken boynunu uzatm ve arpay yemi.

Ryasn anlatma sras mslmana gelince: Ben bu gece

Reslullah Efendimiz ile merref oldum. Olum, dedi. Onlarn
kimi
Tr'a gitti. Kimi semya kt. Senin ykseklerde iin yok. Senin
iin

1- Bakara sresi, 285. yet: "L nferriku beyne ehadin min

rslih.

260

zemindedir. Onlar oralarda gezmekte iken kalk helvay ye!

buyurdu.
Ben de kalktm afiyetle helvay yedim! demi.

Yni ey insan, senin aradn ne zeminde ne semda, ille kendindedir, o manev rzk ye! Cenb- Hak: Siz nerede olsanz o
sizinle
beraberdir 1 buyuruyor. Yine: Biz ona h damarndan daha
yaknz 2
ve: Nereye dnerseniz Allah'n yz oradadr 3 buyuruyor.

Yni senin aradn kendindedir. Bu irfn- Muhammedi'ye varan

kimse, yni, kalk o helvay ye! buyurulan kimse iin Hak'tan
gayri yoktur. nk btn lem Hakk'n yzdr, vechullahtr. te bu
kemli
bulabilmek iin, sevdiin bir, grdn bir, taptn bir olmal..."

Bu konumadan bir iki saat sonra mslman olan Keldn Patrik

Vekili Monseny r Abid Efendi' den bahsald.

Mnre Hanmefendi:

- Gnde be vakit ruhuna okurum! dedi.

- "Oku, oku! te o hristiyanlkta irfn- Muhammedi'yi buldu.

Halbuki bir oklar mslmanlkta yahdi ve hristiyan
mevkiinde kalrlar."

Kardelerimizden Hayriye Hanmefendi' nin, uzak bir yere nakledecei iin bir defck olsun gelip Hocamz ziyaret etmek ricas
sylendi.

Bu talebin yerine getirilemeyeceini biliyorduk. Zira 1925

ylnda
btn dn messeseler ile beraber derghlar da kapatlm
olduundan o zaman bu zaman, Konaa yalnz aile efrad girip kyor,
ihvann gelmesine asla msade olunmuyordu. Buna ramen
dima
kukuda olan resm makamlar, knuna aykr bir hareket veya
muamelenin cereyan edip etmedii hususunda kontrol eksik
etmemek
suretiyle aileye skntl gnler geirtiyor, halktan gelenin
Hak'tan geldiini bilen bu tevhd ocann stn felsefesini anlayamamakla
evi
gz hapsinde bulundurmak hususunda ar gayretler
gsteriyorlard.
Fakat ho olan u ki, Hocamz bu muameleleri de tatl karlayp,
bu
da Hak'tan, diyerek taciz edenler hakknda, ne yapsnlar
vazifelerini

yerine getiriyorlar demek suretiyle mazeret buluyordu.

Aa yukar on be sene sren bu sk takip, taciz, mdhale ve

aratrp soruturma srasnda mracaat eden Hayriye
Hanmefen-

1- Hadd sresi, 4. yet: "Ve hve maakm eynem kntm."

2- Kf sresi, 16. yet: "Nahn akreb ilehi min habli'l-verd."

3- Bakara sresi, 115. yet: "Feeynem tvell fesemme

vechullah."

SOHBETLER 261

di' ye:

- "Mademki imdi kimseyi kabul etmiyoruz, onun gelmesi de olamaz." diye cevap verildi.

Arif kiinin, karsndakine olan tesirinden bahsediliyordu:

- "Eer sana bir arifin nazar fayda vermezse, sznden de

fayda
ve tesir bekleme! Nazarn ehemmiyeti ok byktr.

Bir kmil arif istidatl bir kimseye yle bir an meyil ve muhabbetle nazar eylese, o kimse mutlaka kararsz kalp yerinde
duramaz
olur. Kav gibi yanp tutuur. Ama azck olsun yanmak istidad
olmas
lzmdr. Fakat o arifin nazar seni almazsa sz hi almaz."

Nazl Hanmefendi:

- Burada bahis buyurulan nazar, tyne yni bala nazar kld ve

yaratt! denilen nazar...

- "Nazar, ruhun vatandr ve bu nazar, Allah'n gz bebeidir.

Zten insan, gz bebei demektir."

Orutan bahsediliyordu:

- "Oru, hakikatini bilenler iin ok byk eydir."

Semiha Hanm:

- Oru, Hakk'n samediyet sfatnn tecellsidir ve Cenb- Hak:

En byk ibdet orutur ve orucun da karl benim
indimdedir, buyuruyor.

- "Evet, fakat kabuunda kalmamak artyle. Zahitlerin orucu ksrdan kabuktan ibarettir. Halbuki mnsn bilen kimse iin her
an
oru hli vardr. Zahitlerin iftar gnn sonundadr. Halbuki
klarn
iftar ancak visalle mmkndr."

klarn mka olan itiyaklarndan bahsolunurken:

- "kan her end mtk- ceml-i dilberend

Dilbern ber kan ez kan k terend

Evet, klar mka mtaktrlar. Fakat mauklar da klara,

klarn kendilerine olan itiyaklarndan daha ziyde ktrlar
ve

eer o k hakkaten ksa, maukundan hli deildir. Bu

sebeple de,

262

mku grmek isteyen, ka bakabilir.

Cmle ma'kest k perde

Zinde ma'kest k mrde

Her kimi ki k grrsen onu mauk bil. nk onun hem ona

hem buna nisbeti vardr. Yni hem ktr hem de mauk. Akla
k,
gece ile gndz gibi biribirine baldr. Nasl ki geceyi gndz
takip
ediyorsa, k ve mauk da biribirinden ayrlmaz. O onsuz, o
onsuz olamaz. Gzellerin aynasz olamadklar gibi..."

Huzur ve sohbetin faziletinden konuuluyordu:

- "Hazret-i Mevln'nn hocalarndan Ferdddn Attar, bir beyti

ile bu dvay ne gzel halletmitir. Der ki:

Yek dem sohbet be merdn- Hd

Bihter ez sad sl bden der tk

Yni bir dem Hd merdi ile sohbet, yz sene ibdetten

efdaldir."

Kardelerimizden Sdiye Hanm' in teslimiyeti ve dar btesine

ramen dima ferahta olduu konuuluyordu:

- "Sahibi olan sknt ekmez. Geri herkesin sahibi vardr. Bu szn mns, sahibi ile olan demektir."

- "Mnre Hanm, insan ldkten sonra slih amelleriyle gzel

huy ve hareketlerinden rlm bir cisme brnecek ki bunun
adna,
nrn cisim ve rhn beden nm verilir.

Bu lemde olan suretler, ekiller, varlklar, dirlikler hep birer ve-

him ve hayalden ibarettir. Yahut aynalarda grnen akisler ve

glgelerden baka bir ey deildir. Bu varlklarda grnen, Hakk'm
evsaf ve
sfatdr. Nasl ki suya gkdeki yldzlar vesaire aksediyorsa, bu
vcut
suyuna akseden de Hakk'n vasflar yldzlardr.

Yalnz kmil insann mazharnda yni varlnda zuhur eden

Hakk in tecellsidir. Bir dere kenarnda bulunan elma aacnn
aksi suda grnrse de bu suyun iinden elma toplayp yiyemezsin.
Ama
kmil insann vcdu suyunda elma aacnn kendi biter ve
Hakk'n

SOHBETLER 263

vasflar ve Hakk'n yetleri onun iinden zuhur eder. Cneyd

Hazretlerinin buyurduu gibi, arapla kadeh o kadar kaynamtr ki,
hangisi
arap hangisi kadehtir bir trl seilmez."

Meclisten birinin; u kk akl neleri ihata etmiyor ki... demesi

zerine:

- "Allah'tan akl isterseniz, evliyann Allah'la olduunu bildirecek

akl isteyin!"

Gece sokaktan mni syleyerek keten helvac geiyordu:

- "Baknz, u adam gecenin karanlnda ve souunda nefes

tketerek be kuruluk bir ey satmak iin dolayor. Neticede
kazanaca ne kadar ehemmiyetsiz bir ey..."

Meclisten birinin: Zavall adam... diye acr yollu sze itirak

etmesi zerine:

- "H... Acyn diye sylemiyorum. Acmak bize dmez. Sahip,

herkese lyn vermitir. bret olsun diye, kendi hlimiz ile
mukayese
ederek hlimize kredelim, diye sylyorum."

Mnre Hanmefendi' nin: Allah, kmil insann hakikatini bildirsin, demesi zerine:

- "Kmil insan, hayat ve hakikattir!."

- "Bu k mevsiminin gelmesi, nasl aalarn yapraklarna, dalna budana tesir ediyorsa, lmn pidar, ncs olan
hastalklar da
bu vcut aacmn yapraklarna ylece tesir eder. Bundan
kurtulmu
olanlar, ancak kalplerinde yrin cemlinin baharna mlik
olanlardr
ki onlar iin her dem tazelik ve bahar vardr."

Sabha Hanmefendiye hitaben:

- "Fuzl'nin:

264

Ey her tekellmm hat- sebzin hikyeti

Virdim heme mushaf- ruhsrm yeti

dedii gibi, Zleyh da, ldan ednya her ne varsa adn Ysuf
koymu ve bunu ancak mahremlerinin arasnda yd ederek teselli
bulmu
ve onlarn iinde Ysuf 'unu gizlemiti.

Mesel o yarann arasnda deseydi ki: Mum, uleden yumuak

oldu, eridi. Kendi gnl yangnnn ve evki ateinin tesiriyle Ysuf
'un
kendisine yakn davrandn anlatmak isterdi.

Deseydi ki: Ay dodu ve yukar kt... Ysuf, gl ehresini

gsterdi, demek isterdi.

Deseydi ki: zerlik ne gzel yanyor.Ysuf la arasndaki mnsebetin iyi olduunu ifde etmek isterdi.

Deseydi ki: Ne ho ve mbarek talihim var... Bununla Ysuf 'un

kendisine yumuak ve mlteft davrandn anlatmak isterdi.

Deseydi ki: Elek tersine dner. Bununla, Ysuf 'un o gn kendisine murdn vermemi olmasndan bahsetmek isterdi.

Deseydi ki: Ekmekler tuzludur... Bu da, iltifata mazhar olmamasndan kinaye idi.

Deseydi ki: Bugn bir mlek kaynatmlar, iindeki taneleri

hoa piirmiler... Bununla, Ysuf 'un kendisine nasihat vererek
ham
olan bir ok ahlkndan kurtarm olduunu sylemek isterdi.

Deseydi ki: Gne yukar kt. Ysuf un harretiyle kalbinin

yandn sylemek isterdi.

Deseydi ki: Bugn bamda ar var. Bununla, Ysuf ' un

kendisine iltifat etmediini bildirmek isterdi.

Deseydi ki: Bu ba ars bana ne kadar ho geliyor... Bununla

Ysuf 'un acsna tatlsna ondan gelen her eye raz olduunu
anlatmak isterdi.

Deseydi ki: Saka su getirdi... Bununla, yanmakta olan kalbine

Ysuf'un gzel szleriyle iltifatlarnn su serptiini sylemek
isterdi.

Deseydi ki: Blbl gle sr syledi. Bununla, Ysuf 'un kendisine

sr syledii anlalrd:

Hsl medhe dir ne sylese Ysuf 'un visalinden; zemme dir

ne
sylese onun hicr ve firakndan idi. A olsa, onun yce nmn
zikrederek doyar, se, onu anmakla snr, derdi sknts olsa feraha
ve sevince, dlie dnerdi. te Zleyh byle Zleyh idi. Nasl ki
bir gn
kann aldlar. Yere dklen damlalar: Ysuf, Ysuf... yazd ve
nasl ki
Mansr'un kan da etrafna enelhak yazmt."

SOHBETLER 265

- "Mnre Hanm, vahdet makam ve ulhiyet mertebesi gizli bir

haznedir. Herkesin kalbine ve zihnine gelen fikr, akl ve hiss
nak

ve suretler, hep o haznenin parltlar ve akisleridir.

te bu parltlar, haznenin altunlar mesabesinde olan ilh sfatlarn parlak akisleri eseridir. Ama bu parlt ve akisler, herkese
istidadna gre k verir."

-"st hablullah reh kerden hev

Kim hev d sarsar mer Ad r

Habl- metin ve mn-y kitb- mbin nedir biliyor musunuz?

Nefsin arzularndan yakasn kurtarmak ki o hev, o mteh, Ad
kavmine sarsar, Nh kavmine tufan, una buna, ferde cemiyete
trl sarsar rzgr oldu. O kavmin, o cemiyetin, o ferdin kendi nefsinin
hev ve
mtehs helakine sebep olarak onlar yakt, ykt.

Onun iin zevk ve rahata vsl olmak isteyen kimsenin, nefsinin

itih ve arzularndan gemesi lzmdr. Dnyda vki olan
cezalar,
hapisler, katiller, hep nefsin hev ve hevesinin sebep olduu
eylerdir.

Bu nefsn ihtiraslardr ki felketlere sebep olup nice kimseleri

zindanlara, idamlara gtrmtr. Onun iin: Bana benden gelir ne
gelirse...
derler, pek doru szdr. Kabahat insann kendindedir. Kimsede
bir
ey yoktur."

Fener Rum Lisesinde ok zamandr biribirleriyle dargn olan iki

Rum hocay bartran Hocamza, nc bir Rum hoca,
incil'den:
Bahtiyardr o kimseler ki ara bulucudurlar. Bunlar Allah '
greceklerdir. 1 yetini okuyarak teekkr etmi.

Mnre Hanmefendi Prlanta Hanm' dan bahsederken: Artk ihtiyarladm pek korkuyorum, Efendim beni mahrum etmesin...
demi olduunu syledi:

- "Korksun, korksun... nk Allah burada korkanlar orada

emn eder. Bir kalpte iki sevda olmad gibi, iki korku da
brakmaz.

Yni hem burada hem orada korkutmaz. Keza, bir yerde iki
emniyet de
brakmaz. Hem burada hem teki lemde emniyet olamaz.
Onun iin

1- Ma kari i irinopi oti afti ton teon opsonde.

266

korksun korksun!"

- "Kesme Hak'tan sen midin Hak bizi hep toyluyor. Dn Prlanta

Hanm iin, korkuyor, demitin. Ama, benim hlim ne olacak,
demek
ona yakmaz. Cenb- Hak bizi her vakit marifeti ve mafireti
sne olular ne de
hakikatler birbirlerinden seilmitir. Buras: Ben gizli bir
hazneydim

istedim ki bilineyim ve: O demde Allah vard ve onunla baka bir

ey
yoktu mertebesidir. te bu mertebeye gayb- evvel de deniyor.

Sonra Hakk'n muhabbeti kendini grmek ve gstermek arzu

ettiinden, gayb- sn yni yn- sabite mertebesine geldi. Bu
mertebede
eya biribirinden ilmen ayrld... te bu mertebe iin eyh
Muhiddn
Hazretleri: Biz isim ve sfatlarn kulelerinde ulu harfler idik.
Sonradan bu sfli lemin satrlarna indik. Sonra da btn kinat
olduk,
der.

te bu yn- sabite ve eyann mhiyetleri mertebesinden de

yine Hakkn meyli ve muhabbeti ile ruhlar lemine getik ve bu
lemde:
Elest birabbikm. Ben sizin Rabbiniz deil miyim? hitabna
mazhar
olduk. Herkes kendi anlay ve istidadna gre: Evet
Rabbimizsin, dedi
ve ruhlar bu lemde kendi denkleri, kendi cinsleri ile anlat,
bulutu,
seviti.

te kadn da erkek de asllarndan ayrldklar iin bu lemde

feryat edici oldular.

SOHBETLER 273

Fakat Cenb- Hakkn yaratc ve cat edici ismi, bunlar burada

da brakmayp misal lemine att. Burada da bir mddet
oyalandktan
sonra akl mertebesinde olan erkek ve nefs mertebesinde olan
kadn yine nice feryatlar ettikten sonra, buradan da yldzlar lemine
atldlar.
Bir mddet orada da oyalandktan sonra nihayet bu ansr
lemine,
dnyya geldiler.

Ansr leminde de erkek mertebesinde olan gk ve kadn

mertebesinde olan topran birlemesinden nebat zuhur etti.

Bunlarn yldzlardan yere atlmalarna, gk ve zemin alad.

Hadsi erifte de: Yedi kat gk, aziz iken zelil, zengin iken fakir

olan kimseye alar, buyurulur.

u insann balangcn, kopup geldii ykseklikleri bir dnn;

sonra da bu dnyy, ansr bir gz nne getirin.

Nihayet, nebattan hayvana, hayvandan insana intikl ederek

akl
ve dnce sahibi oldu. O zaman da, erkek mertebesinde olan
akl, kadn mertebesinde olan nefsi, bu ayrlklardan alad.

Sonra insanolu bir melek vstasyle geldii yeri dnd ve:

Ben burada garibim... dedi. man, vatan sevgisinden gelir
anlay zere: Ben aslmdan kopup buraya gelmiim... diye inlemeye
balad ve
nasibi olan, o geldii yere, aslna kavutu. Fakat orada da
brakmadlar. rat iin yine buraya geldi. te bu grp geirmi ve nice
mertebeler am olan ulu kii, o lemlerin gzelliklerini anlattka, siz
ey erkekler, kadnlar! Onun anlatlarndan alyorsunuz. Yni bu
beer
vcutta bulunan Hakk'n isim ve sfatlar, kendi vatanlarndan
ayr
dtkleri iin nle ve feryat ediyorlar.

te Mnre Hanm, bir seyir yaptk, yine bulunduumuz yere

geldik."

Sabha Hanmefendi:

-Fakat o lemlerde, bu dnya alemindeki zevk hsl olmaz ki...

- "Bilkis... Cisme bal olduka, tam vuslat myesser olamaz. O

lemde ise bu neelerin saylamayacak kadar stnde ne'e
vardr.
Orada ben sensin, sen de benim! Esasen buraya geliimiz de o
neelere
istidat peyda etmek iindir.

Hayat lmdedir. Asl hayat oradadr. Lkin kazan bu vcutta

olur. Senin ana karnnda iken de bir haytn vard. Ama orada
iken,
iinde bulunduun rahimden byk bir yer tasavvur edebilir
miydin?
Ve o murdar kandan daha leziz bir yemek dnebilir miydin?
Halbuki
dnyya ktn vakit ne yemekler yedin ve ne zevkler tattn.
Sonra
bydn. Okuyup yazdn ve Cenb- Hak sana bir yol gsterici
ihsan

etti. T iptidandan bu gne kadar geirdiin zaman dn...

Biribirin-

274

den ne kadar farkl... O halde daha ileriki hayatta bunlardan

daha fazlas neden olmasn? Bu lemler, denizin dalgalar gibi gittike
geniler.
Denize ta attn zaman hsl olan halkalar nasl gittike
byrse, bilgi de keza, gittike tekml etmektedir.

Bu gerei zahire de tatbik edelim: Bir erkek yahut kadn 16-17

yalarna gelince, Hakk'm bir tecellsi, bu kadn veya erkein
gznden
parlamaya balyor ve etraflarnda, onlar grp beenen ve
sevenler
alp yryor. Fakat bu horanlar, o tecellnin, Hakkn olduunu
bilmediinden, bunu o kimseden, o kimsenin cismn varlndan
zannedi-

yor. Halbuki sevdiin kimse lecek olsa, buz gibi bir mermere
dokunmuasna dehet duyar ve kaarsn. O gzelin karnn bakla
yarsalar, iindekiler dar knca irenerek uzaklarsn. u halde o
ten
perdesi altnda neler olduunu bil! k olacaksan mnya k
ol, lee
deil. Sevdiine, hayvniyet duygusu ile balanmann sonu
elbet hsrandr.

Maamfh mecaz akta bile, o ilh nurun bir zerresini grmekle

k ne cokunluklar ne taknlklar ne fedkrlklar ne
fergatlar gsterip bir sarholuk lemi iinde yaar ve muvakkat bir zaman
iin de
olsa, bir zevk ve lezzet dnys iinde mest olur. Sonu hsran ve
hicran
olan bir ak bile insan bu hle getirirse ya hakk ak tarif
eylemek
nasl mmkn olur?"

Ayn gnn akam, Mesnev-i erif beyitlerinden birkann izah

edilmesi rica olunmas zerine:

- "Sne hhem erha erha ez firak

T begyem erh-i derd-i itiyak

Herkesi k dr mand ez asl- h

Bz cyed rzigr- vasl- h

te bunca seyahatler edip de gelen, nihayet aslna kavuarak

buraya irat iin avdet eden o kmil insan, nay gibi gnl beer
hrslardan boalp Hakkn nefhalar ile dolmu olarak der ki: Ben yle
tertemiz ve yanp yaklan bir kimse isterim ki gzleri yal ve snesi
Hakk'n
dert ve itiykyle yanc olsun. T ki ona gezip oyalandm
yerlerden
haberler vereyim... Bylece de benim srrma ve szme in
olup kendi aslndan uzak olduunu bilerek tekrar aslna kavumak iin
rpnsn, itiyak ve arzu duysun.

Asl ne demektir? yn- sabitede, henz izgiler hlinde

bulunan

SOHBETLER 275

ilh tasavvurdur ki Hakkn isimlerinin zuhuru burada

balamtr.

Hakk'm isimlerinden maksat, sde szde kalm isim demek

deil,
Cenb- Hakk'n bir sfat ile zuhuru demektir. Alm demek,
msemmsiyle yni isimlendirdii eyle beraber Alm ismi
demektir ki,
buna, ismin, bir nev kalba girmesi denebilir.

Btn varlk lemi, Hakk'n kll veyahut cz' isimlerinden bir

veya birkana mliktir. Mesel m'min kimse, Hd yni hidyet
edici
ismine mazhardr. Melekler, Hakk' tebih edici isimlere
mazhardr.
eytan ise, kibredici, dallet verici isimlere mazhardr. Kmil
insan ise
cmle isimleri kendinde toplamtr. Herkesin o yn- sabitede
olan ismi ona rabdr, yni terbiyecidir. O kimse de bu ismin terbiyesi
ve hkm altndadr. te bu isim ona:

end rz her kc hh

Bz ket ahar kret menem

Birka gn istediin yerde gez, dola, sonunda gelecein yer

benim! der.

Bu dnya haytndan sonra ztrr lm geldiinde, burada iken

asllaryle ainalk kuramayp hakikatle bili tutamayanlar asln
bulamayanlar orada da bulamazlar. Yalnz hayr ve serden ne
isledilerse
onun ecrini grrler. Fakat ihtiyar lmle lp de kendi
asllaryle
dnyda al veri ederek yn- sabitelerinde olan hkim ve
rablariyle
burada buluanlar hakkat- insniyyeye dnyada ermi ve
hirette de
mahrum olmam olurlar.

Mesel imdi Sime 1 , Bebek komumuz Cennet Hanm'a gitse

ve
orada ikramlar, iltifatlar, elenceler olsa, yine Sime'nin iinde
evine
dnmek iin bir kararszlk ve arzu vardr. Birka gn
oyalanabilse de
yine kendi ocana dnmek ister. Hatt daha lks yerlere,
Avrupa'ya

gitse, seyhatlar etse, yine de kendi vatann kendi kulbesini

ister.

Zahirde bu byle iken, nasl oluyor da kendi manev vatanmz

dnmeyip burada kk salmaya, yerlemeye alyoruz?
Dnyya
olan bu ar dknlmz bizi gln hallere sokmuyor mu?

Akam st kpr bana yle bir bakn: Kimi Ada'ya kimi Moda'ya, kimi Beyolu'na, kimi Boaz'a, her biri oca nerede ise
oraya gidiyor, huzuru rahat ancak kendi evinde buluyor. Hibir kimse,
yanlp
da baka birinin evine gidiyor mu? Sanki grnmez bir iple
ballarm
gibi herkes doruca kendi atsnn altna ekiliyor. Akam olup
avdet
zaman gelince, kimse olduu yerde kalmak istemeyip kendi
yuvasna
can atyor.

1- Nazl Hanmefendi'nin zarf, kibar, irfan ve ak rnei st kz

Mami zveren

276

Ama kendi meskenine kendi yuvasna dnenlerin hepsi de ayn

artlar hiz atlarn altna gitmiyorlar. Kimi saraya, kimi bir
konaa,
kimi kk bir eve, kimi kulbeye gidiyor. Kimi de izbelere,
oluklarn
iine, kpr alt dubalarna smyor."

Sabha Hanmefendi:

- rpnyoruz, alyoruz. Fakat ie yaryor mu bilmem ki?

- "Merak etme, Allah diyen mahrum kalmaz. Esasen o rpnmak

da sana aslnn verdii bir evktir. O rpn muhakkak ki aslnla
irtibatn olmasndandr. Elverir ki sahip sana o rpnmay versin.
Hakk bir isteyici olsun da, matlbuna, istediine ermesin,
grmedim.
Sinesi yrin frkyle erha erha olsun da yrine kavumasn
grmedim. k olsun da maukundan ayr dsn grmedim. ste,
icabet
edeyim. Darb- meselde de: Arayan Mevl'sn da bulur, belsn
da derler. Esasen Mevl'dan gayr ne varsa beldr. Srf can ekitirici
bir

iptildr.

Akam uykuyu talep ederek yatyorsun. Uyku da gelip seni kapyor. Fakat iinde gll g olmamal. Gerekten uykuya talip
olarak
yatmalsn. Eer zihninde bin trl dnce, bin trl hayal
olursa, ne
uyku kalr ne bir ey... Bunun gibi, talepte de sdk ve ihls
arttr.

Hikye yledir: Kylnn biri, yzne mendil rterek yatar ve

yatar yatmaz da uyurmu. Bu hli grp zenen bir kimse de,
onun gibi yere uzanm ve mendilini de yzne rtm. Fakat yatar
yatmaz,
kendisini haylen alt direde farzederek mevkiini
ekemeyen bir
arkadan msteara ikyet etmeyi, adamn iinden atldn,
bu
yzden oluunun ocuunun perian olduunu dne dne
saatler
gelip gemi ve uyuyamadan ayaa kalkm.

ite bunun gibi, talepte de huls olmazsa, yni o talebe baka

eyler kar verirse elbet netce alnamaz. Geri o kimse gibi
mendilini y-

zne rtyorsun... Mendil o mendil ama iindeki kafa o kafa

deil...

Ya, Mnre Hanm, genlikteki almann elbet faydas pek oktur. nk gen iken elinde kuvvet kudret, nefis var. Fakat bir
ihtiyarn hangi iktidar imkn kalmtr ki Hak nmna feda edebilsin...

Ama genliinde ibdetini, tatn ve kendine den insanlk

vazifelerini yapmsan, ihtiyarlkta yapamamaklndan bir zarar
gelmez. nk amel, niyetin iindedir. te Mnre Hanm, onun iin
de,
yedi kat gk, yedi kat yer, aziz iken zelil, zengin iken fakir olan
bu insana alar. Yahut lhutta h iken bu sfl lemde ba aa
olan bu
garibe alar."

SOHBETLER 277

Hocamzn henz bebek olan torunu Ahsen Hanm, scak sobaya

yaklarken biri tutarak geri ekti:

- "Demek ki atei fark ve temyiz etmeyenin bir tutucusu, bir

koruyucusu var."

ocuk yerde emekliyordu. Hocamz tebihini uzatt. Bebek de

uzanp almak iin yz st yaklat.

- "te maksduna erdi. Fakat ocuksun; verirsem kadrini bilemezsin!"

Henz Boazii sahilleri istimlk olunmamt, iskelenin hemen

karsnda Imdeddin Bey Yals, yaz mevsimi, en cokun
sohbetlerin iinde getii bir mekn olarak aile trihimizde mstesna bir
mevkie sahiptir.

Gnlerdir, istanbul'daki konan toplanmas, sonra g ve

nihayet yalya yerleme faaliyetleri devam ederken, bir yandan
da sanki bu patrt bu hengme baka bir atnn altnda cereyan
ediyormu
gibi, gnn muayyen saatlerinde aile fertleri yerli yerini alyor
ve soh-

betler devam ediyordu.

Bir ara ruhtan sz almt:

- "Ten candan, can tenden uzak deildir. Fakat can, rh nerededir?

Yahudiler, Reslullah Efendimize, sual soralm, bakalm cevap

verebilecek mi? Eer cevap verirse man ederiz, dediler. Ve
Efendimiz,
biri skender Zlkarneyn; biri ashb- kehf, biri de ruh hakknda
sorduklar suallerin batan ikisine cevap verdi. Sra ruha gelince:
De y
Habbim rh, Rabbimin emrindendir, buyuruldu.

Bz kimseler ruh hakknda: Susamn iindeki ya, yahut

demirin
iindeki ate nasl ise, ruh da onun gibidir; derler. Bzs da: Ruh,
emir
lemindendir ve bunun zerine sz sylenemez, derler. Fakire
gre ise
ruh, Cenb- Hakkn Hay isminin pertevi ve zuhurudur.

Ruh, bir ilh nurdur ki ne bedene dhildir ne de hritir, ne bitiiktir ne de ayrdr. Yalnz insann vcdunda, biyolojik bir
terkipten

husule gelmi bir canllk vardr ki buna hayvn ruh derler. te

bu,
ilh ruhun binei ve zarfdr. Hayvn ruh, bedenin her
kesinde sereyan eder.

Hakk'n iine ve cilvesine baknz ki ilh ruh, hayvn ruha k

olduu iin onu kendine binek ittihaz etti. te o ilh ruh, ne
kadar gzellikler, ilim ve kemal varsa hep bu ruh vstasyle bedenden
izhar et-

278

ti. Onun iin bu bedenden zuhur eden incelik, gzellik, zarafet,

ilim,
marifet ve san'at hep o ilh ruhun eserleridir.

Hakikat grc bir kimsenin hline, szne, hal ve hareketine

bakmakla, onun Hak'la olan mnsebetinin derece ve kymetini
anlayabilirsin. te bu suretle de anlalyor ki ten candan, can
tenden uzak

deildir."

- "teest n bank-i ny nst bd

Her ki n te nedred nst bd

Bu nyn sesi hava deil, atetir. Yni yrei gll gtan boalm ve Sbhn'n nefhalariyle dolmu olan kmil insann szleri
hava
deil atetir.

Nasl ki Cenb- Hak, Efendimiz hakknda: Benim Habbim nefsinin heveslerinden ve arzularndan sylemez. Onun szleri
benim
vahyimdir 1 buyurmutur. Ama sen, anlayamyorum, benimle
onun
arasnda bir fark grmyorum, diye kendinle kyas etmeye
kalkacak
olursan Hazret-i Mevln: Kim ki bu atei anlamak isterse yok
olsun,
buyuruyor.

Bir binay kurmak iin malzeme, ta, tula ve ire lzmdr. Bu

atei anlamak iin de yok olmak lzmdr. nk Allah yolunda
en b-

yk gaye, en ulu maksat, yok olmaktr. te o vakit gizli dediin

ruhu
gzle de grrsn. Ama can gzyle..."

Nazl Hanmefendi:

- Kolay ey deil!

- "Her eyin kolaylk derecesi, kymetine gredir. Gl kymetinin yksekliindendir. Elbet o ihls, o safl ve hlislii hsl
edebilmek kolay deildir. O yksekliklere yni kmil insamn
yaknlna en
cidd mihek, yokluun nisbetidir. Benliinden ne lde
vazgeersen,
yaknln da ona gre olur."

Bahede oturuyorduk:

- "imdi gzmn nne ne geldi, bilir misiniz? Badat'ta Abdlkdir Geyln Hazretleri'nin trbe-i saadetleri ve Hac Bekta
Velnin
merkadi ile Konya'da Mevln!

Oralarda hizmette bulunanlar, ne ilh bir hayat yaarlar ve ne

1- Necm sresi, 3-4. yet.

SOHBETLER 279

derin bir zevk iindedirler. Kendilerine mahsus lisanlar ve

tavrlar
vardr. Hep gl baheleri iinde gibidirler. Ne gzel bir ak
lemi!"

Sabha Hanmefendi:

-ite mbarek Muharrem gn kendilerinden bahsettiriyorlar.

- "Evet, kh oklukta birlik, kh birlikte okluk galip olur. oklukta grnen de yine birliktir."

evkiye Hanmefendi' den bahsolunuyordu. Kiraclarndan biri-

nin, yine bir frsattan istifde ederek son kalan mal krntlarnn
da
stne oturmak istedii ve vaziyetinin gittike kmaza girdii
sylendi:

- "Zten yledir. Bir kimse dt m, herkes de onun zerine

der."

Hocamzn henz be yanda olan torunu Cemil Bey, akam gezintisine kmak zere msade almaya geldi. Fakat Hocamz
pencereden darya bakmakta olduu iin ses karmadan bir mddet
bekledi. Etraftan, kendini hissettirmesi iin tevik olunmasna ramen
ocuk, ne tel gsteriyor ne de ses karyordu.

Nihayet pencereden ieri dnp de, ocuun msade istemesi

zerine izin verdi. Bunun zerine Semha Hanm' m, ocuun
ikayetsiz bekleyiinden, terbiye ve edebinden bahsediini
tasdik ettikten sonra Mnre Hanmefendiye bir gn bir kayknn sylemi
oldu-

u u kt'ay okuttu:

Lodosun karar olmaz

Poyraza inan olmaz

Ham demiri dmekle mcevher olmaz

ill aslndan olmal,

ill aslndan olmal!

- "Dnyya it gzellikler iinde eyi severim: Ak, edep,

irfan!
Hatt bence edep olmaynca, ak ve irfan da noksandr. Edep bir
tatr,
onu bana koyduktan sonra istediin yere git...

"Ayran demi hayvandan edeptir"

'ki lemde felah Ken'an edeptir"
"Dil-i em-i beerin nuru edeptir"

diyoruz; ve:

280

Beerin kalbi ve gz nuru edeptir. Kur'n'n btn mns da

yalnz edeptir.

Edepten maksat da, Hakk'n rzsn kazanmaktr. Bu rz-y

ilhyi bulmak nasl olur? derseniz, onu da hocasndan
renmelidir.
Her eyin bir muallimi olduu gibi, bunun da phesiz vardr. Bu
da
ancak, onun dediini tutmak, gittii yoldan gitmekle mmkn
olur.

Bir keman, bir piyano renmek iin bile ne kadar urayor ne

trl fedkrlklar ediyorsun. Hakk'n rzsn tahsil iin de, ehlini
bulup teslim olmak lzmdr. Eer onu bulamazsan, eserlerini oku.
Bak
Nmk Kemal bile ne diyor:

mrm ibk iin mrm dedim asarma

te Mesnev-i erif de buna byk bir hccet deil mi? Kovan

daldr daldr kalbin bahesini sula...

Dnynn btn gzellikleri sratle geicidir. Allah, iitmek iin

kulak, grmek iin gz, tutmak iin el, dnmek iin dima
vermi
Sen de btn bu sermyeyi Hak yolunda kullan, bylece de
maksdu
hsl et!"

Akam sofrada, shhat ve tptan bahsedilirken Gzide

Hanmefendi:

- Nasl oluyor da doktorlar, zararn herkesten iyi bildikleri halde

iki iiyorlar 1 ? dedi.

- "Doktorluk baka, nefsin arzular bakadr. Doktor olmak, hatt

ilim sahibi olmak, bu arzular ldremez. nsan nefsinin esri
olduka
hr saylamaz. nsanlk, irde sahibi olmaktr. Yoksa, deil
krsye
vaiz, ara ksan dem olmazsn!"

Yine Gzide Hanmefendi, gerek, Ne'et mer Bey 'in gerek bz

meslek arkadalarnn gnde drt paket sigara itiklerini

duyduundan bahsetti.

- "Fakat yine bu doktorlardr ki, hastalarna zararlarndan bahsederek sigaray men ederler. Fakat kendileri, bu iptildan
vazgeemezler. nk irdeleri yoktur.

te bu bile bile yapmaya, cehl-i mrekkep derler ki, elbet ki

neticesi, bilmeyerek yapannkinden daha ardr, eeddir. yet-i
kermede de: Ns'a unun fenal vardr, diye sylersiniz.
Halbuki
kendi nefsinizi unutursunuz, buyurulur." 1

1- Bakara sresi, 44. yet.

SOHBETLER 281

Roma mparatorlarndan Mark Orel'in bir kitabndan tercme

edilmi u paray okuduk: nsan, deniz kenarnda krlarda
inzivgh
aramak tiydndadr. Senin de byle eyleri istemek detindir.
Ne zaman arzu edersen kendi kendinde yni gnlnde inzivaya
ekilmek
imkn varken byle bir istekte bulunmak ne aklszlktr. Zira hi
kimse, kendi ruhu inziv aghndan daha sakin ve sknet verici bir
inzivgh bulamaz:

- "yle ya... Bu huzur ve sknun kalben elde edilmesi lzm gelirken, rahip olup manastrlara kapanmak, da balarnda aa
kovuklarnda nefsine ez etmek neye lzm?

ki arkada varm. Bunlardan biri bir da bana ekilerek

riyzat ve mchede ile keramet derecesini bulmu ve bir gn,
ehirde
kunduraclk eden arkadana bir tlbente st koyarak gtrp
dkknn duvarnda bir iviye asm. Derken ieri bir kadn
girmi. l verip pabu smarlayacakm. Kundurac ly alrken,
kadnn
baldrlarn gren arkadana ne olmusa olmu ve mendilindeki
st de

r diyip akvermi. Bunun zerine kundurac: Kftehor da

banda
ermek bu kadar olur. Marifet bunlar gre gre ermektedir,
demi.

Evet, asl marifet, nefsinin mtehsn tatbik edecek zemine

ramen onu hkm altnda tutabilmektir."

Aileden birisinin, mektepiliin dedikoduya ok elverili

olduundan bahsetmesi zerine:

- "Dnya dedikodusuz olmaz ki olum! Esasen dnya hayt

dedikodudan ibarettir. Ancak yet-i kerme mucibince, bu dnyda
dedikodudan ba ekenlerdir ki felah bulurlar. 1 te bunlar salt-
dimededirler. Bunlar azlarn ap Allah'n yapt eye itiraz
etmezler. te salt bu salttr. Yoksa be vakit namaz klp, ir
zamanlarda
yapmadn rezalet kalmazsa ne ie yarar? Nereye baksan, oras
Allah'n kblesidir. Onun iin sde be vakit namazda deil,
dimi salt

zre huu ve huzur iinde olmalsn."

1- M'minn sresi, 1-3. yet: "Kad eflahal-mmnn ellezne

hm fi saltihim
hin, vellezne hm ani'l-lavi mu'rdn."

282

Asl firkat ve hicran nedir, diye sorulmas zerine:

- "Dnyda azb- nar, yni cehennem atei, Hak'tan uzaklk,

ayrlk, gaflet ve cehildir. 1 "

Aliye Hanmefendi:

-Ama o cehil ve gafletten kurtulmak da yalnz istemekle olmuyor

ki!

- "Niin olmasn? Sen talep et, iste de... Talebin de derecesi

vardr. smi, cismi, ruhu... eer ruhu bulabilirsen, ite o vakit
gerek
talepte bulunmu olursun."

Semha Hanm:

- istek, istenen eyin mjdecisidir, demitiniz.

- "nk senin gnlne o istei veren de Hak'tr.

Bir eyhin zevce veya evltlarn yahut yaknlarndan birini grdnz vakit, szlerinden, o eyhin iktidar ve irfann
anlamaya alrsnz. Lisan blbl sylemeye balaynca, o kimsenin ne
olduu
meydana kar. Hatt konumasa bile, eer eyhinin hlini
giymi ise,
bu suretle de ne olduu anlalr. nk hal de bir lisandr.

unu bilmek lzmdr ki, derviler eyhin kalbi kitabnn

sahfeleridir... Bu itibarla onlarn yaptklar ve syledikleri dner
kendilerini yetitirene gelir. Bunu bilince de, derviten ona gre
hareket
etmesi beklenir."

Nazl Hanmefendi odaya iki iek sakss getirdi. Her ikisi de bozulmaya yz tutmutu. Hocamz: Getirme onlar bozulmu!
deyince
Mnre Hanmefendi; eskiye rabet olsa bit pazarna nur
yaard! dedi. Fakat derhal zlerek szn geri almak istedi. Zira yine bir
gn
bu sz syledii zaman, Hocamzn: "Bir daha senden bunu
iitmeyeyim, kymetli bir hal eskimekle deerinden kaybeder mi? Bilkis
kymeti daha fazla artar. Mdene, eskimekle ne zarar gelir? Pabu
eskisi
olursa o baka..." demi olduunu hatrlayarak zr diledi.

Bu srada Tanbr Cemil Bey 'in bir taksimi gramofona konmu

bulunuyordu:

- "Mnre Hanm, tanbur nelerden ibarettir?"

- Tellerden ve tahtadan!

- "Ya bu ses nereden kyor?"

- Tellerden Efendim.

- "Peki bu sesleri ve ahengi bu tellerden karan nedir?"

1- Rabbena tin f'd-dnya haseneten ve f'1-hireti haseneten

ve kna azbe'n-nr.

SOHBETLER 283

- insandr.

- "Demek oluyor ki bu insan, isterse seni, u tel dediimiz barsak veya mden parasna dokunarak gayedebiliyor. O mest
edici nameleri bu tellerden kartyor. Camit, cansz denen bir barsak
veya
mden -ki bunlar hakikatte cansz deillerdir- parasndan bu
ahenk
ve gzellikler kt halde ya bir vcuttan neler kmaz? O
halde sen

de kendi vcdun tanburunu alarak etrafn faydalandrmazsan

sana
yazk deil mi?

Kmil insann vcdu tanburundan, lem halkna salan

nameler gibi, yaknlarnn da kendilerine gre lemi istifde ettirmesi
icap
eder.

u Tanbr Cemil Beyin eserleri, bundan be yz hatt bin sene

sonra da, yine imdiki gibi arzu ile aranacaktr. te yle bir eser
ki pek
uzun zamanlar devam eder ve hibir zaman bit pazarna
dmez. Zaman getike kymetini kaybetmeyenler ite byleleridir. Senin
gibi
hakikate yol gsteren kimselerin eserleri ise hesapsz yllar
lmez ve
fena bulmaz.

u da var ki, bu ahengi vcda getiren muhtelif notalar olduu

halde, mesel, bunlardan birini alp yalnz (re, re re) yahut (mi,
mi, mi)
diye hep ayn sesi karsa, ayn tanbur ve ayn teller, u anda
duyduumuz zevki verebilir mi? Demek ki bu ahengi vcda getiren,
seslerin

ihtilf, birbirine zt seslerin ustalkla bir araya getirilmesi imi.

te
ilh saltanat da ztlar ile tecell edegelmitir.

Cemil Bey'in sanatndaki tesir, iine ak karm olmasndandr.

Taklit bakadr, ak bakadr. Kayna ak olan san'at, evvel
sanatkra tesir eder, oradan da karsndakilere sirayet eder.

Fakat unu da sylemek lzm ki bir kimsede bu aka ne derece

istidat olursa olsun, yine de sanat kazanmak iin almas
arttr. Bir
sanatkr, sazna hkim olabilmek iin en az yirmi sene
almaya mecburdur.

Bir tahta parasnn zerine bunca yl emek sarfetmeyi ok grmyoruz da vcdumuz kemann veya tanburunu syletmek
iin bu
yirmi otuz seneyi neden fazla buluyoruz?"

Mnlre Hanmefendi:

- ok kr bize bu hakikatleri bildiriyor sun, kymetini de bildir

Efendim...

-"Hi olmazsa onu bilebilseniz... Gll gsz ve takntsz olarak.

Fakat kelimede kalma, mnya ge."

284

Hsniye Hanm:

- Kmil insan tasdik edemeyen zahir ehli, grmyorlar m ki

Kur'n- Kermin btn mns ak ak kmil insan sylyor.

- "Ak ak... diyorsun. Bu, size gsterildii iin kolay geliyor.

Geri Kur'n- Kermde: Vesileye uyunuz 1 ve Tahayyrde
kaldnz
bilemediiniz zaman zikr ehlinden sorunuz 2 ve Reslullh'a
hitaben
de: O kadar zikr ile itigal et ki sana mecnun desinler^ gibi
iaretler
vardr. Fakat o kimseler bu gibi delilleri de kendilerine gre tefsir
ederler.

Kur'n'da size gsterilen mny grp anlamak kolay bir ey

de-

ildir. Hatt o mny uzun uzun izah edersin de yine

anlamazlar.
Hazret-i Ms: Y Rabb bana kendini gster!., dedi. Cenb- Hak
aatan tecell edince Ms dt bayld.

Buna kar eriat ehli, Hazret-i Ms ul'1-azim bir peygamber

iken Allah' gremedi; onu grebilmek kimin haddine derler.

Halbuki biz de deriz ki, Ms ul'1-azim bir peygamber iken

nasl
olur da vki olamayacak bir talepte bulunur? in asl, Musa'ya:
Beni
gremezsin 4 hitabndan maksat, beni bu beeriyet gzyle
gremezsin,
demektir. Yoksa onlarn anlad mnda deil. Ne re ki eriat
ehli,
tarikat erbabn her vakit inkr etmitir."

Semha Hanm:

- Halbuki tarikat erbab eriat ehlini inkr etmiyor. Hatt Hazret-i Pir: Bir adam havada uarken bile grseniz, eriat terazisi ile
tartmaynca itimat etmeyiniz... buyuruyor.

- "phesiz. Tarikat, tevhd ve edeptir. Bu edep ve tevhide mlik

olmayanlar da kmil insan tasdik edemezler. Tarikat, eratin

tevhd
ve edep ksmdr."

Luballikten ve luballiin ruha yapt tesir ve zararlardan

bahsediliyordu:

- "Luballik zehirdir. Mesel Medine'ye aylk yoldan haclar

gelirdi. lk zamanlar, uzaklardan bile Trbe-i Sadet'in
hizasndan geerken niyaz edip salt selm getirirler, fevkalde tazimlerde
bulunurlard. Fakat orada yerletikleri takdirde bu incelik ve hrmet
kal-

1- Mide sresi", 35. yet: "Vebteg ileyhi'l-veslete"

2- Nahl sresi, 43. yet: "F'es'el ehle'z-zikri in kntm lta'lemn."

3- Kalem sresi, 51. yet: "...Lemm semi'z-zikre ve yeklne

inneh le-mecnn.'

4- A'rf sresi, 143. yet: "Len tern"

SOHBETLER 2 85

madktan baka Reslullh'n huzurunda ayaklarn uzatp

uyumak gibi trl luballiklerde bulunurlard."

Meliha Hanmefendi, Emirgn'da tuttuklar yalnn gzelliinden

bahsederek: Hem iyi hem gzel... Byle bir yer tutmak hi
hatrmda
yoktu! dedi.

- "Zten sahip hatrnda olmayana verir!"

Mnre Hanmefendi birden teessre kaplarak:

- Efendiciim, beni hirette kurtarmazsan barrm, feryat ederim... diye alamaya balad:

- "(Manidar ve hafif bir tebessmle) Fakat sesin kt kadar barrsn!"

Herkesin grgsnn kendi istidad kadar olduundan bahsolunuyordu:

- "Bir dereye veya denize akseden, gkteki yldzlarn ve ayn

kendi midir? Hayr, aksidir. Elma aacnn suya akseden glgesini
tutabilir misin? Bunlardan maksat, Hakk'n isim ve sfatlarnn bu
dnyda
tecellsidir. Bunlarda devam ve beka yoktur.

Mesel gzel bir ey yahut gzel bir kimsede grdn o

gzellikler hep Hakk'n ssleyii, ziynetleyip giydirileridir. Eer Allah o
fsunu etmese, ne haddine senin ona k olabilmen! Ama yine
Allah

sana acr ve ltfeder de o aksin iinden kendini gsterip: O

hayaldir,
hakikat benim! derse ite bu, Hakkn sana kudm ve terifi,
gnl
hanene ayak basmasdr, seni arlamas ve ikram etmesidir.
Nasl ki
Mecnun: Leyl, Leyl! diye sahralara dp de nihayet karsna
Leyl
karak: te bak ben geldim! dedii zaman; Sen hangi Leyl'dan
bahsediyorsun? Benim btn vcdum Leyl kesildi, demiti.

ite gnl ehli de bir yr bir sevgili ister ki onunla izzet ve eref
bulsun. Bir gren, bir syleyen, bir dildar ister. Yni bir in
ister.

Mnda ainalk demek, kalplerde, ruhlarda, akllarda benzerlik,

yaknlk ve uygunluk demektir.

Demek oluyor ki zahirde insanlarn kalplerinde olan zihn tasavvurlarn, fikr naklarn, akl nurlarn ve ruh parltlarn hepsi o
vah-

286

det haznesinin veyahut ehlullhn btnndan doup tecell

eden
hakikat aynn, herkesin istidadna gre akseden nurlardr.

Allah, doruyu da eriyi de senin istidat ve talebine gre verir.

Eri aacn glgesi doru olur mu? Hereyi veren Hak'tr; fakat
senin
istidat ve talebine gre verir. Onun iin Reslullah Efendimiz: Y
Rabb bize Hakk Hak olarak gster ve ona uymay nasip et.
Btl da
btl olarak gster ve ondan kanmay myesser et, yni eyay
hakkatiyle gster! buyururdu. nk biz, bir eyin iyi veya fena
olduunu bilemeyiz. Parlak ve gzel grrz, halbuki zehirdir. Fena
grlen bir eyden ise hayrlar kabilir."

Mnre Hanmefendi 'nin sz arasnda sermayesizlikten

bahsederek, yam ilerledi, sermyem de yok... demesi zerine:

- "En byk sermye, sermayesizliktir. En byk bilgi, bilgisizlik-

tir. Keza, en byk let, letsizliktir.

(Henz bir yanda olan kk torununu gstererek:) Bak gryorsun bu ocukta ne sermye var? Fakat herkes ona sermye
yetitiriyor. Bir eye kadir olmad iin ona bakyor, yediriyor,
giydiriyor,
istirhatini dnyor. Aleti yok, fakat letler iinde...

Ne mutlu o kimseye ki acz ve hayret, kuvvet ve gdasdr. O, iki

dnyada da dostun glgesinde uyur.

Acz ve hayret gibi sermye mi olur? deme. Hazret-i Ms,

Cenb-
Hakka: Y Rabb bu zamanda benim gibi bir kulun var m?
Deyince
Cenb- Hak da Musa'ya: Git Hzr'a... Sana gstersin... dedi.
Ms gitti ve baknca elinde yz bin as ile yz bin Ms grd. te o
zaman:
Y Rabb, senin hakknda hayretimi ziyde et , dedi."

- "Akta a yoktur. Trihte hi rastlamadm. lmde var m?

lmde de yoktur."

Yalova'nn imrndan ve bir cennet kesine benzetilmi

olmasndan bahsedilirken, "cennet" kelimesinin yapt tedai ile:

- "Hikmet ve marifet engi ve rebb olan kmil insan ne vakit ki

1- Rabbi zidn fke tehayyren.

SOHBETLER 287

hikmetler saa, sze balaya, bilir misin cennetten hangi kap

alr?
Onu ancak, hikmet ve irfmn bu dnydaki cennet olduunu
bilen ve
dima hikmet ve irfan peinde koan kimseler bilir."

Bz Mesnevi beyitlerini aklarken 1 :

- "Kur an- Kerm'de buyurulan Allah'n habl-i metini yni kopmaz ipi ve Kur'n- Kerm'in batan baa mns nedir, bilir
misiniz?
Nefsin hevsndan ve tabiatn zevklerinden kamaktr.

Ad kavminin helakine sarsar rzgr sebep oldu. nk

azmlard. Onlarn nefislerinin azgnlklar, sam rzgr eklinde grnd
ve
onlar yakt.

Unutmayn, tutulacak o kopmaz ip ve kelm- kadmin mns,

nefsin arzularndan kamaktr. nk can ne kadar hayat
bulursa, nefis o kadar lr. Nefis ne kadar hayat bulursa, can o kadar lr.

Cann lm, ulat ruhlar leminde rabbani nuru grememesi

ve rhn zevkleri tadamamasdr."

- "Akn nuru ne demektir? Akn nuru ilh tecell demektir.

Akl, ancak ak nriyle Allah'n cemlini grebilir. Vk maa
aklnda

da nur vardr. Ama o, btn grmeye muktedir deildir. Bu

yzden de
onu, ak nuru grr ki bu da Sbhn'n tecellsidir. te bu ak
nuru
maa aklna gz olursa, o vakit "em-i tz", 2 parlak grc
olur.

Szn ksas, ne kadar gzel ahlk ve mstesna vasf varsa

cmlesi akln eseridir.

Edep bir tatr. Onu bana koyduktan sonra istediin yere git...
diyoruz. te, cmle gzel ahlk ve mstesna vasflar akln eseri
olduu
gibi, edep de akln suretidir ve tarklerin cmlesi de edeptir.

Reslullah Efendimiz, Hazret-i Ali Efendimize: Y Ali, kullar

Cenb- Mevl'ya ulatracak yollar pek oktur. Fakat en
kestirmesi,
bir kil kiinin glgesinde olmak ve ona hizmet eylemektir.
Buyurur.
Mevln Hazretleri de, Reslullh'n bu tavsiyesini: Mes'uttur o
kimse
ki acz ve hayret kuvvet ve gdas olmutur, nk bu kimse iki

1- st hablullah reh kerden hev

Kim hev d sarsar mer dr

2- d b ey em-i tz-i murtaz

288

dnyda da dostun glgesi altndadr, szyle aklar.

Hani Zleyh'nn, ihtiyar, kamburu km, yzne baklmaz olmu bir knt hlinde iken bu iki bklm olmu kmetiyle
Ysuf 'un
geecei yol stne kt hikye olunur. Yni lmeden evvel
lp acz
ve yokluk ile ona snr olunca Ysuf un nazariyle nasl
genlemi
ise, keza evvel de hir de her zaman aczini gren ve lmeden
evvel len
kimseye de, manev Ysuf gneinin ziyalar aksedince, o kimse
gzel
ehreye rin ve latif huylara sahip olarak genleir ter taze
olur.

Onun iin amellerde, ibdetlerde dima ihls lzmdr. Znnn-i

Msr Hazretleri ihls yle tarif buyurur: hls odur ki insan
cmle
eyadan iliiini kesip Allah' grc olsun; her eyde her yerde
ve her
vakitte Allah'tan yardm istesin. Kendi dnce ve irdesine
gvenmeyip Allah'a ulasn.

Onun iin Allah, hlis kullarm medhediyor. eytan herkesi aldatyor, ancak ihls sahibi kullarn aldatamyor ve kpein kap
nnde
bekilik etmesi gibi, o da bu kimsenin karsnda yaltaklanp
itaatli ve
zararsz oluyor."

Semha Hanm:

- Sana gelen sendendi?', buyurulduu halde, Allah'n yle

lutuflar oluyor ki kulun kabiliyet ve istidadnn stnde bulunuyor ve
kul,
hibir suretle o lutfa lyk olmad halde yine de ihsana
garkoluyor.

Hatt onun isyan ve hats arttka, Hakk'n ltuf ve ihsan

ekitmiyor. Bu hal nedir?

- "Buna, Allah'n hafi, gizli lutfu derler ki, kulda iktidar olmad
ve hatlarla dolu olduu halde kudretler veriyor, kusur ve
kabahatlerini iyiliklere tebdil ediyor, bilmediklerini bildiriyor. Bu,
dorudan doruya sahibin bir lutfudur. sterse verir. te bir misal de
ben!

Bir vakitler Mesneviyi krsden deil, mihrapta ve srf znn

znden takrir ederdim. Gnn birinde Dergh- erif 'e misafir
gelen
bir Mevlevi eyhi: Mesnevi Fris sylenir. Bu nasl Mesnevi
takriri?
diye tiraz etmi. Ben de Frisyi yalnz mektepte rendiim
kadaryle
biliyordum. Fakat bu vak'adan sonra Allah'n izni ve lutfu ile hem
Fris olarak hem de usl gereince sylemeye baladm."

Mnre Hanmefendi:

- Efendim, bundan sonra hani Mevlevi eyhlerinden Kazasker

Molla isminde bir zat gelmiti de, Yenikap Mevlevhnesi'ne
giderek

oradaki eyh efendilere, elli senedir Mesnevi okuyup okuttuu

halde,

SOHBETLER 289

sizden dinledii Mesnevinin bir benzerini bundan daha

mkemmelini
duymadn sylemi, gidin de Mesneviyi o zattan dinleyin!
demiti.

Msade ederseniz, selmlkta olanlarn bu zat hakknda naklettikleri bir vak'ay da anlatalm: Kazasker Molla denen bu eyh
efendi,
derghmza ilk geliinde nargilesini de beraber getirmi ve
uana:
Atele! diye emretmi. Uak nargileyi hazrlayp atelemi, fakat
daha
bir nefes eker ekmez ate snm. Uak atei tazelemi, fakat
bu defa
da lle devrilmi. O zaman: Anlald, anlald. Burada
iilemeyecek,
kaldr, diyerek nargileyi kaldrtm.

- "Cenb- Hakk'n aikr lutfu, ibdetlere tatlere karlk ihsan

buyurduu lutuftur. Gizli lutfu ise kusur ve eksiklikler iinde

ihsan buyurduu lutuftur. Onun iin buna gizli ltuf denir. O gnahkr
kul, gnhna kar ceza beklerken lutfa mazhar olur.

Hazret-i Abdlkdir'in evine bir hrsz girerek dolaba saklanm.

Kendileri de, vefat eden bir kutbun yerine bir baka ztn tyini
iin
bir meclis toplayarak grmek zere, hrszn sakl olduu
odaya girmiler. Fakat bir neticeye varmadan sabahlamlar. Nihayet
hazret:
Canm u dolapta bizimle beraber sabahlayan tyin
ediverelim... diyerek birka saat iinde, asrlar boyu alnamayacak bir yolu kat
etmi ve
hrszlktan kutuplua ykselecek liykati kazanm olan kimseyi
tyin ederek meseleyi halletmiler."

Bu sohbetin ince olduu kadar derin de olan mns hepimizi

dnceye daldrmt. Gerek yann gerek mevkiinin verdii
cesaretle
herkesten rahat konuabilen Mnre Hanmefendi, mtad
olduu zere yar cidd yar latife yollu: Aman Efendiciim baylacam
imdi!

dedi.

Hocamz da Mnre Hanmefendi' nin yumuatt havaya

uyarak:

- "Sakn baylma, fesleen kokla!"

Diyerek fesleen sakssn gsterdi.

Mnre Hanmefendi' nin istedii olmu, hafiflettii havaya

uygun
konuma frsat bulmutu. Derhal zengin hafzasnda bir mni
bularak:

Fesleen ektim ayra

Dal buda bayra

Yukarda Mevlm atm

Aada kim ay ra

dedi. Fakat, sz yine Mnre Hanmefendi' nin elinden kaym az

evvelki istikmete doru yz dndrmt:

- "Yukarda Mevl'nn atm olduu eyi tabi ki burada kimse

290

ayramaz. Yni insann cismi binasnda zuhura gelen eylerin

hepsi,
hakk yapcnn ilim ve iradesiyle zuhura gelir. nsann cismi
binasndan zuhur eden ikrarlar, inkrlar unlar ve bunlar, nasl ki
zahirde grdmz u binalarn atlar, temelleri duvarlar hep
Ekrem gibi, Arif gibi mimarlarn ilim ve endelerinden meydana
geliyorsa, hep hakk Sni'in ilim ve irdesinden husule gelir.

atann atm olduu eyi ayrmak kimin haddine! Yni onu

kim
ezel hassasndan ayrabilir? Mesel eftaliye verdii eftlilii
alp onu
elma yapamazsn.

Herkesin kendine mahsus bir ezel istidad ve kendine has bir ta-

biat vardr ve ite bu tabiat, onun yn- sbitesidir, yni ezel

knyesidir."

- "Mnre Hanm! Canann yzn rten, maukun cemlini perdeleyen nedir, bilir misin? Bizim cismn iliiklerimiz ve topraa
mensup bedenimizdir. nk cisim ne kadar zevk ve sefada olursa,
rh o
nisbette mihnet ve cefdadr. Ve bellar da insana, en ziyde
zevk ve
srr aramakta olduu zamanlarda gelir...

Mnre Hanm, mesel sen bir kimseye yaklamak, nsiyet edip

yle bir hoa vakit geirmek ve dert orta bulmak iin
gidiyorsun. te bu yaklamak istei, vicdan bir emirdir. Vicdan emir ise
mndr.

Demek ki senin o yre, o kimseye gitmen, mnya, yni mn

lemine gitmen demektir.

u halde sen de beden lemine deil, Hakka, mn lemine

gidi-

yorsun. Ama bunu ister bil, ister bilme. Bilmezsen hsran,

bilirsen gufran olur.

Btn seyr slk ashab, bu zevki, bu vicdan lezzeti bulmak

iin alrlar. te bu zevk, mndr, hakikattir, Hak'tr.

Dnsene bir kere... Elin, ayan, kulan, gzn ve btn kuvvetlerin i gremez halde olsa yine de sen konumaz, duymaz,
sylemez
ve grmez misin? Soruyorum cevap ver!"

Mnre Hanmefendi:

- Kalbimle duyarm Efendim,.

- "Demek oluyor ki grr, iitir, sylersin. te buna da en byk

delil hakikat lemi, mn lemidir. Mesel sen ryada tattn
zevkleri, elin, ayan, gzn, kulan ve dier nilerinle mi duyarsn?
Bu kuvvet ve duygu letleri ortadan kalkt zaman da kendi kendine
konuup
hissediyorsun:

SOHBETLER 291

te bunun gibi, k, nasl dallar budaklar yapraklar yere drp indiriyor ve bu onlarn lm oluyorsa, insann da his ve
kuvvetlerini dren lm askerleri de vcda saldrd vakit -ki bu
lm askerleri tehlikeli hastalklardr- o insan bahardan medet umamaz.
Meer ki cannda yrin cemli bahar ola, baka trlsne imkn
yoktur.

(Kk torunu Ahsen Hanm'n ortada duran bebeini iaret ederek) unun bir insandan ne fark var? Seninle onu ayran ancak
bir
ilh nefestir. Yoksa geri kalan, ekilden ibarettir."

ki yandaki kk Ahsen cill tepsiye bakp kendi haylini grd ve temenna eyledi:

- "Cisim can ile bir olursa onun zikri, bunun zikri; bunun zikri
onun zikri olur. nk o cismin, cisimlii fn olup canann ak
ile do-

lar.

u halde bir kabn iinde ne varsa, o kabdan da o szar.

Binenaleyh ehlullah der ki: Benim vcdum, can Ysuf'unun
gmlei
gibidir. Onun kokusu, benim vcdum gmleine tesir etmitir.
O kokuyu duymak ve benim vcdumun, Ysuf 'un gmlei
olduunu anlamak iin Ykup gibi bir k isterim.

nsan ilh aynada kendi yn- sabitesini grnce anlar ki arad kendisi imi.

Ahsen'in aynaya bakmasyle temennay kendine etmesi gibi...

grr ki suret de mn da kendisi imi.

yle ise alalm ki gnee tapmayalm, Allah'a tapalm. nk

k iin yr, gn iin gne gibidir. n gn ve gnei
canandr.
Bu madd gne ve gnee benzeyen mecaz sevgililer, o
cnna perdedir. Kim ki perdeyi canandan kaldrmadysa, o gnee tapc
oldu."

- "Baknz mesel, ylan, aznda bir yaprak tutuyor stne de

bir
kurt koyuyor ve kendisini gizliyor. Ku geliyor kurdu kapmak
isterken
ylan onu avlyor ve yutuyor. Timsah azn ayor, dilerinin
arasndaki et paralarn kulara gsteriyor. Kular etleri grp, aznn
iine
doluuyorlar. Timsah azn kapatnca hepsini yutuyor. Tilki,
avlamak
istedii hayvanlara kurduu tuzan stn rtyor, bu suretle
de onlar elde ediyor ve ilh...

Hayvanda bile bu kadar hle olursa, insanda daha neler olmaz?

292

Fakat i byle olduu halde yine o insan, kendi iinde, kendi

yaknnda
olan nefsini nasl oluyor da avlayamyor? Bu yn- hayret deil
mi?"

Sejnha Hanma hitaben:

- "Felsefe ile tasavvuf arasnda ne fark vardr?"

Semha Hanm:

- Biri hakikat, dieri vehim, phe ve hayal yolu deil mi Efendim?

- "Evet, biri akl hikmet, dieri hakk hikmettir. Yni biri zan ve
vehim yolu, dieri hakikat yoludur.

Felsefeni a bir phecilik ve zan yolu olduu sununla da sabittir

ki
Schopenhauer, Kant, Nietzsche gibi filozoflar dima birbirlerini
rtm. Mesel eski felsefenin bugnk felsefeyi batan baa
nakzedii gibi.

Halbuki hakikat yolunda, hangi ehlullah, bir dierinin dediini

rtm, nakzeylemitir? Bin bu kadar sene evvel gelen bir
Hak velsi

de, be yz bu kadar sene sonra gelecek olan da hep ayn

hakikati sylerler. nk hakikat ehlinin beyanlar grgye dayanr. Hak'tan
alr
ve Hak'tan bahsederler."

- "Sana bir masal syleyeyim Mnre Hanm... Evvel zaman iinde kalbur saman iinde bir adamcaz varm. Bu zavall hileyi
pek severmi. -eytan gibi- Bir gn karsna demi ki: Evimizde yiyecek
iecek bir ey yok. Sknt iindeyiz. Bak, kalarn kavs gibi...
Gamzen ne
uh, ne dilber... Mstesna bir kadnsn. Bunlar Allah sana birok
kimseleri avlayasn diye vermi. Bize onlardan avla. Ama bir artla:
Tatl
grn, ac ol! Onlara maksutlar imisin gibi grn, maksutlarn
verme!

Kadn raz olmu ve doruca mahkeme kadsna gitmi, gz

szerek, iveler saarak naz ve istina ile sze balam: Aman kad
efendi,

bu kocamdan bir ekmediim yok... Ne yapsam

beendiremiyorum, demi. Kadnn baklar oklar kad efendinin cierghna ilemi
ve: Hanm, demi, buras kalabalktr, ok sz olmaz. Sen bunlar bana
bir
halvet yerde anlat da hkmm vereyim... deyince kadn: Peki
ama
halvette de bir kimseler bulunabilir. Daha iyisi bizim eve gel!
demi.
Kad efendi bu teklifi ok mnsip bularak kadnn evine gitmi.
Ken-

SOHBETLER 293

diini kapda karlayan kadn, salarn dkm, sslenmi,

bezenmi
olarak, mumlarn yand bir hazr sofra bana alm.

Manzarann hazz iinde kendinden geen kad efendi tam sze

balayaca srada kap alnp kadn pr tel: Eyvah, kocam
geldi diye barmaz m? Eli etei tutumu grnen kadn, derhal bir
bo sandn kapan aarak misafirini iine sokup kilitlemi.

iddet ve fke ile ieri giren adam: Be kar diye barm, ben
sana sylemiyor mu idim? Herkes bu sandkta bir eyler var
zannediyor.
Gtrp pazarn orta yerinde yakacam. Baka re yok... diye
kadna
sylenip barmaya balam. Kadn her ne kadar: Aman koca,
ola ola
bir sandmz var, ne istersin bundan?.. Hem lemden bize ne?
dediyse
de adam: Hayr... ille yakacam... Alem bu sand para ile dolu
zannediyor! diye a}^ak diremekte devam eylemi.

Kadcaz o geceyi sandkta geirmi. Sabah olunca da adam bir

hamal getirerek sand srtna ykleyip pazarn yolunu
tutmular. Kad, hamaln srtnda giderken: Hamal, hamal, kuzum hamal! diye
seslenmeye balam. Hamal bu sesleri evvel cinlerden perilerden
zannetmise de sonradan ii anlayarak dinlemeye balam ve
insafl bir
adam olduu iin de ortal velveleye vermemi. Kad: Aman
hamal,
bu sand yere brakr brakmaz mahkemeye gidip naip
efendiye haber
ver. Ka para olursa olsun gelip sand satn alsn! demi.

Hamal gidip ii naibe anlatm. O da pazara gelip sanda talip

olmu. Fakat adam: O senin bildiin sandklardan deildir. Ben
onu g
hal ile ele geirdim. Onun iin ok para isterim... diyerek birok
pazarlktan sonra sand naibe fahi bir fiatla satm; kad da bu
suretle
kurtulmu.

Allah ayplar rtcdr. Sen de kimsenin kabahatini meydana

karma. Kim ki bir kardeinin aybn meydana karrsa onu
yapmadan
olmaz. Men dakka dkka!

Hay budala kad... Nasl oldu da gidip o sanda girdi, deme. Bu

sandk bizim vcdumuz sanddr. Biz eytann aldatmalar ve
gz
boyamalar ile her gn ne kadar bel sandklarna giriyoruz.
Gaipte
olan sultanlarmz bizi paralaryle satn alyorlar da kurtuluyoruz.
Yoksa kad gibi meydana ksa iimiz gln olur.

u ahvli sylemesem, kimi kadya, kimi karya svecek.

Halbuki

o kad sensin, o kendi sebep olmu diyorsun. Sen de sebebin

birisin.

Tatl grnp ac olmak eytann vasfdr. Bu aldanlar ne can

yakcdr. nsan hem sanda sokar hem de arzularn yerine
getirmez.

Kadya neden sp sayyorsun? Dnmyor ve utanmyor

musun ki bir nurzde Mustafa olduun halde o kahbe dnya seni
de alda-

294

tyor. O kavs gibi olan kalar, ok gibi olan gamzeleri yreine

saplanyor, kendine rmediyor. Kendini km gibi gsterip aclk oluyor,
nk
varlk gibi grnen bir yokluktan ibarettir.

Nerede o milyonerlerin, yere ge smayan zenginlerin azamet

ve

ihtiamlar, debdebeleri nerede? Bunlarn hepsi burada kalyor

ve mezara kuru bir kefenle gidiliyor. Akraba, ahbap, dost kimin varsa
seni
kendi hlin ve mlin ile yapyalnz brakyorlar. nk dnynn
vefas yoktur. Onun iin dnyya bal her ne varsa hibirinde
de vefa
arama!"

- "Ak zehirinden daha gzel ve daha leziz hibir erbet

imedim.
Ak hastalndan daha ho bir salk bulmadm.

Hastalk... dedim. nk ak, dnya ilerini idare eden akl, cismin arzularn ve hayvan ruhu mahveder, hasta eyler de onun
iin
hastalk diyorum.

Nice seneler, nice gnler ve aylar, bu akn bir nna nisbet, bir
saat gibidir.

Ak ateinin mdeni lmekndadr. Yedi cehennem bu ak ateinin bir kvlcmdr. Var seyret ne imi kendisi! Btn gzelliklerin
ve

lezzetler harmannn sahibi olan kmil insan, ormanda arslan

nasl gezinirse, ylece gnllerde ve dncelerde dolar.

Koskoca aslan nasl gezinir? dersen -nk ben ayrym sen ayrsn!- o vakit sana, atein tencere altnda olmasn misal veririm.
yle
ki tencere ayr, ate ayr olduu halde, atein mns tencere
iinde
kendini gsterir.

te o kmil insan da, bunun gibi senin damarlarnda, zerrelerinde ceveln etmekte ve mnsnn srr btnnda seyran
etmektedir.

Bu kmil insandan cennet de cehennem de korkar. Ondan ne

buna ne ona aman vardr. Srat geerken, cehennem: Aman... der,
abuk
ge... Zira benim ateimi sndreceksin. Ateime kesat
vereceksin.
Cennet de keza: Ge, buradan abuk ge... nk herkes senin
cemlinin seyrine dalacak. Bana rabet etmeyecek,
nimetlerime ehemmiyet vermeyecekler...

Geenlerde anlattmz kad hikyesindeki naip gibi, ite o

gnl
ve fikirlerde dolaan kmil insan da, sizi, nefsinizin soktuu bel
ve
iptil sandndan satn almakta ve azat etmektedir. Fakat hi
olmazsa
sizi tayan hamala: Aman hamal ba beni kurtar! diye
yalvarmaksnz."

SOHBETLER 295

Hocamz, anlatt dikkate deer bir hdiseden sonra:

- "Baknz, ben bir ey duyup, rendiim zaman hemen

sevdiklerime naklediyor, yetitiriyorum. Siz de duyduklarnz
yaknlarnza
syleyip anlatmalsnz. Bir sahrada herkes susam... Sen de
susuzsun. Bir birikinti su bulmusun, onu sde kendin iip bakalarn
dnmemek olur mu?"

Meclisten birinin bu hususta bz mazeretler syleyip, mesel;

biz,
duyduklarmzn hepsini toplayp syleyemeyiz, demesi zerine:

- "Hepsini syleme de, ikisini n syle... Birkan da bakas

syler. Sen yolunda bulun kfi... Karnca: Da delmeye
gidiyorum, dedi. Bu boyunla m dediler. Eh yolunda bulunurum a... diye cevap
verdi."

Ayn ahs tekrar, bu meclise gelecek kadar vakit bulamayan

onu
dinlemek iin de vakit bulamaz, deyince:

- "te bunlar eytan vesveselerdir. Bu tevillerden, bu eytan

mantktan dolay ilerlenmiyor. Allah, istidada gre emirde
bulunur, olmayacak teklifte bulunmaz. Biz de Hakk'n yolunda olduumuz
iin
onun gibi yapmaya alyoruz. Ben, olmayacak, yaplmayacak
bir eyi
size teklif etmem."

Fuzli nin:

Yr her ne cevr klsa reva ka

ill firak oduna yakmak reva deil

bey tindeki cevr 'den maksadn ne olabilecei sorulmas

zerine:

- "Yrin evri yni cef ve sitemi o kimsenin bir ey veya bir

kimse tarafndan houna gitmeyecek bir muameleye mruz
kalmasdr.
Her ey Hak olduu iin, herhangi bir taraftan krlmak,
incitilmek de
Hakk'n evridir. te bunu byle bilerek kimseden incinmemeye
almak lzmdr.

Cihan banda ey k budur maksd- ins cin

Ne kimse senden incinsin ne sen kimseden incin

Sz de bu mnya dellet eder."

Dnynn gelip geicilii bilindii halde yine de ona aldanldn-

296

dan bahsedilmesi zerine:

- "Peki mademki bunu biliyorsun, o halde niin ihtiyar lmle lmyor, yni elinde iken bu gelip geici eylerden, nefsinden
kendini
kurtaramyorsun?

Fakat bu dnyda trl aldanlar var: Gzel bir kadn gryor

ona bakyorsun; gzel bir ses iitiyor, onu dinliyorsun... Peki sen
bizzat
zevkin kayna iken, neden btn bunlara esir oluyorsun? Yr,
asla
git. Esir olacaksan Allah'a esir ol. Tbi olacaksan, bende
olacaksan da
yine ona ol!"

Semha Hanm'n Kandilli Lisesine tyin edilmesi mnsebetiyle:

- "Bana gelen eyi bu benim hakkmda hayrdr, diye kabul etmen lzmdr.

Nazar sahibi olmak yni gerei grebilmek g eydir. Fakat

dervilikten maksat da budur. Grdm bir, sevdiim bir mnsn
hal
etmek gerek. Bu hli kazanan ise her eye sahip oldu demektir.
Fakat
onu da sz ile kazanmak mmkn deildir. Bal, bal!., demekle
azn
tatlanr m? Mutlaka bal bulup yemen lzmdr.

Semha Hanm' grnte mstear bey yahut vekil bey tyin

etti. Fakat hakikatte yapan Hak'tr. Bunu byle bilirsen o vakit
phesiz
her eyde hayr bulursun. Bunu yapabilirsen beeriyetin stne
km
olursun ki, ite insanlk da budur."

Hocamz, akam st bize u bilgiyi verdi:

- "Sene hangi gnde balarsa yine o gnde nihayet bulur."

Sonra cep takvimini getirterek 1931 senesinin perembe gn

balayp yine perembe gn nihayet bulduunu gsterdi. Sonra da
bir
takvimden, yirmi sekiz sene sonra aynen istifde kabil olduunu
ilve
etti.

Doktor Ali Mazhar Bey 'in annesi rahmetli Prlanta Hanm' dan

bahsediliyordu:

- "Ne mutlu Prlantaya... hvan tarafndan yd ediliyor."

Meclisten biri: Hele mridi tarafndan yd edilmesi onun iin ne

byk nimet...

SOHBETLER 297

- "Ne mutlu o kadna ki bir el tutmu ve yetmi yama kadar zikri, fikri, hayt hep Hak olarak yaam...

Ezelde ruhlara; Ben senin Rabbin deil miyim? dendii vakit:

Evet, sen benim Rabbimsin! cevbn verdikleri iin, onlara; u
halde
gidin, bu dvay dnya mahkemesinde ilim ve amel hitleriyle
isbat
edin denilmi.

lim, sahibini bilmek ve bulmak demektir. Yoksa maksat, zahir ilmi yni kyl kal deildir.

Amel ise, onu gerek bedenen gerek kalben ilemeye almak,

fiil
ve hareketlerini ona uydurmaya gayret eylemektir.

te bu iki ahidi mridinin nne getirip, mukaveleyi burada

tasdik ettirirsen ne mutlu sana! O zaman hirete gittiin vakit
de rahat edersin!"

Mesnev-i erif okuyorduk: Her yaptn iin altnda Allah rzs

olsun. nk sen Hakk'n kulu ve esirisin. Yemen, imen,
uyuman bile
Hak nmna olsun, diye bir sz gemesi zerine:

- "Ah ite bu yaplabilse mesele kalmayacak. Evet, Hakk'n

esirisin. nk onun tarafndan yaratlmsn. Bu itibarla elbet o
senin
her eyindir. Hatt senin iin onun rzsn istemek de hicaptr
ve bir
derecedir. Mademki seni vcda getiren Hak'tr; u halde ona
rzs
iin mi, yoksa kendisi iin mi hizmet etmek lzm gelir? Tabi ki
srf vazifen bunu icap ettirdii iin, Allah iin yapmalsn. Yemen,
imen,
uyuman, her eyin, onun tarafndan sana verilen emirlerin
gereidir.
Btn bunlar da rz iin deil, Allah iin yap!

Eer bu hal hsl olursa, korkma... te hasbetenlillah, sdece Allah iin olmak bu demektir. Bu hli giydikten sonra ok ok
ibdet ve
tatlara da lzum kalmaz. nk ibdet ve tattan maksat u
sylediimiz hli kazanmakt. Yakn gelinceye kadar Rabbine ibdet et
1.
Yni gne dounca idare kandilini sndr! Her iini Hakk'
grerek
yap! te o vakit her eyi Hakk'n muvafakati ile yapm
olursun."

Mesnevi okumaya devam ettik. Yine bir yerinde: Kendini Cenb-

Hakk'n kudreti elinde bilip ona tammyle ciz ve boynu eri
olduunu anlamak ve lmeden evvel lmek ve hesaba ekilmeden
evvel kendi-

1- Hicr sresi, 99. yet: "Va'bd Rabbeke hatt ye'tiyeke'l-yakn"

298

ni hesaba ekmek lzmdr, deniyordu:

- "te o vakit yalnz sfatlarn deil, ztn da tebdil etmi olursun!"

Okuduumuz Mesnev-i erifte: Gnahkrlara hakaretle bakmamak lzmdr, diye bir cmle okunmas zerine Hocamz:

- "Evet, nk onlar, Hakk'n knunlarnn memurlar ve

vazifelileridir," diye izahl bir cevap verdi.

Gece salonda idik. Mesnev-i erif okuyorduk. Kendini unuttuun

vakit Allah' zikret yet-i kermesinin tefsirinde, Hocamz:

- "nk sen kendinle olduun vakit Hakk' zikretmekle irk ilemi oluyorsun. O halde kendini unuttuun vakit Allah' zikreyle!"
diye
izah eylemiti.

Ertesi gn akam yemeinden sonra yine salonda toplanmtk.

Hocamz kmr sobasnn yanna gelip Behce ve Gzide
Hanmefendilere, sobay kuatm olan ince bir teli gstererek:

- "Bu tel buraya niin konmu acaba?" diye sordu.

Behce Hanmefendi' nin, boruyu tutmak iin efendim! demesi

ile

beraber borunun alt kapa byk bir grlt ile yere dt.
Orada
bulunan Sdiye Hanm ise, hemen ileri atlarak, ate gibi scak
olan
boruyu alp yerine takt.

Biz hdisenin heyecan iinde iken:

- "Bu vakada iki cephe var. Biri dn akam konutuumuz: Kendini unuttuun vakit Allah' zikret kelm- erifine iaret ki ite
Sdiye
Hanm, kendini unuttuu iin bu ii yapabildi ve Allah da onu
hfz etti,
yakmad. Eer o srada akl banda olsa idi bunu yapamazd.
te bunun gibi, Allah' da kendini unuttuun vakit zikredersen, o
zikirden
maksat hsl olmu olur.

kincisi de budur ki, ben size o telin ne ie yaradn sordum. Siz

de bana yekten boruyu tuttuunu sylediniz. Halbuki, tutann
tel olmayp sahip olduunu grdnz. Demek ki, Allah isterse
tutarm istemezse deil. Bu suretle de sebeplerde bir ey yoktur.
msebbipte
yni sebebi yaratandadr, demek istendi."

1- Kehf sresi, 24. yet: "Vezkr Rabbeke iz neste..."

SOHBETLER 299

Hasbetenlillah olmaktan, Hak rzsn esas almaktan bahsediliyordu:

- "Bugn pencereden bakyordum. Komu, hindisini ieri

alyordu.
Dedim ki: Ey hindi, o seni, sana olan muhabbetinden dolay
byle
muhafaza edip bakmyor. Onun bu hareketi hasbetenlillah deil.
Belki
seni kendi yiyebilmek iin besleyip sonra da kesmek iin tin
ediyor.
Sana nefsi iin bu ihtimam gsteriyor. Yoksa senin hayrn iin
deil.
Fakat bre hindi bu hakikati sen bilmiyorsun."

Mesih Paa (Eski Ali Paa) Camii, ok harap, camsz erevesiz

hatt kapsz ve tabi ki cemaatsizdir. Bu camiin imam olan yal
zat,
btn bu noksanlara ramen, k ve yaz be vakitte camiye ok
uzak
olan evinden kalkarak gelir ve biz de konan nnden geiini
grrz.

Birgn Hocamz sokaa kt srada, imam efendi seslenerek

durdurmu, sonra da yaklaarak ellerini pm. Her zamanki
gibi
vazifesine gidiyormu. Fakat yrrken topallamakta olduunu
gren
Hocamz koluna girerek rahatszln sormu. Ayann yanm
olduunu ve kim bilir hangi hatsndan dolay bu iin bana
geldiini sylemesi zerine yle cevap vermiler:

- "Niin byle sylyorsun? Bir mmin, krk gnn kendisine

elem verecek ve zecek, velev cz' olsun keyfini karacak bir
hdise
bir i olmadan geiremez.

Hatt Eb Bekir Efendimiz, krknc gn olduu halde byle bir

ey olmadndan endielenmekte iken koa koa gelen
klesinin: Y
seyd, zleceiniz bir haberim var, ok sevdiiniz deveniz ld,
demesi
zerine Eb Bekir Hazretleri kran secdesine kapanp; Y Rabb
sana
kr... Hi olmazsa beni krknc gn hatrladn! der."

Bu kssay dinledikten sonra hoca efendi tekrar Hocamzn ellerine sarlp: Aman ne irat, ne irat! diyerek ferahlam ve yoluna
devam
etmi.

Gece salonda idik. Ateli olan kok sobasna bakarak:

- "Bu sabah Behce Valideniz, bu sobadan, atlmak zere bir de-

300

mir paras kard. Kmrlerin iinde yanp yanp da artk

atlacak
hle gelen bir demir paras... Evet, bir demir paras der ve
ehemmiyet vermezsiniz. Halbuki unutmaynz ki her ey, her ey zhayattr;
canldr. O demir orada gnlerle yand, yand, nihayet atlmak
zere
bir tarafa brakld. Orada da kim bilir zerre zerre oluncaya
kadar, scan ve souun iinde daha nice zamanlar kalacak. Ondan
sonra da
toprak olup ondan ot bitecek. -Bir kere toprak oldu mu i
kolaylam
demektir- O otu hayvan yiyip nihayet hayvan da insan yiyecek
ve bu
suretle beeriyet mertebesini bulacak.

Bu szleri ehemmiyetsizce dinlemeyin. u anlattm ne hazin

ve
mkl bir seyirdir. Onun iin Reslullah Efendimiz: ldkten
sonra
banza gelecekleri bilseniz ayaklarnz uzatp yatamaz, kana
kana
su iemez, banz alp dadan daa kaardnz! buyuruyor.
Hemen
Cenb- Hak cmlemize ltfu ile muamele etsin.

Srat gemek iin hireti beklemeye lzum yok... Onu, burada

gemektesin.

Tekrarlyorum: Ayanz denk aln! Gafletin yeri, vakti, zaman

deil! Buras muharebe meydandr. Kurun kime isabet ederse
o gider.
Gybet, ara bozuculuk, yalan, iki yzllk ve gaflette
bulunmayn. Her
yerde Hakk' seyredin. Hsl kimseyi incitmeyin, kimseden
incinmeyin. Size dima nasihatim budur!"

Gece Mesnev-i erif okuyorduk. Bu arada cami ve misafir

hikyesi de okundu. Hikyede, geceyi camide geirenlerin
sabahleyin
l olarak bulunduu yazlmakta idi. Gnn birinde bu camiye
misafir gelen bir kimseye, sakn burada kalma, yoksa sen de
lrsn!
demiler. Fakat o: Ko lrsem ben leyim, demi ve camiye
girerek kaplar rtm. Gerekten de bir mddet sonra bir ses: Ey
demolu geliyorum! diye barm. Fakat korkup tela decek yerde
misafir: Gelecein varsa grecein de var! diye cevap verince, etraftan
altunlar bo-

alm. Meer bu sz, o altunlarn tlsm imi.

Hikye tamam olduktan sonra:

- "Hakikate it szler abuk unutulduu iin baknz bir hakikat

nasl da u hikyenin iinde tatl tatl anlatlm.

Misafiri camiye girmekten menetmek isteyen ses, eytann

sesidir.
Nitekim eytan, insan tarkate girmekten alkoymak iin: Orada
lm
vardr, ilesi oktur, diye trl trl tezvirlerde bulunur. Fakat o
kimse Hak erbab ise: Ko lrsem ben leyim... der ve girer.
Neticede de

SOHBETLER 301

manev saadet altunlarna mlik olur.

Mesnev-i erifte Sadr- Cihan ismindeki bir ahn, gazap ettii

bir bendesini hatrlamasyle, o bendenin de kalbine pimanlk
gelip
aha doru icabet ettiini okuduk. Bu srada Hocamz ayaa
kalkarak
radyonun fiini elektrik pirizine takt ve radyo da almaya
balad:

- "te, u kutu btna, hoparlr ise zahire benzetilebilir. Fii ceryana taktn m, btn zahire aksediyor ve btnda olan her ne ise
o zuhur ediyor. Fakat i kendini o ceryana balayabilmekte. Bu
olmadktan
sonra da hibir ey hsl olmaz.

Radyocu dkknlarnda bu kadar radyo letleri ve hoparlrler

var. Sra sra durduklar halde ceryana balanmadan sesleri
kyor
mu?

te Sadr- Cihann onu gnlnden geirmesi de o bendenin

gnlne aksedip ahn kendi tarafna meyletmesine sebep oldu. Yoksa
ne
haddine o bendeye ki o sultan onu isteyip affetmeden byle bir
meyil ve
tenelik duyabilsin."

Hocamz ziyarete gelen aile kuyumcusu Niastacyan Efendinin

sz arasnda bir dostu hakknda: ld de kurtuldu, demesi
zerine:

- "Geende bir hristiyan ahbabmn cenaze merasimi iin

kiliseye
gitmitim. Papaz, nutkunun sonunda, Sokrat'tan ald u szleri
syledi: imdi siz hayta ben de lme gidiyoruz. Hangimizin talihli
olduunu Allah bilir. te biz mslmanlar byle demeyiz, dedim. Biz,
bir
nefes fazla Allah deyip ve Hakk'a kulluk edebilirsek yaamak
isteriz.
Hakka kulluk ederek yaayana ne mutlu.

Fakat, burada Hakk'n rzs zere yaamayan kimselerin gnahlar daha fazlalamamak iin yaamayp lmeleri elbet
hayrldr."

Hocamz sofrada, damad Doktor Ziya Cemal Bey 'e, Fener Rum

Mektebi muallimlerinden Ham Bey ismindeki bir zat ile yapm

olduu bir konumay anlatyordu. Birka dil bilen ve okumaktan ok
holanan bu kimsenin ilm tedkikleri olduunu, bilhassa islm dni
hakknda yapt aratrma ve tercmeleri Avrupa'ya gndermekte
bulunduunu syledikten sonra, in trih ve medeniyeti hakkndaki
tedkik-

302

leri neticesi, bu milletin, binlerce sene evvelden beri trih

vak'alar gn gnne kayt ve muhafaza ettiklerini de sylemi. Bu
kitabelerin birinde: Semav bir hdise oldu. Kamer szld ve iki para oldu,
diye
kaydedilmi bulunduunu, vak'ann zamann tedkik edince de
Asr-
Saadet 'te olan akk- kamer, ayn ikiye blnme hdisesinin
trihiyle
tamm tammna karlatn sylemi:

- "Ben de dedim ki: Reslullah Efendimiz buyuruyor ki; lmi

in'de bile olsa araynz."

Gzide Hanmefendi:

-Demek ki bu hads-i erif bunun iin sylenmi.

- "Yine dedim ki bir ngiliz astronom da tedkiklerinden bahsederek, bir zamanlar ayn iki para olduunu tesbit ettiini, bunun
olsa olsa mslmanlarm iddia ettikleri akk- kamer hdisesinden ileri
geldiini sylemektedir.

Hm Bey, evet, dedi. ngilizlerin slmiyet hakknda ilm tedkikler yapmakta olduklarm ve her gn fevc fevc slm' kabul
edenler bulunduunu, hatt Lordlar Kamarasnda bir mslman z grubu
olduunu szlerine ilve edip stanbul'da da bir ay zarfnda yz
yirmi
be kiinin mslman olduunu syledi.

Ne ho nasibi ve ne gzel megalesi olan bir zat!"

- "Bugn gaybdan bir ey bilmek istedim; sonra kendimden utanarak bam evirdim!"

- "Mademki Allah'tan gayr fail yoktur diyoruz. u halde yapan

da
yaptran da O'dur. Bir kimse seni grd m, elinden, dilinden,
belinden
emin olmal. yet-i kermede buyurulduu gibi: O kimseler ki
Rabbim
Allah'tr dediler ve istikmet ettiler, onlar iin korku ve keder
yoktur 1 .

Reslullah Efendimiz: Emrolunduun zre istikmet et 2 yet-i

kermesi beni ihtiyarlatt, buyurdu. Onun iin kimseyi incitme,
kimseden incinme, sabret, skt eyle, hazml ol, Allah'n iine
karma, iindeki kt huylar atmaya, onlarn yerine slih ameller koymaya
bak!
Allah'n mahlktna efkat eyle! nk her zerre Hakk'm
tecellsine

1- Ahkf sresi, 13. yet.

2- Hd sresi, 112. yet.

SOHBETLER 303

mazhardr. Su gibi girdiin kabn ekliyle ekillen, uysal ve

munis ol!
Sen nerede olsan Allah seninledir. Sen onunla olmaya dikkat et!
Araya
prz sokma! Nefis denen ey yamandr. Bahusus yaknlk
grrse, cadlk etmek ister. Sakn byk lf syleme. O nefis yle
yamandr ki,
yakarsn yakarsn gene dirilir. Cenb- Hak, zel Hazretlerine:
Sen
benim sekin kulumsun, fakat yine nefsinden emin olma,
buyuruyor.

Bir gn Reslullah Efendimiz eytanla karlar: Nereye gidiyorsun? diye sorar. nsanlar yoldan karmaya der. O zaman
Reslullah
Efendimiz: Ben gzel ahlk bildirmek zere gnderildim. Fakat

hidyetten bende bir ey yok. eytan da gnah iletici olarak

gnderildi. Fakat onda da dalletten bir ey yok, buyurur.

Hz. Pr, domuza, sabahn hayr olsun diye selm verdii zaman
sebebini soranlara, dilimi iyilie altryorum, diye cevap verirdi.

Btn yaratlmlara Hak nazariyle bakarsan her ey sana fayda

verir.

- "Bayram Vel Hazretleri Anadolu'nun ivisidir. Ehlullah kabir

ehli deil, hayat ehlidir."

hls nedir diye sorulmas zerine:

- "hls, amelin riya, kibir, hle ve hatt isteklerden arnmasdr.

Allah iin olan din, bunlardan temizlenmi dindir.

hls, amelden ameli grmeyi karmak ve ameline itimat etmemektir. Hatt ameli sevap iin klmak bile ihls zedeler.

Cenb- Hak, ibdetinde hibir zaman irk istemez."

- "Allah'n mafireti, o mafirete kar acizden baka bir ey

deil.
Bende ol ki azat olasn."

Meclisten biri:

- Ysuf'un gmleinin kokusunu onu tayanlarn duymayp t

uzaktan Ykup'un duymas nedendir?

- Tanmdadr Yemen'dedir. Yemen'dedir yanmdadr, mnsnn

zuhrundandr. "

304

- "Bu dnya tfn iinde yzclne itimat etmeyip Nuh'un

gemisine cann atana ne mutlu! te siz onu yaptnz."

Memleketin uzak bir vilyetine tyin olunarak Hocamzn meclisinden uzak dm bir kardeimizin yanp yaklmas zerine:

- "Bil ki, klle yevmin hve fi e'n 1 muktezsnca her gn

grlen
grlmeyen bir olu, bir tecell zahir olmaktadr. phesiz ki,
tecellnin
bu geniliinden ve sonsuzluundan habersiz olanlara, zuhurun
byle
eitli ekiller ve hallerde olmas dncelerini karmakark
edip,
elemler kederler verir. Fakat zamann babas 2 , yni zamana
tasarruf
edici olup da Hakk'm tecellsinde mahvolanlar her bir zuhurda
bir nur
cilvesi grp daim zevkte olurlar. Bil ki zuhurun gerei hem
kabz ve
bast, yni darlk ve ferahlk, hem cell ve cemaldir ki bu
tecelller bir-

birinden ayr deil, birbirine etir.

Binenaleyh klar nazarnda deil dnya, hiret dahi msivdr. Msiv ise hi, yok demektir. Mridin iin dnyda da
ukbda
da ikmet tasavvur ddr. nk Hakk'n ztnda seyretmek
isteyenlerde ikmet fikri olamaz. yle ise sen de benimle ol! Benim
aynmla
her nereye varrsan var, lem sende olur.

Hulsa, buradan uzakta oluunu atlmak addetmek, kendi

noksanndan, kendi vcdundandr. Keke bir sene iin dnyya
gelmeseydim, keke yaamak zevkini tatmasaydm diyormusun.

Cenb- Hak herkesi insanlk mertebelerini tamamlamak iin bu

taayyn lemine, bu dnyya gndermi ve bu ie memur
etmitir.
Eer bu kimseler, verilen emirlerle hareket edip ve gsterilen
istikmette amel ederlerse yava yava yol alp mertebelerini
tamamlayp
ferd cevherlerini meydana koyarlar. Bu okluk lemi terbiye ve
tahsil
dnys olduu gibi vuslat meydandr.

Eer bu dediim kemal ve yol al teki lemde hsl olayd

buraya gelmeye lzum kalmazd. Binenaleyh bu menzilin kadrini ve
ne
iin vazfelendirildiini anlamayp keke dnyya gelmeseydim
demek
doru olamaz. Bu dem, frsat demidir. mrn sermyesi elde
iken geldiin ve gidecein lemler iin amellerde bulun.

1- Rahman sresi, 29. yet: "O her gn bir endedir."

2- Eb'1-vakt.

SOHBETLER 305

nsann ezelde sad olmasnn almetleri bir hakki mye

sahibine
ulam olmasdr. O rabtalar dolaysyle bu kimselerin ruhlar
yol almaktan uzak deildir. Dnynn neresinde olursa olsun ve ne
kadar

kesif bir megale iinde bulunursa bulunsun, bir gn kendisini

maksut
olan menzile ulatracak manev ilerlemesi devam eder. nk
tarikat
ve dervilik Hak megalesidir. Dier iler ise beden ve madde
megalesidir. Bunlarn ikisi birbirine man deildir. Binenaleyh kesrette
Hak
ile vahdette halk ile olmak basiret erbabnn yoludur.

Hayr sen henz yaamak zevkini tatmadn. Yaamak zevki, asla

kavutuktan sonra olur ki, ite imdi sen bu sermedi zevki
bulmak iin
yayorsun.

Kendimi en yakn mahrekteyim zannederken... dedin. Ne kadar

yanl dn! Hakikat cihetiyle muhitin hricinde kalmak nasl
kabil olabilir? Bir mnevver insan olarak her eyin bu muhit
dhilinde olduunu okuyup renmedin mi? Ya m'ere'l-cinni ve'1-insi
in'isteta'tm!. 1 yet-i cellesi de buna iaret deil midir? Bahusus ki
sen, ilh
nurun klarndan bir k olmasaydn bu zevki, bu lemi, bu
ekilii
hissedebilir miydin? , manev tesir ve incizaptadr.

ekilen bir eyin mutlaka madd ve grlen kuvvetlerle mi ekilmesi lzm gelir? Grlmeyen kuvvetlerle olan incizb nasl
inkr ederiz?

Yaknln uzakln alt ve stn sa ve solun bu hususta bir

tesiri olamaz. Yanmda olsan Yemen'desin; Yemen'de olsan
benimlesin 2 . Sandn gibi ayrlk elemi haytna kastetmez. Her ey
hayatta
kazanlr. Bu elem senin haytn imha etmeyecek, belki yapma
benliini, beer przlerini imha edip hakk vcdunu ortaya
koyacaktr.
Bu hayat mnsz deil ok manldr. Eer buradan hakikatini
bulamayarak gidersen o gittiin yerde imdiki nedamet ve sziten
daha
fazlasn grecek, yamurdan kaarken doluya tutulacaksn. "Ah
aslm,
maksdum orada imi, ben buraya niye gelmiim, diyeceksin.
Sen nerede olsan Allah seninle beraberdir. Ve hve maakm eynem
kntm 3 ; ister Anadolu'nun en cra bir kyne git, ister
Himalya tepelerine k. Seninle beraber olandan ne kaabilir ne
uzaklaabilirsin.

Elektrik bir saniyede dnyy u kadar kere dolarken ona

hkim
olan bundan ciz mi kalr? Gelsen de gitsen de gene o
merkezden uzak-

1- Rahman sresi, 33. yet. "Ey cin ve insan cemati, gklerin

ve yerin bucaklarndan
gemeye gcnz yetiyorsa-ki bir kudret olmadka asla
geemezsiniz- haydi gein!"

2- P-i men der Yemeni, der Yemeni p-i men.

3- Hadd sresi, 4. yet: "Nerede olursanz olun, O, sizinle

beraberdir."

306

laamazsn. nn liilhi ve inn ileyhi rcin 1 ; her eyin rcu,

dn
hep o merkeze, hep Allah'adr. Uzaklkta yaknlkta varacan
nokta,

hep ayn merkezdir.

Gitmeye alacana, al ki bu dnyda iken eyann

aynasnda
Allah'n tecellsini, ahadiyeti yzn, can gzyle gresin. Bu
suretle
de marifet cennetine giresin. Ve hakk dem mertebesini hsl
edip
mabmut olasn.

Reslullah Efendimiz buyuruyor ki: Dnyda bir cennet vardr ki

onu bulan hiretteki cennete hasret ekmez. O da marifet
cennetidir.
Hsl Cenb- Hak, tabn temkin ve cann yzn yakn gzyle
Hak
grc edip zahirde ve btnda mmur olasn.

Mademki mrit oldun, ihtiyar lm kazanp nefsini bilicilerden

ol. Ve sddk sfatiyle muttasf ol, yoksa mecaz hayatta bir ey
bulamazsn. Szde kalp zden mahrum olma! Tarikat gereklerine
sarl ki
mevhum vcdunu nefye muvaffak olasn. Nefsini aciz
makamnda tutup yokluu sermye et! T ki Hak varlna yetiesin. Hakk'm
zt
zenginliine vsl olasn."

- "Buda der ki: Tabiatta iki tesir vardr. Bunlardan biri ak, dieri marifettir. Aka sahip olmayan bir vcut, ebed surette tabiat
zindannda kalmaya mahkmdur.

Schopenhauer bedbin bir filozoftur. Esasen felsefe, phecilie

dayanr. phe iinde kalanlar ise iki dnynn da saadetinden
mahrum
kalrlar. Anlayma gre Schopenhauer, Buda mezhebine
inananlardandr. Der ki: Ben, Buda'nn talimatn okuduka krediyorum.
nk bunlar, hem haytmn hem de lmmn tesellisi olmutur.

"Buda" hakm demektir. Buda mezhebine gre dnya, hiretin

tarlasdr. nsann bugnk hayt, btn zevkleri ve kederleriyle
gemi mrlerin amelleri neticesidir. Bu byle olduu gibi, imdiki
amellerimiz de gelecek mrlerin tohumlardr."

- "Hrmz'n, talebesi Esklapa, talimat unlardan ibarettir:

Allah, dncenin tasvir ettii eylerden mnezzehtir. Dil ile
anlatlp
vasflandrlmaz. Gz ile grlemez, cismn ve ekilsiz olan
nilerimizle anlalamaz.

1- Bakara sresi, 156. yet: "Biz Allah iiniz ve biz ancak ona
dncleriz."

SOHBETLER 307

Ebed, zaman denilen kk l ile tartlamaz. Geri burada lht hayt kazananlar, o hakikat alemiyle yaknlk peyda
ederlerse de
bunu kimseye aklayamazlar.

Hrmz'den, bedenden ayrlan ruhun akbeti ve hakikate nasl

kavuabileceinin sorulmas zerine verdii cevap u olmutur:
Ruh,
yaar lmez. Yalnz ruhun mahvolmas, uursuzluk neticesidir.

Hakikat ise verilmez. nsan onu kendinde bulur. O gsterilmez

de.
Binenaleyh onu ya kendinde grr, yahut da gremezsin.

te, btn bu szleri syleyen kimselere kfir diyoruz. Halbuki

onlar tevhd ehlidirler. Hakikatten bahseden tevhd ehli ise kfir
olamaz. Bunlar, ehlullahtr, Allah adamdr. nk hakikatten sz
ediyorlar."

Hakikat neden gizleniyor, diye sorulmas zerine:

- "Btn bu hikmetler bu hakikatler hep Hakk' bilmek iindir.

Bunlar neden gizliyorsun gzel Allah'm? Dima bu hakikate
tapanlar
mkller ve zahmetler iinde, berikiler ise, refah ve rahat
iinde...
adet itibariyle de ounlukta bulunuyorlar diyebilirsiniz. Buna
cevap
olarak Cenb- Peygamber'in u hads-i erifini dinleyin: Bir
eyin kymeti zorluu ile mtensiptir 1 . Keza: Efdal'l-a'mli ahmezh
2 ."

- "Hz. Mevln'nn buyurduu gibi: Her kim ki aslndan uzak derse hasret kald o visali zleyici olur.

Asldan maksat nedir? denecek olursa, yn- sbitesidir;

Allah'n
isimlerinin trl grnleridir. Ama bu isimlerden murat,
Cenb-
Hakk'n bir sfat ile zuhurudur.

Klli ve cz' olulardan her ey, Hakk'n isimlerinden bir veya

ikisine mazhardr. Nasl ki melekler selb isimlerin mazhardr ve
Cenb- Hakk': Nahn nsebbih bhamdik... 3 diye tebih
ederler.
eytan da Mudil, Mtekebbir isimlerinin mazhardr. Onun iin
bunlar
da Cenb- Hakka: Febi izzetike... 4 diye kasem ettikleri iin
haklarnda: Ben dem'e secde edin, deyince ba ektiler ve kibrettiler 5
diye
buyruldu.

1- El-ecr al kaderi't-teab.

2- Amellerin efdali g ve zor olandr.

3- Bakara sresi, 30. yet: "Biz Sen'i hamdinle tebih ve Sen'i

takdis ederken..."

4- Sd sresi, 82. yet: "(blis) dedi: zzetine and ederim ki ben

de artk onlarn hepsini
muhakkak azdracam."

5- Bakara sresi, 34. yet.

30S

Fakat insann hakikati btn isimlere birden mazhar olmutur

bunun iin kh Mudil, kh Hd ve ilh... isimlerle tecell eder.

Her mevcut, mazhar olduu isme tbi ve onun hkmne

mahkmdur. O isim ona der ki: Hele birka gn istediin yere
git... Dnp dolaacan yer yine benim!

Bir insan yn- sabite, yni kopup geldii makam itibariyle, bir

ismin mazhar olduuna gre onun o isme ulaabilmesine,

aslna kavumas denir.

Bu vusul yni bu kavuma hicrann aksi demektir. Fakat hakikat

erbab indinde vusuln mns, mevhum ve geici olan bilcmle
alkalardan uzaklamak ve ilimde hakikat mertebesine ulamak
demektir.

Bir eyin hakikati, o eyin gerei, gerekte bulunduu mhiyettir. Buna ermek ancak yakn ile yni gnl bilgisiyle olur.

nsan, kesret gecesinin karartsnn sonu ve vahdet gn

nurunun
balangc olmas dolaysyle berzahlarn topland ve fecirlerin
uyand noktadr.

nsaniyet mertebesini bulmadan evvelki madd sfatlar, nebat

ve
hayvn mertebeler dahi hep gecenin karanl demektir. Ancak
insana
eriince vahdet gnnn nuru ldamaya balar. te o vakit
insan aslna vuslat iin kabiliyet kazanr.

te aslna erimek, aslna vusul iki trl seyirle olur ki bunun biri ztrr yni elinde olmayan, dieri ihtiyar yni arzsuyle
yapt seyirdir.

Iztrr seyirde mesel Hd isminin tesiriyle nefsinin icaplar

zere lm gelecek ve kendini kendinden alacak olursa hakikati
gremez. Yalnz burada hayr ve serden ne ilediyse onu bulur, ona
kavuur, asln bulamaz. Aslna vusule kabiliyet mertebesi olan insan
vcdunu giymiken burada o insanla yakmayan nefsn
tutumundan dolay, ztrr mevt gelip de lnce aslna kavuamaz.

kinci seyir ise ihtiyar olandr ki, Cenb- Hak ezelden o kimsenin kalbine muhabbet meylini vermi olduundan, asln arama
evkini
tattrmakla: Ben bir gizli hazneydim, istedim ki bilineyim, srr
zahir
olarak o kimsede asln aramak itiyak uyanyor ve arayc
oluyor.

Arayan neyi bulmaz? Mevlsn da bulur, belsn da... Cenb-

Hak bu arayc kuluna mrit suretinde tecell ederek onu
madde, ne-

bat ve hayvan mertebesinden geirir. ini artp temizler. Bu

suretle
de dn} T da iken asl ile ainalk eder. Bulacan bulur,
greceini grr yni ihtiyar ile lerek nefsinin esaretinden kurtulup Hakkn
esrar mahremi, yr olur ve dorudan doruya asln bulur.

SOHBETLER 309

te Hz. Mevln'nn: Her kim ki aslndan uzak kald, onun vasln arayc olur, demekten maksad budur.

Fakat herkes bu mridi bulduu vakitte kendi zannnca ona yr

oldum zanneder, fakat olamaz.

Reslullah Efendimiz'in buyurduu gibi: Zandan saknnz, nk

zan, grnlerin en yalancsdr. Zan, ancak hakk olmayan
bilgiler
hakknda varit olabilir. er ', nakl ve akl bilgilerde zannm yeri
vardr.
Fakat hakk marifette zannn deil, ilmin yeri vardr. Onun iin
mridin gnl srlarna vsl olmak isteyen, mutlaka zanm
brakmaldr.

Onun gnl srlarna nasl varalm, dersen, Hz. Pr, sorulabilecek

bu sule cevap olarak: Benim srrm, benim hmda, szlerimde
gizlidir, der. Nasl ki Seyyidin Cafer: Cenb- Hak, Kur'n- Kerm'de
tecell etmitir, fakat grmyorsunuz, buyurur.

te bu, kiinin sznden anlalr kymeti, yahut: Sznden

anlalr evliyann esrar, demektir. Gene Hazret-i Mevln: Ey
yaranm!
Ben Mevln, sizin karnzda olan bu cisim deilim. Ben, o zevk
ve
holuum ki mritlerim btnda, kelmmdan Allah Allah diye
balarn yere vururlar, der.

Dnyda iki byk mil vardr: Biri marifet biri aktr. Aka mazhar olmayan bir insan yeryznde daim surette vcdu
zindannda
mahbus kalmaya mahkmdur.

Asln bulmak da mutlak bir kmil rehber bulmakla olur. Onu ya

burada hayatta iken yahut lmek zere yni hlet-i nezdeyken
bulabilirsen maksat hsl olur. Veyahut bulmak veya aramak yolunda o
evk

ve taleple lrsen orada da bulursun.

nsann asln bulamamas ne demektir. Mesel m'min

mertebesinden gelen bir kimsenin gene m'min mertebesini
bulamamas demektir. Asln bulmak demek bir kimsenin zuhur ettii
mertebeye kavuabilmesi demektir."

Czi irdeden bahsediliyordu:

- "nsanda olan cz' irde nasl inkr edilebilir? Biz kendi hal ve
hareketlerimiz ile onun mevcudiyetini her an isbat ediyoruz.
Mesel
urada gayet gzel ve mstesna bir kz olsa, ona hayran hayran
bakmakta iken birden bire kalkp dizliini zse ve huzurunuzda defi
hacet etse, yahut bu derece ileri varmayp iddetle geirse, bu
hareketleri
gzelliine bir eksiklik getirmemekle beraber, nazarnzda onun,
biraz
evvelki kymeti kalr m? Eskisi gibi yine hayran hayran bakabilir
misi-

niz?

310

inizden herhangi biriniz, velev bu trl ihtiyalardan birini hissetseniz de, herkesin nnde yapmaya cesaret edebilir misiniz?
Hayr
deil mi? nk bu kabil hareketlerin ayp olduunu size ihtar
eden
cz' irdeye sahip bulunuyorsunuz.

Fakat bir de zaruretler bahsi vardr ki, irde, nizam ve emberinin dna kar ve ayr bir mesele tekil eder.

Mesel Arif Efendi merhum anlatrd: Plevne Muharebesinde bir

yry srasnda askerin biri iddetli bir defi hacet ihtiyc
hissetmi.
Fakat bir asker iin kendiliinden taburu terketmenin kuruna
dizilmek gibi iddetli bir cezas olduunu bildiinden, byk bir
aresizlik

iinde kalarak hemen melmi ve ihtiycn defetmee

balam. Fakat tam bu srada zabitinin yanndan getiini grerek, bir
neferin
zabitini selmlamamasnn da yine byk bir crm tekil
ettiini dnerek, o vaziyette zabite selm vermi.

te, bu harekette zaruret vardr ve kimse de kendisini

ayplamaz,
bilkis mazur grr.

u halde kendimize it meselelerde cz' irdemizi kullanyor ve

ekinilmesi lzm gelen eylerden kendimizi ekiyoruz da,
neden Hak
yolunda hat ilemekten ve Hakk'm holanmad eyleri
yapmaktan
ekinmiyoruz? stelik bir hat ilediimiz vakit: Bunu bana Allah
yaptrd! diye irdemizi inkra kalkyoruz.

Zahirde yaptmz hatlar dnya ehline nasl tesir ederse,

kalben
ilenmi bir hat da btn ehline ylece tesir eder."

Mnlre Hanmefendi, Hafz rz'nin:

El y eyyhe's-sk edir kesen ve nvilh

Ki ak evvel nmd asan vellk ftd mkilh

beytini okudu. Cevap olarak:

- "Mnre Hanm! Maad akl ve maa akl olmak zere iki trl
akldan bahsedilir. Maa akl, dnya i ve bilgilerine yarar. Yni
adet
gemideki dmen vazifesini grr. Ayn zamanda ubudiyete,
Hakka
kulluk etmeye de lettir. Fakat kendisi hadis ve mahlk
olduundan
halik yni yaratan gremez. Maad akl ise, ancak akn zuhuru
ile
kendini gsterir.

Cz akl, cemli grmekten perdelidir. Ne vakit ak nuru zuhur

ederse, o ak nuru akl gzne kuvvet verir, onunla nurlanr.
nk
akn nuru, Allah cemlinin tecell nurudur. Onun iin akla timat
gs-

SOHBETLER 311

terip onun her eye kadir olduunu, hatt Allah' da

grebileceini zanneden kimseler yanl dnenlerdir.

Cenb- Hak, klardan tecell etmitir. klarn okluu ona

perde olmutur. Eer sen Hakk' grmek istersen benliini
ortadan kaldr. O vakit yalnz onu grrsn. nk akn srlarndan biri de
budur ki ona ikilik smaz ve ayrlk gayrlk olmaz. Elektrikte bile
piller
birlemedike ule kmyor. Keza iki iplii bir etmeden ine
deliinden
geiremezsin. Onun iin Reslullah Efendimiz: Senin vcdun
yle bir
gnahtr ki onunla hibir gnah llemez, buyurur.

Cenb- Hakkn: Ben gizli bir hazneydim istedim ki bilineyim

dedii gibi, ruh da ister ki, can aynasnda mn suretleri
grnsn ve
cmle lem ondan faydalansn.

Ayna, gzeli gzel, irkini irkin, uzunu uzun, ksay ksa

gsterir.

Hibir vehile doruluktan amaz. u halde bizim can

aynamzda bu
hakikatler neden grnmyor? dersek, aynann tozlarnn akla
temizlenmesi lzmdr, derim.

Herkes, vcdu memleketinin obandr. Nefis, kalp, sr, kalp,

z, hisler ve beden kuvvetler senin emrindedir. Onlar hakknda
hak
ve adaletle muamele etmen ve onlar hev ve hevesten
alkoyman, ktlklerden muhafaza etmen lzmdr. te bu hal hsl olursa o
can
aynasnda da mnlarn gzel yz zahir olur."

- "Nazl Hanm, tahkik ehli buyurmutur ki: Visale lyk olmayan

kimsenin yapt her ihsan dahi gnahtan ibarettir. Yni meczup
slik
yahut slik meczup 1 olmayan bir kimse, nefsini riyzatlar ve
mchedeler ateinde helak etmi olsa da, yine Hakk'n yaknlndan
srlp
karlm bir ezel mahrumudur. Reslullah Efendimiz: Senin
vcdun
yle bir gnahtr ki onunla hibir gnah llemez, buyuruyor.

u halde kendi vcdiyle yni benlii ve nefsniyeti ile kalan

kimsenin btn iledikleri gnah olmu olur. Onun iin bu dnyda
seni
senden kurtaracak sana yol gsterecek bir rehberi bulman
gerekir.
nk burada kr olan, orada da krdr. te o kmil stadn
eteine
yaparak o tek ve mutlak olan Hakk'n katna ucasn, bylece
de
hakkat-i insniyye kfina eriesin.

Anka, o kmil stadn ruhudur. Kf ise hakkat-i insandr ki

1- Meczup slik, evvel cezbeye eriip sonradan slke giren ve

bu suretle kemle eren
kimsedir. Slik meczup ise, nce slke girip nice alma ve
gayret sonunda cezbeyi
bulan kimsedir ki her iki frkann da adam kurtulmulardandr.

312

Cenb- Hak btn isim ve sfatlaryle onda tecell etmi,

mevcudat ve
kinatn hlsas olan o, zat isminin mazhar olmutur."

- "nsanlara hayr reten kimselere Allah ve melikesi, yerde ve

gkte olanlar, hcresinde karncalar, denizde balklar cmlesi
salt
eder ve hayr da ederler. nk hads-i erifte: Btn
mahlklar
Allah'n yli, oluk ocuudur. Allah indinde hayrl kul, ailesine
faydal olandr 1 buyurulur. nk insan Allah'a yaklatran,
Allah'n
mahlklarna efkattir.

te Hazret-i Pr Seyyid Ahmede'r-Rif de bulduunu, mahlkta

efkat ve acz, boynu bkklk ve nefsini krmakla bulmutur. Bu
byk insan, ne hristiyan der, ne mslman der, herkese birden
efkat
gsterirdi. Bir gn: Ey ashabm, eer bende bir ayp grrseniz
rica

ederim syleyiniz. T ki bu aybmdan vaz geeyim... buyurmas

zerine mecliste bulunanlardan biri: Ben bir aybnz biliyorum. Sizin
aybnz bizim gibi dervileriniz olmasdr. Eer maher gnnde bizi
kurtaracak olursanz aybnz kalmaz! dedi. Bunun zerine Hazret-i
Pr; gemi salam olursa iindekiler de kurtulur! buyurdu.

Dikkat edelim. Allah'n velsine muhabbet etmeyenlerin akbeti

kt biter. Nerde kald ki inkr edenlerin!"

Birbirlerini seven iki kimseden bahsolurken:

Aliye Hanmefendi:

-Akraba mdrlar 1 ? diye sordu.

- "Elbet akrabadrlar! nk manen akraba olmasalard birbirlerini sevemezlerdi. Akrabalk, ruh biliiklii ve cinsiyetidir. Orada
anlam olanlar burada da barktrlar. Orada ihtilfta olanlar
burada

da anlamazlktadrlar.

Mesel bz kimseyi daha grrken seversin; halbuki bzsndan

rker, korkar kaarsn. Hatt ismini iitirken muhabbet veya
nefret
hissettiin kimseler vardr.

lem, Hakkn isimlerinin aynasdr. dem de o isimlerin

sahibinin suretidir. Bu yzden, byk kk her ey, cihanda bir
ismin
mazhardr ve yn- sabitede olan asl, onun rabbi ve hkimidir.
O da
bu ismin mahkmu ve zebnudur. Sonunda da dn yine
onadr.

1- Kll halkn ylullhi, ehabbhm ileyhi men enfauhm liylihi.

SOHBETLER 313

Bu sebeple, dnyda herhangi bir isme mazhar olan kimse tabi

tek deildir. te ayn isme mazhar olan o kalabalktan bir kimse,

kendi mnsn tayan bir bakasn grnce elbet ondan holanr.

Mesel Hd isminin mazhar olan milyonlarca kimse vardr ki

hakikatte bunlar tek vcut, tek adam mesabesinde olduklar
gibi, bunlarn ztt olan isimlere mazhar olanlar da keza byledir. te ayn
isme
mazhar olan btn bu insanlar, birbirlerinin akrabalardr.
Yekdierini
grdkleri vakit de, phesiz bu yaknln icb olarak,
birbirlerinden
holanrlar. Onun iin:

Nadan nadan bulur, dny dn, dnu dn

Cinsine meyleyler elbet bu cihanda her kii..."

Hseyin Rahmi Bey'in bir roman hakknda meclisten birinin:

- Bu roman okumak, vakit kaybndan baka bir ie yaramyor,

demesi zerine:

- "Dkkk Hazretleri buyurur ki: Eer Cenb- Hakk'n doksan

dokuz isminden doksan sekizi bende olup da, biri leme

serpilmi bulunsa, ben ondan da ba eviremem!

Bu lemde abes bir ey yoktur. Esasen btn bu tezatlarn bir

araya gelmesiyledir ki zevk hsl olur. Sinemada, tiyatroda bile
iki sevienin arasna bir cad girmeyince tad olmuyor. Eer bu lemde
de
k ve mauk, aki ve den mevcut olmazsa hayat noksan
kalm olur.
te bu oklukta birlii gr ve o suretle Hakk'n cemlini
tem edi
ne kadar tatl eydir. Sen o mnkirde de ilh saltanat seyret.
Buna
muvaffak olan, marifet sahibidir. rfn- Muhammedi'ye mliktir.
rfan
demek bu demektir.

Keza, insan da bir ztlar bidesi deil midir? Mesel bir gzelin
barsan, gzn, cierini ve kme kme salarn getirseler,
btn
itibariyle meftun olduun o gzelin gzn, dudan pebilir
misin?
Aksine, ne iren, ne korkun eyler! diye korkar kaarsn.
Ancak bunlarn hepsi birleince zevk ve ahenk meydana geliyor ve o
zaman ne g-

zel insan diyorsun.

Ses iin de baka trl dnlemez. yle ki: A gzelim nerdesin, gster bana kendini, ilhsinin ne gzel bir bestesi vardr.
te bu
besteyi notalara ayrp, teker teker do, re, mi... diye okusan
derhal o
ahenk ve zevk kaybolup gider. Halbuki inceli kalnl, diyezli
bemoll
bir kompozisyon olarak ne kadar tesirli, ne kadar ahenkli ve
zevklidir.

314

Onun iin kt dediimiz eylerin de bu lemde bir vazifesi ve

yeri vardr. Bunu idrak etmek ise er kii krdr.

Cenb- Hak bile Kur anda yetlerini tekrar ediyor. Eer bir kere
sylemek kfi gelse idi herkesin cihan allmesi olmas lzm
gelirdi. te biz de onun iin, evvelce de sylediimiz bir bahsi burada
tekrarla-

mak istiyoruz. yle ki: Ruhlar krk frkadr. Bunlardan drd, hi

dnyya gelmemi olan mcerret ruhlardr. Dier drd ise
dnyya
gelmi olan nebilerin, vellerin, slih, arif ve mminlerin
ruhlardr.
Bu drt frka iinde, beeriyet icb dnyya uyup geldii yeri
bir mddet iin unutmu olanlar olsa bile, kk bir vesile, bir kvlcm,
uyanmalarna ve ilerindeki atein yeniden lelenmesine sebep
olur.

Geri kalan otuz iki frka da, mnkirlerin, kfirlerin, mnafk

vesirenin ruhlardr.

Demek oluyor ki drde kar otuz iki ne kadar byk rakamdr.

Bunlar, slh kabil olmayan ruhlardr. Esas byle kurulmutur.
Byle
gider. Lkin u da var ki her ruh, kendi srt- mstakiminde
terakkidedir.

Farzedelim ki bu otuz iki frkadan birine mensup olan kimse

zamann sahibini bulsa, onunla tansa, hatt ona intisap edip
sohbetine girse ve gnlnde bir muhabbet de uyansa, bakarsnz ya
son nefe-

sinde kfir olarak lr veyahut da, o hakikat deryas onu

beeriyet
sahiline atarak uzaklatrr.

Fakat karsna gelmi ve halkasna girmi bu kimseyi ezel damgasndan tand halde iade etmek, geri evirmek kmil insann
snndan deildir. nk Hak yolunda cimrilik yoktur. Hatt
alkaszln dahi kimseye sezdirmez. Ancak bu kimsenin, kendi
kendisini
tasfiye etmesi ile alka sona erer.

Bize, mnkir ve kfirlerin halleri ve tutumlar hakknda sz

sylemek de dmez. Btn yaratlmlar gibi, bunlar da vazifelerini
yapmak ile mkelleftirler. Bu lemde, herkes kendi memur olduu
iin
icbn iler. Cenb- Hakk'n koyduu bu knun deimez. Eer
biz
merd-i sf isek, bunlarn hepsini hakikat gzyle grp kendi
hissemizi almamz lzm gelir.

Merd-i sf o kimsedir ki dnyda bulunuu nefsiyle deil,

Hak'ladr. Cneyd-i Badadye: Tasavvuf nedir? diye sordular;
Tasavvuf,

Cenb- Hakk'n bir kulunu nefsinden ldrp kendi beksyle

diriltmesi, ihya ve ibk etmesidir, buyurdu.

Hsl tasavvuf birlik demektir."

SOHBETLER 315

bn'l-vakt ve eb'l-vakt 1 tan sorulmas zerine:

- "Malmdur ki bir ibn'l-vakt bir de eb'l-vakt vardr. bn'l-vakt

olan kimseler, seyirlerini Allah'la yapan kimseler olmakla
beraber bunlar vaktin mahkmudurlar. Dereceleri byk ise de bu kimseler
temkin ve televvn yni salam bir inanla phe ve ikilik arasnda
bocalarlar.

Eb'l-vakt ise, bu dnya kalabal iinde ferttir, tektir. O, vaktin

hkmnde deil, vakit onun hkmndedir."

Mnre Hanmefendi' nin Cenb- Hakk'n bunca nimetlerine kar krden cizim... hakkyle krde bulunamyorum! demesi
ve bu
nimetleri saymaya balamas zerine:

- "Hakkyle kretmek kimin haddine? Reslullah Efendimiz bile:

Y Rabb senin marifetini hakkyle bilemedik, 2 buyurduktan
sonra bize ne der? Yalnz u da var ki, nimeti verenin nimetlerini yd
etmek
de krdr."

- "Hazret-i Ali'ye en gzel kazan hangisidir? diye sordular. Kalbin Allah'la zengin olmasdr, buyurdu. Kimin ki kalbi Allah'la
gandir,
zengindir, dnynn yokluundan gam ekmez ve varlndan
ferah
duymaz -nk bunlarn ikisi de beeriyetin icbdr- kim ki bu
ikiden
kurtulmaz, Hak'ta fni olmak mertebesini bulamaz.

Bir insan dnyay terkettii vakit nasl dnya arkasndan koarsa, bu dnyya ballktan bu dnya iliiklerinden alkasn
kesen

kimsenin de btn makamlar peinden koar, ona boyun eer,

nk
sfat, zta tbidir.

te Mnre Hanm, netce yine kre geliyor. Hazret-i Davut yle

demi: Y Rabb ben sana nasl kredeyim? nk kr de
senden
bir nimettir. O nimete de ayr kr lzmdr. Bunun zerine
buyurulmu ki: Y Davut, kre iktidarn olmadn, aczin bulunduunu
bilmek asl krdr.

kr trl olur. Biri kalp kr ki, kalbin, nimetin nimeti vericiden olduunu bilmesidir. Yni madd olsun, manev olsun,
nimetlerin Allah'tan olduunu bilmek kalp krdr.

1- bn'l-vakt, vaktin olu, yni vaktin tesiri altnda kalmakta

olanlar. Eb'l-vakt,
vaktin babas, yni vakti kendi tesir ve hkmleri altnda
tutanlar.

2- M arefnke hakka mrifetike ya ma'bd.

316

Biri de lisan krdr ki, nimeti vereni lisanla medhetmektir.

ncs ise z ile krdr ki, bu da Allah'a itaat ve ibdet

etmektir. Fakat bu krlerden asl olan, kalp krdr.

kr ksm olduu gibi, ayn zamanda derecedir. Birinci

derece, senin iin makbul olan, houna giden eylere kretmektir.
Bu krde avam da havas da dhildir. Mesel evlt sahibi olmak, ii
ilerlemek, maa artmak gibi, holanlan hdiselere kretmektir.

ikincisi, sevdiin ve sevmediin eyleri bir tutarak, Hak'tan her

ne gelirse ona raz olmaktr. Ama bu her kiinin kr deildir.

ncs ise, nimeti veren Allah Zlcell'de o kadar mstarak

olmak ki, nimeti grmeye bile vakti olmamaktr, ki krn asl
mns

budur. te, bu kr sahibinin nnde bende ol, yok ol."

Ihls ve samimiyetten konuuluyordu:

- "Adamcazn biri Beytullah'ta otururken yanma bir kimse sokularak: Sana iltica ediyorum... Mutlak haccmn kabul
olunduuna
dir bertm vereceksin! demi.

Adamcaz, bu iin arkadalarndan birinin azizlii olduunu anlayarak, berat isteyen kimseyi bandan savmak istemi ise de
muvaffak olamam. Nihayet aresiz kalarak: Git.. Beytullhin kaps
ile Hacer'l-Esvet arasna ve: Y Rabb, benim bertm ver! diye
kere bar! demi.

Adam bu syleneni yapm ve elinde bir kt ile dnm. Bu

ktta; kulumun ateten necat iin bertdr, diye yazl imi.

Allah isteyince olmayacaklar da olur. te mesel bu adam sahibine ne kadar sk snm ki sahip de bu yzden bir bahane
gster-

mek istemi."

Maksada erimenin relerinden bahsedilirken Mnre Hanmefendi:

-i tarkate girmekte... dedi.

- " tarkate girmekte deil, gnl sahibinin gnlne

girmektedir.
O tarkate giren kimse, isterse btn gn ve gece riyzat ve
tatle,
ibdetle megul olsun, ld vakit karsnda yapt iyilik veya
ktl bulur.

Fakat bir gnl sahibini bulursa, o vakit i kolaylar nk o

sayede ahlkn tasfiye eder.

SOHBETLER 317

Tabi, bulandan maksat, rengine boyanan, onun isrine yni

yoluna

giden demektir. Buna muvaffak olamayan kimse, o stadn

deil, eytann, nefsinin yoluna gidiyor, demektir.

Kmil stad bulan, cemli bulur. Ne kadar mevcudat varsa,

hepsi
de o kmilin kalbi vstasyle Hakk' bulmaya alr.

Yrin yz, Hakk'n cemlidir. Hacca gidenler, ta topra tavaf

ederler. Bir gnl ele getir ki hacc- ekberdir. Bin kbeden bir
gnl
evldr. Kabe'ye gitmek iin ihrama brnrler, yni
esvaplarndan soyunurlar. Gnl kbesine tevecch eden klar ise iki cihandan
soyunurlar. Onlarn ihram budur.

Kabe Sbhn'n rzs mahallidir. nk oraya Allah'n rzs iin

gidilir. Gnl ise Rahmann mahede edildii yerdir.
Binenaleyh bir
gnl, yerler ve gklerden dnya ve kinattan Kbe-i ln'dan
daha
ycedir. Ne mutlu o kimseye ki hakk Arafat olan rif-i billahi
bulur ve
onda Hakk'n cemlini seyreyler."

 "O gn, ne mal, ne evlt, ne ibdet, ne tat, ne u, ne bu

fayda
verir. Ancak kalb-i selm ile gelenler kurtulur 1 . Kalb-i selm
pasaportun olursa geersin. Ya kalb-i selmin olmal, yahut kalb-i selm
sahibinin kalbine girmelisin.

Kalb-i selm demek, kalp selmeti demektir. Kalp selmeti de

ak
ateiyle husule gelir. Bu ak atei ne ile yanar? derseniz, bu ak
atei,
zikrullah klc ile yanar. Zikrullah'tan da maksat, sabahlara
kadar lisanla: Allah, Allah... demek deildir.

Rabbini zikret, kendini unuttuun vakit 2 ... buyurulur. Yni

Allah' yle zikreyle ki Allah'tan gayri bir ey kalmasn ve kendi
nefsin
de kalmasn. nk hakk zikrin mns, zikreden, zikredilen ve
zikrin bir olmasdr.

te bu trl zikirde bulunann kalbinde ikilik ve o kimsede

benlik
kalmaz. O kimsenin kalbine hakk sevgili nazar eder ve kendi
cemlini

o kimsenin kalbinde grr. O zaman yle hitap eder ki: Bu

gnlde, bu
mlkn iinde yrdan bakas yoktur. Ve yine yle hitap eder ki:
Bugn lem mlk kimin iindir? Cevap: Kahhr ve tek olan Allah
iindir^ .

1- uar sresi, 89. yet: "Yevme l yenfeu mln vel benn

ill men et' Allhe bikalbin selm."

2- Kehf sresi, 24. yet: "Vezkr Rabbeke iz neste."

3- Gfir sresi, 16. yet.

318

te bu hli kazanm kimsenin srrnn srrnn srrndan, Hazret-i Mevln'nn buyurduu gibi: Cmle lem mauktan ibarettir,
k

bir perdedir, zinde olan mauktur, k ise ldr 1 szleri zuhur

eder."

- "Cenb- Hak, Hazret-i brahim'e Kabe'yi bnyad etmesini emretmi. Kabe, drt duvar, stun zerine yaplmtr. Yni, Fatihann yedi yeti ve insann cemlinde olan yedi iaret demektir
ki
ate, hava, su ve topraktan ibaret drt unsur ile; akl, ruh ve
nefse iarettir.

nsan vcdu da, akl, nefis ve ruh stunlar zerine kurulmutur. O kimse ki, eriat, tarikat, hakikat ve marifet derecelerinden
geerek temizlenir mcteb, murtaz, mustaf yni seilmi,
beenilmi,
safiyet kazanmlardan olursa o vakit zamann kutbu ve
feleklerin
merkezi olmu olur.

te muhabbet slikleri de bu yceler ycesinin kalbi etrafnda

tavaf eder ve o kalpten: Nereye dnersen dn Allah'n cemli
oradadr 2
srr zahir olur.

Btn kemallerin topland yer olan o kmil insann kalbinde,

Hakk'n bilcmle isim, sfat ve hatt zt mevcuttur. Kul oradan
Allah'na bensiz, bizsiz, benliksiz mnctta bulunur.

te kalb-i selim sahibi olmak yahut kalb-i selim sahibinin

kalbine
girmek bu demektir."

- "Mnre Hanm, Ruzbahn- Bakl Hazretlerine son zamanlarnda fel gelmi. Mritleri, kendisine haber vermeden Msr'a
gitmiler. Orada felce ij gelen bir ya varm, alp getirmiler. Hazrete
takdim ettikleri zaman kendileri buyurmu ki: Falan yerde bir uyuz
kpek
vardr. Gidiniz bu ya ona srnz. Benim rahatszlm, ak
balarndan bir badr. Ctyle yala iyilemez. Onun resi, ancak
Sbhn'n
cemlinin mhedesidir. Ben onu bekliyorum, ona intizar iin
ak bana bir ba koydu! demi."

1- Cmle ma'kest k perde

Zinde ma'kest k mde

2- Bakara sresi, 115. yet: "Fe-eynem tvell fesemme

vechullah.'

SOHBETLER 319

- "Bir mridin ayan ylan sokmu. Aya ien mrit eyhine

gelerek: Siz bana her eyin Hak olduunu sylediniz. Halbuki
ylan beni soktu! demi.

eyhi de ona: Cenb- Hakk' cell sfatnda grrsen ka! Ylan

da Cenb- Hakk'n cell sfatnda grndr, diye cevap
vermi!"

Tasavvuf nedir, diye sorulan bir suale verilen cevap:

- "Tasavvuf incitmemek ve incinmemektir, yalnz incitmemeye

de-

il asl incinmemeye almak gerek.

Dervilik, sdece namaz klmak, oru tutmak, sabahlara kadar ibdet etmek, hayratta bulunmak demek deildir. nk bunlar
bendelik icaplardr. Asl dervilik, incitmemektir. te bu mertebeye
vsl
olan kimse dervi olur. Yni fakr sahibi olur.

Fakr ne demektir? Bu yle bir isimdir ki kemlini bulursa vuslat

hsl olur. Kendinden bir ey kalmaz, Allah tecell eder 1 .

Fakir denilen kimse hereye mliktir; ona ise kimse mlik

olamaz.
Binenaleyh bu mertebeyi bulmak iin insanda havfn mnlar
zahir
olmaldr.

Havfn yni korkunun trl mns vardr: Biri korku, biri

hayet, biri de heybettir.

Bizim bildiimiz korku, mnn artndandr. Hayet, amelin artndandr. Heybet ise marifetin artndandr.

Her trl cezadan korkmak, nefis makamdr. Allah'n cilve ve

oyunlarndan korkmak, kalp ve huzur makamdr.

Fakat sr ve uhut makamnn korkusunda, heybet ve azamet

vardr ki bu grg makamdr. Reslullah Efendimizin: Allah'
herkesten
ziyde ben bilir, herkesten ziyde de ben korkarm, buyurduklar
gibi,
Allah'tan korkan Allah' bilenlerdir, dendii gibi."

Hsniye Hanm:

- Yaknlk talebinin de nrn hicaplardan olmas nedendir? Susuz olan kimsenin su istemesi tabi deil midir?

- "Su iinde yzen kimsenin su istemesi ayp deil midir?

Yaknlk
talebi adamna gre hicaptr. Hak'la hak olmak derecesini bulan
kimse,

1- z temme'l-fakr fehvallah.

320

istemek ve istememek derecelerini de gemi, kahr ve lutfu

birleyip
deryaya dalmtr.

Daha hangi yaknl isteyebilir? Suya gar kolan kimsenin susuzlar gibi su istemesi tuhaf olmaz m?

Faraza sen: Ben stadm severim, onun yoluna canm feda

ederim! diyecek olsan, ne kadar ayp etmi olursun. Bakalar iin
hasenat
olan bu sz, senin seyyitm olur.

Hani bir hikyede k maukuna: Ben senin iin sabahlara

kadar
uykusuz kaldm. Gz yalarmdan rmaklar hsl oldu. Hibir
sabah beni uyuyucu grmedi... gibi szler syledikten sonra mku:
Evet... diyor. Doru., hepsini yaptn. Fakat asl yaplacak olan eyi
yapmadn,
kendini bende fn etmedin, yok olmadn!

te, nrn hicaplar, bu km maukuna sayp dkt benlik

gsterici eyler ve emsalidir."

Bu lemdeki birlikten sz ediliyordu:

- "O kimse ki kelime-i tevhidin mnsn hal eder, yaar ve ona

gre hareket eder, Allah'tan baka fail, Allah'tan baka mevcut
yoktur
demek suretiyle failin ve mevcudun Hak olduunu bilirse, can,
canan
olmu olur.

O kimse, her mevcudun Cenb- Hakka bir mazhar olduunu grrse ondan Hak grnr. te ilim ve irfan budur. rfan sahibi,
marifet sahibi dediimiz bu kimselerdir. O zaman, lem iinde
ona hayret ve ibretten baka bir ey kalmaz. nk ka kyamet
grm, herkes gibi bir adam iken ne byk tasarrufa sahip ne azm bir
varla
mlik olmu ve fena mertebesinden beka mertebesine
gemitir.

Hsl, bu dnyda Hak'tan gayr nesne yoktur. Onun iin insan

ne ederse kendine eder, dedikleri bundandr."

- "Kur an- Kermdeki kssalarda ne kadar benzerlik vardr. Bunlar, esasen hep bir mndadr. Mesel Hazret-i dem'in
kssasyle
Ms'nnki birbirlerine ne kadar benzer.

Cenb- Hak, Hazret-i Adem'e: Sana cenneti ihsan ettim. Maksadn cennet ise hsl oldu. Nimetler de verdim. Gayen bu ise o da
oldu.
Ye, i, otur, elen, gez, yr... Yalnz u yasak aaca yaklama...
nk sana ihsan ettiim eyler akl ls iindedir. Yasak olan
aa ise
ak' tr. Onun meyvesi gam ve mihnet, glgesi zulmet ve
hayrettir. Ss

SOHBETLER 321

gzelin gz yadr. Mihnet muhabbetsiz olmaz, yaknlk belsz

olmaz.

Cennet ise rahat kesi ve snaktr. Akn kan bahas candr.

Hazret-i Musa'ya da Cenb- Hak: Nedir elindeki y Ms? deyince, asmdr y Rabb... dedi. Onunla ne yaparsn? buyurulunca,
bu
hitabn zevkiyle mest olan Ms, duyduu zevkin lezzetini
uzatabilmek
iin: Onunla koyunlarm srerim, aatan yaprak drrm,
yrrken dayanrm 1 ... diye szne devam etti ve yine bu hitabn
mestliinden dolay: y Rabb bana kendini gster! dedi 2 . Cevap olarak:
Beni
gremezsin 3 buyruldu.

Musa'ya tecell bir aatan vki oldu. Keza dem de memnu

meyveyi bir aatan yedi. Hazret-i Musa'ya: Beni gremezsin, yni
beni bu
beer varlnla gremezsin, buyrulduu gibi, dem'e de
muhabbet ve
ak dalna yapmak ve yasak olan meyveden yemek isteyince:
O burada olamaz; dnyda gerektir. Oraya git ve mihnetlere sata!
buyuruldu. te onun iin de dem, cennet bahelerini iki tane habbeye
4 feda
eyledi.

Rhatyle istedim vasimi kahr etti bana

Derde dp alaynca gld cananm benim"

Mnre Hanmefendi:

-Adem'in bu hli de kaza ve kader cb deil miydi?

- "Tabi... Fakat dem, kabahati nefsinde grd ve: Y Rabb nefsime zulmettim 5 dedi. Cenb- Hak: Y dem, bu hal benim
kaza ve
kaderim cb olduunu bildiin halde niin kendini sulu
tutuyorsun?
buyurunca: Biliyorum Y Rabb... Fakat sendendir demeye
edebim brakmad, diye cevap verdi. te dem'in bu kendisini hor hakir
edip aczini bilmesi, onu tekrar kendine, l mevkiine ykseltti.

eytana gelince, Cenb- Hakka: Bana dalleti sen verdin!

demek
suretiyle Hakk'm derghndan kovuldu.

Allah, iki cihanda da edebi tevfk etsin. nk edepsiz kimse, iki

dnyda da hsrandadr."

- "Mnre Hanm, ak, evvel kimden zuhur etmitir?"

Mnre Hanmefendi:

1- Th sresi, 17-18. yet.

2- A' rf sresi, 143. yet: "Rabb erin..."

3- A' rf sresi, 143. yet: "Len tern."

4- Buday

5- A'rf sresi, 23. yet: "Rabbena zalemn.

322

- "Kadndan zuhur etmitir. Ak, Allah'n sfatdr. Hazret-i

dem, akn zuhurunu Havva'dan grd iin ona k oldu.

Reslullah Efendimiz de onun iin: Bana kadn sevdirildi 1
buyururlar."

- "Astrilid nmndaki bir hakm diyor ki: En iyi ey, iyilik yapmak
ve aleyhinde sylenenlere tahamml etmektir.

Fakat g bir i. Hads-i erifte de: Amellerin en iyisi g

olandr,
yni nefsine g gelenidir, buyuruluyor.

Epiktet de diyor ki: Birisi seni zemmettii vakit: Bu adam benim

ne olduumu bilseydi, hakkmda bu kadarck sylemekle
kalmazd, de!

Sonra Mark Orel'in de bu mny ifde eden gzel bir sz

vardr:
Sana zemmedildiin, ekitirildiin haber verilince neden hiddet
ediyorsun? Sana hiddet et demediler ki... Yalnz hakknda
konuulduunu, gybet edildiini haber verdiler."

Bahede oturuyorduk. Doktor Ziya Cemal Bey, denizden grlt

ile geen bir motoru iaret etti ve sessiz giden byk gemiler ile
mukayese ederek, byklerin kklere nazaran grlt ve
gsteriten uzak
olduklarn syledi:

- "nsan Allah' bildi mi kelle lisnuh, lisn susar. Bir hads-i

erifte de tle lisnuh, lisn uzar buyurulur. Yni icbnda ve
srasnda, srf halk irat maksadyle syler.

O yaygarac motor, denizde bir para yol alabilmek iin kyameti

koparyor, lemi bzar ediyor. Halbuki koskoca bir dritnot da
gibi dalgalara gs verdii ve tekinden ok sratli gittii halde sesini
kimse
duymaz. u da var ki, o dritnottaki arln kk bir ksm bu
motora
yklenecek olsa derhal batar."

- "Ya bir ey renmeliyim, ya da retmeliyim. Mesel, bir

mecmuada okumu olduum u basit bilgiyi de size duyurmay
lzumlu

bulurum. Okuduum bu yazya gre, bir ormanda veya baka bir

yerde
yolunu kaybedenin karncalarn gidi istikmetine dikkat etmesi
lzm

1- Dnynzdan bana ey sevdirildi. Kadn, gzel koku ve

gzmn nuru namaz...
(Hads-i erif).

SOHBETLER 323

geldii, nk onlarn dima imalden cenuba doru gittikleri bu

suretle de ne tarafn imal ne tarafn cenup olduunun anlald
belirtiliyordu.

Yine yol arma hlinde, aa ktklerine de baklarak cihet

tyin eylemek mmkn olduu yazl idi. yle ki: Aacn
makta'ndaki
yni kesitindeki direlerin bz taraflar geni bz taraflar
dardr. Ge-

ni taraflar gnee fazla mruz olan ksmdr ki bunlar da

cenubu gsterir."

Smiha Hanm:

- Hazret-i Aye'den, Reslullah Efendimiz' in ahlkn sormular.

Cevap olarak: Siz Kur' n okumuyor musunuz'? Reslullah' in
ahlk
Kur' n dil buyurmu.

- "Evet... Cenb- Hak da Reslullah Efendimiz hakknda: Muhakkak ki en yce, en gzel ahlk zre yaratldn 1 buyuruyor."

Smiha Hanm:

- Hazret-i Pir: nsann himmetinin ykseklii, almakta deil vermektedir. Br olmakta deil, yr olmaktadr:

- "yledir, yledir... En dikkat edilecek nokta, kimseyi rahatsz

et-

memek, yni br olmamak ve incitmemektir. Mahlk olmak

itibariyle
insanla hayvann bir fark olmadna gre btn yaratlmlar
kaplayan bir efkat ve merhamet, dervi kiinin krdr.

Hele, bir kimsenin kalbine dokunup incitmemeye, kaba szler

sarfedip onu mahcup edecek hareketlerde bulunmamaya ok
dikkat etmek
lzmdr."

Kk Ahsen, byk babasnn kucanda idi. Kh ban gsne koyuyor kh ayaklarn ceketin iine sokuyordu. ocuun bu
tatl
nazlann bir mddet tebessmle seyrettikten sonra:

- "Hangi biriniz u hareketleri yapabilirsiniz? Bu, ocuk olduu,

masum bulunduu iin yapabiliyor. te, Allah'n sevgilileri de
byledir.
Sizin hatnz, onlarn hasenat olur."

1- Kalem sresi, 4. yet: "nneke le-al hulukn azm."

324

- "yet-i kermede Cenb- Hak: Biz emneti gklere, yere ve

dalara arz (ve teklif) ettik de onlar bunu yklenmekten ekindiler,
onu
ok chil ve ok zlim olan insan yklendi 1 , buyuruyor. Biz bu
yet-i
kermedeki (emnet) szn ne mnda tefsir etmitik?"

-Ak... diye.

- "Evet yle... imdi bir tefsir daha yapalm: Cenb- Hak fiiliyle,
kavliyle, sfat ve ztiyle, zahir ve btn tasarruflaryle insandan
zuhur
etmitir. Binenaleyh Allah'n ltuf ve keremi, kahr ve gazab,
insanlara yine insanlardan zuhur eder. Keza, rzk da yine onlarn
elleriyle
verilir. Demek oluyor ki Cenb- Hak bizden iitiyor, sylyor ve
tasar-

ruf ediyor. O halde bizim vcdumuz Cenb- Hakk'n fiiline,

kavline,
zahir ve btn tasarruflarna bir lettir.

te insan, Hakk'n olan bu tasarrufu kendinden bilip de bu tasarruf benimdir, dedii zaman, bu cehlinden dolay nefsine
zulmetmi oluyor. Halbuki bu tasarruf, onda iretidir ve emnettir. Allah bunu
ondan alverince ne tasarruf kalr ne de vcut... te Reslullah
Efendimizin: Nefsini bilen Rabbini bilir 2 , buyurduu, bu srdr.

nsan kendini bilir, fiil, kavi ve tasarrufun Hak'tan olduunu idrak edecek olursa, ite o vakit Allah'n bilmi olur. Yni kendi
yokluunu bilen, Allah'n varln bilmi olur. Yok eer bilmeyecek
olursa,
bu cehliyle nefsine zulmetmi olur. Onun iin tasavvuf ehlinde
bulunmas lzm olan iki trl edep vardr ki biri zahirdir, biri de
btn...

Zahir edep: Namaz, oru, hac, zekat vesaire gibi eylerdir.

Btn
edep de: nsann hayvan sfatlarndan kurtulmas, elinden,
dilinden

kimsenin rencide olmamas ve kalbinin hle ve fesat gibi

ktlklerden
arnm olarak Allah'n cemlini seyretmesidir. te tasavvuf ehli
diye
bunlara derler."

- "Tarikat pirlerinden brahim Glen Hazretleri vardr. Knn

Sultan Sleyman zamannda yaamtr, trbesi de Msr'dadr.
Seksen
be yanda gzlerine zaaf gelerek grme kudretini
kaybeylemitir.

Bir gn Knn Sultan Sleyman ryasnda, kendisine brahim

nmnda birisinden ok zararlar erieceini grm. Dmd
brahim
Paann yannda: Hayrdr inallah, bu gece bir rya grdm...
diye

1- Ahzb sresi, 72. yet: "nn aradne'l-emnete..."

2- Men arefe nefseh fekad arafe Rabbeh.

SOHBETLER 325

ryasn anlatm. Akll bir adam olan paa, bunun kendisi

olduunu
hissettiinden, derhal sz baka vdye dkp, kendisini bu
phe ve
thmet vartasndan kurtarmak iin: Evet Efendim... Pek doru
grmsnz. Msr'da brahim Glen nmnda bir zat vardr.
Mritleri
pek oktur. Ondan size zarar gelmesi dnlebilir! deyince
Kanun
Sultan Sleyman, derhal bu ztn stanbul'a getirilmesi iin emir
vermi.

O zamann vstalaryle Msr'dan stanbul'a ksa zamanda ve

kolaylkla gelinmedii iin brahim Glen Hazretleri de uzun bir
mddet sonra stanbul'a gelmi, fakat getirtenler tarafndan da
kendisinin
niin davet edildii unutulup gitmi.

Bylece de brahim Glen Hazretleri bir yerde ikmete bala-

m. Bir gn camiye terifleri srasnda mritlerinden byk bir

kalabalk tarafndan uurlanyormu. Bu srada gezmeye km olan
Knn Sultan Sleyman bu kalabaln sebebini sorup
renince, herkesin mbarek bir zat olduunu syledii hazreti huzuruna
celbettirmi ve sohbetinden de byk bir haz ve holuk duymu.
Nihayet, ok
zaman evvel grm olduu bir rya ile tahtnn ve saltanatnn
bir nevi tehlikesi zannyle Msr'dan celbettirilmi zat olduunu
anlaynca
zrler dilemi. Pdih tebessmle dinleyen Glen Hazretleri
ise,
zayf gsne eliyle vurarak: Pdihm bu tahta, taht ister mi
hi? diye her trl dnya saltanatna olan kaytszln belirtmekten
geri
kalmam. Hdiseye ok zlen hkmdar bu defa da: Ah
Efendim, ne
olayd mbarek gzleriniz beni grecek kadar ak olayd da bu
ereften
mahrum olmayaydm, deyince, Glen Hazretleri elleriyle
gzlerini svayp: Allhu nru's-semvti ve'l-ard 1 demi ve gzleri
alm. Bu
hli gren Knn Sultan Sleyman hemen tahtndan inip
sultann

ayaklarna kapanm ve bundan byle stanbul'da kalmasn ve

her
trl istirhatinin temin olunacan sylemise de, Glen
Hazretleri
Msr'a dnmekte srar eylemi.

"Allhu nru's-semvat" ne demektir? Yerin ve gn nuru Allah'tr, demektir. Bu nura mazhar olan kimse, her yerde her
eyde
Hakk' gren kimsedir.

Nurdan maksat varlk, zulmetten maksat da adem yni yokluk

demektir."

Dnya ve hayattan bahsedilirken, bir kimsenin de yapm

olduu

1- Nur sresi, 35. yet: "Allah gklerin ve yerin nurudur..."

326

hakszln cevbn ac bir ekilde alm olduu sylendi:

- "Dnya demek, dedikodu; hayat demek, can ekimek

demektir.
Hayta ibret gzyle bakanlar tedkik ve takip edenler bunu her
an grebilirler. Gremeyenler ise trihi okusunlar. Dnynn herhangi
bir
varlna vefa grmek midiyle balanan kimse mutlak cef
grr. Bu
kaide deimez. Herkes bu deimeyen kaide nnde
msavidir. nk hayat gelmek, ekmek, lmek kelimeleri iinde toplanabilir.
Ulumuz, Peygamberimiz bile bunun dnda kalm mdr?

O yapt haksz muamelenin cevbn alan kimseye gelince,

Cenb- Hak yine onu esirgemi ki kabahatini geciktirmeden
cezalandrd. Eer sevilmeyen bir kimse olsa idi, suu geriye kalrd.

unu biliniz ki kimsenin hakk kimsede kalmaz. Ve herkes ne

ederse onu bulur. Yalnz kimine er, kimine ge!"

- "Huls, ihls ne demektir, Mnre Hanm?"

- "Her eyi Allah iin yapmaktr. Bu nasl olur? Mesel yemek yiyiyoruz, su iiyoruz, uyuyoruz... derseniz, ben bu yemei, bu
suyu kuvvet bulup Allah'ma ibdet etmek, onun yolunda bulunmak iin
yiyip
iiyorum. Uyuyorum, dinlenip daha zinde olarak yine Hakk'n
yolunda
bulunacam dnyorum.

Hulsa, her ne yaparsan Allah iin, hep o niyetle yapmalsn.

nk kul iin her ne yaparsan riyadr."
Sabha Hanmefendi:
-i, her meselede niyette...

- "Elbet niyettedir. Amel demek, niyet demektir 1 , ne byk bir

dsturdur."

Kzm Beyefendi 'nin, man etmek iin mucizeye ihtiya

olduundan bahsetmesi zerine:

- "Hayr olum... man, ezeldeki ainalkla olur. yle olmam

olsa
idi, Reslullah Efendimize herkesin man etmesi lzm gelirdi.
Reslullh'a man etmek iin Eb Bekir mucize mi istedi?
Halbuki Eb
Cemle kameri ikiye bld de o yine inanmad. Binenaleyh
mucize
mcib-i man deildir. Mcib-i man olan, ezeldeki ainalktr.
Gnei

1- Inneme'l-a'ml bi'n-niyt (Hads-i erif).

SOHBETLER 327

de yere indirsem, o an iin hayret eder, fakat sonra eski

hallerine dnerler.

Ztn birine demiler ki: Falan kimse o kadar keramet sahibi ki

havada uuyor. Aman demi, sinekler de uuyor. Ama bu zat, bir
anda
maripten marka gidiyor, diye cevap verince: eytan da
yledir, buyurmu.

man da insanlk da mucize ile deildir. nsanlk, bu okluk lemi

iinde ve dnya umuru ortasnda olduun halde bir nefes
Allah'tan gafil olmamaktr."

Smiha Hanm:

- Tevhidin hakikati skt olunca, hakikate it szler bile dedikodudan ibaret deil midir?

- "Onun iin ztn biri yle diyor: Hak'tan gayri kelm sylesem
faydasz, lzumsuzdur. Hak iin kelm syleyecek olsam o da
ifdeye
gelmez. Bu sebepten Reslullah Efendimiz de: Ya hayr syle, ya
sus...
buyuruyor. Hayr sylemekten maksat budur ite.

Fakat insan bu dnya leminde olduu iin sz sylemekten ba

eviremez. Elbet ki konuacak, sz syleyecektir. Elverir ki
sylenen
sz, hakikate dir olsun.

u da var ki, Hak'tan ve hakikatten bahsettiin bz kimseler,

sanki hi duymam gibi, sana, mevzu ile asla alkas olmayan
bir cevap verir, tammyle baka eylerden bahsederler. te bu gibi
duygusuz kimselere sr sylemek caiz olmaz. Onun iin buyruluyor ki:
stidad olmayan kimseye Hak kelm sylemek, domuzun
boynuna
gerdanlk takmak gibidir."

Sz arasnda ehlullahtan bahsedilirken Mnre Hanmefendi:

- O sultanlara ne mutlu! dedi:

- "Sana verilen kabiliyet ne ise onu tamamlayp doldurman,

senin
iin kfidir. Mutlaka onlar ile ayn ayarda, ayn derecede olmak
lzm
gelmez."

Sabiha Hanmefendi:

- Bir Hak k, ilk zamanlarnda yle bir halde bulunuyor ki,

lm ona pek kolay grnyor. Hatt lrse, sahibine daha
ziyde yak-

328

taacan mit ediyor. Sonra korku ziydeletii iin mi nedir, o

hal
kalmyor:

- "Akn gzellii, km maukun eliyle ldrlmesindedir. O

ak hil'ati stnden kaldrlan kimse, kendi kendiliiyle kalr. Yni
ancak o vakit kendisini hisseder. Ve bu yzden lm ona mkl
gelir.

lm istemeyiin iki sebebi olmak gerek. Ya o kimse maukunu

bulmutur, ondan ayrlmamak iin bu dnydan gitmek

istemez.
Yahut, hatlarndan korktuundan gitmek istemez..."

Hsniye Hanm:

-Kemli bulduktan sonra da hicrana dmek olur mu?

- "Kemle ermek, kemal sahibi olmak, asln bulmaktr. Vuslatta

da hicran vardr, ama bu zevkli ve lezzetli bir hicrandr.

Byezd-i Bistm Hazretleri: Y Rabb, beni cehenneminde de

yaksan, yni hicran iinde de bulunsam, cennetinde olduum
gibi
zevk iinde olurum, diyor."

M tre Hanmefendi'ye deccal hikyesini anlattrdlar. Rivayete

gre deccal, kyamete yakn, her klnda bir saz ile ortaya
kacakm.
Onu grmek merakiyle balarn pencerelerden uzatanlarn da
birdenbire boynuzlar kp bir daha balarn ieri alamayacaklarm.

Bir ksm insanlar ise, decclin sesini iitince, ibdet ve tvbeye

koacaklarm. Sonradan Ak Minare' den Mehdi zuhur edip

deccli
katleyleyecek ve her tarafta adalet hkm srecekmi:

- "am'da Emeviye Camii vardr, ki Yahya Aleyhisselm orada

medfundur. Ba ise Beyrut'tadr. Ak Minare, Emeviye Cmiinin
minresidir ve minarenin de drt basama vardr. Bu hikye bir
sembol olsa gerektir.

Cenb- Hak bir kuluna hidyet murat ettii, yni bir kulunu ilmen bilmek derecesinden aynen yni grerek bilmek
derecesine ykseltmek istedii vakit o kulun kalbinde hidyet nuru tecell eder.
te o
vakit bu kulun ruhu s olur. Gkten Is indi Mehd tamam etti
zuhur... denmesinin sebebi budur.

Bu hidyet, bu Rahman cezbesi geldii zaman, ruh da, rh-i izaf

olup ne kadar yaramaz ahlk varsa; ki bunlar deccldir,
katleder. Bunlar lp gidince de:

Gitti kesret, geldi vahdet oldu halvet dost ile

Hep Hak oldu cmle lem ehr bzar kalmad

Srr zuhur eder. Bylece de ruh nefis, nefis de ruh olmu olur."

SOHBETLER 329

Mnre Hanmefendi:

-Ah Efendiciim, lmeden bende de bu hal olacak m?

- "Ehlullahtan Mk-i Ts varm. mam Gazl ve buna benzer

evliy-y kiram demiler ki: Ne olayd kyamette herkesin bir ey
ile
kendini gsterdii vakit biz de kendimizi, Mk-i Ts'nin bast
topraz! diye arzetseydik!"

- "Mnre Hanm, Cenb- Hak buyuruyor ki: Biz kulumuza ah

damarndan daha yaknz 1 . Cenb- Hak neden biz diyor?

te geen gn tefsir ettiimiz: Biz emneti gklere, yere ve

dala-

ra arz (ve teklif) ettik de onlar bunu yklenmekten ekindiler,

onu ok
chil ve ok zlim olan insan yklendi yet-i kermesinde,
Cenb-
Hakk'n zahir ve btn tasarrufunun insanlardan zuhur ettiini ve
insanlarda birey olmayp, srf Cenb- Hakkn tasarrufuna let
olduklarn ve insan, kendinden zuhur eden bu tasarrufun, Hakk'n
olduunu
bilmedii iin zlim ve chil olduunu sylemitik.

imdi de; Biz kulumuza ah damarndan daha yaknz yet-i

kermesinin btm tefsirinde, (biz) in mnsnn cmle mevcudat
demek olduunu sylemek isteriz. Yni, (biz)im fiillerimiz, isim, sfat ve
ztmz,
bu grdn mevcudattan zuhur ediyor. Onun iin (biz sana)
yni sen
ferde, cmle eyadan zuhur eden tecelllerimiz ile yaknz,
demektir."

Mnre Hanmefendi:

- Efendim, ayp, noksan ve hatlarmz affetsin, gnahlarmz

balasn, dedi:

- "O seni bilip de ald, kabul etti. Senin aybn yine o ayp... Onun
ilmi de yine o ilim... Yeni bir ey deil ki...

eh, rz-i ezelde beni aybmla almtn

Senin ilmin benim aybm, yine ayn iken anlar

Beni mmkn m reddetmek, n beni sen beenmitin."

Kenan Rif'nin olu ile, ocukluunda arkada, sonra da hem

ezel ve ebed dostu olan Doktor Server Hilmi Bey 'in olu ayn
at altn-

1- Kf sresi, 16. yet: "Nahn akrab ile3'hi min habli'I-verd.'

330

da bym iki gentir. Bir gn Ken'an Rif, oluna:

- "Kzm... Bir gn Sedat ile sen muhta vaziyete dseniz ve

ben
de ancak bir kiiye yardm edecek kudrete sahip olsam, bil ki
sana deil, Sedat'a yardm ederim," demiti.

- "Mnre Hanm! Allah'n sevgililerinden biri Frat nehrine dm, bouluyormu. Her ne kadar gayret etmise de
kurtulamam.
Nihayet: Y Rabb, demi. altm altm kurtulamadm. Eer
beni
buradan kurtarrsan sana kul hvallh okurum.

Bu sz syledikten sonra da sudan kurtulup km.

Lkin ahdini yerine getirmek zere kul hvallh diye sreyi

okumaya balayan bu zat ahad'e gelince, yeniden balangca
dnmek
suretiyle bir trl devam edemez ve hep yeniden srenin bana
dner-

mi. Bunun sebebini merak eden birisi, bir trl akl

erdiremedii bu
tekrarlamann neden ileri geldiini sorduu zaman o zat: Kul
hvallh diyorum, ahad'e gelince Hak bana soruyor: Evvel
sylediin ben;
peki ahad kim? diyor. Onun iin yeni batan alyorum. Yine kul
hvallh diyip ahad'e gelince yine soruyor. Ben de tekrar ediyorum.
te yedi senedir de bylece okuyup okuyup gidiyorum! demi."

Gzide Hanmefendi, bir trih profesrnn, talebesine: Allah'a

inanmadn, fakat son nefesinde inanabileceim, talebeden
birinin
de: Buna phe olmamakla beraber o zaman i iten gemi
bulunaca
cevbn vermi olduunu nakletti:

- "ir Recizde Ekrem Bey yle der:

Y Rab bu ne kudrettir ki bir akl- selimi

Tutup yllarca inkr zre gh
Keml-i meskenetle ettirirsin
lrken ref-i dest-i zr-hh

Allah'n varln tanyamyorum, diyorsun. Neyi tanyamyorsun?

O varla u vcdun ahit deil mi? Cenb- Hak: O gnde biz
onlarn
azlarn mhrleriz, elleri ayaklar onlar hakknda ehdet
ederler 1

buyuruyor.

1- Ysn sresi, 65. yet: "El-yevme nahtim al efvahihim.

SOHBETLER 331

Hak'tan ayan bir nesne yok.

Gzszlere pinhan imi

O varlk her eyde, her zerrede apak grnmektedir. Lkin o

kimselerin gzleri kr olduundan bu hakikati gremezler.

Msr niversitesi profesrlerinden Th nmnda bir kimse var-

dr. Bu adam anadan doma gzsz olduu halde, Allah ona,

niversite
hocalna ykselecek kadar akl, zek ve ilim vermi. Sonra da
Allah'
inkr edecek kadar cehalet ve aklszlk vermi. u azamete
bakn.

Geende de sylemitik. Cenb- Hak Azrail'e: Cann aldn

kimselerden en fazla kime acdn? diye sorduu zaman: Senin
emrinle bir
gemiyi batrdm zaman, anasz ve hi kimsesiz olarak
dalgalarn bir
ssz adaya attklar ocua acdm Y Rabb... diye cevap
verince,
Cenb- Hak: Y Azrail... Ben ona kendim baktm. Rzgra
emrettim,
ona temas ederken lk esti. Gnee emrettim, hararetle
yakmad. Kaplana emrettim, onu emzirdi. Hsl ona kar hereyi mfik ve
okayc
kldm. Fakat bu ocuk byynce, benim Halil'im brahim'i
atee att
ve beni inkr etti. Benimle muharebe iin gklere kt.

te bu hikyeyi gz nnde tutmak gerektir. yle ki sen, bir

katre meni iken, Allah bir vcut verdi, shhat verdi, akl, fikir verdi.
Ya

sen bunca ihsan olmu nimetlerin krn nasl ed ediyorsun?

Mesel o m profesr ile hikyede bahsolunan Nemrut

arasnda
ne kadar benzerlik vardr. te, iki gzden mahrum olduu halde
Cenb- Hak ona ne zek ve ne akl ihsan etmi ki byle yksek
mevkilere
kabilmitir. Sonra da btn bunlara ramen Allah' inkr
edebiliyor.

Arada unu da belirteyim ki, maksadmz o adam ayplamak deil, ilh azameti grmek ve gstermektir.

Bir fincan kahvenin krk yl hakk vardr, derler. Bunu bile unutmamak icap ediyor. Ya Allah'n nimetleri bir fincan kahveye mi
benzer?

u da var ki yllarca kfrde kalm bir kimseyi, Allah isterse bir

anda slm ile ereflendirir. Mesel Medine'de Mehmet Ali
nmnda bir
zat vard. Bir Fransz bahriye makinisti iken ve memleketinde
yz Napolyon altn gibi ehemmiyetli bir maa alrken, slm'n nuru
gnln-

de domakla, bir anda oluunu ocuunu ve her trl rahatn

ve alkanlklarn terkederek Medine'ye gelmi, yersiz yurtsuz, parasz
talarn topraklarn stnde yatmaya raz olmutu. Kendisine
mektepte
mubassrlk teklif ettiim zaman kabul etmedi. Huzuruma mni
olur
istemem... Ben istediim zaman Harem-i erifte bulunmak
isterim, dedi. Kendisine: Sen bu vazifeyi kabul et, ilerini ben yaparm...
Sen yine
istediin zaman gelirsin... dedim. Olamaz... Benim iin bu da bir
kayt-

332

tr.. Ben Reshllh'a kayttan zde olarak ve her eyi

terkederek geldim, dedi."

- "Dn baktm da yolda birisi kana kana su iiyordu. , i dedim.

Allah'mn o gzel suyunu i... Gittii yer dert grmesin."

Bahede idik. Fskiyeden havuza su dklyordu. Bir mddet

dinledikten sonra:

- "te bu sese hi doyulmuyor. Bir gzel msik parasn, kendini tekil eden seslere ayrp mtemadiyen ayn notalar tekrar
edecek
olsak, mesel yalnz: do, do, do... yahut: si, si, si... diye alsak,
zevki kalr m? Hatt ayn arky bir ok defalar tekrar etsek yine zevki
olmaz.
Halbuki ayn perde ayn ahenk zerinde devam eden bu suyun
sesinden bklmyor, rengi ve kokusu olmayan bu sudan da bklmyor.
nk onda vahdetin gzellii var. Saf bir gzellik var. Halbuki
btn
renklerin, koku ve seslerin tekrarndan ve devamndan bklr.

Ben, suyun mahrumiyetini ok grdm iin ok da kymetini

bilirim. Hele onun sesini btn mesamata yaylan bir zevkle
dinlememek
mmkn deil..."

- "Ztn biri: Ey Huda... Bir kul sana nasl eriir? demi. Cevap u
olmu:

Ne vakit benden onu alkoyacak bir manii kalmazsa!"

Mnre Hanmefendi:

- Allah'm bize ne nimetler ve saadetler ihsan etmi... Madd

manev lutuflara nail etmi. Allah cmlemizi cellinden
muhafaza
buyursun... Hemen lutfuna sndk! dedi:

- "Yahya (a.s.) Hazret-i isa'ya sormu: Y Is! En dehetli ey nedir? demi. Hazreti Is: Allah'n gazabdr! buyurmu. Ondan
nasl saknmal? deyince de: Kendi gazabn terketmekle! cevbnda
bulunmu."

- "Ehlullahtan birine: Bize bir keramet gstersenize... demiler.

O
da: Bu vcdun bu kadar gnahlaryle beraber u dnyda
gezip dolaabilmesinden byk keramet olur mu? cevbn vermi."

SOHBETLER 333

- "Ehlullahtan birine: rtihlinizde cenazenizin nnde yet okuyalm m? demiler. yet ulu eydir okuyunuz. Lkin unu da
okuyunuz demi:

Bugn fiilsiz kyinde ey h

Kemlinden dileriz ey'en lillh.

- "Nakibend Hazretleri seyahate kaca bir srada kendisine

bir

gen intisap etmi. Seyahatten dnd vakit, mritlerinden

bzlar,
bu gencin hlinde pek ballk grmediklerini sylemiler.
Nakibend
Hazretleri genci artarak: Beni hi ryanda grdn m? diye
sorunca, gen: Evet bir kere grdm! cevbn vermi. yle ise
maksat hsl
oldu! diyerek, bir kere bile ryada grmekle himayesine alm
olduunu belirtmek istemi."

- "Skt ikidir: Biri dilin, dieri kalbin sktudur. Dilin susmas,

mlyniden, hayrsz eylerden bo ve faydasz szlerden
skttur. Bu
hsl olur da kalbin sktu olmazsa, insann yalnz gnahlar
azalr.
Kalbin sktu ise dnya ende ve takntlarn brakmaktr.

Hem dilin hem de kalbin sktu hsl olursa, o kulun srr kendini
gsterir ve Cenb- Hak o kimseye tecell eyler. nk bu hsl
olunca
vahdet zahir olur.

Eer ne kalbin ne de lisnn sktu olmazsa, o kimsenin vcdu

eytann memleketi olur; eytan ona hkim olur.

Ken'an samt skt sana olsun me'v dediimiz samt skt,

ite dilin ve kalbin sktudur. Bu ikisi hsl olursa aldn dd...
Olmazsa yedin kt!"

- "Balca trl kalp illeti vardr: Biri haset, bilhassa Allah'n

sevgililerini kskanmaktr. Reslullah Efendimiz: Haset, iyilikleri,
atein odunu yakt gibi yakar, buyurur.

kincisi, ahmaklktr ki, Hazret-i s: Ben ly bile dirilttim, fakat ahmaktan kaarm, buyurmutur. ncs mrit de olsa,
hakikat
nktelerini anlayp idrke kadir olamamaktr."

334

Mnre Hanmefendi gazetede okunan bir vak'ay naho bularak

Allah'a snd:

- "Fenalk ve iyilik telkkiye gre deiir. Sana fena olan, bir bakasna iyi olabilir. Dur sana bir hikye syleyeyim:

eyh Sadreddn Hazretleri yolda giderken birka gencin cirit oynamakla megul olduklarn grm. Bunlarn iinden bir
delikanly
iaretle mritlerine: u gzel yzl gencin hidyete erimesi iin
du
edelim buyurmu.

Bylece de eyh Hazretleri du etmi. Mritler min demiler ve

o
gece Yahya ismindeki delikanl, ryasnda kendini Sadreddn
Hazretleri'nin huzurunda grm, bu suretle de gelerek intisap etmi.

Lkin gen mridin babas Baheddn, olunun bu alkasn ho

grmeyerek mni olma yolunda elinden gelen aksilii yapmaya
balam. Gnn birinde gen Dervi Yahya, yats namazn vaktinde
ed
edememi olduu iin gece yars kalkp klarken iki aya birden
tut-

maz olmu. Hal bu merkezde iken yine bir gn evin bacasndan

ieri giren eyh Sadreddn mridinin ayaklarn svazlam ve gen
Yahya da
iyilemi. Fakat bu hli gren bir criye, gidip hdiseyi
Baheddn'e
haber vermi. Fevkalde fkelenen baba da olunun yanna
gelip: Senin eyh diye intisap ettiin Sadreddn, Reslullh'n emri
hilfna hareket ediyor. Reslullah Efendimiz: Evlere kaplarndan giriniz,
diye
buyurmuyor mu? deyince Yahya: Ne yapsn... Yol, dikenler
iinde! diye
cevap vermi. Bu defa Baheddn: Yolda diken falan ne gezer...
deyince,
olu: Senin inkrn dikenleriyle dolu! karln vermi.

te bu sz iiten Baheddn'e bir vecid hli gelmi ve Hazret-i

Sadreddn'e kendisinin de intisab hususunda efaat etmesi iin
ricada
bulunmaya balam.

eyh Sadreddn bu ricay kabul etmi, fakat bir sene mddetle

olunun kunduralarn evirmesini art koymu. Gerekten de
Baheddn
bir sene bu vazifeyi yaptktan sonra bu defa da oluna,
babasnn kun-

duralarn evirmesini emretmi."

- "Sana bir hikye daha syleyeyim Mnre Hanm! Bir gn Yahya Hazretlerinin huzuruna bir kimse gelerek: Ah Efendim
bertm
kaybettim diye zntsn bildirmi. Yahya Hazretleri de sanki
bu
szleri duymam gibi: Al u akeyi ve bununla helva al, pek
severim,

SOHBETLER 335

demi. Adamcaz gidip helvay alm ve eyh Yahya'ya

uzatm. eyh
Hazretleri helvann sarl olduu kd iaret ederek: Kd a
bak!
buyurmu. O kimse kd anca, bunun, arad bert
olduunu grm. O zaman eyh Yahya: Bu helvay da gtr, kardaki
arsada oynayan ocuklara dat! buyurmu."

- "Yahya Hazretleri bir gn mritleriyle beraber muhteem bir ziyafete davet olunmu. Besmele ekip bir kak orba itikten
sonra irfan ve hikmet bahisleri alarak, elinde kak olduu halde
yemein sonuna kadar sohbet devam etmi. Bu arada herkes yemeini
yemi olduundan, kendisi de: Elhamdlillah.... deyip elinden ka
brakm.
Fakat mritleri zlerek: Efendim, biz yedik, ama siz
yemediniz... deyince, Lokman Hekim bir hokka macunun kokusuyla aylarca
gdlanm... Bana bir kak muhteem yemek kfi deil mi?
cevbnda bulunmu."

- "Bir gn eyh Sadreddn'in takn dervilerinden biri sem' ediyormu. eyh Sadreddn'e bakarak: Marur olma... Senin bu
gzelliin
benim akmdandr! demi. Hazret de ona: Ne tuhaf! Bir baba,
evldn
kollaryle yukar kaldrd vakit, o oul kendini babasndan
byk far-

zeder. Fakat baba brakverirse dp para para olur,

karln vermi.

eyh Hazretlerinin bu cevbn alan dervi bir ishale tutularak

gn iinde lp gitmi."

- "eyh Osman Hazretleri henz dervi olmadan evvel kendisine

bir cezbe gelir. Bu hal esnasnda gkte be tane ku grr.
Kuun bir
tanesi kendisine der ki: Her eyin hazneleri Allah'n indindedir
ve icap
ettii, lzum grd kadarn gnderir 1 .

ikinci ku: Y Rabb, sen her eyi cap ettii yaratl zre halkettin ve o halkettiin kimselere de o icba gre hidyet ettin. Yni
o
vazifeyi yapmaya yol gsterdin 2 .

nc ku: Ey ulu Allah'm, sen peygamberleri insanlara, btn

1- Bkz. Hicr sresi, 21. yet.

2- Bkz. Th sresi, 50. yet.

336

yaratlmlara delil olarak gnderdin. Reslullh' ise hepsine

stn
kldn.

Drdnc ku: Ey Allah'tan gafil olanlar, uyann, koun Allah'a

1 ...
Cenb- Hak size bol ihsanlarda bulunur ve gnahlarnz affeder
2.

Beinci ku da, Mnre Hanm... Dnyda Allah ve Reslullah iin

olandan mada, i olsun, sz olsun, amel olsun, her ne varsa
btldr,
der.

eyh Osman Hazretleri uyannca, gidip bir eyhe intisap etmem

lzm! diye yola kar ve giderken de bir zta tesadf eder.
Olacak bu

ya Mnre Hanm... Bu zat kendisine: Merhaba y Osman! der.

eyh
Osman Hazretleri ararak: Ay sen benim ismimi nerden
biliyorsun?
diye sorunca bu zat: Ben dn Abdlkdir Geyln Hazretlerinin
meclisinde idim. Buyurdular ki: Y Hzr, Allah'mn Osman isminde bir
kuluna cezbe ihsan olundu ve Cenb- Hak onu kendine ku
dilleriyle
davet etti... Git bu kulu bana ilet... ve eyh Osman'a: Haydi
gzlerini
kapa... der, eyh Osman da gzlerini kapaynca kendini
Badat'ta bulur. Hzr da kaybolur.

Abdlkdir Hazretleri ise eyh Osman': Allah'mn ku dilleriyle

davet ettii Osman! diye kabul eder ve mritleri arasna alr."

- "Bir gn Abdlkdir Geyln Hazretlerinin, yrn ile sohbette

iken: imdi Beyt'l-Mukaddes'ten, tvbe etmek zere bir
mridim geldi, demesi zerine mecliste bulunan kimselerden biri: Kuds'den
bir
lahzada buraya gelebilen bir kimsenin eyhe ve tvbeye ne
ihtiyc var-

dr? deyince Abdlkdir Hazretleri de: Ona bir daha byle

umaktan
tvbe ettirdim. eyhe ihtiya da, Allah'a delil olmas iindir,
cevbn
vermitir."

- "Adamn biri, eyh Hammd nmndaki bir zta giderek: Bu sene Mekke'ye gitmek arzusundaym. Yedi yz lira da param var.
Bu
suretle hem ziyaret hem ticret etmek istiyorum, ne dersiniz?
diye sorar. eyh Hammd: Bu sene giderseniz haramiler kafileleri
soyacak,
bir ok kimse katledilecek bu meyanda siz de ldrleceksiniz.
Onun
iin bu sene gitmeseniz iyi edersiniz, der.

1- Bkz. Zriyt sresi, 50. yet.

2- Bkz. Zmer sresi, 53. yet.

SOHBETLER 337

Bu cevb alarak eyh Hammd'n yanndan dnerken yolda Abdlkdir Geyln Hazretleri'ne tesadf eder. Kendisine, nereden
geldiini sormas zerine: Hacca gitmek zere eyh Hammd'dan
msade
istemi, fakat hazretin u u sebeplerden dolay menf cevap
vermi olduunu syler. O zaman Abdlkdir Hazretleri: Mademki niyet
etmisin git... Ben seni himaye ederim, buyurur. Adamcaz da bu sz
zerine kalkar gider. Yolculuk esnasnda defi hacet iin kafileden
uzaklar,
esasen mola zaman da olduundan kumlarn stne yatarak
uykuya
dalar. Ryasnda kafileyi soyarlar ve kendisini de vururlar.
Uyanp da
arkadalarnn yanna gittii zaman, bakar ki gerekten kafile
hem soyulmu hem de pek ok kimseler ldrlm...

Memleketine avdette, eyh Hammd'a m gideyim, yoksa

Abdlkdir'e mi gideyim, diye dnrken, eyh Hammd'a tesadf
eder.

Kendisine: Abdlkdir'e git... zamann sahibi odur. Seni lmden

o
kurtard, o himaye etti, der.''

- "Her ay, domadan evvel Abdlkdir Hazretleri'ne insan

suretinde gelirmi. Mesel Recep ay: Ben, gzellikler, hayrlar
ve bolluklar ile geldim, emrinizi bekliyorum... dermi.

Hayr ve iyilikler ile dolu olan aylar hep gzel yz ile gelirlermi.
Bzan da irkin ehre ile gelen aylar olur ve: Bu ay ktlk olacak,
hastalk, lm olacak! diye hli arz eyler ve yle doarm.

Bir Ramazan ay domazdan evvel vakarla gelmi: zr dilerim

y Abdlkdir... Bu ay iinde siz, Cenb- Hakk'n hakknzda
takdir
etmi olduunu bulacaksnz! demi."

- "Bir gn Abdlkdir Geyln Hazretlerinin mritlerinden iki ihvan birbirleriyle konuuyorlarm. Biri dierine: Sen Hazret-i
Pr'e inti-

sap ettikten bu yana ne gibi fazilete mlik oldun? diye sormu.

O da cevap olarak: Dile benden ne dilersin? demi. Bunun zerine
ihvan:
Cenb- Hakk'n beni cehenneminde yakmayacana dir bu
dnyda
bertm isterim, demi.

Tam bu srada gkyznden yazsz bir kt dm. Bu kd

alarak Hazret-i Pr'e gtrmler. Hazret kda baktktan sonra
secdeye vararak: Y Rabb sana ok krler... Ashabmn
cehennemde
yanmayacana dir hiretten evvel dnyda iken bertn
veriyorsun,
buyurmu. O iki zat Abdlkdir Hazretleri'ne: Efendim bu
kdn s-

338

tnde hibir yaz yok... Berat olduu nerden belli? demiler.

Hazret-i

Pr cevaben: Cenb- Hak kara yaz yazmaz, nuru ile yazar,

buyurmu."

- "Abdlkdir Hazretleri bir gn camide vaaz ederken mritlerinden birinde fevkalde iddetli bir defi hacet ihtiyc hsl olmu.
Huzurdan ve kalabalk olan cematin arasndan kalksa, bunun
kendisi
iin ok utanlacak bir ey olduunu dnerek, olduu yerde
kvranrken, nazarlaryle Hazret-i Pr'e ilticaya balam. Bu srada
hazret,
minberden bir adm inmi ve minberin altndan da bir ba peyda
olmu. Bir adm daha inmi, bu sefer ban omuzlar da km. Bir
adm
daha atnca, Abdlkdir Hazretlerinin heyetinde bir zat zuhur
ederek
gelmi ve kendisinin bana bir mendil rtm. Bu anda
adamcaz
kendini, iinden geni bir nehir akan byk bir sahrada bulmu.
Hemen cbbesini aaca asm ve defi hacet ettikten sonra da
nehirden
abdestini alarak iki rekat namaz klm.

Az evvel bana mendil rten zat, rty ekince, kendini yine

camide bulmu. yle stne bana baknca, kollarnn henz
ya olduunu, cbbesinin de arkasnda bulunmadn grm.

Bu vakadan bir mddet sonra kendisine bir seyahat cap etmi.

On drt gnlk bir yolculuktan sonra, iinden nehir akan bir
sahraya
gelmi. Vard bu sahray tanyarak: Abdest aldm yer ite
buras...
diye dnmekte iken aata asl duran cbbesini grp alm.

Dnnde bu vakay Hazret-i Pr'e naklettii vakit: Bunu, ben

hayatta bulunduka kimseye syleme, buyurmu."

- "Abdlkdir Geyln Hazretleri mritleriyle beraber giderken

bir mevkide eyh Hammd'm kabri nnde durmu. Ashab,
kendisinin burada uzun mddet durmas karsnda, bu bekleyiin
sebebini
sormular. O zaman Abdlkdir Geyln Hazretleri u cevb
vermi:
Bir gn eyh Hammd ve arkadalar ile beraber gidiyorduk.
Ben ne-

hir kenarndan geerken Hammd beni suya itti. Islandm. Hava

da souktu. dm. Cbbemi sktm. Yine beraber yolumuza devam
ettik.
Hammd: Seni imtihan iin bunu yaptm. ok metin imisin,
dedi.

Hammd, imdi mezarnda idi. zerinde mcevherlerle ssl bir

hil'at, banda yine mcevherli bir ta, ayanda da ssl
nalnlar vard. Yalnz sa eli hareketsizdi. Bana: Y Abdlkdir, bu sana kar
yap-

SOHBETLER 339

m olduum kstahlktandr, du et! dedi. Ben de, elli drt bin

evliyann itirakiyle du ettim. Allah kuvvetini ihsan etti. Elinin kuvveti
iade olunduktan sonra da benimle sa elini kullanarak
musfaha
etti, selmlat."

- "Abdlkdir Geyln Hazretlerinin huzurunda biri oturuyormu. Cebinde bir kitap varm. Nedir o cebindeki? diye
sormular. Felsefe kitab! diye cevap vermi. Btldr, eve gittiin vakit onu
yka! buyurmu. Adamcaz ise iinden: Eve gittiim zaman brakrm bir
daha
getirmem. Ben bundan istifde ettim! demi.

Bunun zerine Hazret: Versene o kitab! buyurmu ve eliyle

svazlaynca kitabn sahifeleri bembeyaz olmu. O vakit bu kimseye:
in
baka dsm baka olmaktan tvbe ettin mi? buyurmu."

- "Eb shak Hazretleri buyurur ki: Benden bahseden kimseler

evliyullahtr. nk benden iki trl bahsedeceklerdir. Ya iyilik
ve
hayr cihetiyle veya ktlk ve dmanlk cihetiyle. Hayr ve
iyilik cihetiyle yd edenlerin kendileri de bu sfatlar ile sfatlanmam
olsalar,
bu trl bahsedemezler. Dmanlk ve ktlk cihetiyle
bahsedenlere

de Allah kef ve keramet ihsan etmitir ki beni tanmlar."

- "Hazret-i Muhiddn, Hicr 560 senesinde Endls'n Mrsiye

ehrinde dnyya gelmitir. Kendisi zindanda vefat ettii iin
kabri
malm deildi. Bu hle evvelden iaret ederek kitabnn
banda: Sin,
in'e girdii vakit Muhiddn'in kabri aikr olacaktr 1 , diye
buyurmutur.

Hazret-i Muhiddn'i kfr ile sulamalarnn balca sebebi vardr: Biri, kendisine: Hangi mezheptensin? diye sorulduu vakit,
hibir
mezhepten deilim, Muhammedi'yim! buyurmu olmasdr. Yni
bu szyle, mezhepler ek ve phe zerine bina olunmutur. Ben ise
dorudan doruya Reslullah'tan alyorum, demek istemitir.

nsan, bilmedii yni chili olduu eyi inkr ettiinden bu

sznden dolay Hazret-i Muhiddn'i kfrle suladlar.

1- z dahale's-sn fi'-n zahara kabr Muhyiddn

340

kincisi, ey ulu Allah, o beni grr ben onu grmem, ben onu
grrm, o beni grmez 2 , szdr.

ncs de vahdet-i vcdu kabul ve mdfaa eylemesidir ki

ite balca bu husus tekfir edilmesine yni kfrle
sulanmasna sebep olmutur.

Hazret-i Muhiddn, Endls'ten am'a hareket edecei zaman:

Cenb- Hak bana dnya ve hirette neler olup biteceini
gstermeden
denize kmayaym, diye ahdetmi, Allah da kendisine her eyi
gstermiti.

Bir gn am'da iken kendisini bir yere gtrmler ve:

Hkmdarn kz hastadr, bu kzn millete ok iyilikleri vardr,
nazar
buyursanz... demiler. Kz, lm hlinde imi. Muhiddn
Hazretleri
nazar buyurduktan sonra gzlerini am ve Hazret-i Muhiddn'i
hrmetle selmlam, bylece de yava yava iyilemi.

Hdise karsnda Hazret-i Muhiddn buyurmu ki: Azrail Aleyhisselm bu kz gtrecekti. Fakat kendisinin ok iyilikleri ve
etrafna
trl faydalar olduu iin, onun yerine kendi kzm vereyim,
dedim.
nk gelince bir ey gtrmeden gitmek deti deildir.

Sonra kzma dedim ki: Evltlarmn iinde en sevgili sensin. Fakat bir hkmdar kz kadar millete faydan dokunamaz. Bu
sebeple de
onun yerine seni veriyorum. Babasnn teklifini memnuniyetle
kabul
eden kz, o anda ruhunu teslim etmi."

- "eyh Eb'l-Abbas bir gn yannda arkadalar olduu halde gi-

derken, icbnda ocuuna abdest bozdurmak iin bir ie satn

alm.
Fakat yolda su ve erbet imek isteyenler olunca yanlarnda
baka kap
olmad iin onu kullanmak mecburiyetinde kalm. O zaman
ie, hal
veya kl lisn ile sizin gibi Allah'n sevgililerine hizmet ettikten
sonra
ben idrar kab olamam, demi ve atlam.

Eb'l-Abbas, hdiseyi Hazret-i Muhiddn'e anlatm. Hazret de

buyurmu ki: O, yle demek istememi. Demek istemi ki: ine
Cenb-
Hakk'n marifeti dolan bir kalbe artk ondan gayri bir ey
giremez ve o
kalp Allah'n yasaklad eyleri tayamaz. Krlmasyle de,
Cenb-
Hakk'n heybeti huzurunda insann byle acizden krlmas lzm
geldiini gstermek istemi, buyurmu."

Nitekim Birinci Sultan Selm am' ald zaman Hz. Muhiddn'in

kabrini meydana
karmtr.

2- Y men vern ve l erhu

SOHBETLER 341

- "Mnre Hanmefendi! Bir gn Tnis Hazretleri yolda gidiyormu. Kardan da Telbisan hkmdar byk bir debdebe iinde
ve stnde son derece kymetli bir elbise olduu halde geiyormu.
Maiyeti,
hkmdara: Abdullah Tnis geliyor... demiler. yi ki sylediniz...
Kendisine sorulacak bir sulim var! diyerek atndan inmi ve
hazreti
selmladktan sonra: Benim bu ziynetli ve ihtiaml elbise ile
namaz
klmam caiz midir? diye sormu.

Hazret, kahkaha ile glerek: Ne tuhaf bir sual! buyurmu. Bir kpek, murdar bir lee atlm, st ba kan ve pislik iinde
kalm, sonra idrarn yapaca vakit, aman bu kirden bana bir damla
sramasn,
diye ayan kaldrm.

Sana gelince, karnn haram, zulm ve kul hakk ile dolu bulunuyor. Btn bu kirleri grmeyip, ssl ve ihtiaml elbise ile
namaz klnp klnmayacam sormak ne abestir!

Bu kz zerine hkmdar, Hazret'in ayaklarna kapanarak saltanattan vaz geer ve derghta hizmete girer.

Aradan gn getikten sonra Yahya bni Yin nmndaki bu

zt
Tnis Hazretleri ararak: Misafirlik gn olur. Bu ipi al, git iki
saatlik ormandan odun getir... Kendin iin lzm olan ayrdktan
sonra
geri kalan fukaraya dat! buyurur.

Yahya bni Yin, uzun zaman bu vazifesinde devam eder. Abdullah Tnis Hazretleri kendisinden du isteyenlere: Yahya bni
Yin'dan
du talep ediniz, nk o, saltanattan bu fakre eriti. Belki ben o
saltanatta olsaydm fakr bulamazdm, buyururdu."

- "zel Hazretleri ilk zamanlarnda bir gn sahraya km oturuyormu. Bir set zerinde uyumu. Etrafn btn vah
hayvanlar tavaf ediyormu. Bu manzara karsnda kendi kendine: Cenb-
Hak'la
bize nsiyet ve yaknlk hsl oldu. Bu, o makamn hlidir, diye
dnm. Ertesi gn bir dere kenarndan geerken zel Hazretlerini
gren bldrcnlar uuuvermiler. Hatt Hazret, beklemedii bu n
kala rkm. O vakit bir ses duymu: Bunda ap korkacak bir
ey
yok.. Dn bizimle idin. imdi ise kendinlesin."

342

- "zel Hazretleri bir gn Hamza Hazretlerini ziyarete giderken

yolda birisine rastgelmi, beraberce Hamza Hazretlerinin yanna
varmlar. zel Hazretleri yanndakine: Bu zat, abdaldan biridir ve
bu

zaman da, dumn kabul olduu bir zamandr, haydi du edelim,

demi.

Adamcaz, zel Hazretlerinden bu sz iitince: Y Rabb

bana
gnde bir dinar nafaka ihsan et! diye du etmi. zel
Hazretleri de:
Y Rabb bana dnyda da hirette de af ve afiyet ihsan et!
niyaznda
bulunmu.

Oradan kp tekrar yola koyulduklarnda bir zatla karlamlar.

Ve o, zel Hazretlerinin yannda bulunan kimseye: Duann
Allah indinde kabul olunduu bir zaman bir dinara sattn, demi."

- "zel Hazretleri birisiyle maarada oturuyormu. Haydi, demi, Allhmzm vuslatn talep edelim... ola ki yarn kaplar
alr.

Ertesi gn maaradan ieri bir zat girmi ve: Bu nasl velayet y

zel? Yarn ile kaytlanacana Allah'a tapsan a... demi. zel
Hazretleri de bu sz duymakla tvbekar olmu."

- "zel Hazretleri bir gece uykuda iken Reslullah Efendimizi

grr. Reslullah kendisine der ki: Y zel elbiseni irkeften
temizle.
T ki her nefeste Allah'n ihsan ve destei senin ile olsun.

Y Reslallah, nasl elbise deyince, buyurulur ki: Allah sana be

hil'at vermitir. Bunlarn birincisi, muhabbet hil'ati, ikincisi
tevhd
hil'ati, ncs marifet, drdncs man, beincisi slm'dr.

Allah' anlayan ve sevenin her eyi kolay olur.

Allah' anlayann nazarnda hibir ey kalmaz.

Allah' birliiyle bilenler ona irk komazlar.

Allah'a man edenler, her eyden emn olurlar.

slm olanlar Allah'a s olmazlar. s olsalar da zr dilerler ve

zrleri kabul olunur."

- "Bir gn zel Hazretleri bir maarada oturmakta iken: Y

Rabb sana nasl kredeyim? demi. Buyurulmu ki: Herkesten
ziyde
sana nmet verdiimi bildiin vakit bana kretmi olursun.

Aman Y Rabb bu nasl olur? Aikr ki enbiyya da, ulemya da,

SOHBETLER 343

merya da benden ziyde nmet vermi bulunuyorsun.

Cevap olarak yle buyurulur: Enbiyya o nimeti vermeseydim,

sen Hakk'n yolunu nasl bulurdun? Ulemya o nimeti
vermeseydim
sen onlara nasl uyabilirdin? Emirlere o nimeti vermeseydim,
malndan, canndan nasl emin olabilirdin? Binenaleyh o nimetleri de
sana
verdim demek oluyor."

- "zel Hazretlerinden du istendii vakit: Allah senin iin ol-

sun! diye du buyururdu. Bu du, btn istekleri iine alr.

Fakat,
onun, seninle olmas iin senin onunla olman lzm gelir. nk
kim ki
Allah'la ise Allah da onunladr 1 ."

- "zel Hazretleri ilk devirlerinde, ehlullahtan bir ztn da banda yaamakta olduunu duyarak, ziyaret maksadyle
bulunduu yere gitmi. Fakat ge olduu iin ieri girmeyip maarann
kapsnda
yatmay mnsip grm. Gece ieriden Hazret'in sesini iitmi:
Y
Rabb, birok kimseler halkn kendilerine hayran olmasn ve
balanmasn istiyorlar. Halbuki insanlarn benim hakkmda kt
davranl,
etin ve hain olmalarn niyaz ediyorum. T ki senden baka
snacam yer olmasn."

- "zel Hazretleri ilk zamanlarnda seksen gn oru tutmu,

a kalm, iinden: Elbet bu hlim Allah indinde makbul

olmutur, diye dnm.

Dada gezerken bir maaradan ok gzel, nur yzl ve

mstesna
bir kadn zuhur ederek: Alt aydr am. Fakat amelimle Allah'a
hi
nazlanmadm. Adamn biri seksen gn a kalmakla amelini
nne
koyuyor, demi."

- "Krklar ka erdir? diye ztn birine sormular. Krk nfustur,

demi. Niin er demediniz de nfus dediniz? diye tekrar
sorunca: lerinde kadn da vardr da onun iin... buyurmu.

1- Men kne lillhi kn Allhu leh.

344

Kadnn fazileti, srasnda erkeinkinden fazla olduuna phe

yoktur."

- "Rbia Adeviye Hazretleri, sahbe-i kiramdan Sfyn- Sevr ile

dima grrlerdi. Bir gn Sfyn- Sevr Rbia Adeviye
Hazretleri'ne gelerek: Y Rabb bana selmet ihsan eyle... diye du etti.
Bu du
zerine Hazret-i Adeviye alad.

Sfyn- Sevr Hazretleri: Niin alyorsun y Adeviye? diye sorunca, beni sen alattn. Dnya iin selmet talep ediyorsun
da... Dnya iin selmet onu terketmektir. te bunun iin aladm,
buyurmutur."

- "Yine bir gn Sfyn- Sevr Hazretleri: Ah ne mahzunum, ne

gamdaym! demi. Rbia Hazretleri de: Yalan sylyorsun,

doru sylemiyorsun. nk hzn ve gamda olsan, dnydan zevk
almazdn.
Dnydan zevk alman, mahzun ve gaml olmamana iarettir.
Benim
gamm ise kederli olduumdan dolay deil, kedersiz
olduumdan dolaydr, buyurmutur."

- "Rbia Adeviye Hazretleri: Her eyin semeresi vardr; marifetin

semeresi ise yzn Allah'a dndrmektir, buyururlard."

- "Bir zamanlar Badat'ta hi yamur yamam. Hazret-i Abdlkdir'in bir Hak k halas varm. Ahli gelmi, kendisinden
rica etmiler. O da bu yalvarlara dayanamam: Y Rabb, demi.
Sprge
sprdm, sen de sula! Derhal yamur balam, hatt seller
olmu."

- "Fatma-i Nibriye nmnda bir sultan htn varm. Seriyy-i

Sakat ve Byezd-i Bistm Hazretleriyle tanr ve
grrlermi.

Bir gn Znnn- Msr'ye bir hediye gndermi. Znnun,

htndan hediye almak kklktr diye kabul etmemi.

Buna kar Fatma-i Nibriye: Dnyda ulu sf o kimsedir ki

SOHBETLER 345

ortada sebep grmeye... cevbnda bulunmu.

Bu htn hakknda fikri sorulan Byezd-i Bistm: Onun Kur'n- Kerm hakknda verdii tefsir hayretimi mucip oluyor. Ulu bir
sultandr, buyurmutur.

Fatma-i Nibriye: Men etallhe bikalbin selm yet-i

kermesini, ancak kalb-i selm ile Cenb- Hakka ulamak ve
kalbinde

ondan baka bir ey olmamaktr, diye tefsir edermi.

Yine Byezd ondan rivayet ederek diyor ki: Fatma demitir ki:
Allah' mahede etmek zere amel etmeyen kimseler, her
meydanda
yrr ve her lisan ile konuurlar. Fakat Allah' mahede etmek
zere
amel edenlerin dilleri tutulur, sylemez olur ve her an Cenb-
Hak'tan
haya ederler.

Yine ondan rivayet ederek diyor ki: Allah' mahede etmek

zere
amel eden kimseler ariftir. Allah'n kendilerini grdn bilerek
amel
eden kimseler ise muhlistir."

- "Seriyy-i Sakat'nin bir kadn talebesi vard. Bu sultan kadnn

ocuunu bir gn hocas gezmeye gtrr. Fakat ocuk
oynarken dereye derek boulur. Hoca, Seriyy-i Sakat'ye hdiseyi haber
verir. Hazret de talebesine vakay birdenbire sylemek istemez. Cenb-
Hakk'n

kazasna rz ve sabrdan sz aar. Kadn kukulanr ve bu

bahsin almasnn bir sebebe dayandn syleyince Seriyy-i Sakat de
vakay
anlatr.

Fakat meseleyi renen kadn: Hayr, benim ocuum boulmamtr, haydi gidelim, bana yerini gsterin! diyerek dere
kenarna giderler. Kadn ocuun ismiyle: Mehmet, Mehmet! diye barr.
ocuk
ses verir ve kadn elini uzatp ocuu sudan karr. Sonra
yanndakilere: Grdnz m, ben size ocuum boulmamtr, demedim
mi?
Allah'm benim hakkmda yaptn bana sylemeden hi
yapmamtr.
Bunu haber vermedii iin boulmadn anladm, der."

- "Hac Bayram Vel Hazretlerinin eyhi, eyh Hmid Hazretleri'dir. Bu zat, zahir ve btn ilimlerini kendinde toplam bir
sultandr.
Bir gn mritlerinden biri, biri kendisine dieri de eyh Hmid
Hazretleri'ne it olmak zere iki tarla ayrm. Fakat ie bakn ki
eyhin

tarlasnda o sene hi mahsul olmam. Mridin tarlasnda ise

pek ok.

346

Mahsul zaman mrit, eyhini tarlalara gtrm. eyhi: Hangisi

benim, hangisi senin? buyurunca, mrit, mahsully yni kendi
tarlasn eyhininki olarak gstermi.

O zaman eyh Hazretleri: Allah Allah... imdiye kadar hi hatrlamyorum ki Allah'm bana byle dnyalk versin... Bu acaba
hangi
hatmn cezasdr? buyurmu."

- "Ak emseddn Hazretleri Hac Bayram Velnin halfesidir.

Bayram Vel Hazretleri nefsini krmak iin zaman zaman mritleriyle akalard. Bu hal ise Ak emseddn Hazretlerinin houna
git-

mezdi. Bu trihlerde de Zeynel Hf Hazretlerinin nm hret

bulmutu. Ak emseddn Hazretleri iindeki krklk dolaysyle
Bayram
Vel Hazretlerinin yanndan ayrlarak yollara dt ve gnlerce
yrdkten sonra Halep'e geldi. Fakat o gece ryasnda kendisini
Ankara'da ve boynunda da bir zincir olduu halde Bayram Vel
Hazretleri'nin kapsnda grd. aret akt. Hemen ertesi gn Ankara'ya
hareket etti. ehre vsl olup Hazret'in huzuruna vardnda, Bayram
Vel
Hazretleri dervilerine yourt ve budayl ekmekten mrekkep
gzel
bir yemek karm, derviler de bek bek oturmu
yiyiyorlarm. Ayn
zamanda kpekler iin de ayr bir sofra hazrlanm.

Ak emseddn Hazretleri huzura girdii zaman eyhinden hibir

iltifat gremeyince doruca gidip kpeklerin sofrasna oturarak
yemek
yemeye balam. Bu srada Bayram Vel Hazretleri ieri girerek
manzaray grnce: Gel beri be kse... Beni abuk avladn!
buyurmu."

- "brahim Edhem Hazretleri adamcazn birine: Ehlullahtan bir

vel olmak ister misin? diye sormu ve: sterim cevbn alm.
yle ise,
buyurmu, dnydan da hiretten de arzu ve rabetini kes.
nk
dnya ve hiret arzusunda bulunmak, Hak'tan ba ekmektir.
Kendini
muhabbet iin hazrla. Yni kalbindeki her muhabbeti Allah'n
muhabbeti iin boalt. Yalnz Allah'n muhabbet ve ak iin yer brak
ve
Hakka tevecch et ki hakk kble budur. Nasl ki erlerin ba tac
olan
Rbia Adeviye Hazretleri: Y Rabb, ben senin cehenneminden
korktuum veya cennetini talep ettiim iin sana ibdet ve kulluk
etmedim.
Kulluum, ancak cemlin iindir, diye buyurur."

SOHBETLER 347

- "eyh Sd-i Sahav Hazretleri, bindii at bir gn dereden

geirmek istedi. At bir trl gemedi. Suyu bulandnn, dedi.
Bulandrdlar

ve at dereyi geti.

Demek oluyor ki, insan da kendini grdke, Hak yolunu

geemez
ve vcut kaydndan azat olmadka maksda eremezmi."

- "Bir gn balklar toplanarak demiler ki: Su, su... dedikleri bir

ey varm. Yalnz ismini iitiyoruz, kendini gremiyoruz.
lerinden
biri demi ki: Falan denizde hereyi bilen bir balk vardr. Gidelim
de
ona soralm... Olsa olsa mklmz o halleder.

Gidip dertlerini anlatmlar ve: Su nerededir, bize gster! demiler. Hazret de: Suyun olmad yeri siz bana gsterin! cevbnda
bulunmu.

Bunun gibi, her bir zerreyi nurun nuru olan Cenb- Hakk'n nuru
ihata etmi, her ey onun vcdundan zuhur etmi ve ona yakn
olmutur. Nasl ki Cenb- Hak, Kur'n- Kermde: Sana benden
soranlara
de ki: Ben onlarn yaknndaym 1 .

Adamcazn biri ryasnda Cenb- Hakk' grm, komu

ellerine yapm: Senin elinden baka bir el bilmiyorum! demi.
Uyannca
kendi elini tuttuunu grm.

Adamcazn biri de karsnda kendisine hcum eden bir eei

grm kulaklarn yakalam. Uyand vakit kendi kulaklarn
tuttuunu grm.

Bir sf ile kelmcnn biri konuuyorlarm. Kelmc demi ki:

Yaknrm o Allah'tan ki kpek ve kediden zuhur eder. Sf de
demi ki:
Ben de yaknrm o Allah'tan ki kpek ve kediden de zuhur
etmez.

Bunlar birbirlerini bu suretle tekzip ederlerken arifin biri onlarn

hallerinden haberdar olur ve der ki: Sen de haklsn, o da
hakldr.
nk kpek ve kedi en deersiz hayvanlardan olmak
hasebiyle, biriniz byle kymetsiz hayvanlardan Cenb- Hakk'n zuhurunu
Hakk'a
bir noksan addettii iin hakldr. Dieriniz ise, her eyde Hakk
gr-

d iin bunlardan da zuhur etmeyen Hakk'n zuhurunda

noksan olacandan, o noksanl Hakk'a isnat etmedii iin hakldr."

1- Bakara sresi, 186. yet. "Ve iz seeleke ibd ann feinn

karb..."

348

- "Reslullah Efendimize ashb- kiram sormular: Y Reslallah

bize gemilerden bir ey buyursanz... demiler. Kendileri de u
hikyeyi anlatmlar: Evvel zamanda kii vard. Bunlar bir
maaraya iltica etmilerdi. Tam yerletikleri zaman dadan koca bir
kaya kopup derek maarann kapsn kapad. Uratlar, abaladlar,
kayay yerinden kmldatamadlar. Nihayet bir tanesi: E arkadalar,
hulsla Allah nmna yaptmz amellerimiz varsa onu bu
felketli

gnde kendimize efaati tutalm! dedi.

Bunun zerine birincisi anlatmaya balad: Ben fakir bir

adamm.
Anam da var, babam da. Bir de keim var ki onun style anam
babam beslerim. Bir gn naslsa ge kaldm. Eve geldiimde, ikisinin
de
uyumu olduklarn grdm ve a kalm olmalarna son derece
zldm. Yine keinin stn sadm ve elimde st kab sabaha
kadar bekledim. Sabah oldu uyandlar, st ancak o zaman iirebildim.

Bu sz zerine kaya bir para kmldad.

ikincisi de dedi ki: Ben amcamn kzn sevmitim. Fakat kz beni

sevmiyor ve alkadar olmuyordu. Onu g halle ve bir ok
vaadlerle
kandrdm. Tam halvet olacamz srada Allah'tan haya ederek
vazgetim.

Kaya bir para daha kmldad.

ncs de yle syledi: Bir i yaptrmak zere amele

tutmu-

tum. Akam oldu. Herkes hakkn alp gitti. Fakat bir tanesi
grnmedi. Ben de hakkn ayrp bir tarafa koydum. Gnler geip
gelmeyince
de bu para ile bir koyun aldm. Koyun hmile imi, dourdu. Bu
vakann zerinden otuz be sene geti. Koyunlarm oald. Dl
d oldu, ok kr ettim. Fakat gnn birinde o amele kageldi: Ben
muhtacm param ver! dedi. Al, btn bunlar senindir! dedim.
Adam
hayret etti, inanmak istemedi.

Bu sz zerine kaya tammiyle yerinden oynayp dt ve yol

acildi 1 ."

- "Mnre Hanm, dnyda en byk, en yakn akrabalk bir

ihvann dier bir ihvana olan muhabbetidir. te hasep ve nesep
budur.
Bu muhabbet, amca, day, karde muhabbetine benzemez.
Hepsinin stndedir. nk Allah iindir, Allah nmmadr. Dierleri ise
tesadf
icbdr.

Reslullah Efendimize sormular: Bir kimse, yolunda olan bir

1- Buhr, Edeb, 5; Mslim, Zikir, 27.

SOHBETLER 349

kimseyi sevip muhabbet etse fakat yolunda gidemese, netice ne

olur?
demiler. nsan sevdiiyle beraberdir, diye cevap buyurmular.

Amelden yana mflis bir adam maher gn mitsiz ve aresiz

bir
halde iken Cenb- Hak ona: Hi benim sevgili kullarmdan birini
tandn ve sevdin mi? diye sorar da, evet Y Rabb, senin
sevgililerinden falan tanrm! derse affa mazhar olacaktr.

Bir tanmakla affa mazhar olursa, ya o sevgilisinin boyasyle

boyanrsa ne olacan sen var kyas eyle! Allah'n lutfu ihsan boldur.
Onun
iin hibir vakit midini kesme. Kermlerin eteine yaptktan
sonra

her ey kolay olur."

Gzide Hanmefendi duymu olduu bir vak'ay ksaca bize de

anlatt. Yeni evlenmi bir adam, henz zevcesi hmile iken
hastalanm ve fenalatn hissederek zevcesine: Ben gidiyorum.
ocuuma
beni tant ve bunu da sana vasiyet etmi olduumu syle. Zira
onlar
benim cennetlerimdir; ben onlarn bahesinde dolarm, demi
ve ksa
bir zaman sonra da vefat etmi.

- "Bu sz bir bakma dorudur. nk insan, brakt eyler ile

alkadar olur. Eer bu braktklar iyi eserler ise, ruh da alkadar
olmakla zevklenir. Ama kt eserler ise bu defa elem duyar,
muztarip
olur.

Eserler deyince, bunda evlt, mal hepsi dhildir. Eer bu sz

syleyen kimse bir mnevi seviyeyi bulmu ise (onlarn
bahelerinde dolarm) demesi, ruhun bekas cihetiyle yerindedir.

Fakat o gezilen bahelerin cennet bahesi olmayp gayya da

olmas ihtimli vardr. Szn ksas, i insann amellerine dayanyor,
demektir. Yni insan, brakt ameller ve eserler bahelerinde
dolar."

Radyoyu ve cereyan tellerini iaret ederek Doktor Ziya Cemal

Bey' e:

- "Bak olum... Allah insana ne byk kudret vermi. Her eyi

nasl onun emrine vermi, ona boyun edirmi. u radyoyu ileten
elektrik, bir kahredici ve helak edici kuvvettir. nkr edersen koy elini
derhal gidersin. Halbuki insanlar bu ldrc muazzam kuvveti en
sefil
hizmetlerinde kullanyorlar. Onunla makinelerini iletiyorlar,
meskenlerini styor, yemeklerini piiriyor, odalarn temizliyorlar.

350

Fakat u elektrik denen kuvvet size hitap edip: Ey efendi sen

beni
emrin altna aldn ve kendine hizmetkr kldn. Fakat ben neyim
onu
syle! dese, ne cevap verebilirsiniz?

Evet, sen bir elektriksin... Mhiyet ve kudretini bilmekten ben

cizim, demekten baka ne cevap verebilirsin?

te, onu hkmn altna almakla beraber ne olduunu bilemiyorsun. Bir kere o kudrete sonra da bu acze bak! te bu, kudret-i
ilhdir.

Sonra mesel gz kapaklarndaki arpac krklyorsun. Yahut

makas dediriyorsun geiyor. Her gerei madde ile len ve
zah eden
kimseler: Krklama masaj yerine geer. Makas deirmekle de
souk
bir cisim kan oradan karr, bu suretle arpacn iyilemesine
sebep
olur, derler.

Halbuki o arpack yalnz bir tekerleme sylemekle de geebilir.

Keza, menenjit gibi ar hastalklar ile ihtilt eden ylanck iin

de
bakarsn bir zavall kadncaz gelir, okur, fler ve hastada
derhal iyilik almetleri belirir.

Sarlk iin de ayn hal vkidir. Aylarca sren bu mzi hastala

kar bir sar ta iine iki ine atarak okurlar hasta yine ifyb
olur."

Bu arada Gzide Hanmefendi, genliinde Krk Kilise de bulunduklarn ellerinde ise altm adet siyil bulunduunu,
saatlerce
uzak bir mesafede bulunan bir hocay okutmak iin getirtmek
istedikleri zaman adamcazn gelmee lzum olmadn, yalnz kendi
adiyle
baba ismini ve siyillerin miktarn bir incir dalna yazp
gndermelerinin kfi olduu haberini yollam bulunduunu, neticede de iki
gn
sonra ellerinin tertemiz hle geldiini anlatt.

Ayrca, Trablus Garp' ta bulunan bir akrabas, ylan sokmalarna

kar okuyan bir hocann evinde olduu srada, hocaya bir

telgraf gelerek iki gnlk mesafedeki bir vak'a iin yardm istendiine ahit
olmu. Telgraf alan hoca efendi iini brakarak, misafirin
anlamad
bir eyler okumu. Hdisenin sonunu merak eden bu zat,
nihayet
meseleyi tahkik etmek suretiyle hastann iyiletiini renmi.

Gzide Hanmefendi' den sonra Nazl Hanmefendi de bandan

geen u vak'ay anlatt: ocuktum. O sene, yzde kan bir
ban salgn vard. Yal komularmzdan bir ou bu hastalktan ldler.
Nihayet ben de ayn hastala tutuldum. Pek ar bir halde
yatyordum. Yzmn rengi mosmordu. Bize bir hoca salk verdiler.
Getirttik. Yzme krmz bir bez rtt ve okudu. Bezi yzmden
ektikleri
vakit cildim pembelemiti. Bir saat sonra hibir eyim kalmad.
Tammiyle iyiletim.

- "te, btn bunlar hep akl hricinde keyfiyetler... Bir kudret

SOHBETLER 351

var ki elektrik diyoruz. Fakat sen onun hakikat ve mhiyetini, bu

kudreti her iinde kullandn halde bilmiyorsan, o okuma izni
verilmi
olanlar da hem okuyorlar hem de hakikat ve mhiyetini
bilmiyorlar.
Fakat hakikat erbab biliyor.

Faraza o arpack iin okunan tekerleme veya ylan sokmas iin

okunan du ehlullahtan bir ztn kendisinden if isteyen
kimseye sylemi olduu bir sz olabilir. te o byk insann kudretinden bir
nebze tayan o szler, kyamete kadar deva ve if hassasn
muhafaza ve
devam ettirir."

Meclisten birinin, Hocamzn her frsatta Avukat Mustafa Rz

Efendi' den gyabnda honutlukla bahsettiini sylemesi
zerine:

- "Bu zat, vaktiyle bize bir iyilikte bulunmutu. Geri Cenb-

Hak her eyi bir sebebe balamtr. Bize de o iyilii bu zat

vstasyle
ihsan etmekle beraber, onu grdke, Allah'mn lutfu bu
adamdan tecell etmiti. Ne gzel bir mazhariyeti var! diye onu holarm.

Eer Allah isterse, bir iyilii sebepsiz de ihsan eder. Hazret-i

isa'nn atasz dnyya gelii, bizim Medine'ye gittiimiz zaman,
halkn
haberi olmad halde, asker mzkaya kadar btn Medine
halknn
istasyona gelip fevkalde tezahratta bulunmalar gibi...

Fakat ekseriyetle Cenb- Hak, bir hayr bir sebebe balar.

Geen gn bir zat gelmiti. Bir hads-i erifin tefsirini bir kitapta
u ekilde grm: Cenb- Hak btn mevcudattan zuhur eder.

Bunda anlalmayacak bir ey yok, pek bariz... dedim. Zahir de

Allah, btn da Allah... Evvel de Allah, hir de Allah... yet-i
kermede
de: Hibir ey yoktur ki Cenb- Hakk tebih ve tahmit etmesin
1 buyuruluyor.

u masay cansz zannediyoruz. Fakat hayr. Bunun ii hayat do-

lu. Gnein etrafndaki yldzlar gibi, bu zerreler de

merkezlerinin
etrafnda harekettedir. Harekette olan ey ise hayattadr. Hayat
da
Hak'la kimdir. Hayatta olan eyden phesiz Hak zuhur eder.

Bir gn Rz Efendi sz arasnda damadnn vefat ettiini sylemiti, dedim ki: Bir kavga meydan olan bu dnyda kurun
kime
isabet ederse o gider. Esasen her mevcut, mutlak kendi cinsinin
devamna almakta, lmszle gitmektedir. Ama kendini yok
etmekte, yerine bakasm koymaktadr."

1- sr sresi, 44. yet: "Ve in min ey'in ill ysebbihu bihamdih."

352

Akam yemeinde havu vard. Nazl Hanmefendi, havucun tabak iindeki manzarasn karidese benzetti:

- "Niin bir nebat hayvana benzetiyorsun? Her eye hakkn versene..."

Nazl Hanmefendi:

- Evet ama efendim, hayvan mertebesi nebattan daha yksek

deil mi?

- "Evet, fakat bu havu, imdi insana kavuuyorum diye kendi

zevkiyle zevklenirken, neden onu, sen hayvan olsaydn
merteben daha
byk olurdu, diye tahkir etmeli? Onun da zevkine hrmet
etmek,
onun da hakkn vermek lzmdr."

Smiha Hanm:

- Bir kere idi, derviliin buyruk dinlemek olduunu sylemitiniz.

- "Tabi, tabi... Dervilik buyruk dinlemektir. nk her olan,

Allah'n buyruudur. Btn kitaplar bu drt kelime iindedir.
Bunu
hal eden, l ilahe illallah demi olur."

Meliha Hanmefendilere gidilmiti. Hasep ve nesepten konuuluyordu:

- "Allah indinde hasep ve nesep yoktur. Hakk'm ziyfethnesine

kabul edilmek iin mrur tezkeresi isterler ki o da kalb-i selimdir.
Bundan mada olan eyler, ibdet, mal veya hasep ve nesebin
faydas yoktur. Allah indinde seyyitlik ve eriflik ancak kalb-i selimdir.
Cenb-
Hak: Allah indinde ekreminiz muttaki olannzdr 1 buyuruyor.

Eer hasep ve nesebin faydas olsayd, Nuh'un olunun mna

gelmesi lzm gelirdi. Hazret-i Mevln'nn olunun ise Hazret-i
ems'in
katlinde itiraki olmazd. Bir mrik olan Azer'den de Hazret-i
brahim
gibi bir sultan zuhur etmezdi.

Bunun iin, Allah lden diri, diriden l karr. u halde mhim

olan hasep ve nesep deil, manev irsiyettir. Hazret-i Rif
oluna: Be-

1- Hucurat sresi, 13. yet.

SOHBETLER 353

nim yolumda gitmezsen seni maher gn inkr ederim, diyor.

Hazret-i Mevln da: Neslimden gelen evldm deil, yolumdan gelen
evldmdr, buyuruyor.

Ama bir velnin sulbnden gelen ayn zamanda yolundan da gelmekte ise o zaman nurun al-nr...

Hazret-i Nh, Cenb- Hakka: Y Rabb, sen benim evltlarm

muhafaza edecektin, dedii zaman, kendisine: O senin olun
deildi...
buyurulmutur. Selmn- Fris Hazretleri ise Reslullh'n evld
de-

il iken Efendimiz: Selman benim l'imdendir, buyurmutur.

Kendi zrriyetinden olamayan ve hibir kan rabtas bulunmayan

kimsenin evltlk vasfn hiz oluu ite hasep ve nesebin bir
manev
kazanca vesle olmayacana delildir."

Bir mesele hakknda iyi ve fena diye mukayese yaplmas zerine:

- "Fena yoktur. Fenalk denen ey, iyiliin bir derecesidir. Fena

da iyidir. Niin iyidir? yiliin kymeti onunla meydana kt iin.

Dnyda mutlak hayr ve mutlak er yoktur. Bir kimse iin fena

olan, dier biri iin iyidir.

Dnydaki btn sedalar, Trk, Arap, Acem, Krt, italyan, ngiliz, in, Japon, eek, kpek, arslan, kurt, austos bcei, ylan
seslerinin hepsi dodan si'ye kadar olan yedi notann iindedir. Nasl ki
elif, ( \ ) btn harfleri kendinde toplamsa... Mesel elifi yle
kvrsan ( < ) byle kvrsan ( -> ), ( <J> ) ve ilh...
olduu gibi, btn sesler

de bu yedi notann muhtelif tarzda sralanmasndan ibarettir.

Byle olmakla beraber, sizin pek holandnz alaturka bir

paradan bir Avrupal hazzetmeyebilir. Onun da holandndan siz
zevk almayabilirsiniz. Ama holandnz da holanmadnz da hep
ayn notalarn evrilip evrilmesinden ibaret. O halde bunlar nasl
beenmez
de fenadr, dersiniz? Binenaleyh hibirini ayrt edip hor
grmemeli.
Hepsini hrmetle dinlemeli ve seyreylemelisiniz. Hi deilse
zevk alanlarn zevkine hrmeten sen de onlara sayg gstermelisin. Ama
zevk almak meselesi baka!"

Denizden, rmorkre bal bir kayk geiyordu:

- "Baknz talebe stadna bal olduu gibi, bu kayk da yle. Fa-

354

kat yine de dmen mevkiinde bir adam var. Bundan u

anlalyor ki
insan her ne kadar tarikat cihetiyle eyhine bal ve mtevekkil
olsa
da yine akl dmenini elinde tutup idare etmesi, saa sola
arparak
stadna sz getirmemesi lzmdr."
Hsniye Hanm:

- Fakat kayklarn bzsn, geminin t yanna balyorlar. Byle

borda bordaya balanan kayklarn iinde dmencinin
bulunmasna
lzum olmuyor.

- "O baka mesele... O hal mstesna ve enderdir. Ekseriyet ise

kay motorun arkasna balar. O senin dediin hal, kendini
Hakkn
varlnda tammiyle fn klm olanlarn mertebesidir ki,
yaknlk ve
beraberliklerinin kemal derecesini bulmu olmasndan dolay,
idarecileri de Hak olmutur. Onlar Akl Mustafa'nn nnde
kurbandr/
Hasbiyallah de ki Allah yeter 1 srrna mazhar olanlardr."

Mnre Hanmefendi:

-Dervilik Zamn- Sadet'ten sonra ne zaman balamtr?

- "Dervilik ilmi, tasavvuf demektir ki bu, insan tabiatnn vazgeilmez bir hadisesidir.

Tasavvuf, dnynn her devrinde ve her yerde, trl trl ekillerde grnmtr. Hindistan'da, Msr'da, Yunanistan'da,
skenderiye'de, Mseviyet'te, seviyet'te ve nihayet slmiyet'te
tekemml etmi
olduu halde kendini gstermitir.

Mademki Reslullah Efendimiz'den evvel peygamberler

gelmitir,
tabi ki tasavvuf anlay o zamanlarda da mevcut idi.

Topkap Saray Ktphanesinde, Mevln Hsmeddn Olu

Mustafa nmnda bir ztn, Risle-i Zevkiyye isimli el yazmas
kitabnda yle denmektedir: lk dervilik, beerin babas olan Hz.
dem'le

balamtr.

O zaman balayan dervilik her devirde var olmutur.

Buda'y ele alalm. Buda der ki: Ktlklerin, kederlerin, lmn

sebebi ehvettir. Her bir insann bana birer bel kesilen
ihtiyalar
kalplerde uyandran yine ehvet ve hrstr. Bunun iin Buda,
ehvet ve
hrstan kurtulmak resi olmak zere riyzat yni perhiz ve ayni
zamanda derin derin tefekkr, insann yava yava dnya
arzularndan
ekilmesi ve benliinden kurtulmas yolunu gstermitir.

1- Akl kurban kn be-p-i Mustaf

Hasbiyallah g ki Allhem kef

SOHBETLER 355

Demitir ki: En byk er, cehalettir. Hayt- tayyibe, yni

haytn slh, kendi vcdunu dzene sokmak ve marifet

kazanmakla
olur. nk kendinde salh peyda eder, kendini dzenlersen
lemle de
salh zere olursun. Yni: Ben beni terk eyledim grdm ki
ayar kalmam srr hsl olur.

Marifet ve ak, kinatta iki byk mil, yni iki byk ve tahrik
edici kuvvettir. Ak olmayan kimse, daim surette beden
zindannda
kalmaya ve haytn devr-i dim emberinden kurtulmamaya
mahkmdur.

Yine demitir ki: Btn mevcudat, ruhlar ve cisimler, kdir-i

mutlakn yni Allah'n bedeni mesabesinde olup, beden ruha nasl
tbi ise,
bunlar da ylece ona tabidirler.

Buda unlar da sylemitir: Muvaffak olmaya da olmamaya da

kaytsz kalmaldr. Btn yaratlmlara efkat gzyle
bakmaldr.
Bizim bugnk haytmz, eski zamanlarmzda kendi arzu ve
ihtiyarmz ile yaptmz amellerin neticesidir.

nsan melce'i, yni snacak yeri tefekkrde aramaldr. Dnya,

hiretin tarlasdr. Gerek iyi gerek kt eylere ne sevinmeli ne
de bunlara muhalif olmaldr.

Kaplumbaa nasl azasn kabuunun iine ekiyorsa, bir insan

da
zahir hislerden kendini ekmeyince hikmet sahibi olamaz. Yine
diyor
ki: Beni her eyde grn; her eyi de bende grn!

te btn bu konutuklarmzdan da anlalyor ki tasavvuf da

tasavvuf ehli de her zaman mevcuttur. Fakat bu hakikate sahip
bulunanlar, idrakleri noksan olan ksa aklllarn talamalarna ve
ktlemelerine mruz bulunduklarndan, kendilerini gizlemek
lzumunu
duymular ve kendilerini nmahremlerden saklamlardr."

Semha Hanm:

- Hazret-i Meuln da Hazret-i Hsmeddn'e: Senin gibi Ysuf a

kuyu dibinde olmak gerek, der ve yine: Nmahremlerden
korkmasaydm senin medhinin adrn zuhur sahrasna kurardm, buyurur.

- "Hulsa, tasavvuf, dnya kurulal beri mevcuttur. nk bu, insan tabiatnn vazgeilmez, yok edilmez bir hadisesidir."

Meliha Hanmefendi, fakir den bir akrabasndan bahsederek:

Allah iyi grdklerimizden ayrmasn! dedi:

- "Camille Flammarion'un bir eserinde ey nazar- dikkatimi

celp ederek houma gitmiti. Birincisi, n bir saniyede
kat'ettii

356

sratle semvatta haylen yapt bir ceveln, bir seyahattir ki

yldzlar ve btn semvt dolat halde, bykln nihayetine
eremez,
ikincisi, insanlarn yzlerinde bir hayvan sfat okunduunu sylemesidir. Kitabna koyduu resimlerin kimine: Baknz u adam
ne

kadar maymuna benziyor. Bu ise tpk bir ay... diyerek her

birinde grd hayvan suretini aklar.

ncs, Evolution du Monde isimli kitabnn mukaddimesine,

Mahmd- Gaznev'nin eline geirdii yazma bir risleciini
teberrken
koymu olmasdr.

Mahmd- Gaznev bu rislecikte yle demektedir: "Bir ehirde

yayordum. Bir mddet sonra ldm. Aradan be yz bin sene
getikten sonra ldm noktada tekrar dirildim. Bir de baktm ki
eskiden
ehir olan bu yer imdi koca bir deniz olmu, etrafta balk
avlyorlar.
Gittim bu balklardan, burann ne vakitten beri deniz olduunu
sordum. Bana: Sen akln m sattn? Buras oldu olas denizdir. Biz
babalarmzdan, onlar da babalarndan ve ilh... hep byle
duymuuzdur, dediler.

Tekrar ldm. Aradan be yz bin sene daha geti, yine dirildim.

Baktm ki deniz bir mera olmu, koyunlar otluyor, iftiler ift
sryor.

Bu sefer gittim. Onlara sordum. Bana: Haydi oradan... Buras,

cedlerimizden de duymuuz ki hep meradr, dediler.

Yine ldm. Uzun asrlar sonra tekrar ayn mahalde dirildiim

vakit, burann ilim ve fende ilerlemi mkemmel bir ehir
olduunu
grdm. Eh dedim. Artk buradaki ilim ve fen adamlarndan,
memleketin trih ncesi hlini renebilirim.

Bylece de bir tarihinin yanma giderek btn bu vakalar anlattm. Kendisi pek meguld. Benimle konumaya ancak on
dakika ayrabildi. Ve bu mddet zarfnda suallerime cevap olarak: Sizin
btn bu
syledikleriniz hakknda malmatmz yoktur, dedi... Ancak
burada,
trih ncesine it bz kulbecikler olduunu ve zaman getike
ehrin
ilerleyerek byle mkemmel bir hle gelmi bulunduunu
syledi.

Camille Flammarion: te bir Trk, bundan pek ok zaman evvel

bizim bu kadar ilm tedkikler ve teknik vstalar ile karmaya
altmz netice ve hakikati kendi kafasyle buluyor. te ben de bu
risaleyi

teberrken kendi kitabmn bana koyuyorum, diyor.

Hazret-i Muhiddn, Beytullh' tavaf srasnda tesadf ettii bir

zat kendisine: Ben senin ecddndanm; deyince: Hangi
ceddimsin diye
sordu. ok eski! cevbn alnca be yz sene evvelki mi? Hayr.
Bin sene mi? Hayr, daha ok, daha ok eski. yle ise ilmin, hilkat
trihi olarak gsterdii zamandan, yni Hazret-i dem'den beri mi?
deyince, o

SOHBETLER 357

zat: Kanc dem'den bahsediyorsun, karln verdi.

Trihin kaydettii ve en eski dedii Sokrat, Efltun, Fisagor gibi

byk kimselerin anlaylaryle, Ms, s ve btn dinleri ihata
eden
Muhammed dninde gsterildii gibi, asl bu szleri sylememize
sebep
olan: Allah insan iyi grdnden ayrmasn temennisine kar,
ite
bu zatlar diyorlar ki: Hayat, kederleri, elemleri, srr ve net
ile, hep

gemite kazanlan eylerin semeresidir.

Mesel Sokrat der ki: nsan, kendi felketini kendi hazrlad gibi, saadetini de yine kendi hazrlar.

Reslullah Efendimiz de buyuruyor ki: ldkten sonra banza

neler geleceini bilseniz, itih ile yemek yemez, istirhatle
uyuyamaz,
banz alp dadan daa kaardnz.

Cenb- Hak da Kur'n- Kerm'de: Zerre kadar hayr ileyen hayr bulur, zerre kadar er ileyen er bulur. Ve yine: iyilik
yaptnz
vakit kendiniz iin yapyorsunuz, ktlk yaptnz vakit yine
kendiniz iin yapyorsunuz, buyurur.

te, btn bunlar ve buna benzer nice szleri insan grp

iitiyor
da yine kuru kafalar bunlardan ders almyor. Gelii gzel, ulu
orta,
yapmadmz kalmyor. Evet ama sonu ok ac!

Hsl unda ve bunda ve kendimizde grdmz vak'alar,

felket veya saadet, hdiselerin hkme baland ilh
mahkemede

verilen kararlarn icra ve infazndan baka bir ey deildir.

Allah'mza snalm da lutf- hafsiyle muamele etmesini niyaz

edelim. Yoksa Hazret-i Adem'in dedii gibi: Y Rabb, biz
nefsimize zulmeyledik, eer sen merhamet etmez ve bizi affetmezsen
hsranda kalanlardan oluruz 1 ."

Meliha Hanmefendi:

- O ilhi mahkemenin verdii hkm Cenb- Hak sevgilileri yz suyu hrmetine hayrlara evirir inallah.

- "Onun evrilmesi g Meliha! Ate dt yeri yakar.

tfaiyenin vazifesi, atein genilemesine mni olmak olduu gibi,
ehlullhn himmeti de o crm ve isyan atelerinin yaylp mn
yakmamas iindir. Yoksa, kan ok tene vurur. Evliyann himmeti,
onun
cana gemesine mni olur."

Bu konuma srasnda yalnn nnden geen vapur iskeleye

yaklat iin ddk ald. Sze yle devam edildi:

- "u vapur ddk alar almaz iskeleye yanamad. skeleye

yaklat iin haber verdi. te lm de gelmeden evvel habercisi
olan has-

1- A'rf sresi, 23. yet.

358

talklar gnderir. Bu hastalklar, vapurun dd gibi,

habercidir. Fakat bunlar da trl trl devalar ve illar ile susturmaya
bakarz.
Tabi bu szlerden maksadmz tedavide kusur etmek, yni
tedbirde
bulunmamak deildir. Belki lm unutmayp dima ona hazr
ve tetik
bir halde bulunmay tavsiyedir."

Yal komumuza sk sk misafir gelen dnya gzeli Kerman Hlis

Hanm' dan bahsolunurken:

- "imdi bu kz, dnya gzeli olduu iin ne kadar marurdur.

Fakat insan, her eyde olduu gibi bu meselede de gafil
bulunuyor. Ancak, dima her eyin kymetini lerek hareket edecek olursa
gfl olmam olur.

Hakk kymet, mutlak olan ve devam eden eyde yni gerek

burada gerek sonradan balayacak hayatta sahibiyle beraber
kalandadr.
Gzelliin ise ne kymeti vardr? O gzelin yznde bir ban
kmas
veya arz bir sebeple mesel derek, bir takm izgilerin,
buruukluklarn hsl olmas, gzelliin bir anda mahv olmasna sebep olur.
Hele
lp de kabre konduu vakit: Bu mu dnya gzeli diye
kaarsnz. Aradan birka gn geip ceset ryp kurtlanacak olursa acaba
kim yannda durmak ister?

Onun iin, her eyin kymetini bilerek ve lerek hareket etmelidir. Kymet takdirinden ciz olarak, akl talarn prlanta
zannyle
toplayan kimseler ocuk merebinde olan zavalllardr. Bu ocuk
merebinde olan gafiller, sonradan aldandklarm grerek piman
olurlarsa
da i iten gemi bulunur. Onun iin, dayanacaksan Allah'a
dayan. Seveceksen onu sev. Hazret-i Rif Efendimiz, gurur ehline hitapla:
Nedir
bu gururun senin? Evvelin bir katre meni, hirin bir le!
buyurur."

Mnre Hanmefendi bir ilh mrldanrken yavaa h etti. Bu

ilh sylemeler, nkteler ve zek oyunlar, Mnre Hanmefendi'
nin
sk sk mracaat ettii ahs tedbirlerdi. yle ki ar ve ykl
sohbetlerle maneviytn derinliklerine dalm olan Hocamz' a dnyev
ufuklar aard. Nitekim yine yle oldu. Ve latife yollu:

- "Mnre Hanm'm syledii kendine tesir etti! Sokrat da:

Faziletin mkfat kendindedir, diyor," dedi.

Gnlerdir devam edegelen ar ve cidd bahisler adet kapmz

SOHBETLER 359

alyor ve gene de bizi kendine aryordu. Onun iin de Mnre

Hanmefendinin tedbri yine hkmsz kald ve sohbet devam etti:

- "Sokrat, Milttan drt yz yetmi sene evvel Atina'da dnyya

gelmitir. Bu zatla Efltunun tasavvuf trihinde ehemmiyetli
mevkii
vardr ve ahlk felsefenin messisidirler.

Sokrat, talebelerine dima ar ve pazarda ve gezdii yerlerde

ahlkn faziletlerinden bahsederek tavsiyelerde bulunur, onlara
devaml olarak kendini bil! szn tekrarlard. Her vakit ve her
mevsimde dima ayn hrkay giyer, yaz demez, k demez yaln ayak
gezer,
cezbe sahibi bir adamd. Bzan baklar bir eye dikilir, orada
sabahlad olurdu. Her an, her vakit, her zaman ve her mevkide,
hatt lm

tehlikesine mruz kald vakit bile adaletten ayrlmamtr.

Sokrat, Cenb- Hakk'n mevcudiyetini, lemin nizmndan anlamt. u suretle ki, bedenimizde bulunan uzuvlarn her birinin
bir
vazife ile mkellef olduunu, mesel dilimizin ac ve tatly
bilmek ve
lezzetleri anlamak iin bir let olduunu, kulaklarmz ile btn
sesleri
iittiimiz halde, onlarn dolup tkanmadn, gzlerimiz ile
lemin aaa ve ihtiamnn grldn ve bunlarn birer kk uzuv
olduu
halde kapaklar ile korunduunu ve icbnda bu kapaklarn
rtldn, hulsa i ve d uzuvlarmzn her birinin birer hususla
vazifeli bulunduunu gryor ve bu lemde her eyin kendi kendini
arnmaya gtrc bir dhili tertibat olduunu sylyordu. Bu yaratl
leminde
hibir eyin abes olmayp, bedenimizin uzuvlarnn olsun, ir
eyann
olsun hep birer vazifesi bulunduunu, bir paras olduklar
btnn
selmetini temine altklarn bildiriyordu. Her eyin
intizmnn, yerin, gn, gk kubbenin bir ahenk ve dzen iinde
bulunmasnn ve

btn mevcudatn alp didinmesinin ve cmle mahlktn

oal ve
douru hlinde bulunmasnn, hep insann menfaat ve hizmeti
adna
olduunu, yni bu mmtaz ve seilmi olan insana hizmet
yolunda kullanldn anlatyor ve baknz diyordu, giydiklerimiz, onlarn
postlarndan, yediklerimiz onlarn etinden ve stnden deil mi?
Btn bu
faydalanlar, hepsinin insan iin hazrlanm olduunun bir delili
deil mi?

Gzellikler ve holuklar ile gz kamatrc olan lem iinde,

bunlardan en fazla faydalanan insandr. Baknz, btn mevcudat
iinde
ayakta durmaya istidad olan insandan baka mahlk var mdr?
Bu
ayakta durma imtiyazna nail olan insann hli, uzaklklar
grmesi ve
bir ok tehlikelerden kendini muhafaza etmesi iindir.

Cihanda hibir ey tesadfe dayanmaz. Her ey bir gayeye, o

gaye
de daha yksek daha stn bir gayeye ve neticede herey tek
gaye olan

360

tevhide mteveccihtir.

te, yekpare bir kaside gibi olan tabiat da, bu gayenin

hakkaten
tek olduunu isbta kfidir. Sokrat, dnnz bir kere diyor,
nasl
olur da bu kadar mevcudat, ekilsiz olan bir madd ktleden
kendi kendine meydana gelir? Nasl olur da bunlar o muazzam varlk
iinde kendi kendilerine bir ekil ve mevki verirler?

Binenaleyh hibir ey tesadfe braklmamtr. Her eyde ilh

bir cevher olmakla beraber, onlar bu ekilsiz kll maddeden,
bu karklklardan karan ve bu intizma sokan bir hakk yaratc
vardr.
Bu hakk yaratc, her yerde hazr ve galip ve her yerde
mevcuttur.
Ama biz onu gremiyoruz. Gne, hepimizin gzlerimize n
aksetti-

riyor. Fakat ona gzmz dikecek olursak gz kr oluyor.

Hsl bu kadar teferruat ve azamet-i kibriys cb btn

mevcudat, en sekin varlk olan insann hizmeti iin hazrlanm
ve yaratlmtr. te bu akl- zam o byk yaratc hibir eyi
tesadfe brakmamtr. Nasl ki ruh bedenin uzuvlarn kendi emir ve
arzusu
diresinde kullanrsa, her olan ey de bir akl diresinde o byk
yaratcnn ve muazzam akln emir ve hkm diresinde hizmet
etmektedir.

Bir fidan diken bahvan, bu fidann meyvesini kimin yiyeceini

bilemez. Keza, bir siyset adam, dier siys kimseler ile i
birlii
eder, fakat neticede bunlardan kendisine bir hayr gelip
gelmeyeceini
bilemez. Bir serdar, kumanda ettii askerden kendisine bir fayda
olup
olmayacan bilemez. Evlenen adam, ald gzel kadnn
kendisine
saadet veya felket getireceini bilemez.

Demek ki sdece zahir ilmi ile bir ey bilinmi, o eyin

hakikatine

erilmi olmuyor. Bundan da anlalyor ki iin bir de sr taraf var.

Bu
srlar vakti geldiinde aikr eden o byk yanstcdr.

O, fazileti pek ok seviyor. Fazletkr bir adamn duasndan

holanyor, onun duasn kabul etmeyi de seviyor. Ona, gerek ilham
gerek
sebepler yolunu gstererek bildirdii eyleri retiyor. Bu
hikmetler
sahibi yaratcnn lutfu nasl inkr edilir ki? Mesel senin gzn
bir
ya paras iken fersahlar kat'ediyor. Ruhun, bir anda Atina'nn,
svire'nin yahut da dnynn birbirinden ok uzak yerlerini gz
nne getirebiliyor da, ya o hikmetler sahibi nasl her eyi istiap ve ihata
edemez sanlyor?

te, fazileti seven o byk san'atkr, kullarndan rzsn kazanmalarn istiyor. Kullarna birok ihsanlarda bulunan ve dualarn
yerine getiren o yaratc hakm, bu kullar iin nelerin faydal
olduunu biliyor ve: Ey hikmetler sahibi olan yaratc, senin indinde faydal
olan e-

SOHBETLER 361

yi bana ver! diye du etmelerini istiyor.

O fazileti sever, nk faziletin mkfat kendindedir. Bir insan

iyilii, yapaca iyilikte bulduu gibi, fenal da, yapaca
fenalkta
bulur. nk insan, kendi felketini kendi hazrlar. Fazilet sahibi
bir
kimse hibir eyden korkmaz. Onun iin fakr, hakaret, lm hep
msavidir. nk fazilet sahibidir.

te Sokrat'n bu nasihatlerini ve bu talimatn hristiyan

hakimleri kendilerine ml etmiler ve (sebepler ve vstalar
maksat ve
gayeye gre dzenlenmitir) tarzndaki nazariyesi de talebesi
Efltunun ve keza onun talebesi Aristo'nun felsefesine girmitir.

slmiyet'te de Cenb- Hak buyuruyor: Allah bir eyi arzu ettii

vakit sebeplerini de ona gre hazrlar.

Sokrat, birinci olarak ruhu, ruhta akl ve aklda da mefkureyi gr-

mtr. Onun iin akl ruhiyatn kurucusudur. Ama bu yksek

dnce ve byklklerini zaman ekemedi. ftiralar ve anlayszlklar
ile
idama mahkm ettiler. ok kimseler vardr ki saadetleri yldz
ldkten sonra parlar. Onun da kymeti, ldkten sonra meydana
kt.

Sokrat dima: Ben size Allah'n emrini teblie memurum, derdi

ve: Her zaman bir melek gelir, unu yle yap, bunu byle yap...
diye
emirler verir. Ama beni idama mahkm ettikleri vakit o melek
gelmedi. Anladm ki Allah'n rzs bu yoldadr, dedi.

Efltun, Sokrat' zindandan karmak iin btn maln fedaya

hazrd. Fakat hocas bu teklifi kabul etmedi.

Onun sz sohbeti, dima ahlk, fazilet ve Sbhn'n azameti

babnda idi.

te btn bu sylediklerimle demek istiyorum ki, tasavvuf, ok

eski devirlerden beri mevcuttur. Bu szlerin iinde slm
anlaya aykr bir nokta bulmak g. nk hakkat-i Muhammediye'den
aln-

mtr."

Mnre Hanmefendi, tahattrden yni hatrlaylardan sz amt:

- "Beylerbeyi'ndeki kkte yengemin bir kedisi vard. Elleriyle ieyi tutarak emzik emiyor. Geen gn resmini getirdiler,
houma gitti.
nk bu kediyi evvelce biliyordum. Grnce de tandm. te
tahattre canl bir misal! Vaktiyle grlm bir eyin sonradan
grlmesiyle
hsl olan bir zevk...

Demin de pencereden bakarken, bir mddet evvel Msr'dan

gelen

362

komunun uann bir Msr gazetesi okuduunu grdm. Bu

adamn
orada iki ocuu ve kars olduunu iitmitik. Bir mddet
okudu. Sonra dalgn dalgn gzlerinin yan sildi. Yni bu gazeteyi
okumakla, vatann, ocuklarn hatrlam oldu. nnde onlar canland ve
alad.
te bu da tahattre bir misal!

Geende de Sokrat'tan bahsederken tahattur meselesine temas

etmi ve Efltunla Sokrat'n tasavvuf yolunda byk yerleri
vardr demitik.

Fuzl, nasl her zamann, her asrn ve hatt btn dnynn

iri ise, Efltun da her zamann, her asrn mehur hakm ve
dhileri
arasnda birinci safta bulunan bir filozoftur.

Efltun, Mlt'tan 426 sene evvel dnyya gelmitir. iirler,

trajediler yazard. Bir gn Atina'da Akademi bahelerinin birinde
gezerken
Sokrat'a rastgelmiti. Sokrat, genlerle konuuyor, onlarla
zulm, hayrhahlk ve hakikat mevzuunda sz ediyordu. Bu szleri
dinleyen

Efltunda tahatturun bir perdesi kalkverdi. Bylece birka gn

Sokrat'n sohbetine devam etti ve evvelce kendi bildikleri ve imdi
de Sokrat'tan duyduklar kalbinde bir deiiklik hsl etti. Bu trihten
sonra
da artk tek msra bile yazmayacan ve btn manzumelerini
yakacan syledi. Bu suretle Sokrat'n sohbetlerine mptel olmu ve
ondan
ayrlmaz hle gelmiti.

Evvelce de sylediimiz gibi, Sokrat' mahkm edip zindana

attklar zaman, Efltun, hocasn kurtarmak iin olanca servetini
verdi, fakat Sokrat kabul etmedi. Sokrat'n idamndan sonra da Efltuna
Atina'da oturmak mkl oldu ve ehri terkederek diyar diyar
gezdi. Birok yerlere gitti ve ilmini bsbtn geniletti. On sene devam
eden bu
gurbet yllar esnasnda birok idamlardan, lm tehlikelerinden
ve
esirlikten kurtuldu ve birok krallar onun byk nfuzunu
kskandlar.

En nihayet talya'nn cenubuna giderek, orada Fisagor'a it

tarkatin dap ve icaplarn rendi. Hatt Fisagor'un bu daba

it bir
kitabn, kitabn arlnca para vererek satn ald. 1

Nihayet Atina'ya dnd ve bir felsefe jimnaznda ders vermee

balad... Yirmi iki sene bu i devam etti. Nihayet mrnn
sonlarna
doru derslerini, talebelerinin en iyi yetimi olanna brakt.

Kendisi, etrfndakileri nefisleriyle mchedeye tevik ederek

bir
keye ekilip ibdete dald ve Hakka mteveccih olarak,
seksen yanda olduu halde vefat etti.

1- O devrelerdeki kitaplarn arlklar, hacmlar ok byk

olduu iin bugnkler
ile llemeyecek kadar fazla idi.

SOHBETLER 363

Efltun derdi ki: Bu mevcut olan suretlerin her birinin birer tam

ve mkemmel numunesi misal leminde mevcuttur. Ruh cesetle

birlemezden evvel insan lem-i makulde iken birok l hakikatleri
tem
etmi, gzellik, adalet ve hakikati grmtr. Fakat gnn
birinde
lem-i ma'kulde bylece umakta iken, temizlikle alkasn
kesmi
rezlet gdasn yemee mecbur olmu. -Hazret-i Adem'in,
cennette
memnu meyveyi yemesi gibi- nihayet kanatlar kmaz olmu ve
umaktan kalarak ceset zindanna dmee mecbur kalm. Fakat
burada ruhun ruhunun hayra olan meyil ve tevecch ve lem-i
ma'kulde
grd yksek hakikatlerin kendisinde husule getirmi olduu
tesirler, tabatiyle kendisinde bu karanlklar diyarndan umak,
gitmek iin
htralar uyandrmtr.

te, Efltun, bu tahattur, diyalektik sayesinde oldu, demektedir.

Diyalektik, akl nazariyle istidlal demektir. Efltun, bunu bir maaraya benzetiyor. Mesel maarada bir ate yaklm esirin biri
de arkas dnk olarak oturtulmutur. Atein aydnl sayesinde
dardan

gelip geenlerin glgesi duvarlara aksedince; esir bunu hakk

vcutlar
zannediyor.

Efltun yine diyor ki: Bu esri dar kartnz, birden bire atee
bakamaz, altrmak lzmdr. yle ki evvel sularn yzne
akseden
glgeleri, sonra yldzlar gstereceiz, daha sonra eyaya ve
nihayet
atee baktracaz.

Bunun gibi, ruh da yuva tuttuu o karanlklardan birdenbire misal lemine nazar edemez. nk tahamml edemez. Bunun
iin onu,
burada misal leminin bir tamamlanmam glgesi vaziyetinde
olan
eyann suretlerine baktracaz. Sonra eitli cinsleri
gstereceiz, bu
eit eit cinslerden umm knunlara ve riyz hakikatlere
geireceiz ki misal lemine en yakn olanlar bunlardr. Bu da esirin
yldzlara
bakmas gibidir.

Misal, cevher demek, hakk mevcut, yni grdmz o eyin

hayat ve vcdunun sebebi demektir. Mislin Franszca karl
"idee"

dir.

te her bir nevin, o misal leminde tam ve mkemmel bir

hakikati vardr. Hulsa iin nihayeti, o kll misal manzumesinin
merkezi olan hayra kadar ykseliyor ki, btn misaller,
mevcudiyetini,
ztn, cevherini bu misalden, o kll misaller manzumesinin
merkezi
olan hayr mislinden alyor.

Hayr ne demektir? Hayr mislin en stndr. Btn misaller

ne demektir? Cenb- Hakk'n sermedi olan sfatlar demektir.

Hayr, en stn misal, yni Cenb- Hak demektir.

364

Fakat bu misallere geldii vakitte, o okluklar iinde bir vahit,

fert bir misal aryor ki o misal hem kendi kendine hem bizzat
kendin-

den bakas ona mtevakkf olsun ve kendi bir eye muhta

olmasn.
te onu da hayr misli olarak buluyor. Yni esirin atee bak
gibi
oluyor.

Sokrat der ki: lmin balang noktas cehil olamaz. Mesel

hesapta bir veya iki mehull bir meseleyi halletmek iin mutlak
evvelce
bz bilinen eyler konmu olmak lzmdr. Cebirde de mehull
muadele halletmek iin evvel bz malm eyler konmaldr.
Onun
iin ilmin balangc cehil olamaz, demi. Fakat bu beynn
erhetmemitir. Efltun da der ki: Bilmek demek, evvelce bilinen eyi
hatrlamak demektir. O halde insann dnyya geldii vakitte arad
nedir?
limdir. O ilmi bilecek, ondan sonra hayra kavuacak ve hayra
kavutuu vakitte de onu icra edecektir. te o vakit ilim, ameli
meydana getirmi olur.

Bunun iin lzm olan, evvel diyalektik mertebeleri gemektir.

Birinci mertebede ruhu; ayplardan, fenalklardan temizlemek
lzm

gelir. nk ayp ve noksan olduka ilim elde edilemez. lim elde

edilemedike hayra kavuulamaz.

Yine der ki: Kinat ibda eden mmar, bu tabiat kendine benzetmi ve yle tasvir ve tanzim eylemitir. Binenaleyh tabiat,
yaratlm
deildir. O, evvelce de mevcut idi. Hazret-i Muhiddn'in
buyurduu gibi
bu imkn lemi iinde bundan daha gzeli yoktur.

Hsl Efltun, Allh azm'-m, alm, hakim bir zat mevcut

olarak bilip vahdaniyete yni Allah'n birliine kail bulunuyor.
Anaksagor gibi bir nous'tan ibaret veyahut Sokrat gibi hayr irde
eden bir
akl olarak kabul etmiyor da, bizzat kendisi hayrdr, diyor.

Binenaleyh Efltun rde hayr bilmek, onu fiile getirmek yni

ilemektir. Ruh, rh- zamin bir zerresi bir cz'dr, diyor ve
ruhta
kuvvet tanyor: Biri, bata olan nous yahut akl; ikincisi,
kalpte olan
ecaat, thymoeides; ncs, karnda olan ehvet,
epithymetikon'dur.

Efltun, ruhu bir kouya benzetiyor ki, arabacs akl, iki attan bi-

ri ecaat, teki de ehvet.

ecaat, fevkalde asil ve gzel bir hayvan. teki ise hain ve

dima yoldan kmaya mheyya bir varlk.

te akl bu arabay srdke kounun intizmn muhafaza ediyor. Yine Efltun diyor ki: nsanlarda isteyerek ktlk ve fenalk
yoktur. Ne kadar fena da olsa, faziletin aslna baldr. Eer hayr
misli o
kimsenin karsna kacak olsa, onun mukavemet krc akna
dayanamaz. nk o, o kadar gzeldir. Binenaleyh fazilet, hayr
bilmek ve

SOHBETLER 365

Allah'a benzemek olduu iin, ahenk ve intizam diresinde

hayat demektir.

te bu fazilet, drt kuvvete ayrlr. Biri, akln faziletidir ki, ihtiyattr. kincisi kalbin faziletidir ki ecaattir. ncs ehvetin
faziletidir ki itidaldir. Bu n dourduu bir fazilet de vardr ki

adalettir.

Binenaleyh kendisiyle ve hemcinsiyle, btn lemle uygun ve

ahenkli bir hayat yaayan kimseye dil insan denir.

Efltun; Cenb- Hakk'n vahdaniyetini ikrar etmi ve herkesin

ldkten sonra ameline gre mczat greceini veya mkfat
alacan
kabul ve tasdik etmitir.

Efltunun 46 eseri vardr. Hepsi de muhavere tarzndadr. te

Mnre Hanm, szlerimiz, Efltunda tamam oldu. Vakit olsa idi,
Hazret-i Ms devrinin tasavvufundan da bugn bahsederdik,"
diyen Hocamz, szn yle balad:

- "Evvelce de temas ettiimiz gibi, tasavvuf, ezelden beri

mevcuttur. Fakat bir kan arabasnda gidenin istirhati ile bir otomobil
veya
imendiferde gidenin istirhati bir midir? slmiyet'in tasavvuf
anlay, kan arabasna nazaran otomobil gibidir. Her mtekmil
eyde ge-

mi eyler mevcut olduu gibi, slmiyet'te de bu eski devir

tasavvuf
anlaylarndan izgiler ve esaslar vardr. Binenaleyh onlarda
da
hakikat pay mevcut olduundan bir kenara itemeyiz. te onun
iindir
ki biz de gemi devirlerin tasavvuflarndan bahsetmekte
bulunuyoruz."

- "Hazret-i Ms, trihte en byk ahsiyetlerden biridir. nk

eski devirlerde Allah'n birliini btn kat'iyetiyle ve aka iln
eden
odur.

Hazret-i Musa'nn douundan, soyundan, kazr bir kbtyi telef

edip Msr'a kamasndan, sonra uyip Aleyhisselm'a mlki
olarak
ondan sonra kendisine peygamberlik ihsan buyurulmasndan ve
tekrar
Msr'a dnmesinden bahsedecek deiliz. Zira bunlar kitaplarda
yazl
olduu vehile malmunuzdur. Biz yalnz tasavvuf cephesini ele
alacaz:

Hazret-i Ms, Ben srail'i Msr'dan kard vakit umma kar ok gzel ve veciz bir hutbe okumu ve ahl bundan ok
duygulanmt. Bunlarn iinden biri dedi ki: Bu cihanda en lim kimdir?
Hazret-i Ms da cevap verdi: Benim!

366

Bunun zerine Cenb- Hak, kendisinin bilmedii bir ilim olduunu ve Mecma'- Bahreyn'de buna bir kulunun vkf bulunduunu
ve
Musa'nn da gidip bu bilmedii ilmi ondan renmesini bildirdi.

Hazret-i Ms ulu 1-azim bir peygamber iken, ledn ilmine vkf

olmamas, erefine bir noksan getirmez. nk Ms, kullar
davete
memur bir peygamber idi. Allah'n kaza srlarna ve kadere ve
iinde
bulunduu ledn ilmine vkf olsa idi, ihtimal ki kullar davet

hususunda kendisine mitsizlik gelebilirdi. yle ya... Davete

icabet etmeyecei malm olan bir kimseye: Gel, bu dne gir, bu davete
icabet et,
uy! diye nasl sylerdi?

te, szsz, sessiz olarak renilen o Allah ilmi, o btn bilgisi,

yahut Hakk'n srlar ve keifleri ilmi denen ledn ilmi, Hazret-i
Musa'nn Mecma'- Bahreyn'de uyip Aleyhisselm'dan ve
Hazret-i
Hzr'dan bulduu ilimdir.

Hsl, Hazret-i Ms, zevcesi dourmak zere olduundan, memesi iin ie yarayacak bir ey, bir ate aramaya kmt.

Yolda giderken kardan, yni Tur Dandan kendisine bir ate

grnd ve bu ateten Rabbi tecell ve nida etti ve Ms oraya
mteveccih oldu.

imdi dnelim; Cenb- Hak, Ms Aleyhisselm'a niin ate

suretinde grnd? nk o anda Musa'nn istedii bu idi. Yni
ateti.
Eer istei suretinde grnmemi olsa idi belki oraya
gitmeyecekti.

uhut, yni grmek, mutlak olan istemek, bir surete bir vcda
baldr. Fakat bu da insann kesret hlinde yni tefrikada
bulunduu
devreye aittir. Yoksa vcd- hakknin mahedesi, hitap ve
kelma
smaz.

Malm ya, Hazret-i Ms: Y Rabb, bana kendini gster, sana

bakaym! 1 dedi. Cenb- Hak da ona: Y Ms, sen ikilik
uzaklna srlp kalmsn. Onun iin sende bu benlik olduka beni
gremezsin.
Beni grmek iin benim gzm sende olmal. Bak, ite ben senin
benlik dana tecell ediyorum, dedi. Ve tecell edince de Musa'nn
benlik
da para para mahvoldu. Olan oldu. Yer yz nur ile doldu.
Hak geldi btl gitti."

Hristiyanlkta tasavvuf var mdr?

- "Kelimetullah ve Rhullah olan s, pek stn ve kymetli bir

tlimde bulunmutur: nsanlar, cismen ve ruhen birsiniz; yni
karde-

1- A'rf sresi, 143. yet.

SOHBETLER 367

siniz. Binenaleyh birbirinizi seviniz ve Allah' da her eyin

stnde
tutarak seviniz!

Bu tlim, beer cemiyetinin, ahlk sefaleti ve itima sefahat,

zulm ve eitli ktlkler iinde boulduu bir zamanda olduu
iin,
halk zulmet, sefahat ve sefaletten kurtarmaya ok faydas
olmutur.

Bu husus hristiyanlk alemince asrmzda da tatbik edilmedike,

beeriyet iin huzur ve selmet olamayaca da ayrca
sylenmeye deer.

isa'nn doumu, bal bana bir ilh mucizedir. Hz. isa'nn

Cebrail Aleyhisselm tarafndan Hazret-i Meryem'e ruh

flenmek suretiyle zuhur ettii malmdur. Bunun iin ona hayat srr
verilmi, lleri diriltmi, krlerin gzn am, amurdan yapt kular
uurmu; hsl neye dediyse o eye hayat bahsetmitir. Hatt,
katlolunaca vakit ge ekilmitir.

Hazret-i Is, velayet sahibi olan bir byk peygamber idi.

Garp leminde Hazret-i Is iin pek ok kitaplar yazlmtr.

Garibi u ki yine Garp, Hazret-i isa'nn hayt hakknda
phelere dp birok mnkaalar am ve hatt bu mnkaalara bizim
matbuatmzda bile zaman zaman devam edilmitir 1 .

Tasavvuf, yni mistisizm kelimesini Iseviyette ilk syleyen Kneber'dir.

Mistisizm, Yunanca "mo" kelimesinden alnmtr. Azn ve gzn kapamak mnsna gelir. Bu itibarla tasavvuf demek, akln
istidlaller nazariyesine mracaat edilmeksizin kesbolunan kalp
marifeti de-

mektir. lk Mild asrda, havari Apostolos'dan hristiyanl alan

ve
bilhare Atina'da piskopos olan Deni Nom Divin isimli zat
Hakk'a
vusuln, ruhun bu his leminden tecerrt ve dnya balarn
terk ve
bizzat kendini unutmakla mmkn olacan tlim etmitir.

te akl istidlalle deil, ancak akla elde edilen bir vuslat

sayesinde hsl olan bu marifete Deni, tasavvuf akideleri ismini
vermitir. nsan Allah'a sl eden bu marifeti hibir hoca
retemez.
nk Cenb- Hakk' rten perde, yalnz ona btn kalbi ile k
ve
onu ash zre mahedeye lyk ve mstait olanlar iin kalkar.
te sen
de kendinden ve her eyden samim bir feragat ile getiin ve
her trl hilden azat olduun vakit gizlilikler leminin nurlarna gark
olabilirsin derdi.

1091-1153 senelerinde yaayan Saint Bernard'n kavline gre,

1- Bunlar hakknda bilgi edinmek isteyenler, Sorbon

profesrlerinden bir ztn, "Le
Probleme de Jesus" isimli kitabna mracaat edebilirler.

368

haytn gayesi, Hakk'n muhabbetidir. Buna da tevazu ve

kendini silmekle eriilebilir.

1141'de yaayan Saint Victor da der ki: Ruhu hakikatin t kendisine, Hakka ulatran yol, mncat ve nefsini muhasebe zre
bulundurmaktr.

Hristiyanlk tasavvufunda da esas, Hakk'n akl ve ilimle bulunmas mmkn olmayp ancak ak ile bulunabilecei ve Allah
yolunda
vcdunu vakfetmek ve ancak fllah ve lillah yni srf Allah iin
yaamak lzm geldiini tlimden ibarettir.

Heyecan ve evkinin sebebiyle Hakm-i srfl lakabn alm

olan
Bonaventure, ruhun zt- ilhye ulaabilmesi iin akln gnlk
ve hudutlu amellerini amas lzm geldiini syler.

Avrupa'nn yakn zamanlarda yetimi olan mistiklerinden

bzlar unlardr: Emanuel Swedenborg, Martinez, Friedrich
Jacobi,
Saint Martin, Saint Deni, Pierre Simon Ballanche.

Jacob Bhme, Almanya'nn yetitirdii mtefekkir ve mistiklerden pek byk bir zattr. Evvelce kunduraclk yapard. Fakat
zihnini
igal eden dnce ile o kadar megul olmutur ki nihayet
kendisine
hakikat nurlar tecell eder olmutur. Vefat 1624'dr.

Itikdnca, Allah, lemden ayr deildir. Bedende ruh naslsa Allah da lemlerde yledir. Allah, u grdn kinatta deildir,
senin
ztnda yerlemitir. Allah uzak deildir. Sen onda yayorsun. O
da
sende yayor. Eer sen pk, temiz ve arnm isen, Allah'n
btn kuvvetleri sende faildir. Keza btn lemlerde de byle... Ate,
hava, su,

arz hep Allah'tr. Sen bizzat Allah'tan gayri bir ey olamazsn.

Yldzlara, yerlere ve gklere baktn vakit Allah' grrsn. te

bizzat bu Allah ile birlikte yaayan sensin. Hakikatte gk
yzndeki
yldzlar ile yerdeki unsurlar, zt- ulhiyet deildir. Fakat
bunlarn
hayatlarna sebep olan kudret sende de feyzini izhar etmektedir.

Allah, tabiatn bilcmle olular altnda gizlidir. O, yalnz insann

nefs-i natkasnda mruf ve malm olur. Ruh, ayr bir vcutmu
gibi
Allah'tan ayr kaldka Allah' anlayamaz.

Yukardan beri sylediklerimizden verdiimiz misallerden de anlalyor ki tasavvuf insanolunun vazgeilmez ihtiycdr. Bu
yzden
de her devirde kendini gstermi, fakat kemlini mslmanlkta
bulmutur."

"Vaktiyle hkmdarn biri, perilerden birine iyilik yapm. O pe-

SOHBETLER 369

ri de bu iyilie kar: Dile benden ne dilersin? diye sormu.

Hkmdar
da zenginlik istemi. Bunun zerine peri yle ise her tuttuun
yer altun olsun, diye du etmi.

Filhakika hkmdar her neye dese altn olmaya balam.

Mesel su iecek altun oluyor, yemek yiyecek altun oluyor, ilh...

Nihayet iler sarpa sarm ve bunalp kalan hkmdar, tekrar

periye mracaat ederek ikyette bulunmu. Bu mracaat ve rica
zerine
peri: Peki, o halde, git, falan yerdeki dereden elini yka, tlsm
bozulur,
demi. Gerekten de hkmdar o dereden elini ykaynca, iler
dzelmi.

Tabi i hikyede deil... Demek ki insan da ifrat derecede servet

ve smna mlik olunca, artk bu zenginliin fazlal, ona her
temas
ettii eyde bir katlk bir zevksizlik bir usan veriyor. Zevk iin
her

nereye elini atacak olsa, oras onun iin katlayor. Bu fazla

varlk onu
btn zevklerinden mahrum brakyor. Nihayet biroklarnn
yaptklar gibi kendilerini bile ldryorlar.

Onun iin, her eyde olduu gibi, zenginlikte de itidal lzmdr.

Her eyin fazlal zarar olduu gibi, servetin de fazlal
zarardan baka bir ey temin etmiyor."

Fener Rum Lisesi Mdr' nn bir mddetten beri hasta olduu

syleniyordu. Nihayet Balkl Rum Hastahnesi'ne yattn
duymutuk:

- "Bu gn mdr ziyarete gittim. Beni grnce hem hayret

hem
de memnuniyet iinde: Ah efendim, buraya kadar niin geldiniz,
sizi bu
ziyarete sevkeden sebep nedir? diye hem sevindi hem de
hastahneye
kadar gelmi olmama taaccp etti.

Esasen evde de hastay yoklamaya gideceimi sylediim

zaman
itiraz edenler olmu: Mbarek kandil gn bu ziyarete ne lzum
var?
demilerdi.

Hastaya cevaben: Beni buraya sevkeden insaniyet duygusudur,

dedim. yle ya... Bir kalbi memnun etmek gibi gzel ey var
mdr? Nasl ki kalp krmak kadar da fena ey yoktur. Hristiyan olsun,
mslman olsun, her insann bir kalbi vardr ve kalpten de Allah'a
giden bir
yol vardr. u halde ben o vazifeyi Hakk'a kar yaptm; oraya
gitmekle
Hakki tazim etmi oldum."

370

Hocamz, geenlerde Emirgn'daki yal komusu Fuat Paann

olu Hayreddin Bey' i ziyarete gitmiti. Bir ngiliz gazetesinde
kan ya-

z, Hayreddin Bey 'in bilhassa dikkatini ekerek bahis mevzuu

etmi.
yle ki:

- "Cariyle, Londra'da verdii bir konferansta bir peygamber nasl

olmaldr, mevzuu etrafnda bir buuk saat konutuktan sonra
szlerine nihayet verirken, dinleyenlere hitaben: Bu peygamber
kimdir? diye
sormu. Herkes hatibin: Hazret-i s'dr, demesini beklerken o:
te bu
peygamber Hazret-i Muhammed'dir, cevbn herkesin hayreti
iinde
vermi.

Hayreddin Bey'in naklettii bir baka vaka da udur:

Bir ngiliz papaz, mslman olmu. Fakat gazeteler vstasyle

slm lemine yle bir beyanname neretmi: Ey mslmanlar,
ben
slmiyet'in btn hakikatlerini grp tasdik ettim ve
elhamdlillah
mslman oldum, lkin annem ihtiyardr. Eer benim mslman
olduumu duyarsa kederinden lr. imdi size soruyorum:
Annemden,
mslman olduumu gizlemek iin papaz kisvesiyle gezebilir
miyim?

Papaz bu suli sora dursun, biz de deriz ki, kisvenin hibir

ehemmiyeti yoktur. Allah zahirinize deil, kalbinize bakar. Cenb-
Reslullah da inneme'l-ml bi'n-niyt, yni amel niyet iinde
gizlidir
buyurur. Bu ne byk bir dsturdur."

Smiha Hanm:

- Dnyda hatt hirette Allah'tan gayri ne varsa dedikodudan

baka bir ey deil... dedi.

- "Bu imkn leminden dnya dadaasndan kp mn

lemine
dalarsan ne dedi kalr ne kodu... Fakat bu kazan da
zannetmeyiniz ki
dnydan baka yerde hsl olur...

Eer orada olayd bu maksud

Ya ben bu deyr-i cihan ire ne kare geldim?

Bir prlanta prlanta olabilmek iin ne zahmet ne meakkat eki-

yor; btn bu safhalardan sonra da ne hrslara ne tamahlara

mruz
kalyor.

te insan da nefsini krp onun arzu ve ehvetlerinden

gemeden
bu hli hsl edemez.

Rhatiyle istedim vasimi kahr etti bana

Derde dp alaynca gld cananm benim

SOHBETLER 371

Drt duvardan ibaret olup Allah'n emriyle bina edilmi olan

Kabe'ye gidinceye kadar bile ne meakkatler ne frtnalar ve ne
tehlikelere katlanyorsunuz. Bu byle olduu halde Allah'n cemlini
size kolayca verirler mi?

Cemlin bahs, dnya dedikodularndan, amurlarndan ve

"l"dan yni Hak'tan gayri olan eylerden gemektir. nk
"l"ya mteallik olan her ne varsa dedikodudur.

Baknz, bir iki ay evvel Emirgn'da da, urada oturduumuz gibi

oturmakta idik. Bendler'e Gksu'ya gittik. Gezdik, yrdk,
elendik.
Hep bir an deil mi? Hani nerede o zamanlar? Kalan, yalnz o
zamandan kalan zevk, ak, kelmullah... te bunun nihayeti yok.
Baka her
trl zevk bir hayalden ibaret. Hakikat ise yalnz o... Ondan
gayri ne
varsa dedikodu ve hayal... te numunesi gzmzn nnde."

Mhendis Ekrem Hakk Bey 'e:

- "Olum, dnyda en fena ey gaflettir. Onun iin dima

kendinde bulun... Gaflet etme. Dnyda hibir eye gvenilmez.
Kimsede bir
ey yoktur. Git mezarlara bak. Hani o: Benim, diye yere ge
smayan
pehlivanlar, klar, mauklar, hkmdarlar?

u birka gnlk mr gafletsiz geirmeye bak. Allah'n rzsn

tahsil edegr. Dnyya gelmekten maksat da budur olum!"

Kardelerimizden biri, iki kiinin konumasna ahit olmu. Bunlardan kadn olan, muhatab bulunan erkee, ocuunun
ldn,
onu Allah'n aldn sylemi. Erkek de alay ederek bu szn
manaszlndan bahsetmi, ocuu iyi bir doktora tedavi
ettirmemi
olduu iin lm olmas lzm geldii mukabelesinde
bulunmu.

Bu konumann nakledilmesi zerine:

- "Adamcaz sakn ayplamayn. nk Allah'n kudret ve kuvvetini bilmedii iin byle konuuyor. Btn bu szleri cehlinden
dolay
sylyor. Yoksa Hakk'n kuvvet ve kudretini ve failin Hak
olduunu
bilse idi byle syleyebilir miydi? Onun iin ayplamayn ve
elinizden
gelirse irat edin. Gelmezse boynunuzu bkp ekilin ve: Y
Rabb beni
bu gibi chillerden rak eyle, ona da hidyetini ver diye du
edin.

bn-i Neccar, kendisini ldrmek istiyenlere kar: Ne olurdu kav-

mim Rabbimin beni baladn ve beni ikram edilenlerden

kldn

372

bilselerdi 1 diye du etmiti.

te siz de herkes iin byle demelisiniz: Eer bu kimse, yapt

eyin fenalk olduunu bilse bunu yapar myd?

Bu adamn u sz hakikatten uzak olmakla beraber, dalletin

de
bu lemde bir yeri olduu iin hakir grlemez.

nsann vcdunda faydasz, fena ve lzumsuz bir ey yoksa,

dnyda da her olann bir sebebi vardr. Ama ka, gz, az, burun
gibi ulv
uzuvlarn yannda barsak vesaire gibi sfli uzuvlar da olduu
gibi, bu
neviden kimselerin de vcutlar faydadan hli deildir. Onun iin
onla-

r ho grmeli ve kendilerine merhametle nazar etmelidir."

Birka gnden beri hava gayet latif ve scakt. Baharn yaza

balanan son gnleri kadar gzeldi. Hocamz, pencereden dar
bakarak:

- "Baknz, herkes paltosuz ve ceketleri iliksiz olarak dolayor.

Fakat bir an sonra bu gzel havann ne gibi bir deiiklik
gsterecei
bilinir mi? An bir sert rzgr ksa, herkes titreye titreye
yakalarn
kaldrp kamaya balar.

te, tabiata hkim olman, bu kuvvetin seni bir an sonra ne hle

evireceini bilmen ve mukadderatna hkmetmen imknsz
iken tabiatn yaratcs ve hkimi olan Hakk' nasl oluyor da inkr
edebiliyorsun?

nsan vcdu iinde bir kula, bir gz dikkate al ve bu uzvun

ne
byklkler ihtiva ettiini bir dn! Her birinin iinde ne
kanallar, ne

cidarlar, ne dehlizler, ne havuzlar, neler neler var... Peki, bir

fabrikay
bile kurarken bunu bir akl sayesinde planlyor ve yapyorsun da,
hrikalarn en mkemmeli olan insan vcdunu ve bu kinat
vcda
getirenin de bir kmil akl olduunu nasl inkr edebiliyorsun?

Sonra unu da dn... Sen fabrikan kurarken ne mkltlar

ekiyorsun, temeller atyor, binalar yapyor, makineler getiriyor,
yerlerine takyor, tecrbeler ediyor ve nihayet iletmeye muvaffak
oluyorsun.
Halbuki Allah, bu koskoca insan bir katre sudan vcda
getiriyor. Bir
kere u insan vcudundaki azamete bak, sonra da o bir damla
suyu dn!

Bz zavalllar, kendilerini ilim sahibi sayarak, faraza tp bilgisi

kazanmakla gurur ve benlik girdabna dp, oradan sesleniyor:
Biz
hekim olduk hi Allah diye bir kuvvete inanr myz? diyorlar.
Halbuki

1- Ysn sresi, 26-27. yet: "Kale y leyte kavm ya'lemne

bim gafere l Rabb ve
caalen mine'l-mkremn."

SOHBETLER 373

asl onlarn inanmas lzm gelir. nk insan vcudundaki

azameti
gryor, biliyor ve tanyorlar. u halde senden daha ok onlarn
bu azamet karsnda eilmeleri hayran olmalar gerekir. Zra bilgi
arttka, o
azamete kar hayranln da artmas tabidir. Fakat u var ki,
ezelde
man nasbi olmayanlar, ne lde byklk grseler yine de
gremez
ve anlayamazlar."

- "Hz. Ali: Rabbimi niyetlerimin olmamasyle bildim, buyuruyor.

te bu gn ayn hakikat benim bamdan da geti.

Sabahleyin Sedat'a: Olum, dedim, leyin otomobille gel de

hem

Osman Efendi ile Arif Efendiyi, hem de Rmi'de oturmu

olduumuz
evi ve mahalle kahvesini ziyaret edelim ve bir de kahve ielim!

Bizim zamanmzda o kahveye avuun Kahvesi derlerdi. Bir

kere
de bizi manda arabasyle Kee Suyuna ve Kthane'ye
gezmeye gtrmlerdi.

Ne ise Sedat ile beraber yola ktk. Fakat kabristann

ortasndaki
kap rtlm olduu iin ieriye giremeyerek dardan ziyarete
mecbur olduk. Sonra Rmi'ye gittiimizde kahvenin ve dardaki
ardan
harap olmu olduunu grdk. eri girdik, avu da yoktu.
Sorduk.
Drt sene evvel ld, dediler. Bunun zerine Sedat: Mademki
kahve imeye niyet ettiniz, gidelim size Mecidiyeky'nde bir kahve
ireyim,
dedi. Silhdar Aa ve Ayaz Aa yoluyle Mecidiyeky'ne gittik
ve Rmi'de imeye niyet ettiimiz kahveyi, niyetimizin olmamasyle
Mecidiyeky'nde itik.

nsanlar, kendi dediklerinin olmayp Hakk'n istediinin olmasn

her an canl misaller ile grdkleri halde, kendi aleyhlerine
olarak ite
bunu anlayamyorlar."

- "Bir gn Hazret-i Hasan ile Hazret-i Hseyin, kuvvetleri hakknda mnkaa etmiler ve Reslullah Efendimiz'in huzuruna
gelerek: Biz ikimiz de birbirimizden daha kuvvetli olduumuzu iddia
ediyoruz. Sizin huzurunuzda greelim de karar verin hakikat
meydana ksn... demiler. Onun zerine Efendimiz: Nasl olur, gremek
size yakr m? Daha iyisi ikiniz de yaz yazp bana getirin. Hanginizinki
daha iyi ise bahsi o kazansn... buyurmu.

ocuklar yazdklar yazy Efendimize getirmiler. Fakat Efendimiz: Benim gzel yazy semek hususunda o kadar isabetim
yoktur.

374

Siz bunu aln da babanza gtrn, buyurarak birini dierine

tercih etmeksizin ocuklar Hazret-i Ali'ye gndermiler.

Hazret-i Ali de: Ben yazdan anlamam, annenize gtrn, demi.

Hazret-i Fatma'ya gtrdkleri zaman: ocuklarm bir dizi incim

var bunu koparp yere ataym, hanginiz daha fazla toplarsanz o
galip
gelmi olsun, demi ve inciyi kopararak yere dkm. Bu
esnada
Cenb- Hak, Cebrail Aleyhisselm'a emrederek: Git, incileri
msv
ksma ayr, buyurmu ve neticede Hazret-i Hasan ile Hazret-i
Hseyin'in ellerinde msv miktarda inci kalm.

te, bu kadar cilve ve muhabbete mazhar olmu o sultanlarn

bir
de akbetlerini dnn ve unutmayn ki hibir ey hikmetten
hl deildir. Hazret-i Hseyin isteseydi bir emri ile Yezid ordusunu
perian
edebilirdi. Fakat o sultanlar takdr-i ilhye kar koymazlar."

Mhendis Ekrem Hakk Bey 'in evine gidilip gidilmeyeceinin sorulmas zerine:

- "Keml-i memnuniyet ve iftihar ile... Onlar bana nasl mtak

iseler ben de onlara yle mtakm!"

Yaz geirmek zere Saryer'de bir yalya g edilmiti. Akam

st ailece oturmu undan bundan konuuyorduk. Bir mddet
denize
baktktan sonra meclise dnerek:

- "Ted ile hatrma neler geliyor... u gelip geen vapurlara bakyorum da... te bizim mrmz de durmadan gelip geiyor.
Bir
saniyemize hkmedip onu durdur amyoruz. te bu gn de
akam oldu.
Allah ksmet ederse namaz klp yemek yiyeceiz, sonra yukar
kp
tekrar bylece oturacaz. Sonra yine Allah ksmet ederse
uyumak ze-

re odalarmza ekileceiz.

Aman Efendim, ne de ok Allah ksmet ederse, diyorsunuz, yollu

bir itirazda bulunursanz, nasl demeyeyim ki, demin de
sylediimiz
gibi, bir saniyemize dahi hkmmz gemeyince, nasl olur da:
Ben yaparm, ben ederim; denebilir.

Ne ise, bu byle... imdi urada, hep bir arada, istediimiz vakit

Behreler'e, istediimiz vakit Melihalara, Hsniyeler'e gittiimiz
gibi,
bir gn olup da br dnyya intikal olunduu vakit de byle
sevdiklerimizle grp buluabilecek miyiz?

SOHBETLER 375

Allah bize ne lutuflar etmi, ne ihsanlarda bulunmu... u hle

bir
bakn! Biz byle saray gibi yerlerde oturacak adamlar myz?
Soframzda yediimiz yemekler saraylarda bile bulunmayan cinsten.
Hsl her

eyimiz buna gre... Fakat zannetmeyiniz ki bunlar bizim

istihkkmzdr. Hayr, bunlar srf Allah'n ihsan... Geen gnlerimiz ne kadar
rahat, mesut ve duyulmadan geiyor... Buna nasl kretmeyelim?

kr... diyorum. Bu da bizim ne haddimize. Bari hi olmazsa

skt edelim. Evet, kendinize eki dzen verin, bunca nimetlere
kar
nankrlk etmeyin. Onu bunu ekitirip gybet etmeyin,
birbirinize kenet olun, hizmet edin, yardm edin ve mrleri azap iinde
geen kimseleri dnn. Mesel geen sene yalsnda Melihalarn
oturduu u
Orhan Sdeddin Bey, ne naz ve nam iinde bym,
niversite profesrlne kadar ykselmi gen ve gzel bir adamd. Bir an
iinde akln kaybedip oluunu ocuunu kimsesiz ve garip brakt; imdi
de
tmarhane kesinde azap iinde srnyor.

u dalyanclarn sabahtan akama kadar deniz ortasnda scan

ve souun kahrna mruz bulunarak her trl mahrumiyet
iinde gzc direinin tepesindeki hayatlarna bakn... Yedikleri de kuru
ekmek.

Haydi Allah'mza kredelim..." diyerek secde etti. Sonra ayaa

kalkarak:

- "Haydi br odaya geelim... te m'minler de lmezler, bir

dardan bir dara nakledilirler,'' dedi.

Mesnev-i erifte: Her gl kokan yerde muhakkak gl vardr, deniyordu:

- "Evet, her gl kokan yerde gl olduu gibi, her dedikodusuz ve

fesatsz olan mecliste de Hazret-i Muhammed vardr. Nerede
muhabbet, orada Muhammed, derler.

Fsk, fesat ve gybet olan yerde de eytan vardr."

- "Geenlerde vefat eden Beylerbeyili M'mine Hanm'm zevci

Mazhar Bey geldi. ok yal olmakla beraber beni grmek iin
Kplce

Yokuunu kmak zahmetine katlanmt. Hemen yanna indim

ve hatrn sorarak, naslsn Mazhar Bey? dedim. Fenaym Efendim,
fenaym... dedi. Neden, diye sordum. Ne yapaym, yalnz kaldm. Her
gn
alyorum, diye cevap verdi. Bu nasl sz Mazhar Bey? dedim.
Bilmiyor

376

musun Cenb- Hak: Ben sizinleyim, siz kiminlesiniz? buyuruyor.

Bilmiyor musun yine Cenb- Hak: Ben sabr edicilerle beraberim,
buyuruyor.

Senin Allah'n var, Reslullh'n, Pr'in, eyh'in var. Bu sznden,

evldm olman hasebiyle ben mahcup oldum. Ben, bana
mensup olan
kimselerden byle krszlk zuhur etmesiyle zlr ve
mahcup olu-

rum. Bak, Allah sana ne lutuflar ihsan etmi. Evldn gznn

iine
bakyor. Gelinin karnda dvan duruyor. Yana ramen shhatin
yerinde. Ya maazallah, ktrm olup yataklarda kalsan... Yahut
horlanp
tahkir edilsen... dedikten sonra tekrar: Naslsn Mazhar Bey?
dedim.
Aman iyiyim Efendim, iyiyim ok kr, ok kr. Bana bunlar
syleyip gafletten uyandracak sizden baka kimim var? dedi."

1931'den 1934'e kadar yaz Emirgn'da geirdik. Bize

mevsim gzellikleriyle rhn bir snak olmu olan bu kye,
Hocamz
sayfiye iin oray seer semez, resm makamlarca trih ismi
kaldrlarak Ulu Ky ad verildi. Bu yaz ise, Hocamz Bykdere'ye
nakletti ve
ne ho bir cilve ki Ulu Ky 'n ismi tekrar Emirgn oldu.

Akam st okuduumuz Mesnev-i erifte, arif kimsenin vasfn-

dan bahsedilirken, onlarn dnya ve kesret renklerinden arnm

ve
Allah'n cezbe ve tecellileriyle renksizlik mertebesine ykselmi
ve
Hak'la ebedlemi olduklar, bylece de vahdet deryas iinde
Hak'tan
baka bir eye nazar etmedikleri syleniyordu:

- "te, ancak bu kimseler zikir sahibidirler.

Esasen kalp, beeriyetin kesafet ve tozlaryle perdelenmi bir

cevherdir. Tpk bir prlantann toprak ve yabanc maddelerle
karm
olup da onu trl ameliyelerle tandan toprandan ve dier
yabanc
maddelerinden ayrdklar gibi, karanlklar ve gafletlerle
kapanm
olan o kalbin de cils fikirdir; nuru zikirdir; mahfazas ise
sabrdr.

Fakat zikir ne demektir? Zikir, sm-i Cell yahut Kelime-i Tevhd

ekmek deildir. Bunlar birer kabuktan ibarettir ki bu zikri
gramofon
da yapabilir, insandan aranan ve beklenen ise hakk zikirdir.

Zikir kalbe gelen eytan vesveselerden o kalbi muhafaza etmek

yni boaltmak ve mlyn ile lfeti terketmektir. Sonra

oklukta birlii grmek, dvadan uzaklamak yni tam bir sulh iinde olmak
ve

SOHBETLER 377

kalbe ilham olan mnlar tefekkr etmek yni gafil olmamaktr.

Yoksa, sabahlara kadar tebih ekip kafan duvarlara vurmusun

ne fayda? Ondan maksat bu sylediklerimin icrsdr, fakat
gaflette
olan, senin vsl olduun hakikatlere eriemez.

Hazret-i Rif Efendimize evltlar Kadir gecesi ne vakittir? diye

sormu. Olum, buyurmu. Eer sen basiret gzn
cillandrrsan
her nn Kadir'dir, senede bir gece deil. Demek ki her eyde
hkim
olan akldr. Mesel sen nesin? Fikrin ne ise sen osun.

Hakk fikir ne demektir? Rhn, manev, ilh fikir demektir.

nk ancak insan o zaman irfan sahibi oluyor, o vakit eyann
haki-

katini olduu gibi grebiliyor ve Hakk'n cemlinden bakasna

bakmyor.

Marifet ne demektir? Marifet, Cenb- Hakk'n rubbiyetini yni

Rab oluunu kemliyle idrak eylemek ve kulluun snna lyk
olan
ameller ve vasflar ile de nefsini tanmak ve hibir eyin Allah'n
emrinden hri olmadn rzk da Cenb- Hakkn verdiini
bilmektir.
te ancak bu kimse irfan ve zikir sahibidir.

Bir de, vaktini dedikodu, mlyn, bo eyler ve zevk u sefa ile

zayi eden kendimizi dnelim. Cenb- Hak ferahlananlar
sevmez 1 .
Zra ferahlanmak yni kendini kaybedercesine zevk ve safya
dalmak,
bylece de ferah ve srrn gafleti iinde erimek cinnet
almetidir.

Yol ok korkuludur; elde ise hccet yok. Fakat bunlar kime anlatrsn? u alka ve teessrnz bir an sonra geip gidecektir.
Halbuki
tefekkr gibi ibdet olmaz. Hi deilse dnce iin yirmi drt
saatte
yarm saatik bir vakit ayr. Benim hlim ne olacak? diye dn.
Dn

ile bu gnn amelini mukayese et. Kendini tart, bakalm - ne

kazanmsn gr... Reslullah Efendimiz: Dnden daha az kazanc olan
kimse
mabundur, buyuruyor. Halbuki sende hep gerileme, hep
gerileme...
Esasen kalbin karanlk, bari onu bsbtn siyahlatacak eyleri
terket.
Sonra da, Pr'im var, eyh'im var... diyorsun. Senin prin deil
kendin
varsn. Sen, eytan kendine pr semisin.

eyhin dedikodu yapyor mu? Yapyorsa sen de yap! Yapmyorsa

neden yapyorsun? Bizde hi dnce yok, amelimizi tartma
hele hi!
Hazret-i Pr, her nefes nefsini muhasebe etmeyeni biz ricalden
saymayz, buyuruyor. Hangi her nefes? Ben, gnde yarm saate de
razym!"

1- Kasas sresi, 76. yet.

378

Beylerbeyi' nde Cemile Hanm isminde yal bir kardeimiz

vard.
Vefatndan sonra Seza Hanm nmndaki komusuna ryasnda:
Sinemde Reslullah karmda Cemlullah seyran edip
duruyorum, demi olduunu duymutuk.

Mnire Hanmefendiyi de, vefatndan bir gece evvel yine kardelerimizden Seyyide Hanm ryasnda grm geldi, anlatt.
Mnire
Hanmefendi, stnde Hatice Cenan Hazretlerinin hediye etmi
olduklar bir elbise olduu halde etrafnda byk bir kalabalk ile,
Konaa
gelen misafirleri karlamakta ve yannda bulunanlara da:
Evltlarm,
greyim sizi... Hizmetinizde, teslimiyetinizde kusur etmeyin...
Beni
mridim kurtard!., dedikten sonra misafirleri kendi odasna
alm.
Odann ortasnda kendi cesedi yatyormu. Bununla beraber
ayakta
konumasna devam ediyormu.

Seyyide Hanm bu hal karsnda son derece mtehassis olarak,

gitmi Mnire Hanmefendi' nin dizlerini pm.

Bu ryalarn anlatlmasn mteakip Gzide Hanmefendi: Byle

szler iittike teselli buluyor, geniliyorum! dedi.

- "Olma, olma.. Teselli olmaya o vakit hakkn olur ki Mnire Hanm'n otuz be seneden beri, o hanmefendilik mevkiinden
inerek ve
san sprge eyleyerek, stelik bu mddet zarfnda etraftan
mruz
kald trl tazyik ve skntlara ve imtihanlara tam bir
teslimiyet ve
rz ile dayanmas, son nefesine kadar da ihls ile almas
hizmet etmesi vryle yokuyle caniyle bayle hep o uurda gayret
gstermesi gznzn nne gelsin ve sonra da kendi amalinizi tartn. Eer
onunki
kadar olduunu grrseniz, yine de aman babndan
ayrlmayarak, yni
Hakk'a snarak teselli bulmaya hakknz olur. Ve yine, bu
htnun
son nefesinde mridiyle al veri etmi olmasn ve bir nefes
Hak'tan
gafil bulunmayarak yaam bulunmasn da dikkate almak icap
eder.

Cenb- Hakk'a hamd ve krler olsun ki, Allah'm, vastal olarak bana tbi kld kimselerden byk byk meziyetler zuhur
ettirmitir. Muhlise'nin tek yavrusu ld vakit telefona sarlp;
Hd vefat etti, sen sa ol Efendim., diye bize haber vermesini bilirsiniz.
Demek istiyorum ki Hak indinde hibir ey zayi olmuyor,
unutulmuyor.

Bu vesile ile u da hatrma geldi. Cenb- Hakkn bir iimizin

hallolmasna vsta kld ve o hayrl iin olmas iin bize
yardm ettirdii Mustafa Rz Efendi isminde bir avukat vardr. Bz mnsebetlerle bu zattan birka defa bahsetmitik. te bu zat,
bayramlarda
bizi ziyarete gelirken bu bayram grnmemesi dikkatimi
celbederek
kendisini sordurdum ve hastahnede olduunu haber aldm.
Ziya ile
beraber gittik. Btap bir halde idi. Bizi grnce fevkalde
memnun ol-

SOHBETLER 379

du: Aman, dedi, beni brakmayn. Eteinize yapmm, beni

brakmayn baka bir ey istemem.

te yaplan iyilik zy olmuyor. Son nefeste de olsa Allah onu

unutmuyor."

- "Evvelce de birok defalar sylemitik. Tasavvuf demek, edep

demektir. Edep ise, gz ile Hak'tan baka bir ey grmemek,
lisanla bir
eye itiraz etmemek, Allah'n buyruunu tutmak, menettiinden
kamaktr. Bunlarn kendisinde yer ettii kimse, phesiz adaletten
ayrlamaz, kimsenin kalbini kramaz. Hsl, Allah'n
honutsuzluuna sebep olacak ilerde bulunamaz.

unu bilmeli ki bunlarn dnda hareket etmek, insann kendi

nefsine zararldr. Zarara sebebiyet veren en byk zarar ise, bir
insana, yapt fenalk sylendii vakit, o fenal kendisine
kondurmayp

saplanp kald fikir ile hareket etmesidir ki, bu kimsenin

selmeti,
mutlak bana bir felket gelmesiyle mmkn olur. Bu ise ac bir
hakikattir.

limler iinde terbiye ilminin beer muamelelerde ne kadar

ehemmiyetli olduu, pedagoji denilen ocuk terbiyesi ilminin tedkki
ile de
anlalmaktadr.

Bir ocuk, babasndan veyahut anasndan yava yava ve bir

metot iinde terbiye grmezse, bu hal, sonradan o ocuun marp
terakkisine mucip olan eylerden kamasna sebep olur. Baba
ve ana,
ocuklarn marttklar iin, ocuun sayacak ve ekinecek bir
yeri
kalmaz ve reit oluncaya kadar geen bu zaman kaybedecek
olursa,
akl bana geldii vakit, zamann getiini grerek, iinden
krlr teessrlere dalar ve bu suretle ahlk tekml edemediinden,
ahlkszlk
iinde bocalar.

Bugn aileden bir ocuk a rann stne tkrm. Bunun

birka keredir vukuunu iitiyorum. A ra da kendisine:

Terbiyesiz! demi. Bu cevb iiten ocuun babas da, meseleyi tedkik
etmeye
lzum grmeden a rana bir tokat vurmu.

Hdise zerine kendisine, ran bu karlnn, ocuun

muamelesinden ileri geldii ihtar edildii halde o yine:
Hizmetilere
yz veriliyor. Onlarn yannda ocuum hrpalanyor... diyerek
hizmetilerin hizmetiliini yzlerine vurarak ikinci bir pot krm.

imdi vakann muhakemesine gelelim: Kendi ocuu iin a rana haksz olarak bu tokat vurup o breyi alatmas,
herkesin her

380

iini grp gzeten ilh adalete aykr deil midir? Kendi

nazarnda
ocuunu ne byk ve a ran ne kk gryor. Allah
nazarnda

ise her ikisi de birdir.

Bu terbiye, a rann yzne tkren ocua verilmesi lzm

gelirken, haksz olarak ran bu muameleye mruz kalmas
doru
mudur? Sonra hizmet edenlere hizmetiliklerini ihtar ederek
kalplerinin krlmasna sebebiyet vermek de bir baka hatdr.

Bu ocuk, phesiz yarn br gn, bundan daha fazlasn yapacaktr. nk gryor ki yapt hakszln hmisi babasdr.

Bu szleri kendisine sylesem, bin dereden su getirerek trl

trl sebepler ileri srecek ve neticede szmn tesiri
olmayacandan hi
olmazsa bu sahfeye yazdrmak suretiyle belki bakalarna
faydas olur
midiyle teselli buluyorum.

Bir kimsenin yapt hakszln cezalanmamas mmkn deildir. Size bu mevzuda kk bir misal vereyim: Yuvagimyon Kz
Rum
Mektebi hocalarndan Semha Hanm'n dersine giren bir
mfetti, her
halde hsnniyetle olmayacak ve galiba onu oradan kaldrtp
yerine ta-

nd bir kimseyi getirtmek niyetiyle olacak ki, biribiri ardnca

dersine
girip ktktan sonra aleyhinde olarak, cumhuriyet umdelerine
muvafk
ders vermediine dir ikyette bulunmu.

Semha Hanm tanyanlar, bunun ne kadar bariz bir iftira ve

hakszlk olduunu bilirler.

Gel zaman git zaman bu mfetti, Ankara Gz Enstitsne

Semha Hanimin Yuvagimyon'daki dersiyle hoca olur. Olacak bu
ya...
Cumhur Reisi Gz Paa bir gn o mektebe gelir ve bu hocann
snfna
girer. ocuklara birka sual sorduktan sonra hocann tedris
tarzn beenmez ve bz ihtarlarda bulunur. Bu srada hoca, kendini
temize karmak iin: Beyefendi u yledir, bu byledir! diye sze
balaynca,
Gz Paa, tabi pek yerinde olarak: Be adam, sen daha benim
Paa olduumu bilmiyor da Beyefendi ile mi hitap ediyorsun? Sen nasl
muallimsin? diye herkesin yannda rezil eder ve cehlini yzne vurur.

Hoca, bu vaka zerine baka yere gnderilecei veya

azledilecei

ayialar ile iki hafta cehennem azab yaar. Bereket versin ki

Semha
Hanimin amcas olan Marif Vekli Esat Bey iin iddetini
yattrr.

Byle misaller hatsiz hesapszdr. Haksz muamele, er ge

cezasz
kalmaz."

Abdestin mnsndan konuuluyordu:

SOHBETLER 381

- "Bir kimse zahiren abdest almakla bedenini temizlemi olur.

Halbuki gnahlardan korunmak ve temizlenmek iin lzm olan
su,
ibdet ve hayr ilemektir.

Kalbin ve nefsin pisliklerini ve fena ahlklarn gidermek iin

lzm olan su ise, Allah'n ahlkiyle ardaklanmaktr.

Bir de srrn abdesti vardr ki, bunun suyu da msivy yni sana

dnya olan balar terketmektir. te, insann abdesti byle

olmaynca
yni ak ve muhabbet emesinde ykanp drt tekbri bir
etmeyince,
hakk olarak namaz klnm olmaz.

Drt tekbri bir etmek nedir, denilirse, dnyy terk, hireti terk,
varl terk ve terki de terktir. Bu abdesti alp fena mertebesini
bulduktan sonra, nasl istersen yle hareket et. nk o vakit
amelinde
cehil ve fiilinde de gnah yoktur.

te bu mertebe Allah'la seyir mertebesidir ki, her eyde ikiliksiz

Allah'la olmaktr. Yni: Kurb- kbe kavseyni ev edn mertebesi
budur."

- "Yol gnldr. Gitmek, kendiliksiz kendine gitmektir, bilmek ve

bulmaktr. Evvel kendinden kacak, sonra kendiliksiz kendine
dneceksin. Yni kendi hakikatini bilecek ve nih}'et kendi hakikatini
aka grp bulacak ve kaytsz artsz, ikiliksiz tevhide
kavuacaksn.

Fakat bu sylediimiz gereklerin, yalnz zahir ilimler ve maa

akliyle yni dnya ilerine eren akl ile idrak edilmesi mmkn
deildir. Bunun iin mutlak bir kmil insann yardmna ihtiya vardr.
Onu
bulunca da hemen Hakk' buldun bil.

te bu hli kazanm kimsenin hibir eyle kayd kalmaz. Hatt

kendisine hiretten bir iaret verilip arlsa, hemen: Ben
gidiyorum;
der ve gider. Bu gibi kimseler iin: M'minler lmezler belki bir
mekndan bir mekna naklederler, srr cri olur."

Kardelerimizden bir kimsenin bz zntleri yznden,

talihsizim ben demi olduu sylendi:

- "Niin talihsiz oluyormu? Dnya ileri geicidir, gelir geer. Allah ona hakikat yolunu gstermi ve bir stat ihsan etmi. Asl
talih
budur.

Bana birok felketler geldii halde, bu kahr tecellsinin

382

mnsn idrak ettirecek yolu ve mridi bulamam kimseler

yok mu?
O ise, dnyya geliinin de gidiinin de mnsn bulmu. Yni
dnya
ve hiretin mnsn bulmu, daha ne istiyor?"

Gzide ve Meliha Hanmefendiler, ocukluklarnda iitmi olduklar iki veciz sz hatrlayarak, konuma srasnda sylediler:

- "Hikmeti nerede olsa almaldr. Bunlar da kaydet!"

Gzide Hanmefendi, Krklareli' nde bulunduu zamanlar, ehirde Helvac ibrahim Aa isminde birisi varm. Dima: Varken
sevinme, yokken dnme... dermi.

- "te senden kaybolana esef etme; sana verilene de ferahlan-

ma.. 1 yet-i kermesine ne kadar yakn bir sz."

Meliha Hanmefendi de, bir vapur yolculuunda ahit olduu u

hdiseyi anlatt:

- Bir kyl hristiyan kadn, kucanda hasta yatan ocuunun

hastal hakknda etraftan sual sorulmas zerine: Ka tane
ocuum
ld! Verirse alrm, isterse veririm! demiti.

- "Bu da Cenb- Hakkn kazasna rz ve teslimiyetin bir

numunesi!"

- "Bu sabah baktm da, bir kotra, arkasna bir sandal balam,
kendini rzgra vermi, bir maksat ve hedefi olmadan, oraya
buraya
gidip geliyor; arkasndaki sandal da yle... O da bir i
gryormu gibi
kotray takip etmekte...

Kendi kendime: Bunda mn nedir? diye sordum. Hi. Gafletten

ibaret! Mnsz bir zevk, mnsz bir sz gibi... Hani: Her
mride el
verme yolun sarpa uratr mnsn temsil eden bir hal!"

- "Hazret-i Hasan batan gbee kadar Efendimize benzermi,

gbekten aaya kadar da Hazret-i Ali'ye benzermi.

Bir gn Harem-i erifte iken koa koa gelmi, Efendimiz'in kucaklarna oturmu. Balam mbarek sa ve sakallaryle
oynamaya...
Reslullah Efendimiz: Allah'm ben bunu seviyorum. Seveni de
seve-

1- Hadd sresi, 23. yet: "Li-keyl te'sev al mfatekm ve l

tefreh bim tkm.

SOHBETLER 383

rim! buyurmu.

Yine bir gn Efendimiz secdede iken ocuk gidip omuzlarna

oturmu ve kalkncaya kadar da Efendimiz secdede kalmlar.

Reslullah bir gn buyurmu ki: Ey ashabm, size, ced bakmndan en erefli kimdir, syleyeyim mi? Syle y Reslallah...
deyince,
Hasan ile Hseyin'dir. Ceddinin biri Allah'n Resul, biri
Hatcet'lKbr'dr. Ebeveyn cihetiyle en ereflisini syleyeyim mi? Yine
Hasan
ile Hseyin'dir. Babas Ali, anas Ftmatu z-Zehr'dr.

Bir gn Efendimiz, Hazret-i Hasan' mbarek omuzlarna alarak

hne-i saadetten dar kmlar. Sahabeden biri grerek: Ne
gzel binek! demi. Efendimiz de: Ne gzel binici! buyurmular.

Bir gn de Hazret-i Fatma ok tell olarak Efendimize gelmi.

Babacm, ka saattir ocuklar gelmediler. Babalar burada olsa
idi
gnderir aratrdm! demi.

Efendimiz de: Y Rabb sen bana ayan et... Bu ocuklar denizde

iseler lutfun gemisiyle shil-i selmete kar, sahrada iseler de
ltuf ve
inayetin ile yine selmete kar! buyurmu.

Bu esnada Cebrail Aleyhisselm gelerek: Falan marangozun

bahesinde oynuyorlar, demi. Efendimiz de gidip ocuklar
getirmiler."

Meliha Hanmefendi bu akam Konak' ta kalmt:

- "Melihann burada olmas erefine Hazret-i Hseyin'in bz

menkbelerinden bahsedelim: Hazret-i Hseyin, Hazret-i
Hasan'dan on
ay on gn sonra dnyya terif etmitir.

Hazret-i Hseyin domazdan evvel Efendimiz'in amcalar

Hazret-i
Hamza'nn haremi mm'1-Fadl bir rya grerek Efendimize
gelip:
Aman Y Reslallah, ben bir rya grdm: Sizin bir paranz
benim
yanma koydular, demi. Efendimiz de: Tebir ederim, Zehra
hmiledir
ve sen, doacak ocuun dads olacaksn, buyurmular.
mm'1-Fadl
da memnun olarak gitmi.

Hazret-i Hseyin'in dnyya geldii haber verilince Efendimiz

hemen komular ocuu kucaklarna alarak yzn mbarek
yzlerine
srm, sevip okamlar ve Hazret-i Ali'ye: ocuun ismini ne
koyalm y Ali? buyurmular. Hazret-i Ali: Bence hatra gelen
Cafer'dir fakat size takaddm edemem, ne buyurursanz o olur.

Efendimiz: Ben de Allah'a takaddm edemem... buyurunca, bu

esnada Cebrail Aleyhisselm gelerek: Hseyin koyun. Hazret-i
Harun'un kk olunun ad da Hseyin'dir, demi.

384

Bir gn Efendimiz Hazret-i Hseyin'i dadsndan istemiler. ocuun yzn kendi mbarek yzlerine srerken, bir damla idrar
damlam. Umml-Fadl'n buna can sklarak, ocuu biraz huunetle
alm.
Bundan mteessir olan yavrucuun dudaklar bklm.

ocuun zntsne Efendimiz'in can sklarak: Y mmu 1Fadl

bir damla idrar bir parack su ile temizlenir, fakat benim bu
husustaki
hznmn nihayeti yoktur, buyurmular.

Bir gn Efendimiz, bir dizlerinde kendi oullar Hazret-i brahim,

bir dizlerinde Hazret-i Hseyin olduu halde ikisini de
okuyorlarm.
Bu srada Cebrail Aleyhisselm gelerek: Y Reslallah, iki inci bir
dizide olmayacak. kisinden birini feda etmen lzm geliyor, demi.
Dnmler ki, Hazret-i Hseyin'i feda edersem, ben, Hatice, anas
ve Ali
mahzun olacaz. Fakat brahim'i feda edersem, ben ve annesi
mahzun
olacaz, ekseriyet mahzun olacana brahim'i feda ederim,
demiler.

ok defa Hazret-i Hseyin'e bakarken: Ey urunda olumu feda

ettiim cier kem Hseyin! derlerdi.

Yezid ile Hseyin arasndaki dmanla gelince, Hseyin'de kin

ve dmanlk olamaz. Onlarn dmanl, dn-i mbn ve Kur'n

Kerm iindir. Fakat Yezd'in dmanl dnya saltanat iindir ve

ezeldir.

Bu dmanln zahir bakmndan iki sebebi vardr: Biri Hseyin'in Yezd'e bat etmemesidir. kincisi de, sahabeden Zbeyr'in
bir gzel zevcesi varm. Sesi de ok gzelmi. Bunu Yezid iitmi,
kendine
almak istemi. Her trl fesat ve fitneye ba vurarak kadn Zbeyr'den ayrtm ve Musa ibn-i E'ar'yi kadnn izdivacna talip
olarak bulunduu memlekete gndermi.

Ms ibn-i E'ar, yolda Hazret-i Hseyin'e tesadf etmi, Hz.

Hseyin nereye gittiini sorup renmi ve o vakit: Eer onu
istemezse benim iin talip ol! buyurmu.

Bir mddet daha gittikten sonra, Abdullah bn-i Eb Bekir'e

tesadf etmi. O da nereye gittiini sorup renince: Eer onlar
istemezse benim iin talip ol! demi.

Ms bn-i E'ar kadnn nezdine vard zaman: Sen gzel bir

kadnsn. Bu gzellii ziyan etme; birka talibin var, demi.
Bunlar

kimlerdir? diye sorunca: Birincisi Yezid, ikincisi Hseyin,

ncs
Abdullah bn-i Eb Bekir, drdnc de ben! demi.

Kadn: Sen olamazsn. nk yetmi yandasn. Ben ise

gencim.
tekileri anlat, demi.

E'ar: Yezd'e varrsan, dnyalk, mal, saltanat hep senindir. Abdullah bn-i Eb Bekir'e varrsan, bu da ok gzel bir adamdr.
Hse-

SOHBETLER 385

yin'e varrsan hiret senindir, demi.

Kadn, benim saltanatta gzm yok. Gzellik ise fnidir. Ben l-i
Zehra ve hiret saltanatn isterim, diyerek Hazret-i Hseyin ile
nikhlar kylm."

Geenlerde bayram mnsebetiyle Hoca Cell Efendi gelmiti.

Sz
arasnda, vazifesinin oturduu semte pek yakn iken uzak bir
yere nakledilmi olduunu ve buna sebep olanlara beddua ettiini
sylemi, ald cevap da u olmutu:

- "Onlara beddua edeceine kendi etrafn tavaf et. Sebeplerin

yaratcs Allah'tr. Hazret-i Mevln da yle buyuruyor:

Shhatte iken hasta olman, geni rzk sahibi iken rzknn daralmas veya demin sylediin gibi, yakn bir yerden uzak bir yere
nakledilmen vesaire gibi eyleri kendinde aratr. Birisinin kalbini mi
krdn? Allah'n istemedii bir ey mi yaptn? Bulursan istifar et.
Bulmadnsa, bunda da bir hayr olduunu bil.

Cevaben dedi ki: Fakat Efendim, Reslullah Efendimiz de bir

dman kabileye beddua etmiti. yle ki, Dirvan ismindeki bu
kabileye
otuz kii eli gnderdiler. Fakat bu kabile o otuz kiiyi de kesti.
Efendi-

miz bu sefer, belki okluktan rkerler diye yz kii gnderdi.

Bu
kabile onlar da kesti. Bunun zerine Efendimiz ellerini kaldrd,
y
Rabb bunlarn cezasn ver! buyurdu. Gerekten de bu
kabileden bir
kii bile kalmad.

Cell Efendiye dedim ki, bilmiyor musun, Reslullah Efendimiz:

Biz hevdan sz sylemeyiz buyuruyor. Onun her yapt
Allah'n emriyle olmutur. Kendi arzsuyle deil... Allah bu kabilenin
mahvn murat etmi, Habbine de bu duay ettirmi. Senin yaptn ile
bunun arasnda ne kadar ok fark var... imdi tasdik ettin mi Hoca? Evet
Efendim, dedi.

Bil ki kimsede bir ey yoktur. Sana bir zarar gelecek olsa onu
kimse evirmeye muktedir deildir. Bir hayr da gelecek olsa, onu
da kimsenin tebdil etmeye kudreti yoktur. Bunun iin kimseye beddua
etme;
her eyi Hak'tan bil! Her ne ey ki vki olur, Allah'n emriyledir.
nk hkm onundur: Elhkm lillhi'l-aliyyi'l-kebr 1 Semvat ve
arzn

anahtarlar onun kudreti elindedir.

Kulluun gayesi, Allah'a teslim olup ilerini ona smarlamaktr.

Ah, fakat bu da yaknsiz yni gerek bilgiyi elde etmeden
olamaz!"

1- Gfir sresi, 12. yet: "Hkm, O ok ulu, O ok byk

Allah'ndr."

386

- "Hads-i erifte: nsan ilimden bir kelime rense, kendini

dnya ehlinin errinden kurtarr, buyruluyor.

Reslullah Efendimiz'e sordular: M'min zina eder mi, y

Reslallah? Belki! buyurdular.

M'min yalan syler mi, y Reslallah? deyince: Hayr, hayr, hayr! buyurdular."

Hocamz sabahleyin gazete okurken bac ieri girdi ve bir an

durduktan sonra: Ya seyd, am, beni doyur, dedi.

Bir eyle megul olduu zaman konumak itiyadnda olmad

iin ksa sren bir tebessmden sonra gazeteyi brakarak,
bacya
hitaben:

- "Dnyya Muhammed mmeti olarak gelmek ve bir mride el

vermekten byk saadet yoktur. Bunu bilip dima Allah'mza
kredelim.

Bir gn Reslullah Efendimiz Kurey'in kibarlarn dne davet

ediyorlarm. Birdenbire meclise, iki gz m olan mm
Mektum girerek: Y Reslallah, Allah'n rettii ilimden bana da ret!
demi.
Efendimiz mecliste bulunanlara vaaz ve nasihat etmekle megul
olduklar iin ses karmamlar ve mm Mektum bu talebini birka
defa

tekrar etmi. Nihayet Reslullh'n can sklarak mbarek ban

te
tarafa evirmiler. Bunun zerine Abese ve Tevell sresi nazil
olmu.
Yni yzn abus etti ve evirdi.

Bu vakadan sonra mm Mektum'a her tesadflerinde: Ey senin

iin Allah'mn bana sitem ettii mm Mektum! diye hitap
ederlerdi.
Hatt kendileri gazaya terif ettikleri vakit onu halfe
brakmlardr.

ite benim de hatrma bu vaka geldii iin sana derhal cevap

verdim."

Kul hakkndan bahsedilirken:

- "Allah, kendisine kar olan kusurlar affeder, gafr'r-rahim'dir. Fakat kul hakk oldu mu i bakalar. En byk korku,
Allah'a irk komak ve kul hakkdr. Eer kul: Allah'm sen benim
de
Allh'msn, hakkm undan al! dedi mi, ite o zaman iin
tamamdr.

Grmyor musun, siys ve ahs iki trl sulu var. Siysler bir

SOHBETLER 387

yere kanca kurtuluyorlar ve iltica ettikleri memleket kendilerini

iade
etmiyor. Hatt pek ok defalar kendi memleketlerinde bile affa
uruyorlar.

Fakat hrsz, katil bir yere kasa, kendi memleketinden iadesi talep olundu mu derhal geri verirler.

Cenb- Hak: De y Habbim, nefislerini israf edenlere: Allah, btn gnahlar affeder 1 . Lkin gnah baka, hak baka!."

- "nsanlarn, bir zaruret ve itimi alkalar sebebiyle beraber

yaad kimseler vardr. Bunlarla olan mterek hayatlar her
vakit cinsiyet yni ezel ainal icb deildir. Beraber bulunma, sk
temas et-

me ve yaknlk bir alkanlk meydana getirir. Halbuki ayn

mny tamak, ayn cinsten olmak bambakadr. Ayn cinsten olmak iin
kalplerin benzerlii, ruhlarn anlamas, akllarn uyumas lzmdr.
te
bu trl bir ainala erimi olan kimseler, hangi artta
olurlarsa olsunlar senin cinsin ve sinandr."

Ahmede 'r-Rif Hazretleri 'nden:

- "Nefsini aciz makamnda tutup yokluu kendine sermye et. T

ki Hakk'n varlna yetiesin ve zat mahedesinin zenginliine
vsl
olasn. Yoksa szde kalrsan, uzun mddet mahrum olursun.

Halkn evrini nefsinin mchedesi addedip tahamml et, ruhun

kuvvet bulur; i leminde ilerleme meydana gelir.

tibar hledir. Hal ise, imdi mlik olduun vakittir. Elden kan
vakte yetiilmez. Gelecek ise malm deildir. imdiki vaktin
demini
grp ibn-i vakt olmaya al.

Bu zuhur lemi, Hakk'n aynalar olduu iin, cmleye cemal ile

muamele et ki cemle mazhar olasn.

Zahir ilimlerinde ne kadar mkemmel olsan, cehlin gider,

phen
gitmez, belki ziyde olur. Btn tecell ise, ayne'l-yakn grmek
ile hsl olur.

Toprak ve dier unsurlardan mrekkep olan bu insan vcdu, elbet bir gn fena bulur. Bak kalacak olan ise, fikirden hsl olan
manev vcuttur ki, buna iktisap edilmi, kazanlm vcut denir. Bu
da

1- Zmer sresi, 53. yet: "Kul y ibdyellezne esref..."

388

mride tam balan ile hsl olur.

Allah ve Resulnden ve sevgililerinden baka eye gnl verme.

Ancak onlarn muhabbetleriyle vaktini geir.

Allah'n mahlkuna Hak nazariyle bakarak kimseye noksan gzyle bakma. Baktklarna merhametle bak. T ki her halde
Hakkn ve
sevgililerinin merhametine mazhar olasn.

Buraya gelmekten maksat, mnnn kemlini elde etmektir.

ki gnl bir olunca yalnz d dnyya deil gnllere bile hkmetmek mmkn olur.

Allah'n snneti, halkn aybn rtmek, enbiynn snneti halk

idare, evliyann snneti, halkn evir ve ezsma tahammldr."

- "Dima tecell sahibine bakp, tecell olunana gnl

balamamaldr. T ki kendini kaptrmakla firkat dadaas ekmeyesin. Zra
zuhurun devam olmaz. Sebat olmayana taklp kalanlarn ise
perianlk

ekmeleri kanlmaz bir haldir. Devam istersen mndan

ayrlma.

Gerek m'min her olan Hak bilip eyada irde grmeyip Allah'tan gayri fail yoktur, l faile illallah diyerek btn bu
grnen varln Allah'n emrinde olduunu bilir ve ylece amel eder. T ki
gnl
ztrbndan kurtulup daim cilve ve holuk hsl ede.

Dnydaki btn zuhurlar, grnler, daha varlk kisvesi

giymeden kaderi damgasn yemiti. nsanda olan irde ve tedbir o
kaderin
zuhura gelmek arzusudur ki, Hakk'n bir leti olan insann
tahayyl
kuvvetine tazyik yapar, o da aresiz, dncesiyle o fiilin zuhuru
iin
ie koyulur.

Bu srethne olan dnyda eit eit ekillerin grnmesi,

perde
arkasnda suret oynatann oyunlardr ki, dardan bakanlar
suretin
hareketinde irde var zannederler.

Her emir, her fiil, zuhura kmadan evvel bir lete havale olun-

mutur. Vakti geldikte zuhurunu zorlar, coup suret bulur.

Hakk'n fiillerinin leti, insann elidir. O fiili kendilerine isnat

edenler gizli irkten kurtulamazlar."

- "Nereye gidersen git, l ilahe illallah... nereye gidersen git: Kll men aleyh fn ve yebk vech Rabbike Z'1-celli ve'1ikrm 1 .. Ne-

SOHBETLER 389

reye gidersen git: Kll ey'in hlikn ill vecheh 2 .."

Bel, bely verenden gafil olmaktr. Eserden grp messirden

gafil olmaktr. Gnein una sarlmaktr.

Hsl, her eyde Allah, Allah... Evvel de Allah, hir de Allah,

zahir de Allah, btn da Allah."

Gen yanda, Hak tecellsine ayna olarak bir cila ve kemal kazanm bylece de stadnn varlnda fni olmann drt ba
mmur
rneini vermi bulunan Semha Cemal Hanm, sekiz ay sren
vahim
bir hastalktan sonra, 30 Ocak 1936 da vefat etti.

ilminden, irfanndan, ak ve evkinden geri brakt feyiz dalgalar, Efltun Klliyt tercmesi ile Mark Orel, Epiktet tercmeleri
ve
Gl Demeti isimli edeb eseridir.

Fakat onun asl ileyip bideletirdii byk eser, benzeri yok

denecek kadar ender rastlanan kendi varldr. Yeryzne soluk
aldrp
ktlelerin yzn gldrecek insan tipinin mstesna bir
numunesi
olan ve Ken'an Rif'nin esiz terbiye tezghnda dokunarak,
meslek,
aile ve cemiyet evrelerinde yz aartm bulunan Semha
Cemal, asrlara smayacak muhteem haytn otuz sene gibi ksa bir
zamanda
tketip nihayet dnyya veda etmi bulunuyor.

Hocamz, Smiha Ay verdi' ye, Semha Cemal Hanm' in

eserlerinin
kitapya devredilip edilmediini sorduu zaman, O da Garbis
Fikri
ismindeki kitapnn "Gl Demeti" ni okumu olduunu ve ok
dikkate
deer szler ile hayranlklarn ifde ettiini syledi. Ezcmle
kitapnn gz yalaryle ve vecd iinde azndan dklen u szleri
nakletti:
Ben Semha Cemal Hanm' bu eseriyle tanyorum. ok esef
ederim ki
kendisiyle grmek frsatn bulamam bir kimseyim.
Anladma gre bu byk insan, kendi ateinin ziydeliinden kendini
yakmtr. O,
btn szleriyle, hilkatin en byk varlndan en kk
parasna kadar her eyde ilh ak grmtr. Ben onu ermi bir insan
olarak kabul ediyorum.

Hani kal ve hal diye bir bilgi tasnfi vardr. te Semha Cemal

1- Rahman sresi, 26-27 yet: "(Yer) zerinde bulunan her canl

fnidir. Ancak azamet
ve ikram sahibi olan Rabbnn vechi bakdir."

2- Kasas sresi, 88. yet: "Onun (Allah'n) vechinden baka her

ey helak olucudur."

390

Hanm, hal sahibi olan kimselerdendir. Hal nedir? Geri bir

tarkate
girmi deilim. Ama biliyorum. statistik Mdr evket Bey
isminde
bir dostum vardr. Bir gn bana geldi dedi ki: Beni klavuzladlar.
Bir
eyhe intisap etmek istedim. eyhim dedi ki: Bu gece yat ve
grecein
ryay yarn gel bana syle! Ben de o gece grdm ryay
kendisine
anlatmaya gittiim vakit, benim grdklerimi eyhim bana
anlatmaya
balad ve: te bu, haldir, dedi.

Semha Cemal Hanm ayarnda hal erbab bir muharrir olup olmadn kendime sordum. Fakat ne erkekler ne de kadnlar
iinde ona
yaklaan bir kimse bulamadm.

Garbis Fikri, Gl Demeti' nin muhtevasndan teker teker

bahsetti,
kardei Doktor Ziya Cemal Bey 'in, kitaba balk yapt szlerin,
onun
byk varlna kar az bile olduunu ifde etti ve szne
devamla:
Bunca ya yaadm, byle yazlar ne grdm ne duydum. Onu
okuduum vakit seni, seni okuduum vakit onu gryorum, dedi.
Kendisine,
Gl Demetinde hangi paray daha fazla beendiini sordum.
Neyi beenmedim ki, bahusus Kk Mevlevi'yi, oban, Pervaneyi...
Kitab
evde okuyorum. Kzm kolejde okumutur. Benim gibi o da
dinlerken
alyor. Bu gibi eylerden pek anlamayan karm dahi
dinlemekten mtehassis oluyor.

- "Zahirde bir hristiyan olan bu adamn u anlayn, birok

mslmanlarda bulmak muhal. Bu, ruhun anlaydr. Bunun,
hristi-

yanlk, Yahudilik, Mecuslik ile alkas yoktur. Kimde varsa, bir

vesile
ile kendini gsterir. Koskoca Keldn Patriki de byle deil miydi?
Bizim mslmanlara, eyhlere ve hocalara yetler, hadisler okur,
derghta dinledii Mesnevi hakknda ok mhim mtlalarda
bulunurdu.
Halbuki ayn mecliste ayn szleri takip eden bz eyhlerde bu
irfan ve
ak yoktu.

Rzgr, baharn cisminden ne taravetler ne gzellikler ne hayatlar karyor. Fakat yine ayn rzgr, sonbaharn cisminden ne
haraplklar ne kyametler ne lmler meydana getiriyor.

Binenaleyh her eyde Allah'n nuru olduu ve bu nurun,

aslnda
renksiz bulunduu malm iken, bu nurun u veya bu
cisimlerden
zuhuru, o cismin kabiliyet ve istidadna gre oluyor.

Gne, renksiz iken krmz camdan aksedince yere krmz renk,

siyah camdan aksedince siyah glge aksettii malmdur.

te zahirde hristiyan olan bu kimsenin de kalbi cam, btnda

renksiz olan nuru, renksiz gsterebilecek bir istidat kazanm

oluyor.
Dieri ise, mslmanl hasebiyle bu kabiliyete mlik olmas
lzm gelirken bunu kaybedip kbiliyetsizlik kazanm oluyor ki bu
kazan ve

SOHBETLER 391

kaybediin elbet gelecei iin faydas veya zarar vardr.

Maamfh Hak yolunda bulunanlarn ve Hak klarnn bir ksm, u kitapnn gsterdii irfan sz ile dile getirmeye muktedir
olmasalar bile anlayp zevk duymaktan uzak deillerdir. Yahut bu
trl bir
anlaylar olmasa dahi, sadkat, hizmet, kulluk vesaire gibi
meziyetleri vardr. Herkesin bir seviyede olmas mmkn bulunmadna
gre,
bir yksn alabilecei su ile bir bardak, bir srahinin, bir
havuz ve
gln ve nihayet bir denizin ald suyun ayn hacimde olmas
beklenemez.

Hsl ak baka, mek bakadr. Biri gnein kendisi, dieri ise

idare kandilidir!"

Msbet ve menfden bahsolunuyordu:

- "Bunlarn hibiri eksik olmaz. Bir nebat kuruyor, dklyor sonra dklen tohumlarndan tekrar o nebat kyor. Bunlar
eksilemez.
nk zt- ahadiyette kemal vardr. Onun esma ve sfatndan
birine
noksan gelemez."

Bir mnsebetle:

- "Ben evvelce verdiim szden zerre kadar dnmem. Ben hep

oyum. Eer sen bir deiiklik gryorsan sebebini kendinde
ara!"

- "Bir vaiz, cemate yle demi: Biz oru tutanlara, bz

kimseler
hayvan diyorlarm. Halbuki hayvan ona derler ki, nne ne
koyarsan
yer. Ancak elini kolunu balarsan yiyemez. nsan ise bunun
zdddr.
Herey nndedir ve eli kolu da bal deildir. Fakat orulu
olduu iin
yemez.

Sonra vaiz efendi, orucun manev faydalarn anlatm.

Vaizin u tarifi ile yeni bir ey rendim diye seviniyorum. Bir

ey
renince de sevinirim. Bende ilmin doksan dokuzu olup biri
leme dalm bulunsa onu da bulmak iin in'e kadar gitmek isterim.
Hoca
efendinin u tasviri bana yeni bir ey rettii iin ok memnun
oldum."

392

Asr- Sadet'teki mnafklardan bahsolunuyordu:

- "Ah ite bu en fenas! nk hrsz ieride!"

- "Kimseye hakaret etmemeli, hor bakmamak. Yoldan azanlar

hor grmemeli. u yle, bu byle... dememeli. Nene lzm...
Sen kendine bak. Allah ondan o suretle grnmek istemi, sana ne?"

- "Hakikat Leyl'snn yznden nikb kaldrmak iin ak nuru

lzmdr. Bu sebeple brahim Edhem Hazretleri: Allah' grmek
iin
ey lzmdr, buyuruyor. Birincisi: Dnya ve hiret sana verilse
memnun olmamak, ikincisi: Dnya ve hiret senden alnsa
kederlenmemek, yni gama ve ye'se dmemek. ncs: medh ve zem
olunmaktan mteessir olmamak.

te bunlar, o hakikat Leyl'snn cemline perdedir; hicaptr. Ak

ill aktr ki o hakikat Leyl'sn gizleyen ktlklerin yanmasn

mucip olur. Baka trl bu esrar perdesinin kalkmas mmkn

deildir."

Ahlk mevzuunda sylenmi hads-i eriflerden konuurken

Hocamz, hatrnda olan aaki birka hads-i erifi syledi:

- "Ahlk, dnin kabdr.

Gzel ahlka yap; zira ahlk iyi olanlar, dni btn olanlardr.

nsann keremi dnidir, hasebi iyi ahlktr; mrveti de akldr.

inizde en ziyde sevdiklerim, ahlk en gzel olanlarnzdr.

Tanr, ahlkn temizini sever, bayalarn sevmez.

Sirke bal nasl bozarsa, ahlkszlk da ameli ylece bozar.

Uurluluk gzel ahlktr; uursuzluk kt ahlktan ibarettir.

Her eyin bir tvbesi vardr. Yalnz kt ahlk olann tvbesi

yoktur. Zra o hibir gnahtan tvbe etmez ki daha fenasn

ilemesin.

man, yetmi iki trldr. En yksei, Allah'n birliini tanmak,

en basiti, halkn yolunda ez verecek bir eyi kaldrmaktr. Haya
da
mnn bir besidir.

Bir kimsenin kalbi diliyle, dili de kalbiyle beraber olmadka ve

sz iine aykr olmaktan kurtulmadka, komusu, errinden
emn
olmadka, m'min saylmas caiz deildir."

SOHBETLER 393

- "Allah'n marifeti, o marifete kar acizden baka bir ey deildir.

Bir kul ancak tam aciz hlinde olduu zaman Allah'n marifetine
erebilir."

- "Ey dnya adam! Dnyy ho geirmek iin iki eye

tahamml
etmek lzmdr. Biri, dnynn tahripkr olduunu, ikincisi de
insanlarn vefasz bulunduunu bilmektir. Eer bunlar bilirsen, dnyy
ho
geirirsin.

Ey hiret adam! Senin iin de iki ey lzmdr: lim ve marifet.

Bunlarn biri bilmek, dieri ilemektir.

Bilmek, neyi bilmek? Yapmak neyi yapmak?

te, birincisi nefsini slh etmek; dieri de, Allah'a kr edici

olmak ve etraftan gelen hdiseleri Allah'tan bilerek sabretmek,
sefadan
cefdan her ne gelirse buna raz olup, Allah'a teslm-i tm ile
teslim olmak ve her trl iini Hakka smarlamaktr.

Ey hiret adam, ite bunu yapabilirsen, dnyy da hireti de

ho
geirirsin."

- "lim nefsini bilmektir. Nefsini bilince de insan Allah'n bilir.

Marifet ise, kretmek, sabretmek, raz olmaktr. Bu da amel ksmdr.

Dnyya gelmekten maksat da bu iki mny ele getirmektir."

Bu szler zerine Gzide Hanmefendi:

- insan bu eylere riyet ederse konumay unutacak, dedi.

- "Ne l.. Konuacan eyler seni Hak'tan uzaklatracak

mhiyette olduktan sonra konuma daha iyi! Ya hayr syle, ya
sus.

Konu, fakat Allah'a krden ve onun azametinden konu...

Mmkn olduu kadar zararsz eyler konu? Szlerin zararn
tahdit
ederek konu!"

Yeni vefat eden ir Abdlhak Hmid Bey iin:

- "Bu kadar gzel yaz aksz olur mu? Ak olan da Allahsz olur
mu?"

394

Sabha Hanmefendi, semahanenin ak olduu senelere ait

htralardan bahsediyordu:

- Bu meydan neleri, kimleri grd 1 ? Gelen geti, gelen gitti.

Ka
eyhlislm, ka elebi, ka lim, ka ir hatt papaslar ve
patrik
efendi... Hepsi de mrlerinin sonuna doru gelip bat ettiler;
abucak
da dnylarn deitirdiler.

eyhlislm Nesm Efendi, Abdullah Efendi, Haydarzde

brahim Efendi sonra Marif Muhasebecisi kr Bey, Glzr-
Hakikat muharriri Rahm Efendi, Gz Ahmed Muhtar Paa, ir
Yusuf Ziya Bey, eyhler, beyler, paalar... Hesaba sayya
gelmeyecek
kadar ok ve gzel insanlar...

Sabha Hanmefendi, son cmlelerini sylerken kap ald ve

Hocamz ieri girdi ve:

- "Alan ald, bulan buldu!" diyerek sz balad.

Radyoda gzel bir ud taksimi dinliyorduk:

- "u sesleri ayr notalara blsek ne zevk kalr? Bu ahenk, zt

seslerin bir araya gelmi olmasndadr.

te dnya. Zten kesret, dnya; kmil insan vahdettir."

Akam yemeinde Meliha Hanmefendilerde misafir bulunuyorduk. Yemek bitmek zere iken Nazl Hanmefendi, Hocamza
portakal
ikram etmek isteyerek: Bakn Efendim ne kadar lezzetli! dedi.

- "Ben gdam aldm. Yemei zevk iin deil, gda iin yerim!" diye cevap verdi.

- "nsan, ak ile yle bir hle gelir ki ona her ey hitap eder, her
ey sz syler. Hatt ok defa kendi syler, kendinden kendi
renir."

- "Allah gizli deildir. Ondan baka bir ey yoktur ki gizli olsun.

Her ey o, her grdn Hak... Gizlilik yok... Gizlilik sende,
grmemez-

SOHBETLER 395

lik de sende... Eer sana Allah' gstermeyen vcdunu, yni

mevhum
varln ortadan kaldrrsan, Hakk'n gizli olmadn anlarsn.

Haktan ayan bir nesne yok / Gzszlere pinhan imi

Sen gzsz olduun, kr olduun iin Hakk' gremiyorsun.

Ayp-

lanmaz. Bir kre, niin gnei grmyorsun? denemez. nk

krdr.

Allah, grnen hereyle kendini gstermi, gizlememi ayan etmitir. Fakat bunu herkes gremez. Zra grmek iin istidat
sahibi deildir.

u da var ki, bir kimsede zamanla o istidat ve kabiliyet imkn

geliebilir ve evvelce anlayamadn duyamadn anlayp
hissedebilir.

Mesel Mesnevi okuyorsunuz. Bazen birinci defa okuduunuzda

anlayamadnz bir mn, ikinci veya nc okuyuta sizin iin
gerek mnsn gsterebiliyor. Ve mesel ortadan, hakikate
mteallik bir
sz sylyorum. Ak, Trke, rumuzlu falan deil... Yz kii
iinde ya
ya drt kii anlyor. st taraf ise dinledii halde, btn
iittikleri
kulaklarna girmeden dklp gidiyor.

Hikye malmdur. Biliyorsunuz ve bildiinizi de biliyorum. Amma yine tekrar edeyim. Olur da iinizde bir bilmeyen ya da
unutan var-

dr: Zamann limlerinden, ayn zamanda tmarhane mdr

olan
Merkez Efendi Hazretleri, Topkaps taraflarnda Smbl Efendi
Hazretleri isminde bir ztn halka vaaz etmekte olduunu duymu
ve gnn birinde de gidip bu vaazlardan birini dinlemek zere camide
bir direin dibine oturmu.

Smbl Efendi Hazretleri vaaza balayp bir mddet sonra: Anladnz m ey cemat? diye sormu. Cemat da: Anladk! diye
cevap vermi. Hazret bu defa meselenin i yznden, znden
balamlar ve
szlerine devam ederek yine: Anladnz m? diye sormular,
cemat bu
defa: Anlamadk! cevbn verince, Smbl Efendi Hazretleri:
Bunu
yalnz direin dibindeki anlad, buyurmu. Yine vaaza devam
edip bu
defa da btnn btnndan bahsedip tekrar: Anladnz m? diye
sorunca, yine cemat anlayamadklarn sylemi ve Hazret ise: Onu
ne siz,
ne direin dibindeki anlad. Yalnz ben anladm, buyurmu.

te bundan da anlalyor ki, istidatlar ve kabiliyetler ayr ayr-

dr. Fakat olur ki bu gn tekml etmemi olan o istidat ve

kabiliyet,
bir mddet sonra kendini gsterir olur.

Reslullah Efendimiz Kur an- Kerm ile geldi ve ben Peygamberim, Allah'n Resulym! diye cmle lemi davet ettii halde, bu
davete icabet etmeyenler ve bu rislet gneini grmeyenler
olmad
m? Halbuki Hazret-i Eb Bekir'e: Y Eb Bekir, bana bir melek
geldi
ve Allah'n Peygamberi olduumu syledi, der demez: Tasdik
ettim, sen

396

Allah'n Resulsn diyerek ayaklarna kapand. Hem o Eb Bekir

memleketin zengini ve eraf, Reslullah ise bir deve oban idi."

- Seruer Beyefendi' nin de sizi tanmas bu gerein bir baka

ifdesi deil mi ?

- "Evet, yle..."

Ekrem Bey, ofrnn, rahat ve kendisi iin ok msait olan

iini,
kk bir menfaat iin terketmesi zerine: Allah akllar versin!
dedi:

- "Niin byle diyorsun olum, her zaman sana sylyorum.

Hdiseleri olduu gibi kabul et. Hayr, olandadr."

Eski marif vekillerinden ve Doktor Server Hilmi Bey'in yeeni

olan Esat Bey'in hastal dolaysyle Ekrem Bey:

- Daymn bu hastal bana iki cihetten elem veriyor, dedi. Biri,

kendisinin hasta oluu; dieri de mevkiinden dt bir
zamanda
hastalan. Halbuki daha pek yakn zamanda shhatli, neeli ve
kendinden emin bir hal iinde bulunuyordu!

- "te biz de onu barp aryoruz ya... Dnydan sille

yemeden

onun vefaszln bilin ve ona gre de byle dalmayn... Bu

hallere dmeden evvel uyank olun. Dnya sizden yz evirmeden siz
ondan vazgein! diyoruz.

Geen gn Kinat'la sinemaya gittik. Filim fena idi. Dedim ki tpk dnya! imdi size de sylyoruz: Haberiniz olsun, falan filim
iyi deildir, sakn zahmet edip gitmeyin! diyoruz.

te fni dnyy da grp bilenler, oraya can atanlara byle diyorlar: Sakn kendinizi kaptrmayn. Vaktinizi, paranz harcayp
ziyan
etmeyin! Amma bunu dinleyen var, dinlemeyen var. Belki de o
kt filimden zevk alanlar da var!"

Server Beyefendi, Galatasaray'da Hocamz ile hem snf

arkada hem de dokuz yandan on sekiz yana kadar devam eden lise haytnda
mektebin en yaramaz iki
talebesi idiler. Mezun olup Hocamz marifi, Server Bey doktor
olarak iki ayr isti-

kmette hayat yollarna devam ederken, yalar yirmi altya

geldiinde tekrar karlatlar. Gen doktorun hibir mnevi hazrl ve mnn amel
ksm ile de hibir
alkas yoktu. Arkada da vaktiyle yle idi. Birbirlerini
yaramazlkta mterek iki
arkada olarak tanyorlard. Fakat aradan geen birka yl,
Hocamza ezelden biilmi maneviyat kaftann giydirmi ve onu, dnynn d
yznden i yzne nazar
eder hle sokmutu. Gen doktor bunu, bu deiiklii bir anda
anlayverdi ve ilk sz: Sende bir ey var, beni brakma! diye arkadann eteini
tutmak oldu. Tutu o
tutu, son nefesine kadar da brakmad.

SOHBETLER 397

Gzide Hanmefendi, trih bir tefrikadan bahsederken:

- Dnya hrs, eski insanlarda da varm, dedi.

- "Nefsin yedi sfat insanda olduktan sonra senelerin ne hkm

olur? nsan demek gz demektir. Cemli gren gz demektir.

Cemli
grmeyen gze, gz denmez. Kr denir. Cemli grmek de
basiret
nurunun stne nefis parman rtmemekle olur. Cihna
gelmekten
maksat da budur. Eer bu i o lemde olsa idi, dnyya
gelmee ne lzum vard?

Senin insan dediin kimseler ise insan sureti giymi hayvanlar,

yamyamlardr. Belki hayvandan da daha aa yni dallete
dm
saptm kimselerdir."

eitli mevzulardan konuuluyordu:

- "stikmet, Allah'tan baka bir eyi istememektir. kr ise, Allah'tan korkmak, yni verdii nimetleri msiyette, ktlklerde
kullanmayp, edep diresinde Hakk'n rzs yolunda kullanmaktr.

nsann himmetinin bykl, almakta deil vermekte; br olmakta deil, yr olmaktadr.

nsann mhiyetini gsteren ayna, szleridir.

darl gnl kasveti, balca sebepten ileri gelir. Birincisi,

iledii gnahtan. kincisi, kendisinden kaybolan dnyalktan,
servet,
evlt, mevki, vesaire... ncs, bir ahs tarafndan, erefine,
gururuna vki olan taarruzdan.

Gnahtan olan sknt iin Cenb- Hakka tvbe ve istifar edersin. Senden kaybolan dnyalk iin, sen de dnydan geer,
Rabbine
rc edersin. undan bundan bir fenalk gelirse, onun da ilc
tahamml ve sabrdr. Bylece de gnlne ken o darl gidermi
olursun."

- "Allah'n insan bir derde mptel klmas, o kimsenin ahlk

cevherini vcdu mdeninden karmak iindir. ok kimse, bir
derde
mptel olduu zaman ikyet eder ve adet kfrna sapar,
Allah'la
kavga eder.

ok kimse de vardr ki bunu Allah'tan bilir, kranda bulunur,

Allah'n unutmaz.

398

te her iki halde de o kimsenin ahlk cevheri vcdu mdeninden ortaya km olur."

krn mnsndan sz almas zerine:

- "Yalnz dil ile kreylemek, tam kr demek deildir. kr,

almaktr. Hakk'm holand her yerde ibretle Allah'n
azametini
seyreylemektir. kr ailesinin hizmetinde bulunmaktr.
Kulanla,
fena ve harama mteallik bir ey dinlememek; elinle, Allah'n
rzsnn
hricinde bir ey tutmamak; ayanla, yine o rznn olmad bir
yere

tevecch etmemek; hsl btn varln Hakk'n rzsnda

kullanmak
kretmek demektir.

Mesel bir sarho grdn. Sarho, rezil... Bak u adamn hline...

Ba da hi secdeye gelmiyor... deme. Yni ayplama! Y Rabb,
u kuluna hidyet et, beni de bu halden muhafaza et... Bilirim,
istersen bir
anda beni onun hline, onu da benim hlime koyarsn. Y Rabb
sana
snyorum. Koru beni, buna da hidyetini ihsan et! diye Allah'a
yalvar.

Byle yapmaz da o kimseyi ayplarsan, hem onu gybet etmi

hem
de kendini beenerek eytanlk sfatn giymi olursun. Hulsa
kr,
benlie dmemek, yni kendini beenmemek, Allah'tan gelen
ltuf ve
kahr ho grmek, Allah'n verdii sefay da cefy da tatl
karlamaktr."

- "Geen gn anlatyorlard. Dima ibdetle megul olan bir hanm varm. Bu kadncaz bir fakire para verecei zaman:
Allah'm bana cennetini ihsan et... diye du edermi. Kendisinden ok gen
olan ve
ibdetle de pek alkas bulunmayan bir bakas ise: Neden
byle sylyorsunuz? Ben bir muhtaca para verirken karlnda hibir ey
dnmem, sebepsiz veririm, demi.

Tabi ikincisi gzel bir hareket... Esasen hads-i erif de vardr.

Fukarann eline verdiiniz para avucu iine dmeden onu Allah
alr.
Yni bu paray mademki Allah nmna veriyorsun, ona baka bir
maksad ortak koma. Memnun ol ki o kimse elinden bu paray
alyor.
Mmknse o uzanan eli pmeli, yahut kalben olsun beni
felketlerden
ve tehlikelerden koruyacak bu el teekkre lyktr, demelisin.

Bu byle olduu gibi, bir iyilik yaptn kimseye de, o iyilii yapmana vesle olduu iin teekkr etmeli, minnettar olmalsn. Bir
iyilik

SOHBETLER 399

yapmak, Allah'tan sana inayettir, nasiptir. Onun iin bu iyilie

bir karlk beklemek elbet abestir. Zira karl, esasen o iyiliin
iindedir."

Tefekkr nedir, diye sorulmas zerine:

- "Tefekkr, kendi yokluunu ve her yerde ilh saltanat grerek

o azametin sonsuzluunu ve hikmetini dnmektir.

Tefekkr, Hakk'n azametinden ve bunca hikmet ve ibretten ders

alp, uyanarak gzn amak vaktin getiini bylece de hlinin
neye
varacan dnmektir.

Tefekkr, insanlarn her eyi kendilerinin yaptn zannederek

ve
kendilerine bir kuvvet ve varlk vererek, gerek bugnk
hallerinde gerek yarnki hallerinde ne kadar gln bir mevkie dtklerini
dn-

mektir.

Tefekkr, Allah'tan gayr fail olmadn, buyruun, onun

buyruu
olduunu, kudret ve kuvvetin hep onun olduunu dnmektir.

Hsl, kendinin yok ve ciz olduunu, ancak Allah'n var olduunu dnmektir.

Bir saat kendi yokluunu, aczini dnmek, bir sene kendi varlyle ibdetten daha stndr. Bir saat acz ve fakr ile yaamak,
bir sene varlk ve benlikle yaamaktan ldr. Onun iin limin
uykusu,
chilin ibdetinden daha makbuldr. Mesel bir muharebede
binlerce
asker lyor da kimse fazla mteessir olmuyor. Halbuki bir
kumandann eteini bir kurun delse, bu, binlerce kiinin lmnden
daha fazla
tela sebep oluyor. nk akl ve kumandann temsilcisidir.
Onu kaybetmek demek, btn orduyu kaybetmek demektir.

Size tefekkr hakknda birka sz syledim. Fakat tefekkr hakknda sayabildiim bu szlerimin aczimden dolay bir nihayete
vard-

n da tefekkr eylemek lzm. Zra tefekkr, hi bu kadarck bir

izahla
m kalr?"

- "Bu sabah gzel eyler oldu Smiha... Kinat odamda iken Balk Andon pencerenin asat gnldr. nsan, ya bir gnl sahibi olmal yahut da bir gnl
sahibinin gnlne girmelidir. Bir ksm insanlar namazdan selm
vermekle karlar. Bir ksm ise selm vererek dimi salata dhil
olurlar.
Bu dimi salt iinde bulunanlara, Musa'ya olduu gibi mnct
aac
bir ateten fanus olur ki, bu atee yaklanca: Sen benim
Rabbimsin
demek mns zuhur eder ve aatan da: Vd-i mukaddestesin,
dnya
ve hiret pabularn kar 1 nidasn duyar olur.

Tarikat, kendinden sefer edip, kendiliksiz kendine gelmek

demektir. Orada cemal ile merref olmak ve o suretle kendi yn-
sabitesini
canann aynasnda seyretmek, yni kendini silip kaytsz artsz
ona

ulamaktr.

Gnl o gnldr ki dnya ve hiret, onun bir kenarnda

kaybolup
gider. Hibir yere smayan Allah o gnle sntr. Ar
dedikleri de
yine bir arifin kalbidir.

Gnl demek, Allah evi demektir. Allah evi de Allah'tan ibarettir.

Bizim indimizde herey hazrdr 2 . Ne ararsan orada bulunur.
Onun
iin: Yerde gkte, dnya ve hirette ne varsa bu gnlde yni
arifin
kalbinde mevcuttur, deniyor.

Cenb- Hakk'n isimleri ve sfatlar her yerde ve her eyde mevcuttur. Fakat zt ancak arifin kalbindedir. Onun iin de
Reslullah
Efendimiz: Beni gren Allah' grr. Kim ki Allah'n velsine
ihanet
ederse Allah'a ihanet eder, buyurmutur. Onun iin kulluk,
Allah'a
kulluktur. Onun iin bir kmil velnin tardettiini hibir yer kabul
etmiyor. Zra onlar: Seninle ahd edenler ey Habbim benimle ahd
etmilerdir 3 srrna mazhar olmu kimselerdir.

Herkeste gnl vardr: Fakat derece derece... Bzs da gnl krntsdr. Hayvandan nebattan her eyden zuhur eden de
Allah'tr.
Onun iin insan Hakka yaklatran, ayrmakszn btn
mahlklara
efkattir. ocukluumda defterimin stne su deviren
kpeimin arkasndan amdan atarak ayan actmtm. O anda da: imdi
bana da
bir ey olacak diye dndm. Aradan yarm saat geti gemedi
amar ipine doru srarken ayam burkuldu tam iki ay ektim.

1- Th sresi, 12. yet.

2- Ysn sresi, 32. yet: "Ve in klln lemm cemn ledeyn

muhdarn."

3- Fetih sresi, 10. yet: "nnellezne ybyineke ve innem

ybyin allan."

406

Allah'n nuru her mahlkta tecell eder. Hazret-i Pr, domuza bile
selm verirdi. Merkeze bal olan bir kalbe sataann vay hline!
Hazret-i Mevln'nn buyurduu gibi: Ben Musa'mn elinde bir
asaym.
Msm gizlidir, amma ben aikrm... Hulsa unu biliniz ki
btn
kinat ktlesi tek mevcuttur."

- "Kuvvet, kuvvet... Dima byk k yutar. Denizde karada

hep bu... Byk balk kk bal, byk ku kk kuu, arslan
kurdu... Fakat ill insan ill ondaki vahet yaman... Byk devlet
kk
devleti, kuvvetli insan zayf ezer, paralar...

Dnynn hli dalmak toplanmak, yutmak, kusmak... Sanki

tahtravalli..."

Server Beyefendi 'nin bitmez tkenmez hizmetlerinden

bahsediliyordu:

- "Onun bana intisab sureti kimseninkine benzemez. Mterek

mektep haytmz esnasndaki yaramazlklarmz ayyuka km
iken o
bunlarn hibirini gz nne almayp bize intisap ettii zaman,
zahirde
eyhlikle hibir alkam da yoktu. Amma o: Sende bir ey var,
beni brakma! diyerek yle bir tutundu ki bu smsk rabta her yiidin
kr
deildir. Fakat onun bu biati sz ile deil, canla bala btn
varlyle
idi.

Hsl unu syleyeyim ki: Zahirde, btnda, suret ve mnda,

ezel
ve ebedde ceddim Reslullh'a en yakn bulunan, Allah
klarnn gnllerinin nuru olan ak ve cezbeyi, mikt sircndan aldklar
Allah
arslan Ali'dir.

te Ali, Efendimize ne suretle yakn ise, bu devirde Server bana

herkesten daha yakn oldu ve stelik, koca bir k ordusunun
kalple-

rinde cezbe mealesini menbandan uyandrmaya sebep ve

vesile oldu.
Allah onu her iki cihanda da azz etsin!"

- "nsann ektii kendi cezas, h ki zulmede Huda's... razl

Sad de yle der: Her ilediin fenalktan, zannetme ki felek
ba evirir, devran aldrmaz. Senin kt fiillerin, rzgr nnde bortur.
Felek ise ne vakit isterse bu borcu sana detir."

SOHBETLER 407

- "Dnya rahat yeri deildir. nsan tam istirhati bulamaz. ayet,

drt bam mmur ettim, her eyim tamam oldu, diyecek hle
gelse
dahi, en beklemedii bir zamanda o sevdii eylerden
koparlarak ayrlr. Ya lm, ya ifls, ya hastalk veya herhangi bir sebeple
vefasz

dnynn vefasz varlklarn kaybeder."

Akam gazetesinde bir havadis okuduk. Amerika niversiteleri

arasnda cereyan etmi bir msabakadan bahsediliyordu. Bir
niversite talebesinin, imrenerek krmz bir bal diri diri yutmas
zerine
baka niversiteler de ayn ii daha fazlasyle yapmaya
balamlar.
Kiminde kiminde be balk yutan km ve bu acayip moda,
Amerika'nn daha bir ok niversitelerine de sirayet etmi, nihayet
Klark
niversitesi talebesinden bir gen, seksen dokuz bal diri diri
yutarak
rekoru krm:

- "Yalan zek, byklere hrmeti budalalk, kklere efkati

zahmet telkksiyle terk etmekle bu ampiyonluun mn
cihetinden
hibir fark yoktur. Bir ok kimseler nasl bu fena hareketleri bir
moda
olarak yapyorlarsa o genler de bu ii bir rekor modas uruna
yapmlar.

u da mhim ki balk yutan bu genler mnevver kimseler. Yni

tahsil hayatlarnn son basamana varm insanlar.

unu bilmeli ki ilim, insanl cap ettirmez. Kinata dedim ki:

Kzm, imdi sen bu niversitelilerin harektna uyar msn?
Hayr...
dedi. te dedim, bu mnevver geinen kimselerin daha bundan
gayri
bir ok fena hareketleri vardr ki onlara da uyamaz,
benimseyemezsin.
Az evvel sylediim gibi, bu gn cemiyette ho grlen bir ok
haller gibi ki, onlar da senin iin sevimli ve cazip deildir.

unu da ilve edeyim ki, her grlen, her okunan veya duyulan
vaka yahut hdiseden bir mn pay karmaya alnz. nk
her
hdisenin dili, insana bir hikmet syler."

- "nsanda ehvet ateini sndrecek kuvvet, Allah'n cezbesidir,

cannda, gnlnde Allah'n cezbesi olmaktr.

Onun iin bir kimsenin Allah'n akndan gayri, arzulad ve sev-

408

dii herhangi bir eye kar duyduu, deil yalnz dnya sevgisi,
hiret
muhabbeti de olsa, ar ekilde gnl verdii bu mahbuptan
ekilmeyince, vahdet cemlini grmesi mmkn deildir.

Bu trl kendini gayriye balam kimseler, ldkleri vakit hi

bilmedikleri ve ahlisinden tiksindikleri diyarlara derler, bin
trl
bellara mptel olarak mahrum ve perian kalrlar."

- "Bugn gazetede Turhan Tan'n bir fkrasn okudum. Muharrir,

bir gieden bilet alrken, yal bir adam da memura parasn
uzatarak
bilet istemek zere imi. Bu srada arkadan bir gen gelerek
ihtiyar it-

mi ve biletini alarak ekilmi. Tabi bu hle Turhan Tann can

sklarak yal adamla bakmlar. htiyar, muharrire dnerek: Ben bu
gence be sene de hocalk ettim. Asl imdi hayret et, demi.

Bu mnsebetle muharrir, Kanun Sultan Sleyman zamannda

cereyan etmi bir vakay anlatyor. Kanunnin ocuklarnn gayet
terbiyeli ve iyi huylu bir dads varm. Bu kadnn bir de kendi olu
varm ki Pdih bu ocuu ok sevdiinden, byd zaman iyi
bir i
vermi ve nihayet ilerleye ilerleye defterdar olmu. Ancak,
devrin
nizmna gre defterdarlar resm merasimlerde mektupulardan
daha
stte otururlarm.

Bu gen bir gn sadrzamn huzuruna karak Pdihn kendisini bu vazifeden affetmesini ve daha kk bir vazifeye tyin
etmesini
rica etmi. Sebep olarak da, bir zamanlar kendisinin bu ztn
karsnda dvan durduu iin imdi st tarafna geip oturmann pek
ayp dtn gstermi.

Sadrzam hdiseyi Kanunye arzedince Pdih: Bu ocuk ne

hell st emmi... diye iltifat etmi ve mektupularn
defterdarlardan
daha st makam igal etmelerine karar vermi."

- "Cenb- Hak iki denizi kavuturdu. Fakat birbirleriyle karmamalar iin aralarna bir berzah koydu 1 . Bu yetin bir ok
mnsndan
biri de udur ki Cenb- Hak hakikat ehli ile dnya ehlini
birbirine yakn etti, grtrd, buluturdu. Fakat ezelde olan istidatlar
sebebiyle

1- Rahman sresi, 19-20 yet: "Merace'l-bahreyni yeltekyn

beynehm berzahtn
lyebgiyn: ki denizi salverdi, birbirine kavuuyorlar. (Byle
iken) aralarnda bir
engel vardr, birbirine geip karmyorlar."

SOHBETLER 409

aralarna yle bir berzah koydu ki, o istidatsz kimse, hakikat

erbabn
grd halde gremedi, szn iittii halde iitemedi. Nasl ki
deniz
ortasndaki bir adann iinde tatl su kp denizin ac suyu ile
karmaz ve birbirlerinin tabiatna tesir etmezler. Dnyda da insan,
cinsini
arayp bulur ve cinsinin gayr ile yaknlk kuramaz. Tatl su ile ac
suyun birbirleriyle birlemedii gibi."

Hsniye Hanm' in, Hakk'n sevdiini herkes de sever mi? diye

bir
sual sormas zerine:

- "Evet, u artla ki o kimsenin velev cz' de olsa nrn bir

taraf
bir istidad olmas lzmdr.

yi insan, byk insan, baka dinlerin mensuplar da severler.

Halbuki mslmanlar arasnda ne Eb Cehiller, ne Eb Leheb'ler
ne
kt ty netliler vardr.

Bunlar, Allah diyemeyen kimselerdir. Onun iin Allah'n sevgilisini sevemezler. Onlar, kmil insan da Kur'n' da sevmezler.
Kur andan sylense kfrleri artar, kmil insan grmekle de
keza
inkrlar ziydeleir."

Hlimize kpekler gler diye bir tebih yaplmas zerine:

- "Kpek faziletli bir hayvandr; hatt pek ok kimselerden... Zira
o, kendisine verilen bir lokma ekmek yznden sahibinin
urunda cann verir. Ya insanlar, Allah'n bunca nimetlerine kar ona
kendilerini feda edecek kudreti hiz midirler? Hatt Allah urunda
nefislerinin
en kk bir arzusunu bile terketmezler.

Allah yolunda en byk fedkrlk, nefsinden fedkrlk

etmektir.
Hrne'l-Red'in kars Sitt Zbeyde'nin hikyesi malmdur.
Mekke'ye Badat gibi uzak bir yerden ve bin trl zahmet ve
meakkatler
ile su getirttii halde Allah indinde bu, o kadar makbul olmam
da, bir

saz ve sz meclisinde hararetle elendii srada, okunan ezn-

Muhammedi hrmetine saz susturmu olmas, kendisinin
cennete girmesine sebep olmutur."

Dnynn ez verici olduundan konuuluyordu:

- "u ormanda bir gece geireyim. Ne ho yeillikler... diyorsun.

410

Fakat orada gecelediin takdirde, azap verici, rahatsz edici

hayvanlar
seni rahat brakmyorlar, sokuyor, ez ediyorlar.

te dnya hayat da byledir. Byk mitler ve arzular ile kendini oraya brakrsan, seni sokar, yakar, azap verir. Onun iin
uzaktan
seyreraber bir fenala

sebebiyet vermemek iin idare etmek ayr bir itir."

Ramazann ilk gn idi:

- "Bir ramazan daha geldi ve bizi brakt gibi buldu. Belki de

daha beter. Daha beter dememizin sebebi, Reslullah Efendimiz'in:
Bugn dnk gne msv geirene yazktr buyurmalardr. Elinde
frsat
varken, bugn dnden, hele yarn bugnden aa geiren
kimseye
yazktr."

Muhlise Hanm' m, en byk azap gaflettir, buyurmutunuz; gaf-

416

letten kurtulmann almetleri nedir? demesi zerine:

- "Kibrin varsa onu gidermek, hasedin varsa onu silmek, gybet

ve
yalan gibi huylarn varsa bunlar temizlemek, temizledikten
sonra da
Allah'a krn bilmek. Fakat kr, sde dille olan kr
deildir.
Allah'n verdii nimetleri onun istedii yerlerde kullanmak,
sabrl olmak, Allah iin nefsinin hazzettii eylere sabretmek, nefsine
ar giden muamelelere mruz kaldn zaman ikyet etmemek,
Allah'n verdiine raz olmak, tam bir teslimiyetle teslim olmak. te bunlar
yapan
kimse ilim ve irfan sahibi olmu ve dnya karanlnda b-
hayt imi demektir ki, artk onun iin lm, korku ve hzn yoktur. Bu
hallerin, bu almetlerin sahibi olan kimse ise tabi ki gfl olamaz.

Fakat Allah'n honut olmad ilerde bulunmak, sabrl olmamak ve saydmz hallere uymamak ise gaflettir. En byk azap
da
Allah'tan gfl olmaktr.

Eer sana: Muhlise ilim ve irfan nedir? diye sorarlarsa, ksaca

nefsini slah ettikten sonra, sabr ve kr etmek Hakka teslim ve
ondan
gelene raz olmak demektir, dersin. Grnte yutulmas g
demir bir
leblebi. Fakat Allah'a gvenerek hareket edersen, o demir
leblebi yumuak ve latif olur."

Ne zaman Boaz' a gitsek, ar iindeki stinye Camiine

urardk 1 . Duvarda, kinci Sultan Mahmut'un el yazsyle bir
hads-i
erif vard ki Hocamz dikkatimizi bilhassa stne ekerek:

- "Bakn ne byk, ne doru bir kelm.." derdi. "M'minin manda en stn olan, ahlk gzel olandr 2 ."

- "Yrek yan olmayann Allah demesine bile inanmam. nk

onlar nefislerini ilh edinmiler, kendilerini Allah'ta deil, Allah'
kendilerinde grmek istemilerdir. Halbuki ehl-i dert olanlar
kendilerini

Hakkn vcdunda yok olmu grdklerinden, ancak onlarn

Allah demeleri Hakk zikirdir. Esasen Hakk' bilmek iin onu zikir
ehlinden
sorunuz 3 , diye bir yet-i kerme vardr.

Fakat zikir ehli dediimiz kimseler, derghlarda zikir edenler de-

1- Bu cami ve yanndaki hamam, yolun geniletilmesi sebebiyle

yktrlmtr.

2- Ekmel'1-mu minine mnen, ahsenhm ahlaken.

3- Nahl sresi, 43. yet, Enbiy sresi, 7. yet: "Eer

bilmiyorsanz, ehl-i zikre sorun!"

SOHBETLER 417

>il Reslullhn esrarna vris olan ehlullahtr."

Konunun evi tamir ediliyordu:

- "Bakyorum da, u demirciden tut, kundurac, lmc, kuyumcu, cellt bunlarn hepsi adam. Mesel lmcy ar, gel u
demir iini yap, de. Yapamaz. Bilmem der ekilir. nk bilgisi ayr.
Dierlerine de yine meslekleri dnda bir i teklif edildii zaman onlar da
zr
diler ve yapamazlar.

Fakat btn bunlara hkim olan bir adam var: Servet sahibi! O
isterse demirciyi de, lmcy da kuyumcuyu da arr, altrr
ve cretlerini verir.

te bir varlk sahibi kimsenin etrafna hkmedii ve onlar hizmetinde kullan gibi, ruh da vcdun btn azasna hkmeder.

O halde insanlarn, niin kmil kiinin cazibesine kaplmasn ok

gryor, yadrgyorsun? Bir zenginde dnynn bir ksm serveti
varsa,
onda da Allah'n bitmez tkenmez hazneleri vardr."

lm olan bir kudret sahibinden bahsolunuyordu:

- "Eer o kudret sahibi sen olsaydn neredesin imdi? Sen o
olsaydn hani o dnyya nam salm nfuzun, iktidarn, yeri g
titreten
azametin nerede? Demek ki bunlar, denizin stndeki beyaz
kabarcklar gibi kpkten ibretmi ve sen de bu kabarcklarn iinde bir
habbe
imisin, kaybolup gittin. Bak kalan deniz... Evet, sen o olaydn
nerede
gzelliin, kudretin,azametin? Demek ki senden grnen bir
kuvvet

varm.

Amma bu szleri kime sylyorum. Bunlar kalbinde manev

hastalk olanlar anlamazlar. Btn bunlar eski hikyeler yoluyle,
d, Semud kavminin balarna gelen vakalar misaliyle anlatmyorum.
Eer
onlardan misal getirmi olsam, gemi, gemi onlar, dersin.
Halbuki
eski hikyelerde senin hlin gizli...

Szlerimi taze, yeni, gnlk misaller ile anlattm halde, dinle-

yenlerden birounun btn intibalar bir, y efendim, yle...

demekten
ibaret kalr. Halbuki bunlar kendine tatbik etmen, anlayabilmen
iin
sylyorum.

Tutup sana, Reslullah Efendimizin dedii gibi: Rabbimi grdm,

omuzuma ellerini dayad, vcdumda titreme hsl oldu. ki
memem-

418

den ilim stleri akt, dnyya yayld veyahut: Rabbim bana dedi
ki:
Ben hastalandm gelip beni yoklamadn desem bunlar hi
anlamaz,
inkra sapar, t- teber h- levend elin avucun bombo
kalakalrsn.

Yahut iin anlamak istese de, kbiliyetsizliin yznden yine anlamazsn. Kalbi manen hasta olanlara bu hakikatleri hangi trl
sylesem yine anlayamazlar."

Sniha Hanm' a hitapla:

- "Hads-i erifte yle buyuruluyor: Ezelde anlam olan ruhlar

bu dnyda da itilfta, yni anlama halindedirler. Ezelde
ihtilfta
yni zddiyette olan ruhlar, bu dnyda da ihtilftadr. Yni
mnlar
birbirine uyan, birbirini tutan kimseler, bir vesile ile
karlatklar zaman anlar, seviir, halleirler. Halbuki mn beraberlii
olmayanlar,
zeytin ya ile su gibi, ne kadar birbirleriyle yuurulsalar kendi
hallerine kalnca, o bir tarafa bu bir tarafa ayrlverir."

Sniha Hanm:

- Kaynvalidem, dnin btn emirlerine harfiyen riyet eden

fakat
yaptklarn bir sevap ve ecir mukabilinde yapan bir hanm.
Kocam ise
dn vazifelerine kaytsz olmakla beraber iyi kalpli ve etrafna
kar

hayrhah bir adam. Bu ikisini mukayese ettike, kocamn Allah

indinde daha makbul olacan zannediyorum.

- "Mademki danyorsun, dantn kimse, doruyu sylemek

mecburiyetindedir. unu bil ki Allah, kullarndan irfn-
Muhammedi
istiyor. Kendini bilmek istiyor. Dn emirlere riyet, senin
menfaatin
icbdr. Ve bunu yapmakla, insanlktan maksut olan hsl etmi
olmazsn.

Keza, iyilik yapmak da yine insanln icbdr. Tabi buna mukabil, Allah senin dnyaln arttrr ve karln dnyda verir.
Fakat
yine matlp hsl olmu olmaz. Maksat kalb-i selimdir. Ya bizzat
kendin bu kalb-i selime mlik olacaksn, yahut bir kalb-i selim sahibi
bulup onun gnlne gireceksin.

Ben, ocukluumda koca Dolmabahe Sarayn emektarmz

olan
bir bahvan rann sayesinde grmtm. te, ya sarayl,
yni saraya mensup olacaksn, yahut da o saraya mensup olann
klavuzlu-

undan faydalanacaksn.

lim ol, allme ol, ne olursan ol, elinde pasaport, yni gei
tezkeresi olmadan seni bir memleketten bir memlekete sokmazlar.
Hatt

1- Server Beyefendi'nin olu Sedat Bey'in baldz ve Tccar

Semih Bey'in zevcesi.

SOHBETLER 419

resm veya huss byk bir ziyafete, davetiye tezkeresi

olmadan girebilir misin? Ancak kapda, o davet sahibinin bir dostunu bir
yaknn
grrsen seni ieri alrlar.

te efaatin mns budur."

Radyodan bahsediliyordu:

- "Dnya, insann bir eidir. nsan byk lem, dnya kk

lemdir. Nasl ki bir vcut tekml devrelerini geirir, eriat,
tarikat,
hakikat, marifet derecelerini atlarsa, dnya da bir insan gibi bu
devreleri yaar. imdi, marifet devrindeyiz. Bundan tesi kyamet ve
yeniden iptida hayta balay."

- "Bz kimseler, Kur an'n Trke olmadndan ikyet ederler.

Halbuki Tibyan ve Mevkib isimlerinde iki mhim ve kymetli
tefsir kitab vardr. Kim ki bir yetin mnsn anlamak isterse, onu
evvel
"yet Kitab" denen bir klavuzda arar ve kolaylkla bulur. Arad
yetin karsnda: Bu yet falan tefsir kitabnn falan sahifesinde
ve falan satrndadr, diye iaret olunmutur.

te bu akam da biz: nnem cezllezine yhribn allhe ve

Resleh 1 ... yet-i kermesini tefsirde bulmak istedik ve

bulduk. yle
yazlmt: Allah ve Resliyle muharebe edenler, arzda fesat
karanlar iin azb- edid vardr. Allah ve Resliyle muharebe ne
demektir?
Yni Allah'n ve Resulnn emirlerini yerine getirmemek, irk
komak
vesairedir. Bu, tefsr mns. Bir de bunun derin bir mns
daha vardr ki, o da, insann vcdunda ruh ki Hakk'm naibi, kalp ki
Resuln
vekilidir. u halde ruhunun ve kalbinin cap ettirdii gzel
amellerde
bulunmayan kimse, Allah ve Resliyle muharebe etmi
demektir.
Hakk'a snalm."

Smiha Hanma hitapla:

- "Geen akam siz yokken, asllar cennetle alkadar olan, yni

cennetin drt rma ile mnsebeti bulunan kimselerin elbet
ldkleri
vakit, alkalar cihetiyle cennete ve cehennemin tabakalaryle
alkal

olanlarn da elbet asllar olan cehenneme gireceklerinden

bahsediyor-

1- Mide sresi, 33. yet.

420

duk. Mesel, cennette mevcut olan drt rmaktan bal rma ile
burada
iliii olan kimsede ak ve muhabbet olduunu ve oradaki st
rma
ile iliii bulunann burada ilim, marifet ve irfana sahip olduunu
ve
orada arap rma ile mnsebeti olanlarn burada Allah'n emir
ve
tatiyle megul olduunu ve bu emir ve ibdetleri zevk ve
mestlikle
yaptklarn; orada su rma ile mnsebeti bulunanlarn da kalp
zindelii, slih ameller ve iyi ilerle zinde olduklarn, kalplerinde
bunla-

rn filizlendiini anlatyorduk.

Sonra, cehennem tabakalar ile mnsebeti olanlarn da, burada

kibir, benlik, ehvet, zulm, haset, riya, nifak ile
tabiatlandklarn,
hsl dnyda iken gz ak olanlarn, cennetlik ve
cehennemlikleri
ayrt edebildiklerini ve hatt ldkten sonra, m'min olanlarn
kabrinden cennete bir pencere aldn ve bunlarn orada cennet
halknn
nmetlendikleri zevk ve srr ile kyamete kadar kabirlerinde
zevk ve
holuklar ile mkfatlandrlacaklarn, fakat, Allah'n rzs diresinde gitmeyenlerin de yine kabirlerinden cehenneme alacak
pencereden cehennemin azaplarn grmek ve pis kokularn duymakla
keder
ve sknt iinde olacaklarn ve bu kabrin de hakikati, insann
kendi
vcdu olduunu ve cennetlik olan kimselerin kalp
pencerelerinde huzur ve zevk bulunduunu, her ne kadar zahirleri fakr ve
zarurette bulunsa da gnllerinin huzur iinde olduunu, keza cehennemlik
olanlarn da madd hayatlar her ne kadar refah ve ihtiam iinde olsa
da,

kalplerinin sknt ve darlk ile kederli olduunu, ldkleri vakit

ise,
kendi kyametleri kopuncaya kadar hep bu hal zere kaldklarn
sylemitik."

Bu srada Nazl Hanmn: Peki Efendim, cennetin bu rmaklar

cennetin iinde midir, dnda mdr? diye sormas zerine:

- "Sizin bu aknz bu muhabbetiniz slih amelleriniz iyi ileriniz

ve kalp zindeliiniz iinizde midir, dnzda mdr? diye cevap
vermitim. te bu akam da size ayn bahsi tekrarlyorum."

- "Bugn Di Tababeti Mektebi profesrlerinden evket Bey gelmiti. Kendisine: Kitab okuyor musun? diye sordum. Aman
Efendim
bam kayacak vaktim yok, nerede? dedi. Yazk sana evket...
dedim.
Onun bunun diini tedavi etmekten, dnynn bitmeyen ilerini
bitirme}^ uramaktan, asl lzm olan eyle uramaya vakit
bulamyorsun, yle mi? Btn dnya megaleleri, ki hakk vazifene kar
tefer-

ruat hkmndedir, nasl olur da asla verilecek kuvveti ihmal

eder de

SOHBETLER 421

teferruatla vaktini ve kendini zayi edersin?

Geen bayram da babana ayn suli sorduum zaman bana: Ne

tuhaf, muharrir Kuzguncuk'daki rfan Paay nereden tanyor? diye
hayret etmi ve kitab bir tarafa atmt. Arkadam olmas
hasebiyle kendimde sz syleme hakk grerek, ona da bir hayli
sylenmitim. Geri
sen bana ondan bir gmlek uzaksn. Fakat sende alma kabiliyeti
grdm iin konuuyorum. Ezelde, her birimizin ellerimizde birer
top vard. Fakat buraya gelirken toplarmz kaptlar ve: Gidin, arayn...
dediler. Aramak iin yola ktk ve kendimizi dnyda bulduk. Aradk,
taradk. te bu toplar, ilh emnet idi. Kendimizdi. Biz bu
dnyya ken-

dimizi aramaya gelmitik. Kendimizi bulunca da Allah' bulmu

olacaktk."

- "Bayram mnsebetiyle Reat Bey gelmiti 1 . Ona dedim ki:

Olum, sen, sevdiimiz Esat Bey'in olusun. Aile seninle hep iftihar
etti...
Yznn ak ile tahsilini bitirdin, doktoran aldn. Fakat asl
alma
bundan sonra, asl hayat senin iin imdi balyor. Greyim seni,
bu ite de doktoran alabilirsen, ite o zaman tam insan olmu
olursun. Dedi
ki: Evet Efendim amma, bu ite irde ve feragat lzm... Dedim
ki: Olum, seni Avrupa'ya tahsile zor ile mi gnderdiler? Yoksa kendi
arzu ve
irdenle mi gittin? Tabi kendi isteim, kendi irdemle... dedi. Ve
orada
tahsiline devam edebilmek iin bir ok da zorluklara katlandn,
feragatlerde bulundun. Anandan, babandan ayrldn. Gece
yarlarna
kadar yorularak altn. Peki dnya ilerinde byle irdeni
kullanmaya ve feragatlerde bulunmaya ekinmiyorsun da adam olma
yolunda ne

demeye bundan ekmiyorsun?"

irkini de gzeli sever gibi sevmek lzmdr, deniyor amma

insan
yine de gzeli tercih etmekten kendini alamyor:

- "Gzele de irkine de Allah'n mahlku olmalar dolaysyle hrmet etmek lzmdr. Fakat sevmeye mecbur deilsin. Yalnz
bunlarn
hepsinde Allah'n nuru olmak mnsebetiyle, sayg gstermeye
mecbursun.

urada, gzel sesli ve irkin sesli iki kiiye Kur'n- Kerm okutsan, her iki azdan kan da Allah kelm olduu iin hrmetle
dinlediin halde, elbet gzel sesliyi tercih edersin.

1- Doktor Server Hilmi Bey'in daysnn olu.

422

Bu byle olduu gibi, Reslullah Efendimiz de: Ben gzel ahlk

tamamlamak iin gnderildim. Bunlarn en ba akldr. Bir para
akl,
birok namaz ve orutan daha sttr buyuruyor. nk akl,
haramla
helli, doru ile yanl, kfr ile mn ayrt eder. nk akl
cevher,
tekiler ise arazdr. Gzel ahlk hal edip Kur'n- Kerm'de
Cenb-
Hakkn buyurduu gibi: Nefislerini ktlklerden artanlar
kurtulur
ve selmete erer 1 . Aksine, fena ahlka sahip olanlar, madd
manev
ilerlemelerden istifde edemeyerek nefislerini ayplardan
temizleyemeyenler phesiz helak olur.

Esasen beerin yaratlndan gaye mekrim-i ahlktr. Ancak

Reslullah onu tamamlamak iin gnderilmitir.

Beeriyetin yaratlndan gaye mekrim-i ahlk olduu gibi;

mekrim-i ahlktan aranlan da niyet selmeti ve amel
selmetidir.

Yni niyette salamlk, drstlk ve amelde salamlk,

drstlk.

Kt ahlk sahibi olanlar, yni irkinleri hor grmeyiz. nk

onlarn bize ok faydalar vardr. Evvel emirde, iyi ahlk
gsteren onlardr. Edep edepsizden renildii gibi, bunlar da birer vazife
sahibidirler.

Gzel ahlkl olan kimse, insanlarn hayrlsdr. Gzel ahlk,

Allah'n ahlkdr ve man cihetiyle Allah'a yakn olan, ahlk
gzel
olandr. Rivayete gre Hazret-i dem halkolduu vakit Cebrail
vstasyle Cenb- Hak ona hediye gnderdi. Biri akl, biri
haya, biri de mand. Bu ten birini semek lzm geliyordu. Hazret-i
dem
akl intihap etti. Aralarndan akln ayrldn gren haya ve
man:
Akl nerede ise biz de oradayz... dediler ve yanna gittiler.
Binenaleyh
akl ve gzel ahlk sahibi olan kimselerin kalplerinden cennete
bir yol
vardr ki onlar dim nmetlenir ve zevklenirler.

Kt ahlkl olan ve akllar ancak dnyya eren kimselerin de

kalplerinden cehenneme bir yol vardr. Zahirde her ne kadar

debdebe,
ihtiam ve varlk iinde bulunsalar da kalpleri cehennem
korkularndan ve azaplarndan hl deildir."

Yeni sene mnsebetiyle:

- "Ne yz ile birbirimizi tebrik ediyoruz! Bir seneyi kaybettiin

iin mi seni tebrik edeceim? Sen de, Allah yolunda ne gibi
gzel amelimi grdn ki beni tebrik ediyorsun? Eer bir tekmlm
grdnse,

1- ems sresi, 9-10 yet: "Kad efleha men zekkh. Ve kad

hbe men dessh."

SOHBETLER 423

syle memnun olaym... Yat, ye, kalk, i, gez, yr, hrite evde
bolca
lf... te imdiki hlim benim...

Bu sz Medine'de birisine okumutum da: Desenize biz

hayvanmz, dedi.

Bugn drt saat Allah iin altm, dersen, o amellerini

selmetle, srf Hak iin, iine ahs bir menfaat kartrmadan
yaptna delilin var m? Yahut, ibdetini bir makine gibi mi yapyorsun,
yoksa huu ile mi? Sonra, niyetinde selmet var m? Amel niyete
baldr.
Ne kadar hassas bir teraziye bal bu eyler... yle teraziler
vardr ki
bir tozun konmasndan bozulur. Sen de al ki byle bir teraziye
mlik
olasn."

- "Hayr, drt esasta toplanr. Sz, skt, nazar ve hareket.

Sz, Allah' ve Allah'n holand eyleri sylemek. Zira bundan

bakas mlyndir, botur. Dedikodudan kap, ba eviren

m'minler felah bulur 1 . Reslullah Efendimiz de: Ya hayr syle ya
sus... buyurmutur. nsanlarn hayr iin konumak, onlar hayra tevik
ve
fenalktan ekmek iin sylenen szler, hep bu hayrn iindedir.

kincisi skttur. Fakat bu susmakta, Allah' dnmek gerektir.

Dil susunca dima bo durmaz, dnr. Ancak bu dnce,
unun bunun hline veya dedikodusuna it eyler olmamaldr. Allah' ve
onun
ilh azametini dn ve etrafna faydal olmann yollarn
tefekkr et.
Hsl yle bir dnmek ki sana: Gzde ne dnyorsun? diye
sorduklarnda, unu! diyebilesin. Yoksa lemin kepazeliini, aybn,
fenaln dnmek deil. te bu trl dnceden uzak olan
kimse
hat ilememi olur.

nc, nazardr demitik. Nazar demek, btn mevcudata

ibret
gzyle bakmak, her eyde Hakk' grmek, her bir mevcudu
Allah'n
bir kelimesi bilip onda bir mn okumaya almak ve bu suretle
de

Allah'n azametini ibret gzyle seyreylemektir. Bu nazardan

bakas
ise gaflettir. En byk azap da Allah'tan gaflettir.

Drdncs, harekettir. Yni Allah'n emrettii dn vazifeleri yerine getirmek ve Allah'n raz olduu bir i iin hareket etmek. Ya
hemcinsine yardm ya onu bir vartadan kurtarmak, bir hayr
ilemeye gitmek gibi eitli faydal ilerde bulunmaktr. Hakk'n rzs
yolunda hareket eden kimseler, bir elence yerinde bir sinemada bir
tiyatroda bile

1- Mminn sresi, 1-3. yet: "Kad eflaha'l-m'minne'llezne

hm fi saltihim
hi'n. Vellezne hm ani'l-lavi mu'ridn."

424

Hakkn azametini seyrederler. niyettedir. Reslullah

Efendimiz'in
buyurduu gibi: Amel, niyetin iinde gizlidir. , bu dstru hal
etmektedir. Btn amellerin bir hududu vardr. Fakat niyetin hududu
yoktur. Onun iin Fahrilem Efendimiz: Allah sizin amellerinize ve
ekillerinize bakmaz, kalplerinize ve niyetlerinize bakar,
buyurmutur. te bu yzden ey insan, Allah senin amellerine, hayratna,
hasenatna
bakmaz. Onun sana nazar, ancak senin bir kmil insann
kalbine girmenledir.

Bunun dndaki hareketler ise, yorgunluktan, hsran ve

nedametten baka bir ey deildir."

- "te evvelce de sylediim gibi ahlk gzelliinde aranan ey,

niyet ve amel drstldr, deil mi? nk znn grd
amellerin ve fiillerin elbet bir haddi ve neticesi vardr. Buna mukabil,
sevaplarn da yine bir haddi ve hududu vardr. Fakat niyete hudut
yoktur.

Onun iin Reslullah Efendimiz: Amel, niyet iinde gizlidir,

buyurmular ve yine: nsanlar niyetleri zere harolacaklardr, ve: Cenb-
Hak
sizin amellerinize bakmaz, niyetinize ve kalbinize bakar,
demilerdir.

Geen gn mndan bahsediyorduk. Hatt Ltfye Hanm'n krknn de bir mns olduunu ve bunun da vcdu stmak
olduunu
sylyorduk.

Tekrar o mnya dnelim: Hereyde kaytsz artsz Hak ve

hakikat olduu iin, hakk ve hakikati her yerde ve her eyde
aramaldr. Glle blbln bir maceras vardr, deil mi? Bunlar manev
surette birbirleriyle konuurlar. Fakat mklemelerinden aikr
olarak szan bir ey var mdr? Byle olmakla beraber maceralarn
birbirlerine sayp dkmekten hl kalmazlar.

Keza, pervane ile mumun da birbirleriyle manev grmeleri

vardr. Onlarn szlerinin sr ve mns da szdur, yanmadr. O
halde bir
kn da mku ile geen maceras bunlardan aa kalr m?"

Hsniye Hanm:

-insan, anlat kimselerle daha fazla kaynayor, halleiyor:

- "Evet amma, her ey Hak olmak hasebiyle, anlamadklarna
da
hrmet etmeye mecburdur. Adamn biri yolda bir ylan grm
ve yanna giderek tutmak istemi. Ylan da onu sokmu. Onun zerine
eyhi-

SOHBETLER 425

ne: Sen bana hereyin Hak olduunu sylemitin. Halbuki ite

ylan
beni soktu... diye ekvada bulunmu. Bunun zerine eyhi: Evet
Hak'tr. Fakat cell libs giymitir. Onun iin tutmayacak, yanna
yaklamayacaktn. Zra vazifesi sokmaktr, demi.

Evet insann kendi esmasndan olmayan kimselerle badaamamas anlaamamas tabidir. Zra bir zt isim dier zt isimle
muharebe

halindedir. Zeytinya ile su karr m? Halbuki essa gelince,

zeytinyann da asl sudur... Ancak taayyn leminde yni bu yaratl
dnys iinde badaamazlar. Zra aralarnda isim ayrl
vardr.

insanlarn, aralarnda velev azok bir cinsiyet bir benzerlik

damar olan kimseler ile anlamalar kolay olur. Fakat anlaamadn
kimselere de sayg gstermeye mecbursun. Daha ileri dnrsen
seversin
de.

Grmyor musun, sarho amurda yatyor da kendini kaba

dekte zannediyor. Yzn kpek kirletiyor da, glsuyu zannediyor.
Neden?
nk sarho. Yni kendinden gemi. Ben beni terkeyledim
grdm
ki ayar kalmam, srr zuhura gelmi. Fakat mademki taayyn
lemindesin, dnydasn, ayksn, sokucu olan ylann yanndan
ka!"

- "Byezd-i Bistm zamannda adamn biri bir sevye, msl-

man olmasn teklif etmi. O da: Beni hangi mslmanla davet

ediyorsun? Eer Byezd'in mslmanlna ise, ona takatim yok,
mnm
var. Sizin mslmanlnza ise ihtiycm yok... cevbn vermi."

- Efendim hikyedeki hristiyan gibi, bu devirde biz de nelere

ahit olmaktayz. Mesel Kuyumcu Leuon Niastacyan'n: Eer
mridiniz, ben peygamberim, demi olsa ilk tasdik edecek benim!
dediini
kendi azndan duymutum. Sonra Terzi Ekonomidis'in sizin iin
syledii hatra gelmez szler, mslman olmaa takati olmayp
mn
oluunun bir ifdesi deil midir? Ya Keldn Patrii' ne ne
demeli?
Sonra Fener Rum Lisesiyle Yuvagimyon Rum Kz Lisesinin hoca
ve
talebeleri belki o iki at altnda hibir hocaya nasip olmam
sevgi ve
ballk tezahrn sizden baka kime yapmlardr? 1 1948
senesinde
ziyarete gelen Fener Rum Lisesi Mdr Zahary adisin sizi evde
bulamaynca brakt kartn zerine eski yaz ile: "Mine'l-mehdi ile'llahd... " diye yazm olmas unutulur ey midir? Geenlerde bir
Rum

1- Hocamzn resminin 1991 senesinde dah mdr odasnn

yannda hl duruyor olmas bunun en gzel delilidir.

2- Beikten mezara...

426

hocann anlatt u vak'a, belki de btn alkalarn hepsinden

ileri.
Fener Lisesi' nin papaz hocalarndan biri, lmnden iki dakika
evvel:
Kenan Bey geldi mi? O beni yalnz brakmazd, diye etrafnda sizi
aram. Btn bunlarn Byezd-i Bistm hdisesinden ne fark var?
Aleme kar kisvelerini muhafaza ediyorlarm, etsinler. Allah
kalbe
bakar, deil mi Efendim?

- "Dn Ekrem'e dedim ki: Mmrm, diye niin bbrleniyorsun?

Biz de mimarz. Herkes hayt binasnn mimardr.

Faraza sen, yaptn bir yapy, fena malzeme kullanr, rk ve

hesapsz yaparsan, yaptn bina yklr, neticede seni mesul
ederler.
nsanlarn bulduklar, ferah, keder, cennet, cehennem, iyilik ve
fenalk
da, hayatlar binasn iyi veya fena kurmu olmalarndandr.
Erdiimiz
neticenin mesuliyeti bakalarnn deil, kendimizindir.

Eer biz de vcdumuz binasn rk ahlklar ve ktlkler ile

yaparsak, gnn birinde kendi kendine kverir. Nihayet
Cenb-
Hakk'n huzuruna karlp: Ben sana bu vcdu emnet
vermitim.
Onu niin rk ve kt malzeme ile bina ettin? diye muhakeme
edilir
ve neticede de mahkm oluruz."

- "Bizim yolumuzda iki ilim vardr. Biri acz ilmi, biri skt ilmi.
nsann kemli, bu ilimleri renmekle hsl olur. Bu ilimlere
sahip
olan kimse, ulu kimsedir."

- "Cenb- Hakk'n kendisini birlemeye tahsis ettii kimseler pek

enderdir. Gayr mertebesinde olanlarn bu mertebeden nasipleri
yoktur.
Zira bu tevhd ancak Cenb- Hakk'n bekasna erenler iindir."

Hakikate kar bigne ve idraksiz olan kimselerden konuuluyordu:

"Cenb- Hak: O gnde biz onlarn azlarn mhrleriz 1

buyu-

1- Ysn sresi, 65-66. yet: "O gn azlarnn stne mhr

basarz. Ne irtikp ediyor idiyseler bize elleri syler, ayaklar da ahitlik eder. Eer
dileseydik onlar gzlerinin zerinden silme kr yapardk yolda kouup kalrlard. Artk
nasl greceklerdi?" "El yevme nahtim al efvhihim..."

SOHBETLER 427

ruyor. te bu dediiniz zmre, maher gnn beklemeden

gzleri kr
olmu, azlar mhrlenmi kimselerdir ki Hakk'n rzsn
gremezler, azlarna gem vurulmutur, mn ekerini yiyemezler. Eek
ekerden anlar m? nne bin kantar da koysan dnp bakmaz
bile. Fakat bir para saman verecek olsan, itih ile sarlr.

te o kimseler de mn ekerini yiyemez, fakat dedikodu ve

mlyn iin hemen azlarn aar ve itih ile dinleyip
sylemeye
balarlar."

- "Hereyin evveli sde ve basittir. Her eyin balangc bir

noktadr. Sonra onu biz oaltyoruz. Faraza bir harp balad zaman
onun
sonunun ne olacan Sahip biliyor. Fakat o neticeye ulamak
iin ara-

da ne hdiseler oluyor, ne kanlar dklyor, toplar tfenkler

iliyor,
kyametler kopuyor. Allah indinde bu teferruatn kymeti yok ki...
Ona
biz ehemmiyet veriyoruz."

- "Dnya zevklerinin etrafn dolananlar pervaneye benzerler.

Uzaktan parlak aydnlk grdkleri bu n ne yakc bir ey
olduunu, kanatlar yand zaman anlarlar. Fakat aradan bir zaman
geince
unutur, tekrar ona doru atlrlar ve nihayet byle byle yanp
kavrularak mahvolur giderler."

Kinat Hanm:

- Mesnev-i erifte: Her ne ki seni Allah'tan alkoyar o, eker gibi

lezzetli de olsa, bil ki can ekimektir, buyuruluyor:

- "Allah'tan baka olan her istek, hatt hirete it de olsa, phe

etme ki o can ekimektir. Faraza buraya baban grmek zere

birisi
geliyor. Fakat bulamyor, yalnz Kona gryor. Tut ki burada
sazlar
szler, elenceler, balar baheler de olmu olsa ne fayda? Asl
gaye,
aradn grmek, ona kavumaktr. Dier zevkler ve srurlar ise
etrafnda dolamak ve maksda erememektir."

Hsniye Hanm:

-Bu dnyda herkes k... Fakat farknda deiller...

428

- "Hilkatten gaye aktr. Biz o ak Allah'tan rendik. Hads-i

kudsde: Ben gizli bir hazneydim, istedim ki bilineyim
Duyurulduu
gibi, insann yaratl aka mazhar olmak iindir. Fakat ak,
herkesin

istidadna gre bir baka surette tecell etmektedir. Kimine gzel

kadn
ve erkekler, kimine servet ve hret, ilh...

Ehline ve erbabna ise Hakk'm cemli cihetinden tezahr etmektedir ki bu da pek enderdir.

Zahitler ve bitler, gece gn tat ve ibdette bulunurlar,

bunlara
zahit, bit deriz. Bir ksm da riyazet ve mchede ile megul
olarak
nefislerinin terbiyesiyle urarlar. Bunlara da keramet ehli, kef
ehli
deriz. Ancak cemle has olan kimselerdir ki onlara k deriz.
Zira onlarn zikri fikri, hayt hep canandr.

Amma dier zmrelerin de kendilerine gre byk meziyetleri,

deerleri ve mevkileri vardr. Lkin cemalden mahrumdurlar."

Hsniye Hanm:

- Fakat bu vazifeyi de yine onlara Sahip vermi.

- "phesiz. Fakat istidatlarna gre vermi. Sen imdi u sobaya

iskemle ol... iskemleye de kadeh ol, der misin?

Dn Edhem Aa bahede, yamura ramen alyor iekler

ekiyor, fideler hazrlyordu. Kendisine selm ve sigara yollayarak
hatrn
holadm. Evimin bahesini sslyor ve bizim zevkimize hizmet
ediyor
diye urada, sizin aranzda ve u konumalarda bulunabilir mi?
Bulunsa da konuulanlardan bir ey anlayabilir mi?"

Servet Bey:

- Efendim, her eye hayat sudan verilmitir buyuruluyor. Acaba

mdenler, yldzlar ve dnyda bulunan dier varlklar da sudan
m
hayat buldu?

- "Evet, evet, evet... Her eyin hayt sudandr 1 , kelm-

erifinin
mns, Allah, kinat kmil insann yz suyu hrmetine
halketti, demektir. Cenb- Hak, Resl-i Ekrem'ine: Sen olmasaydn, sen
olmasay-

dn ben bu dnyy halketmezdim, buyuruyor. Dnydan gaye,

kmil
insandr. Allah ona tecell eder ve onun tecellsinden de her eye
kuvvet ve hayat verir. nk insan, btn bu mkevventn
zbdesi, z
ve hulsasdr.

Her eye hayat sudan verilir, sznn bir de biyolojik vehesini

1- Enbiy sresi, 30. yet: "Her diri eyi sudan yarattk.

SOHBETLER 429

dnrsek, en yakn misal olarak kendi vcdumuza bakmamz

kfidir. Mesel sen, yetmi kilo skletinde bir adamsn... Elli kilon
sudur. Bu su kurursa ne sendeki demir, elik, kkrt, kire gibi
mdenin
kalr ne de haytn. Kurur mumya olursun. Dnya demek insan
demek
olduuna gre, dnynn da hayt su ile kimdir."

- "ehvet, zehirli arap gibidir. erken ho ve lezizdir. Fakat sonunda lm vardr."

Hocamz, pencereden, Caddebostan sahilinde bir burnu iaret

etti. Baktk. Denize dil gibi uzam bu kara parasnn en ucunda
bir
adam durmuyordu. Fakat aradaki mesafe yznden bu adam
ancak bir
kar boyunda imi gibi grnyordu:

- "te, stnde bulunduu toprakla kyas edilince ne kadar kk bir mahlk... Fakat insan denen mahlk bu kck
varlna bakmyor da gklerde uuyor, denizlerin altnda geziyor, akllar
durduran
icatlar ile hrikalar meydana getiriyor.

Emneti yere ge arz ettik. Kabulden ba evirdiler. Onu ill insan kabul etmekle zalm ve cehl oldu 1 kelmnn mns...
Evet, yap-

tklarnn o emnetin icb oluunu bilmeyiidir ki onu zalm ve

cehl
ediyor. Halbuki kendisinden zuhur eden bilgiler, hep o emnetin
kendisine verilmi olmasnn neticesi. O ise kendinden bilmekle
chillerden
ve zlimlerden olmu oluyor."

- "Dn Kinat dedi ki: Neden gnein bat douundan daha

cazip, daha zevkli? Ben de dedim ki: nk kzm, bat aslna
kavuu
demektir. Elbet asldan ayrlrken ekilen ztrapla ona giderkenki
sevin bir olamaz da ondan.

Fakat u da var ki her gurup da o senin sylediin gibi cazip ve

ho olamaz. Kh bulutlu, kh soluk, kh sisli ve yamurlu
anlarda olan
guruplar dikkatimizi ekmeden geip gider.
am almakta; akln lezzeti ise cmle eyann hakikatlerini idrak ve
mnsnn inceliklerini bilmektedir.

Gnl, Mevl'nn cell ve cemal mahedesine susam

olduundan, onun lezzeti de maddiyatla llemeyecek derecede leziz
olan likada, yni Hakk'n cemlindedir. nsan ki gnldr, onun lezzet ve
saadetinin ancak Allah'n muhabbetinde olmasndan tabi ne
olur?"

1- Enbiy sresi, 87. yet: "Senden baka Tanr yoktur. Seni

tenzih ederim. Gerekten
ben hakszlk edenlerden oldum."

436

- "insan nev'inin cmlesi snftr. Birincisi, bu leme niin geldiini ve ondan maksadn kemal kazanmak olduunu bilmeyip,
yeme
ime, uyuma ve sevimei kendine put dzmtr. Bu snf,
yce
lemlerde olan asl makamna dnemez. nk onlar hayvan
sfatla-

ryle sfatlanmlardr.

ikinci ksm, bu sfli leme gelmekten maksadn, ancak kemal

kazanmak olduunu bilmi, lkin nefsini sevmek, evlt, mal, mevki
gibi
drt puta meyletmitir. Bu snftan asl makamna dnenler
varsa da
bunlar yine esirdir ve o drt puta tapmaktadr. Zra nefsini bilip
yce
makama vsl olamamtr. Ve bu dnyya gelmekteki maksad
yerine
getirememitir.

nc snf, bu sfl leme kemle ermek iin geldiini bilmi

ve
burada kendisini misafir sayarak nefis putunu krmakla kemal
kazanp kmil insan olmutur."

- "Arifin uzleti, nefsinden kalbine hicret etmektir. Kalbinden de

ieri ruhuna gitmektir ve nihayet ruhundan srrna, srrndan
Mevl'sna yetmektir. Uzlet, hakikatte hayvani sfatlardan kurtulmaktr."

- "Allah'a isteyerek hizmet etmeyeni, Hak, istemeyerek kullara

hizmetkr eyler."

Meclisten:

alabun bir ar yaratt

iki cihan arasnda
Bakcak ddar grnr
O rn kenresinden.

msrlarnn tefsiri rica edilmesi zerine:

- "ardan maksat, cem u'l-cem ve hakikat mevkiidir. Yaratmak,

mndan -surete gemektir. Cihann biri hviyet dieri
eniyet'tir. Th
sresinin innen enallah 1 yet-i kermesindeki (innen) hviyet
(ene),

1- Th sresi, 14. yet: "phe yok ki benim, ben Allah.

Benden baka hibir Tanr
yoktur..."

SOHBETLER 437

eiyettir. Sonra Allah geliyor.

ki dnya arasnda yni mn ile suret arasndaki kimse iin,

ddrn grnmemesi diye bir ey yoktur. Herkes grebilir. Yalnz
chiller gremezler. nk kalplerinde cehil perdesi vardr. Onun
iin grnmyor, grnmez, derler. Bunlarn o ddr grmemelerine
sebep,
kendi cehilleridir. Hazret-i Niyazi'nin:

Hak'tan ayan bir nesne yok

Gzszlere pinhan imi

demesi ite bunun iindir."

- "Tarik nedir ve nereden alnmtr?

Tarik, sliki maksduna, mridi muradna, cz' klle kavuturan yola derler ki, Resl-i Kibriya (s. a.) Efendimiz tarafndan
gsterilmitir. te eitli surette grlen ve fakat hakikat cihetiyle
yekdierinden kafiyen farkl olmayan yollar birdir ve hepsine birden
tarkat-
Muhammediye denir. eriat kavlim, tarikat hlim, hakikat re's'lmlim yni sermyemdir szlerini Efendimiz buyurmulardr.

Kabe'ye gitmek iin yollar bir midir? phesiz ki hayr. Dnynn

her tarafndan Beyt-i Muazzama'ya giden birok yollar vardr.
Afrika'dan, Amerika'dan, Asya'dan, Avrupa'dan hareket eden
haclarn yollar muhtelif olmakla beraber, neticede toplandklar merkez ve
maksut birdir ki o da Kabe'dir. Bu yollar, hacca niyet eden kimsenin
bulunduu yere gre nasl uzun, ksa, glkl veya kolaylkl
oluyorsa, tarikler de byledir ki sliklerin ezel istidad derecesiyle
mtensiptir.

Tarik; esas cihetiyle bir olunca, phesiz bu tarkatin yollarnda

rehber ve delil olacak zatlar da ayni ruhu ayni irfan ve malmat

hiz
olmak dolaysyle birdirler ki bunlar da yukarda sylediimiz
vehile o
byk muallimden tlim ve terbiye gren kmil insanlardr.
nsan taslaklar deil.

Dnyya gelmekten maksadmz, bunlardan birini bulup terbiyesine girmekten ibarettir. Kadirlik, Riflik, Mevlevlik'te deil,
insan bulmaktadr.

Bir de maalesef tarki ve tarkati, derghlar ok baka anlayp

iin yalnz dnda, kabuunda kalm olanlar vardr. Btn
tariklerde
tlim olunan zikir, Kelime-i Tevhd ile sm-i Celldir. Fakat sde
Allah demek ve bunu trl makam, ahenk ve uslle sylemek kf
midir?
Lzm olan, sylediini bilmek, zikrettiini grmek, Allah'
bulmaktr.
Bu ilmi retecek bu ilmin semeresini elde ettirip slikin
geleceini

438

kurtaracak muallim de, ancak kmil mrittir. Fakat: Her

mride el
verme, yolun sarpa uratr, mridi kmil olann yolu gayet
asan imi.

Peygamberlerden halk mucize istediler. Halbuki istedikleri mucizeyi grdkleri halde man etmediler. Bilmediler ki mucize,
mcib-i
man deildir. Mcib-i man olan eyin cinsiyet, mn birlii ve
beraberlii olduunu anlayamadlar."

Aliye Hanmefendi:

- Bu sabah keman aldm. Ferahnak perevini Beybabam da

beraber syledi. Sonra uzunca bir skt oldu. Bu arada
dnyor, geen gnk sohbetin devamn istiyordum. nk insann kalbini
temizlemesinin faydas ve kirli tutmasnn zarar ve ziyan kendisinedir
ve

kalbini temizleyebilen huzur duyar, rahat yaar, pislikleri att

nisbette de zevki artar, diye kendi kendime dnyordum. te ben
byle dnmekte iken Beybabam yle buyurdu:

- "Hsl, insan kendi vcdunun mimardr. Elemler, kederler,

srurlar, ferahlar, aydnlklar karanlklar, cennetler,
cehennemler,
ykseliler alallar hep kendi amellerimizin aksidir, glgesidir.
Anladn m kzm? Hi sebepsiz birey olmaz vesselam... Ne
yapyorsak, ne
buluyorsak bunlar hep kendi arayp bulduumuz eylerdir.
Binenaleyh arayan Mevl'sn da bulur, belsn da. Kimseye atp
tutmaya,
svp saymaya lzum yok."

- "Bu dnyya geliimizden maksat, Elest gnnde verdiimiz

ahdi yerine getirmek ve levhimizdeki lm -ki kalb-i selimdir 1 - bu
dnya
mahkemesinde bir kmil mrit kadsndan alp korku ve
hznden
kurtulmaktr.

yle deil mi ya? Elest bezminde Cenb- Hak bize Ben sizin
Rabbiniz deil miyim? diye hitap buyurdu. Biz de Bel, evet... dedik.
Fakat
bu evetin doru olup olmadn tasdik ettirmek lzmdr. Onun
iin
dnya mahkemesine gnderildik. Fakat mahkemede de ahitsiz
dva
dinlenmiyor. Bunun iin de mrit kads huzuruna ilimden ve
amelden iki ahit getirdik ve dvamz kazandk. Demek oluyor ki kim
bu
lm dnydabir kmil mritten alrsa, o kimse hr ve azat
olur.

Her alp verdiiniz nefesinizi son nefes telkki ederek ona gre

1- uar sresi, 88-89. yet: "Yevme l yenfeu mln vel

benn ill men et'Allhe bikalbin selm: O gn ki, ne mal, ne de oullar fayda vermez.
Ancak Allah'a kalb-i
selm getiren."

SOHBETLER 439

her hususta uyank ve tetikte olmal, ayp bir ey grmemeli,

kimsenin
kalbini incitmemeli, mlyn ile megul olmamal, gybette
bulunmamalyz."

-Efl tecelliyt nedir?

- "Slik slknde ve murakabesinde ilerledike, kendisinden

zuhur eden hareket ve fiillerin Cenb- Hak'tan olduunu ve
kendisinin
adet bir aa mesabesinde bulunduunu, keza bilcmle
mevcudatn
hareket ve fiillerinin de Cenb- Hak'tan olduunu btn
mevcudatn
dahi bir aa mesabesinde bulunduunu mahede eder."

- Sfat tecelliyt nedir?

- "Slik, slknde ve murakabesinde ilerledike, kendisinin bir

ayna olduunu ve bilcmle mevcudatn da keza bir ayna olup
onlardan
grnen sfatn Cenb- Hak'tan olduunu ve fakat grnenin
rengine
ve kabiliyetine gre zuhur ettiini anlar, mesel mstesna bir
gzelin
etrafndaki cill, pasl, krk, siyah, beyaz, yeil aynalar, onu
kendi kabiliyetlerine gre aksettirirler. Keza, suyun konduu kabn
rengini almas gibi, tecell de tpk krmz, yeil bardaklara konmu su
gibi,
rengrenk ve eit eit belirir.

Demek oluyor ki asl hakikat birdir, tektir ve fakat mazharlarn

yni suretlerin kabiliyet, istidat, ekil ve rengine gre ok ve
eitli
olur."

-Esma tecelliyt ne demektir?

- "Slik slknde ve murakabesinde bir feyze eriir ki

kendinden
zuhur eden kelm, zikir, fikir vesirenin Hak'tan zuhur ettiini
ve ken-

disinin sdece bir tercman olduunu, ir mahlklardan ve

hereyden
zuhur eden sesin de Cenb- Hak'tan olduunu ve bunlarn
cmlesinin
bir tercmandan baka bir ey olmadklarn mahede eder.

Bir slik bu efl, sfat ve esma tecellsine mazhar olduktan

sonradr ki zt tecellsine vsl olur."

ehitten ve ehdetten konuuluyordu:

- "ehit demek, Allah yolunda can veren demektir. Sen Allah yolunda can verenleri l zannetme 1 , diyor Allah. Keza, Hak
yolunda
nefsiyle mchede eden klarn gz yalar da ehit kanlaryle
beraberdir."

1- l-i mrn sresi, 169. yet.

440

Melhat Hanm:

- insan kendinin bir srlar haznesi olduunu anlarsa ite o vakit

sahip olduu erefi de anlar; bu insann gurura dmesine
sebep olmaz
m?

- "Gurur, cehalet iidir. Bilmemezlikten ileri gelir. Bilen nasl gururlanr ki, iptidas bir katre meni, nihayeti ise bir letir."

Aliye Hanmefendi:

- Bu sabah, Beybabamla undan bundan konuuyorduk:

- "Gzide, Mfetti Kymet Hanma Smiha'nn bir yazsn okumu. O da bu szler insan dnydan ekecek eyler... diye
cevap vermi.

ekerse ne olur sanki? Dnya, kiminle al veri etmi de

sonunda
silkip atmamtr? Hangi sevinci vermi de sonunu h feryat
takip etmemitir? Dnya ivebaz, gnl kapc, fettan bir kadn gibidir.
Fakat
kimseye karlk kocalk hakkn if etmemitir." dediler.

- Beybabamn bu szlerini kaydediyordum. Bana latife ile:

- "Ne yazdn cad?" buyurdu. Gldm ve gsterdim. Szlerine

yle devam ettiler:

- "Allah'n yle sevgilileri vardr ki nazarlar derya, szleri if,

yzlerine bakmak gnle sefadr. Bunlardan birini bulan bahtiyar
kimseler iin dnya ve hirette bu izzet, bu ycelik yeter."

Aliye Hanmefendi' nin, bu yaz da geti, diyen Melek Hanm' in

bir
szn nakletmesi zerine:

- "Sene diyorsun. Dnk gn, yaptn ileri grmek iin ahitler

geldi. Her ne iledinse, imdi senin yazdn gibi, yazp gittiler.

Fakat
bu gn yine gelecekler. al ki evvelki yaptn eylerden daha
iyi iler yapasn. Bu suretle de ahitler, defterine daha gzel eyler
yazsnlar. Bu ii yarna brakma. Olur ki yarn gelir de seni bulamaz.
Onun
iin iini yarna brakma. Deme ki, ben yarn daha iyi amellerde
bulunurum. Mark Orel'in dedii gibi: Sen bu gn brakp gelecek ile
uramaya alyorsun. Halbuki gelecek bu nn iindedir."

SOHBETLER 441

Aliye Hanmefendi, Beybabasna ztrr ve ihtiyar yni mecbur

olarak veya istenerek yaplan iyilikten bahsetti:

- "Yaratlnda ktlk olan kimsede iyilik, hal olmad iin, bir

zaruret cb iyilik yapmaya yeltense de ktlk huyu, onu
pusuda
bekler ve bir frsat bulunca da boy gsterir."

Aliye Hanmefendi:

-Amma Efendim, bz kimseler yaratllar cb sakin ve temiz

olurlar. Bzlar da przl olur amma fenal grp ondan
kaarak
iyilie doru gitmee alrlar.

- "Dediim gibi, essnda ktlk varsa nafiledir. Bu iyilik, gn

olup silinir gider. Bir kimsenin fena ahlkn tashihe almas da
yine
iyilik damar olmasndandr. Eer iyi insan olmasan, kendini
dnr
de fena ahlklarn dzeltmeye alr msn?

htiyar iyilikten maksadn, yaratltan gelen iyilik demekse,

phesiz o esasl ve devaml bir iyiliktir. Bz, bz muhitin cb
olarak
ktlkler ile karsa bile bir gn olur safiyetini kazanr, parlar,
ziynet
bulur.

Keza, ztrr yni aresiz, mecbur iyilikten maksadn da kendi

tabiatnn aksine olarak iyilik yapmaya ve iyi olmaya almak
demek-

se, o da tabi, kendi yaratl cb olarak yaplmayp zarur

olarak
kendini iyi gstermek endiesiyle hareket edildiinden, bu sun
iyilii
yapan, yaptndan kendi bile honut olmaz; iyilikleri bir sebeple
derhal fenala dnverir."

Namazn deiik rektlarda emir buyurulmasndan sz almt:

- "Sabah namaz iki rekttr; cisimle cana iarettir. le namaz
drt rekttr; drt tabiat kuvvetine iarettir. kindi namaz drt
rekttr; drt unsura iarettir. Yats namaz drt rekttr; cemat,
nebat, hayvan ve insana iarettir. Yahut, nutfe, aleka, mudga ve insana
iarettir.
Namazn vasflar hesaba gelmez derecede byktr. Fakat ak
emesinden abdest alp drt tekbri bir etmeyince, canann
cemline
yz dndrlemez."

Aramzda kmil insan tanmann krn ediyor ve bu kr ve-

renin de yine Allah olduunu syleyerek nefsimizin errinden

Hakk'a

442

snyorduk. Hocamz ieri girdi ve braktmz yerden sz

alarak:

- "Kmil insann vcdunda btn mevcudat mahvolmutur;

onun ak meydnnda btn mevcudat hayran ve mest
olmutur. Ezelde cnmn yzn tavaf edenlerdir ki ancak bu varla ererler.

Allah, Kur'n- Kerminde kmil insan iin: Aalar kalem, deryalar mrekkep olsa onu tavsif edemez 1 , buyuruyor. Allah
nefsinize uydurmasn! Nefislerini temizleyenlerdir ki felah bulurlar 2 ."

Kur'n- Kerim' deki mit verici tebir yetlerinden bahsolunurken:

- "Bir yet-i kermede: Onlar ki Rabbimiz Allah'tr dediler ve istikmet ettiler bu kimseler iin korku ve hzn yoktur 3 ,
buyuruluyor.
Bu yetin mns, hem ilmin gayesi olan tevhd, hem amelin
gayesi
olan istikmet sahibi olanlar iin korku ve keder olmadn
beyandr.
Yine bir baka yette: Nefsn ihtiraslardan arnan ve gzel
ahlk
sahibi olan kimse gerek kurtulua erer 4 .

Dier bir yette ise: O kimseler ki man ederler ve slih ameller

ilerler, onlar iin firdevs cennetleri vardr 5 , buyurulur.

oa dellet etmek zere burada zikrettiimiz birka yette

grld vehile Kur'n- Kerm'in kullar cennetle mjdeleyen bu
gibi
yetlerinin mevzuu hep hayrl iler ve slih ameller zerinedir.

Bu malm olunca, bilmeli ki dnin ess mandr. mnn ruhu da

ameldir. mnn kemli Allah sevgisidir. Amelin kemli de halk
sevgisidir. Yni, kul nerede bulunursa bulunsun, kula den Allah'n
kendi-

siyle beraber olduunu bilerek onu sevmek ve halkn Allah'tan

gayr olmadn da bilerek halk sevmektir.

Malmdur ki tarikat ehli ksma ayrlr. Biri akl sahipleri olup,

halk zahir, Hakk' btn grrler. Dieri gz sahipleri olup,
evvelkilerin aksi olarak Hakk' zahir, halk btn grrler. ncs de
saadet
sahipleridir ki bunlar halka hitap etseler Hakka, Hakka hitap
etseler

1- Kehf sresi, 109. yet: "De ki: Rabbimin kelimeleri iin deniz
mrekkep olsa, Rabbimin kelimeleri tkenmeden deniz tkenir. Yardm iin bir o
kadarn getirsek (yine
yetmez)."

2- ems sresi, 9. yet: "Kad eflaha men zekkh."

3- Ahkf sresi, 13. yet: "nnellezne kl Rabbn'Allh

smme'stekam fel havfn
aleyhim velhm yahzenn."

4- A'l sresi, 14. yet: "Kad eflaha men tezekk..."

5- Kehf sresi, 107. yet: "nnellezne men ve amil's-slihti

knet lehm
cennt'l-firdevsi nzl."

SOHBETLER 443

yine Hakk'a hitap ederler.

Hulsa, korku ve hznden azat olan kullar, Allah' seven ve halka efkat, merhamet, af, hilm ve sabr ile muamele edip bu
suretle ne
kimseden incinen ve ne de kimseyi inciten kullardr."

- "Kinat, akam seninle tiyatroya gittik. Bu akam da yine ayn

piyesi seyretmek iin ayn tiyatroya gitsek zevk duyabilir misin?
Belki
yzde be bir zevk duysan bile, nc defa gidecek olsan, bu
da kalmaz. Niin? nk grdn, kanksadn ve bktn.

Bu byle olduu gibi, dnya zevklerinin, ehvetlerinin,

mevkilerinin, servet, itibar ve kymetlerinin neticelerinin ne olduunu,
trih kitaplarnda okuduumuz bir yana, bugn kendi gzlerimizle
grdmze ne demeli? yle ki bir vakitler servet ve iktidar sahibi olan
nice
kimseler bir yandan yokluk bir yandan kalp skntlar iinde
kvranmaktadrlar. Koca hkmdarlar, mevkilerinden dm,
talarndan
tahtlarndan olmu, yaadklar saltanatl hayattan sonra
halktan kimseler seviyesine inmilerdir.

Ne tuhaf, insanlar dnya zevklerinin ve dnyya dknlklerinin nedametler ve aclar ile neticelendiini grdkleri halde,
nasl oluyor da yine byk bir istekle onlara doru atlyorlar?

Bunun cevbn versene... Mademki ikinci defa ayn piyesi

seyretmeye gitmiyoruz, ya bu bo ve fn zevkler iin kendimizde nasl
bir arzu buluruz? u hal alacak ey deil de nedir?

Bu dnya kimi sevdi de sonunda atmad? Kime bir ey verdi de

fazlasyle geri almad? Kimi zevk ve elencelerine ekip de
sonradan o
kimseyi h ve enine sokmad?

Bulunduum bz cenaze merasimlerinde, daha kabristandan

kmadan evvel yle muhaverelere ahit olmuumdur ki, hi
deilse bu
manzaradan ibret alarak kendilerinin de erge byle bir ukura
tklacaklarn dnecek yerde, be dakika sonra yapacaklar hileli
ileri
konuarak nerede olduklarn unutmulard. Hatt kendi
kendilerini
teselli etmek zere, vefat eden kimsenin yan ve hastaln
birbirlerine sorup ne o yata olduklarn ne de byle bir hastala duar
bulunduklarn syleyerek, geni bir nefes aldklarn da
grmmdr.

te kzm, piyesin canls olarak, gnde bir kere deil, birok kereler bu oyunu grdmz halde yine de ayn gafleti
ilemekten bkmyor ve ibret alp uyanmyoruz.

imdi burada, mesele iki ayr cihetten ele alnabilir. yle ki akl

444

banda olan bir kimse, grp tecrbe ettii bir eye, deil
elem, zevk
dahi olsa, st ste dknlk gstermekten ekinir.

Dnyya ar dknlk ve lgnca zevkler ki, neticesi aclk ve

nedamettir, akl banda olan kimseler, gzlerinin nnde
cereyan etmi tecrbelerden ibret alarak onlara kaplmak gafletinde
bulunmazlar.

Fakat akl- selimden mahrum olanlar iin mesele deiir. Gzlerini gaflet perdesi brm olduundan, sonlarn dnmeden,
tartmadan, kendilerini felkete gtrecek her trl maceraya
atlmaktan ekinmezler, bylece de perianlk gayyasnda helak olurlar."

- "Zamanmz filozoflarndan biri: Birbirine ok zt olan iki ayr

duygunun insanlarn bzlarn ilme, bzlarn da tasavvufa
doru ittiini sylemektedir. Bu iki meyil ve istidadn sevk ve yardmyle
bym, ykselmi kimseler olduu gibi, dier meyil ve istidadn
evki ile
hret bulup ykselen kimseler de vardr. Mesel bir ngiliz
filozofu
olan Hume'de bu ilim meyli hkimdir. Halbuki William Black',
ilme
kar iddetli bir husmette ve derin bir tasavvuf irfan iinde
grrz.

Fakat hakimlerin ou, ilimle tasavvuf ihtiycn birlikte duymulardr. Onlar btn hayatlarn bu iki anlayn arasn bulmaya
sarfetmilerdir. Eski hakimlerden, ilimle tasavvufu birletiren iki byk
filozof gelmitir ki biri Heraclite dieri Efltundur.

Bence de madd bilgiler ile mnevi bilgileri birletirmek, birok

cihetten faydaldr. nk ruh terbiye ve iradna memur olan
hocalarn,
kendilerine mracaat eden talipleri, aklen de tatmin etmeleri
lzm ge-

lir.

Geri zahir ilmi olmayan bir mutasavvfn da mridi, talebesi bulunursa da madd bilginin yardmyle iradn daha tesirli olduu
aikrdr. Onun iin manev bilgisi kadar dnya ilimlerine de
in
olan Mevln Hazretleri: Karma fzllar, limler, killer ve ok
bilen
iyi dnen kimseler gelsinler de onlara gzel, ince ve garip
eyler arz
edeyim, diye tahsiller ettim ve ilimde trl zahmetler ektim
buyurur.

lim ne demektir? Garpl ilim adamlarnn telkkilerine gre ilim,

hdiseleri tahlil ve zah etmekten ibarettir ki bu connaissance
discursive, yni nazar bilginin veya akln, connaissance intuitive yni
gnl
bilgisi ile mnsebeti yoktur. Belki aralarnda ayrlk vardr.
Baknz
zah edeyim: Auguste Comte ile Littre birbirlerini takiben
astronomi,
fizik ve kimyaya, hsl maddenin btn tezahrlerine tatbik
olunan

SOHBETLER 445

bu usln, o ilimlerde mhim ilerlemeler meydana getirdiini

teslim
etmemek hakszlk olur, diyorlar. Yalnz bu iki hakm yine
diyorlar ki:
Biz yalnz grdmz, iittiimiz, duyduumuz velhsl
hislerimiz
vstasyle bildiimiz eyleri kabul etmeliyiz. Bilinmesi mmkn
olmayan eyleri aramamalyz. te pozitivizm denilen meslek budur.

Fakat ne yapalm ki hislerimizin bize bildirdiklerini tahlile koyulunca mutlaka aldandmz grrz. Gnein, etrafmzda
dndn
gryoruz. Ayn, yldzlarn da yle. Halbuki doru mu?

Ahenkli sesler iitiyoruz, Bunlar, bizatihi sakin bz dalgalar havann nakletmesinden ibaret deil mi?

Sonra, n tesirlerini, tabiatn muhteem manzaralarn ne byk hayretler ile tem ediyoruz. Hakikate gelince, ne renk var
ne de
k... Yalnz esiri hareketler vardr ki, bunlar gz sinirlerimize
arpt
vakit bizde o k ihsaslarn hsl etmektedir.

Scaktan souktan bahsederiz. Halbuki kinatta ne scaklk ne

de
soukluk vardr. Var olan yalnz harekettir. Yaratl alemindeki
btn
hdiseler, ihtizazdan, hareketten domaktadr. Fakat bunlarn
adedini
bilmek mmkn deildir. Mesel harareti meydana getiren
ihtizazlarn
adedi saniyede 380 tirilyon ile 830 tirilyon arasnda olduu vakit
grlebilir.

Elimizi atete yakyoruz. Fakat yanma duygusu, yalnz dimamzda vcda geliyor. Su buhar gzle grlmyor, geiyor.
ualar
gzle grlmyor. Hele gne nn gzle grlmeyen ne
mhim taraflar vardr. Demek oluyor ki tabe evliya Allhi l havfn
aleyhim velhm
yahzenn: Haberiniz olsun ki Allah'n velleri iin hibir korku
yoktur. Onlar mahzun da olacak deillerdir."

450

Bu bahelerden biri, tevhd bahesidir. ayet burada, irke it

ve
pheye dir otlar bitmise, bunlar koparp atmak cap eder.

Malmdur ki btn ilimlerin gayesi tevhiddir. Bu hsl edilince,

dnynn eitli zahir bilgilerine sahip olmu bir kimsenin
lzumsuz
yere yorulduu anlalr.

kinci, tevekkl bahesidir. Tevekkl demek, Allah'tan gayri fail

olmadn bilmek demektir. Bu bilinmedike de, ben Allah'a
mtevekkilim, demek doru olmaz. Bu bahede de korku ve ende
dikenlerini
koparp atmak lzmdr.

ncs tefviz, yni kendini Hakk'n irdesine terkeylemektir

ki
bu bahede tedbir ve ihtiyardan, ahs isteini kullanmaktan
ileri gelen dikenler grlrse skp atmak gerekir. ini Allah'a
brakann
yni tefviz edenin ne elemi olur ne kederi. Her iini Allah'a
brakmak,

tedbir alsan, kendi irdeni kullansan da bunu srf bir dettir diye
yapmak, tedbrinden bir ey beklemeden, bir fayda ummadan,
Allah'tan
gayri ve onun irdesinden baka hibir eyin tesri olmayacan
bilmek ve tedbrine balanmamak lzmdr.

Drdnc sabr bahesidir ki, balca drt ksma ayrlr: Biri,

Hakk'a lzm gelen kulluk hususunda karna kacak glklere
sabr. kinci, dnynn zevklerine, srurlarma, ferahlarna kendini
kaptrmamak hususunda sabr. nc, dnya fazlalklarn elde
etmeye
almamak hususundaki sabr. Drdnc de, musibetlere,
felketlere
sabr.

Asl tebih de sabrdr. te bu dediklerimizin hilfnda, bahesinde bir ey grrse onlar karp atmak lzmdr. Hazret-i Ysuf
kuyudan selmet sahiline kmak iin nasl uzatlan ipe tutunup
km ise,
insan da bu dnya zulmetinden nrniyete karacak ip
sabrdr. Allah, sabrl olan kimseler ile beraberdir 1 .

Beinci bahe rz bahesidir ki, Allah'tan ne nmet iin bir ey

istemek ne nikmetinden yni ceza ve ile yollu verdiklerinden
kurtulmak
iin yalvarmaktr. Bilkis hdiseleri olduu gibi kabul etmeye
alp,
bu hdiselere kar dargnlk, ksknlk ve itirazda
bulunmamaktr.

Altnc, marifet bahesidir ki, Allah'tan gayri ne varsa ondan soyunmak ve Hak'tan gayriye meyil eylememek, Allah'n ahlk ile
ahlklanp, sabrl ve raz, mtevekkil ve teslimiyet sahibi
olmaktr.

Yedinci bahe muhabbettir ki, Allah'n ak ve muhabbetine

hibir
eyi tercih etmemektir. Nefis, evlt, mevki, servet putlarn krp
atmaktr.

1- Enfl sresi, 46. yet.

SOHBETLER 451

Sekizinci baheye gelince, bu da hikmettir ki kavilde, fiilde,

talepte drst olmaktr. Yni, Allah' sylemek, Allah iin ilemek,
murad
Allah'tan gayr olmamaktr.

te bu bahelere giren bahvan, her eye hayat veren su ile o

gzel iekleri ve aalar sular ve bu suretle de canna can katar."

Vefakr olmaktan konuulurken, sz, Erenky'nde yaz

mevsimini iinde geirdiimiz Doktor Suphi Ne'et Bey 'in kknn
bahesindeki ceviz aacna intikl etti. Hocamz bize dima:

- "Vefa, Allah'ta ve Allah'n sevgililerindedir,"

Demi ve her sylediini ilemesine alm olduumuz iin bu

hkmn de hareketleri ile dorulamak ve isbat eylemekten
geri kalmadn gstermitir, ite, havalar sertlemi ve yazlktan
Konaa

nakledeli bir hayli zaman gemi olduu halde, bir gn

Erenky'ne
gidip ceviz aacn ziyaret etmek arzusunu gsteren Hocamz:

- "O bana yazn st annelik etti. Meyvesinden yedim. imdi gidip

aac okamak isterim," diyerek istanbul'dan Kadky yakasna
geip, aac ziyaret eylemitir.

Bir gn de, Filibe'deki Alyans Izrailit Mektebinde snf arkadalar arasnda tercihen alkadar olduu Izrail Kalep ismindeki bir
arkadann istanbul'da doktorluk yapmakta olduunu renerek
telefon
rehberinden adresini bulup bu ocukluk arkadana bir ziyaret
yapmtr. Aradan geen uzun seneler yznden, eski snf
arkadan tanmayan doktor, Hocamz bir ecnebi hasta zannederek, evvel
Franszca olarak ne lisan konutuunu sormu ve: Trke! diye ald
cevaptan sonra, Hocamz:

- "Bundan u kadar sene evvel, Filibe'deki mektepte bir ders

senesi okuyan tek Trk talebe vard. te o benim!" demitir.

Sevincinden ve bir o kadar da hayretinden ne syleyeceini

aran doktor, byk bir muhabbet ve minnet ile Hocamzn
ellerine sarlm ve alar hle gelmi, misafirini evinde biraz daha
tutabilmek iin
ocuklar gibi yalvarm, dil dkmtr.

Msamaha, af ve ho grrlkten bahsedilirken:

- "Allah her suu affeder. Ancak kul hakk ile irki yni ikilie
dmeyi affetmez.

452

Hazret-i Pr Efendimiz bir gn bir kimseyi zina ederken grd.

Yanndakilere: Bu adama ne dersiniz? deyince: Zn, alak,
deriz... diye
cevap verdiler. O zaman Hazret-i Pr: yle demeyiniz. Bir tvbe-i
na-

suh edip de sizden ileri gemeyeceini ne bilirsiniz? buyurdu.

Allah'n rahmeti genitir. Bunu unutmamak lzmdr. Anatole

France'n, Tais isimli romann okudunuz. Gnahkr Tais'i
kurtarmak
isteyen papaz ne oldu, Tais ne oldu?"

Derviliin gerek mnsndan konuulurken:

- "Dervilik kime balanrsa, onun kalbi pk olur. Etrafna glgesini yayan, yemii tkenmez, dim taze olan aaca benzer.
Onun nefesinden misk amber tter. Budandan etraf yeillenir,
yapra
dertliye derman olur. Glgesinde bir ok hayrlar ilenir."

- "Yaratc kuvvet, evvel faal (aktif) olarak zuhur etmitir ki buna akl- kl derler. Bu faaliyet, mnfail (passif) bir sfat meydana
getirmitir ki bu da nefs-i kldr.

Akl- kl ile nefs-i klden, yni yaratc kudretin faal (aktif) ve

mnfail (passif) sfatlarndan dokuz felek meydana geldi.

Bundan da
drt unsur zuhur etti: Ate, hava, su, toprak.

Bunlarn birlemesinden ise varlk dodu: Mden, nebat, hayvan ki hepsi birden on sekiz eder. Her biri zuhurdaki okluk
itibariyle
bin saylr. Bu suretle on sekiz bin olur. Yaratc kuvvet, Hakk'n
mutlak varldr. Akl- kl, hakkat-i Muhammediye'dir. Nefs-i kl,
hakkat-i Muhammediye'nin toplu olarak, z olarak zuhurudur. Bu iki
leme, ahadiyet ve vhidiyet denir. Allah, ahadiyy'z-zt ve
vhidiyyu s-sfat'tr. Hakkat-i Muhammediye'nin tafsil ile zuhuru dokuz
felei
meydana getirmitir."

- "nsanlk, yalnz iyilik sahibi olmakla tahakkuk etmez. Zra bz

kimsede iyilik yapmak istei, bir merep, bir alkanlk
halindedir. yilik yapar. Fakat kendisinde iyi ahlk ve kalb-i selm yoktur. i
karmakark, bozuk dzen olan kimsenin yapt iyilik o ie mahsustur.
yle

ki, bu kimsenin niyeti salim ve hulsu tam deilse, gnn

birinde nefsine ar gelen herhangi bir sebeple, kafas kzp, yaptn da
yapaca-

SOHBETLER 453

n da ayak altna alr. Hatt bir zamanlar iyilik ve hayr yapt

kimse hakknda hatra gelmez fenalklar dnr ve yapar. u halde
iyilik
sahibi o kimsedir ki, nefsinin yalanc balonu bir ine temsyle
snp
gitmez."

Hsniye Hanm:

- Hikmetin ba Allah korkusudur, buyuruluyor. Fakat Allah korkusu nedir 1 ?

- "Ztn biri diyor ki: Zamanmz insanlar saadet vermeyen

zevk,
ilimden nasip almayan saadet ve hikmetsiz ilim aryorlar. Onun
iin de
bulamyorlar.

Netice hikmete ve ilme balanyor.

lim ne demektir? lim, kendini ve Allah'n bilmek demektir. Btn ilimlerin gayesi tevhddir. Binenaleyh insan ne kadar
cihann
allmesi de olsa, ona allme-i cihan denir. Fakat insan denmez.
Bir
kimseye insan demek iin, kendini ve bu suretle de Allah'n
bilmek ilmine vkf olmas lzmdr.

lmin bu olduu ve btn ilimlerin ruhunun da Allah ilmi olduu

anlalnca, sra hikmete gelir. Hikmet, kulun Hak'la sylemesi,
Hak
iin ilemesi ve matlbu Hak olmasdr, szlerinin Hak kelm,
yni
Hakk'n sevdii kelm ve iledii, Hakk'm sevdii ameller ve
talebi de
ne dnya ne hiret olup, matlbu ancak Cenb- Hak olmasdr.
Ne
sylerse, ne ilerse, ne isterse onun altnda gizli olarak Hakkn
rzsn

gzetmek suretiyle ilemesi, sylemesi ve ancak onun cemlini

talep
eylemesi demektir. te, hikmetin ba Allah korkusudur demek
budur."

- "nsan olana yakan dnmek ve ibret almak, sz kr ve

medih iin sylemek, grdklerinde Allah'n kudretini
seyretmektir."

Nazl Hanmefendi, varlk ve yokluktan konuuyordu:

- "Ben kendi bildiklerimi terketmekle mrufa, bilinene erdim.
Onlar daha kendi bildiklerini terketmediler, kaftanlar yeni kald."

454

- "Ehlullhm ilk hallerini grenler kuvvetle Allah'tan ekinir ve

ibdete derler. Sonraki bast hlinde yni insann, Allah'n

lutfunu
gnlnde hissetmekten duyduu inirahla sylediklerini
duyanlar ise
akna dnerler. Halbuki ehlullhn bast leminde syledii bu
szler
kendilerine it deildir. Hakk'm bir tecellsidir."

- "Bugn mektepte, ocuklara bz eyler yazdrdm. Ayn szleri

size de tekrar edeyim: Sizin olmayan hriteki gzellikler ile
nmeyiniz. Benim bir atm var, bu atm gzeldir. Fakat benim, atm
gzeldir, diye gururlanmaya, hi hakkm yoktur. nk bu gzellik
bana deil, ata aittir.

yle ise sana it olan nedir? Yalnz ve yalnz akln deil mi? Eer
bu aklnla eyay ve her eyi olduu gibi kullanmay bilirsen, o
vakit
kendini takdir edebilirsin. Mesel bir kimse, arkadalarna
zenip rak
imeye heveslense, evvel akliyle, raknn sonunda verecei
maskaralklar ve ikiye mptel olanlarn vcutlarnn nasl harap
olduunu

ve helake srklendiklerini, bu uurda mallarn servetlerini yok

edip
ailelerini sefalete mahkm ettiklerini, keza, kumarn sabahlara
kadar
nasl insan uykusuz brakp heyecan ve zntlerle vcdunu
ve kesesini harap ettiini ve mesel bir kt arkadan sohbetinde
bulunmann da bir geici illet gibi kendine bulaacan dnr de akln
bu
kt ileri yapmamak hususunda kullanabilirse, o vakit kendini
alklamaldr.

Evet, benim gzel bir otomobilim, hne bir apartmanm yahut

gzel bir vcdum var diye gururlanmak elbet akl kn deildir.
nk bunlar senin deildir. Dediimiz gibi, senin olan ancak
aklndr."

- "Size saadetin srrn syleyeyim mi? Herkes saadet peinde

koar. Onun iin siz de bu srr bilmek istersiniz. Baknz ne basit:
Her eyin kendi arzunuz vehile olmasn istemeyin. Olan eyleri
holukla ka-

bul edin! Kendinizi her zaman hdiseleri geldikleri gibi kabul

etmeye
hazrlayn, istediiniz gibi olmasna deil. te saadetin srr
budur,
yni: Hayr olandadr 1 .

Demirden bir leblebi ki yutmak herkesin kr deildir."

1- El-hayr fi m vaka'a (Hads-i erif).

SOHBETLER 455

- "Size hne bir amelden bahsedeyim: yilik yapnz ve

kendiniz
hakknda unun bunun fenalk yapmasna veya sylemesine
kulak vermeyiniz."

Yaknlardan birinin yarn mahkemeye gideceinden bahsedilirken, etraftan biri: Kim bilir bu dvann neticesini dnerek ne
heyecan geiriyordur, dedi:

- "Bundan, bizim de maher gnnde olacak mahkememiz iin

heyecan geirip geirmediimizi dndm de hatrma, Kur'n-
Kerm' de Cenb- Hakkn buyurduklar geldi: Herkes yarn
buradaki
ameliyle cezlanacaktr. Allah'n emri yolunda gitmeyenler
cehenneme sevkolunacaklardr ve orada cehennem zebanileri: Size
Cenb-
Hakkn emirlerini syleyen ve sizi maher gn ile tehdit eden
resuller gelmedi mi? Niin onlar dinleyip yolunuzu dzeltmediniz de
dnynn yalanc ve geici olan zevklerine dalp Allah'nz
unuttunuz?
imdi cehenneme giriniz ve orada dim kalnz. Bu cehennem,
kibirliler iin ne irkin bir yerdir 1 " diyeceklerdir.

Allah'n emirlerini memurlarndan dinleyip, Hakk'n raz olduu

yolda giderek Allah'a bal olan ikinci ksma ise Cenb- Hakk'n
hazinedarlar: Ho geldiniz, Allah'n selm zerinize olsun,
buyurun...

Cennetlere girin ve orada dim olarak kaln 2 , diyecekler.

te, Allah'n bu szlerinden haberimiz yok, bilmiyoruz,

duymadk
okumadk... diyenlere de ben dilimin dnd kadar
sylyorum. stinde ldrecek vstalar oaltmakta
ve gelitirmektedir."

- Hikmetlerin ba Allah korkusudur, demitiniz. Bu sz biraz

SOHBETLER 463

izah eder misiniz'?

- "Allah bir kbus mudur ki korkulsun! Bir fenalk m yapar ki rklsn. Bir kk ocukla anasnn arasndaki irtibat dnelim:
O
anasn ne derece sever. Fakat ana, onun sevgisinden kat kat
ziyde
onu sever.

Fakat ocuk, annenin holanmad istemedii ve dolaysyle

kendisine zarar verebilecek bir yanl i yapt m, elbet anann can
sklr
ve ocuunu tenkit eder, azarlar, sevdii eylerden mahrum
etmek,
hapseylemek hatt dvmek gibi hareketlere bile ba vurur.
Fakat bu
tutum ocuun iyilii iindir. Yoksa ana, ocuuna kar bir
umac deildir.

Ya Allah ki, anaya da sevgiyi veren odur; onu umac gibi kbus
gibi gstermek reva mdr? Korkacaksan, kendinden kork. Ben u
ii ve
bu haty Allah'n sevmedii ve istemedii surette yaparsam,
evvel
kalbim beni sular de. Allah zlim deildir ki korkasn. O zulm
ileyen sensin. O azarlama ve sulamaya sebebiyet veren sensin.
Allah,
gafuru r-rahmdir. Zalm ve cehl yni ok zulmedici ve ok
chil olan
sensin."

Mrit karsnda mridin arzu ve taleplerinden bahsediliyordu:

- "Hazret-i Mevln buyurur ki: steklerimi, arzularm gnlmden uzak ettim. Gnlm onlardan temizledim pk ettim. Senin
gnln ne arzu ediyorsa ben onu talep ediyorum.

te hakk ak budur. Yni canann arzusu ne ise senin arzun da

o olmaldr. Yoksa, senin, onun arzu ettiinden baka bir eyi
istemen,
kendi arzuna k olman demektir. Msr-i Niyz de bu yolda ne
diyor:

Kim ki candan gemez ise deyin bize yr olmasn

Ar u rzyla gelip klara br olmasn

Onun iin Necmeddn-i Kbr Hazretleri buyurur ki: Allah'a giden yollar, mahlklarn nefesleri kadar oktur. Bunlardan
bilhassa
yol vardr: Biri tatler ve ibdetler ile megul olan kimselerin
yolu;
ikincisi, riyazetler ve mchedeler ile megul olan kimselerin
yolu;
ncs ak yoludur.

Birinci yoldan Hakka vsl olanlar pek azdr. kinciden vsl olan-

lar ise evvelkilere nisbetle daha ziyde ise de yine ndirdir.

nc yolun balangc bunlarn nihayeti olur.

te bu ak yoluyle yol alanlarn istekleri de arzular da

mauklarnn arzusudur.

464

Yine Mevln Hazretleri buyurur: Benim arzularm, bu cihann

devlet ve debdebesi deildir. Benim arzum, daim bir mr de
deildir.
Ben, arzulardan gnlm pk ettim. Senin istein ne ise ben
onu isterim.

te hakk ak budur."

Sz bu noktaya gelince mecliste hazr bulunan Hkim Rz Bey:

- insan hibir eyi sevmemeli. . . dedi.

- "Niin? Dnyda sevilecek pek ok ey vardr. Fakat hakk ak,

bu sevilecek eylerin her birinin stndedir. Gerek k,
maukundan
bir hitap bir davet duysa, btn dier sevilecek eyleri brakp
gidebilen kimsedir."

Bz kt grnen ilerden sonunda iyilikler zuhur ettii konuulurken:

- "Hazret-i Mevln buyurur ki: Hi phe etme, her zararn altnda ne kadar menfaatler vardr. Her zahmetin sonunda ne
kadar ferahlklar vardr. Her gln neticesinde ne kadar srurlar ve
kolaylklar vardr. Bu byle olduu gibi, lm ve fena bulmay dahi
hayat
ve beka takip eder. nk zt zttyle ortaya kar."

Scaktan ve susuzluktan bunalan bir yolcunun, yolda bulduu bir

elmay srmas sonra da kendisine it olmayan bir eyi yedii

iin elma bahesinin sahibini bulup helllik dilemesi, onun ise kr,
sar ve
dilsiz olan kzn nikahlamak art ile hakkn hell edeceini
sylemesi zerine adamcazn aresiz raz olmas, fakat evlendikten
sonra kzn gren, duyan ve konuan bir dnya gzeli olduunu
anlamas ve
kaynpederi olan ztn onun ahlk btnln denemi
bulunduu
hikye edilmesi zerine:

- "Allah hakkndan o derece korkan bir kimseye Allah'n verdii

nmet de byle olur. Kullara yaplan en ufak ey dahi
kaybolmad
halde dorudan doruya Hak nmna yaplan bir ey zayi olur
mu?"

Allah'n kullarna yap ve yapma dedii yni emir ve nehyettii

meselelerden sz ediliyordu:

- "Cihanda bulunan btn mahlklar, ktlk yapanlar, gnah

SOHBETLER 465

ileyenler, mnafklar yoldan kmlar da Allah'n kuludur ve

hepsine
birden bu emir ve nehy gelmitir. Bzlar emirlere itaat etmi ve
nehiyden kanm ve Hakk' Hak olarak bilmiler, o yoldan Allah'a
yaklamlardr.

Bunlarn iinden birou da kh dinlemi kh bildiine gidip kullukta kararsz olmular, bir ksm ise bsbtn yoldan kp
kendi bildiklerine gitmilerdir.

Bir peygamberin ashab iinde de ona hakkyle tbi olanlar

bulunduu gibi, mnafk ve saptm olanlar da vardr. Peygamber
olur da,
ashab arasnda fitne ve fesat ehli bulunmak hele mrtet olmak
yni
mnndan dnmek yakr m? denemez. Hayr ehli de er ehli
de karln Allah'tan grrler. Fakat cemiyet bunlardan hl olamaz.
Velev-

ki peygamberlerin ashab dahi olsalar...

Keza, bir kmil insann etrafnda bulunanlarn hepsinin de, matlp olan dereceye ykselmeleri imknszdr. Bunda alacak bir
ey
yok. Bu, byle gelmi byle gider. Maamfh bunlar da hak
ettikleri
kibeti erge bulurlar.

Bu hususta peygambere bir eksiklik dmedii gibi, onun vekili

olan kmil insana da bir noksan gelmeyecei tabidir."

Kendini unuttuun vakit Allah' zikret ... hakikatinden bahsedilirken:

- "Kendini unuttuun vakit yni akl terkettiin zaman demek.

nk hicap, perde dnyya taalluk eden akldr. Binenaleyh
akl brakp aka kavuursan, ite o vakit, Allah'n cemlinden gayr
her ey
fnidir srr aikr olur ve bu akn iinde zikir, zikreden ve
zikrolunan
kendi olur."

skp, Manastr ve Makedonya'nn byk bir ksm Trk idaresi

ve hudutlar iinde iken, bu topraklarda seyahat etmekte olan
Hocamz, Belgrat'n bir otelinde bir papazla ayn odada kalmaya
mecbur olmu. Fakat papazn, Franszca, ngilizce, Almanca ve Trke
hibir
lisn konuamamas yznden bu mecbur sktun, o
arkadal
tadsz bir hle getirdiini biliyorduk. Buna benzer bir hdise o
eski
htray bize yeniden dndrmt. te bu vesile ile:

1- Kehf sresi, 24. yet.

466

- "Allah saraynn mahremleri ve Allah esrarnn arifleri olan

kimselerin de ak ve muhabbet-i ilhiyeden mahrum olan

nmahremler ile beraber bulunduklar vakit, ruhen azap ve ztrap
iinde kalmalar tabidir.''

Hazret-i Sleyman, hdht ve kargann hikyesini konuuyor,

Sleyman'n hdhte ve hdhtn Sleyman'a sylediklerini
anlatyorduk:

- "Akl temsil eden hdht, ruhu temsil eden Sleyman'a: Ben

bu
tabiat toprandan silkinir ve msivdan soyunup Allah'a yz
evirerek
uarm. Beeriyet arlklar bana hibir suretle mni olmaz,
dedikten
sonra szne devamla: Utuum yksekliklerden, her eyin ne
olduunu bilirim. Ey hkmdar, siz kuvvetleriniz ve hisleriniz
askerleriyle bir
sahraya gider, yni bu dnya muhabbeti sizi bir sahrada brakr
ve susuz kalrsanz, ite o vakit ben ak ve muhabbet, ilim ve marifet
suyu

ile sizi sularm ve sizi o tl-i emel yni bitmez tkenmez hrs ve
arzu
girdabnda helak olmaktan kurtarrm diyor.

Karga mesabesinde olan vesvese ise Sleyman'a yle

sesleniyor:
Adam sende, onun dediine ne bakyorsun? Syledii doru
olsa bari...
gryorum ki ok defa yanlyor, tuzaa tutuluyor. u halde
syledikleri nerede kald?

Mesnev-i erifte geen bu hikyenin bir derece daha derin ve

yksek mns ise yledir:

Rabbn srlarn sahibi ve kinatn mnsn idrak eden Huda erleri, keif yolu ile her eyi bilir ve grrler. Fakat bunlar inkr
edenler, kaza ve kaderi de inkr ederler. te bu rabbn srlarn
sahibi mesabesinde olan hdht der ki: Mnkirler kaza ve kaderi inkr
etmekle
ne kadar hakszlkta bulunmu olurlar. Zra bilmiyorlar ki kaza ve
kader geldii vakit ay da tutulur, gne de... Benim de ay
mesabesinde
olan aklm ve basret nuru mesabesinde olan gneim de
tutulur. Bu

suretle kalbimin o geni ve mukaddes arazsi zulmet iinde kalr.

Bu
mnkirler bilmiyorlar ki, kendilerinin inkrlar da o kaza ve
kaderin
icbdr. Bunlar bilmiyorlar ki bir mnkirin inkr ve bir mminin
ikrar, hsl iyi veya kt her kimsenin kr, kaza ve kaderin
hkm
altndadr.

Bakn size bir ey syleyeyim: Allah, Hazret-i Adem'i halkettii

vakit ona batan aa nriyle, ztiyle tecell etti. dem, o
tecellnin
doduu parlad ve esma ve sft- ilhiyenin zuhur ettii yer
oldu.

SOHBETLER 467

te bu halde Allah meleklere, Adem'e secde etmelerini emretti.

Melekler, dem'in ilh tecellye mazhar olduunu grnce, Allah'a
secde
eder gibi ona da secde ettiler ve dem'in o tecellye
mazhariyetinden
dolay ona tazim ve hrmet secdesi ettiler.

Allah cennette bir aa zuhur ettirdi, Havva'y dem'e zevce

olarak verdi ve ikisine de hitap ederek: Bu aaca yaklamaynz,
zlimlerden olursunuz, dedi. Fakat dem'le Havva ne yapsnlar
ki o
gzel Allah, bu aac, ak aac klm ve Musa'ya yine bu
aatan: Ben
senin Rabbinim! hitab zuhur ettii gibi, ondan da ayn hitab
dem'le
Havva'ya duyurmutur. Bylece onlarda da akl ve fikir ortadan
kalkarak aaca yaklamlardr.

Gy Cenb- Hak dem'le Havva'ya: Siz, akl mertebesinden

ak
mertebesine kmaya almaynz. nk bu mertebede mihnet
ve can
pazar vardr. Bu suretle nefsinize zulmetmi olursunuz. Amma
yle
bir zulm ki btn adiller iinde, yle bir cehil ki btn ilimler
iindedir.

te bu suretle Cenb- Hak, kabiliyeti olan kimseleri aka haris

klm, adet o mertebeye doru arkalarndan itmitir. Btn u
stn
fikirleri sayp dken hdht, nihayet: Bu yce kimseler
peygamber ol-

duklar halde aldanyorlar da benim aldanmam nasl ok

grebilirler
ey hkmdr- zn? Kaza ve kader n gelince kim aldanmaz ki
ben
aldanmayaym? diyor."

Yal, hastalkl ve bir aya sakat olduu iin maden izme ile
yryen bir kardeimiz vard. ok etrefil bir Karadeniz aksan
ile konuan ve okuyup yazmas da olmayan bu mm kadna, bir
mnda
hikmet ve irfann canl bidesi demek caizdi. Fazilet onda, sabr
onda,
doruluk onda, insanlk, vefa ve ak u muhabbet onda idi.
Beer llere gre chil denen bu kadn, manev llere gre hakim ve
arif kii
idi.

Bir gn Efendisini ziyarete gelmi idi. Dnerken, Gzide Hanmefendi Validemiz: Gle gle Gleser Hanm... diye kapdan
uurlarken:

-Anacm bu kapdan karken insan glmez, cieri yanar... diye

cevap vermi. Validemizin: Biraz daha dinlen de yle git...

demesi zerine: Sizi grnce hemen yorgunluum geer amma, (gsn
gstererek) buras dinlenmez ki... demi ve gzlerinin yan silerek ar
ar
yrmeye balamtr.

468

Allah nedir, diye sorulmu olan bir sule verilen cevap:

- "Allah, akl- kldr. Peygamberimizin dedii gibi, Allah' bilmek
isteyen, kendi nefsini bilmelidir. Camille Flammarion der ki:
Hibir
ey yoktan vcda gelmeyecei cihetle, bilcmle eyann
vcd-
Hak'tan ne'et etmi olmas yni onun tezahrleri ve
tecellsinden
ibaret bulunmu olmas lzm gelir.
Ak stad Mevln ise:

ems-i men Hud-yi men bek-yi men

Ey t behak resdeem ey hak hak gzr-i men

Mevln Hazretleri bu szleriyle: Beni Hakk'a eritiren ve bana,

senin ve btn kinatn Hak olduunu reterek benim hakkm
if
eden Hak sensin... Eer sen olmasaydn ben de ulem gibi,
Allah'n, u
kinat vcdunun gayr ve mahlktn halik ve mevcudatn
mucidi olduuna tikt ederdim... demek istediini syleyenler olduu
gibi, aadaki mny daha mlayim bulduum iin onu da sylemek
isterim.

Ey benim mlik ve sahibim, mrm gibi, azz kurtarcm! Benim

beka mertebesine erimeme vsta sensin. Ben senin delletinle
Hakk'a eritim ey benim ehl-i Hak dest grim...

Hulsa, insann, vcdunun Hak'la kim olup mstakil bir vcda mlik olmadn ve Hakk'n fiil ve sfatlar ile ancak o
kimsenin istidat ve kabiliyet derecesine gre onda tecell ettiini bilmek
gerektir."

Tasavvuftan soruldu:

- "Tasavvuf, lmsz hayat ve her hal ve vakitte edeptir.

- "Tarikat tevhd ilmini renmek iin kurulmu bir cemiyettir.

Byle olduu halde bu cemiyette yekdierine dmanlk nasl
olur?
Hsl tarkatin ve insanln icb tevhddir. Siz kendi aranzda
bu
tevhide varamazsanz nasl dervi olursunuz?"

Htem'l-evliy, yni evliyalarn sonu olan Muhiddn Arabi'nin

Htem'l-enbiy, yni peygamberlerin sonu olan Reslullah'tan
efdal
olduunu syleyenler bulunduu beyan edilmesi zerine:

SOHBETLER 469

- "Ulu Peygamberimiz Efendimizin ruhu, her eyden evvel halk

olunduu ve: Sen olmasaydn ey Habbim ben bu kinat

halketmezdim, buyurulduu iin, h ona stn gelecek kimse yoktur. Bu
anlaldktan sonra, Reslullh'n ikinci cephesine gelelim: Bir gl
fidan
her nerede biterse o hep gldr. Binenaleyh Peygamberimizin
o gzel
gl aacndan olan bir mn glnn fidan da herhangi bir
yerde biter
ve herhangi zamanda zuhur ederse, elbet o gl de ayn gldr.
Kokusu
da phesiz o manev gln kokusudur. Her ne kadar yerde
ayrlk olsa
da o ilim ve zevkte ayrlk olmaz. Bunun iin Muhiddn Arab
Hazretleri de Reslullh'n vekili ve halfesi olmak ve el-vekl ke'1-asl
mns
gereince, veklin de asil mertebesinde bulunmas suretiyle
Muhiddn
Arabi'den de Peygamberimizin zevken ve ilmen tecellsi
yadrganamaz.
Hazret-i Mevln da ayn mnya iaretle: Marktan doan
gne
ayet maripten de doacak olsa yine ayn gnetir, buyurur.

Sulin anlayabildiim ikinci ksmnda, kmil bir filozofun bir

nebiden efdal olup olmad da soruluyor.

Filozoflar iinde bihakkn hakikate ermi bir kimse tasavvur edemiyorum. nk bunlarn bilgilerine ve bildiklerine akl delil
olmutur. Akl ise mahlk olmak hasebiyle kendi stnde olan
hakikatleri
idrak edecek kudret ve kuvvette deildir. Onun iin bunlar,
derya iinde dmensiz seyir ve sefer eden bir gemi gibidirler ki nihayet
gnn birinde talara arparak paralanrlar.

Evet, bunlarn iinde, Hazret-i Peygamber'in maneviytndan

nur
ve feyiz alm olan Sokrat, Efltun, Epiktetos gibi kimseler de
vardr.
Fakat hakikati bulmu olan bu gibilere pek ender olarak
rastlanr. Yine bunlar da bir nebi derecesinde olamazlar.''

Kfrn man yerine koymayann tam mslman olamayaca

hakknda bir kanat bulunduundan bahsediliyordu:

- 'L ilahe illallah yni, Tanrdan baka tanr yok diyoruz. L

ilahe tanr yok; illallah ancak Tanr var, demek.

Ben... demekle, kendimize vcut veriyoruz. Halbuki bu vcut,

hakikatte var olmayp hayli olduu halde onu var zannetmekle
kfretmi oluyoruz. Bu hayli vcdu baka tanr yoktur diye
atarsak, var
olan can ve hayat olarak kalan ancak Tanr'dr.

Kendini kesretten kurtarp vahdete salmak, ite gerek man budur.

Falan kimseden bana u fenalk geldi, demek kfrdr ve erb-

470

bnca Allah'tan baka eyle oyalanmak, gam veya sevin hep

kfrdr.
Falan kimse sana unu diyormu, ko desin, vazifesini yapsn
sana ne?

En byk kfr, senin kendi vcdundur. Onu atnca gnlnde

hakikat doar, man o vakit gelir. Msivy var zannediyorsun.
Yoktur.

Bir varlk gsteren yokluktur. Bu dnya bir puthnedir. inde

olan ihtiraslar ise birer puttur.

te kfr man yerine koymak demek, kendine vcut

vermekten
kurtulup vahdete ermek demektir."

- "Ak ve klarn indinde korku ve hzn yoktur. nk bunlar,

akn din ve mezhebinde kurban olmulardr.

Bir kimseyi asrn allmesi de grsen, onun zahirde olan ilim ve

marifetine bakmayp, Allah'la ve halk ile olan ahdine vefa edip
etmediine bak. nk ilim, kabuk gibidir; ahde vefa etmek de o ilmin
zdr.

Ey kil, sakn surete bakma! nk cinsiyet yni ayni mayada

olma srr surette deildir. Suret, ta ve toprak gibidir. Camidin,
cinsiyetten haberi yoktur. Cinsiyet, mn cihetiyle kalplerin birbirine
benze-

mesi, ruhlarn ezelden biliikli olmas ve akllarn yekdierine

uygun
bulunmasyle olur. Yoksa, surette ayni cinsten olmann faydas
yoktur."

"Ne ac eydir, kendinden, kendinde olandan uzak olmak. Biz

kendimize yaklamak ve bulmak iin dnyya geldik. Onun iin
alyoruz. Aradmz bizden uzak deil ki... Halbuki onu, kimimiz
servette,
kimimiz mevkide, kimimiz hrette zannetmiiz. Eer
kendimizdeki
serveti bulsaydk, hritekilere ihtiycmz olmazd ve o zaman,
varlna kulak asmadmz bu servetler de kendi kendine bize gelirdi.
Hazret-i Alinin buyurduu gibi: Allah haram menetti, ben hellinden
de
getim, diyerek, onun esri olacamza emri olurduk."

- "Ruh vcutta Allah'n elisidir, vekilidir. Bir eyin olmasn iste-

diimiz zaman, mesel karki odaya gemek arzusunu

duyduumuz
zaman, yerimizden kalkp yryor ve oraya gidiyoruz. Emreden
ruh,
icra eden de melekelerdir.

SOHBETLER 471

Allah bir ey diliyor: Yakn, ykn! Yahut: Yapn, kurun! diyor. El,
ayak vesir uzuvlarmz, bu emrolunan eyleri yerine
getiriyorlar.

Allah'ta olan sfatlardan, insanda birer cz' vardr. Gazap, af, sabr, sylemek, iitmek, kudret ve ilh...

Sonra mkevvenatta ne varsa yine insanda mevcuttur: Dalar,

dereler, kanallar, vdler, sahralar...

Ve sonra ceberut, lhut, melekt da yine insanda mevcuttur."

- "Orucun, ir ibdetlerden derecesi ok yksektir. nk oru

tutan samediyet sfatyle sfatlanr.

Orucun mertebesi vardr: Biri avamn orucu, yemeden

imeden
ve haram olan ir hallerden imsak etmektir.

Havassn, yni olgunlam olanlarn orucu, el, ayak, gz, kulak

ve cmle azasn, gnah denilen eylerden imsak etmek, geri
ekmektir.

En st derecede olanlarn orucu ise, btn msivdan perhiz etmek ve cmle hev ve hevesten syrlp Allah'n muhabbeti
lezzetini
bulmaktr.

Orucun ve aln sr ve hikmeti, ehvet ve nefsin kahrndan kurtulmak ve bu suretle rhniyet bulmaktr. Mevln Hazretleri
der ki:
Lokma, eer sende cevher oluyorsa, istediin kadar ye. Fakat bu
lokma, fenalklar douruyorsa, boazna kilit as."

- "Namaz, tevhdden sonra farz olan ibdetlerin efdalidir. Tevhd,

Hakk'a ortak komamaktr. Yksek ve olgun kimselerin tevhidi,

kinatta Allah'tan gayri bir ey grmemek, muamelesini yalnz
onunla
yaptn bilmektir. Namazn byklkleri hakknda ise evvelce
konumutuk. Onun iin burada tekrarlayacak deilim. Ancak u
kadarn
syleyeyim ki namaz, karanlk gnlleri nurlandran yle ilh bir
nurdur ki, ona mminin mrc denir.

Fakat namaz, Hakk' grr gibi yahut Hak seni grr gibi klmal. Burada teberrken namaz hakknda Allah'n sevgililerinden
bzlarnn szlerinden ksaca birka sz syleyelim. Hazret-i Ali:
Grmediim Allah'a tapmam, buyuruyor. Hazret-i Mevln da:
Halkn namaz be vakittir, klar ise devaml namaz halindedirler, diyor.

ibl Hazretleri bir gn namaza durmak zere iken: Eer u anda

472

namaz klarsam mnkir ve mnafk olurum. Klmazsam da kfir

olurum, diyerek birok zaman bu halde kaldktan sonra namazn
kaza eyledi.

Bunu yle zah edelim: ibl namaza hazr olduu zaman kesret
leminin hkm galip idi. Namaza balaynca gryor ki ibdet
eden
ve edilen, yni kul ve Hak hep beraber olmutur. Eer namazn
ibdet
eden ve ibdet edilen ayrdr diye klsa, bu takdirde vahdet
nurunu
inkr etmi olacak. Ve eer mabut ve bit, secde eden ve
edileni bir olmu olarak grp namaz terk etse kfir olacaktr.

Muhiddn Arab Hazretleri de: Abd, Rabdr, Rab, abddr. yle ise
mkellef kimdir, bilemiyorum, der. Eer sen, mkellef Rabdr,
dersen,
Rab ne halle mkellef olur? Yni kul, kendinde zuhur eden tecell
itibariyle Rabdr. Rab dahi bu mukayyet vcuttan zuhur ettii cihetle
kuldur.

Binenaleyh eer vahdet nuru galebe ederse, kulu fni ve l

grp cmlede Rabb'i grr. Eer kesret leminin hkm galebe
ederse,
kulu mkellef ve Allah'a ibdet edici bulur.

Eer vahdetle kesretin hkm birlikte kulun vcdunda zahir

olursa, hayrette kalr ve ite o vakit: Mkellef kimdir,
bilseydim... der.

Fakat btn bu zikrolunan halet vicdandir. Yoksa beeriyet mertebesinde ve kesret leminin penesinde olanlar, cmleden hr
ve azat
olan irfan ve vicdan ehlinin hallerini kendi hallerine nasl kyas
edebilirler? Hazret-i Mevln'nn dedii gibi: Pak olanlar ile kendini
kyas
etmek, baya aslanla Acem bayranda olan aslan kyas etmek
gibidir.''

- "Cenb- Hak buyuruyor ki: Visale ve Hakk'n yaknlna nail

olmak iin kendisine en sevgili en makbul olan eyi infak etmek,
bol bol

vermek lzmdr. Bu yolda mal bezleden, mal veren can bulur.

Can veren cnna vsl olur.

Hulsa sehnn yni cmertliin, bezlediin l derecesi, nefsn

zulmetlerden ve cismn arzulardan kurtulmaktr.

Kt sfatlarn en kts, hasislik ve hrstr."

- "htiycndan fazla mal olann, er' l dhilinde, slih olan

fukaraya vermesi vaciptir. Bylece de zenginlerin zekt
fukaraya ihsan etmek, mallarndan vermek, fakirlerin zekt da, zenginlere
olan

SOHBETLER 473

mit ve itimatlarn kalplerinden silmek, yni verecek diye

beklememektir. klarn zekt, cnn urunda cann harcamak,
ruhlarn

Allah muhabbetine bezletmek, vermek, hep vermektir. Ariflerin

zekt
ise, kendi hallerinden ve ilimlerinden, irfanlarndan ehil olana,
isteyene, talep edene vermek, muhabbet etmek, klar kendi
hallerinden
nafakalandrmaktr. lmin zekt, talibine tlim etmektir. Evldn
zekt yetime ihsan, evin zekt misafiri arlamak ve itibar
etmek,
sohbetin zekt, dedikodudan kamak; kuvvetlinin zekt
zayflara yardm, nefsin zekt, kt ahlklardan kurtulmaktr. Cenb- Hak
da:
Zekt veren felah bulur, 1 buyurur.

Mevln Hazretleri buyurur ki: Cmertlerin ly para ve mal

vermektir. klarn ise can vermektir.

Hazret-i Muhiddn, Reslullah Efendimiz'in bir hadsini naklediyor: Ehli olmayana hikmeti ve ilmi vermeyin. Eer verirseniz
hikmete
zulmetmi olursunuz. Ehlinden dahi men ederseniz, o hikmetin
ehline,
lyna zulmetmi olursunuz, Mevln da: Cevheri kt olan
kimseye
ilim vermek, yol kesicinin eline kl vermek gibidir, buyuruyor.

Hsl lzm olan, kendisine en makbul olan nesneyi ilmi, mal,

yahut vcdu Allah yolunda bezletmek, harcamaktr."

Maa ve maad akllarndan konuuyorduk:

- "Maa aklnn gr hudutludur. Yaratlm bir varlk olduu

iin ancak kendi gibi mahlk olan kavrayabilir. Yaradan, yni
halik
deil.

Ancak hava ve madd iliiklerle olan ba kesilince insan, iine

dnya szamayan bu srlar leminde maddiyattan uzaklar. Her
kesif
madde, hakikatte effaf ve bilimidir. Onun kesafetini yarp
geecek gre mlik olanlar, yni hava ve madd alkalardan geenler,
hdiselerin kesafeti arkasndaki hakikati plak olarak grrler. Fakat
bir
kimse cz akliyle hakikate erimeye muktedir olamaz. nk
bu kk terazi o byk yk ekemez.

Psikoloji okuduumuz zaman, hocamz Mnif Paa, ruhu

me'ale-

ye benzetmiti. Mum azaldka, ruh da yava yava sner,

diyordu.
Doru. Fakat bu, gdann, havann, fizyolojik ve biyolojik
knunlarn
tesiriyle vcda gelen hayvn ruhtur.

Lkin izaf ruh, kayda ve zamana smayan bir varlkla devam

1- M'minn sresi, 1-4. yet: "Kad eflaha'l-m'minne...

vellezne hm li'z-zekti
f'iln."

474

eder. te bu ruhtur ki meselenin esrarn zer. O ruh, aktr. Bu

hsl
olmadktan sonra, bir kimsenin kendi cz' akl ile ruh deryasna
ve
hakikat lemine sefer klmasna imkn yoktur. Emniyet ve
eman, ak

gemisine iltica ile mmkn olur."

- "Her eyin bir gayesi vardr. Mesel aacn gayesi meyve vermektir. Bir buday tohumunda yaprak, dal, bilkuvve mevcut
olduu gibi, aklda da btn varlk lemi ve btn kinat mevcuttur.
Keza, her
bir nebat ve aa, kendi tohumunun icbn meydana kard
gibi, insan da ezelde kalp tohumunun icb ne ise onu bu lemde
meydana getirir. te, meyvenin olgunluu nasl aacn olgunluunu
gsteriyorsa,
insann da kemli, evveline ulatktan yni Hakk'a vusulden
sonra
olur.

Hsl, her eyin tohumu kendi meyvesidir. Yahut her eyin meyvesi kendi tohumudur."

Dnin vazifesinin insanlar ahlka sevketmek olduunu ve ahlkl

kimselerin ise dne muhta olmadklarn syleyen bir kimsenin
fikirle-

ri zerinde konuuluyordu:

- "Dnin zahir yznden baka, bir de insanolunu kemle

eritirmek, salam ve yklmaz bir i hayt kazandrmak iin riyazet,
mchede, tasfiye, hlini slh potas iinde temizleme ve
piirme taraf vardr. Ben ahlk sahibiyim, demekle cehil ve gaflet
cehennemlerinden kurtulmak ve hakk cennet olan ezel yaknla erip asl
ftratn
bulmak kabil deildir.

Reslullah Efendimiz yle buyurur: Allah, akl kendisine kulluk

hususunda kullanmak iin vermi. Yoksa rubbiyet srlarn idrak
etmek iin deil...

Onun iin, akln varsa, benim hibir eye ihtiycm yok demeyip,
kendini dnya kirlerinden artmaya ve ruhundan cehil ve gafleti
silip,
onu asl temizlii ile meydana karmaya bak!"

- "Ulu Tanr buyruunda diyor ki: Allah'a, yakn buluncaya kadar

ibdet et... 1 Yni gne dounca lamban sndr. nk yakn

hsl

1- Hicr sresi, 99. yet.

SOHBETLER 475

olunca, yni insan asl hviyetini bulunca, kendisini ak tecellsi

gnei kaplar. O vakit mevhum yni aslnda mevcut olmad halde
var
zannettiin hayal varln gider, ibdetin takld olmaktan
kurtulur,
Rabb'ini grr ve taptn bilir, akla, kendin de ak olmu
olursun.

Lamba, yni vcut zahirde mevcut grnse de gnein nuru

iinde
fn olur ve o vakit yalnz gnein nuru bakdir."

Meleklerin: Y Rabb biz seni her an tebih ettiimiz, sanahamd

ettiimiz halde neden bizi halfe yapmadn da kan dkc

Adem'i
halfe kddn? demesi konuuluyordu:

- "Onlar bilmediler ki insanlarn hamurlar ehvet ve nefsn sfatlarla yourulmutur. Onun iin de insanlardan bir ksm, akla
mlik
olduklar halde, bu sfatlarn zebnu ve esri olduklarndan,
hayvanlardan daha aa olmulardr.

Bir ksm ise hayvan derecesinde kalm, ileri gidememitir.

Fakat bunlarn arasnda insanln bulan ve asl hviyetine kavuanlar, meleklerin stne ykselmi, melekleri, Ar' ve
Krs'yi ve
btn mkevvent kendilerine secde ettirmilerdir.

te bunlar: Benim kalbim Allah'mdan syler szn syleyen

ve
llerden llere intikl etmi ilimlere ihtiyc olmayan ve hadsi kudsde buyurulduu gibi; Arza, semya smayan ben, o kmil
insann
kalbine sdm szlerinde beyan buyurulduu vehile bilgiyi,
dorudan
doruya gnllerinde tecell eden Allah'tan alan kimselerdir."

mer Bey :

-Bize Reslullah'tan ve miratan bahseder misiniz?

- "Reslullah (s. a.) yle bir ilh nurdur ki onu anlamaktan melekler ve insanlar ve btn mevcudat cizdir. Muhammed'in
yoluna delil sdktr. Muhammed'in vuslatna delil aktr. Muhammed bir
hidyet
nurudur. O, klarn muhabbet arabdr. Binenaleyh onun
hlini ve
evsfn anlamak, kimsenin amma kimsenin haddi deildir. Eer
deniz-

1- mer Bl, Balkesir'den mcavir olarak Medine'ye yerleen

bir ailenin evlddr.
Zamanla kavmiyet hususiyetleri, mahall rf ve detlerle
deierek kendisi de araplam. te bu gen, Hocas Kenan Rif'nin fazilet ve
meziyetlerine hayran olarak
stanbul'a dnen Hocasn takip etmitir. Pek iyi kavrayamad
Trke'yi ilerleterek himaye grd Hocas tarafndan i g sahibi olmu hem
de evlendirilmi.

ok iyi bir aile babas olan mer Bl, erkek evlt sahibi
olmu, soyadn da
zene evirmitir.

476

ler mrekkep, aalar kalem olsa yine de onun an ve erefini

yazmaktan ciz kalr. Bir daha tekrarm getirsen yine bitip tkenir.

Bu bilindikten sonra Muhammed, mrc vcut ile mi yapt,

yoksa
tecell ile mi suline gelince, bir kere tecell nedir, onu bilelim.
Reslullah: Ben de sizin gibi beerim, amma bana vahy oluyor 1
... srrna mazhar olmu bir sultandr. Byle bir vahiy kanal vcdun,
grmek ile grmemekle alkas olur mu? Onun mrc her vakittir.
Zra o
her an Allah'ta idi. Onu gren, Allah' grr. Hatt onun vrisi
olan ehlullah iin dahi, onlar ile olan Allah'la olur, dendii halde, ya
cmlenin

efendisi olan ne olmaz?

Mra gkte mi oldu yoksa yerin altnda m? Reslullah: Balk

karnnda miracn yapan Ynus'la benim mrcm arasnda fark
yoktur, buyurdu.

Mra demek, kendi vcdundan kopup, Allah'la bak olmak demektir.

Hazret-i Aye'nin de bir sz vardr: Efendimiz mrca gitti. Geldii vakitte yata scakt. te y mer, o sultanlarn vasflarn
bizim
akl yolunda yryen kafalarmz alamaz.

Mminlerin mrc da namazdr. Allhu ekber... diyerek iki elimizi kaldryor dnyy da hireti de attk., diyoruz. Dnya ve
hiret kalknca, ne kalyor? Yalnz Allah..."

mer Bey:

-Amma Kurn- Kerim' de mra hakknda uzun bir izah var.

- "Kur'n- Kerm umum iindir. O, ayn seviyede olmamak arty-

le herkese hitap eder. Zra iinde mevcut olmu ve olacak, her

ey mevcuttur.

Ben Allah'n kulu, seninle konutuum vakit, evldmsn

mahrem
konuuyorum. Gizlim yoktur. Fakat yine de vardr. Lakin bir
tandk
bir dost bir ahbaba senin yannda konutuklarm syler miyim?
Kur'n- Kerm'in de yedi batn vardr. Mesel (Elif, Lm, Mim) ne
demektir? sorarm sana?"

mer Bey:

- idrak edemiyoruz.

- "Demek ki bunlar erbabnn anlayaca remizler.. Amma

Kur'n- Kerm herkes iin derece derece ak ve tatmin edici
hikmetleri hvidir. Eb Hureyre: Ben Reslullah'tan iki ilim aldm. Birisini
size
syleyebilirim, dierini sylersem kfir olduuma
hkmedersiniz, buyurur."

1- Kehf sresi, 110. yet.

SOHBETLER 477

mer Bey:

- Cenb- Hak: Bana dua ediniz icabet edeyim, kabul edeyim ve

Cenb- Peygamber Efendimiz de: Y Rabb senden af ve afiyet
dileriz
ve yine: Senin ismin affedicidir, bizi affeyle ve yine: Y Rabb,
senin affnla cezandan, rznla gazabndan, seninle senden istize
ederim ve
yine: Y Rabb bize hayr hayr olarak gster ki ona uyalm; erri
de er
olarak gster ki ondan kanalm, diye du ettikleri halde, kibr-
ehlullah duadan itinap ediyorlar ve hatt Hazret-i ibrahim atee
atlmak zere iken Cebrail'in yetiip: Ne istiyorsun y ibrahim syle
bana.,

istersen seni kurtaraym! demesi zerine ibrahim: Benim

isteim var
amma senden deil... diye cevap verdi. Bunun zerine Cenb-
Hakk'n
Cebrail'e: Ne isterse sylesin, diye sulini tekrarlamasyle:
Benim
hlimi Allah'm bilir. Hacetimi sylemeye lzum yok., dedi.
Reslullh'n her zaman du buyurmas ile ibrahim'in ve bz
ehlullhn
duadan ba evirmeleri nasl zah olunur?

- "Y mer, geen gn konutuumuz gibi, Kur'n- Kerm herkese hitap etmitir. Orada btn insanlara, havssa, ahass'lhavssa,
m'min ve kfirlere de hitap vardr. Dorudan doruya
peygambere de
hitap vardr.

Herkese aklnn yettii mertebeden syle hads-i erifinin verdii

dstru ele alrsak, bir ocukla konumak ile, rde vsl olmu
bir
kimse ile konumak bir olmadn grrz. Keza, zahir ilimlere
vkf
bir mnevver ile konumak baka, bilgiden yana, sath ve basit
bilgisinin iinde kalm kimse ile konumak yine bakadr.

Onun iin kibr- ehlullah dediimiz kmil kimseler, Allah'tan

emir almadka duada bulunmazlar. Onlar da du ederler, fakat
emir
ile du ederler. Kendiliinden yok olduu iin, ettii duay kabul
eden
de odur. Nitekim hads-i kudsde buyrulduu zere: O kulum
bana yaklat vakitte ben onu severim. Ben onu sevdiim vakitte
grd
gz, iittii kulak, tuttuu el ben olurum, hikmetlerin srr ve
hilkatin
rumuzu budur ite.

Bize gelince, biz duada kusur etmemeliyiz. Biz muhtacz. Biz,

Acem bayrandaki arslan gibiyiz. Onlar ise ormanlarda gezen
hakk
arslanlardr. Binenaleyh onlarn ileriyle kendi ilerimizi
kyaslamak
asla doru olmaz."

1- Gfr sresi, 60. yet.

478

mer Bey:

- insanlara alma, gayret lzm deil midir 1 ?

- "Nasl lzm olmaz? Reslullah Efendimiz alma hususunda

gayret sarfetmedi mi? Dalara kt, riyazet ve mchedeler ile
kendisini yle yordu ki, Cebrail gelip tutmasa idi, kendini dadan
atacakt. tihat et, al... Fakat unu da bil ki asl ak olan kimse,
almakla
sad olmaz."

- "Dn Aliye bir kitap okuyordu. Bir esirin esarette ektii

zahmet
ve meakkatlere holukla tahammln anlatan ksm bana da
okudu.

Bir kimsenin, dnyda mruz kald cef ve sitemleri ho karlamas, Elest'te verdii ahde (bel) "evet" demesidir. Allah:
Bunlar sa-

na veren ben deil miyim? dedii zaman, kulun honut olup

(evet) demesi, ite o ahde sdk kalmasdr. Bu dstru her na temil
etmek
lzmdr. Zira her nefeste Cenb- Hak: Ben senin Rabb'in deil
miyim? diye bize soruyor. Eer biz de her nmz her hlimizi ho
karlyorsak, bel demi oluruz. te bunu yapabilmek iin ok uyank,
ok tetikte bulunmak lzmdr.

Netice, insann her nefesi bir Elest mumelesidir."

- "nsan, dncesi ile llr. Fikri ne ise kendisi de odur. Bundan bakas et, kemik, ya gibi hayvani unsurlardr. Allah
herkesi yaratl imknlar iinde sebat ettirsin.

Bu dnyda her ey fnidir. Beka, Allah'n rzsdr. Rabbani bir

nefes olan insan gnln hayvani sfatlar ile perdelemek reva
mdr?
nsana lzm olan, nefsini aciz makamnda tutup yokluu
sermye et-

mektir. T ki Hak varlna eriip Hakk'n zenginliine vsl olsun

ve
tarkatin icaplarna uyup mevhm, yni aslnda yok iken var
zannedilen bu vcdu yok bilsin ve szde kalp zden mahrum olmasn.

Dnya ve hiret kaytlarndan kanmak lzmdr. nsan, Hakk'n

btn tecelllerine sahiptir. Onun iin her trl emre let
olmutur.
Hatra gelen bz tedbirler takdirin icbdr ki ona da Cenb-
Hak inam let eylemitir."

SOHBETLER 479

- "Uzaklk yaknlk bu suret lemindedir. Gnl leminde ise bir

an ayrlk dnlemez. Lkin gzn grmesinde de bir baka
zevk
vardr. Tabiat onu da ister. Zahir ve btn birletikte, tam ve
yekpare
bir zevk hsl olur."

- "Cenb- Hakk'n yardmna mazhar olmakla manev rzy elde

ederek hidyet semtine yryn! Dima dva kokusu saan
szden, en
byk gnah gibi saknn ve aciz ile nefsinizi terbiyeden geri
durmayn. Her iinizi Cenb- Hakka havale ederek yapn. Rzda sabit
kadem olup, hakk kul ve hakk insan derecesine erierek
nefsinizin putu olan varlktan ve nefsinize kulluktan, puta tapar gibi saknn.

Hsl gerek kulluu kazanp Hakkn rzsnda mahvolun."

-Bilerek su ilemekle bilmeyerek ilemek ayn lde

mesuliyeti
mucip olmuyor. Bilmeyenin bir dereceye kadar mazur saylmas
gerek-

mez m

12

- "Suu su olduunu bilerek yapmak, emmrenin en kt

derecesidir. Fakat yapp da mahcup olmak, kendi kendini levm etmek
vardr
ki buna levvme derecesi deniyor."

- Bir de yaptktan sonra tvbe etmek var.

- "Tvbe eden gnah ilemeyen gibidir, Tvbe, fakat bir daha

yapmamak zere tvbe. te Allah o gnh siler, affeyler."

- "Tesadf, haytn gizli hikmetleridir ki, fiillerimizin ve hareketlerimizin ceza veya mkfat, bu hikmetlerde sakldr."

Gzide Hanmefendinin edep hakknda bz sualler sormas zerine:

- "mm- Cafer Hazretleri buyuruyor ki: Allah Kur'n'da tecell

etmitir. Fakat grmyorlar. Ancak edep sahibi tecellye
mazhardr.
Edep ise l ilahe illallah demektir. Yni ben yokum, ancak Allah
var
demek. Bu da lf ile elde edilemez, Allah'n tecellsine mazhar
olmakla
mmkn olur.

480

Fakat herkes bu tecellye nasl mazhar olur? dersen, o tecell

sahibini grp ondan feyz almas, greni grmesi hatt greni
greni
grmesi dahi feyzi iin yeter bir imtiyazdr.

urada yz adet mumu uyandrsak, yzncde de birincinin

nurundan olduu iin, bu yzncden de birinciden aldn feyzi
alabi-

lirsin. Cenb- Hak: Biz resuller arasnda fark gzetmedik 1 ,

buyuruyor. Reslullah Efendimiz de: Ben Allah'n nrundanm, beni
gren
Allah' grr, diyor. Mrcn tamam eyleyen mminler iin de:
Benim
sfatlarmla muttasf olduunuz halde knz, bana kullarm
ulatrnz, hitabnn mjdesi vardr."

razl Sad'den konuulurken:

- "Sad der ki: Lokman Hekm'e, hikmeti nereden rendin? diye

sormular. mdan! demi. Nasl olur? dedikleri zaman ise:
nne gelen ukurlara, talara, engellere arpmamak iin assyle
etrafn yoklar ve tehlikelerden kurtulur, demi.

insanlar da gelecei bilmedikleri iin tefekkr assyle

yapacaklar ve yapmakta olduklar ileri tefti etmeleri lzmdr. Reslullah
Efendimiz de: Tefekkr gibi ibdet olmaz, buyurmuyor mu?
Pascal da

yle diyor: nsann insanl tefekkr iledir ve ahlkn ess da

tefekkrdr. Yine Efendimiz: Bir saatlik tefekkr, bir senelik ibdetten
efdaldir, buyuruyor."

Doruluk ve Hakk'a yaknlktan konuulurken:

- "Allah' her eyde ve her yerde grmek istikmettir, yolunu

dorultmu olmaktr. Eb Bekir Hazretleri de: Bir ey grmedim ki
orada
Allah' grmeyeyim; buyurur. Rabbimiz Allah'tr deyip istikmet
eden
kimseler iin korku ve hzn yoktur 2 . Peygamberimiz: Sre-i
Hd,
emrolunduun gibi istikmet et... yeti beni ihtiyarlatt,
buyurmutur.

te, her yerde ve her eyde Allah' grmek suretiyle istikmet

eden kimseler, l ilahe illallh' gerek mnsyle yaayanlardr.
O vakit bu kemle ermi olanlarda kt ahlklardan hibiri
bulunmaz. Yalan sylemez, riya edemez, kibir eyleyemez, kin ve intikam
hislerine yol

veremezler. Hrsta ve hasette bulunamaz, ehvetin esri

olmazlar."

1- Bakara sresi, 285. yet: "L nferriku beyne ahadin min

rslih."

2- Ahkf sresi, 13. yet: "nnellezne kl Rabbnallh

smme'ste-km fel havfn
aleyhim ve lhm yahzenn."

SOHBETLER 481

-nsanlarda nasl olur da ehvet olmaz 1 ?

- "Ar derecede mptel olduun her ey ehvettir. Para

ehveti,
mevki ehveti, gsteri ehveti gibi... Bir de fizyolojik ve tabi
isteklere
olan dknlk vardr ki, ona da ehvet deniyor. Fakat herkeste
olan
bu arzu iin Hazret-i Mevln: Bende de sizde olan ehvet
vardr. Fa-

kat ben onun esri deil emriyim, demek suretiyle, insanlara,

tabi
arzularnn dizginlerini elde tutmak ve ona kul olmamak yolunu
gstermitir."

Muhlise Hanm' in bir suli zerine:

- "Allah'n isimleri, sfatlar ve zt vardr. Btn mkevvenat,

Allah'n isimleri ve sfatlardr. Ancak bunu grmek her kiinin
kr deildir. Zt ise ancak kmilin kalbindedir. Zt kalbinde bulmak
iin
isim ve sfattan gemek lzmdr. Pdih konmaz saraya, hne
mmur
olmadan...

Evet Muhlise... G olan isim ve sfat bulmak deil, zt bulmaktr."

- Reslullah Efendimiz: Bana dnynzdan kadn ve gzel koku

sevdirildi ve gzmn nuru da namazdadr, buyuruyor. Kadnn

muhabbetini gzel kokudan ve namazdaki gz nurundan evvel
zikretmesinin sebebi nedir acaba 1 ?

- "Sebep budur ki yaratlta kadn, erkein bir parasdr ve

hakikat itibariyle erkein aynidir. Binenaleyh klln cze,
btnn
paraya muhabbeti, dier eyaya muhabbetinden fazladr. Bu
yzden o
Hazret'in kadna muhabbeti, gya kendi czne, belki aynna
muhabbeti gibidir ve klli akln, kll tabiata ve klli nefse itiyak
gibidir.

Enbiy ve evliya da Hakk' mezhir yni grnler hasebijde

mahede ederler. Ve her ne kadar gzele nazar etseler, onlarn
vcutlar aynasnda Hakk'n tecellsini ve gzelliini grrler. bn'lFriz
Hazretlerinin buyurduu gibi, her gzelin gzellii, o hazretin
cemlinden dn alnmtr. byle olunca, rif-i billh olanlar,
Hakk'n mutlak cemlini, mukayyet cemalde grrler ve onu
Hakk'n
pertevinin tecell nuru bulurlar. Nasl ki Mevln Hazretleri bu
merte-

beyi Mesnev'de yle beyan buyurur: kil kimse zerine

kadnlar galip gelir. Chiller ise kadnlar zerine galip gelir, der ve yine: ,
Hakk'n pertevidir, haliktr gya, mahlk deildir, der. Bir baka
yer-

482

de ise: Hak, gya bu ince perdeden grnr, buyurur.

Gene Muhiddn Arab Hazretleri: O kimse ki sevgilinin

hakikatine ve nurlarna ainal, bilgisi ve marifeti olarak kadna
muhabbet eylese o kimse Allah'a muhabbet eylemitir. Fakat o
kimse kadna tabi ehveti yznden muhabbet etse, o kadn bu
muhabbete kuru ve ruhsuz bir suret olur. O surette hakk ruh mehut ve
malm deildir. Bunu da bilmeli ki Reslullah Efendimizin: Benden sonra
size
kadnlardan byk bir fitne brakmadm; onlarn hilesi azimdir,
bu-

yurduunu da unutmamaldr. Bizim sylediimiz kadnln

hakk
yz, ruhu, mefhmudur. "

Tevekkelt alellah ne demektir'? diye tefsiri rica edilmesi

zerine:

- "Nefsimi Allah'a teslim ettim. Btn ilerimi ona smarladm,

arkam ona dayadm. Ona talip olarak, ona rabet ederek
yzm yine
ona dndrdm. Snlacak necat yeri ancak ondan onadr,
indirdii
Kitab'a ve gnderdii Resule man ettim.

Ey nereye dnsem kendisine tevecch ettiim zt- ilhnin

nuruna mazhar olmu Reslullah! Senin isminle Rabbim, bam
yasta koydum ve ruhumu sana ykselttim. Nefsimi alkoy arsan
ona rahmet et, alkoymayp gnderirsen slihlerin nefislerini muhafaza
ettiin
gibi muhafaza ederek gnder.

Ey nurumun nuru! Sana salt ve selm olsun. Ayn zamanda

halfelerin Eb Bekir, mer, Osman ve Haydara da salt ve

selm olsun ve Efendimiz Ftmatu z-Zehr'ya, Hasan ile Hseyin'e ve
onlar ile
beraber bize de... ey ihsannn hududu olmayan Reslullah 1 ."

1- 1927'de tutulmaya balayan Sohbet notlan, 1948de

Hocamzn rahatszl ile durmu, fakat manev feyz kaplar ak kalmtr.

Selmlk Sohbetleri
1922 - 1925

Bu ksm Sohbetler, mm Kenan Dergh- erifinin 1922'den,

btn dni messeseler meynnda, kanunen kapatld 1925
senesine
kadar damatlar Profesr Doktor Ziya Cemal Bey tarafndan,
erkekler
meclisinde zaman zaman tutulmu notlardr.

Daha ziyde, ramazan geceleri, selmlk ksmndaki Sohbet

Oda-

snda 1905'de balayan Sohbet Meclislerinin on dokuz

senesinden,
ancak drt yln bir ksm zaptedilebilmitir.

eyh Ynus Efendiye hitapla: 1

- "eyhim bir ey buyursanz a, sz alm olur."

Fakat ne Ynus ne Mustafa Efendimde ne de mecliste bulunanlardan herhangi bir kimsede sz sylemeye temayl olmaynca,
tekrar:

- "eyhim, bekliyoruz. Bir ey buyurun da sz alsn!"

eyh Mustafa Efendi:

- Malm a, evliyullah satrda deil (eliyle gsn gstererek)

onlarn ilimleri ite burada, sadrda imi!

- "Evet yle eyh efendi... Nefis zerine, baya, bizim bildiimiz

msiv satrn basmaynca da o ilim hsl olmuyor. Ne satrda,
ne sadrda... ll nefis stne indirilecek satrda..."

eyh Mustafa Efendi:

- cihet bana ar geliyor.

- "te bu da, l ilahe illallah demeyi bilmekle l ilahe illallh'

bilmekle olur.

L ilahe tgn al ayar dilden kat' kl

Ho hram eyle cihn- pk-i illallha sen
Nefse satr vurmaynca birey hsl olmaz. Ne sadrda ilim olur
ne satrdaki ilim anl-alf . Bu l ilahe illallah yle muazzam bir
knundur.

Birgn camide idim. Hocann biri halka vaazederken: Bir kere l

ilahe illallah diyen cennetliktir. Biz ki gnde ka kere diyoruz.
Haydi

1- Bosnal Rif eyhi.

2- Hrka-i erif deki Uk Dergh eyhi.

484

deyin, ehed en l ilahe illallah! diyor ve cematle birlikte

kubbeyi
grletiyorlard.

Evet, diyorlar amma, ammalar ok... Eer insan l ilahe illallah

ilm-i erifini hakkiyle bilecek olsa, ne huzurlu ne rahat olacak.
Hibir
eye gam yemeyecek, her taraf dmdz grecek... Hak'tan
gayr ve
abes hi, hibir ey grmeyecek. Bir ilim amma btn ilimlerin
asl ve
mns... Fakat biz bu ilmin ne kadar kabnda ne kadar
kabuunda
kalm, iine nfuz edememiiz.

Kk yata Franszca bir hikye okumutum. Bir lantern majiki

varm. Yni eytan feneri denen ve bugnk sinemann iptidi
ekli
diyebileceimiz bir kck kutu. Bu kutunun iinde bir filim var.
Arkasndaki petrol lambas yanp kol da evrilince, filimdeki ekil
ve
suretler perdeye aksetmek suretiyle elenceli bir oyun olmu
oluyor.

Lantern majikinin bir de maymunu varm. Bir gn efendisinin

sokaa km olmasndan istifde ederek misafir davet etmi.
ard kimseler de kendi seviyesinde ve horoz gibi, tavuk, kaz, hindi,
kedi
ve kpek gibi mahlklar...

Maymunun ii gc taklit olduundan, efendisi gibi yksek bir

yere karak seyircilere hitap etmeye balyor ve: Ey hzirn! u
karki
perdeye baknz. Size cenneti gstereceim. Hazret-i dem'i,
Havva'y,
ylan gstermeye balyorum. Bakn Hazret-i dem cennette
nasl geziyor.

Ey misafirlerim, imdi de size cehennemi gstereceim. Bakn

atelere, topuzlara, zebanilere... diye bir eyler sylemekte
devam ediyor.

Bu arada kaz, yanndaki tavua: Sen bir ey gryor musun, tavuk karde? diye sorduunda, tavuk hibir ey gremediini
sylyor.
yle ise kediye soralm, diyorlar ve ondan da menf cevap
alnca, sra

ile hepsi birbirine soruyor. Nihayet sra hindiye geliyor. O: Bir

ey gryorum amma, iyice fark edemediimin sebebini de bir trl
anlayamyorum! diyor. Meerse zavall hindi, kendi krmz ibiini
gryormu.

Maymuna gelince, taklit olarak btn sz ve hareketleri efendisinden alm. Yalnz noksan olan bir ey varsa, o da fenerin
yaklp ieri konmasn unutmu olmasdr. Ziya olmad iin de o
syledii suretler perdeye aksetmemi ve tabi ki hibir ey de grnmemi.

Bu hikyeden de anlald zere bir kimsenin sadrnda irfn-

Muhammedi olmadka, yalnz teden beriden veya kitaplardan
rendii szlerden ne kendisi istifde eder ne de bakalarna fayda
verebilir."

SOHBETLER 485

eyh Mustafa Efendiye hitaben:

- "eyhim, bz kimseler ne kadar chilce szler sylerler ne kadar yanl muhakemeler ederler. Mesel: Nerede o eski ehlullah?
Onlar
hep geti... derler. Fakat bilmezler ki vellerin mevcudiyeti,
Cenb-
Hakk'm mevcudiyeti ile kimdir. Mademki her zaman Allah
mevcuttur
o halde elbet vel de mevcuttur. Allah'n bir ismi de Vel'dir. Elbet
o
Vel ismine mazhar olan noksan kalmaz. Binenaleyh her an ve
zaman, velden hri kalmaz. Cenb- Hak: Her gn bir baka
tecelldedir 1 buyururken ve gnden maksat da her an olurken, nasl
olur da
zaman, o sultanlardan hl olabilir?"

eyh Ynus Efendi:

-Namaz nedir?

- "Namazdaki faziletler o kadar byktr ki, sylemekle tken-

mez. Namaz, sdece yatp kalkmadan ibaret saymak ok

abestir. Zra
nice hakikatler namazn iindedir. Alemin ve Adem'in yaratl
sebebi
ile ilmullah hep orada gsterilmitir. Namaz, hilkatin bandan
zamanmza kadar olan btn devirleri gsterir. O, bir kitb- mbndir
ki
okumak lzmdr."

Selmlk meclisinde bulunan kimselerden biri, bir vaazda

keramete dir hikyeler dinlemi olduunu anlatt:

- "Evet, maalesef o vaazlarda neler, ne olmadk eyler sylerler.

rfan ve madd bilgi sermyesi olmaynca uydur uydur syle...
Halbuki
slm dni hikmet, mn ve yksekliklerden ibarettir.

Ben de bir yerde misafir idim. Tekke lemine de yeni atlmtm.

Birok zevat toplanm hikyeler anlatyorlard. Bunlardan birisi
dedi
ki: Abdlkdir Geyln o kadar byk bir adam idi ki, bir papaz
ile imtihan olmu. Papaz ge umu. Abdlkdir de arkasndan uup
gz-

n oymu.

undaki muhakemeye bakn! Bu ne uydurma ve ne baya bir

menkbedir. Hazret-i Abdlkdir'in byklnden
bahsedebilmek frsat iin papaz ge karyor ve Abdlkdir'e de gz oyduruyor.

1- Rahman sresi, 29. yet: "Klle yevmin hve f e'n..."

486

Ehlullah, esasen keramete tenezzl etmez. Onlar: Ve hve al

klli ey'in kadr 1 srrna mazhardrlar. Allah'n ismine mazhar
olmu
bir vcuttan kerametler zuhuru pek tabidir. Fakat tenezzl
etmezler,
holanmazlar. Onlara keramet isnad abestir. Bunlar
dneceine, o
yolun yolcusu isen kendini slha bak...

Vaktiyle adamcazn biri: Aman y Abdlkdir, mbarek hrkan

bana giydir de senin hlinle halleneyim! demi. Hazret de: Sen
kendin
o hli bulmadka hrkam deil, kendimi giydirsem fayda
vermez, buyurmu.

Ehlullhn hrkasn giymekten sana ne fayda? Ancak onlarn yolunda gidersen faydalanabilirsin. Keza, onlarn hikyelerini
sylemekle
de eline bir mn giremez.

Geende bir camide vaiz: Bu toplar, Yezid zamanndan kalmadr,

bu krmz fesleri giymek eytan iidir, diyordu.

A mbarek adam, sen neredesin? te bu trl chilce szler ile

herkesi dinden mandan uzaklatryorlar. Din ise, hikmet,
insaniyet
ve ahlktr. Bizim vazifemiz de herkesi Allah'a yaklatrmaktr,
uzaklatrmak deil... Herkesi cehenneme tk tk... Peki cennete kim
kalyor? Neden gireyim cehenneme?

Kul y ibdiy'ellezne esref... 2 yetini bunlar hi okumuyorlar

m? Bir kimseye bir eyi sevdirmek iin o eyin korkulu olduunu
mu

sylemek lzmdr? Yoksa gzelliklerini mi tantmak cap eder?

Birok
uydurma ve yaktrma hikye ve hkmleri slmiyet'e
yklemee urayorlar ve bu suretle herkesi dehete salp korkutuyorlar."

eyh Ynus Efendi:

- Sras geldi de sylyorum. Memlekette bir eyh Sleyman

Efendi vard. Derdi ki: Ben kimseyi uyandramyorum. Yalnz unu
okuyun
bunu ekin, diye tebih ve evrat veriyorum.

- "Zavall ne yapsn... Kendisinde olmaynca ve bir kmil mride

ulamaynca nasl uyandrabilir? Evet, Cenb- Hak, Kur'n-
Kerm'inde: Vesileye uyunuz 3 yet-i kermesiyle kmil mridi iaret
buyuruyor. te o vesileyi bulmak lzmdr.

Reslullah Efendimiz levlk srrna mazhar olmu iken: Mrebb

olmasayd Rabbimi bilemezdim 4 buyurdu. Mrebbden maksat,

1- Mide sresi, 120. yet: "O (Allah) her eye kadirdir."

2- Zmer sresi, 53. yet: "De ki: Ey nefislerine kar ar giden

kullarm, Allah'n
rahmetinden mit kesmeyin."

3- Mide sresi, 35. yet: "Vebteg ileyhi'l-vesle... Ey man

edenler, Allah'tan korkun.
Ona (yaklamaya) vesile arayn."

4- Levle'l-mrebb lem araft Rabb.

SOHBETLER 487

Cebrail Aleyhisselm'd. Demek oluyor ki mritten kimse ba

evirmemitir. lh knun byledir. mm- zam Hazretleri de, mm-
Cafer
Hazretlerinin terbiyesine girmekle ne kadar kazanl olduunu
ve biraz daha ba bo kalm bulunsayd mahvolacan iki senecik
daha
olmasayd Nman helak olacakt, demekle itiraf eyler. Bu byle
olunca
size bize ne kalr?

Hac Bey syle bakalm... Mustafa Bey sylesene olum... mer

syle... Amma sarftan nahivden deil..."

mer Bey:

- Ne hikmet ki ilh rahmet bir zmre veya ahsa geldii halde

fitne zlim olana da olmayana da birden geliyor .

- "Cenb- Hak: Rahmetim gazabm rtmtr, buyuruyor. nk Hakkn gazab iinde de ayn rahmet vardr. Hibir ey yoktur
ki
onu ilh rahmet kaplamam olsun. -Temsilde hat olmaz, Allah
bile
misal veriyor.- Bugn meslekler iinde ne kadar mklleri var.
Mesel yaz gn vapur iinde ateilik eden kimselerin,
hayatlarn
dima tehlikeli denizlerde geirenlerin, hergn nihayetsiz
korkular
iinde, mesel mden ocaklarnda alan kimselerin hayatlar
sana
azapl grnr. Fakat emin ol ki bu kimselerin hem kendilerine
gre
tesellileri vardr, hem de hayatlarndan memnundurlar. Mesel
Bir lamc, ayn ii yapan bir arkadan grd zaman, o gnk
kazancn

iftihar ile anlatrken: Ben u kadar necis attm, diye nr.

Halbuki
sen onun yapt iten bucak bucak kaarsn. Onun tesellisi,
azap iinde rahmettir... nk Allah'n rahmeti her taraf kuatmtr.
Umm
olan, hereyi saran, hereyi iine alan odur.

Azap ise ksmdir. Sen kendi evltlarn Tlip'i, Glip'i nasl dersin? Dsen bile, muamelen en ziyde efkat ve merhamet
zre deil midir? Ceza yapman cap edince yaparsn amma iin de
szlar. Senin onlar cezalandrmaktan maksadn, yaptklar yaramazl
veyahut
kabahati tekrarlamamalar iindir. Onlara ceza yapman bunun
iindir,
azap vermek iin deildir. Sen ki onlarn dnyya gelmelerine
bir
vsta, bir geit olmusun. Sen nesin ki onlar senin evldn
olsun? Hep
bir namdan ibaret iken ve sende bu rahmet ve efkati yaratan
Allah
iken, ondan nasl rahmet ve efkat sdr olmaz ki, cmlemiz
onun kullaryz.

Evet yet-i kermede, fitneden saknnz, Cenb- Hakk'n kahr

geldi mi ayrmaz buyuruluyor. Cenb- Hak, Lt kavmine azap

verdii

1- Enfl sresi, 25. yet: "Vettek ftneten l tusbenne'llezne:

Bir de yle bir fitneden
saknn ki o, iinizden yalnz zulmedenlere atmaz..."

488

vakit melekler dediler ki: Y Rabb bunlarn iinde senin

sevgililerin
de var. Onlar ne yapalm? Cenb- Hak da buyurdu ki: Benim
ihsanm
sonsuzdur. Onlara ne ihsanlar hazrlamm. Fakat bu azaptan da
istisna etmem.

nk Allah nazarnda lmn ehemmiyeti yoktur. Asl vatan

orasdr. Asl hayat da bu dnydan sonradr.

Fitneden dima saknmal. Bir kavme azap ve kahr geldi mi,

onun iinde ya da yanar; kuru da. Bir ate gelirse, kuma,

tahta,
Kur'n tanr m? Ate bu, hepsini birden yakar. Fakat tahta ile
beraber
Kur'n'n da yanm olmas, Kur'n'm mnsna zarar verir mi?
Orada
Kur'n'n zarf yand, Kur'n yanmad ki. Onun iin dima
Allah'tan
iyilikler isteyerek kulluk et. Fitne de atetir ne bulursa yakp kl
eder."

mer Bey:

- Cenb- Hak, Habbine: Ben seni lemlere rahmet olmak zere

gnderdim, buyuruyor. Bu rahmetin btn lemi kaplamas ne
ekildedir?

- "Ya mer, sen nasl Peygamberin mmeti isen, hristiyan,

Yahd ve Mecs de o Peygamber'in mmetidir. Yalnz
aralarndaki
fark udur ki mminlere mmet-i icabet, dierlerine ise mmet-i
davet
denir. te bu suretle Reslullh'm gnderilmesinin rahmeti
cmleyi
iine almtr."

mer Bey:

- Th, m enzeln'nn mns nedir?

- "Allah bilir amma mn ve mefhmu: Y Muhammed biz sana

Kur'n' zahmet ve zorluk olsun diye indirmedik. Ancak Allah'tan
korkan kimseler iin tezkire yni ikaz ve nasihat olsun diye indirdik,
1 demektir. Sen namaz klmsn bana ne? Kendi ahlkn
temizlemekle
hem vcdunu hem de ruhunu faydalandryorsun. Kendini
bulursan
Allah'n da bulursun. Yoksa eklen ibdet eylemekten ne kar?"

- "mer Efendi, syle bakalm!"

mer Bey:

- Hazret-i Ms: Rabb erini 2 diyerek neden Allah'n ru yetini istedi?

1- Th sresi, 1-3 yet.

2- A'rf sresi, 143. yet: "Y Rabb bana kendini gster, sana
bakaym..."

SOHBETLER 489

- "Grmek istedi, grmek iin."

mer Bey:

- Herkes de bilir ki Allah grlmez. Bu byle olunca Hazret-i

Ms grmeyi ne diye istedi?

- "te bunu yanl biliyorlar. nk Allah'n grnmesi gayr-i kabil olsa idi, bir ullazim peygamber imknsz ve abes bir eyi
istemezdi. Onlardan abes bir ey zuhur etmedii gibi, mmkn olmayan
bir
ey de zahir olmaz. Allah grlr, nk ondan baka bir ey
yoktur.
Onu gstermeyen, bizim kendi hicabmz, kendi varlmz ve
benliimizdir.

Hak'tan ayan bir nesne yok

Gzszlere pinhan imi

Fakat grene, kre ne? Ortadan mevcudiyetimiz kalknca, Allah

kendi
nriyle kendini grm olur. Bylece de Hazret-i Muhiddn'in
buyurduu gibi: Kendim sylyorum kendim dinliyorum, bu lemde
ayar ve
yabanc diye bir ey yok... srr zahir olmu olur.

Bir zaman gelecek, Cenb- Hak, hitap edip: Bugn kimin gndr? diye soracak. Herkes, herey fena bulduu iin kimse
cevba muktedir olamaynca yine kendi suline kendi cevap verecek:
Vhid'lKahhr olan Allah iindir 1 ... diyecek.

imdi de bu budur. Allah'tan baka bir ey yoktur. Fakat bu

szleri hal olarak bilmeli. Mnsndan habersiz olarak papaan veya
gramofon gibi sylememeli.

Kendi benliin ortadan kalkarsa, yni sen yok olursan, o vakit

kendi aslm grm olursun.

Demek oluyor ki sen sen olduka Allah' grmek kabil deildir.

Sen kendiliinden kurtulup ortada Allah'n nuru kalacak olursa, o

vakit gren de grlen de bir olmu olur.

Cenb- Hak Musa'ya: Asan at y Ms 2 dedi. Musa'nn att

nedir? Kendi vcdu assdr. Kendi mevcudiyetini Allah'n
mevcudiyetinde yok edince, gren ve grlen bir olur. Yoksa bu gz ile
grmeye
kalkmak elbet abestir. nk bu gzn nuru deil gnee,
lamba
ziyasna bile tahammlden cizdir. Nerede kald ki Allah'n
cemli
nuruna takat getirebilsin. Allah, cisim deildir ki cisim olarak,
mekn
yoktur ki urada burada grebilesin. Onu, ancak kendi nriyle
kendi
grr. Ondan baka bir ey yok ki... Sen, ben, u, bu hep birer
hayalden
ibaret...

1- Gfir sresi, 16. yet.

2- Th sresi, 19. yet: "Kale elkh y Ms!"

490

Perde kurdum em'a yaktm gsterem zili u hayl

Sen hi Karagz'e gitmedin mi? te oradaki karagzc,

em'asn yakm, perdesini kurmu oynunu oynatrken bak dikkat et alayan
o, glen, len, ldren de o ve btn hareketleri idare eden yine
odur. Yine
muhtelif sadlar, Yahd, Arnavut, Krt sesleri de ondan geliyor.

Birgn, rin ile Ferhat oyunu oynanrken, cad bunlar biribirinden ayrd zaman Arnavud'un biri kzm ve pitovunu ekerek
cadya skm. Etraftan: Ne yapyorsun, o bir deri parasdr... diye
mdhale edenler, glp alay eyleyenler olmusa da, kimse
Arnavud'a
lakrd anlatamam.

te bu chil adamn hli ne kadar gln ise, dnya perdesinde

de ayn hal vkidir. undan bundan nefsine ho gelmeyen ve

arzuna
aykr olarak zuhur eden eyler iin, bu eylerin faillerine hiddet
edip
dman oluyorsun ve hdiseyi, asl sahibinden, oyunu
oynatandan bilmiyorsun. u halde Arnavud'un yapt hareket nasl gln ve
aklszca bir i telkki ediliyorsa, faili Hak bilenler indinde de senin
hiddet ve
iddetin ylece acnacak bir hal olarak grlyor.

Hakikat nazariyle nereye baksan, ancak birlikten baka bir ey

gremezsin. Btn kesret lemi, vazifesini yerine getirmek iin
yaratlm birer letten ibarettir. Kudret, kuvvet, fiil, havi, herey
Allah'tandr: L havle vel kuvvete ill billhi'1-aliyyi'l-azm.

Yalnz burada, itidalli bir cebir anlayndan ayrlmamaya almaldr. Srf cebrlie gidersek lemin intizm bozulur ve bu
trl dnen kimse dallete dp yolunu arr.

Adamn biri, gelii gzel bir baheye girmi ve bir hurma

aacna
karak hurma yemee balam. i farkeden bahe sahibi,
aacn alt-

na gelerek orada ne yaptn sormu. Adam ise gayet rahat:

Allah'n
bahesinden, Allah'n hurma aacndan, Allah'n hurmasn
yiyorum!
cevbn verince, bu defa bahe sahibi: Afiyet olsun, ye
kardeim... diyerek gidip bir ip ile bir kam alarak gelmi ve adam aaca
balayarak
dmee balam. Can yanan adam bu defa feryat edip,
hiddetle haykrmaya balaynca, bahe sahibi: Allah'n ipi ile seni baladm.
Vur
dedii kam ile de nerene rast gelirse indiriyorum ite... diye
cevap
vermi.

Ehl-i snnet ve'1-cemaat anlayna gre itidal zere olan

cebirde
cz' irde vardr ki dnynn nizm, ite bu gayret ile tevekkl
arasndaki ince balanty muhafaza eden anlay noktasn hayta
tatbik
eyleyebilmekle mmkn olur."

SOHBETLER 491

- "dil Bey bir ey sylesene olum... Hac Bey, Rauf Bey?"

Rauf Bey:

- evk ile ak arasnda ne fark vardr? ikisi bir deil midir 1 ?

- "evk, aktan evveldir. Ak, daha byk mertebedir. Ak, evkten sonra gelir. evk bir zincirdir. Elbet zincir dvneden evvel
gelir.
Dvnede hayat var, zincir ise cansz bir eydir.

Hasan Bey syle bakalm, adam sylesene, mer syle.."

mer Bey:

- Melike-i kiram, Hazret-i Adem dnyya gnderilmezden

evvel,
insann kan dkeceini ve fesat karacan nereden
biliyorlard? Bu
bir nevi bilgilik satmak deil midir? nk diyorlar ki: Seni
takdis
eden, sana hamd eden bizler dururken neden Adem'i halfe
klmak istersin ilh 1

- "Peygamberimiz, Cenb- Hak, Hazret-i Adem'i halketmezden

evvel, evvel m halak'allhu ruh 2 buyurdu ve ezel ilminde
Adem'in

dnyda neler yapacan da bildirdi. Bylece melekler, dem'in

dnyda neler yapacan bilip grdler. Onun iin Cenb- Hakk'a
byle
dediler.

Daha insan halkolmazdan evvel, ruhlara Kur'n'n mns

bildirilmitir 3 . mmu 1-kitapta yni ezel levhasnda, dem'in
halfe
olacan grnce melekler Cenb- Hakk'a: Biz dururken kan
dken,
fitne koparan kimseyi neden halfe ediyorsun? Biz ki seni tebih
ediyoruz sana hamd ediyoruz, bu reva mdr? dediler.

Meleklerin bu szlerini sen kendini beenmilik, kibir, azamet

saymak istiyorsun. Halbuki bu kibir deil temennidir. Biz ki
devaml
olarak seninle megulz, o vazifeyi bize ihsan et olmaz m,
dileidir.
Cenb- Hak, dem'e btn esm-y hsny retti ve onlar
meydana
kar! dedi. Melekler ise ancak bir iki ismin mazhar idiler.
dem'de bu
zenginlii grnce hayrette kaldlar ve: Y Rabb, senin
rettiin kadarn bilebiliriz 4 , diye acizlerini ortaya koydular.

te dem-zde olan bizlerin iinde dahi, babamzn ilim

mrsna
konup onun halifeliini icra edenler de ayn suretle esm-i
ilhiyeye

1- Bakara sresi, 30. yet: "Ve iz kale Rabbke li'1-meliketi inn

ciln f'1-ard halfe,
kl etec'al fh men yfsid fh ve yesfiku d-dim' ve nahn
nsebbih bi-hamdike ve nkadds lek."

2- Allah'n ilk nce yaratt benim rhumdur, Hads.

3- Rahman sresi, 1-4. yet: "Er-rahmn, alleme'l-Kur'n,

haleka'l-insne, allemehu 1-beyn: Rahman (olan Allah) Kuran retti. nsan yaratt.
Ona beyn retti."

4- Bakara sresi, 32. yet: "Sbhneke l ilme len ill m

allemten"

492

vristirler. Hsl ne ki mevcut ise, hepsi sizin nefsinizde

mevcuttur 1 ,

yeti zre adam olup bu hakikatleri grnz. te onun iin

Reslullah:
Nefsini bilen Allah' bilir, buyuruyor. Nefsinizi bilirseniz o zaman
Cenb- Hakk' da bilir ve ona akla taparsnz.

Btn kinatta ne yazlm ise, Allah onlarn hepsini bu kk

vcda sdrmtr. Ayp deil mi bize ki, eein stndeki
Kur'n-
Kerm nasl kendisine bir fayda vermezse, biz de bu nimetler
iimizde
olduu halde onu grp istifde etmeyelim.

Tp ilminden habersiz olanlar iin tababet yok demektir. Byle

bir
ilmin mevcudiyetinden haberdar olanlar ise, iittikleri kadar
bilirler ki
bu bilmek de bilmemek demektir. Fakat gir tp fakltesine, oku,
tatbikat gr, uzuvlarn ne gibi vazifeleri olduunu ren,
vcdun terih ve fizyolojisini anla... Bak o vakit karnda ne lemler
belirecek,

vcdun ne demek olduunu nasl grp bileceksin ve kendi

kendine:
Ben vcdumu bildiimi zannediyordum. Meer bilmeyerek
tayormuum. Bu ne intizam, ne byklk imi... diyecek ve Hakk'm
azametinin
sonsuzluu karsnda hayretlere deceksin.

Fakat bu rendiklerin de yine iin madd ciheti. Hekim olmak,

sana, sdece vcdun madd taraflarn gstermi olur. Bir de
sonsuz
lemlere ak olan manev ciheti var ki, bunda bilgi sahibi
olmakla hissedecein hayret, maddeni bilip tandn zaman hissettiin
hayrete gre kyas kabul etmez derecede nihayetsizdir.

Reva mdr ki madd manev bunca varlklara sahip olasn da,

kendinde olan bu servetten gafil olasn, Kur'n tayan
merkepler gibi,
tadn o Kur'n' yalnz tamakla iktifa edesin? Allah sana
beer olmak erefini ihsan etmi iken kadrini bilmemek elbet
nankrlktr.
Onun iin almalyz. Dervilik tembellik, ie yaramazlk demek
deildir. alacaz, her hususta alacaz. Dnyya gelmekten
mak-

sat, ancak bu hakikatleri bilmek ve hemcinsimize hizmet

etmektir ki
derviliin mns da budur. Hads-i erifte de buyurulduu gibi,
insann hayrls, hemcinsine menfaati dokunan kimsedir. Yoksa,
sde yat,
ye, i, kalk, darda evde bolca lf... Olmaz bu... Lzm olan,
insann
insanln bulmasdr. nk insanlk byk eydir. te oraya
ayak
bastn m, artk vara yoka itirazlar, dedikodular kalmaz. Dima
edep
diresinde hareket eder, kimseye fena nazar ile bakmaz,
hereyi
Cenb- Hakk'n yaptn bilir, dima iyilie alrsn.

Her zaman sylyoruz, dervilikten maksat, ahlkmz

tamamlamaktr. Bir dervite ahlk olmazsa, o dervi, dervi deildir. Bz
kim-

1- Zriyt sresi, 21. yet: "Ve f enfsikm efel tbsirn: Kendi

nefislerinizde dahi
nice ayetler var. Bunlar hi de grmyor musunuz?"

SOHBETLER 493

seler tarkati ve dervilii tekke ve tekkede barp armaktan

ibaret
zannediyorlar. Halbuki dervilik srf tekke ile olmaz. Ancak
insanlkla
olur ve insan bulmakla olur ki bu da ruhun safiyete ermesi ve
cismn
hrslardan kurtulmas iledir.

Reslullah Efendimiz: Ben ahlk gzelliini tamamlamak iin

gnderildim, buyuruyor. Yine Reslullah: Rabbim beni
edeplendirdi
ve edebimi gzel eyledi 1 , diyor.

Hsl ill gzel ahlk, ill gzel ahlk... Ahlk olmazsa,

ibdetten
de bir fayda hsl olmaz!"

- "(eyh Mustafa Efendiye hitapla) eyh efendi hazretleri bir ey

buyurun da sz alsn..."

eyh Mustafa Efendi:

- Biz yalnz dinlemeye memuruz. Dinlemenin daha fazla fazileti

vardr, derler.

- "Sz sz eker, bahis alr."

eyh Mustafa Efendi:

- Fakat bu na kadar sylediklerimden hibir ey istifde

edemedim dorusu. Ben kendi nefsimden bahsediyorum.

- "Kendinizi ortaya koymakla tevazu buyuruyorsunuz. Bizim

cesaretimizi krmak reva mdr?

Buyurun ir Ziya Bey... Birok eyler hazrlamsnzdr."

ir Ysuf Ziya Bey 2 :

- Gnl, kalp ayr ayr eyler midir?

- "Gnl, kalp, ruh, nefis hepsi bir eydir. Mektep denince,

mahalle mektebinden Darlfnuna kadar hepsi mektep olduu gibi...
Yalnz
mektep mnsnn belirttii derece gittike fazlalam olur, fark
bura-

da.

Mesel ben ocuumu iptida mektebine verdim. Terakki ede

ede
Darlfnuna geti ve oradan da icazet ald. Allah'n yardm
eriirse
istikbli ak demektir. Devlet messeselerinden hangisine
mracaat
etse: Buyurun, sizin iin yer vardr, diye ho karlarlar. Tpk
hirette
kalb-i selm erbabna: Selm size, buyurun girin, ebed cennetler
sizin
iindir 3 dedikleri gibi...

Sizde akl, nefis, kalp ve ruh var. Fakat bunlara ramen siz tek

1- Eddeben Rabb fe ahsene te'db.

2- hvandan Hac Bey diye anlan ztn erkek kardei.

3- Zmer sresi, 73. yet: "Selmn aleykm tbtm fedhulh

hldn."

494

zatsnz. Eer irfan bulmu, rif-i billah olmu yni srlar ve

gerekleri kavram iseniz, bu saydnz akl, ruh, nefis ve kalp birlemi
olur.
Eer olamamsanz, hangi yerde kalmsanz hkmnz de ona
gre
olur.

Rz Efendi sylesene bakalm... Mustafa Bey!

(Her taraftan skt ile mukabele edilmesi zerine)

h- nlen ey Fuzl incidbdr lemi

Ger bel-y ak ile hond isen gavg nedir

(Yine etraftan ses kmamas zerine)

Hac Bey syle bakalm!"

ir Ysuf Ziya Bey:

-insan almakla rif-i billah olur mu?

- "Azizim, Cenb- Hak herkese o istidat tohumunu ihsan etmitir: Herkes slm olarak doar. Sonra onu anas babas Nasrn,
Mecs, u veya bu yapar.

Demek ki herkeste o doutan gelen istidat mevcuttur. Fakat

araya giren eitli sebepler onu asl vatanna, cananna
kavumaktan alkoyar. Yoksa zirate elverili her tohum, mutlak nev nema
bulur,
byr, boy atar. Ve bir arzaya da uramazsa kemle erer. Bu
sylediimiz, ezelde yni mm'l-kitapta sad olan kimseler
hakkndadr.
Yoksa ezelde aki olan kimseler hakknda deildir. Bunlar rk
tohum gibidir ya toprakta iken boulur veyahut sakat olarak
doup geliir ve kemlini bulamaz.

O akiler hakknda: Sen ne sylesen onlar kandramaz, mna

getiremezsin 1 , sadler hakknda da: Onlar Allah'tan korkar ve
inanrlar 2 yollu tebirde bulunulmutur.

Hibir anadan doma kr veya kambur, hekimi arp: Gzm

a veya kamburumu dzelt! der mi? Dese bile, hekim tedavide
ciz olduunu syler. nk hekim, geici hastalklarn tedavisine
memurdur. te birinci yet, ezelde kr, kambur, topal olan akiler
hakkndadr ki peygamberler ve mritler bunlara kar hibir ey
yapamazlar.
kinci yet ise, geici hastalklara uram olanlar iindir ki, ite
irat
ve vaaz ve nasihat bunlaradr."

1- Ysn sresi, 10. yet: "Ve sevn aleyhim eenzertehm

emlem tnzirhm l
y'minn."

2- Ysn sresi, 11. yet: "nnem tnziru meni't-tebaa'z-zikra ve

haiye'r-Rahmne
bi'1-gayb."

SOHBETLER 495

- Evliya ve ehlullah arasnda ne gibi fark vardr 1 ?

- "Ehlullah, ehl-i uhuttur. nk bunlar, nereye dnsen Allah'n

yz oradadr 1 , srrna mazhar olup her yerde Hakk' gren
uhut ehlidir ve bunlar: Benim sfatlarmla ortaya k, seni gren beni
grr 2 ,
srrna mazhar olmulardr.

Evliya ise, hayr hasenat sahibi, slih, imanl ve fazilet sahibi

olan
Allah'n sevgili kullardr."

- "(eyh Ynus Efendi'ye hitaben) Buyurun eyhim!"

eyh Ynus Efendi:

-Imm- Ali sllesi nereye kadar gelmitir?

- "Evvelki sllesi mi, sonra gelen sllesi mi? Sonra gelen

sllesi bitmez ki... Kyamete kadar o biter mi? Evvelki sllesi
ise hilkatten beridir.

eyhim buyursanza..."

eyh Mustafa Efendi:

-Dinleyeceiz Efendim...

- "Mlm-i redetiniz Hazret-i Pir yle buyururlar: Sen ki demzdesin, nasl ki Adem'e kendinden sonra gelecek cmle
zrriyetleri
gsterildiyse, sen de onun gibi zrriyetlerini gr. Yni kendinden
sonra gelecek zrriyetlerini gr, nk dem-zdesin. Onun gibi
dem
mevkiinde otur ve onlar seyreyle.

Demek ki dem-zdenin zrriyeti nihayet bulmaz. Bu byle

olunca Hazret-i Ali'nin zrriyeti kyamete kadar bakdir.
Rz Efendi sylesene olum... mer syle?"
mer Bey:

- Bugn Velie fendi Ktphane si' ne gittim ve Hazret-i Abdlkdir'in bir kitabn grdm. Her vakit buyurduunuz gibi, Kur'n'n
btn mnsnn Fatiha' da, Fatihann da Besmele' de; Besmele'
nin
ise ( _- ) harfinde; ( *> ) nin de, altndaki noktada
bulunduunu
o noktann ise kmil insan olduunu sylyordu.

Insn- kmilin bu mertebeye ulamas havsalaya smyor, ne

suretle oluyor? Bu kemal Allah vergisi midir, yoksa kazanmakla
mdr?

- "Insn- kmilden maksat, hakkat- insniyyedir. Cenb- Hak

bunu Kur'n- Kermde kelime sz ile ifde ediyor ve o kelimeyi
an-

1- Bakara sresi, 115. yet: "Fe eynem tvell fe semme

vechullh."

2- Uhruc bi-sft fe men reke ren, (Hads-i kuds)."

496

latmak iin denizler mrekkep aalar kalem olsa yine beyan

etmee
muktedir deildir 1 buyuruyor. Kelimeden maksat, kmil insan,
yni

hakkat- insniyyedir.

Ve yine Cenb- Hak: Ben insann srrym, insan da benim srrmdr, buyuruyor. Sonra Habbine: Sen olmasaydn, sen
olmasaydn
ben bu dnyy halketmezdim, diyor. Yine insana hitap ederek:
Bak
etrafna abes bir ey grebilir misin? buyuruyor.

Cenb- Hak, insan her eyin stnde arlam, karalar ve denizleri emri altna vermi, Adem'e btn melekleri secde
ettirmitir.

te hilkatten gaye, aka mazhar olmu bulunan bu kmil insandr. Varlklar onun iin yaratlmtr. O, senin benim gibi adam
deildir. O, mevhum ve fn varln atp Hak'la Hak olmutur. O,
ismullha mazhar olmutur. Onun yz suyu hrmetine bu varlk
lemi halkolunmutur. Marib Hazretleri de bu mny yle ifde eder:
Benim
vcdum sendendir. Senin zuhurun da bendendir. Sen
olmasaydn
ben vcut bulmazdm. Ben olmasaydm sen zuhur etmezdin.

Hads-i kudsde de Cenb- Hak: Ben bir gizli hazne idim. ste-

dim ki bilineyim ve yine: Ben her eyi senin iin, seni de kendim
iin
halkettim, buyurmutur.

Kmil insan, insanln kemal mertebesini ve Hakkn halfesi derecesini bulmu kimsedir. Yoksa her kemal iddiasnda bulunan
kimse
deil. O, felekten, artan, krsten, Kabe'den daha faziletlidir.
Allah, cisimden ve mekndan mnezzeh olduu iin kmilin vcdu
aynasnda
o tecellyi grebilirsin. Onun benzeri yoktur 2 ve o, akl ile
bilinmez.
Zra her ne ki akln tasavvur ediyorsa o mahlktur. nk onu
tasavvur eden akl da mahlktur. Onun iin biz uzaklara gidemeyiz.
Allah
nasip eder de kmil insan buldurursa, her ey bulunmu
demektir.

Kur an, batan aa insn- kmili syler. Kemli bulmak iin insann nefsinin ayplardan temizlenmesini tezkiyesini, ruhunun
cillanmasn ve ona lzm olacak amellerin ifsn syler. Yoksa
Kurandan
maksat, sdece onu tecvit zre okumak deildir. Mnsm
anlamaktr.

Birka hoca toplanmlar, aralarnda Ftiha-y erfedeki (dat)

harfinin hangi sesle okunmas lzm geldiini konuuyorlarm.
lerinden biri (velezzlln) diye okumu. Olmad demiler. teki
(veleddlln) diye okumu, ona da: Olmad, demiler, ncs
(veleddelln)
diye okumu, yine olmad, olmad! demiler. Bu srada ezan
okunmaya
balaynca mnkaa eden hocalar namaza kalkmlar.
Aralarnda bu-

1- Kehf sresi, 109. yet: "Kul lev kne'l-bahru midden li

kelimti Rabb le-nefide'lbahru kable en tenfede kelimt Rabb velev ci'n bi-mislih
meded."

2- uar sresi, 11. yet: "Leyse kemislihi ey'n."

SOHBETLER 497

lunup ekimeyi dinleyen bir dervi ise yakt ubuunu

imekte de-

vam ederek, namaz klacak olanlarn arasna katlmam.

Hocalar: Be
adam, sen mslman deil misin, ne duruyorsun, namaza
kalksana...
diye knca, dervi: Kalkaym hocalar kalkaym amma daha siz
Fatihaya karar veremediniz demi.

te bu hikyede iaret edildii gibi, Kur ann mns braklyor

da teferruat ile uralyor. Halbuki o teferruat, hep o mn
iindir.

Zamn- Saadette birisi mslman olmu. Reslullah Efendimiz

sahabeden birine bu adama Kur an- Kerm hatmettirmesini
emreylemi. Fakat mslman olan bu zat: Zerre miskal hayr ileyen
hayr bulur, zerre miskal er ileyen er bulur 1 yetine gelince: Bu bana
yetti!
diyerek fazla okumak istememi. Sahabeden olan zat,
Reslullh'n
emrini yerine getiremediinden bu hli Efendimize bildirmi.
Kendileri de yeni mslman olan zt ararak; Kur an- Kerm okumak
istemeyiinin sebebini sorduklarnda adamcaz: Y Reslallah, ben
bu
yetleri hal edeyim, baka bir eye ihtiycm kalmaz, demi.
Bunun

zerine Efendimiz: Brakn onu, bu adam fakh oldu! diye emir

buyurmular.

Onun iin Kur'n- Kerm'i her saat haldr haldr okumak deil,
okuduklarnla amel eylemek lzmdr. Byle olmadktan sonra ne
fayda?

Mesel, mer... u mektubu al, postahneye gtr, teslim

makbuzunu da getir! desem, mer de mektubu postahneye teslim
edecei
yerde, kh paray kh mektubu evde unutarak muhtelif
sebeplerle postahneye bouna gidip gelse, fakat mektubu bir trl postaya
veremese, matlp hsl olur mu? Tabi olamaz.

L ilahe illallah, l ilahe illallah! diye gnde on bin kere tebih

ekmi, yahut gnde on cz okumusun veyahut her gn yz
rekat namaz klm veya her sene hacca gitmisin... ite bunlarn hepsi,
mer,
mektubu postahneye gtr! demek gibidir. Eer mektubu
postaya vermezsen, yni matlp olan irfan hsl etmezsen, btn zikir,
ibdet,

hac ve namazlardan bir mn kmam olur. Sen de o ezelde

aldn
mektubu, o ilh emneti, bu dnyda mazhar- ak olan Hakk'n
halfesine teslim edip kalb-i selm makbuzunu almak lzm gelirken,
onu
yapmayp, birok namazlar klp tebihler ekmen ve hayratta
bulunman, tpk mer'in birok defalar postahneye gidip gelmesi ve
fakat
mektubu kh unutarak, kh paras bulunmayarak verememesi
gibi
faydasz olmaz m?

1- Zilzl sresi, 7-8. yet: "Femen ya'mel miskle zerretin

hayran yerah. Ve men
ya'mel miskle zerretin erran yerah."

498

te mer'in bu hareketinde ka trl sebep dikkate alnabilir:

Bi-

ri, mektubu alp cebine koyduu halde baka eylere dalarak

onu yerine teslim etmeyi unutmas. kincisi, postahneye gitmeye lzum
grmeyerek: mer, u mektubu al, postahneye ver makbuzunu da
getir!
szn sabah akam tekrar etmesi. ncs de: Mektup
cebinde olarak postahne binasna gnde be on kere gidip gelmesidir.

Emneti cebinde unutmak, dnynn trl zevklerine ve

nefislerinin arzularna kaplarak Allah' unutan kimselerin hli gibidir.
kincisi, Allah'a ve Resulne itikad olup emirlerini lafzen bilip
syledii halde amelde bulunmayan kimseler gibidir. ncs de: Allah'n
emirlerini yapmaya gayret ederek amelde bulunan fakat asl maksut
olan
mny yerine getiremeyen kimselerin hli gibidir."

- Cenb- Hak kaleme: Yaz! diye emretti, o da her eyi yazd. L

ilahe illallah' da yaz, dedi, onu da yazd. Neden Muhammed
Reslullh ' yazarken atlad ?

- "nk Hazret-i Muhammed mazhar- aktr. Bu sebeple tahamml edemedi. Ak girdii yeri yakar, ykar ve kendinden
baka bir
ey brakmaz."

-Reslullh' in mnevi vrisleri de o akn sahibi midirler 1 ?

- "Alimler, enbiynn vrisleridir 1 . Allah'tan korkan limlerdir

2.
Fakat bu limlerden maksat, bana sark saran ve srtna cbbe
giyenler deildir. Allah', ismiyle, sfat ve ztiyle bilen klardr. te
bu
klar, Allah' bildikleri iindir ki ondan ziyde korkarlar. Onun
iin
de Reslullh: Ben hepinizden fazla Allah' bilirim ve hepinizden
fazla
da ben korkarm! buyurdu.

Fakat bu korku ile bizim korkularmzn arasnda bir mnsebet

yoktur. O korku, bizim korkularmz gibi cennet ve cehennem
mertebelerinin endesi veyahut bulunduumuz mevkilerin
kaybolmas korkusu deil, srf Allah'n ululuk ve byklnn heybetinden
hsl

olan bir korkudur."

- "(eyh Mustafa Efendiye hitapla) Bir ey buyurmayacak msnz eyh efendi hazretleri?"

1- El-ulem vereset'l-enbiy.

2- Ftr sresi, 28. yet: "nnem yahallhe min ibdihi'lulem."

SOHBETLER 499

eyh Mustafa Efendi:

- Dinleyeceiz Efendim.

- "Bu her gece mi?"

- Evet, her gece dinleyeceiz.

- "(eyh Abdullah Efendiye hitapla) Buyurun eyhim, bir ey

syleyin!"

eyh Abdullah Efendi:

- Bir rif-i billhn azndan Fusus dinlenilse ok istifadeli olur.

- "Fakat onu anlamak her kiinin kr deil, er kiinin krdr.

Fakir iin mkl... Bir kere, okumak iin mkemmel Arapa
bilmeli.
Sonra onu anlamak iin bilgi sahibi olmal. Haldr haldr okunur
amma, yle okumak ie yaramaz.

Hazret-i Muhiddn, zamannn, asrnn kutb'l-aktb idi. Kelime

nm altnda ok byk hakikatler ve mnlar meydana
karmtr.
Syledii szler, nihayet chillerce kendisinin kfr ile
sulanmasna
sebep olmutur ki, bu yzden zindana atmlardr. Halbuki onun
bir
kfrnn, tekilerin cmlesinin mnndan st olduunu kimse
bilmemitir."

eyh Abdullah Efendi:

- Lkin Fusus Trke'ye tercme edilmitir.

- "Amma onu anlamak iin bilmeyi bilmeli. Yoksa nice Araplar

var ki Kuran- Kermin lafzen mnsn bildikleri halde hakk
mnsn bilemezler. Cenb- Hak ehlullhn her birine bir baka
trl
tecell etmitir. Kiminden ak ile, kiminden ibdet ve trl trl
isimleri ile grnr. Fakat hepsinin de syledii birdir. Aralarnda
aykrlk
yoktur. Latifeleri de kendilerine gre zariftir.

Mesel, bir gn Seyyid Ahmede'r-Rif Hazretleri Basradaki evinin bahesinde kova ile iek suluyormu. Yanlarnda da
kendilerine
yardm eden bir kimse varm. Fakat elinde tuttuu kovaya bir
trl
hkim olamaz, saa sola gitmesini nleyemezmi. Bir zaman bu
hal devam etmi, nihayet yerden bir avu toprak alp havaya frlatm.

O srada da Hazret-i Abdlkdir Geyln Badat'ta ashab ile

oturmu sohbet ediyormu. Birden, altnda bulunduklar kubbe
dehet-

li bir grleme ile sarslm. Hazr bulunanlar tela dp

kaacak olmularsa da Hazret: Korkmayn, korkmayn Arab' kzdrdk,
ondan oldu, buyurmu. Meer bu, Hazret-i Rif'nin kovasn saa sola
sallayan
Hazret-i Abdlkdir'e, Rif Hazretlerinin bir cilvesi imi. Ne ho,
ne
edep dolu bir karlkl cilveleme..

Bu iki sultann arasndaki birlie baknz. Ahmede'r-Rif Hazretleri her zaman: Badat'a gidip Abdlkdir Geyln Hazretlerini
ziyaret

500

etmeyen benden uzak olsun... buyururlard. te ehlullah hep

birbirlerine kar bu trl bir birlik ve beraberlik halindedirler. nk bir
vcutturlar. Abdlkdir Geyln ile Ahmede'r-Rif nasl bir vcut
iseler,

ems-i Tebrz ile Mevln, keza Muhammed (s. a) ile Ali (k.a.v.)
de
byledir. Hsl btn ehlullah byledir. Bu birlii acaba bugn
maneviyat ehli geindii halde birbirlerine cephe alm
kimselerin bir
ounda nasl bulursun?"

Ramazan mnsebetiyle her gece misafirlere ve yrana ak

olan
selmlk yine dolu idi. Fakat konuan, bahs aan kimse
kmaynca
Medne-i Mnevvere htralarndan sz edilmeye baland:

- "Mekke ahlsi develere binmi olarak Medine'ye gelirlerken ilerinden biri: Ey ehl-i Medine! Size bizden selm olsun., der.
Sonra btn kafile bir azdan: Salli y Rabb al Muhammed rahmeten
li'llemn derler. Yni lemlere rahmet olan o Resl-i Kibriya'ya
salt eyle y Rabb! diyerek gelir ve Bb's-selm'm karsnda da yine
ayn
salt okurlar.

Bu mukaddes ehre ziyaret vazifesini yerine getirmek iin gidi

baka, ak ile gidi baka... Ak ile giden, orada her eyi

kendine zevk
edecek, akrebini, ylann her eyini sevecektir. Amma bu hal
kendinden gelmeli... ll da yapaym, demekle olmaz.

Bizim bulunduumuz sadethne, Harem-i Saadete pek yakn

idi;
Kubbe-i Saadet, iinde gibi idi.

Orada ok garip eyler olur. Mesel bir Akka Hafz vard.

Ziyaretini yapp stanbul'a gitmek zere hazrln tamamlam.
Tam
hareket edecei gece Reslullah Efendimiz Hazretleri mn
leminde
kendisine: Bizim vazifemiz ar m geldi de gidiyorsun y hafz?
buyurmular. Bunun zerine o zat da Medine'de yerlemi kalm.

Akka Hafzn vazifesi, Harem-i erifte Kur'n- Kerim okumak

isteyenlere cz' vermek idi. Ekser zaman Harem-i erifte ayakta
dururdu. Sokaa kt vakit de azndan Kuran tilveti eksik
olmazd.
Birok zamandan beri mcavir mbarek bir zat idi.

Bir gn kendisine giderek: Efendi Hazretleri, yarn mektepte

mkfat datma merasimi olacak, mektebi ereflendirirseniz

geliinizle ihya olurum, dedim. Cevap olarak: Olum, ben bir yere
kmyorum,
fakat mademki arzu ediyorsun, peki, dedi.

Mektep talebesini yerliler, sdat ve eraf evltlar tekil

ediyordu.
Bu mektepte stanbul mekteplerinin en yeni usllerini takip
ettiim

SOHBETLER 501

halde, ahlden zerre kadar bir tiraz grmedim. Hep gzel

karladlar. Zikri geen bu mbarek zat, mkfat datld gn mektebi
ereflendirdi ve merasimden sonra herkesle beraber gitti. Ertesi gn
Harem-i erifte yanma geldi: Aman olum, ver elini peyim, dedi.
Bu
teklife kar: Ben senin ayan peyim, dedim. Mumaileyh:
Allah
rzs iin ver peyim, diye srar edince, neden, sebep nedir?
diye sor-

dum. Cevap olarak: Ben bu gece senin iin Reslullah'tan azar

iittim.
Dn mektepte mkfat merasimi iin: Kenan Bey burada bu
bidati
neden yapt? Burada byle eyler sker mi? diye iimden bir
tiraz geirmitim. Bu gece Reslullah Efendimiz ile merref oldum. Y
Akka
ne iin onun iine karyorsun? diye ferman buyurdular. Bunun
iin
ben de sizden af diliyorum, dedi.

Hsl, Medne pek acayip bir yerdir. Orada her ey dakikas

dakikasna meydana kar. Ben oraya ak ile gittim. Gzm
baka ey
grmyordu. stanbul'da vazifem ok parlakt. Bu vazifeyi
terkederek
oraya gideceim iin mariften: Oras ldr, buradaki gzel
iini brakp da nasl gidiyorsun, deli misin, sen? diyorlard. Halbuki oraya
deil
mdrlk, mubassrlk veya hademelikle gnderseler yine
gidecektim.

Talebeyi toplayp, Harem-i erifte, Hazret-i Peygamberin huzurunda bir azdan salt u selm getirmek, benim iin en byk
dnya
saadetlerinin stnde idi.

Seyyitlerin reisi, nakbul-eraf, Alev B-Fakh isminde mbarek

bir zat vard. Haz Reslullah nesli olduu yznden okunurdu.
stanbul'a geleceim zaman gittim veda ediyordum: Bu mazhariyet
sizden
baka kimseye olmamtr. Sizi, bilen seviyor, bilmeyen seviyor.
Buna
hayret ediyorum. Bu da Reslullah Efendimizin size kar
tevecchdr, sizi tebrik ederim, demiti.

Medine'ye ikinci defa gidiimde, geleceimi kimseye haber

vermemitim. Fakat istasyona mzka km. Pek ok kimselerin
ellerinde
hurma, bzlarnn ellerinde berdiye dedikleri su testileri hep
istasyona gelmilerdi. Daha neler ve neler... Cilve-i Reslullah bunlar.
Bu gibi
eyler akl ve muhakemenin dndadr.

Bir eyh Osman Efendi vard. Nak eyhlerinden idi. Mekke'ye

giderken devesini kaybetmi ve susuzluktan btap dm. te
baygn
dp kendinden getii bir srada: Ey gayb erleri bana su
verin! diye

yalvarm. Derhal karsnda, ellerinde su tulumlar ile iki bedev

gzeli zuhur etmi. Bunlardan biri: Tefaddal y eydi! Yni buyur
efendi...
diyerek krbalar adamcazn azna dayam. Osman Efendi
kana kana suyu itikten sonra: Bu tarafa gidersen kafileye ularsn!
diyerek
bir cihet gsterip kaybolmular.

502

te burada da grld gibi, benim de bildiim bir ey varsa,

o
da, kudret ve kuvvetin Allah'n olduu ve ondan baka bir
mevcut olmaddr."

- "Rauf Efendi bir ey sylesene olum..."

Rauf Efendi:

- En byk gnah nedir?

- "Reslullah Efendimiz'in buyurduklar gibi: Senin vcdun yle

bir gnahtr ki ona hibir gnah kyas kabul etmez. Bu, bir
ejderhdr.
Ylann en byk ba da dnya sevgisidir. Tamah, haset, kibir,
ehvet,
nme, riya, ite bunlar ylann dier alt badr ki, birinciye
nazaran
kktr."

eyh Abdullah Efendi:

- Bunlardan kurtulmak iin sndmz ve gvendiimiz byklerimize dua ediyoruz:

- "Sde du ile olmaz. Bu gibi eyleri yapmamaya da azmetmeli.

ibdetten maksat, mndr. Evvelce bykler bir seyahate
ktklar
vakit, gittikleri yerde kabir veya u bu ziyaretinden evvel insan
ararlar
ve onu ziyaret edip manev zahirelerini tedrik ederlermi.

Mekke'de bulunduum vakit, hac esnasnda Min'da eytan

tal-

yorduk. Yanmda iki kii, her ne sebepten dolay ise boaz

boaza kavgaya tutumulard. Onlarn bu hareketlerinin mndan ne
kadar
uzak olduunu dnyor ve istifar ediyordum: Zra bu eytan
talama keyfiyeti, iimizdeki eytanlar talamak ve bylece de
herkese anlatabilmek iin zahire karlm bir ders idi.

eriat esaslar, hep insann kemle ermesi iindir. Dinler, esas

itibariyle birdir. ptida dinlerden tutunuz, brahim'den,
Musa'dan,
isa'dan slmiyet'e kadar btn dinler mn itibariyle hep birdir.
Maksat iini temizlemek ve Allah'n istedii ahlk bilmek ve hal
etmektir.
Nasl ki iptida mektepten niversiteye varncaya kadar bir
talebe bilgi
kazanma safhalarn geirirse, din dahi bu safhalar geirmi ve
slmiyet'te son tekmln bulmutur. Onun iin slmiyet denince,
tekml etmi Mseviyet, tekml etmi Iseviyet demek olur.
slmiyet'ten
te bir tekml yoktur. Yalnz bizim noksanmz ilimdir. Onun iin
cehaletimiz her bir yanla sebebiyet veriyor. Mesel din bilgisi
olma-

yan hatt din hakknda fikri bulunmayan bir kimse, senden

mna ve
dne it malmat istiyor, sualler soruyor. Amma onun bu
aratrclna karlk: Sus, kfir oldun, der, fikr ve ilm seviyesine kp onu
ikna

SOHBETLER 503

ve tatmin edemezsen elbet senden kaar. Onun iin bir mrit,

zamann ilmine ve fennine vkf olmazsa, ku dili bilici Sleyman
olamaz.

Geen gn hocann biri, krmz fes giymek eytan iidir, diye

camide vaaz ediyordu. Ne devirdeyiz a hoca? lem imdi ne
trl tekml eylemi ve eylemekte. Sen ise ne diyorsun? Tebihle
muharebeye
gidilir mi? Krup topu kullanlan bir zamanda istersen sen
kullanma!"

eyh Abdullah Efendi:

-Eski fikirler...

- "Eski ne demek? Kokmu fikirler! Eski de bir eydir. Bunlara eski denmez, hurafe denir. Uydurma masal... denir. Eski fikirlerde
ne byklkler vardr. ki kere iki kl-beldan beri drt eder. Bu,
eskidir
diye deiiyor mu? Gne, eskiden beri arktan douyor, bu da
eskidir
diye garptan m dosun?

Allah, Allah'tr, hi deiir mi?

Marif mfettiliinde bulunduum zaman, talimatta talebeye

ilh ve mar retilme kayd olduu halde, ilh nmna hibir
ey retilmediini teftiim esnasnda grmtm. Fakat ocuklara,
asrn
cb, ok eski ilhleri retmek mmkn olmad iin onlarn
anlayp
zevk alacaklar birka ilh besteledim. Daha fazla alkalarn
ekmek
iin de piyano ile getim.

Lkin, derhal itirazlar balad. alg ile ilh okunur mu, diye ac
ac sylentiler oald. Niin olmasn, dedim. alg da benimle
birlikte

ayn ilhyi tatl bir sesle sylerse neden caiz olmasn. alg da,
ben de
ilh sylyoruz. Ayp ve gnah bunun neresinde?"

eyh Ynus Efendi:

- Cenb- Hakk'n kudret ve kuvvetine nihayet yok. Mesel u lisanlarn okluuna bakn. Trke, Arapa, Arnavuta ve saire...

- "Fakir, Harem-i erifte bulunduum vakit her azdan trl

trl sesler zuhur ederdi. Kimi Allhu ekber, der; kimi salt u
selm
getirir; kimi Besmele eker, kimi l ilahe illallah der; kimi Kur an
okur;
kimi kasde sylerdi. Fakat bu seslerin hepsi toplanr ve yalnz
bir h...
sads iitilirdi. te o lisanlarn da hepsini birbirine kartracak
olursan, hsl olacak sad, bir "H" sesidir.

Hep H duyulan cmlesi bir hoa adadr

Amma ne nevadr."

eyh Ynus Efendi:

504

- Allah cmlemize ziyaret nasip etsin.

- "Allah cemlini gstersin. Cemlini gstermedikten sonra

Medine'yi ziyaretten ne kar?

Arif Hoca isminde bir mderris vard. Medne-i Mnevvere'de byk bir hayrat ilemi, Harem-i erife yakn bir medrese
yaptrmt.
Ne mutlu ona. Bir gn fakiri buldu: Aman y Hazret, bu gn ben
bittim! dedi. Medreseye sabahleyin bir Hintli geldi. Fevkalde
hrmetle
karma oturdu. Aman hoca efendi, bu medreseyi siz
yaptrmsnz.
ok zamandr da burada bulunuyormusunuz. Ne kadar
hrmete lyk
bir zatsnz, sizden istifde etmeye geldim. Hindistan'dan
buraya kadar

hep sizin gibi zevat aramak iin geliyorum, dedi. Grseniz bu

szleri o
kadar hrmetkrne sylyordu ki yerimde oturamyordum.

Sonra: Efendim, sizden bir ey soracam, ka senedir buradasnz? dedi. On sekiz sene! dedim. Maallah, maallah... Aman
hoca efendi, bu on sekiz sene iinde Reslullh' ka kere grdnz?
Syleyin de
yreim ferahlasn! dedi.

Yalan sylemek olmazd. Dndm ve: Hi grmedim dedim.

Ne?! diye bard. Hi mi grmedin? Allah akna hi mi
grmedin? yle ise burada ne duruyorsun? Hne sahibi seni istiskal etmi!
Sana yz
vermemi, dedi.

te byle bir muameleye mruz kaldm iin bittim, bu gn...

dedi. Kendisini teselli iin: O cilvedir, zlmenize sebep olup ecir
ve
sevaba nail olasnz diyedir, dedim."

eyh Ynus Efendi:

- Evet buyurduunuz gibi maksat o cemli grmek.

- "eyhim sylesenize!"
eyh Mustafa Efendi:

- Siz buyuruyorsunuz ya, hepsi bir deil mi?

- "Amma szn ak durur sonra..."

eyh Mustafa Efendi:

- Dima buyuruyorsunuz. Ne syleyeyim? Syleyecek lisan yok

ki
syleyeyim!

- "Nasreddin Hocann yirmi krk varm. Her gn bir tanesini

giyermi. Nedir bu byle? diye sormular. Allah'a kr, o
vermi giyiyorum! demi."

- "eyh Abdullah Efendi, buyurun!"

eyh Abdullah Efendi:

SOHBETLER 505

-Ali'nin zikri ibdettir 1 denildiine gre, Ali ile megul olmak

m ibdettir?

- "Ali, demek unun iin ibdettir ki, Hazret-i Ali, Cenb- Hak'ta
fn olmutur. Efendimiz (s. a.) yle buyuruyor: Kabe'ye nazar,
vech-i
Ali'ye nazar, vech-i insn- kmile nazar ibdettir.

Bu byle olduu gibi, yle ulu bir sultann nmm anmak da

elbet
ki ibdettir. Allah'n bir sevgilisini yd etmek, elbet de Hakk'n
houna
gider.

bdetten maksat, keml-i sdk ve sadkatle Allah' sevmektir.

Allah'n sevdiini sevmek de Allah' sevmektir.

Ya gnl o hazrete ermek gerek

Ya erene gnl vermek gerek!"

eyh Abdullah Efendi:

-Bu mastar failine mi meflne mi muzaf klacaz?

- "eyh Efendi bu suliniz, "velezzln" mi, "veleddln" mi,

meselesi gibi bir ey 2 .. bdetten maksat, Allah' sevmek ve
onun sevdiini sevmektir. Ehl-i Beyt'i sevmek de, onlarn yolunda gitmek,
rzlarn kazanmaktr. Yoksa ak ve mnm Ali, Hu Hasan, Hu
Hseyin
demekle, kuru lfla olmaz. Onlara muhabbet, ancak yollarna
gitmekle
olur.

Ben Badat'ta krk arn atlardm, desen, burada da atla da

grelim, der, elinde hccet ararlar. Hazret-i Pr'e oullar: Baba, ben
seni
seviyorum, deyince: Yoluma gitmezsen, yarn hirette evldm
olduunu inkr ederim, buyurdular. Amma o nesilden gelen evlt,
yolundan
da giderse, nurun al nr olur.

Reslullah Efendimiz: Selman, benim demdendir, buyuruyor.

Bu
ne byk ereftir. Yoksa, erif, seyyit olmusun, o erifliin, o
seyyitliin eer onlarn yoluna gidememisen bu byk isme lyk
olmamsan

neye yarar. Ayet-i kermede buyurulduu zre: hirette senin

malna,
mlkne, evldna bakmazlar 3 yalnz, hani gei tezkeren,
varsa buyur
ge, derler. nk orada hasep ve nesep, soy sop yoktur.
Reslullah
(s. a.): Sizin Allah indinde ekreminiz en soylu olannz takva
sahibi olannzdr, buyuruyor."

1- Zikru Al ibdetn (Hads-i erif).

2- Bu veleddln hikyesi, evvelki sohbetlerde gemi olan, bir

meselenin ruhunu brakp ekli ile megul olmay nkteli bir misalle anlatan bir
hikyedir.

3- uar sresi, 88-89. yet: "Yevme l yenfe'u mln vel

benn, ill men etallhe bi
kalbin selm."

506

- "Buyurun eyh Abdullah Efendi!"

eyh Abdullah Efendi:

- Salt- Mnciye'yi rif-i billh efendimiz erh etmiler mi?

- "Fakiriniz tercme ettim. Bu tercmesini yaptm, Salt- Mnciye-i Kdiriye, Reslullah Efendimiz tarafndan Hazret-i
Abdlkdir'e
manen tlim buyurulmutur. Kadiri Evrd- Kebrinde vardr.
Baka
yerde yoktur. Lekad cekm diye balar.

Bykler, hibir eyi hazr bulmadlar, hep alp kazandlar.

Dima altlar, yalvardlar. Hatt ve hatt Resl-i Kibriya (s. a.)
Hazretleri, dada, maarada nice vakitler riyzatlar ile vakit
geirdiler.
Alktan mbarek pehllarna ta bastrdlar. Ka kereler akn
galeynyle kendilerini dadan atmaya kalktlar da Cebrail
Aleyhisselm men etti. T ki Kendilerine rislet gelinceye kadar.

Ehlullah neler ekmiler, ne kadar alm, nice gayretler

gster-

milerdir. Yoksa tarikat, u eyh byle keramet gsterdi, kazan,

masay devirdi... gibi sama szlerle vakit geirmek deildir. O
bykler, ne
yolda gitmiler, nasl almlar, nasl gayret gstermilerdir,
sen ona
bak! Mademki kendimize dervi diyoruz, onlarn yoluna gitmek,
hi olmazsa o niyette olmak lzmdr.

Mlm-i redetiniz, bir karncaya yolda birisi: Nereye gidiyorsun? diye sormu. Da delmee gidiyorum, cevbn alnca, bu
kck
vcdunla m? diye hayret edene kar karnca: Hi olmazsa
yolunda
bulunurum a... demi.

Tarikat demek, irfn- Muhammedi demektir. Falan pir yle utu, falan eyh byle keramet gsterdi, demek deildir. Ehlullah
kerametten son derece kanrlar. Esasen ehlullah demek, batan
aa keramet demektir. nsann insanl, gayreti ile, almas ile
llr kidesince, almak arttr.

Elbet ki insann elinde bir ey yoktur. Hkm sahibi Allah'tr, bu-

na phe yok. Fakat mademki Allah sana al, dedi, u halde

alacaksn. Ehlullhn menkbelerini okuyun, hibirinin hazra
konduu
grlmemitir.

Ehlullah ve hve al klli ey'in kadr Allah her eye kadirdir srr gereince her trl kerameti gstermeye muktedir iseler de,
Allah'n
knunu zere olmayan bir eyi yapmaya raz deillerdir. Onun
iin
zahiren kerametten ekinir, ancak manen icap edeni gsterirler.

te herey kmil insana boyun eer, onun emrine tbidir. Eer

sen o kmil ere ve dolaysyle ezelde Allh- Z'1-cell'e "beli"
diyenler-

1- rif-i billh sz ile kastedilen Kenan Rif Hazretleri'dir.

SOHBETLER 507

den deil isen, sana o insn- kmil ve o peygamber bir deil bin
mucize
gsterse yine man etmezsin. nk mucize man sebebi
deildir. man
sebebi olan, cinsiyettir. Eer benim cinsimden deil isen man
edemezsin. Byle olmasayd Reslullah Efendimize herkesin man
etmesi
lzm gelirdi. Ortada Eb Cehiller ve Eb Leheb'ler kalmazd.
Reslullh'm mbarek yz mucize stne mucize iken, ona ne
eziyetler ettiler, mbarek vechine bile tkrdler. Levlk srrna mazhar
olmu
bir sultn- zan kadar kim olabilir?

Reslullh'n meclisinde kimler oturuyor: Eb Bekir, mer, Osman, Ali... Eb Cehl'in meclisinde de onun ayar olan kimseler...
Cins
cinse meyleyler. Bu ilh bir knundur. Tahtakurusu horoz ile
gezer
mi? Fil fil ile, karnca karnca iledir.

Nadan nadan bulur, dny dn, dnu dn

Cinsine meyleyler elbet bu cihanda her kii

u da var ki geici olarak iki ayr cins arasnda bir yaklama vki

olsa da, ilk frsatta ayrlk mukadderdir.

eyhin biri, sz arasnda dima: Pr ile gelen zr ile gider dermi.

Bunun sebebini kendisinden sormular. Benim Dervi Mehmet
isminde
bir derviim vardr. Her zaman: Efendim, bakn herkesin
etrafnda
yzlerce mridi bulunuyor. Sizin ise benden baka derviiniz
yok... diye
zlr dururdu. Birgn Karacaahmet'ten geerken, iki ocuun
kavga
ettiklerini grdm. Birinin elinde bir ku ba, dierinin elinde bu
kuun gvdesi vard. ocuklarn kavgasna netce vermek zere
birinden
ba, dierinden gvdeyi alp, Allah'n izniyle ba vcda
yaptrarak
uurdum. Ku pr diye gidince kavga da kesildi ve bu hdise de
btn
memlekete yaylarak pek ok keramet dkn gelip bize mrit
oldu.

Bir gn Dervi Mehmet'e: Cuma namazn btn ihvanla beraber

krda klalm, dedim. Fakat kimseye hissettirmeden uzunca bir
barsak parasna su doldurup dmleyerek belime sardm ve yine
bir tavuk kursan da iirerek yanna baladm. Bylece imamete
geerek

namaza durduk. Fakat az sonra su dolu barsan ucundaki

dm
zdm, ayn zamanda kursa da ses karacak surette
oynattm. Bu
suretle namazda abdest bozacak iki hatnn zahir olduu hissini
verdim.

Bu halden sonra namaza devam etmekte oluuma aran

ihvan,
birer ikier cematten ayrlarak katlar. Sde Dervi Mehmet
kald.
Nihayet ona: Herkes gitti, sen neden buradasn? Benden zuhur
eden
halleri grp iitmedin mi? dedim. Grdm ve duydum efendim.
Fakat
senin her yaptnda bir hikmet olduunu bilirim. Bunu renmi
oldu-

508

um iin susmay uygun buldum, dedi. te, dedim, bir pr ile

gelenler

zr ile byle gider."

- "eyh Efendi Hazretleri buyurun!"

eyh Abdullah Efendi:

- Cenb- Hak Kur'n- Kermde: Biz o gnde herkesi kendi imam ile davet ederiz , buyuruyor. mamdan maksat, bildiimiz
mahalle
imamlar demek deildir her halde.

- "Tabi deil. mamdan maksat, tbi olduunuz, uyduunuz,

kendinize rehber ittihaz ettiiniz kimsedir. Evet Cenb- Hak herkesi
kendi imam, yni peygamberi, mridi ile davet edecektir. Doruyu
gsterene uymayp nefsinin hrslarna, arzularna ve eytan davetlere
uymu olanlar ise kendilerini artm olanlara: Siz bizi aldattnz
biz de
size uyduk, haydi kurtarn imdi? diyecekler. Onlar ise: Bizde
kudret
olsa kendimizi kurtarrdk. Haydi ulumuz olan eytana gidip
hlimizi

anlatalm, diyecekler. eytan ise ateten bir taht stnde

oturmu olduu halde: Benden ne istiyorsunuz, niin geldiniz? diye
soracak. Onlar: Senin vaatlerin kmad, bizi aldattn, haydi bakalm kurtar
imdi... diye feryat edince, eytan glecek ve ben sizi zor ile
elinizden tutup
da m kt yollara evkettim? Yoksa bu fenalklar hounuza m
gitti de
o kt yollara saptnz? Yalnz, ktlkleri ssledim, bezedim,
size ho
gsterdim. Hepsi o kadar. Hem Allah, dmannz olduumu size
bildirdi. Bana uymayp kendisine tapmanz tavsiye etti. Halbuki
nefsiniz
benim gsterdiim yolu cazip buldu, onun iin de Hakk'm
szn deil
beni dinlediniz. u halde beni ktleyeceinize kendi nefsinizi
ktleyin! diyecek.

eytan, insanlar kandrmak ve aldatmakla mkellef bir memurdur. Nasl ki Cenb- Hakka: Y Mudil, diye hitap ediyor ve
dalleti de
Allah'tan istiyor.

Enbiy da Cenb- Hakka: Y Hd! diye hitap ediyor ve hidyeti

Allah'tan diliyor.

Yalnz eytann, Allah'n has kullarna dii gemiyor, onlar alt etmeye gc yetmiyor. Tpk bir bostan kpeinin, efendisi ve
efendisinin
akraba ve taallkt ve hatt ahbaplar nnde yaltaklanp
ayaklarna
srnmesi gibi. te eytan da o has kullarn ihlsl kaplarnda
ylece yuvarlanr durur.

1- sr sresi, 71. yet: "Yevme ned' klle nsin bi-immihim."

SOHBETLER 509

Cenb- Hak Kur'n- Kerm'de: Nas, zannederler mi ki, biz

Allah'a ve hirete man ederek namaz klar oru tutarz; biz
Allah'n
m'min kullaryz, demekle braklacaklar m? 1

Keza, ben sdk derviim, diyenler iin de hi hatr ve hayle

gel-

meyecek eyler, hastalklar, darlklar, trl ileler ve

mcdeleler vardr. te btn bu nefislerine ar gelen keyfiyetler ile imtihan
olunurlar.

Cenb- Hak bu imtihanlar neden yapar? Kullarn bilmiyor mu?

derseniz, kendi derece ve mevkilerini gsterip, bizzat tasdik ve
imza ettirmek iin yapar. T ki kim yalanc, kim dorucu meydana
ksn. Zira
o da sdkm, diyor, teki de. Amma imtihan vaktinde i
meydana kp, dorucu ve yalanc belli oluyor.

Hep houna giden eylere memnun olup, inenin ucunu grr

grmez feryat edip barmak armak olur mu? Maksat, Allah
deyip durmak ve ondan ne gelirse raz olmaktr ki, Hak da senden raz
olsun."

- Tevhidin hakikati nedir 1 ?

- "Muhiddn-i Arab Hazretleri: Tevhidin hakikati skttur, bu-

yurmulardr. Tarikattan maksat da edeptir. Hele itiraz, tarkatin

en
byk dmandr. Yine Muhiddn-i Arab Hazretleri yle buyurur:
Lisn tutmak her eyden iyidir. Fakat anlamak, itminan hsl
etmek,
yni emin olmak kanat getirmek iin sormak baka.

mer Bey:

- Muviye hakknda ok eyler iitiyoruz. Efendimiz ne buyururlar?

- "Muviye'nin Reslullah Efendimiz'in huzr- sadetleriyle,

mbarek cemliyle merref olmasna hrmetim vardr.
Kendisinden
birok eyler zuhur etmitir. Fakat biz derviler, kimseye lanet
etmez,
u udur, bu budur demeyiz. Bize ancak kendi Yezid nefsimize
lanet etmek yarar. nk biz hibir eye sahip deiliz. Af da bizde
deil, ceza
da. L faile illallah. Yni Allah'tan baka fail olmadn
bilmiyorsak
yazk bize! nk bu takdirde l ilahe illallah demi olamayz. L
ilahe
illallah demek iin de btn esm-y hsny tasdik etmek
lzmdr.

Seyyid Ahmede'r-Rif kitabnda Kerbel vak'asnn zuhurunun

1- Ankebt sresi, 1-3. yet: "Elif, lm, mim. Ehasibe'n-nse en

ytrek en yekl
menna ve hm l yftenn...: Elif, lm, mim. Andolsun, biz
kendilerinden ncekileri de denemiken, insanlar "inandk" deyince denenmeden
braklacaklarn m sandlar."

510

sebebi vardr. Onun iin cevizin kabuunda kalmamal, zne ve

ondan
da znn zne girmelidir. nk z, man mertebesidir.
Halbuki o
z, bir ince deri rtmtr ki, cevizi ac yapar. Onu da syrnca
aclk
falan kalmaz. St gibi olan zn z meydana kar.

Elbet, ben Allah'n sevdiini severim; sevmediini sevmem, bu

bir
tabi haldir.

Derghlarda mersiye okunduu vakit Yezide lanetler ederler.

Hazret-i Hseyin'i u kadar yerinden yaraladlar, yle yaptlar,
byle
ettiler, diye sayp dkerek bu hazin ve elm vakaya birok da
fazlalklar katarlar. Fakat btn bu szleri kimi darda sigara ierek,
kimi
ieride konuarak, kimi sdece bir vakadr diye, kimi ise
alayarak
dinlerler. Bana kalrsa bu gibi eyleri tekrarlamak, bir nev
lubalilik
ve kstahlk demektir.

Yapan, yaptran Allah'tr. Allah'n emri olmakszn bir kl oynamaz. Nerede kald ki Ehl-i Beyt hakknda byle mhim bir vak'a,
o
irdenin hilfnda yaplm olsun. Lyna ceza, mstahakkna
mkfat vermek de o irdenin sndr. Sen kendi bana bak. Seni
Allah'tan
ve Ehl-i Beyt'ten uzaklatracak olan nefsindir, onu slha al.

Edirnekaps tarafnda bir derghta yine byle bir mersiye

okunuyormu. Derviin biri hacet iin derghtan kt vakit, orackta
bir simitinin durduunu grerek: Be adam, ieride mersiye
okunuyor, sen
burada ne duruyorsun? demi. Simiti, mersiyenin mnsn
sorup anladktan sonra: Y, demek oluyor ki siz bunlar hem dinliyor hem
de
hl yayorsunuz, Medet y Hseyin! diye kendisini ortaya
atarak can
vermi.

te mersiye dinlemek byle olur. Byle olmaynca da onu okumakta bir mn yoktur. Nefsin Yezit'i senin iinde olduu halde,
bundan bin yz u kadar sene evvel gelen Yezit'e lanet ne kadar
abestir.
Onun iin ya hayr sylemeli ya susmal.

Acaba Allah'n murad olmasayd, bu cier paralayc vak'a

husule
gelebilir miydi? O halde bundan, Allah'n iine karmak kmaz
m?
Allah'n iine karmann ise ne kadar kt bir ey olduunu
bilmeyecek kadar cehalette bulunmak reva mdr?"

- "eyhim buyursanza..."
eyh Mustafa Efendi:

- Himmetinizi bekleriz Efendim.

- "Hac Bey syle bakalm! Rauf Efendi syle!"

SOHBETLER 511

Rauf Efendi:

- Mesnev-i erifte: Ak emesinden abdest almaktan bahis geer. Bu ne demektir?

- "Yni akn btn vcdu kaplamas demektir.

Zerrece ak odu olsa bil yakar varln

Ak odu ister ki yrdan gayr bir ey kalmasn

Bak yet-i kermede de ne buyuruluyor: Mlk yni hkmdarlar

bir ehre dhil olduu vakit, o ehrin erafn zelil ve hakir klar
1 . Bu

yet-i kermenin btn mns, ak sultn kalp memleketine

dhil olduu vakit, o memleketin ileri gelenlerinden olan benlik gibi,
gurur gibi, nme, kibir ve ehvet gibi nefsin byklerini ya ldrr
veya kendine boyun edirir. Yni o kalp evinde hkmn yrtenleri,
Reslullah Efendimiz'in Beytullah'ta putlar krd gibi krar.

te ak emesinden abdest alp drt tekbir ile er kii niyetine

dedin mi o vakit senin bu mevhum vcdun gidip, yerine ilh bir
vcut
gelir ki, ite bu vcdun nazarnda, kahr da ltuf da bir olur.
Etlerini
cmbz ile koparsalar, atele yaksalar, yahut glistan iinde
bulundursalar senin iin hep birdir. Esasen kln ls, kahr ile lutfu
bir
bilmektir. Bz kimseler, sdece lutfunu isterim, der, cell
tarafna gelince, ben paam bu kadar severim, der gibi kaarlar. Mademki
beni

seviyorsun, seni okamam sevdiin gibi, aclarma da

katlanmalsn.
Ancak o vakit beni sevdiin sabit olmu olur. Byle olmadka
da, beni
sevmekliin, yalnz iltifat ve lutuflarma muhabbetten baka bir
ey olmam olur, ki bu da bir nevi irktir."

Hafz Rz Efendi:

-Ak mahlk mudur?

- "Ben gizli bir hazneydim, istedim ki bilineyim 2 , gereince

ak,
Cenb- Hakk'n sfatdr.

te yukarda da sylediimiz gibi, ak emesinden abdest alan

kimse, dnyy terk, hireti terk, varl terk, terki terk denen
drt
tekbri bir etmi olur. Kendi de o zaman l ilahe katarna katlp
gider.
Geri kalan ise illallah olur.

Nihayet nedir, diye sorarsan, balangca dntr."

Hafz Rz Efendi: 2

- Terk-i terkten, terkten vazgemek gibi bir mn kmyor mu?

- "Hayr. O vakit hakikat zahir oluyor ve terkedilecek bir ey kal-

1- Nemi sresi, 34. yet.

2- Knt kenzen mahfyyen fe ahbebt en refe (Hads-i kuds).

3- Ali Rza Saman, trih hocas.

512

myor. Msivallh yni Allah'tan gayri eyleri terketmek bir

mertebe
ehli iin dorudur. Fakat bu dereceden ykseldikten sonra gz
gayr
grmez ki terke lzum kalsn. O zaman l mevcde illallah
olduu ortaya kar. Bunun iin onlar terki de terk etmilerdir.

Beikteki ocua baklava, brek, et vermeyi dnemezsin.

Yava
yava bydke onlar yemee de sra gelir.

Mademki ben dnya ile doluyum, bu msiv zevklerinden

kendimi
syracam ki yzm hirete dndrebileyim. Ahireti de
terkedeceim ki cemle dneyim. Cenb- Hak: Rabbine o senden, sen
ondan
raz olduun halde dn... 1 buyurmakla kulunu, ihls sahibi
kullarnn
girecei kendine has cennetine davet ediyor. nk ancak o
zaman o
kul Allah'tan, Allah da ondan raz olmu olur.

Sen hurileri, glmanlar zebercetten kkleri olan cenneti

isteyeceine yce bir kmil velnin ak halkasna dhil olmakla elde
edecein
cenneti iste ki yet-i kermede buyurulan cennete dhil olmu
olasn.

Bir Debba Ynus Mahallesi imam vard. Sesi gzeldi. Ben de o

vakit Nmne-i Terkki mdr idim. O da Kur'n- Kerim hocas
idi.
Bzan oturur hasbihal ederdik. Birgn bu konumalarmzn
birinde,

haytnda kendisine tesir etmi herhangi bir hdise olup

olmadn
sordum. Cevap olarak dedi ki: Bir gn beni bir kz mektebine
mmeyyizlie armlard. Karma gzel bir kz geldi, Kur'n- Kerim
okumaya balad. Tecvitten bu ne olur, diye bir sual sordum. Pek
cilveli bir
cevapla: hf, dedi. Bu karlk ve kzn oynakl pek houma
gitti, du
ettim: Y Rabb, bunu bana dnyda nasip etmezsin bilirim, bari
hirette nasip eyle! dedim.

Allah rahmet eylesin, temiz, mslman bir adamd. Gzel Kur'n- Kerim okurdu. Amma cennete bu trl temennilerle buradan
hazrlanyordu. A adamcaz, o kzn orada ne olacan ne
biliyorsun? Esasen daha dnyda elli atm sene sonra karna getirseler,
istiyordun
al hoca efendi! deseler, irenir kaardn.

Muhakkak ki mny anlamak ve mndan zevk almak mkldr. Faraza bir mecliste aktan ve mndan bahsedersin, btn
o kalabalk iinde bunu anlayan pek az kimse kar. Halbuki
cehennemde

zincirler var ki bir tanesi be bin be yz okkadr. Zebaniler

yle asacak, byle kesecekler... dedin mi, herkes birden gzlerini ap
dnmeye balarlar.

te idrak seviyeleri daha st mertebelerin hlinden anlamayan

ocuk ruhlu kimselere, oyalayc hikyeler tarznda szler
sylersen

1- Fecr sresi, 28. yet: "rci il Rabbiki rdiyeten mardiyye."

SOHBETLER 513

dinletebilirsin. Bu arada da mnya it bz eyler retebilirsen

ne
l. Fakat srf mndan bahsedecek olsan tahamml edemez,
kaarlar.

Ak, Cenb- Hakk'n lutfudur, nasip iledir. Her yiidin kr deildir. te bu gibi kimseler ak sakall da olsalar, balarna babadan
kal-

ma bir ta da giyseler, asl brakp teferruat ile uratklar iin

ocuk
mesbesindedirler."

mer Efendi:

- Enelhak diyenlerin ak yok mudur 1 ?

- "Nasl olmaz? Onlarn kendileri ak olmutur. Esasen onlardan

enelhak diyen de kendileri deil, o aktr yni Hak'tr.

Bunuinde enbiy ve evliyann istedii cennet, Cenb- Hakk'n

cemli cennetidir. Bunlarn, kkler, huriler ve glmanlar ile mnsebetleri
yoktur. yet-i kermede: Ey mutmainne olan nefis! Ben senden sen
benden
raz olduumuz halde benim slih kullarmn zmresine dhil ol
ve bu
suretle bana has olan cennetime gir 2 diye buyuruluyor ki bu
has olan
cennet de, cemal cennetidir. Rbia Adeviye Hazretlerinin
buyurduu

1- ed-Dnya mezra'atu 1-hire.

2- Fecr sresi, 27-30. yet: "Y eyyhethe'n-nefs'lmutmainne, irci il Rabbiki

rdiyeten mardiyye, fedhul fi ibd v'edhul fi cenneti."

522

da ite budur."

Mnafklk nedir 1 ?

- "Mnafk, ii d baka olan kimse demektir ki en byk

gnahlardan biridir. Cenb- Hak, Kur'n- Kerm'de mnfk
anlatrken:
Kalplerinde olmayan dilleriyle syleyenler, yni ileri baka
dlar
baka olanlardr, buyuruyor. Ve yine Allah'a man ettiklerini
zannederler. Hatt namaz klp oru da tutarlar. Fakat bu halleriyle
cehen-

nemin en alt derecesine giderler, diyor.

Hazret-i Peygamber zamannda yirmi yedi mnafk vard ki,

Efendimiz bunlar yalnz Eb Zer-i Gfr Hazretlerine sylemilerdir.
Ashb- Kiram, Eb Zer Hazretleri kimin cenazesinde
bulunmazsa, o
kimsenin mnafk olduunu bu suretle anlarlard.

Reslullah, hakikat gnei, Allah'n sevgilisi ve lemlere rahmet

olarak gnderildii, iki cihan da onun iin halkolunduu halde,
ite
devrinde yirmi yedi mnafk mevcuttu. Peygamberimizden
sonra,
nezibillah, biroklar dinden kt."

Mecliste bulunanlardan bzlar, cami vaizlerinden sz at, eyh

Ynus Efendinin de yeni dinlemi olduu ok basit bir vaaz
nakletmesi zerine:

- "Evet eyhim, bizim vaiz efendiler, Allah cmlesine ve

cmlemize selmet versin, nasl bir noktada kalmlar ise, hep o
noktadan ve

ayn bilgi seviyesinden hareket ediyorlar. Halbuki zaman deiti,

deiiyor ve deiecek. u halde senin de ona gre ders vermen
lzm ki
dinlensin. Onun iin vaazn da zamana gre olmas cap eder.
nsanlara akllarnn yettii mertebeden syle 1 hads-i erifi ite bize
kfi bir
ldr. Zamann idrki, anlay ne seviyede ise sen de o
seviyeye gre
konuacaksn.

Mesel imanl, itikatl bir mslmana: Allah byle buyuruyor,

Reslullah yle buyuruyor, diyecek olsan, derhal tasdik eder.
Halbuki
zanlarna gre kendilerinin bilgili, lim ve hakikatlere in
olduklarn farzeden ve hayal peinde koan kimselere yet ve hadis ile
kar kamazsn. Onlar hakikatlere yaklatrmak iin, bilgilerinden
stn
bilgiye mlik olmak lzmdr. Reslullah Efendimiz kfirlerin
stne

1- Kellimu n-nse al kaderi uklihim.

SOHBETLER 523

tebihle yrmedi. Gazaya da frkle gitmedi. Hendekler

atrd, bizzat muharebe etti, yaralanmcaya kadar gazada bulundu. Her
mkl
zmeye, her mucizeyi gstermeye kadir iken yapmad. Bir
iaretiyle
kfirleri datmaya gc yettii halde niin bu kadar zahmetlere
atld? nk zahirin hakkn vermek lzmd. Zahiri zahir ile malp
etmek, Allah'n sevgililerinin detidir. Madde, mndan; mn da
maddeden, yni zahir btndan; btn zahirden; evvel hirden
ayrlmaz.

Btn, zahirin, zahir btnn, hir evvelin, evvel de hirin

ayndr 1 .

Onun iin, ezelde ak olan, nihayette de yine ak olur. Onun

iin,
izmeye baladn direnin son noktas, ilk baladn noktaya
ular.

Mesel herhangi bir ii evvel zihninde kararlatrr, dnr,

sonra bu tasavvurunu tatbik edersin. Demek oluyor ki bu
yapmak fiiline hkmeden, tasavvur ve karrndr ve yaplan ey, nceden
kararlatrlm olan tasavvurlarndr.

Senin hareketlerin, fikr faaliyetlerinin neticesidir. lh irde

evvel Krs'te, Ar'ta sonra da melekler vstasyle madde
leminde tezahr eder. Bunun gibi, sen de olmasn arzu ettiin bir eyi
evvel tasavvur ve tahayyl eder, sonra da vcdunun meleklerinden
olan el,
ayak vesir z vstasyle ortaya karrsn. Faraza yazmak
istediin
bir mektubun mevzuu ve mhiyetini evvel dnr, sonra da
meleklerden olan elin ve madde mertebesinde olan kalem ve
mrekkep vstasyle de bu tasavvur ve tahayyl ettiin mevzuu kda
geirirsin.

Demek oluyor ki vcdunda hkim olan ruh, arzusunu yerine

getirmek iin, o arzuyu hayalden ve zihinden geirerek, el ayak
vesaire
gibi melekler mesabesinde olan kuvvetlere emreder, bylece de
o arzu-

yu icra ettirir. Hsl, btnda bir fikir zihinde hkme

balanmadka
zahirde meydana kmaz."

mer Efendi:

- Kulun iledii ktlkler de Allah'tan mdr 1 ?

- "phesiz ktlkleri erri de veren Allah'tr. Hayr da er de

Allah'tandr 2 . Yalnz, Allah erre raz deildir. Fakat sen bunu
ister ve:
Bana er ver! dersen, o da verir.

Allah'n emirlerine muhalif davranmak, kar gelmek de: Bana

er
ver, demektir. yilik Allah'tan; er ise insann kendi nefsindendir.
Fa-

1- Hadd sresi, 3. yet: Hve'l-evvel ve'1-hiru ve'z-zhiru

ve'1-btn.

2- Hayrih ve errih min Allhi tel (Hads-i erif).

524

kat netice itibariyle hepsi Allah'tandr. De y Habbim her ey Allah'tandr 1 .

Reslullah Efendimiz eytan grp nereye gittiini sordu. eytan, birisini dallete drmeye, yoldan karmaya gidiyorum,
dedi.
Bunun zerine Efendimiz: Ben Allah'n emir ve hkmlerini
tebli iin
gnderildim. Fakat bende hidyetten bir ey yoktur. eytan da
dallete drc, gnah iletici olarak halkoldu; fakat onda da
dalletten bir ey yoktur, buyurdular.

Demek oluyor ki kudret ve kuvvet herey Allh- Z'1-cell'indir,

vesselam.

Hak yolunda bulunanlar, gerek kt grnen gerek iyi grnen

hibir eye itiraz etmezler. nk bilirler ki bunlar safha safha
oyun-

lardr. Allah'n tecellsi bir deildir, sonsuzdur 2 . lh saltanata

nihayet
yoktur. Onun iin bu kimseler, dima tarikat edebi ve irfan
mektebi
hocalarnn rettikleri edep zre giderler.

Edep ise iki ksmdr: Biri zahir, dieri btn edebidir.

Zahir edebi, erat-i Muhammediye'yi tutmaktr. Btn edebi ise

Cenb- Hakk'n tasarrufunu abes grmemektir, u sarhotu, u
ktyd, u irkindi dememektir.

Birgn Hazret-i Pr Efendimiz yanlarnda ihvnyle otururken ilerinden birine: urada bir kimseyi zina ederken grsen ne
dersin? diye
sordu. Zn derim, diye cevap almas zerine: Zn deme
buyurdu. Ne
bilirsin o dakikada bir tvbe-i nasuh ile yana yakla Allah'na
rc edip
senden ileri gitmeyeceini? Bu takdirde o zta hor gzle
baktndan
dolay hlin ne olur? te bunun iin bize kimseyi hor grmek,
kk
grmek yakmaz. Bahusus fiili Hak'tan bilince, bunun ne byk
kstahlk olduu meydana kar.

Hsl hibir eye abes gzyle bakmayp, tiraz etmeyeceksin.

Bileceksin ki her ey Cenb- Hak'tandr. Onun iin de yete'lKrs'yi
okumak kfidir. Fakat mnsn anlayarak okumak art.

Tekrar ediyorum: Bilmeli ki Allah murat etmedike bir ey olamaz. Onun iin dilini tutmak lzmdr. Hads-i erifte de
buyurulduu
gibi, ya hayr syle ya sus!

Kur'n- Kerm batan aa edeptir ve edebi telkin edicidir.

Tekrar edelim ki, iyilik de ktlk de Allah'tandr. Onun iin yerde srndn grdn bir topala bir kre acma, vah zavall,
neden
byle olmu, deme. icap ederse sadaka ver, yardm eyle. Ly
ne ise

1- Nisa sresi, 78. yet: "Kul klln min indallh."

2- Rahman sresi, 29. yet: "Klle yevmin hve fi e'n."

SOHBETLER 525

Allah ona bunu vermitir. Eer kedinin kanad olsayd,

yeryznde
sere kuunun tohumu kalmazd. Her eyde bir hikmet gizli
olduunu
bilmek, arif kii krdr. Onun iin de bize itiraz yakmaz."

ir Ysuf Ziya Bey'e hitapla:

- "Sylesene irim.. Syle de sz sz asn."

Ysuf Ziya Bey:

-Dnya halkolmadan evvel ne vard?

- "Allah vard ve Allah'tan baka birey yoktu. Kendi de mda

yni ademde idi. Allah vard, onunla baka bir ey yoktu 1
hads-i erifi,
Hazret-i Cneyd'in huzurunda okunup zh istendii zaman,
cevap
olarak el'n kemkn, imdi de yle buyurmutur.

Cenb- Hak ademe yni yoklua nruyle tecell ettii vakit bu

varlk lemi zahir oldu. Marib Hazretleri de: Bu grnen sen
misin,
ben miyim? H, h iki demekten... Benim vcdum
sendendir, senin zuhurun bendendir. Sen olmasaydn ben olmazdm, ben
olmasaydm sen zahir olmazdn, buyurur.

Ynus Hazretleri de: Etle kemie hrndm, Ynus diye grndm szleriyle ayn mny ifde eder.

Ne'et Bey syle bakalm."

Ne'et Bey:

- Hazret-i Pr Efendimizin bz hikmetli szleri var. Mesel insann hlinin aynas, ei dostu, dp kalkt kimselerdir,
buyurmulardr, izahn rica ediyorum.

- "Hazret-i Ali (k.a.v.): Herkesin bir miyar, tarts vardr, bu l

de grt kimselerdir, hlinin aynas, ei dostudur, buyurur.
yle
deil mi? Bir kimseyi tanmak iin onun dost, arkada muhitini
tedkik

et ve buna gre de hkmn ver."

Ne'et Bey:

- Ben zannediyordum ki insan kendini dierlerinde grr.

- "Ayp cihetiyle yle. Yni birisinde bir fenalk grdn m, onu

kendinde bil.

Mehur hakimlerden biri yolda giderken bir deli grm. Deli duraklayarak hakme bakm ve glm. Bunun zerine hakm,
yamnda
bulunanlara dnp: Aman demi, delilie kar ne kadar il
varsa beni onlar ile tedv ediniz! Yanndakiler hayretle sizde cinnet eseri
dahi

1- Kn' Allh velem yekn maah ey'.

526

yok, bu arzunuza sebep nedir? diye sorunca, hakm, eer bu

deli bende
bir cinsiyet eseri grmemi olsayd, velev bir an olsun, yzme
bakp
glmezdi, diye cevap vermi.

Gvercin gvercin ile, doan doanla uar. Mesel sen, gece

gndz devaml olarak hafif ve hava ve sivri akll bir kimse ile
oturup ondan zevk alabilir misin? Onun iin herkesin dp kalkt ve
anlat,
kendi ei dostudur."

dem Bey:

- Hazret-i Pr Brhn'L-Meyyed'de, Allah'n zikrinden gaflet

edenlerin eytana yolda olacan yet-i kermeye istinaden
beyan buyuruyorlar.

- "Elbet... Allah' unutanlarn yolda eytandr. eytann gsterecei de hep senin zararna olan eylerdir. Allah Kur'n'da diyor
ki: ey-

tan senin dmanndr. Allah' unutanlara eytan yolda ve

musallat
ederiz. 1

Baka bir ey syleyecek misiniz? Adem Bey!"

dem Bey:

- Mfessirler burmada, zikirden ba eken, kr gibi davranan

anlamazlktan gelenlerdir, diye tefsir etmilerdir. Halbuki Hazret-i Pr
burada, gaflet edenlerdir, diyor. Gaflet edenler buyurulunca, bu
tefsir insan daha fazla dehete dryor. Zira mptedler iin gaflet
etmemek mmkn deil. Gafletten kurtulan ancak byklerdir. Erkek
o
kimselerdir ki onlar, ticretleri, al verileri Cenb- Hakk'n
zikrinden alkoymaz.

- "Zikirden ba evirmek ve kr gibi davranmak anlamazlktan,

aldr etmezlikten gelmek gaflet deil midir?

kinci rical yeti de: Rical o kimselerdir ki zahiren ve btnen temiz olmay, yni ilerini dlarn temizlemeyi seven kimselerdir.
3

nc rical yeti: Rical, nisa zerine galip olanlardr. 4

Drdnc rical yeti: Rical, Allah'la ahidlerini gden kimselere

derler. 5

Demek ki er, dnya ile herhangi suretle olan meguliyeti,

kendini
Allah'tan alkoymayan, zahir ve btnlarn temizlemeyi seven,
nefislerine stn olan, Allah'la olan ahidlerini gden kimselere derler.
Gr-

1- Zuhruf sresi, 36. yet: "Ve men ya'u an zikri' r-Rahmni

nukayyz leh eytnen
fehve leh karn."

2- Nr sresi, 37. yet: "Ricln l tlhhim ticretn ve l

bey'un an zikrillhi..."

3- Tvbe sresi, 108. yet: "Fhi ricln yhibbne en

yetetahhar."

4- Nisa sresi, 34. yet: "Er-ricl kavvmne ale'n-ns."

5- Ahzb sresi, 23. yet: "Mine'l-m'minne ricln sadak m

hedllhe aleyh."

SOHBETLER 527

yorsunuz ki er kimlermi.

Ehlullah, hakikati grerek aldklar yerden sylerler. En byk

azap, Allah'tan gaflettir. nk Cenb- Hak buyuruyor ki; Allah'
unutanlar gibi olmaynz. Allah da size slih olacak eyleri
unutturur. 1
Nereye yaprsanz kurur, faydal diye el attnz eyler zararl
olur.

Danyal Bey syle bakalm!"

Danyal Bey:

- Halfetullah'tan maksat nedir, mmin mminin aynasdr ,

ne demektir? Ltfen tenvir buyurur musunuz 1 ?

- "Halfetullah, Hakk'n halfesi demektir. Melike Cenb-

Hakka: Biz dururken dnyda kan dkecek ve fesat karacak

olan
dem'i mi halfe edersin y Rabb? 3 deyince Cenb- Hak: Ben
sizden
daha iyi bilirim! dedikten sonra Adem'e btn esmay retti ve
melikeye hitaben: Eer siz sznzde sdklar iseniz bana bu
esmadan haber veriniz, dedi. Bunun zerine melekler: Y Rabb
senin
anlattndan baka bizim bilgimiz yoktur, sen bilicisin, hikmet
sahibisin diyerek acizlerini ortaya koydular."

mer Efendi:

-Adem'in kan dkp fesat karacan, daha Adem dnyya gelmeden evvel melekler nereden bildiler?

- "Cenb- Hak, Adem'i halketmezden evvel, ilmullh zahire kard. Kur'n' bildirdi. te melekler de Kur'n' levh-i mahfuzda
okudular.

Hatt Cenb- Peygamber Efendimiz, Cebrail Kur'n' tlim edecei vakit, Cebrail'den evvel sylerdi. Bunun iin Cenb- Hak:
Y
Habbim, sana Kur'n vahy olmazdan evvel acele edip syleme
ve:

Allah'm, benim ilmimi ziyde et... diye bana yalvar! 4

buyurmutur. te bu da, rh- Muhammedi'ye Kur'n'n evvelce tlim
olunduuna
aikr bir delildir.

Grmyor musun mer Efendi, Cenb- Hak: Allah Kur'n' tlim

etti, sonra insan halketti ve sonra da ona bunun beynn ve
aklamasn yapt 5 , buyuruyor.

Demek oluyor ki ruhlara Kur'n'n tlimi, insann yaratlndan

1- Har sresi, 19. yet: "Vel tekn kellezne nesullhe fe

enshm enfsehm
like hm'l-fsikn."

2- El-m'min mir atu 1-m'min.

3- Bakara sresi, 30. yet: "Ve iz kale Rabbke li'1-melketi inn

ciln f'1-arz halfe."

4- Th sresi, 114. yet.

5- Rahman sresi, 1-4 yet: "Er-rahmn alleme'1-Kur an.

Halaka'l-insne allemeh'lbeyn."

528

evveldir. te bunun iin de dem'de olan tecell, hibir

yaratlmta
yoktur. nk Adem: Velekad kerremn ben dem 1 srrna
mazhar
olmu ve o dem, Rahman sureti zre halkolunmutur.

Hakk'n halfesi olan peygamberler, Allah'tan haber getirerek sana, doru ve yanl yolu gsteriyor. Bu haber verilerde, halkn
tevecchn kazanmak veya herhangi bir menfaat gibi dnce
aramak
abestir. O peygamberlerin vrisleri de kmil insanlardr ki vekil,
asilin
eidir, srr onlarda cardir.

M'min m'minin aynasdr hads-i erfndeki birinci m'minden

maksat kmil insandr. kinciden maksat da Cenb- Hak'tr. Bu

itibarla kmil insan, Hakk'n aynas olmu oluyor.

Allah, bir aatan tecell ettiine gre, kmil insandan tecell etmi olmas neden ok grlsn? Cenb- Hak, neden melekleri
dem'e
secde ettirdi? dem, Allah m idi? H! Fakat topraktan
yaratlm
dem'e, melekler secde ettiler. nk Allah ondan tecell etmi
idi.

Melekler, birinci secdeyi Hakk'n emrine itaten ettiler. Lkin

balarn kaldrp secde ettikleri dem'de Allah'n tecellsini
grnce
tekrar bir secde daha ettiler. Birincisi mtbaat yni Hakk'n
emrine
tbi olu, ikincisi tahkik ve uhut ile yni grerek ve bilerek
yaplan
secde idi.

Allah'tan gayr ne varsa fnidir, bak olan ise Haktr. 2 Taplacak,

bilinecek, grlecek, sevilecek hep odur."

Cemleddin Bey:

- Kur'n- Kermde, ecel ne bir saat geri kalr, ne de bir saat

evvel
gelir 3 buyuruluyor. Halbuki Reslullah Efendimiz, hads-i erifte:
Sadaka bely defeder ve mr ziyde eyler... diyor. Bz kimseler
de,
nebat gda alanlarn, hayvn gda alanlardan daha fazla
yaadklarn sylyorlar. Bendeniz bu cihetleri anlayamyorum.

- "Bunda anlalamayacak bir ey yok. Allah'n emri kat'dir. Ne

bir nokta ileri, ne bir nokta geri gider. Ezel knun deimez.
Nebat yiyenlerin ok yaadklar doru olabilir. Demek ki Cenb- Hak o
kimsenin mrnn uzun olmasn istemi ve ezelde nebat yemesini
takdir etmi, bylece de yine takdir olunan mr kadar yaam oluyor.

1- sr sresi, 70. yet.

2- Rahman sresi, 26-27. yet: "Kll men aleyh fn ve yebk

vech rabbike z'lcelli ve'1-ikrm."

3- Nahl sresi, 61. yet: "Feiz ce ecelhm l yeste'hirne

saten vel yestakdimn."

SOHBETLER 529

Sadaka bely defeder ve mr ziyde eder, hads-i erfndeki

mn, mre mr katmak demek deildir. Hekim, eceli
geciktiremez.
Ancak hastann rahatlamasna yardm eder. Yni bu ie let olur.
Hekim de Allah'n ismine mazhardr. Zahirden de btndan da
tecell eden
Allah olduuna gre, ondan da Hakk'n f ismi tecell eyler.
Rahat ve
refah ile geen mr ise elbet uzundur.

Mesel k ortasnda, etrafn kar ile evrili olarak, akta kalm

olsan hastalanp lrsn. Halbuki bir kulben ve atein bulunsa,
hem
barnr, hem istirahat eder hem de refah ve rahat iinde olmu
olursun.

Bu hal, lm iinde hayat deil midir?

Her keder ile geen mr, mr eksiklii; her refah ile geen
mr
ise, mr ziydeliidir.

Sadaka verip bir fakirin gnln almak ve bu suretle de Cenb-

Hakk'n honutluunu kazanmak, insan, bana gelecek
kazalardan,
bellardan ve kederlerden kurtarr.

Bir de u noktay dikkatten uzak tutmamak lzmdr. ki trl kader vardr. Birine levh-i mahfuz, dierine levh-i muallak deniyor.
Levh-i
mahfuz, deimeyen kaderdir. Levh-i muallak ise arta bal
olarak deiebilen kaderdir. Yni Cenb- Hakkn: u kulum u ii yaparsa
ona
falan iyilii vereceim, yahut u ktl yaparsa ondan falan
nimeti
alacam, gibi artlara balad kaderdir. Onun iin levh-i
muallak
yni arta balanm olan kader, levh-i mahfuz gibi kat' ve
deimez
kader deildir.

Galata Mevlevhnesi'nde, Mesnevi rihi smail Rush Ankarav

Hazretleri medfundur. Kendileri bir zaman hastalanm ve birka

hafta mukabeleye kamamlar. teden beri kendisine Ganem ismi
verilmi bir dervileri varm. Hazret'in drt hafta semahaneye
kamadklarndan pek zgn olan Ganem Dede de, a dedeye:
Sultnmza
ne oldu? ok hasretiz... Ne vakit mukabeleye kacaklar? diye
sormu.
A dede de: Vallahi Ganem Dede, Efendimiz ok rahatsz! diye
cevap
verince Ganem Dede alamaya balam ve: Ne olur, bir Fatiha
eksen
de sultnmn uruna ben kurban gitsem! demi. Bunun zerine
a
dede bir Fatiha ekmi ve Ganem Dede de derhal cemle
yrm.
Bundan sonra da Hazret gittike iyileerek semahaneye terif
etmeye
balamlar. Ganem Dedenin bann, Hazret'in trbesi iine
tesadf
ettii bilinir.

te bunun gibi, artl kaderde, yni levh-i muallakta kat'iyet

yoktur."

530

Komu Agh Efendiye hitapla:

- "Komu, a bakalm bir tatl yerinden.. Sz sz eker. Siz

syleyin ki biz de syleyelim. mer, syle bakalm!.."

mer Efendi:

- Mfessirlerin hepsi diyorlar ki btn ehl-i slm iin Allah'

grmek mmkndr 1 . Rfzler ise, Allah' grmek imknszdr
diyorlar. Saflerin ileri gelenleri de Hakk' grmek, dnyda cemal iin
ibdet edenlere mahsustur, cennet iin ibdet edenlere deil...
diyorlar.

- "Kim ki Rabbinin likasn dilerse, ibdetinde irk komasn ve

slih iler ilesin 2 den maksat nedir? Beyzv Hazretleri
buyuruyor ki:
Cenb- Hakk'a ibdet ederken cennet ve cehennemi talep
etmeyerek
ibdet etsin demektir.

Cehennemden kamak ve cenneti istemek bir bedel, bir cret

talep
etmektir. Yni cenneti isteyen ve cehennemden korkan kimse,
ibdetine baka ey kartryor, bu suretle de ibdetini hlisen livechillah,
yni srf Allah'n cemli iin yapmayp, cennet talebi ve
cehennem korkusu ile yapyor demektir ki, bu amel, bir nevi irk olmu oluyor.
Mademki Hakk'n cemlini istiyorsun, onunla beraber unu da
isterim,
bunu da isterim demek Allah'a irk komaktr. Allah' istiyorsan
yalnz
Allah' iste!

Hazret-i Rbia Adeviye yle buyuruyor: Y Rabb ben sana

cehenneminden korktuumdan veya cennetini talep ettiimden dolay
ibdet etmiyorum, ancak senin cemlin iin ibdet ediyorum.

Hazret-i Ms, ullazim bir peygamberdi. O peygamber ki

Cenb-
Hakkn halfesidir, olmayacak bir eyi talep etmez. Eer Allah'
grmek mmkn olmasayd, y Rabb bana kendini gster! der
miydi?

Cenb- Hak Musa'ya: Bak u daa, eer o yerinde durabilirse

sen de o
vakit beni grrsn, buyurdu ve Hak, daa tecell edince Ms,
dan
para para olduunu grd. Kendi de yz st dt bayld.
Baygnlktan kurtulduktan sonra: Y Rabb, seni grmek istediime
tvbe
ediyorum. nk senin bu vcut ile grlmediine ilk man
edenlerden biri ben oldum! 3 dedi.

Fakat byk mutasavvflar diyorlar ki: Allah grlmez olayd, yle bir ullazim peygamber byle bir teklifte bulunmazd. Ancak,
Allah
bu gz ile grlmez. Zayf olan bu gz, madd aydnla bile
dayana-

1- Kyamet sresi, 22-23 yet: "Vchn yevme izin ndretn.

l Rabbih nazire:
Yzler var ki o gn l l parlar. Ve Rabbine bakar."

2- Kehf sresi, 110. yet: "Femen kne yerc like Rabbihi felya'mel amelen slihn
vel yrik bi-ibdeti Rabbihi ahad."

3- A'rf sresi, 143. yet.

SOHBETLER 531

mazken, Allah'n nuruna nasl tahamml edebilir? Mahlk Allah'

gremez. Allah' gren yine kendinin nurudur. Bir eyin hakikatini
grmek ve bilmek iin o eyin kendi olmaldr. Sen ate olmalsn ki
atein
hakikatini bilesin. Allah' grmek kulun ne haddine? Demek
oluyor ki
sen kendinden ktn vakit Allah' grebilirsin. O vakit, gren
de sen
deilsin, senin hakikatindir."
mer Efendi:

- Kyamet gnnde umum ehl-i slm Allah' grecekler, buyurulmu.

- "Benim sylediim, dnyda grmek meselesidir. Maamfh

cennette bile Allah' grmek iin giyilecek rhn ve nrn hil'at
var-

dr."

mer Efendi:

- Sleyman elebi merhum: B-hurf u lafz u savt ol padiah...

diyor. Harf yok, ses yok, sz yok bu nasl kelm'?

- "O mhim mesele... Mirata bulunmadk ki orasn sana anlataym. nallah nasip olur da o vakit hakikati anlarz. Yalnz imdilik
u
kadarn bil ki kalbe gelen bir ilhamda sz ve ses var mdr?"

Cemleddin Bey:

- Yeni bz icatlar vstasyle insana anasnn babasnn ruhlar

gsteriliyor. Bunlar cin midir, nasl kabul edeceiz?

- "Ruh armaya ispirtizma derler. Bu seanslara gelenler sfli

berzahlarda kalm olan ruhlardr. Ruhlar ksm ksmdr. Bir
ksm ulv bir ksm da sfli berzahlarda bulunurlar.

Bilmiyor musun, eskiden byc hocalar cinleri davet etmezler

miydi? Bu davete gelenlerin cinler ile itiraki vardr.

Drafaka Mektebinde bulunmadm bir gece, Ahmet Midhat

Efendi, Fatin Efendi ve muallimlerden daha bz kimseler bir
ispirtizma tecrbesi yapmlar. Medyumlar da resim muallimi Agh
Efendi
imi. imdiki Drafaka Mdr Km Bey ki ir smail
Saf'nn
kardeidir. Masa banda otururlarken, bir ruhun geldiine dir
iaret
olmu. Kimsin? diye sormular. smail Saf'ym, kardeime bz
tavsiyelerde bulunmaya geldim, demi. Tavsiyen nedir? deyince:
Dnyda
iken namaz klmazdm. Bu yzden de korkun berzahlara
atldm. ok
azaptaym. Kardeime namaz klmasn tavsiyeye geldim,
demi.

Bu hdise zerine dehetli korkan Km Bey hem kendi namaza

balam hem de ailesine namaz kldrr olmu."

532

Cemaleddin Bey:

- Bz byk ruhlar da byle davetlere icabet ediyorlar m?

- "te o yalandr. Ne gibi byk ruh?"

Cemaleddin Bey:

- Evliyullhn bykleri...

- "H... Onu kim sylemise yalan sylemi. Bunu syleyen

kimseye, byle bir ey olamayacana dir senet verebilirsin.
Evet, cinler, eytanlar, budalalar ile elenmeye gelirler.

Edison, ruhlar ile konumak isteiyle, senelerden beri bir telefon

banda alyormu. Bylece de imdiye kadar kazand
hreti bu
budalalkla glgeliyor."

- "Hac Efendi syle bakalm."

Hac Rauf Efendi:

- Evvelki haftaki derste, kmil insann gnlne girmek lzm olduunu buyurmutunuz. Ne yolda girilir Efendim?

- "Kmil insan bulduktan sonra gnlne girmek vstalar

zahirde de, btnda da edebe uymak, sadkat ve tam
teslimiyetten ayrlmamak ve her ne telkin edip sylediyse, zerrece ondan
amamaktr.
te Cenb- Hak bir kuluna bylece amel etmek nasibini ihsan
ederse,
o kmilin gnlne girmek mmkn olur."

Adem Bey:

- Bir hads-i erifte: Kim ki bildii ile amel ederse Cenb- Hak
ona bilmedii ilmi de retir, buyuruluyor. Bu retilen ilim
nedir?

- "Ledn yni gizli hikmetleri bilmlere ne kadar yaklalrsa,

korku da o nisbette artar. te
bundan dolaydr ki Peygamberimiz Efendimiz: Eer ldkten
sonra
banza gelecekleri bilmi olsaydnz itih ile yemek yiyemez,
rahatla ayaklarnz uzatp yatamazdnz, ok alar, az glerdiniz,
banz

alp dalara kaardnz, buyurdu. Grlyor ki korku, mertebe

ilerledike ziyadelemektedir."

Rauf Efendi:

- Yessir len ilme l ilahe illallah' in mns nedir?

- "Y Rabb, bize sonsuz bir ilim olan l ilahe illallah ilmini myesser kl da renelim, bilelim! demektir.

Reslullah Efendimiz: Benim ve benden evvel gelen

peygamberlerin syledikleri en faziletli sz, l ilahe illallah'tr,
buyurmulardr.

Esasen dnyya gelmekten maksat, budur. Vazifemiz, l ilahe illallah demeyi bilmektir.

Ezel gnnde Elest birabbikm 2 denildii vakit, bel yni

evet...
dedik. Bu dvay kazanmak iin u dnya mahkemesinde ilim ve
amel
nmnda iki ahit gstermemiz lzm gelir ki ahitlerden biri
olan ilim,
l ilahe illallah'tr. Amel ise, adalet ve istikmettir. L ilahe
illallh'n

mefhmu bu demektir. Yni, Allah'tan gayr verici yoktur,

Allah'tan

1- Mu minn sresi, 14. yet: "Yaratanlarn en gzeli Allah, ne

ycedir!"

2- A'rf sresi, 172. yet: "Ben sizin Rabbiniz deil miyim?.."

SOHBETLER 539

gayr men edici yoktur, Allah'tan gayr hidyet edici yoktur.

Hsl veren de o, alan da o, ldren, dirilten de o, hep o, hep odur ki
btn bunlarn bir araya gelmesi, hepsini birden ihata etmesi l ilahe
illallah'tr.
Onun iin l ilahe illallh'n mnsn bylece bilerek
sylemelidir.
Yoksa Harun Reid'in papaan Ysn-i erifi batan aa ezbere
okurdu. Bir kuun veya gramofon pl denen bir macun
parasnn
Ysn-i erifi okumas veya l ilahe illallah demesiyle m'min ve
ke-

mal sahibi olmas m lzm gelir? Hayr. nk maksut, mny

anlamak ve ona gre amel eylemektir. Bu da ancak, kemli bulmu
bir insana mahsustur. nk mn ile amel etmedikten sonra, ister
ku, ister gramafon, ister insan olsun, birbirinden sekin ve stn
deildirler.

Demek oluyor ki l ilahe illallah ilminden maksat, tebihi ele alp

onu yz binlerce defa ekmek deil, bitmez tkenmez mn-y
erifini
renip ve kendi mevhum vcdunu l ilhe'ye atp illallh'
isbat etmektir.

Bu ilmi renmek iin de: Daha gencim, ok vaktim var

dememeli.
Bu trl zrler makbul deildir. Hazret-i Nh, dima ibdetle
megul
olurmu. Kendisine: Ne ok ibdet ediyorsun. Bin sene mrn
var.. Ya
Zamn- Sadet'te gelseydin ne yapardn? demiler. -Zamn-
Sadet'te
tabi mr, atm ile yetmi arasnda imi- O da cevaben: O
zaman gelseydim bam secdeden kaldrmaya vakit bulamazdm, demi.

Mert, her nefes kendini hesaba eken kimsedir. Yirmi drt saat
iinde Allah iin ne yaptn ve ne kadar zamann ktlklerde,
Allah'n
istemedii yollarda sarfettin, meydana koy... Allah Habb-i
Ekrem'i
hrmetine kt huylarmz slh etsin, ok acnacak haldeyiz.

Hazret-i Pr Seyyid Ahmede'r-Rif bir gn arkadalaryle oturuyorlarken: Kim ki ehvet nazariyle bir nmahreme bakarsa ite
kyamet zamandr, buyurdular.

Zamn- Sadet'te ashb- kiram, birbirleriyle bulutuklar vakit:

Haydi gelin vakit geirelim, demezler. Dertleelim, hallerimizi
dnelim... derlerdi. Biz ise, vur patlasn, al oynasn ile vakitlerimizi
gaflet
iinde geirmekteyiz. Ne byk devlet ki Muhammed mmeti
olmuuz.
Birok kimseler gelip kfrden mna geiyor. slm ile
erefleniyorlar.
Biz ise mslman olarak geldiimiz halde vakitlerimizi kaybeder
ve
nihayette de kfir olarak gidersek yazk deil mi?"

- "Buyurun bakalm irim, tatl yerinden an!"

Ysuf Ziya Bey:

540

- Geenlerde vahdet-i zt ve vahdet-i vcdu sormutum, izah

buyurmutunuz. Derecemiz nisbetinde istifde ettik. Bu gn de
ukbt
(ceza) hakknda ne buyurursunuz 1 ?

- "Sizin ve benim bir mevcudiyetimiz var. Yiyoruz, iiyoruz,

douruyoruz. Bu, taayyn yni dnya iidir. Hibir yer yoktur ki
Cenb-
Hakk'n nuru ihata etmi olmasn.

imdi benim ve senin bir benliimiz var. Bu mecazdir. Ben, ben

miyim, sen, sen misin? Burada, pek sevdiimiz bir kimse imdi
lse, rker, tiksinir, kaardnz. O halde kimi seviyordunuz, size
soruyorum?

Onu seviyor idiyseniz, bu tiksinme nedir? Demek oluyor ki bu

sevdiiniz ile beraber ruhu seviyordunuz. Sevdiiniz hakikatte rh idi.
O gidince kalbn hkm kalmad. Ruhun grn olmad halde
bunu
nasl sevdiniz? nk bu kalpta kendini gsterdi ve sevdirmek
istedi.
Onun iin de, iinde vazife grecei bu kalb, nm- dieriyle
bindii bu
binei yedirdi, iirdi.

Mesel biz seninle beraber u ii yaptk. te taayyn leminde

yni bu dnya yznde o ileri yapan ben ve sen birer isme
mazhar bulunuyoruz. Mesel ben Kahir ve Mudil ismine mazhar olmuum.
Sen
ise Halim ve Hd isimlerinin mazharsn. te bu zddiyet
yznden
birbirimizin muhalif ve hasm oluyor ve arpyoruz. Zeytin ya
ile suyun tezat tekil etmesi gibi. Her ne kadar bunlar birbirlerine
kartrsan bir mddet sonra yine ayrlrlar. Bunun gibi yekdierine
muhalif
yni ayr isimlere mazhar olmu iki kimse her ne kadar zarur
olarak
beraber bulunsalar da, kendi hallerine kalnca yine birbirlerinin
zdd-

drlar. te mazhariyet cihetiyle mcdeleler, azap ve eziyetler,

arpmalar ve netce itibariyle cezalar bundandr.

Yoksa hakikat cihetiyle, bu zt isimlerin hepsi bir kldr, vahittir.

O mertebede dva yoktur. Su ile imtiza etmeyen zeytin yann
asl su
olduu gibi... Firavun ile Musa'nn da hakikatte asllar bir olduu
gibi... Ayrlmalar, zddiyetleri, mazhar olduklar isimler ve
yaratllar
cihetiyledir."

Muhy Bey:

- Hads -i erifte: Hazret-i Ali'ye nazar, Kabe'ye nazar gibidir, buyurulmu, bunu izah eder misiniz?

- "Hazret-i Ali'nin vechine bakmak, Kabe'ye nazar etmek gibidir.

Alimin vechine bakmak da yledir. Yoksa bu hads-i erif, yalnz
Hazret-i Ali'ye tahsis edilmemitir. Ancak, Ali'nin vechine bakmak
ibdettir, buyurulmu olmas, Hazret-i Ali'nin Allah'ta fn olmu
bu-

SOHBETLER 541

lunmas itibariyledir.

Kmil insanlar, tecelliyt- Sbhniyyeye mazhar olmulardr.

Onlarn yzlerinin izgileri, Kur ann hatlar gibidir. Hakikat
aydnlklar onlarn smalarndan parlar. Kabe, Allah'n emriyle ta ve
topraktan yaplmtr. Onda Allah'n emri, kmilin kalbinde ise kendi
vardr.
Hads-i kudsde buyuruluyor ki: Ben her yere kendimi arzettim,
bir yere samadm. Ancak takva sahibi temiz ve hlis kulunun
kalbine sdm. te bu yzden onlara nazar ibdettir. Fakat tarikat demek
edep
demek olduuna gre, bir kimsenin, byklerinin yzne
devaml bakmas doru deildir."

Necip Bey:

- Hazret-i Ali'nin zikri hakknda da byle buyurmutunuz deil

mi Efendim?

- "Evet, yine hads-i erifte, Ali'nin zikri ibdettir, buyurulmutur. Bundan maksat da, Ali ve Ali srrnda olan kmil insann yd
ve
ona tevecch ve murakabedir ki bu da az evvel sylediimiz
mnnn
deiik bir ifadesidir."

- "Neet Bey buyurun!"

Ne'et Bey:

- Ruhlar, Elest bi-Rabbikm hitabnda belli "evet" dediler. Bu

beliyi, Cenb- Hakk' sf atiyle ve kemliyle tanyarak m dediler
1?

- "Tanyanlar burada da tandlar. Orada hakikat zahirdir, gizli

birey yoktur. Beli... diyecekleri tabi idi. Asl maksat, o bel'yi
burada
tiraf edebilmektir.

Cenb- Hak hereyi kendi istidadna gre halk buyurmu, kabiliyeti ne ise, onu o yola sevketmitir ki bu yol, o kimsenin srt-
msta-

kimi olmutur. Elest bi-Rabbikm hitabnda da her ruh, kendi

istidadna gre bel... diyebilmitir.

Cenb- Hak ruhlara kendi nurundan serpti. O nur kime tesadf

ettiyse sad oldu, kime etmediyse ak oldu ve zulmette kald.
Orada
bel, diyenler, bu bel'yi burada yni dnya mahkemesinde ilim
ve amel
hitleriyle isbta geldiler. sbat edebilenler, mahkemeden kalb-i
selim
hccetini alarak dvalarn kazandlar. Etmeyenler de mahkm
olarak
muhtelif cezalara arpldlar ve evvelce dedikleri bel'de
sadkatleri
sabit olmad iin mahkeme-yi kbrda mahcup ve me'yus
oldular.

Cenb- Hakk tammiyle bilmek kimsenin haddi deildir.

Reslullah Efendimiz: Seni hakkyle bilemedik Y Rabb! diye
buyurdu. Onun kemlini kendinden baka kimse bilemez. Kulun Allah'
bil-

542

me derecesi, kendi istidadnn derecesiyle mtensiptir. Yni

ancak
istidad nisbetinde bilebilir."

- "Syle mer?"
mer Efendi:

- Dnya ve hiret iin hibir ey yoktur ki Kur'n- Kerimde zikrolunmasn. Kur 'n ise Fatiha sresinde toplanm olduuna
gre,
eriat, tarikat ve hakikatin bu Fatiha' da yeri neresidir?

- "Kur'n- Kerm'de ne mevcut ise Bakara sresinde mevcuttur.

Bakara sresinde ne mevcut ise Ftiha'da mevcuttur ve Ftihay
erfe'de ne mevcut ise Besmele'de; Besmele'de ne mevcut ise
Besmele'nin ( >. ' ) smda ve ( / ) da ne mevcut ise ( u-i ) nn
altndaki noktada mevcuttur. ( _.. ) nn altndaki nokta da benim
buyuruyor

Hazret-i Ali.

Fatiha, Kur'n- Kermin btnn iine alr. Bir kere eriat demek, ilh hkmlerin kul tarafndan ifsn emredici knun
demektir.
Hakikat ise, Rabbn mahedesini bildirir. Hakikatle
kuvvetlenmeyen,
perinlenmeyen eriat, eriata bal olmayan hakikat makbul
deildir.
Bu ikisinin arasnda bir de tarikat vardr ki, tarikat, eratin
meyvesi
ve hakikatin aac hkmndedir.

Cenb- Hakk'n rubbiyet vasf Ftiha'da rahmniyet ve rz-i

cezaya mlikiyet ile tarif buyrulmutur.

te Cenb- Hak Fatiha sresinde: (Elhamd lillhi Rabbi'llemin) ve (mliki yevmiddn) buyurduktan sonra kula trl
emir
olunuyor. Bir emir, kulun zahir ameller ile mkellef olmas ki
buna
eriat deniyor. te bu (iyyke na'bd) yet-i cellesi ile
emrolunuyor.
Biz sana taparz, demek.

kincisi, bu grnen lemin dnda bir de grnmeyen lem

oldu-

unu ve senin zahir fiil ve amellerinin ancak o gayb leminin o

grnmeyen lemin emriyle icra olunabileceini ve senin yzn bu
grnen
lemden gayb lemine evirmeni emreden tarkattir ki o da
(iyyke
nestan) ile tebli buyuruluyor. Ancak senden medet talep
ederiz, demektir. ncs ehdet leminden bilklliye ekilip btn
umur ve
ahvli ancak ve ancak Allah'n elinde grmektir ki bu da
makrn-
hakikattir. te o makam mahede eden kulun syleyecei
veya syledii (ihdina's-srta'l-mstakm) 1 kelmiyle gsteriliyor. Bize
mstakim olan srat gster yni, irk karmayan yola hidyet et,
demektir.

1- Fatiha sresi, 6. yet: "Bizi doru yola ilet!.."

SOHBETLER 543

Fatihada eriatn, tarkatin ve hakikatin mnlar bu vehile

mevcuttur.

Evet mer Efendi, asl senin soracan sual, Fatihadan evvel

( ) nn altndaki noktada, erati, tarkati, hakikati nasl grelim?

demek olacakt. Onu da ben sana syleyeyim: te o nokta iin

Hazret-i
Ali: Benim! buyurduuna nazaran, bunun de kmil insanda
mevcut demektir. Daha Trkesi, kmil insanda: nsan, dnya ve
hiret,
Muhammed ve Allah tecell etmitir."

- Evet Efendim... Hazret-i Musa'ya aatan tecell eden Allah,

insn- kmil' den tecell etmez mi?

- "(eyh Ynus Efendi'ye hitapla) Sylesene eyhim!"

eyh Ynus Efendi:

- Dinliyoruz Efendim.

- "Bu her akam olur mu? nsana iki kulak bir az verilmi, biraz
da siz syleyin! Sen syle bari komum!"

Komu Agh Efendi:

- Ramazanda iken gryorduk. imdi hafta balarn beklemek

lzm. eref veriyorsunuz.

- "O eref sizin erefiniz. Muhabbet kadar byk ey yoktur. , o

muhabbetin gl gsz ve hlis olmasndadr. En byk azap,
en byk cehennem, Allah'tan gaflettir. te mritlere tan ve ten
edenlere
Allah bu azab verir.

Mehmed Baheddin Nakibend Hazretlerinin huzuruna orba

getirirler. O esnada kendileri murakabeye varrlar. Murakabeden
sonra:
Ben bu orbay imem, nk bunu piiren kimse, piirdii
esnada Allah'tan gafil bulunuyordu, buyururlar.

Dervie lzm olan, dima tevecch ve murakabedir uyanklktr.

Onun iin dervilerin yolu kolaydr. Onlara Allah kaps olmak
zere

mrit ihsan edilmitir ki bu suretle dervi mride ve

dolaysyle Hazret-i Pire, Reslullah Efendimize ve Cenb- Hakk'a tevecch
etmi
olur. Murakabeden maksat, gaflette olmamaktr. Maksada
varmak, ancak bu suretle mmkndr.

Arife eyada esma grnr

Cmle esmada msemm grnr
Bu Niyazi'den de Mevl grnr
Kande baksan ol gzel Allah' bul
dem isen semme Vechullh' bul

544

Burada dem isen semme Vechullh' bul! deniyor. nk dem

suretinde ve hayvan sretinde neler vardr. Ehlullah, bu
kimselerin i
yzlerini grr. Kimi ay, kimi eek, kimi akrep sretindedir. Onun
iin

hads-i erifte buyurulduu zere, Allah sizin suret ve

amellerinize deil, kalbinize ve niyetlerinize bakar. 1 nk kalp, Allah'n
nazarghdr. Halbuki sen bu ilh nazargh puthne etmisin.

Cenb- Hak hads-i kudsde yle buyuruyor: Nefsini bil, Rabbini

bil. Allah'a vuslat nedir? Bir insann kendi nefsn
muhabbetlerinden
soyunup zulmn perdeleri atarak uhut mertebesine vsl
olmas demektir. Sen kendine vcut veriyorsun. Halbuki Tanrnn
vcdundan
gayr vcut var mdr? Bir kere kendini erittin mi, grrsn ki
senin
vcdun bir hi imi ve Allah'tan gayr mevcut yok imi. te l
ilahe illallah demek byle olur. almamz, aramamz, o uhut
mertebesine
vsl olmak iindir. Allah cmlemize bu mny anlamak ve Allah
yolunda, onun rzs diresinde gitmek nasip etsin.

Bir gn dehrler mm- zam'a: Bizi ancak dehr helak eder, dediler. mm- zam ise cevaben: L tesibbu'd-dehre inne'd-dehre
fe
hvallah 2 buyurdu.

Dehrler yine: Senin bahsettiin Allah'n grlmesi lzmdr, bize

onu isbat et, nerededir? dediler. mm- zam da bir anak st
getirtti
ve onlara hitaben: Bu stte ya var mdr? Bana yerini tyin
ediniz! dedi. Fakat onlarn kfrlerinde bir deiiklik olmad, yine mna
gelmediler. Gz kr olduktan sonra hakikati gremez. Reslullah,
Kur'n gibi
bir delil getirdii ve bunca mucizeler gsterdii halde niin
herkes
risletini tasdik etmedi. Aslnda pk cemli en byk mucize idi.

Eb Bekir. man iin baka bir mucize istedi mi? Asr, hep o asr.
Dem yine o demdir. Zamn- Sadet'te ne ise yine yle. Muvfk
da
mevcut, mnfk da. Nerede o eski evliyalar? demek hatdr.
Allah da,
tecellsi de her vakit mevcuttur. Onun iin, dnya ems-i Tebrz
dolu,
bana Mevln gibi mrit gster."

- "eyhim buyursamza, buyurun!"

- eyh Ynus Efendi:

- itmiim, Bayram Hazretleri: Sohbetle mertebe artar, demi.

Kimisi de zikir ile artar, diyor. Hangisi dorudur?

1- nnallhe l yenzuru il suverikm ve il a'mlikm bel

yenzuru il kulbikm ve
niyytikm.

2- Dehre kfretmeyiniz. Dehr Allah'tr.

SOHBETLER 545

- "Sohbet byk eydir. Bir dem Huda mertleriyle sohbet, yz

sene takvadan hayrldr, buyurulur. nk ne kazanlrsa
sohbetten kazanlr. Zikir ile, Hakk'm esmsyle kazanlacak ey, belki bir
defada
sohbetle elde edilir. Zikirden maksat, nefsi slhtr. Allah senden
uzak
deil ki iittirmek iin barasm. Bu, senin benim kr nefsimize
iittir-

mek iindir. Esas olan, nefsin slhdr. Nefsin slh ise elbet
sohbetle
daha ziyde hsl olur.

Yalnz, sohbetten istifde de istidada gredir. Bzs dinler, fakat

hibir ey anlamaz. Yahut, o esnada baka eyler dnr. Zra
bir bardaa denizi de dksen, ancak istidad kadar alr.

Kur an- Kerm'in zahir mns olduu gibi, bir de btn mns
vardr ki o, akln stndedir. Mesel ben sana: Herey bu
dnydadr;
hiret de bu dnynn iindedir, dersem, bunu grecek gz,
zahir gz
deildir. Bu hakikati grmek ve bilmek iin bir baka gz ve bir
baka
akl lzmdr. te bu yolda akln itirazlarna yol yoktur.

Nasl ki Hazret-i Ms ullazim bir peygamber olduu halde,

Allah'n emriyle, ledn yni esrr- ilh ilmini elde etmek iin
Hzr'a
mlki oldu. Hzr Hazretleri, kendisiyle arkadalk edebilmek
iin hibir eye itiraz etmemesini art kotu. Fakat malm olduu zere
Ms
defa Hzr'a itiraz etti. Bylece de Hzr, aralarnda firak
gerektiini

Musa'ya bildirdi."

eyh Ynus Efendi:

- Gz buyurdunuz da hatrma geldi. eyhimin eyhi (gz deitir) hikyesinden ve krk gnde gz deitirmesinden
bahsetmiti. Sonra da irada memur olmu ve elli halfe uyandrm. Dierleri de
onun
iin: Daha dn geldi, nasl usta oldu? demiler.

- "stidat byk eydir. Gz deitirmekten maksat, slikin

dervi
olmazdan evvelki gzdr ki, mride intisap ettikten sonra
erbain denilen krk gn zarfnda slikin riyzta girmesi ve bundan sonra
kalbine ihsan olunan hikmet nriyle gznn grmesidir. Elbet bu
gz ile
evvelki gzn arasnda byk fark vardr. te bu gze, basiret
gz
derler. Reslullah Efendimiz buyururlar ki: Bir kimse krk gn
ihls
eylese, o kimsenin dilinden hikmet eserleri zuhur eder. ite
lisnndan
hikmet cereyan eden bu kimsenin phesiz gznden de ibret
nuru zuhur eder."

htiyar Hafz Efendi:

- Bir kimse oluna yazd mektubunda, gayet muhterem bir

ztn oturduu sokaktan gememesini tenbih etmi. O yle
gryor.
Halbuki bu zat ne mbarek bir insan...

- "Ehlullah izini kolay kolay gstermez. T ki kendine lyk olan

546

yannda tutabilmesi iin erpten uzak kalr. O, keramet

gstermeye
de tenezzl etmez. Bir kmil insan, Hakk'n btn isimlerine
mazhardr. Onun iin ehlullh kermetleriyle byk grmek, onlar
hakknda
phe etmek ve kltmektir. Grecek gzn varsa, onlar
batan aa
keramettir.

Arif bir zta ulemdan bir kimse gelmi: Ben Allah' bin bir delil
ile isbat ederim, demi. O arif zat da cevap olarak: Demek ki
senin
Allah'n mevcudiyetine ve onun her eyde zahir olduuna bin bir
yerde
phen varm ki bin bir delil ile tahdit ettin ve isbta ihtiya
duydun,
demi.

Fakat btn bu dediklerimi grmek iin basiret gz olmak

lzm.
Noksan, ehlullahta deil, onu gremeyen senin gzndedir."

- "(eyh Ynus Efendiye hitapla) E eyhim... A bakalm bir tatl

yerinden... Ben sizi elendireyim diye sylyorum."

eyh Ynus Efendi:

-Allah sizi eksik etmesin, dinliyoruz.

- "Haydi irim, sen syle..."

ir Ysuf Ziya Bey:

- Bir slik, birok seneler hizmette bulunup bir ey istifde ede-

mezse, mensup olduu mrid-i lsi onu bir ltuf ile mkfatlandrmaz m? Mademki kendi almasyle bir ey
kazanamad?...

- "Mritten maksadmz, kmil mrit olandr. Yni bizzat ve

manen Reslullah Efendimiz tarafndan memur olanlardr.
Hazret-i
Pir yle buyuruyorlar: Mrit, slike drt yerde yetiir: Biri, can
ekiirken, biri kabirde, biri srat geerken, biri de mizanda amelleri
tartlrken Slike bu drt yerde yetimeyen mrit, kmil deildir.

Bzlar derler ki: Dervilikten maksat, ahlkn tashihi deil midir? Biz ite ahlk sahibiyiz. Haset, kibir, gybet etmeyiz. yilik
yaparz. Yalan da sylemeyiz, rvet de almayz. Binenaleyh bizim
dervi
olmaya ihtiycmz yoktur. Biz kendi prensibimizle gideriz. Fazla
olarak, Allah ve bir de Reslullah olduunu biliyoruz. Elimizde
Kuranmz da var. Baka neye ihtiycmz olabilir?

Hazret-i Mevln, bu trl dnenlere u szler ile cevap buyurur: Dal eri olsun da kke merbut ve ya olsun. Kke bal
ya dal,

doru olup da kke merbut olmayan doru fakat kuru daldan

elbet
ldr. nk o ya dal, zaman gelince semere verir, mahsul,
meyve
verir.

SOHBETLER 547

Beytullh'n kapsndaki pasl bir demir halka, erbab iin nice altm halkadan makbuldr. Demek oluyor ki tarikata mensup
olanlarda
bz eksikler ve noksanlar olsa bile, o yine dardaki kuru ve
semeresiz
kalmlardan daha makbuldr.

Bu, dem'le eytann srr meselesidir. Nasl ki eytan da

dem'e secde emrolunduu vakit, ben ondan daha faziletliyim...
diye
secde etmedi ve meleklerin hocas iken merdut oldu.

Sulinize gelince, istidadnn kifayetsizlii yznden dnyda

vuslata eremeyen, fakat eyhine tam teslimiyet gsteren bir
sliki,
kmil mrit isterse brakmaz. Belki son nefeste, yahut hirette
vuslat

nasip olur, kaybetmez. Amma mridi kmil ise...

Onun iin, i tarkate girmekte deil, insan bulmaktadr. Halbuki

bzlar, tarikata girmekte zannederler. Tarikat, tark-i Muhammedi'dir. nsan tarikat kurtarmaz. Kurtaran mrittir, kmil
insandr. Hangi tarikte olsa, onu arayp bulmal. , eline tebihi alp
sabahlara kadar esma ekmekte, yahut zikir ve ibdette deildir. O
kmil
mridi bulup, nnde (l) olabilmektedir.

Hakka vuslat demek, tekrar ediyoruz, zulmn perdelerden

syrlp, mahede mertebesine varmak demektir.

Soyun varndan ey Ken'an

Grrsn vr olan Allah

Esasen ondan gayr bir ey yok ki..."

- "eyhim sra size geldi."

eyh Ynus Efendi:

-Eyvallah... Aman Efendim eyvallah.. Allah sizden honut olsun.

- "Allah nefsimizin errinden muhafaza etsin, rzsndan ayrmasn. Geceler geldi, gndzler gitti. Ramazan ay geti. Topla
davulla yine geti. teki aylar topsuz davulsuzdur. Topla davulla olan
byle geiyor. tekiler ise hissedilmeden geip gidiyor.

Avamn Ramazan, malm olan ayda, orucu bozan eylerden,

havassn yni Allah'n has kullarnn orucu ise fikir ve his
gnhlar
demek olan gafletten yni Hak'tan gayr eylerden kanmak ve
riyzatta bulunup canann vuslat bayramna intizar eylemektir.
Avamn orucu senede bir aya mahsustur. Bu ise vuslat bayram
myesser oluncaya kadar devam eder."

eyh Ynus Efendi:

548

- Bu aka?n ay, fakir de grdm.

- "Basra'da Anadolu'da bu gn bayram. Halbuki bizim bamz

erate baldr. Biz, mademki orucu, ullemir olan hkmetin
topuyla
tuttuk, yine onun topu ile bozarz. Bu hususta mesuliyet varsa,
bize it
deildir. Esasen lemin intizm da bunu cap eder. Herkes, ben
ay
grdm... der oru tutar ve oru bozarsa, o vakit birlik olmaz.

Hazret-i Osman'n huzuruna iki kii gelmi. Bunlardan biri: Y

Emre'l-m'minn! Bu adam btn varm youm olan elmas
yzm
kapt ve yuttu. Sana ikyete geldim, demi. Hazret-i Osman
ahidin
var m? diye sormu. Dvc: Yok! diye cevap verince, tekine
dnp:
Sen bu adamn yzn yuttun mu? diye sormu ve adam:
Yutmadm
y Emre'l-M'minn... diye cevap vermi. Bunun zerine Hazreti Osman: Dva fasl oldu. knz dar. Mademki sen ahit
gsteremiyorsun. Bu da yutmadn sylyor. O halde dva dt, diye
kestirip atm.

Bu hal karsnda yzk sahibi alayp szlamaya ve adamn yz yutmu olduuna, mukaddesat zerine yemin etmeye ve
btn
ailesinin servet ve samannn mahvolduunu syleyerek: Aman
y Osman ben imdi ne yapaym? diye san ban yolmaya
balam.

Adamn iddetli teessr ve feryadndan mteessir olan Hazret-i

Osman: Y falan! Ben yzn, bu adamn midesinde
bulunduu yeri
dahi gryorum. Amma biz zahire gre hkm vermek
dstrundan
ayrlamayz. Mademki ahit getiremedin, sana cevbm yine
ayndr.
Baka birey yapmak elimden gelmez! diye cevap verince,
yz yutan, Hazret-i Osman'n ayaklarna kapanp zr dileyerek
crmn
itiraf etmi.

eriat muhafaza olunamazsa, lemin kvam ve nizm bozulur.

Mkevvenatta grdn intizam, hep eriatn icbdr. nk
eriat
demek, lem haytnn intizm demektir.

eriat, vcdu kaplayan deri gibidir. Derinin altndaki et, tarikat

gibidir. Onun altndaki kemik, hakikat gibidir. Onun iindeki ilik

ise
marifet gibidir. Bunlarn hepsi birden bir btndr. Ne et deriiz,
ne
kemik etsiz; ne ilik kemiksiz payidar olabilir."

ir Ysuf Ziya Bey:

- Zahir ehli olan kimseler eratten ileriye nfuz edemiyorlar.

- "Kemle ermek, eratin dereceleri olan tarikat, hakikat ve

marifeti de bulmakla mmkn olur. Yoksa yalnz iptidi
mektebini bitiren bir ocuk ile, Darlfnunu bitiren ve istikbli alan gen
bir olur
mu?

Stma tutan kimseye, sulfato verirler, atei titremesi geer. te

SOHBETLER 549

il eriat, yutmak tarikat, hastalnn gemesi de hakikat

gibidir.

eriat meale, tarikat yol, vsl olunacak yer, yni maksut hakikattir. Yalnz ilim kfi deildir. Amel de lzmdr. Hatt bu yolda
mm- zam Hazretleri iki benzetme yapar: Bir insan kan
fesadndan
bir ban karsa, bu bann dtan cerahatleri ve kirleri
temizlense,
onu meydana getiren hastalk bnyede olduu mddete yara
geer
mi?

Yine mm- zam'n buyurduu gibi, iddetli stmaya tutulan bir

kimseyi ellerinden ayaklarndan smsk tutsalar, hastann
titremesine
mni olabilirler mi? ll iten kesecek il ister. te, stmalnn
ellerini
kolarn tutmak, yalnz oru, namaz, zekt, hac gibi eratin d
yznde kalp ruhu temizleyecek mnevi iltan mahrum olmaya
benzer.

mm- zam Hazretleri, yalnz zahir ameller ile iktifa edip

mnevi terbiyeye lzum grmemi olsa idi, mm- Cafer
Hazretlerine
boyun vermezdi. Bunu da: (Son) iki sene olmasayd Nman
helak olurdu, szyle ifde etmezdi.

Reslullah Efendimiz de: Mrebb olmaya idi ben Rabbimi bilemezdim, buyuruyor. Onun iin ilme'l-yakn, ayne'l-yakn, hakke'lyakn 1 dereceleri baka bakadr. Mesel Mehmet Bey
Medine'yi grmemi, yalnz tarifini iitmi. Fakat ne kadar duysa, grm gibi
olamaz. Bir bakas Medine'yi, Harem-i erifi grm. Elbet onun
bilmesi
daha bakadr. Bir de Medneli olmak var ki, o, beldenin deliini
deiini bilir. Dardan gelip gren, ne de olsa, Medneli kadar
bilemez.

eriat erbabndan olup da tammyle farz, snnet ve

mstehaplara riyet eden ve ahlkn tasfiyeye alan kimseler, ancak
nefsinin yedi mertebesinden olan mlhimeye kadar kabilirler.
Mlhimeden yukarki mertebelere mritsiz ykselmek kabil deildir. Byle
olmam
olsa, Hak yolunun slikleri varlaryle yoklaryle Allah yoluna
derler
miydi? Bunlar budala da sen mi akllsn?

Dnyya gelmekten maksat, ruhu kemle erdirmek, kmil

insan
bulmaktr. lmi burada bulamadnsa in'e kadar gideceksin. Bu
husus-

ta mazeret makbul deildir. nk dnyya gelmekten maksat

budur.
Benim evldm, ailem var, onlar ile megul olmam, onlar iin
almam
lzmdr, da desen yine mazeretin makbul olamaz. Evldn ve
ailen olduu iin yemek yemiyor musun? u halde ruhunun gdas iin
de alman, onu a brakmaman lzm.

Ta topra arayacana insan ara... lmullh, kmil insan

ara... Seyahatler edip hacca gidiyorsun. Git. Fakat yalnz ta
topra

Duyarak bilmek, grerek bilmek, o eyin kendi kesilerek kendi

olarak bilmek.

550

ziyarette kalma... nsan bulup onu tavaf et!'

- "Neet Bey buyurun!"

Ne'et Bey, bu gece sohbet meclisine gelememi olan ir Ysuf

Ziya Bey 'in bir iirini okudu. Son msralar yle idi:

Gam yemez matlaba vuslat iin erbb- taleb

Reh-i mnda eer kmil ise rh-beri
Grnr hid-i esrr- man b-ek
Hazretin olsa o dil mazhar- lutf- nazar
Sohbet-i Hazret-i Kenan'a mdavim ola gr
Dinlemek ister isen Hayr'l-beeri
Fahreder pye-i akn ile mh- cebin
Geri yok Ysuf- sevd-zedenin bir deeri

- "Ysuf Ziya Bey bu akam neden gelmedi?"

Hac Bey:

- (irin kardei) Bir mazereti var Efendim...

Sobann stndeki ibrik kaynyor ve tatl bir ses karyordu:

- "Ne gzel ses... Amma atee mruz kald vakit bu tatl sesi
veriyor. Suyun az var m imi, yok mu imi? Su, atee galiptir,
derler.
Su mu atee glipmi, yoksa ate mi suya? Yni, erkek kadn
zerine
kimdir. Amma surette kimdir. Mnda ise, atein suya
galibiyeti gibi, kadnlar da erkee galiptirler. Akl erbab, gariptir ki,
hakikatte kadnlara malptur. Fakat kadnda olan bu galibiyet, akl
erbabnn onlarda grd nr- ilh cihetiyledir. Yoksa hayvan ehvet
cihetiyle
deildir.

Kadnlk, ok byk mertebedir ve ok byk mevkii hizdir. Fakat i, gerekten o kadnlk mertebesini bulabilmededir. Yoksa
bu szmz, hayvanlk derecesinden ykselememi kadnlar hakknda
deildir. Mehur meseldir: Kadnn fendi erkei yendi, derler. Biz sz
burada, erkee galiptir, diye tefsir ediyoruz. Amma eytnatta da
galip
imi, onu da erbabna brakalm.

Kadnln vazifesi pek byktr. Allah ona yaratclk sfatna

mazhar olmak gibi byk bir meziyet ihsan etmi.

Bz kimseler ise kadn bir makine yerine koyar, ev eyas gibi

SOHBETLER 551

addeder, adamdan saymazlar. Halbuki Kur an- Kermde Cenb-

Hak
kadn erkekten hi ayrmam. Ayetlerde: Zkirne ve'z-zkirt;
hfizne ve'1-hfizt; mslimne ve'1-mslimt diye hep
beraber zikrediyor. Btn Kur an iine alm olan Ftiha-i erife bile
mennestir.
Gne de mennestir ve tera'-emse iz tala'at 1 buyuruluyor.

Cenb- Hak, Kur an- Kerm'de emir buyuruyor: Y Resl'm, y

Habb'im! M'mint olan kadnlar sana mubayaa iin
geldiklerinde onlar ile, Allah'a irk komayacaklarna, hrszlk
eylemeyeceklerine,
zina etmeyeceklerine, ocuklarn ldrmeyeceklerine, elleriyle
ayak-

lar arasnda bir iftira dzp getirmeyeceklerine ve emr-i

mrufta sana s olmayacaklarna mubayaa et! 2 "

eyh Osman Efendi:

- Ekseriya kadnlarda istidat daha ziyde olur.

- "Evet kadnlar arasnda neler var. Ne ehlullah yetimi ve ne

byk szler sylemilerdir."

eyh Osman Efendi:

-Ne mutlu bir kmil mridi olana.. Her ey onun hidyeti nazariyle aslna kavuuyor.

- "Fakat kabiliyet de arttr. Feyze istidad olmayan bir kimse,

mritten ne istifde edebilir? sterse otuz krk sene hizmet
etsin...
Maksat hsl olmadktan sonra ne faydas var? Kim ki Allah'la
olmak
isterse ehlullahla olsun, buyuruluyor. , edeptedir. Edep de,
Hak'tan

baka bir ey grmemek demektir. Bu da mride olan ballk

ve muhabbetle mmkndr. eyhin bir cemli, senin yirmi sene
edecein zikirden daha sttr. nk zikir, esmadr. Ondan tecell eden ise
Cenb- Hakk'n nurudur. Zikir ile ibdet ile gidilen yol, mek
yoludur.
Ak yolu ise, cemal tecellsidir. Mevln Hazretleri, mrit
tarafna bir
adm atmak, Hicaz canibine yz adm atmaktan evldr,
buyuruyor."

eyh Osman Efendi:

- nsan o edebi o huzuru hal edebilse ne evrat ister ne ezkr

ister.
Allah'n en byk nimeti, bir kmil mrit ihsan etmesidir. Mrit
vermesi, her eyi vermesi demektir.

- "Mrit, Cenb- Hakk'n memurudur. Amma onu herkes byle

gremez. Yahut da kendi idrkine, anlayna gre grr. Onun
iin
Cenb- Hak bir hads-i kudsde: Ben herkesin zamandaym,
herkes

1- Kehf sresi, 17. yet: "Gnei grrsn, doduu zaman...'

2- Mmtehine sresi, 12. yet.

552

beni zannna gre anlar, buyuruyor. Hazret-i Mevln da: Herkes

kendi zannnda benim yrim oldu. Herkes zannetti ki beni bildi ve
bana
yaklat. Halbuki dernumdan esrarm talep edici olmad,
diyor."

ir Ysuf Ziya Bey:

- Fuzl'yi ok severim. Fakat i olduunu sylyorlar. Halbuki

cihar- 1 yr' da takdir eder.

Ger bel-y ak ile hond isen gavg nedir?

msran, ok beenirim.

- "Bu msra, ahm sultnm:

Ger bel-y aka dmez bilmeyen gavg nedir

diye okumulard.

Ak, mauktan baka bir ey iitmedii ve grmedii iin, onun

grd mihnet ve bel dahi ayn sefadr. nk cnn
vermitir. Bu
sebeple onu yrin holamas da tekdir etmesi de birdir. Byezdi
Bistm Hazretleri buyurur ki: Eer Cenb- Hak beni
cehenneme de
koyacak olsa, cennette zevk srenler gibi burada da ayn suretle
holuk iinde olurum. Bana lzm olan, yrimin benimle olmasdr."

ir Ysuf Ziya Bey:

- Efendim, Fuzl, gerekten bir ehl-i beyt muhibbi.

- "Fuzl ktr. Reslullah' sevmek, ehl-i beytini sevmekle olur.

Ashb- kirama dil uzatmak kfrdr. Faraza, sizin evltlarnz,

dostlarnz, ahbaplarnz var. Bunlardan herhangi birine fena nazarda
bulunanlara kar honutsuzluk hissetmeniz tabidir. Eer bana
dost
isen, phesiz benim sevdiklerime de hakaret nazariyle
bakamazsn.
rfn- Muhammedi sahibi olanlar hi kimseyi tahkir edemezler.
Nerede kald ki Reslullh'n ehl-i beytini ve ashabn tahkir etsinler.
Medne-i Mnevvere'de bulunduum zaman, orann kpeklerine
bile
ktm. Ne mutlu bu kpeklere ki burada Peygamberin
sokaklarnda
bulunuyorlar, derdim!"

- "nsaniyet ne byk eydir. eriat erbabnn gittii yol, cennet

yoludur. Halbuki asl maksat, irfan bulmaktr ki, bunun da yolu,
cemaldir.

Dervi olan kimsenin ilk ve son vazifesi, Allah birdir, demektir.

SOHBETLER 553

Yn l ilahe illallah demektir. Bu elde edilemezse, insan

mslman olmaz. Tabi, l ilahe illallah demek, sde tebih ekip barmak
demek
deildir. Bir lokomotif, bir bk makinesi, bir vapur da bu sesleri
senden daha gr ve gzel karr. Harun Red'in papaan Ysn-i
erifi
batan aa ezbere okurdu. Byle yapmas, mslman olmasn
m
cap ettirir. Bizim aradmz, insanl bulmaktr. Kalp olarak
insanz. Fakat her birimizin iinde bir maymun, bir tilki, bir kurdun
hayvani sfatlar yatmakta. Halbuki dnyya hepimiz insanl
bulmaya geldik. Bulamazsak yazklar olsun bize... Allah'n ahlkiyle
ahlklanmam ve Hakk'n sfatlaryle sfatlanmam kimse insan
olamaz.

Sylesene Hac Bey... Syle bakalm, birey syle! Danyal Bey,

ahap Bey? Sde boyun kesmekle olmaz. dem Bey syle
bakalm... Subhi Bey? Dervi Mehmet, Kzm sen syle!"

Kzm Bey:

- Ben beni terkeyledim grdm ki ayar kalmad, buyuruluyor.

- "Tabi olum. Ben kendimi terkeyledim, demek; nefsimi terkeyledim, demektir. Ben Rabbime vsl olmak istedim, nefsini brak
da
gel... dedi, srr budur. Nefsi terbiye etmek, onu nefislikten
karr. Nefis kemli bulmadka, insan, insan olamaz.

Reslullah Efendimize: Cenb- Hak bu lemi halketmezden evvel kim vard? diye sordular. Efendimiz de: Allah vard ve onunla
baka kimse yoktu, buyurdular. Cneyd-i Badad Hazretlerinin
huzurunda bu hads-i eriften bahsedilirken: Siz ne buyurursunuz?
dediler.
Cneyt Hazretleri: imdi de yle! diye cevap verdi.

Demek oluyor ki grdn ayar gsteren yni Hak'tan gayri

zannettiren nefistir. Eer ayar kaldrr, Hak'tan gayr bir ey
grmezsen, l ilahe illallah srr zahir olur ve srasyle Hak'tan gayri
mevcut

olmadn ondan baka verici olmadn, failin de Hak

olduunu grrsn. Onun iin nefsini (l) eden yni yoklua salan, illallah
demi
olur ve o vakit de: Ben beni terkeyledim grdm ki ayar
kalmam
hakikati meydana kar.

Hilmi, syle bakalm..."

Hilmi Bey:

-Akta edep olmaz, sz ne demektir"?

- "Ak kimdir olum? k o kimsedir ki akl sahibi deildir.

Mecaz akta bile bu budur. kn dncesi ancak maukudur.
Mku iin varm younu, yni nefsinin hatt ruhunun btn
taleplerini feda eder. Akn evveli cnun, ortas fnun, sonu da
skndur.
Bak Mevln Hazretleri ne buyuruyor: Nydan iit ne sylyor.
Kanl
yolun, Mecnn'un kssalarn sylyor diyor. Kanl yoldan
maksat, u-

554

runda nice balar giden ak yoludur.

Kim ki candan gemez ise deyin bize yr olmasn

Ar u rzyle gelip klara br olmasn

Bu i, akl ii midir? Elbet deildir. Edep ise akla teklif olunur.

Amma ak erbabnn b-edeplii de bambakadr. nk onun
kendine
mahsus bir edebi vardr ve yle bir edep ki cmle edeplerin
stndedir.
Zra kn bilgisi, grgs, nefesleri ve hayt hep canandr."

eyh Osman Efendi:

-Ah Efendim, hep bu szler akp gidiyor.

- "Herey yledir esasen... Bol ve fazla oldu mu kymeti

bilinmez.
Osman Bey sylesene olum."

Osman Bey:

-Namazn esrar nedir?

- "Namazn esrarna nihayet yoktur. Namaz, mminin miracdr.

Namazn esrar, btn tarkatin, eratin, hakikatin ve marifetin
esrardr. aarm o kimselere ki namazn kadrini bilemez,
namaz klmazlar. Reslullah Efendimiz: Gzmn nuru namazdadr 1 ,
buyurmutur. Yni m'minin namaz, ilh vuslata yaklamasdr.
Namaz
yle byk bir eydir ki tefsir etmeye kalklsa kitaplar dolar.
ine
nfuz edildike hayretlere garkolunur. Ufuk gibi sonsuz ve
nihayetsizdir. Namaz, Allah'n meleklere, dem'e secde ediniz, dedii
srdr.
Namazn fazileti namtenahidir. Bizim sylediklerimiz, ancak o
deryadan bir katredir. Vay gidi bizim namazmz klnm diyen
kimselere...

Gznz an, eratten ayrlmayn. Ayrldnz m helak olduunuz gndr. Esasen tarikat, eratin iine gizlenmitir.

Maamfih bu haftaki derste de sylediimiz gibi, srf eratle gidenler ancak nefsin mlhime derecesine kadar karlar. Yni
hakikatin

hududuna kadar gelebilir, ileri gidemezler. Mutmainne, rdiye

ve
mardiye 2 mertebelerini bulmak ve hakikate ermek iin mutlak
yol gsterici bir mrebb lzmdr.

Fakat tarikat mritleri iinde, eyhlii, intikl suretiyle yalnz

babadan alp, eratin hricinde hareket edenler, kendilerine
tbi olanlar bz vaadlerle ifal ederek breleri dallete sevkederler.

Ancak Allah tarafndan memur olarak irat ile vazifelendirilmi

mrit ve mrebblerdir ki, eriat babndan ayrlmadan, sliki
hakikate ve kemle ulatrrlar. unu bilin ki hangi tarik olursa olsun,
eratsiz zndklktr. Vcdu kaplayan deri eriat, et tarikat,
kemik

1- Kurret ayn f's-salti.

2- Nefsin st derecesi.

SOHBETLER 555

hakikat, ilik ise marifet gibidir. Bunlarn hibiri, deri olmazsa

payidar
olamaz."

- "Danyal Bey syle bakalm!"

Danyal Bey:

- Pirimiz Efendimiz Hazretlerine Eb'l-alemeyn denilmesinin sebebi nedir?

- "Byklerin kutb'l-aktab, gavs'1-zam, srr- hilfet, kutbu 1l vesaire gibi mertebeleri vardr. ler dedikleri: Kutb'laktab, gavs'1-zam ve srr- hilfet'tir. Bunlar her asrda mevcuttur.
Rivayete gre de geen yz yirmi drt bin peygamberin vekilleri mevcuttur.
Binenaleyh: Nerede o eski evliyullah... geti onlar! demek hatdr.
O ehlullah her an mevcuttur. ok kimseler byle syleyerek, eratte
deilse
bile hakikat yolunda kfr ilemi olurlar. nk Allah'n mevcudiyetine phe olmad gibi tecellsine de phe yoktur. Tecell,
her an

bir eit grnr 1 . Bu malm olunca, ehlullhn da her asrda

ve her
zaman mevcut olduu anlalr. Bunlardan biri gitse, yerine bir
dieri
geer.

lerden biri Hakk'n naibi, biri Hazret-i Peygamberin, biri de

Hazret-i Ali Efendimizin vekilidir.

Yalnz, Cenb- Hakkn bir cilvesi olarak, bzan olur ki bu

mnevi vazife, zatta ayr ayr bulunur. Bz zaman da olur ki
bu
vazife iki zatta bulunur. Yine bz zaman olur ki bu vazife bir
zatta
toplanr.

Hazret-i Pir Seyyid Ahmede'r-Rif, asrnda kutb'l-aktab idi.

Seyyidin Abdlkdir Geyln ise gavs'1-zam idi. Abdlkdir
Geyln'nin vefat ile gavsiyet de kendilerine tevcih olundu. te
bunun
iin Hazret-i Rif'ye Eb'l-alemeyn, deniyor.

Eb'l-alemeyn denmesinin bir mns da, zahir ve btn

ilimlerine
sahip olmalarndan ve her iki ilimde de yed-i tl yni kudret
sahibi
bulunmalarndan dolaydr.

Hazret-i Pr'in byklne nihayet yoktur. Fakat evsaf ve

ahlk, dima tevazu, acz ve yokluktan ibarettir. Onun iin
Riflerin
balca tecellsi tevzudur. Geri btn tarkatler iin tevazu,
alak gnlllk esastr. Fakat Riflere tecell, ifrat tevazu cihetiyledir.
Dnnz, o sultan, Reslullh'n mbarek elini pmek gibi azm bir
erefe
nail olduktan sonra Bb's-selm'a yatp: Allah'n seven
zerime basp

1- Rahman sresi, 29. yet: "Klle yevmin hve f e'n."

556

da gesin! buyuracak bir vecd ve tevazu tecellsine

garkolmutur."
Adem Bey:

- Byezd-i Bistm Hazretleri: Muhabbeti kse kse itim... diyerek akn sonsuzluunu beyan buyurmutur. Aklardan,
doydum,
kandm... diyen var mdr?

- "stidada gre olum... Bir gn ems-i Tebrz Hazretleri,

Mevln Celleddin Rm'nin karsna karak atnn dizginini
tutar
ve Hallc- Mansur mu byktr, yoksa, Reslullah m? diye
sorar.
Mevln'nn: Elbet Reslullah byktr, demesi zerine Hazret-i
ems: Peki amma, Hallc- Mansur, Enelhak, dedi. Halbuki
Reslullah: Y Rabb seni hakkyle bilemedik! buyurdu. Levlk srrna
mazhar olmu ve iki dnya kendisi iin yaratlm iken, seni hakkyle
bilemedik... neden demi? diye sorunca Mevln: nk Hazret-i
Peygamberin kab o kadar genitir ki ne kadar dolsa, daha yok mu? der.
Halbuki Hallc- Mansr'un kab ancak o kadarna msait olduu
iin, doldum, dedi cevbn vermesi zerine ems-i Tebrz bir sayha
vurarak
dp baylr.

te ak da, girdii kabn hacmi ile mtensiptir. Bir yksk, bir

tencere, bir kazan ve bir havuzdaki suyun nisbeti birbirinden ne
kadar
farkldr. Fakat hepsi de dolunca: Doldum! der. Hallc-
Mansr'un
Enelhak... demesi gibi. Amma bir yksn doldum demesiyle
bir kazann doldum, demesi bir midir?

Keza, hereyin ftr istidad, hilkati ne ise yaratl ve kabiliyeti

de ona gredir. Cenb- Hak hereye kendi hilkatinin iktizsn
verdi
ve o iktiznn ondan husul bulmasn takdir etti 1 . Binenaleyh,
herkese, hilkatinin cb ne ise o kolay gelmitir 2 .

Ak da istidada baldr. Kimisi doymaz, kimisi de kabna

nazaran
doydum yeter, der. Fakat ak nihayetsizdir. nk Allah'n
sfatdr.

Cenb- Hak kaleme: Yaz! dedi. Kalem, Ar, Krs, cennet ve ilh...
Hereyi yazd. L ilahe illallah yaz dedi. Onu da yazd.
Muhammed Reslullah' yaz! dedi. Onu yazarken, ortasndan yarld, ak oldu,
atlad.
Ne iin? nk Muhammed Reslullah, aka mazhardr da onun
iin.

Hsl ak, hilkatin gayesidir."

- "(Komu Agah Efendiye hitapla) Buyurun Agh Efendi!"

1- Th sresi, 50. yet: "Kale Rabbnellez a't klle ey'ir

halkahu smme hed."

2- Klln myessern lim hulika leh.

SOHBETLER 557

Agh Efendi:

- Efendimiz, Rif ve Kadiri tarkatlerindeki detlerin Naklerde

olmamasnn sebebi nedir'?

- "Nakler, teden beri zikirlerini hafi, grltsz, kalb yapar-

lar. Onlarn zikirleri cehr yni sesle olmayp derndir. Maksadn

kalp
zikri olduunu syleyerek azlar ile deil iten zikrederler.
Cehren
zikretmekten maksat yine kalp zikrine varmaktr. te onun iin
de
maksat kalbi temizlemek olduundan zikrimiz de hafidir,
kalbidir, derler.

Halbuki dier tarkatlere mensup olanlar, zikirlerini nefislerine

de duyurmak isterler ve onu zikre altrdktan sonra tedricen
kalbe giderler.

Tekkelere kudmlerin, nafilelerin kabul ess, Reslullah Efendimiz'in Medine'yi terif buyurduklar vakit Medine ahlisinin,
sevinlerinden stuhlara karak, ellerine ne getiyse, sahan kapa m
olur,
teneke mi, def mi ne buldularsa bunlar ile sevinlerini izhar
etmelerinden alnmtr.

Semahane denilen yer, nefis ile muharebe hlinde

olunduundan,
sanki bir muharebe meydandr. Nitekim Reslullah, cihattan
avdet

buyurduklar vakit: Biz kk cihaddan byk cihda avdet

ettik, buyururlard. Sancaklar, teberler, topuzlar ve bir arada ilhler,
naatlar,
tevihler okuyan zkirlerin, birer asker saylan dervileri nefis
muharebesine tevik edip o heyecan uyandrmalar, hep insann
yksek
duygulara doru yol almas iindir ve btn bu ilh nameler,
sesler,
szler baknz bunlar ile ne diyoruz? Allah diyoruz. Davulla
dmbelekle
hep onu sylyoruz, demektir.

Yoksa, kudm ve halle vurmak, ilh ve naat okumak tarkatin

art deildir. Tarikattan maksat, nefsin slhdr.

Hibir ey yoktur ki Allah' zikretmesin. Niin davulun, defin Allah demesini ho grmeyelim? Kulan varsa ne ses kardn
iit!

Birgn Hazret-i Pr Seyyid Ahmede'r-Rif henz pek gen iken

bir eyhler meclisinde bulunuyordu. Bir kimse def alarak kasde
okuyor, etrafnda da ahlar, oflar birbirini takip ediyordu. Bu srada
Hazret-i Pr, bir darbe ile def alann defini patlatt. Y Ahmed,
neemizi

niin bozdun? diye vki olan itirazlara cevap olarak: Sebebini

okuyucudan sorunuz, buyurdu. Kasde okuyan ise kendisine sorulunca:
Dn gece bir dnya ehli meclisinde idim. ret ediyorlard. Ben de def
alarak
onlar elendiriyordum. Onlarn hay huyunu bu meclisteki hay
huya
benzettim. te tam bu srada u gen gelip defimi patlatt, dedi.

Bir gn Hazret-i Ali yolda giderken bir kilise ann dinlemek ze-

558

re durmu ve zevkle dinlemeye balamt. Kendileriyle beraber

bulunanlar: Y Ali, bu kilise andr, neden dinliyorsunuz? dediler.
Hazret-i
Ali cevaben: Evet kilise andr, fakat Hak! diye baryor, onu
dinliyorum, buyurdu.

Her ne ki seni Allah'tan gafil etmezse ve Allah'n akn sende

ziyde ederse, onu can kula ile dinle. Her ne ki seni Allah'tan
gafil
ederse, ondan ka! Allah'a olan akn ziydelendiren ve Allah'a
gittike seni yaklatrandan niin korkarsn?"

- "irim buyurun!"

ir Ysuf Ziya Bey, yazm olduu bir iiri, msade isteyerek

okudu.

- "Bunu, sahibim nmna kabul ediyorum. phesiz bu medh bana it deil!

Cenb- Fahr-i Alem Efendimizi bir gn medhediyorlard ve kendileri de bu medihten memnun oluyorlard. Fakat bz kt
grcler,
mnkir ve mnafklar: Bu nasl eydir? Biz ahlk peygamberden
renmemiz lzm gelirken, gryoruz ki medhedilmekten
memnun oluyor. Bu hal, ahlk ile nasl telif olunabilir? dediler. Hazret-i
Peygamber
bu sz syleyenleri arttlar ve: Bu medihler bana deil
sahibime

aittir. Onun medhedilmesinden dolay memnun oluyorum,

buyurdular.

Biz de u szlerinizi, Hazret-i Pr'e ve dolaysyle Reslullh'a taalluku dolaysyle kabul ediyoruz."

- "dem Bey syle bakalm olum..."

Adem Bey:

- Cenb- Hak: Ben kulumun zannndaym, buyuruyor. Ne

demektir?

- "Bunun birka mns vardr. Bir mns, Cenb- Hakk'n byklne ve ilh saltanatna nihayet olmadn belirtmesidir.
nk Allah'n ztn tasavvur kabil deildir. Cenb- Hakk' ne
suretle tasavvur ve tasvir edebilirsin? Buna ramen herkesin bir zann
vardr.
Mesel oban Cenb- Hakk'a: Gel senin arklarn dikeyim...
Sana yatak yapaym... diyor. te Cenb- Hak bunun iin: Ben onun da
zannndaym! buyuruyor.

Neb, mmetine kar ne ise, eyh de kendi kavmine kar

yledir,

SOHBETLER 559

buyruluyor. Fakat derviler kendi eyhlerini hep bir suretle mi

bilir
zannedersiniz? Kimi, eyhinin zahir yznde kalm ve onda fn
olamamtr. Kimi, btnna erimi, kimi ise hakkatna vsl
olmutur.

Hereyden evvel eyhin ne demek olduunu bilmek lzmdr.

Tarikatta kfir, eyhinin mnna vkf olmayan, tarikatta l,
eyhinin
haytndan haberdar olmayandr. Onun iin eyhini ilme'l-ykin
ve
hakke'l-yakn bilmek lzmdr ki evvel eyhinde fn olasn,
sonra Reslullah'ta ve nihayet Hak'ta fn olmak mertebesini bulasn. Bu
ilim
de ne ile hsl olur? dersen, eyhini grdn gzden daha
baka bir

gzle, basiret gzyle grmek lzmdr ki onun btnna

varabilesin.

Mevln Hazretleri de onun iin: Herkes kendi zannnca bana

yr
olduunu sand fakat dernumdan esrarm arayan olmad,
buyuruyor.

Sen ne nazar ve zanda bulunuyorsan, o zarnn adamsn.

Herkes Allah diyor. Fakat herkes Allah' bir mi biliyor? Bu bilgiler

ne kadar ayr ayrdr. Fakat herkesin zannnda Allah, Allah'tr.
Mesel
hristiy anlar Cenb- Hakka: Biz seni kimseden ibaret biliriz:
Baba,
oul ve ruhu 1-kuds... diye tapyorlar. Hazret-i Mevln
Celleddn
Rm: Biz yetmi iki mezheple de beraberiz... Sununla, bununla,
Petro
ve Yuvanla da beraber... buyuruyor.

Mevln Hazretlerinin: Bir ayamz eratte sabittir; teki ile

yetmi iki milleti devrederiz, buyurmalar, Cenb- Hakk
kemliyle
grenlerin nihayetsiz anlayna aikr bir iarettir."

ir Ysuf Ziya Bey 'e hitaben:

- "Ziya Bey buyursanza!"

Ysuf Ziya Bey:

- Efendim, seven kimse sevdii zerine bir gl yapra bile

atmak
istemez ki, mteessir olmasn... diye. Halbuki Cenb- Hak
enbiysn
ve evliyasn trl trl dert ile mbtel klyor. Ne hikmet ki
sevdiine
byle yapyor?

- "Cenb- Hak, sevdiinin sesini iitmek iin onu derde drr.

Reslullah Efendimiz: Hibir peygamber benim gibi ez
ekmedi, buyurur.

O iptillar, bizim gzmze gre eziyettir. Mnda ise nimettir.

nk sknt ve eziyet zamannda kul, Allah'a daha yakndr. Ve
insan ne nisbette mihnetten, gamdan zde ise o nisbette
Allah'tan uzaktr. Sabahlara kadar zevk, safa ve elencelerle vakit geiren o
drt ba

560

mmur kimseler, bilsinler ki Allah'tan gafildirler ve uzaktrlar.

Reslullah Efendimiz: Dnya, m minin zindandr, buyurur.

Dnyda nefsini garip kabul et, yahut kendini bir yolcu say...
Dnya
zevki iinde yaayan kimseleri cehennem kuatmtr. Onlarn i
yzlerine baksanz, ate iinde yandklarn grrsnz. yet-i
kermede de
buyurulduu gibi: Cehennem hlen bu dnyda o kfirleri ihata
etmitir. 1

Ancak Allah'n halvetghmdan baka yerde huzur arama!

Onun iin ak sultanlarnn bellar bel deil, zevk ve

muhabbettir. Berikilerinki ise cehennem azabdr."

Ysuf Ziya Bey:

-k olmak g Efendim...

- "Olmakla deil ki... Ak seni seer, kendine lyk grrse eker

alr. Mauk seni sevecek ki sen k olabilesin. O seni sevecek
ki, bu kvlcm ondan sana geip uyanacaksn. Yoksa bu hal,
kendiliinden nasl olur?

em'i gr kim yanmadan yandrmad pervaneyi...

Muhy Bey syle bakalm!"
Muhy Bey:

- Allah gzeldir gzellii sever 2, den maksat, gzel ahlk mdr?

- "Cemal, kalp cemli, kalp gzellii musaffa yni saf hle

gelmi
arnm olan ruhun cemlidir. Bu kelmn zahire de mul
vardr. Fakat zahir cemli, btn cemli olmadan fayda vermez. Puttan
ibaret kalr. Zahir gzellii, btn nurundan akseden gzellik olmaldr.
Evet
Cenb- Hak gzeldir, gzellii sever. Yni ruhun cemlini sever,
o tas-

fiyeye sahip olan rh sahibi kim ise onu sever. Gzel ahlk da o
cmledendir. Ruh, gzel ahlkla tasfiye ve tashih olur."

- "ahap Bey, Neet Bey!"

ahap Bey:

- Cenb- Hak sevdii kullarn bir takm iptillar ile megul klar, buyuruldu. Acaba bu iptil, emnetullah cmlesinden mi?
Yni insann semvat ve arz kabul etmesine mi iarettir 1 ?

- "O emnetten maksat, insann kendinde ve cmle mevcudatta

Allah' grmesidir. Sende bir ilh sr, bir emnetullah vardr. Onu
sa-

1- Tvbe sresi, 49. yet, Ankebt sresi. 54. yet.

2- nnallhe cemln yuhibb'l-cemal.

SOHBETLER 561

na vermiler ki, arayp bulasn diye... Onu bulmak iin de

phesiz eline mchede kazmasm alp vcdunun bina olunduu o beer
tabakalar birer birer riyzat klng ile ykacaksn. T ki o
ykldktan
sonra, iinden kacak haznede gml olan emnetullah
bulasn.
Sonra da onu bulduun gibi:

Kahde baksan ol gzel Allah' bul

dem isen semme Vechullh' bul

srrna mazhar olursun. Yoksa hayat, yiyip imek gezip

tozmaktan
ibaret deildir. Bu hayvanda da vardr.

Emnetullah ok byk ihsandr. O emnetullah bulmak, bu

iptillar olmasa kabil olmaz. nk bunlar, onun mehengidir.
nsan, o
emneti kabul etmekle nefsine zulmetmi oluyor. Yni benliini
mahvediyor. lmeden lmek gerek t ki emneti bulasn."

- "Mehmet Bey, Hac Bey, Arif Bey, Hac Efendi, Salhaddin

Efendi syle bakalm!"

Salhaddin Efendi:

- Reslullah Efendimiz: Ben ilmin ehriyim, Ali de kapsdr, buyurmu. Bu kelm hadis midir ve bu szden maksat nedir 1 ?

- "Ben ilmin essym, Ali de onun kapsdr. O ilim ehrine bb-

Ali'den girmek lzmdr, buyurmak istemilerdir. Yni bir kmil
insan
ve bir mrit bulmak ve onun vstasyle beni bulmak lzm
gelir, diye
bizlere bu hakikati iaret etmilerdir.

Hazret-i Ali Allah aslan olmak dolaysyle, kendisine muhabbet

ve hrmet eden, Reslullh' da honut etmi olur. Fakat ona
muhabbet, yoluna gitmekle olur. Sevmenin art budur. Erenlerim ben
Ali'yi
severim! demekle olmaz. Dildeki dvaya hccet isterler. Ben
Halep'te
krk arn atlardm, demek para etmez. Atla... dedikleri vakit
burada

da atlamal. te ancak o yolda yrrsen bu kapdan ilmin

ehrine girebilirsin.

Bu sz, ister hadis olsun, ister olmasn, hikmeti nerede bulsan

alacaksn. Bizim maksadmz hikmet toplamaktr. Dva senin nene
lzm?
Her gzel sz, Reslullah'ndr. te sana kat' bir dstur. Amma
bunu
ister Rif, ister Eb Bekir sylesin. Her gzel ey, hakikat
cihetiyle
Reslullah'ndr. Dva ile uramamal. Doruya bakmal ve alp
kabul
etmeli!"

562

ir Ysuf Ziya Bey'e hitaben:

- "E irim, a bakalm. Akam sohbette siz yoktunuz. Haydi dinliyoruz. A bir ey. Almadan olmaz ki!.. Kelm kelm eker."

Ysuf Ziya Bey:

- Rubbiyet ile ulhiyet arasndaki fark nedir 1 ?

- "kisi arasnda ince bir fark vardr. Mlm- lniz, rubbiyet,

rab, terbiye edici demektir. Yni, lemin mrebbsi, terbiye
edicisi demektir. O cihetle dahi, y Rabb! denildii vakitte, bu duann en
kabule
yakn bir du olduu sylenir.

Allah, yerin gn ve btn kinatn yaratcs, mevcudatn

halik
demektir. Rab ise terbiye edici mnsna gelir. Y Rabb...
demek; benim Rabbim demektir. Benim Allah'm demek deildir.

Allah... denince kevn ve meknn ve mevcudatn halik olduu

anlalr.

Cenb- Hak, y Rabb, hitabn sever ve o hitaba cevaben

kuluna:
Lebbeyk! der. Bir insan hakkaten Cenb- Mevl'ya tevecch
edip, da-

nk olan dnce ve hislerini toplayarak: y Rabb! dedi mi,

kalbinde
bir ferahlk, bir inirah hsl olur. te o ferahlk, Cenb- Hakkn
o kuluna: Lebbeyk! demesidir. Eer bu kul, hlis, saf ve pk bir
gnlle, hi
olmazsa o anda tam bir tevecch ile y Rabb! dese, bu inirah
bu ferahl hissetmemesi kabil deildir."

- "(htiyar Hafz Efendi'ye hitaben) sanki yarm saat evvel

burada
toplanm gibiyiz, deil mi? Zaman ne abuk geiyor. ok
yaam bir
kimse tasavvur ediniz. Mesel yz yana gelmi bir adam...
Ona deseler ki: ki yanzdan beri aklnzda kalan eyler nelerdir,
anlatnz! O
da size, grm ve geirmi olduu hayat, bandan geen
vakalar ocukluuna ve genliine it her eyi anlatsa, btn hayat
hikyesi, en
fazla ka saat srer? ki saat... diyorsunuz deil mi? Fakir de
diyorum
ki azam azam yirmi drt saat srse, yine de yz senelik bir
hayat yirmi drt saat iine sd demektir.

Yarn lm geldii vakit ruhlara: Dnyda ne kadar kaldn? diye

sorulacak. Kimi on gn kadar; kimi hayr hayr bir gn kadar!
diyecek.

te buna bir misal: Dn akam burada idik. Dnden bu gne kadar geen zaman sanki yarm saat gibi geldi. Halbuki bu yirmi
drt saatte neler yaplmad. Sahurlar yedik, iftarlar* ettik, uyuduk,
uyandk,
birok iler grdkten sonra buraya geldik.

u Ramazan ay, her dakikasn topu ile davulu ile bildirdii hal-

SOHBETLER 563

de, hi duyulmadan on altnc gecesi oldu. nsan ne kadar

gafildir. Ramazan geiyor... diyoruz. Halbuki geen biziz.

Bu dnyda neye gvenilir? Bu kadar insanlar gelip gemi.

Hani
bunlarn ilimleri, fazllar, kemalleri, paralar, genlikleri,
taravetleri

nerede? Kll tin karb. 1

Bakn Kemal ne diyor:

Sanman bin-i kasr- cihan pydr olur

Bir gn gelir ol dahi virnezr olur
mran sary- dehrde her yer mezar olur
Bin inklba vesile bir rzigr olur

Feyz merhum da:

Bir acep mamuredir etrf- ehristn- ak

Her taraf atf- nigh etsen beyabandr btn
Bak neler gelmi neler ebn-y cinsin bana
Tde tde bastn topraklar insandr btn"

ihtiyar Hafz Efendi:

- Salih isminde bir tccar vard. Namaz klar, Ar okuturdu. Fakat nedense batt.

- "Sen namaz klmasna bakma. Elbet bir isyan vardr. Allah, in-

san sebepsiz drmez. Her namaz klan da Allah demi olmaz.

Mesel adam bir yandan namaz klyor, fakat hlen de kalben
de: Bana
haramndan rzk ver! diye du ediyor. nk namazdan sonra
harama
el sokuyor. Allah zahire bakmaz. Bu trl namaza da riya denir.
Namaz, insan ktlklerden alkoymaldr ki namaz olsun.

u da var ki Cenb- Hak bz mstesna kullarn, ellerinden

mallarn ve kendileri iin kymetli olan eyleri alarak imtihan
eder.
Fakat o gibi kimseler bu trl vaziyet karsnda ne ikyet
eyler, ne de
ondan bundan birey istemeye tenezzl ederler.

Ztn biri vaaz etmek zere krsye kt zaman: Y Rabb, sen

ne kadar hrsz, edepsiz, hayrszlar varsa bunlara iyilikler ver!
diye
du edermi. Kendisine bu trl duann sebebini sorduklar
vakit: Nasl du etmeyeyim ki bu nimeti onlarn sayesinde kazandm. Ben
vaktiyle son derece zengin bir tacirdim. Kervan ile memleketten
memlekete gidip ticret yapyor, para kazanyordum; fakat bir kere olsun
Allah'

1- Her gelecek yakndr.

564

zikretmek aklma gelmiyordu. Bir kere kervann karsna

hrszlar kt. Malmn yarsn alp gittiler. kinci defa yine soyuldum. Fakat
ncde hibir eyim kalmamacasna gidince bir tekkeye
ilticaya mecbur oldum. Orada karnm doyurdular. zzet ikram ettiler.
Nihayet
Allah'mn lutfu eriti. Bir kmil mride intisap ettim ve ite bu
gnk mevkiimi buldum. Eer btn o mallarm bende kalsayd
hlim nice
olurdu?

te, Allah'n seilmi kullar, fakr gelince de Hakka isyan etmezler ve Hakk'n bu tasarrufu altndaki hikmeti grerek
krederler."

- "(eyh Ynus Efendiye hitaben) eyhim, buyurun, an bakalm

bir tatl yerinden!.."

eyh Ynus Efendi:

-Ne haddimize... Efendimizi dinliyoruz. Ne cevherler doacak?

- "Derviten l ilahe illallah doar. Baka ne doar? Hemen

Allah,
l ilahe illallah ilmini renmeyi bize myesser etsin!

Fakat i, yalnz bunu lisanla tekrarda deildir. Harun Red'in papaan da Ysn-i erifi batan aa okurmu. Byle olmakla, o
papaann m'min ve hafz olmas m cap eder? Keza, Kur'n'n bir
merkep
zerine ykletilmesi, o merkebe ne fayda verir? Hemen Cenb-
Hak,
hakkyle l ilahe illallah demeyi nasip etsin min!

eriat ehline gre bir hadis, yni sonradan yaratlm, bir de

kadm, yni ebed vcut vardr. Onun iin de eriat ehli, Allah
baka,

vcut bakadr, derler.

Tevhd ehlinin inanlarna gelince, onlar, vcut birdir iki deildir,

derler. Yalnz, bu bir olan vcdun btn ve zahiri vardr. Btn,
bir
nr- mnbasittir ki cmle mevcudat kuatmtr. Alem, bu
nurun
iinde, gnee kar bir zerre, denize kar bir katre
hkmndedir.
Binenaleyh bu beyan ve tarife gelmeyen, nihayet ve pyn
olmayan
bir sonsuzluktur. te cmle mevcudattan zuhur eden, bu
nurdur. Bilcmle mevcudat ise bu nurun tecellsine mazhardr. Her bir
varlktan
zuhur eden ite bu nurdur.

Nur, bir pencereden nasl gelirse, o nur da pencere hkmnde

olan bu varlk leminden, bu mevcudata ylece gelir. Halbuki
aslnda
iiten, syleyen, bilen, bildiren, ikrar eden hep bu nurdur.

itme, grme, kudret, irdet hep bu nur ile olur.Hazret-i eyh-i

Ekberin dedii gibi: Ben sylyorum ben dinliyorum, bu
dnyda
Hak'tan gayr bir ey yoktur.

SOHBETLER 565

Tasavvuf ehlinin hazart- hams, be hazretler dedikleri bir

stlah vardr. Bunlarn biri, ahadiyet mertebesidir ki burada ne
ilmen
ne de aynen taayyn yni bir varlk vardr.

Be hazretten ikincisi, taayyn-i sn mertebesidir ki buna yn

sabite dahi denir. yn- sabitede de aynen temeyyz yni bir
vcutlama bir varla brnme yoktur. Amma ilmen temeyyz, yni
fikren bir
seilme, varla doru fikr bir hazrlan kendini gstermitir.

te bu yn- sabite mertebesi, Hakk'n ztnn, esma ve

sfatnn
tecell mahalli olur. Vahdette kesret, kesrette vahdet mertebesi,
bu
mertebedir. Cenb- Hakk'n mutlak vcdu, bu yn- sabiteye
ayna
olduundan, bu suretle de vahdette kesret oluyor. M'min
m'minin
aynasdr hads-i erifi budur ite.

yle ki, birinci m'min, kmil m'min; ikinci m'min, Cenb-

Hak'tr. Demek ki kmil m'min, Cenb- Hakk'n aynas imi.

Be hazretin nc mertebesi, ruhlar lemidir. te melike-i

kerubiyun rh'1-kuds, akl- evvel hep buradadr.

Drdnc mertebe, hayl veyahut misal lemidir. Dnya ile bu

ruhlar lemi arasnda bir lemdir. Ryalar bu misal ve hayl
leminde
grlr. Melike ve evliya, istedikleri kalba burada temessl
edip grnrler. Kemal erbab, bu leme, daha dnyda iken girmi,
grp gezip ondan haber vermilerdir. Meleklerin birok ekillerde
temessl
edip grndkleri yer, bu misal lemidir.

te bu lemlerin cmlesini hvi olan beinci bir lem daha

vardr
ki, o da beeriyet ve nsut lemidir. Ademin hakikati ne byk
eydir.
Bu hakkat- dem, cmleyi ihata etmi, kuatmtr.

rfan denen bir ey vardr. rfan, vcdu bir grmektir. Vcdu

bir grmek de, o "nr"a ermektir. O "nr- mnbasif'e eren ise
bir daha

vcdunu gremez.

rfan sahibi demek, btn zulmn mertebelerini yrtm, hodbinlikten kp Hudbin olmu, kendi kalmam kimse demektir.

Soyun varndan ey Ken'an

Grrsn var olan Allah

Tabi sen yok olunca ne kalr? Allah kalr. L ilahe deyince, tesi
ne gelir? llallah, gelir.

Sen zannedersin ki Hakk'n vcdundan baka bir vcut vardr.

Halbuki vcut birdir. O da, Hak'tr. O "nr- mnbasif'e erip
kemlini
bulunca, o vakit hakikat sana aikr olur, kendini gsterir. Ve:

Gitti kesret, geldi vahdet, oldu halvet dost ile

Hep Hak oldu cmle lem, ehr bzar kalmad

566

srr aikr olur. te tevhd ehlinin nazariyesi budur.

O vcdun zahir grlen ksm ki, bu mezhir yni grdmz

u zuhur, varlk lemidir. te btn bu zuhur lemi, Hakkn isim
ve
sfatlarnn mazharlar, tecell mahall olmutur.

Onun iin Reslullah (s. a.): Beni gren Allah' grr, buyuruyor.
Hazret-i Ali de: Grmediim Allah'a tapmam, buyuruyor. Hazret-i
Eb
Bekir ise: Hibir ey grmedim ki onda Allah' grmeyeyim,
buyuruyor.

Allhu nru's-semvti ve'l-ard 1 yeti de bunu gsterir. Hazreti

Cneyd: Rabbimi Rabbimle grdm, dedi ki: Kimsin? Dedim ki:
Senim,
buyuruyor. Byezd-i Bistm ise: Evvelce zannederdim ki ben
Hakka
talibim. Halbuki Hak bana talip imi. Yine zannederdim ki Hakk'a
vsl olacam. Halbuki Hakk'a vsl imiim ve yine zannederdim
ki
ben Hakk' zikrederim, halbuki Hak beni zikredermi. Nihayet
kendimi kendi hayrn isteyen sanrdm. Fakat berbdma
alyormuum,
hayrm isteyici ise Allah imi, diyor.

Hemen Cenb- Hak l ilahe illallah srrn grp anlamay ve hal

etmeyi bize nasip etsin. nk iiten de, gren de, bilen,
bildiren de
hep odur.

L mevcuda illallah yni Allah'tan gayr mevcut yoktur. L faile

illallah yni Allah'tan gayr fail yoktur. Keza, Allah'tan gayr
izzetleyici, hidyet verici yoktur, diyoruz. Bunlarn hepsini topla, l ilahe
illallah zuhur eder.

Mademki senin vcdun vardr, tammiyle m'min olamazsn.

Bil ki ne ben vardr, ne de sen. Var olan ancak Hak'tr. Tevhd
ehli ite
byle sylyorlar. Doruyu bilici Allah'tr. Biz, byklerimizden
naklen
sylyoruz 2 ."

Doktor Ziya Cemal Bey:

- Cenb- Hak, Kur'n- Kerimde: Y Habbim, o kimseleri hiret

ile, azapla ister korkut, ister korkutma, onlar man etmezler,

buyuruyor 4 :

- "Bu yet-i kerme, ezelde reddedilmi ve ak olanlar hakkndadr. Yni Allah'n serptii nurdan stlerine isabet etmeyen
kimseler
hakkndadr. Anadan doma m olan, kula, az, kolu, baca
olma-

1- Nr sresi, 35. yet: "Allah semlarn ve arzn nurudur."

2- Selmlk Sohbetleri burada tamam oluyor.

3- Bakara sresi, 6. yet.

4- Zincirli Kuyu aile aras sohbetleri.

SOHBETLER 567

yan kimseler iin hekim arp, tedavilerini istemek nasl ie

yaramaz
ise, ezelde ekavet damgasn yemi olan kimselerin de
peygamberler

ve mritler vstasyle iratlar kabil deildir.

Bunlara, istediin kadar, Allah'n ve Reslullhin kelmn syle

ve hakikatten bahset, kabil deil tesir edemezsin. nk ezelde,
kulaklar, gzleri ve kalpleri mhrlenmitir.

Hekm, ne kadar hzik ne kadar bilgili olursa olsun, geici olan

hastalklar tedv eyler."

Doktor Ziya Cemal Bey:

- Meczup ile abdal arasnda ne fark vardr?

- "Meczup, ilh ak ile cezbolunmu kimse demektir. Abdal ise,

kendi beer ahlkn ilh ahlk ile tebdil eden kimse demektir.
Yoksa
avam Usannca kabul edildii gibi, abdal, ahmak demek
deildir."

Doktor Ziya Cemal Bey:

- Efendim, bir iirinizde:

A gzelim nerdesin
Kaldr hicran perdesin

buyuruyorsunuz. Acaba bu, derghlarn rtlmesiyle, feyz ve

muhabbet
meclisinizden uzak kalm kimselerin hicran ve zntlerine bir
iaret
midir?

- "Sde gndz olmaz a.. Gece de lzm. Beni, gnele

gremezsen, elektrik lambasyle de grebilirsin. Maksat, mutlaka
tekkelerde
hay u huy deildir. Mndr. Mn ise, insan bulmakla elde
edilir."

Doktor Ziya Cemal Bey:

- Tecell nurunun ate eklinde zuhuruna sebep nedir?

- "Hriten yle grnr. O, nr deil nurdur. Hazret-i Musa'ya

Cenb- Hak: Ayaklarndan pabularn at, 1 yni dnyy da
hireti de
at, nr nur grrsn! buyurmutu."

Doktor Ziya Cemal Bey:

- Elem nerah leke sadrek yet-i kermesinin mnsn rica ediyorum:

- "Senin kalbini biz erhedip irfan nuru koymadk m, demektir.

1- Th sresi, 12. yet.

2- nirah sresi, 1. yet.

568

Kalbe man nurunun girmesinin almeti nedir? dersen, yzn

bu gurur dnysndan, srr dnys olan hirete dndrmek ve lm
gelmezden evvel ona hazrlanmaktr."

Doktor Ziya Cemal Bey:

- nsanlar, eriat, tarikat, hakikat ve marifet devirlerini yaadklar gibi, tabiat da ayn merhaleleri geiriyor mu? Geiriyorsa
imdi
hangi devirdeyiz?

- "Evet geirir. Nasl ki imdiki devir, hakikat devridir grmyor

musun? Evvelce yalnz btnda olanlar imdi nasl zahire
vurmutur.

Bir ehlullah, oturduu yerden, uzak bir yere tayy- mekn

ederek
yni nnda yer deitirerek gider, oradaki bir kimse ile konuur
yahut, deniz altnda gider, havada uar. te buna benzer btn
haller,
bugn tayyare, telefon, telgraf, telsiz telgraf, denizalt gibi
vstalarla
zahire de kmtr.

Demek oluyor ki tabiat da tekml ediyor. imdi ise tekml

devrini yayoruz. Bundan tesi selmet: Yni iptidaya rc,
kyamet!"

Doktor Ziya Cemal Bey:

- Gl mdr blbl mdr ol zr u efgn eyleyen

Ten midir, y can mdr Ar' seyrn eyleyen

buy ur utmasndan maksat nedir?

- "Hazret-i Muhiddn: Biz, ezelde l harfler idik. Sonra biz bizden ayrldk. Daha sonra da biz bize birletik. imdi yine biz biz
olduk,

buyuruyor.

Yni biz ak idik. l harf idik. Sonra birbirimizden ayrldk. Gl

olduk, blbl olduk, diken olduk, smbl olduk.

Yni nefis ve rh olduk. Sonra birbirimize kavutuk. Ten ruh oldu, ruh ten oldu. Gl blbl oldu, blbl gl oldu. imdi ise yine
aslmz olan ak olduk."

Doktor Ziya Cemal Bey:

-Ak kelimesi Arapa olduu halde neden Kur'n- Kerimde muhabbet ve fart- hub diye geiyor?

SOHBETLER 569

- "Akn karl Arapa'da garamdr. Kur'n- Kermdeki yeri

iddet-i muhabbettir. Ak, lisna sonradan girmi bir kelimedir.
Ak,
k kelimesinden alnmtr. Yni sarmak demektir. Hazret-i
Pr'in
kitabnda da "hubb- edd" iddetli muhabbet ile zikrediliyor.
Ak,
Kur'n- Kerm'de sr olarak kalm, ak ak sylenmemi. Fakat
hurf- mukattaatta beyan olunmutur."

Semha Hanm:

- Akn tezahr ve tekml iin, gemiin hlin ve gelecein bir

tesiri var mdr'?

- "Akn tezahr ve tekml zamanla kaytl deildir. Yalnz, kabiliyetlerin gelimesi nisbetinde kendisini gsterir. Adem'le
Havva'da
ak nasl zuhur etmise, el'an bu budur. Yalnz suret ve ekil
baka...
yle ki senin ana karnndaki hlin ile rte erinceye kadar
getiin ve
daha sonra gemekte olduun yollar dn... Bunlarn hepsi bir
midir?
lim, meyil, muhabbet t aka gelinceye kadar birer mertebedir.
Ana
karnndan bu zamana kadar geirdiin hayat safhalarn dikkate
alrsan, akn da kabiliyet ve istidada gre tezahr, cilve, ekil ve
suretlerini anlayabilirsin."

"Efltun: Bilmek demek, eski eyleri hatrlamak demektir, diyor. te buradaki bilime, kaynama ve buluma da ezelin
icbdr.
Sokrat'n yine gzel bir sz vardr: Felsefe demek, lme
hazrlanmak
demektir. O zamann ifdesine gre tasavvuf, felsefe szyle
anlatlmakta idi.

te btn bu szler, binlerce sene evvel sylenmitir. Yni

Sokrat
ve onun gibi hakikat peinde koan kimseler, Reslullah
Efendimiz'in
btmndan iktibas ederek bulmu, duymu ve sylemilerdir.

Reslullah da: Nurun kalbe girdiine almet, bu gurur dnysndan ba evirip srr dnys olan hirete tevecch ve lm
gelmezden evvel ona hazrlanmaktr, buyuruyor. Yine bir hads-i
erifte:
leride hesaba ekilmezden evvel hesaplarnz burada grnz.
Amelleriniz tartlmadan evvel burada tartnz ve lm gelmezden
evvel burada lnz! buyuruyor. Fe te'tne efvcen 1 yetini tefsir
buyurduklar srada: Yarn hirette herkes bu dnyda neyin malbu ise ve
en

1- Nebe' sresi, 18. yet: "O gn Sra frlecek de hepiniz

blk blk geleceksiniz."

570

fazla ne ile megul oluyorsa, yni o kimseye hangi huyu galip

ise,
hirette de o huyunun cb ne ise onunla har olacaktr,
buyurmulardr."

Doktor Ziya Cemal Bey:

- Zevk iinde doup byyen bir kimse, o zevklerin kymetini

takdir edemiyor. Zevksiz cennet bu mudur 1 ?

- "yle deil mi ya? Mesel sen suyun zevkini benim kadar bilemezsin. nk ben lde gnlerce susuz kalmm. Onu
bollukta, burada bile elime aldm vakitte, o hicran demleri gzmn nne
gelir. O
bardaktaki suya hrmet eder ve onu ihsan eden Allah'ma
taparm.

Sen ise bu ihtiyc benim gibi tatmam olduun iin, elbet ki

benim
senden daha iyi bilmem tabidir.

Evvel hdiseler dalgalarnda ve beliyeler tufanlarnda

bulunmalsn ki hakikatten ibaret olan o zevkin tadn tatm ve zevkini
bilmi
olasn."

- "Hakikat dima prlanta gibi gizli bulunur. Hangi kimse mcevher kutusunu sokak ortasnda, hatt evinin iinde meydanda
brakr?
Hikmet de istidad olmayan kimselerden gizlenir."

- Ahlk nizam ve kaideleri tam olarak hangi yolla temin edilebilir?

- "Ancak mnevi kuvvetler ile salanabilir. Hibir ahlk knun

maneviytn salad ruh ve kalp birliini tam olarak temin
edemez.

Bu husus tarikat ile gerekletirilmitir. Tarkatin manev ciheti

ruhlar slh ve kemle sevketmek ve onlara insanl buldurmaktr.
Madd
cihet ise insanlar biribirlerine yardm edecek, arka olacak
kardeler
hline getirmesidir. Suya atlan tan hsl ettii halka nasl
geniler
ise onlar da gide gide yardm ellerini cmle leme uzatr olurlar.

Tarikat mensuplar arasnda itimi mevki fark gzetilmez. Belki

bu fark, ruhlarnn kemal derecesiyle kendini gsterir.
Olgunlukta kim
ileri giderse, byk odur. Bunlar, vefa ve sadkatin rneidirler.
nk hepsi de bir merkezde birlemilerdir.

insanda nefis var m, yok mu? Bu slh olmadktan, aradan ka-

SOHBETLER 571

olmadktan sonra, madd hibir ahlk knun ve kaidesi bu

maksad temin edemez. nk bu salh, bu temizlii, bu kemli hsl
edebilmek

iin asl o nifaka sebep olan nefsin terbiyesi lzmdr. Hibir ey

statsz olmad gibi, nefsin terbiyesi de statsz olmaz. Bu stat da
ite
kmil insandr."

Doktor Ziya Cemal Bey:

- Bir insana ezelde verilen kader ve nasip her ne ise burada da o

veriliyor. Halbuki verilmesi mukadder olan eyler, almalara,
riyzatlara ve mchedelere bal oluyor. Bunlarn, nice ileden
sonra
elde edilmesinin sebebi nedir? Acaba maksat iin zevkinin,
lezzetinin
artmas iin mi yoksa?

- "Olum, mesel altn bir mden deil midir? Yer altndan kt

vakitte de bunun altn olduunda phe yoktur. Fakat toprakla
kark
bir altndr, iindeki lzumsuz maddeleri karmak iin potaya
koyuyor, ayklyorsun. Ancak bu muameleden sonradr ki darphneye
yollayp damga vuruyor, sikke hline koyuyorsun.

Keza, bir prlanta, yakut, zmrt iin de bu budur. Fakat mesel

bir akl tan yontsan, potada kaynatsan mcevher yapabilir
misin?
Ne trl muameleye mruz braksan, ta yine tatr.

Reslullah Efendimiz: nsanlar, altn ve demir gibidir, buyurur.

Fakat bir prlanta nasl lazmsa, gm de lzmdr. Yni hibir
ey
abes halkolunmamtr.

Gryorsun ya olum, aslnda mcevher olan nesneler bile, ilerindeki temizlenmesi gereken maddeleri atmak iin trl ilelere
tab
tutuluyorlar. Demek oluyor ki, ezelde saadet damgasn tayan
vcutlarn da, burada riyzat ve mchedelere tab tutulmalar,
lzumsuz
fazlalklardan kurtulmalar iindir."

- Ezelde insanlara verilen istidat mdr, yoksa ilim midir? Yni

irfan ve hakikat burada m bulunur?

- "lim, istidat, irfan, senin ruhunda mevcuttur. Fakat burada

yontulacaksn ki, cevherin meydana kmaya frsat bulsun.

Reslullah Efendimiz Hazretlerine bile, btn kinatn mkem-

meli iken, peygamberlik krk yanda geldi. Fakat o, aslnda

mevcut
idi. Zuhuru ise bir zamana bal kald. Faraza bir kays
ekirdeinde
kays, bilkuvve mevcut ise de, bilfiil ortaya kmas zamana
baldr."

572

Doktor Ziya Cemal Bey:

- Ben ben isem canda deil

Ben sen isem tende deil
Sen ben isen can ten olur
Ten can olur bende deil

beyitlerini tefsir buyurur musunuz?

- "Ben ben isem, yni ben nefsn benliimde isem sende

deilim.
Yni ruhta, canda deilim. Canda, yni benim asl benliimde
olmak

iin ise, nefsn benliimden kmam lzm gelir. Nefsimde

Firavunluk
varken can olamam, yni hakikatimi bulamam.

Sen ben isen can ten olur, yni o vakit cisim ruh kesilir ve
cismim
rhumdur, ruhum cismimdir, srr zahir olur."
-Ruhun hakikati nedir 1 ?

- "Reslullah Efendimiz rh hakknda kendilerine sorulan sule

cevap olarak Ruh, Rabbimin emrindendir 1 buyurursa, ben bu
babda ne
diyebilirim?

zaf ruh, Cebrail'in Meryem'e nefhettii ruhtur ki, bundan atasz

olarak Is zuhura gelmitir. Bu byle olduu gibi, intisap
zamannda
mridin de slike nefhettii nefes de budur ki bundan slikin
kalbinde
manev velet zuhur eder. Bunun hissolunan belirtileri, cezbe ve
aktr.
Reslullah Efendimiz'in Hazret-i Ali'ye syledii beyan olunan sr
da
budur."

Doktor Ziya Cemal Bey:

-Ak atei insan neden yakp kavurur?

- "Bir hkmdar bir ehre girdii vakit, orann ne kadar eraf,

ayan ve itibarls varsa kltan geiriyor, asp kesiyor. Ulu bir
ah olduundan kendisinden baka varlk istemiyor. "Benim!"
diyenlerin balarn uuruyor.

Keza ak da vcut memleketine dhil olduu vakit, orada

mevcut
olan nefsin sfatlarndan ne varsa, kin, kibir, ehvet gibi ulular
ve
eraf esaret altna alyor.

Bak Hazret-i Mevln da: Bu nyn, yni bu akn sesi, rzgr

deildir. Atetir, diyor."

1- sr sresi, 85. yet: "Kuli'r-rhu min emri rabb.

SOHBETLER 573

- arap bir kimseyi Allah'tan alkoymayacak olduktan sonra

neden
haram olsun? Mademki o kimse Allah iin iiyor, ona arabn
haram
olmamas lzm gelmez mi?

- "Hikye bu ya: Hazret-i Nh zamannda eytan gelmi bir asma

dikmi. Kemle erip zmler belirmeye balaynca eytan bir
hindi boazlam ve kann imi. Sonra koruklar olurken bir maymun
kesmi.
zmler olmaya balaynca da bir arslan kesip yine kann imi.
Nihayet zmler kemle gelince bir domuz keserek kann imi.

Hazret-i Nuh bu marifetin sebebini sorunca eytan: arap,

birinci
ve ikinci kadehlerde, ienlere hindi kan gibi tatl gelir. Amma
kadehler
art arda boalnca, ienler maymun gibi takliti, srnak ve
geveze
olurlar. Daha sonra arslan gibi yrtc kesilir, en sonunda da
domuz gibi
szarlar, demi.

Zamn- Sadet'te ashb- kiram iinde rak ienler vard. nk

henz arap ve rak men edilmemiti. lk yette: zmden ok
faydalar istihsl olunur, kuvvet ve gdadr 1 , ikinci yette ise: Hem
fayda
istihsl olunur hem de zararlar vardr; zarar faydasndan daha
fazladr 2 , buyurulmutur.

Ashaptan bzlar sarho olarak namaza durduklar vakit yetleri

yanl okurlard. Onun iin nc olarak: Sarho olduunuz
zaman
namaza yaklamaynz 3 ! yeti nazil oldu. Fakat i bununla da
kalmayp gittike daha bir ok fenalklar vuku bulduundan, drdnc
yet-i
kerme 4 ile iret tamamen haram klnd.

Hatt Efendimizin amcalar Hazret-i Hamza sarho olmu ve

Hazret-i Ali'nin pek sevdii devesini getirtip cierlerini kebap
ederek
meze yapmt. Hazret-i Ali, pek sevdii devesinin mruz kald
hli
iitince Efendimize ikyet etti. Reslullah'n da mbarek canlar
sklarak Hazret-i Ali ile beraber Hazret-i Hamza'nm yanna geldi.
Fakat o
srada sarho olan Hamza, Efendimiz'e hitaben: Bir yetimi
muhafaza

iin beni mi korkutmak istiyorsun? diye, sarholuun tesiriyle

kendisine yakmayacak szler sarfetti. Efendimiz de zgn olarak
oradan ayrldlar ve ite bu vak'adan sonra drdnc yet nazil oldu.

Garip tesadftr ki Uhud Gazasnda Hazret-i Hamza'nn da

mbarek cierleri karlp Hind tarafndan inenmitir.

Bu mnsebetle unu da syleyelim ki, Hazret-i Hamza'nn katili

sonradan Efendimiz'e ricac gnderip snarak nasl mslman
olabi-

1- Nahl sresi, 67. yet.

2- Bakara sresi, 219. yet.

3- Nisa sresi, 43. yet.

4- Mide sresi, 90-91. yet.

574

leceini sormu. Efendimiz de: Mslmanln kabul ettim.

Yalnz zaman olur ki sevgili amcamn hazin htralar gzmn nne
gelir de
belki kendisine ho nazar ile bakamayacak olurum, diye karma
kmamasn isterim, buyurmular.

Sonra bu adam, Yemende treyen ve peygamberlik iddia eden

Mseylemetu 1-Kezzb' ldrmekle slmiyet'e hizmet
etmitir."

Doktor Ziya Cemal Bey:

- Meczup k ile ak aklla beraber yrten k arasnda ne

fark vardr?

- "Akta, bilmeyerek, hayret iinde, cezb iinde garkolmak

vardr,
bir de bilerek ak vardr ki, akl ile beraber ak bytmektir.

Amma akl yolunda gidende dahi kh mahv sahva, yni kendin-

den k kendinde olua; kh sahv mahva yni kendinde olu

kendinden ka galip gelir. Bir baka tbirle kh mauk k olur; kh
k
mauk kesilir. Hazret-i Muhiddn'in: Abd Rab'dr, Rab abd'dr,
sz bu
hli iaret eder.

Akldan maksat, bilmek, dnmek, renmek ve bulmak

demektir. Akln olmazsa dnemezsin. Halbuki, ben neyim, benim
sahibim
kimdir, nedir? deyip arayp bulman lzmdr.

Bilerek, dnerek, grerek ibdet, grmeyerek, bilmeyerek,

dnmeyerek olan ibdetten nihayetsiz derecede farkldr.

Bu akldan maksat, nefsini bilmek, Allah'n bilmektir."

Nazl Hanmefendi:

- Yldzlarn ne vazifesi vardr. Zahirde bir vazifeleri yok gibi...

- "nsanda dnceler naslsa, kinatta da yldzlar yledir. Daha

cenin ana karnnda iken teekkl tamamlanncaya kadar,
byk yldzlardan yedisinin, yni Gne, Ay, Mteri, Zhre, Utarit
gibilerin
ana karnndaki bu cenine huss tesirleri vardr."

Doktor Ziya Cemal Bey:

- Vahiy ve ilham bir lzum zerine mi olur?

- "Vahiy, bir ilimdir. Bir ilh ilimdir. Vahiy ve ilham ikisi de bir-

SOHBETLER 575

dir. Cenb- Hak tarafndan kalbe gelen bir ilim... Ekseriya bir
lzum
zerine veya cevap olarak veyahut tlim iin gelir. Kalbe, trl
ekilde,
harfsiz, sessiz ve vastasz olarak veya vstalar ile ve rya ile
doar.

Olsa istdd- arif kbil-i idrk-i vahy

Emr-i Hak sline her zerredir bir Cebrail

Fakat vahiy herkese olmaz. Reslullah Efendimize Cenb- Hak:

Sana, insandan peygamber nasl olur? diye itiraz edenlere, de
ki: Ben
de sizin gibi beerim, fakat bana vahyoluyor 1 . te farkmz
buradadr.

Peygamberlere olana vahy, ehlullha olana ilham nm veriliyor.

Fakat esas cihetiyle aralarnda fark yoktur.

Yalnz, ilham, eytan ve melek de olabilir. Bir de bunun rtl

ksm vardr ki, gzel grnr, ii irkindir. Deva grnr, ii
zehirdir.
Ancak bunlar seecek olan kmil insandr. Mesel bir
kadncaza bir
altn veriyorsun. Halbuki o kalptr. Bunu anlamaz ki... Anlayacak
olan,
altnla al verii, lfeti olan kimsedir. Onu mehekke vurunca,
kalp mdr, hlis midir anlar; sesinden bile farkeder ve hatt bir grte
bile
anlayverir. Ehlullhn bir kimseyi, sad midir, ak midir bir
bakta
anlamas gibi..."

Doktor Ziya Cemal Bey:

- Hdiselerin arta balanmas lemin nizm iin midir?

- "lh azametin trl trl tecellsi, her eyin Allah'n kudret

elinde olduunu bu ciz kullara isbat iindir.

On be yanda idim. Gazetede bir vak'a okumutum. Bir

Acem'in
elli tane kedisi varm. Hepsine de derecelerine gre bakarm.
Kiminin kadifeden, kiminin atlastan koltuklar varm. Gnn birinde,
adamcazn ayanda byk bir ban km. Birok tedaviye
ramen
hekimler, ayann kurtulmasndan mit keserek kesilmesine
karar
vermiler.

Adamcaz bu karar ile pek me'yus ve muztarip, kedilerinin arasnda oturmu hasta bacana bakp alyormu. Bu srada
kadife koltuundan kalkan bir kedi, efendisinin yanna gelmi ve hastann
banna bir pene vurmu ve yaray yalamaya balam. Acem,
ztr-

bndan dp baylm, fakat kendine geldii zaman yarada bir

iyilik
grr gibi olmu. Bylece de bacak, gn gnden iyileerek
tamamen
ifya kavumu.

1- Kehf sresi, 110. yet; Enbiy sresi, 108. yet; Fusslet

sresi, 6. yet.

576

te Allah'n f isminin bir kediden zuhuru... Bu adam o

hayvanlar Allah'n mahlkudur diye sevdi, efkat gsterdi ve bakt.
Allah da
onlarn yznden ifsn gndermek suretiyle azametini
gsterdi.

Mesel, Fransa, ngiltere ve Amerika'nn geceli gndzl akl yorarak vcda getirdikleri plnlar, bir maymunun mahvetmi
olmas

gibi 1 .

te bunlar, hep o ilh azametin zuhur ve tecellsidir ki neticede

hkmn, galibin deil ekber olan Allah'n 2 olduunu gsteriyor.
nk
ileyen, yapan, hep Allah'tr. Ondan baka fail yoktur.

Mesel Nietzsche'nin ldrmas, mehur riyaziyeci ve

Darlfnun
Emini Salih Zeki Bey'in kibeti, insanlarn ilminde ve aklnda
gvenecek bir ey olmadn ve Mzil isminin zuhuriyle, kendilerinde
varlk
ve ilim gren kimseleri zelil eden Allah'n kudret ve azametini
gstermez mi?

Cihanda her ey bir ismin mazhardr ve o eyden, o kimseden

zuhur eden ameller ve hareketler, kendi isminin icbdr ki bu da
yn-
sabitesinin ezel istidadnn icbdr. te bundan dolay kt
huylu kimselerden zuhur eden eitli amellere atp tutmayp onlarn da
kendisinin de Allah'n irde ve kudret eli altnda zebun olduunu bilmek
lzmdr.

Allah'n azametine bir nmne de budur ki 60-65 derece

hararette
alan bir atei bile hlinden memnundur. O lamclar,
hamallar
dn... Yk tamak g ve ar bir i olduu halde, hamal,
elinden
ykn bir bakas almasn diye arkadalaryle kavga bile eder.

Memnun demekten maksadm, mesut ve bahtiyar olduklarn

sylemek deil, onlarn da bir eit zevk iinde olduklarn
anlatmaktr.
Grmyor musun? Bir alil, yerde srnyor, eli aya tutmuyor,
gz
grmyor. Byle olduu halde yine kendini herhangi bir kazadan
korumaya alyor. Bir araba, bir otomobil arpmasn diye tedbir
alyor ve
ne olursa olsun, u dnydan gideyim demiyor. te bylece
yerde sr-

1- Burada kastedilen stikll Harbi'dir. yle ki, ad geen

devletler, Trkiye'yi aralarnda taksim etmek zere Yunan ordusunu zmir'den karaya
kartp Orta Anadolu'ya kadar dayandklar zaman, Yunan tahtnda, bu devletlerin
politikasna arka

olan Alexandre isminde gen bir kral vard. Gnn birinde gen
Alexandre, sarayn
bahesinde gezinirken okamak istedii bir maymun tarafndan
eli srlr ve az sonra da kan zehirlenerek lr.

Bu hdiseden sonra Fransz politikasnn asla uyuamad eski

kral Konstantin,
len olunun yerine tekrar Yunan tahtna geer oturur. Ona
sinirlenen Fransa
siys evreleri, Yunanistan'a yaptklar yardm bu defa bize
yapmaya balarlar ve
Adana'y tahliye ile de ilk sempati jestini gsterirler.

te bu vaka, Trk talih ve trihinin bir yeni dnm noktas

olarak, Yunan hezimeti
ile Trk zaferinin gereklemesine cidd bir yardm ve esasl bir
adm olmu olur.

2- Gafir sresi, 12. yet.

SOHBETLER 577

nenin bile hlinden memnun olduu hakikati meydana kyor.

Fakat bz kimselerin de kendi hayatlarna son verecek kadar

hallerinden ikyeti olduu grlmektedir. Bu da o kimsenin lyk
olduu cezann, Cenb- Hak tarafndan yine kendi eli ile kendisine
verdirilmesidir. Elbet o kimseye yaptrlan bu fiil, hallerinden ikyet
etmeden yaayan ve ar ykler ve meakkatler altnda bulunan
kimselerin
cezalarndan ok ardr. Olabilir ki Allah'n inayeti, o
meakkatler altnda bulunan ve hallerinden ikyet etmeyen kimselere yetiir
de, onlara hirette rahat yz gsterir.

Fakat kendisine kyan kimselerde bu mahrumiyet ve hicran pek

bariz ve aikrdr. Bu breler gya elemden kurtulmak iin bu
fiili
irtikp ediyorlar. Cenb- Hak bu kimselerden kr zevkini
ald iin
ve daha byk cezaya arplmalar iin bir ilh mekr olarak,
kendilerine lm teselli gibi gsteriyor."

Doktor Ziya Cemal Bey:

- Bu gece yats namaznn ikinci rektnda okunan yet-i kerimenin mns nedir?

- "O yet-i kerme Th sresindendir. Cenb- Hak, Hazret-i

Musa'ya: Firavun'a git... nk isyan etti, diyor. Ms da Cenb-
Hakka: Y Rabb, yle ise sadrm erh et! (erhten maksat,
zulmeti
kaldrp nur getirmektir) ve iimi kolaylatr, lisnmda olan
kekelii
ref et, t ki beni iyi anlasnlar, szm iyi iitsinler ve bana,
ehlimden
olan kardeim Harun'u vezir eyle ve onu iimde bana ortak kl,
t ki
seni oka tebih ve zikredelim. Cenb- Hak da buyuruyor ki:
stediini verdim y Ms ! 1

Bu yet-i kermenin btn mns: Nefsime mchedeyi emrediyorsun. yle ise sadrm erh et, akl bana vezir eyle ve maa
akl
hususunda ileyen lisnm ki keke ve pepe saylr, onu benden
kaldr
ve akl, bu hususta bana vezir eyle ki seni ly vehile zikr ve
tebih
edeyim y Rabb! demektir."

Doktor Ziya Cemal Bey:

-Kendilerini ibdet ve tate tahsis edenler ak erbab mdr?

- "Onlar da ak erbabdr. Amma akn teferruatna ktrlar.
Yni ya cenneti arzu ettiklerinden veyahut da cehennemden
korktukla-

1- Th sresi, 24-36. yet.

578

rndan korku veya mit zerine Hakk'a ibdet edenlerdir ki,

bunda yine nefsin parma vardr.

te ak erbab ile zevk erbabnn fark, birinin Allah'n cemlini

istemesi dierinin ise Hakkn sfatlar ile iktifa etmesidir. eker

eker
demek ve onu sde grmekle iktifa edenler ile, ekeri yiyerek
tadn anlayanlarn arasndaki fark gibi... Yni suretle mn gibi ve
bayraktaki
aslan ile hakk aslan gibi...

Mevln Hazretleri mritlerine hitap ederken, zaman zaman

orada tecell eden Allah'a hitap eder. nk Cenb- Hak: Ben
sana bir
gnl sahibinin gnlnden nazar ederim, yoksa ibdetlerin,
tatlerin,
hayrat ve eitli iyiliklerinden deil... buyurmaktadr.''

Bz tasavvuf tbirleri hakkndaki sualler:

-Neden zikir gnne mukabele deniyor?

- "nk btn kardeler, ilerinde herhangi bir fesat bir ktlk

olmakszn toplanp, birbirlerine kar birer ayna gibi olurlar.
Nasl ki
Cenb- Hak Kur'n- Kermde: Sadrlarnda olan gll u g,
haset ve

hyaneti ez' ettiimiz halde, erirler stnde birbirlerine

mukabil
olurlar 1 , buyuruyor. Yni cennet ehli olan ihvan, yz yze
olmak
lzmdr ki, m'min m'minin aynasdr, hkm zerine, kalp
kalbe,
gll u gsz, cill bir ayna gibi mukabil olabilsin. Bu suretle de
tevhd
ve ittihadn srlar mahede olunabilsin.

te mukabele sznn asl mns budur ve bu suretle ariflerin

dnyda da cennette olduklarna iaret vardr.

Malmdur ki cennet iki ksmdr. Biri bu dnydaki, dieri de teki dnydaki cennet. Ne zaman ki bir kimse lmeden evvel
lmek bahtiyarlna erer yni kendi ihtiyar ve arzusu ile lrsp, onun
vcdu
kabri, cennet bahelerinden biri olmu olur. Bu mertebede o kul
marifet cennetine girer ve uhut gmyle Hakk grr. Dnyda
yle
bir cennet vardr ki, ona giren, hiret cennetine itiyak duymaz,
buyuruluyor. Bu cennet nedir y Reslallah? diye soruldukta,
mrifetullahtr, diye buyurdular.

Demek oluyor ki dnya cennetine girmi olan arifler ve

derviler,
mukabele gn bir yerde toplanp, Hakkn zikri ve fikri
bahelerinde,
canlarn rhniyet glleri ve ahadiyet srlar smblleri ile
gdlandrrlar. Reslullah Efendimiz: Zikir meclisleri, cennet
baheleridir,

1- Hcr sresi, 47. yet

SOHBETLER 579

diye buyururlar.

te, mukabelede bulunan bu slikler, dnya cennetindeki Tb

mesabesinde olan kmil insann vcdu aac glgesinde
toplanp,
onun vcdu aacndan silkilen irfan ve holuk meyvelerini
toplarlar.
Efendimiz buyuruyor ki: Cennet aalarndan bir aa
bulduunuz va-

kitte glgesinde oturunuz ve yemilerinden yiyiniz! Dnyda bu

nasl
kabil olur y Reslallah? dediklerinde, bir ilim sahibi bulduunuz
vakit, cennet aalarnn birini buldunuz, demektir, cevbn
vermilerdir."

- Tasavvuf nedir?

- "Tasavvuf gzel ahlktr. ve d edebiyle edeplenmektir. D

edebi, yni zahir edep, Allah'n emrine uymak, nehyinden
kamaktr.
yni btn edebi ise, hayvan sfatlarndan kurtulup iyi huylar
ile
alkanlk peyda etmek, elinden, dilinden bir kimseyi krmamak,
rahatn bozmamak ve lzumsuz dncelerden vesveselerden
gnln pk
edip, Hakkn cemli iinde gark olmaktr."

- Murakabe nedir?

- "Kalbi kt dncelerden muhafaza, zahirde btnda Hakk

mahededir."

- Fark nedir?

- "Halk grerek, halk perdesinin Hakk' grmez etmesi yni bu

lemi halk grp Hak'tan gayr bilmektir."

- Cem' nedir?

- "Allah'ta fn olmak makamna erien kimseden beer ve dnyev alkalarn kalkmasdr. Bylece de slikin Hakk halksz
grmesi,
eyay Hak ile grp kendi kuvvet ve irdesinden karak
Cenb-
Hakk'n kudret, kuvvet ve irdesinin kendinde tammiyle zuhur
etmesidir."

- Cem''l-cem ne demektir?

- "Ahadiyet mertebesidir. Slikin kll bir yokluk ile yok olup zahirde de btnda da varlktan, dnydan fena bulmasdr. Slik
bu
mertebede btn mahlkt ve mevcudat Hak gzyle grr.
Bylece
de kesreti vahdette, vahdeti kesrette mahede eder. Onun iin
vahdeti

grmesi onu kesret grmekten ve suret lemine bakmaktan

men etmez."

580

- Mkefe nedir?

- "Gnlde olan srlar ve gizlilikleri yahut gaypta olan kimselerin ne i ilediklerini bildirmek gibi kef halleridir. Fakat kemal
erbab
bu gibi ilere iltifat etmezler. Bir nevi cilve ve aldatma kabul
ederler.
Bz rahiplerin riyzat yoluyle byle keiflere vsl olup dnyev
gizliliklere muttali olduklar malmdur. Kemal erbab ise
himmetlerini
Hak'ta fn olup yine Hak'ta bak olma yoluna sarfederler.

Bir de manev kef ile alm ve hakm olan Allah'n tecelliytndan

hsl olan mcerret hakikatler ve gayb mnlar vardr ki bu da
merte-

be mertebedir. lk mertebesi herhangi bir zorlama ve kyaslama

yaplmakszn zihne gelen bir mndr. Ulem buna hads (intuition)
derler.

Bir st mertebesi de dnmeye hacet kalmadan akl mnlarn

mnkeif olmasdr ki akln bu mertebesine nr- kuds derler.
Hads,
bunun bir parltsndan ibarettir.

Sonra, kalbe gaybn ve ledn ilimlerinin domas ki buna da ilham denir. Bu mertebedeki zevata yn- sabite ve gayb srlar
alr ve
bir eyin vcda gelmeden gelecek olan hlini bilirler. 1 '

- Mahede nedir?

- "Mahedenin iki mns vardr: Biri eyay Hakk'n birliine

delil bulmaktr, ikincisi de, eyada Hakk' grmektir."

-Fena nedir?

- "Fenann kemliyle zuhuru, Cenb- Hakk'n kuluna kendi ef liyle tecell ederek, onun ihtiyar ve irdetini ortadan
kaldrmasdr. Kul

o mertebede nefsinin ve gayrnn ihtiyar, irde ve fiilini ancak

Hak'la
grr. Muamelesini Hak'la yapar, lisn Hak'la syler, gz
Hak'la grr, kula Hak'la iitir, eli Hak'la tutar ve bylece de kemal
mertebesini bulur. Hsl msiv yni dnya hkmnde olan eyadan slik
evvel ilmen, sonra hakkan fena bulur ve bak hemen Hak kalr."

- Beka nedir?

- "Hereyin Allah'la kim olduunu mutlak surette grmeye,

Hakk'n beka ve devmyle bak olmaya ve sfatlaryle
sfatlanmaya,
hayatiyle dirilmeye ve dnya balarndan hals bulmaya beka
denir."

- Tecell nedir?

- "Tecell, zt, sfat ve ef l olmak zere nevdir. Bir kimseye

zt tecellsi olsa, o kimsenin zt ve sfatn tammiyle ifna ve
yok eyler.
Bu mertebede gren ve grlen, kendisinden bakas olmaz.

Sfat tecellsi ise, o kimsenin ztn ifna etmez. Ancak Hakk'n sfat onda zuhur eder. Mesel peygamberlerden Hazret-i isa'ya
hli-

kiyyet sfat ile tecell etti. Topraktan ku yaratt. Muhy yni

hayat verici, f yni if verici isimleriyle tecell edince de lleri
diriltti, has-

SOHBETLER 581

talan iyi etti.

Hazret-i Meryem'e rezzkiyyet sfatiyle tecell etti. Gayb leminden ona rzk geldi. Hazret-i Eyyb'e Sabr ismiyle tecell etti,
birok seneler belya sabretti. Mansr'a vahdet-i mutlaka ile tecell etti;
Ene'lHak, dedi!

Bu sylediimiz tecelller, enbiy ve evliyadan her birine birer

vakitte olan tecelldir. Halbuki safa erbab bilirler ki Cenb- Hak,
her
lahza, kullarnn kalplerine birer trl zuhur ve bir eit tecell ile
tecell klmaktadr.''

- Hayat nedir?

- "Hayat, kalbin cehil lmnden kurtulup ilimle hayat bulmas,

ikilik ve kemeketen arnp, himmetini bir araya toplamas ve
iindeki
karklktan kurtulmasdr.

Her dirinin diriliinin almeti hareket etmesidir. limle hayat bulan bir kalbin almeti de, Hakk' istemekte hareket eylemesidir.

Cehil ile l olan kalp, l gibi sakin olur. Yalnz nefsinin hazlar
iin canlanr.

Hazret-i Ali buyuruyor ki: Kalbin hayt ilimdir, elde ediniz, lm de cehildir, saknnz.

kincisi, dnce ve duygular bir araya toplamakla kalbin dirilmesidir. Zra bu toplan, kalbi msivnn ktlklerinden kesip,
Hakk'n birliine balar. te ebed hayat denen budur. Tefrika,
kargaalk ise, kalbi l hkmnde olan eitli eyaya balayp
datmak ve
nefsin cap ve arzularna talip olmak demektir ki, cem' ehli
indinde bu
lmdr.

ncs, Hakk'n hayatiyle hayat bulmaktr. Allah'n Kayym

sfatn her eyde grp, btn eyay onunla diri ve onunla

kim grmektir. Zra bu kinat eklinde olan birbirine dolanm ve
uzanm glgeler, Hakk'n isim ve sfatlarnn eseri olup, yaratln
aynalarnda
tecell etmektedir. te Hakk'n birliini mahede eden bir arif,
dima
hayt- tayyibe ile hay olmaktan geri kalmaz."

- istikmet nedir?

- "Yemede, imede, dncede, amelde, szde ve ahvalde,

hsl
her eyde ifrat ve tefritten saknp yolunda drstlkle
gitmektir.
Cenb- Hak da: Onlar ki Rabbimiz Allah'tr dediler ve istikmet
ettiler, onlar iin korku ve ende yoktur 1 buyuruyor. Bu yet, ilmin
ve
amelin hulsasdr. lmin hulsas tevhd; amelin hulsas
istikmettir.
Binenaleyh hidyet nurunu bulan, tabat ve beeriyet
kirlerinden kal-

1- Ahkf sresi, 13. yet: "nnellezne kal rabbnallah

smme'stekm fel hvfn
aleyhim vel hm yahzenn."

582

bini temizleyen, ayar ve msiv tozundan kurtulan kimseye

istikmet
sahibi denir."

- I/ls nedir?

- "hls, amellerini riya, kibir, hile ve ktlklerden hlis klmaya

denir. Ameli, bir karlk ve sevap iin yapmakta nefis kokusu ve
lekesi
vardr. Amele gvenmek ise irfann noksanna dellet eder.

Hsl ihls, ameli bunlardan artmaktr. Binenaleyh cmle kudret ve kuvvetin Allah'tan olduunu, ibdet ve tatin onun tevfik
ve
inayeti ile olduunu bilen ve bu suretle grp kendi amelini
kendinden

bilmeyen ve bu ameline karlk cret talep etmeyen ve belki

onu
Hak'tan fazl, kerem ve ihsan bilen bu suretle de ilmini ve
amelini glgelemekten, kirletmekten kurtulan kimse muhlistir, ihls
sahibidir."

- Sadkatin hakikati nedir?

- "Bir kul olarak ne iledinse, amellerin meydana ktnda, iinde seni mahcup edecek bir tek amel bulunmamas, sadkatin
hakikate
ermi olmas demektir."

- Ak nasl elde edilir?

- "Ak, ders ve tlim ile olmaz, gayretle abalama ile ele

gelmez.
nk k, akn gerei zere iradesiz olarak yrr. klara,
dostun
gzellii hoca olur, ders verir."

-insana bu muhabbet nereden geliyor?

- "Allah'tan geliyor ve yine ona avdet ediyor. nsan, kinat

kitabnn fihristidir."

- insanda ne kadar eitli kuvvetler var..

- "Balca kuvvet mevcuttur. Biri tabiattr ki ondan ehvet

hsl olur. Biri nefistir ki ondan arzu, biri de kalptir ki ondan da
ak
zuhur eyler."

-insanlk nedir?

- "ibdet ve tatte bulunanlara zahit ve takva sahibi denir.

Riyzat, mchedeler ve tebih ve tehlilde bulunanlara da keif
ve
keramet sahibi denir. Amma hibirine insan denmez. nk
insanlk
yolu baka yoldur.

nsan, insanln bulan kimseye derler. Bu da, kemal kazanmak,

yni irfan, bilgi ve grg iledir. Bu irfan nasl ve nerede bulalm?
der-

seniz, bir kmil insann gnlne girip boyasyle boyandn

zaman irfa-

SOHBETLER 583

na erdin demektir.

te bu kemal, bu insanlk da ancak dnyda, bu vcut kalb

iinde kazanlr. yle ki, msbet ile menfi birbirine ulap bir olduu
zaman k meydana gelir. Ruh dahi tendeki kemle erip, nefis
ruha boyun eip, ruh ile nefis izdiva edince, mnevi velet zuhura gelir
ki ite
k, budur.

Kmil insan pil gibidir. Fnsa bal ampullere elektrik ziyas o

pilden gelir.

Cenb- Hak ruhlar halkettii zaman: Ben sizin Rabbiniz deil

miyim? dedi. Onlar da: Bei! yni evet... dediler. yle ise gidin,
dnyda beni bulun ve bu szlerinizi orada tasdik edin, buyurdu.

Ruh, yalnz olarak bir ey bilemez. Nefis de yalnz olarak bir ey

gremez. Sanki biri kr, dieri topaldr. effaf olan camn
arkasnda
karanlk olmaynca yzn grebilir misin? Ruh ile nefis de bir
olmaldr ki, Rabbini grebilesin. Ten, ruha bir siper gibidir. te, cann
arkasnda tenden bir siper olmaynca canann da aksini gremezsin."

-insanda olan bu kincilik nedir'?

- "Kin sfat, cehennemden bir cz, bir para, bir rnektir ki senin
dninin mnnn dmandr. O sfat, sonunda seni cehennem
tarafna
eker. Her czn kendisinin asl, kll tarafna gitmesi gibi...

Amma, cennetin cz u, yni salh bulmu ve iyi niyetli, iyi huylu

isen, o halde yolun, gidecein yer ve zevkin de cennet olur.

Bil ki bir insann fazilet ve kemli, iyiliinin ve ktlnn derecesiyle llr."

- Szn madd bir- varl bir kalb olmad halde yapt i ne

kadar byk?..

- "Sz sylemeye yarayan dudaklardr. Amma sz cisim

deildir.
Nasl ki Hazret-i s, Hazret-i Meryem'den babasz olarak zuhur
ettiyse, ite dudaklar da sz vahy olarak zuhur ettirir. Cebrail'in
Meryem'e
ilh nefhte bulunmas gibi, sz de nefihten husule gelir ve l
kalpleri
diriltici s olur ve bu diriltmeyi de Meyem vstasyle icra eder.
Evet,
madd bir varlk deilse de, tesir ve hkm madd olur."

584

-Bize uahdet-i vcuttan bahseder misiniz?

- "Cenb- Hak, Kurn- Kermde: Ey kullarm her nereye dnse-

niz Hakk'm yz oradadr 1 , yeti ile vcdun bir olduuna

iaret buyurmutur. Vcut birdir, demekten maksadmz, kinatta yni
yukardan aa her eyde ve her yerde, Hakk'n vcdundan baka
bir mevcut yoktur; demektir.

Filozoflarn ou, vcut birliine inanmazlar. Onlar, Hak iin bir

vcut, eya iin de ayr bir vcut iddia ederler. Bu meselenin
idrki
zevke ve uyankla muhta olduundan, bir dereceye kadar
mazur saylrlar ise de, tevhd ilmini tahsil herkese farz olduundan, bu
cihetle
de mazur deillerdir.

Malmdur ki Cenb- Hakk'n bir ismi Alm'dir. Yni aikr olan

ve kalplerde gizli bulunan amelleri ve srlar bilicidir.

Filozoflar Cenb- Hakk'n bu bilicilii iin: lh ilim, lem zerrelerinin cmlesine sridir. Bu vukuf ve kavray vcut ile olamaz.
Zra
vcut fenaya, yok olmaya mahkmdur, demek isterler.

Halbuki Hakk'a ayr, eyaya dahi yine ayr bir vcut vererek, Al-

lah, lem zerrelerinin gizli ve aikr, zahir ve btn hareket, gidi

ve
hlini ilmen bilir, demek imknszdr. nk iki ayr vcut
arasnda
bir oluun ilmen gereklemesi mmkn deildir. Ahmed'in ba
arsa, mer'in bundan haberi olmaz. nk Ahmed'in ilmi, yni
bilgisi,
bedeninden teye geemez.

Esasen ilh kelimeler olan her bir zerrenin bal bana olmas
ve
yekdierinin srrn hv bulunmas, vcut birliine iarettir.
Mesel
bin adet elmann iinden bir adedini ayrp tahlil etsen, bu
elmann terkibi, tekininkinin ayndr. u halde aradaki fark, okluktan
ibarettir.

Anlalyor ki her cisim, kendi madde ve srlarn iinde toplam

yekpare bir cevherdir ki bu cevhere ilh kelimeler denir. Ez
bikelimtillhi't-tmmt^an maksat kll ve cz' olan isimlerin
mecmudur. Mutlak olan Hakk'n hviyeti bir cevher ise de, arazn
mukabili olan cevher gibi deildir. te bu nokta, ba ve aya
srtrr.

Onun iin, vcut birliinin srlarna, ancak bir kmil insann

terbiyesinde bulunmakla eriilebilir."

- "Cenb- Hak, Kurn- Kerm'de ekber nmiyle eyi yd buyurmutur: Biri ism-i zt, biri rzs, biri de zikridir.

1- Bakara sresi, 115. yet.

2- Allah'n tm olan kelimelerine snrm.

SOHBETLER 585

sm-i zt'tan maksat, zt bulmak; rzsndan maksat, yaknln

kazanmak; zikir de yaknlna meyil eylemektir.

Hazret-i Ali Efendimiz buyurur ki: Btn hayrlar drt ey iinde

toplanmtr: Biri nutk ki Allah' syler. Biri skt ki murakabe
de-

mektir, Allah' dnr. Biri nazar ki, ibretle Allah' grr. Biri
hareket ki Hakka ibdet iin yaplr.

Bir nutk yni bir sz ki Allah ile deildir, o botur. Bir skt ki,
Hakk' fikreylemekten uzaktr, o hatdr. Bir nazar ki ibretsizdir,
o gaflettir. Bir hareket ki ibdetsizdir, o bocalamadr."

- Bizim hayta bakmz, bakalarnnkinden ok ayrlyor.

Mesel...

- "Evet mesel bizim iin asl usl, usulszlktr. Yni bir eyi
Allah nasl istiyorsa yle olsun deriz. Bizim arzu ettiimiz vehile
deil,
onun diledii ekilde zuhur etmesini temenni eyleriz.

Yine en st ilim, ilimsizliktir, en ileri bilgi, bilgisizliktir, en byk

varlk, yokluktur, deriz.

Dnya ehlinin inan ve anlaynn tam tersi olduu iin deil mi

ki leme ho grnmyor?"

- Yol nedir?

- "Yol gnldr. Yolcu sensin. Gitmek, kendiliinden yni benliinden kmak; gelmek, enliksiz sana gelmek, bilmek, hakikati
anlamak, bulmak, uhut ve ayan ile onu grmektir. Olmak ise
noksansz ve
ittisalsiz ve infisalsiz birlie yetmektir."

-Edep ne demektir?

- "Edep, her neye baksan Hakk'm birliini grmektir. Esasen dervilikten maksat da budur. Mesel birisi sana yalan sylyor.
Bunu da
sen biliyorsun. Mademki o Mudil ismine mazhar olmutur;
suunu yzne vurup hakaret etme, ondan ka. Dervilik yalnz ba
sallamakla
olmaz. Bir dervi gybet edemez, yalan syleyemez, bilerek ve
isteyerek

1- Takriben 1918-1920 seneleri arasnda, haftann muayyen

gnlerinde aile efrad ve
hanm ihvan arasnda yaplan sohbetlerden perakende olarak
tutulmu notlardr.

586

kimseye ktlk edemez. nk dervilik insanlktr. Bu yaratl

lemi Cenb- Hakk'n "Kn" emrine mazhar olmu, bu suretle
de eitli esma ve sfat meydana gelmi. Mademki sen "Cell" ismine
mazhar
deilsin, kahr ve dallet ismine mazhar olanlara yaklama.
Fakat tahkir de etme. Allah'n doksan dokuz isminden yalnz istediini alp
dierlerini atabilir misin? Tabi atamazsn. u halde yaklama,
fakat
hrmet et. Kendinde ktlk olmayan kimse, bakalarnda ayp
ve
noksan aramaz. irkten kurtulmak istiyorsan, tevhd ehli ol."

- Akn akl ile alkas olmad syleniyor. Halbuki gryoruz ki

arifler akll kimseler... Bunun hakikati nedir Efendim?

- "Arifler, arif olmak iin akn skn mertebesine varm kimselerdir. Esasen bu dereceyi bulmayan kimselere arif denmez.

unu da bilmeli ki, dnya arifi, hiret arifi ve hakikat arifi vardr.
Ancak hakikat rif olanlar ehlullahtr."

- Hakk'a vsl olmann yolu nedir, diye soruldukta nefsini brak

da gel... cevb verilmiti. Nefis nasl braklr? Bu uzun bir i,
kestirmesi nedir, Efendim ?

- "Allah'n emrettii vehile istikmet zere yr. Bunun ve

ulesi ise aktr.

stikmet zre yrmek demek, kt ahlklardan syrlp yerine

iyi huylar getirmek ve nefsinin tammyle ciz olduunu idrak
edip,

ancak mevcut olann Allah olduunu bilmektir. Yni l ilahe

illallah
Muhammed Reslullah demek lzmdr. Amma sde sz ile
deil, kendinin ve mevcudatn Hak'tan ibaret olduunu bilip muameleni
de ona
gre yapmak ile tevhide ermek mmkndr."

- Bel ve cefya sabr ve tahamml et, t ki hazneye eresin,

buyuruluyor. Bel ve cefya sabrederken elem duymamak nasl kabil
olur?

- "imdi sana desem ki: Seniye, kzm... Kosova'da ar Da denen, Balkanlarn en yksek dalarndan biri vardr. Amma oraya
gidite zorluklar tehlikeler, hatt hesapta ok defa kar frtnalarna
tutulup lmek bile vardr. Amma o tehlikelerden korunmak iin u
tedbirleri alrsan daa kabilirsin. ktnda da zirvede bir yer vardr
oray
kazarsan gml olan, bah biilmez mcevher haznesini
alabilirsin.

Bu haberi, szne inandn bir kimse sylerse o hazneye mlik

SOHBETLER 587

olmak iin Kosova'ya gitmekten ve ekecein meakkatten

elem duyar
msn? Her ne kadar zorluklara katlansan da eline geecek o
muhteem
varlk, bu ektiklerini unutturur.

Allah'n verdii zorluk ve ceflarn altnda da nice mnevi

kazanlar ve hazneler vardr. Bunu byle bilince, bu glklere bu
elemlere
seve seve katlanmak icap etmez mi?"

- nsan kime denir'?

- "Beerin hepsine dem denir. Amma hepsi insan deil, bir

ksm
hayvn- ntk yni konuan hayvandr. nsan, insanln yni
hakikati bulana derler. O insan suretinde olanlarn i yzlerini
aacak olsan, kimi domuz, kimi kurt, kimi maymun sretindedir.

nsanln bulamayan kimseler, hayvandan da aadrlar."

- Gzn her grd eyden ibret almas, Allah'n ihsan mdr,

yoksa tedkik ve aratrmalar ile mi olur?

- "phesiz Allah'n ihsandr. Dnya batan aa prlanta

denmi olsa, nasibi olmayan bir tane alamaz. Her eyden ibret
almak demek, murakabenin verdii bir ihsan demektir. Nasibi olan bir
kap trtsndan bile -tabi delicesine deil- mn karr. nk hibir
yer
Allah'tan hl deildir. Her tarafta onu seyretmek lzmdr."

-rfan ne ile hsl olur?

- "Ak ile hsl olur. Allah, dnyy dnya ehline, hireti hiret
ehline, cemli de ak ehline ihsan etmitir. Akn mns ise,
kendinde
zerrece benlik kalmamas, varln tammiyle Hakk'n istil
eylemesidir. te bu dereceyi bulan kimse, elbet irfan sahibi olur."

- Dnyda hibir ey yoktur ki istidad itibariyle Allah'a k olmasn, deniyor.

- "Evet, kimi atee, kimi puta, kimi taa topraa tapar. Amma
hepsi de Allah' isteyerek tapar. Allah nedir bilmez, yine de asln
bulmak istedii iin kendince atee tapar, gnee tapar. Fakat
Allah'a tapma akndan dolay bu yolu semi bulunur. te, aslna olan bu
ekilii
de, istidadna gre bir nevi ak olur."

588

- Ynus Aleyhisselm baln karnna dt. Balk bundan haberdar m idi?

- "Balk hayvandr, balk, iine insan gireceini ne bilir? Vcut da

topraktr; iine insan gireceini bilmez. Amma, ruh topraa
ktr.

Toprak da ruha ktr. nk kemli bu vcutta bulacaktr."

- nsanlar slh eden ektikleri ileler midir?

- "ocuk deilsin, miden bozuk iken perhiz etmediin takdirde

iin ktye gideceini elbet bilirsin. Onun iin elinde iken,
hastal
mzmin hle getirmemee bak. Yoksa bu ii hekim eline alrsa
ac
illar verir. Bu da ite sana zor gelir. Binenaleyh i
bymeden, kendin geirmeye al."

-Hayvani ruhun vazifesi nedir?

- "Hayvani rh, Allah'n cell sfatna mazhar olmutur. Rzsndan kaar. Sultan rh, Allah'n cemline mazhar olmutur,
rzsna
koar. nsan, hayvanln temizleyip insanln buluncaya kadar
nefsin elinden kurtulamaz."

-Dervilik nedir?

- "Dervilik kalben msivy brakp Allah' bir bilmektir. Yoksa

eline tebihi alp keye ekilmek deildir. Kalbine hibir gam
hibir
zevki koymamaktr."

-Riyzat nedir?

- "Riyzat, yalnz a kalmak, yemekten perhiz eylemek deildir.

Oru tuttuun zaman mekruh hallerden nasl saknyorsan,
nefsinin istedii zararl eylerden kanmak da riyzat demektir. Mesel
nefsin
nmek, saylmak istiyor. Bundan saknmak da riyzattr."

SOHBETLER 589

-nsanl bulmak iin en kestirme yol nedir?

- "Ak yoludur. Ak demek, baka sevgiyi, Allah'n sevgisine stn tutmamaktr.

Ak, hangi vcutta karar ederse, orada Hak'tan gayri ne varsa

yakar, ykar. Onun iin ak yoluna, kanl yol denir.

Ak yolu belldr
Her kr cefaldr
Canndan midin kes
Cnna irem dersen

Elindeki be kurula mcevher satn alamazsn. Onu almak iin

sermye gerek.

Bir mden paras olan prlantaya, zmrde, yakuta mlik

olmak
iin bile nice zahmetler ekiliyor. Ya aka sahip olmak iin
fedkrlk
edilmemesi nasl olur? k olan, ktlk istemeye ve nefsin
peine
dmeye vakit ve frsat bulamaz. Gezdii yrd yerde
Hak'la
beraberdir. Zahit ile km arasndaki fark, ite bu devaml
uyanklk

ve huzur hlidir. Namazdan, selm verilerek fari olunur. kn

namaz, daim namazdr. Yni o, selm verdikten sonra da, Hakkn
huzurunda olduunu bilir."

- Halk arasnda kyamet gnnde mezzinlerin uzun boylu olacaklarna dir bir sz vardr.

- "Mezzinden maksat, Allah'a davet eden kimseler demektir.

Allah'a davet edenler ne diyorlar: Gelin, felah bulmak isterseniz
Allah'a ibdet edin.

Sen de bir gfl kimseyi kaz eder, gittii yanl yoldan evirir,
Hakk'n doru yoluna arr isen, bu tevik ve davetin,
mezzinlik
olur."

- Avuta, kalbe bal bir damar vardr. El, haramdan bir ey alrsa, kalbe yaylr, deniyor.

- "Bu bir benzetmedir. yle ki, Cenb- Hakk'n haram ettii bir
eye el uzatacak olursan, bu hat, kalpte bir siyah nokta olur ve
git gide yaylarak kalp simsiyah kesilir. Ancak tvbe eder, piman
olursan
silinir.

Fakat unu da bilmek lzmdr ki, beerin hat ilemesi tabidir.

590

Hat ilememek iddias da bir hatdr ve Allah'n ve Resulnn

efaatine ihtiycm yok, demek olur. Yeter ki, irk gibi, kul hakk gibi
essa
dokunacak hatlar ilemeyesin..."

- Cmle esmada msemm grnr, msemmdan da Mevl

grnr ne demektir?

- "Muhlise dediimiz zaman bu bir isimdir, sana dellet eder, fakat isim gz ile grlmez.. Amma ismi andmz zaman
msemm,
yni sen grnrsn. Onun iin isim bakadr; ismin dellet
ettii
mn bakadr.

Allah ism-i celli Allah mdr? Hayr, isimdir. Amma o isim msemmya dellet eder. Onun iin birer isme mazhar olan her
varlkta,
her isimde msemm, yni Allah grnr.

Hazret-i Mevln'ya, eyhiniz hakknda bize malmat verir misiniz? demiler. Hazret de: Ben ems hakknda size lykyle
malmat
verecek olsam, ne siz kalrsnz ne de ben kalrm. Yalnz unu
syleyeyim ki, dnyda en kk zerreden en byk varla kadar, ne
varsa
onda emsi gryorum... demi.

Sen de eer insanln bulursan, her zerrede, her yerde Allah'

grrsn."

-Allah yolu iin meakkatli denmesinin sebebi nedir?

- "Bir ey, gl, meakkati nisbetinde kymetlidir ve gzeldir.

Mesel bir kimse hac farizasn yerine getirmek iin oluunu
ocuunu evini barkn brakp bin trl tehlikeyi gze alarak kelle
koltukta
yollara dyor.

Manev hacca gelince, Hakk'n cemli akna trl eziyet ve meakkatlere katlanmamak olur mu?"

- Kalp dzgn olursa vcut da rahat olur, diye konuuluyordu.

Kalp dzgnl nedir?

- "Kalp vcdun ah demektir. Onda olan bir arza btn

vcda
sirayet eder.

Zahirde bu byle olduu gibi, maneviyatta da ayndr. Onun iin

Reslullah Efendimiz buyuruyorlar ki: nsan bir hat iledii
vakit

SOHBETLER 591

kalpte bir nokta hsl olur. Tvbe etmezse, gittike byr.

resi de, tvbe edip, o hatdan kurtulmaya azmetmektir. Yoksa

kararm bir kalbe canann yz aksetmez."

- Gnlerin en gzeli, kredici olarak kalktmz, Hak zikri ile

geirdiimiz ve raz olarak uyuduumuz zamanm. Bu nasl
mmkn
olur?

- "Yirmi drt saatlik gn yle bir hesap et. Nasl geirmi olduunu dn. Hayrda veya serde ne yaptn? Onu kaydeyle..
Evde, sokakta, ite murakabe zre uyank olursan, senin iin o gn,
gnlerin en
iyisidir."

- Mmin olan kimsede iki ey bir araya gelmez. Biri buhl yni
hasislik, dieri kt ahlktr, deniyor:

- "Bir kimse ister eriat limi, ister tarikat limi olsun, Allah'n
sevmedii hasislik sfatn nasl benimser? Sonra kt ahlk ile
nasl
birleebilir ki namaz klan kimsede kt ahlkn yeri olmaz.
nk namaz ktlkleri yakar. Mademki limdir, Allah'n emrini tutmas
icap
eder. Allah'n emrini bilen kimse nasl dedikodu yapar, nasl
harama el
uzatr? Eer bunlar yapyorsa o lim deil, zlimdir."

-Edep nedir?

- "Edep, kalbiyle ve haliyle Allah'tan gafil olmamaktr. Hibir

suretle de kendine vcut vermemek, yni kendinde bir varlk
grmemektir. Tarkatten maksat da edeptir. Edep, nr-i ilhden bir
tatr.
Onu bana giydikten sonra nereye istersen git. Edebi olmayan
kimse,
iki dnyda da hsrandadr."

- yet-i kermede Cenb- Hak: Benim ismimi zikretmeyenlerin

rzkn daraltrm , buyuruyor. Kfirler, zndklar neden mes't
yayorlar?

- "Rzk iki trldr. Madd, manev. Madd rzk, servet ve her tr-

1- Th sresi, 124. yet.

592

l varlklar, manev rzk ise, ilim, irfan ve hikmettir.

Allah' zikretmeyenin elbet manev ilim ve irfan daralr. Yine

Cenb- Hak: Kyamet gnnde biz o kimseyi m har ederiz
1 , buyu-

ruyor. Byle harolan biri ben dnyda kr deildim neden m

har
oluyorum? dedii zaman: Bizim yetlerimize kr idin, onun iin
imdi
de kr oldun! buyurulacaktr.

te maiette darlk da bu demektir. Efendimiz: Dnya, m'minin

zindan, kfirlerin cennetidir, demiyorlar m? Yine Reslullah
Efendimiz: Dnyda rahat yoktur, buyurmuyor mu? Allah'a yakn
olanlar, bu
dnynn gaflet verici zevklerinden mmkn olduu kadar uzak
duran
kimselerdir.

Dnya ehlinin zevk ve safa iinde olmalar, Allah'n oyunudur.

Evet, ne ibdet ederler ne itaat ederler. Fakat dnyalklar
yerindedir.
Bak gr ki Allah'la olan bir fakirin gnlndeki zevk, huzur ve
teslimiyet onlarda var mdr?"

-Allah'a ibdet nasl makbul olur?

- "Rz ile olursa. Korku veya mit ile deil, srf Hakk'n rzs

iin yaplan ibdet ibdettir.

Kk bir ocuu mektebe altrmak iin, eker, oyuncak gibi

eyler vaat ederler. Amma bu ocuk byyp de kendine
gelince, o gemi hallere gler. Zira tahsil ve terbiyenin lzumuna inanm ve
zevkine varmtr.

Ruhen ocuk kalm kimseler de ite, cehennem korkusu ve

cennet
mdi ile ibdet ederler. Halbuki sznde, iinde ve her hlinde
Allah
rzsn hedef alan kimselerin ibdetleri tam ibdettir."

- Kerm ve rahim olan Allah, neden gz yandan hazzetsin Efendim ?

- "Cenb- Hakkn bizim herhangi bir eyimize ihtiyc yoktur.

Gerek ibdetimizin gerek tatimiz ve gerek gz yalarmzn
onun indinde ehemmiyeti yoktur. Biz neyiz? Evvelimiz bir katre su,
hirimiz
bir le. Byle olduu halde, senden iki damla gz yan alp,
yerine lu-

tuflar ihsan ediyor. nk Allah, acizden, yokluktan hazzeder.

Yalvartan holanr. Onun iin gz yan ve yrek yann bir ehidin
kan

1- Th sresi, 124. yet.

SOHBETLER 593

gibi makbul tutar."

- Bs bde'l-meut nasl olacak? Sual melekleri geldii zaman

ruh vcda iade olunacak m?

- "Uyku lmn kardeidir. Uyandn vakit nasl oluyorsan ite

yle olacak. Bizim imdi bilmemiz lzm gelen, bir insan
olduumuz ve
ona gre yaamamz gerektiidir.

Ryada grdn gzelliklerden kalbine zevk ve holuk geliyor.

Kt bir rya grdn vakit ise, sanki arslanlar tarafndan
paralanacakmsn gibi oluyor ve uyannca rahatlyor, seviniyorsun.

Bu zevk ve azab hisseden kimdir? Bir dier Reba'dr. Reba iinde Reba. Demek ki bir ikinci vcdun var ve sen, bu toprak
vcdunla
deil, o grnmeyen vcdunla btn o iyilik ve ktlkleri
hissediyorsun."

- Bir kulun Allah tarafndan sevilip sevilmediini anlamas kabil midir?

- "Tabi kabildir. Hak yolunda bel ve mihnetlere ne mertebe

sabrn var? Nefsini yenmek iin ne trl urayorsun? Sadkat ve
muhabbetin ne ldedir? te bunlar tarafsz olarak tartarsn.
Doruluun, teslimiyet ve istikmetin nicedir, bunlar da dnr ve
Allah'a
olan yaknln anlam olursun."

- Kalp, kabrin ziyneti nuru imi. Kalp nurlanrsa kabir de ziynetlenir mi?

- "Evet, kabrin ziyneti kalbin nrniyetidir. Sen ne kadar sslensen, mcevherler taksan, bundan kalbine ne fayda? te vcut
da bir
nevi kabirdir. Kalbin nrn olursa, bu nur hrice de akseder.
Seni
leme de sevdirir, bambaka hle koyar.

Sen, insann ldkten sonra girecei kabri dnme, vcdun

kabrine bak, onu mmur eylemeye, nurlandrmaya al.

Hads-i erifte: Nur kalbe vsl olduu vakit, kalp inirah bulur,
geniler, buyurulmutur. Bunun almeti nedir y Reslallah?
denince,
dnydan el ekmek ve yzn hirete dndrmek, lm
gelmezden
evvel lme hazr olmaktr, buyurulmutur.

594

Amma, dnydan el ekmek, bir keye ekilip, elde tebih, ii

gc terketmek demek deildir. Dnydan kalben muhabbeti
kesmektir.
Dnya nedir? Seni Allah'tan alkoyan her ey dnydr.

Onun iin dnydan gitmeden evvel, bu vcut kabrini ziynetlendirmek lzmdr. Yoksa dnynn aaa ve ziynetlerinin kalbinin
huzuruna asla tesiri olmaz. Nice varlkl kimseler grrz ki ileri
adet akrep, yanlar ile doludur. Onun iin i, burada temizlenmek, har
u neri burada grmek, hesab kitab burada kapamaktr."

- Kaz-i ilh geldii zaman, helva gibi tatl olan eyler aclk ve
bel olurmu. Bu nasl bir kazadr 1 ?

- "Kaza, ilh takdir demektir. Yoksa avamn bildii gibi, dmek,

bir yeri sakatlanmak veya araba arpmas nev'inden kazaya
uramak
deildir.

Her i Cenb- Hakk'n emriyle olur. Onun iin dervi olana, her
eyde Allah'n kudret ve kuvvetini grmek lzm gelir. Hazret-i
Eb
Bekir de: Hibir ey grmedim ki onda Allah' grmeyeyim...
buyurur.
Mesel harareti gideren su, eer Allah'n kazasnn vakti gelmi
ise,
harareti yok edemez. Bir hastalk gelir, marapalar ile su isen
yine de
susuzluun tkenmez. Nitekim hasta bir kimseyi ate stmaz ve
titremesini geirmez.. Salkta lezzetle yediin yemekler, hastalk
vaktinde
tatsz ve ikrah verici olur.

Demek ki i olanda, yaplanda deil, olduranda, ona o hassay, o

hli verendedir. Cenb- Hakkn takdirini bozmak kabil deildir.
Ancak du, ancak bir gnl sahibinin niyaz, serleri hayra tebdil
edebilir."

- Seb kavmi gibi krszlk etmek, bilmeyerek edilen hatlar

gibi midir?

- "Cenb- Hakkn haznesi genitir. , essa dokunacak hatlardan saknmaktadr. Onun iin kulluuna den ahlk, evsaf,
sadkat ve teslimiyette bulunmaktr. Bu yolda yrrsen, Allah
gafru'rrahmdir.

Seb kavmi, Cenb- Hakka dilleriyle: Sen bizden bu nimetleri

al.,
demediler. Amma Allah'n emrine aykr hareket etmekle
halleriyle
Hakkn gazabn davet etmi oldular.

Sen de kendini beenir, kibirde bulunursan, Seb kavminden

far-

SOHBETLER 595

kn kalmaz. Amma Reslullh'n yolunda gidersen, onun

ashabndan
olursun."

- Amel niyete baldr, deniyor:

- "Gemi devirlerde hkmdarn biri, askeri geit resminde

iken:
Ah ne olurdu bu askerlerim Zamn- Sadet'te olup da
Reslullh'n
gazalarna itirak etseydi diye ii yanarak kendi kendine
dnm. O
gece Efendimiz ile mnda merref olmu, bu arzusunun
aynen itirak etmi gibi kabul olunduunu ifde buyurmular.

Niyet, bir amelin zdr. Faraza bir muhtaca u miktarda yardm

etmei aklna koyuyorsun. Fakat bu arada para kesen
kayboluyor. Deil mi ki niyet ettin. O iin essna erdin saylr."

-Cevizin kabuu olmazsa, iini bulmak imknsz:

- "Cevizi muhafaza eden kabuudur. Kabuktan maksat, eriattr.

eriat olmazsa, iindeki tarikat, hakikat ve marifeti yiyemezsin.

nsann da derisi var. Deri olmasa, et muhafaza olur mu? Deri

eriat, et tarikat, kemik marifet, ilik hakikattir.

eriat ilimdir, tarikat ameldir. Hakikat, o amelin semeresidir.

eriat iltr, tarikat ilc yutmaktr. Hakikat iyi olmaktr.

eriat semdir; tarikat yoldur; hakikat, varacan yerdir ve bunlar

biribirine bal eylerdir."

- Derman aradm derdime, derdim bana derman imi diyor Hazret-i Niyz...

- "Dert olarak kabul edilecek ey, btn derdi yni mnevi

dertlerdir. Burada Niyz Hazretleri: Ben derdime derman aradm, yni
aslma, cananma kavumaya ve kopup geldiim vatanma
ulamaya yol
aradm, dediler ki, derman kendilidedir. Mademki canannn
derdini
kendine dert edinmisin, u halde ona yana yakla kavuursun,
demek
istiyor."

- Kur'n- Kerm'i havf ve hayetle Hakk'n huzurunda bulunmann verdii edepten gelen bir korku ve dikkatle okumal,
denmekten

596

maksat nedir 1 ?

- "Kur an- Kerm Hak kelmdr. Onun iin Hak'la konuur gibi
okunmaldr. Havf ve hayet ile, Allah'n huzurunda bulunur gibi,
edep
zre, tpk namazda olduun gibi okumaldr, demektir."

- lm, ebed hayta vuslattr, deniyor. lmeden evvel len

kimseler de byle midir?

- "Elbet lm, ebed hayta vuslattr. lmeden evvel len kimse,

ebed hayat bulur. yle ki, kendi arzular, irdeleri ile lenler,
yni
nefsn sfatlarn Hak iin ldrenler, kibirlerinden, riyalarndan,
fesatlarndan, hilelerinden Allah iin geip bunlar Hak nmna
yakarak
yerine gzellikler, iyilikler, doruluklar, faziletler getirenler,
lmeden
evvel lm kimselerdir. Kim ki Allah iin olursa Allah da onun
iin
olur. te bunlar yet-i kermede buyurulduu gibi: Onlar iin
korku ve
ende yoktur, srrna mazhar olmu kimselerdir."

- Ak, Hakk'n tuzadr. Onunla kullar avlar. Ak ile al verii

olmayan kimseye yazk... diye bir sz okudum, izah buyurur
musunuz?

- "Cenb- Hak sevgili kullarn ikiye ayrmtr. Bir ksmn ibdet

ve tatine, bir ksmn da akna tahsis etmitir.

Ak demek, Allah'n muhabbetinden baka bir muhabbetin gnlnde yer etmesine msade etmemek demektir. Ne mutlu o
kula ki Allah onu muhabbet leti ile avlyor.

Ne yazk o kimseye ki ne ibdet ne ak ehlidir. Geici ve hayal

olan dnya zevklerine sarlarak aslndan uzaklar ve mevhum
glgelerin arkasndan koar."

- Kolay kazanlm paradan sadaka vermekle, g kazanlm paradan sadaka vermek arasnda bir fark var mdr?

- "Elbet kendi hell kazancndan sadaka vermek daha hotur.

Amma dili ile hayr yapmak, insanlar hayra tevik etmek de
sadakadr. Keza bedeni ile bakalarna hizmet ve yardm da sadakadr.
Sadaka, mutlaka kesesinden fedkrlk yapmakla olmaz. Allah
nmna yaplan her iyilik bir sadaka demektir."

SOHBETLER 597

- Reslullah Efendimizin Hazret-i Aye'ye: Sakn gnl l olanlar ile grme... demesinden maksat nedir?

- "Gnlleri lm kimseler, seni de kendileri gibi l hle

getirirler. l kimdir; denirse, l dnya ehlidir. Yni gnl, dnynn
fn
zevkleri ve hrslar ile kararm kimselerdir. Selmet ise, dima
uyank
olup, Hak ve adalet zre yaamaktr.

Eer sen Cenb- Hak ile beraber olursan, Allah da seninle

beraber olur. te numunesi: Yunanistan, btn devletler ile
beraberdi.
Hatt bir ksm Trklerden de destek gryordu. Her taraf
onunla idi.
Fakat Allah onunla deildi. Bir maymun, yni Allah'n bir
mahlku
krallarn srp ldrd. ler de deiti. nk Allah bizimle idi.
Kim
ki Allah iledir, Allah da onunladr. Bakn Mustafa Kemal Paa,
Allah
bizimle olduu iin koca devletlere meydan okuyor."

- Bir ahbabm var. Fakat iyi amellerde bulunmuyor. Mesel ab-

desti, namaz yok. Grp grmemeyi bilemiyorum:

- "Namaz, abdest, kulun borcudur. Amma yalnz onlar ile de i

bitmez. Namaz klar da beri tarafta yapmad kalmaz.

mm- Cafer Hazretleri, yz ahbabn varsa doksan dokuzunu sil

biriyle de sk grme... buyurur.

Bz mecbur mnsebetler vardr ki kanlmas mmkn

olmaz.
Amma biz bakalarnn deil, kendi kusurlarmz grmekle
mkellefiz.
Onun iin sen kendine, kendi fenalklarna bak. Allah ile kul
arasna
girilmez. Kimseyi ayplamamal. Bir gn gelir de nefsim beni
fena yola
sevkeder, diye dima uyank bulunmak ve yanl yolda olanlar
grerek, doru yoldan ayrlmamak iin Allah'a yalvarmak, dallette
olanlar
iin de hidyet niyaz etmek lzmdr.

Eer b dostluklar seni Allah yolundan alkoyan zararl mnsebetler ise, ayplamadan tenkit etmeden onlardan kan ve
kendi kardelerinle, gerek dostlarnla gr."

-Mehdinin krk iki senesinde zuhur edecei doru mudur 1 ?

- "Kim sylemi onu? Kur'n'da da byle bir ey yazl deil.
Kyametin kopaca zaman belli mi? Reslullah Efendimiz: Ne
vakit Al-

598

lah zikri ortadan kalkarsa o vakit kyamet kopacak...

buyurmutur.

Gkten Is inip etti zuhur... Bilmedinse bil ki sendendir kusur...

Gelecek ile kaytlanma. Kendi vcdunda o Mehdinin zuhuruna

bak ki, ileride o Mehd de senden honut olsun. Bu da Hakk'n
zikri ve
ehlullhn gsterdii yolda gitmekle olur."

- irfann almeti nedir?

- "Arif olan, sznden de, znden de, gznden de,

hareketinden
de bellidir. rfan demek Allah' bilmek demektir. Yni Allah'tan
baka
fail, ondan baka mevcut grmemektir. Her nereye baksan ol
gzel
Allah' grmek, ite irfan budur.

Sanma zahit savm u salt ile biter iin

nsan olmaya lzm olan irfan imi."

- ekavet ve saadet nedir?

- "ekavet ve saadet ezeldir. Krmz biberden smbl ve

karanfil
karamazsn. Asl ne ise o odur. Bir ylan yavrusunu al, byt,
ilk sokaca sen olursun.

ak kimse, bir kmil mridin yolunda tutunamaz. Denizde olan

erp gibi bakarsn sahile vuruvermitir."

- insan kendi hatsn kendi imzalar, buyuruluyor. Bu hatlar silinmez mi?

- "Allah merhamet tanrsdr. Bahane arar. Gnhn affettirmek

iin bir gnl yaparsn, Cenb- Hak da hatlarn affeder. nsan
kendi
hatsn imzalar amma, Allah da tvbekar olan affeder.
Reslullah
Efendimiz: Yarn hirette ben alayc gz brakmam. efaatim,
slihler iin deil, gnahkrlar iindir, buyurur.

Allah'n affetmedii, irk ve kul hakkdr. Onun iin essa dokunmamal. Edep ve sadkatten ayrlmadka, Cenb- Hak
kusurlar balar."

-Bir slih kulun bu dnyda imtihana tbi olmas niindir?

SOHBETLER 599

- "nsanlar, Allah'a, peygambere, hiret gnne man ettiklerini

sylemekle braklmazlar. Trl ekillerde imtihan olurlar.
Hastalklar
mal ve evlt kayb ve ire gibi zorluklar ile tecrbe edilirler. T
ki
iddialarnn doru olup olmad meydana ksn, dorucular ile
yalanclar birbirlerinden ayrlp belli olsun, diye.

Bir zmre vardr, onlar da slihler gibi: Y Rabb seni seviyoruz,

derler. Fakat Hak nmna kt bir huyunu terketmesi sylenince
ejderh kesilirler. Halbuki bir sdk ve slih kul, ne derece ar
imtihana tbi olsa, atr atr yanar da yine zerre kadar
yolundan amaz.

te imtihandan maksat, iddia sahiplerine bizzat kendi hal ve fiilleriyle kendilerini gstermektir."

- nsann ilediklerine bakmal szne bakmamak derler:

- "Kzm! Allah ne sze ne ekle bakar. Ancak kalbe bakar.

Binenaleyh bir kimseyi fiiliyle veya szyle tartmak gtr.

Zira ok
kimseler vardr ki sabahlara kadar ibdetle meguldr. Fakat
yapt
ameli kalbiyle mahveder. yisi mi, kimsede kusur grmemeye
bakmal.
nk biz, hsn-i zanna memuruz. Kt bir ey grrsek onu
yapan
kimsenin selmetine du ederiz.

Allah'n ii bir anda deiiverir. Hazret-i Pr bir evldna, karnda zina eden birini grsen ne dersin? diye sorunca: Zn derim,
cevbn
alm. Hayr, buyurmular. nk bakarsn bir anda tvbekar
olup affa urar. Onun iin sen hsn-i zanla mkellefsin. Kusuru
grlecek
kendi nefsindir. Bakalarnn iyilik veya fenal Allah'n bilecei
itir."

- Bir eye, birine mukayyet olmak balanp kalmak ne

demektir'?

- "Surette kalmak demektir. Herhangi bir eye tutulup kalrsan

mrik olmu olursun. nk Allah'tan gayriyi ilh edinmek,
ikilik ol-

mu olur."

- "Aslnda tabiat, Rahmann nefesi demektir. Mevcut olan eya

Hak'tan gayr deildir. Onun iin biz her zerrede Hakkn nurunu
grmekle mkellefiz. Dayal deli bir salona girsen ve bu salon
karanlk
olsa hibir eyi gremezsin. Fakat elektrik dmesine dokunup
da orta-

600

lk aydnlannca, olan biten grnr hle gelir. te ilh nurun

tecellsi
demek, Hakk'n grnmezlik leminden grnrlk mertebesine
tecellsi demektir.

Sdece bir kimseye veya eye yni Hakk'n bir ismine bal kaldka Allah'a tapamazsn. Bak Hazret-i Eb Bekir ne buyuruyor:
Hi-

bir eyi grmedim ki orada Allah' grmeyeyim, diyor."

- Kskanlk bir noksan eseri midir?

- "Bir dervi ki Allah iin yola kmtr, elbet ki kskanlk onun

iin bir uurumdur, bir tehlikedir. Kardeinin ilerlediini gren
dervi
ancak gpta eder ve: Y Rabb ona verdiin feyzi bana ve cmle
kardelerime de ver... diye yalvarr."

- Secde kl ki nefsinden fni olasn. Eer secde klarsan Hakk'a

vsl olursun, deniyor. Bu hangi secdedir?

- "Bunun topuna birden cevap, yokluk demektir. Bir toprak

paras olan vcdunu Hakkin varlnda eritmek ile olur. Yok
olmaynca
var olamazsn. Var olmaynca beka bulamazsn. Beka bulunca
da lmszlerden olursun."

- Tevekkl, sebebi terketmek ve Allah'a gvenmektir ve

kaderden
kamaya uramak ise kendinden kamaya uramak gibidir
deniyor:

- "Kader demek, senin vcdunun yuurulmu topradr. Her ne

olup ne bitecekse topranla beraber yuurulmutur. Zaman
geldike
vukua gelir. Fakat btn bunlar sebeplere balanmtr. Ancak,
sen sebepleri grme.. Hep Allah'tandr. Evvel de odur, hir de odur.
Zahir de
odur, btn da odur.

imdi bir el resmi izsem bu, elin ancak suretidir ve eklidir. O

benim elim gibi tutamaz. te sebep de bir ekildir."

-Bir kimse aleyhimde bulunsa kendimi nasl mdfaa edeyim?

- "Bunu dervilike mi yoksa insanlka m soruyorsun? nsanlkas, ksasa ksastr. Yni, sen de ona sylersin.

SOHBETLER 601

Dervilikesi sabrdr. Bende bu fena huyu grmeseydi

sylemezdi, dersin. Yahut, bir hikmet tahtnda sylemitir, dersin
veyahut, ileride yapacam bir kusurum iin ikazdr, beni kaz etmek,
uyandrmak
iin Allah tarafndan syletildi, dersin."

- Tarikat nasl bir ihtiyatan domutur ve ne sebeple ubelere

blnmtr'?

- "Tarikat, Reslullah Efendimiz zamanndan beri mevcuttur. Bir

baka ifde ile, tarikat, insan idrkiyle balamtr.

Reslullah Efendimiz: Fakr fahrmdr, iftihrmdr buyurmutur.

Fakrdan maksat, derviliktir. Cenb- Hak da: Allah'a yaklamak
iin

vesile talep ediniz 1 ve yine: Bilmediinizi bilenden reniniz

2 ... buyurur.

Reslullah, ashaba zikr telkin iin Hazret-i Ali Efendimize: Gzlerini kapa, kere l ilahe illallah de, buyurmulardr.

Hads-i erifte, Allah' yle ok zikrediniz ki size mecnun

desinler 3 ve yine; Kur'n- Kermde: Kim ki benim zikrimi
etmezse yarn hirette ben onu m hasrederim 4 , buyuruyor.

Efendimiz Hazret-i Ali'ye: Y Ali, Allah'a varan en kolay ve emin

yol bir akl sahibine tbi olmaktr, buyurmulardr.

Tarkatlerin ubelere ayrlm bulunmas, aralarnda ayrlk olduuna dellet etmez. Ancak zamana ve insanlarn istidatlarna
gre bu
ekil farklarnn meydana geldiini dnmek lzmdr.

Szn ksas, tarkatlerin zuhuru, Allah'n taayynszlk leminin taayyn leminde zuhuru yni yaratln balamas iledir."

- Zikr ile sohbetin fark var mdr?

- "Bir istidat sahibi, otuz sene zikirde kazanamayacan yarm

saatlik bir sohbette kazanabilir. , o ala istidatl olmaktadr.
Sohbetten muhabbet hsl olur. Muhabbetten ak hsl olur. Aktan ise
herey hsl olur."

1- Mide sresi, 35. yet.

2- Nahl sresi, 43. yet; Enbiy sresi, 7. yet.

3- Eksir zikrallhi hatt yekl mecnn.

4- Th sresi, 124. yet.

602

- Mafiret ve gnah, lemde mutlak mevcut olmas lzm gelen

hdiseler inidir"? Mafiret kazananla hi gnahsz kimse
arasnda bir
fark olamaz m?

- "Gaffar, Cenb- Hakk'n isimlerinden biridir. Eer insanlar gnah ilememek zre yaratlm olsalard Gaffar, yni affedici,
gufran
sahibi oluculuun mns ortaya kmazd. Esasen gnh
ilememek
iddias da gnahtr. Bundan, Allah'n rahmetinden ve
Peygamberin
efaatinden baevirmek kmaz m? Elbet kul kusursuz olmaz.
Kuldan
hat, Allah'tan at. Bylece de Allah'n Gaffar ismi yerini bulmu
olur."

-Akn gdas nedir?

- "Akn gdas Allah'tr."

- Ne idik ne olacaz ?

- "Dervi ne gelecei dnr ne de gemii. Hline bak,

halikna
kreyle. Gemi iin: L teknat min rahmetillah 1 , gelecei
ise Allah
bilir."

- alg refakatinde ilh okumakta bir hat var mdr?

- "Ud, keman ne diyor? Allah... diyor. Allah demek neden hat

olsun?

Dnya nedir? Seni Allah'tan gfl eden her ne ise o dnydr.

Hazret-i Mevln'nn huzurunda nay da flenirdi, bendir de vurulur,
ud,
keman da alnrd. Zamn- Sadet'te, Reslullah Efendimiz
Medine'yi
terif buyurduklar vakit, halk sevincinden ellerine geirdikleri
sahan
kapaklarn bile birbirine vurarak sevinlerini aa vurdular ve
Efendimiz de bundan memnun oldular."

- nsan, kinini yok etmek iin ne tedbir kullanmaldr?

1- Zmer sresi, 53. yet: "Allah'n rahmetinden mit

kesmeyiniz.'

SOHBETLER 603

- "Kzm, bil ki Allah her yerde her eyde hzr ve nazrdr ve her
hareketini bilici ve grcdr. Bu hakikati bildin mi, kne de,
yalana
da, riya veya herhangi bir ktle de yer kalmaz. te bu
suretle de
kin, yok edilmi olur.

Hakk'n raz olmad eyi kalbinden srp karamayanlar iin

azap vardr.

Amma kin, Allah iin Allah nmna olursa, bu takdirde o kin sana
it deildir."

-limle ibdet baka, ilimsiz ibdet baka... buyurdunuz, ilmim

yok ne yapmam lzm?

- "O ilim, okuyup yazmak, mektepler bitirmek deil, Allah' bilmek ilmidir."

- Riyzat kimler iin lzmdr?

"Herkes iin lzmdr. Bahusus, seferde olan, Allah' aramak

iin
yollara dm olan kimseler iin...

Riyzattan maksat, nefsiyle mchede etmek, savamaktr.

Nefis,
insan topraa, rh ise Allah'a eker. Nefsiyle mchede eden
kimse,
elbet riyzatta bulunuyor demektir.

Mesel senin kinciliin var. Onu atnca yerine gzel bir sfat
gelir:

Merhamet. Yalan sylemekten holansan da sylememeye karar

vermi ve atn mcdelede galip gelmisin. te riyzat. Hsl
kt
huylarnla uramak, dmek, gremek riyzat demektir.

Reslullah Efendimiz gazadan avdette, kk kavgadan byk

kavgaya geldik, buyururlard. Zra mcdele edilecek en byk
dman nefistir."

- Bir kul cnna nasl vsl olur?

- "Kendini aradan karnca cnna vsl olunur. Yni kt

ahlklarn iyiye tebdil edip cmle mevcudatn Allah'tan gayri
olmadn bilerek varln l ilahe illallah'ta yaknca cnna vsl
olunur.
Can kalknca canan kalr vesselam."

604

- Takdr-i ilh... bama bir musibet geldi. Sabretmek iin gayret

ediyor, sabretmeye alyorum:

- "Sen adnn vaktiyle Sbire konmu olduunu dnerek ve

Allah'n da sabrediciler ile beraber olduunu bilerek isminin
hakkn
ver.. Sbiierden ol, t ki Allah medhini etsin. Sabredici olmak ne
byk meziyet..."

-Hakk'a k olan bulurmu kendi nefsinde Hakk'

Bu visale taradan arzu abestir bilmeli

beytinin mnsn ltfeder misiniz?

- "Cenb- Hak insana ilh nurunu ezelde sunmutur. Binenaleyh insan, kendinde mevcut olan o ilh nuru arayp bulmal..
Onu
asla baka yerde aramamal.

Fakat her eyin bir usl ve yolu vardr. te bu usl ve yolu

gs-

terecek bildirecek olan da kmil insandr. O size mchede edin,

kendinizi temizleyin, riyzatta bulunun t ki ezelde Allah'n vermi
olduu o
nuru kendi iinizde bulanz, der.

Nasl ki Ferhat ile rin hikyesinde: rin'i sana veririz amma

da delip iinden su aktrsan... dediler.

Dadan maksat, vcut dadr ki, onu riyzat klng ile delip,
beer ve zulmn topraklar atnca, iindeki berrak su zuhur
eyler.

Geri Ferhat ile rin kssas, bir hikyedir. Ancak basiretle nazar
edilen her eyde ibret alnacak bir nokta vardr. Amma i o gze
sahip
olmaktadr."

- Her slikin kendi kabiliyet ve istidadna gre bir mirac vardr.

Bu mira, onun iin izilmi yolu tamamlamasna baldr,
deniyor.
Bu mira, nasl bir miratr'?

- "Bir slik, kendi ftr yni yaratlndan gelen var olan istida-

dnn gerektirdii mertebeye knca, mrcn yapm demektir.

Fakat
bir kk zerrenin kendine mahsus devri ile, byk bir varln
devirleri bir deildir. Onun iin o kck zerreden, byk cisimlerin
devirleri beklenemez. Ancak, her varln kendi ftr istidadn
tamamlamas
mrc olduu gibi, tamamlayamamas da mahrumiyeti
demektir."

SOHBETLER 605

- Kalpten kalbe yol vardr, dendiine gre bir slik iin ne vakit
bu yollar alr?

- "Bir slik esasen devaml olarak murakabe ve tevecchtedir.

Uyanktr, yzn merkeze dndrm gnln merkeze
balamtr.
Bu alkanlk dolaysyle o merkezden gelen cereyan alacak
istidad
aikr olmutur. Bu yollarn almas, murakabenin kuvvet ve
iddetine baldr. te kalpten kalbe yol vardr, dedikleri budur."

- Efendim, kalpten kalbe yol var amma... Allah'n cismi yok ki

onunla rabta kurabilelim? Bir slik de ancak kmil insan
sayesinde
Allah'a olan tevecch ve murakabesini bulabilir.

- Din yerine baka bir ey kim olabilir mi?

- "Hayr. Lkin dnin de, eriat, tarikat ve hakikat ksmlar vardr. Dni eriattan ibaret zannedenler aldanrlar. Reslullah
Efendimiz: eriat gemi, tarikat deniz, hakikat da o denizdeki inciler
gibidir,
buyururlar.

eratsz tarikat, tarkatsz eriat erbab gafildirler."

- Sfat ve zt tecellleri arasnda ne gibi farklar vardr?

- "Daha nce anlatmtk. Gnde krk kere Hakk'n tecellsine

mazhar olan bir zat Byezd-i Bistm Hz. ile merref olunca,
Hazret'in nazarlar karsnda kendisinden geip gitmiti.

Bu keyfiyet Hz. Byezd'den sorulunca: Ona olan tecell sfat

tecellsi idi. Bizdeki tecell ise zt tecellsidir. Ztla sfat birleince zt
tecellsi sfat yakt, buyurmutur."

- Reslullah Efendimiz: mmetim arasnda yz gzelleri sevdim. Bana eli gndermek isterseniz yz gzel olanlar seiniz,
buyuruyor. irkinler daim hicranda m kalacaklar?

- "Hibir mahlk yoktur ki gzel olmasn. nsan, Rahman

suretinde halkolunmutur. Efendimiz, kalp cemlinin gzelliini
kasdediyorlar. Reslullah ki fn olan eylerden bizi saknmaya
davet
ederken kendisi bir fn gzellie nasl meyleyler?

Fena huy olur, fena adam olmaz. nsann ka gz, az burnu

birer yettir. Onun iin irkinlik yoktur. Reslullah bu hadsi ile:
Bana

606

kalbi zulmetli kimseleri gndermeyin... demek istiyorlar.

Suretleri gzel yle kimseler vardr ki, mriktirler, hin, zlim ve katildirler.
Rabbani olan nurun gzellii ise gnlde parlar, dimdir,
bakdir."

- ok korkuyorum:

- "Hayr korkma... Burada alayan orada gler. Burada glen

orada alar. Dnya hiretin tarlasdr. Burada ektiini orada
biersin.
Krbana burada su doldurursan, orada iersin. Yoksa lde susuz
kalrsn."

- lm bir kimseyi mezara brakp sonra da oray ziyaret, adak

adamak ve taleplerde bulunmak, insanlarn tapmak iin bir ekil

grmeye, ondan bir teselli bulmaya muhta olmalarndan m ileri
geliyor"?

- "Bir kere unu bilmek lzm ki, l olsun, diri olsun, bir kimsenin tasarruf sahibi olacar
nmet olarak nasl grrsn? Bzan insanlara bir musibet bir
sknt
gelir ve uluorta giderken akl bana gelerek kendini toplar.
Byle bir
eleme de nmet dememek nasl olur?"

- Bir dervi, nefsine ar gelen herhangi bir ey iin karsndakine ar muamelede bulunmal m?

- "Bir dervi, mridine kar ar muamelede bulunur mu? Kardelerine kar da bunu yapamaz. Halka kar da yapmamas
cap eder.
Zra vahdet gzyle etrafn seyreden kimse iin her bir eyada
Hakk'n
bir eit tecellsi vardr. u halde, keyfiyeti bu hakikat
noktasndan grrsen, kimseye ktlk edemez, vefaszlkta bulunamaz,
hakaret na-

zariyle de bakamazsn."

- Korku ile ibdetin bir alkas var mdr?

- "Allah'tan korkmak da ibdettir."

- Ruhlarn zillet ve hakaret gr cisimlerindendir. Vcutlara

eref ve izzet ise ruhlarndandr, denir. Ruh, cisme girmekle
neden girdii bu cismi terbiye edemiyor?

612

- "Ruhlar, cisimleri terbiye iin deil, kendini mkemmelletirmek iin gnderilmitir. Noksan olan ruh, kemli ancak dnyda
bulacaktr.

Ruh, toprakla karmaktan zelil ve sefil olur. Toprak ise ruhla irtibat kurmakla ulviyet peydah eder.

Bir ruh ki maksad kemle ermek iken, zarf olarak kendisine verilmi cismin hrs ve arzularna kaplarak dnyya gelmekten
maksut
olan hakikati unutup sflyete dalarsa, sefil olmas tabidir.
Amma asl
vazifesini bilip o yolda gayret sarfeden ruh, cismi de kendi gibi
ulvletirdiinden, bu takdirde cisim ruh, ruh da cisim olur."

-Dnya ile megul olmaktan ruha zarar var mdr'?

- "Dnyya meyletmek, nefse meyletmektir. Dnya hususunda

duyulan azap, ruhun azabdr. Nefsin cb, Allah'tan uzak olmak,
ruhun cb, Allah'a kavumaktr."

-Kulun aczini izhar etmesinden maksat nedir?

- "Dervie lzm olan yokluktur. Bizim size retmek istediimiz

de ite bu aczini ve yokluunu bilmektir. Bunu, Reslullah
Efendimiz'den, Hazret-i Ali'den ve Hazret-i Rifden rendik.
Reslullah:
Fakr, yni yokluk benim iftihrmdr, buyurur. Hazret-i Ali: Bana
bir
harf retenin kuluyum, diyor. Hazret-i Pr ise: Her kapy
dolatm,
ancak acz ve yokluk kapsnda kimseyi bulamadm ve oradan
abucak
girdim, diyor. slmiyet'in art da budur. Yni l ilahe illallah,
Allah
var baka ey yok, demek. Soyun varndan ey Ken'an / Grrsn
vr
olan Allah. . . "

- Nefsin arzularn terketmedike insan, kmil olamazm:

- "una, insan olmaz de.. Deil kmil insan, dervi olamaz. O nefis yle yamandr ki, tamamen yakp kurtulmadka, hilesinden
emin
olamazsn. Nefsini ldrmek iin de mchede ve ak lzmdr.
Aktan
maksat da, insanda ondan gayr bir ey kalmamaktr. Ak ise bir

rahmn cezbedir ki onu vcut ocanda bir kmil insan

uyandrr.
Uyand m da ne kadar put varsa yakar ykar."

SOHBETLER 613

- Cenb- Hakk'n nuru mescitte de kilisede de tecell eder,

denmesinin mns nedir?

- "Szlerimizi iyice zaptetmi, can kula ile dinlemi olsanz,

kendi kendinize cevap verirdiniz.

Tekrar edelim: Hibir ey yoktur ki Allah'n nuruna mazhar olmasn. Hazret-i Niyazi'nin dedii gibi:

Kabe'de puthnede
Hanede viranede
arrm dost dost

Hazret-i Pr, ziyaretine gelen bir papaz kapya kadar geirince,

etrafnda bulunanlar: Aman efendim ne yapyorsun? diye hayret
ettiler.
Cevap olarak Hazret-i Pr: Ben onun papazlna deil, onda olan
Hakk'n nuruna hrmet ediyorum, buyurdu.

O nur, domuzda da, kedide de, farede de mevcut. Hepimiz bir

fabrikann malyz.

Ahmede'r-Rif Hazretleri, sokakta domuza selm verirlerdi. Sebebini soranlara da: Nefsimi iyilie altryorum, buyururlard.

Dervi demek, irfan sahibi kimse demektir. Dervi olan, her eyi
Hakk'n bir mazhar bilecektir.

L mevcuda illallah, yni Allah'tan gayri mevcut yoktur,

mnsn idrak edince, edeple bu dnyya bakmak lzmdr.
Dnya
Kurandr. Nasl ki Kurana abdestsiz olarak el sremezsen
iindeki
eytan, Firavun kelimelerine de yine abdestsiz olarak parmak
basamazsn. Dnya da bir Kur'n olduuna gre, onun iinde
bulunan
Hakk'n btn isimlerine de hakaret gzyle bakamazsn. Her
ey

Allah'n bir ismine mazhardr, onun iin syleyecein sz

dikkatli ve
temiz syle... Zira dervilikten aranan gzel ahlktr."

Arand takdirde btn gzelliklerin ve iyiliklerin dnyda bulunacandan sz ediliyordu. Cevap olarak:

- "Adamcazn birinin: Ben dnyda drt ey grmedim: Gzel

dost, hell lokma, riyasz amel, hasetsiz lim... demesi zerine
karsndaki zat da u cevb vermi: Yalnz ben bunlarn hepsini
dnyda
grdm. Gzel dost Kur'n'dr. Hell lokma gazabn yenmektir.

614

Riyasz amel, gizli sadaka vermek, kalp zikri ve yine gizli hayr
ilemektir. Hasetsiz lim ise ehlullahtr."

- Tasavvuf nedir?

-"Cneyd-i Badadye ayn suli sorduklarnda: Tasavvuf Cenb-

Hakk'n bir kulunu nefsinden ldrp kendi beksyle
diriltmesidir,
ihya edip bak klmasdr, buyurmutur.

Tasavvuf, birlik demektir. Ve tasavvuf ehlinde bulunmas

gereken
iki trl edep vardr. Biri zahirdir, dieri btn.

Zahir edep, namaz, oru, hac vesairedir. Btn edep de insann

hayvan sfatlarndan kurtulmas demektir.

Bylece de eliyle, diliyle kimseyi krmamas ve kalbinin

dedikodulardan pk olmas demektir."

- bdete irk komak ne demektir 1 ?

- "Mnafklar, bir mit zre ibdet ederler. Maietleri daralma-

sn, ileri iyi gitsin, ocuklarna bir elem, keder gelmesin diye...
Amma
istedikleri yolunda gitmezse ibdeti terkeder, hatt isyan
ederler.

Halbuki Allah, ibdette ikilik istemez. Sen Hakka Hak iin tap...
lerinin yolunda gitmesi iin ibdet etmek elbet o ibdete irk
komaktr."

- lh esmay grmekte sonsuz zevkim var, her an harfler

semsna seferim var... diye bir sz okumutum. Fakat mnsn
lykyle anlayamadm:

- "Bu, nefsinden sefer etmektir. Mchedeler, riyzatlar ile bir

isimden bir isme gemek, vcut iinde seyreylemek demektir.

Nereye baksan orada Hakk'n bir ismi grlr. Onun iin Cenb-
Hakk'n isimleri arasnda sefer elbet ki bir hazdr, zevktir."

-Bir kimsenin varndan ve arndan soyunmas nasl olur?

- "Allah nmna yaptn bir i faraza bir ibdet iin kimseden

e-

1- Bu sohbetlerin yapld trihlerde manev deerlere kar, o

deerleri kmseme
fikri cemiyette yaygn halde bulunuyordu.

SOHBETLER 615

kinmemek, utanmamakla olur. Mesel namaz kldn iin

seninle
elenebilirler 1 . Aldrmayacaksn. Nefsine ar giden eylerden
utanp
yaptn hareketten vaz gemeyeceksin."

Hakk'n cemli nasl grlr?

"Cemli gren, akn nurudur, akln nuru deil.

-Kesret nedir?

- "Kesret yoktur. Kesret, senin gzne gre vardr. Bu grn

leminde tezahr eden okluk, Hakk'n tecellsidir. Eya, Hakka
ayna
olmu, Cenb- Hak, bu yaratl leminde kendi sfatlarn ve
isimlerini grr. Keza insanlar da bu yaratl leminde Hakk'n
tecellsini grrler."

-Bir ehlullhn kabri niin ziyaret edilir?

- "Hak'la Hak olmu bir vel, toprakta deildir, kendisine inanan

ve sevenler ile beraberdir. Kabri hrmeten ziyaret edilir. Zt
dima cemiyetimizdedir."

- Tekke nedir?

- "Semnn ve zikrin hakikatine vsl olan kimseye ten tekke,

gnl makam olmutur."

Bir mesele hakknda: Ne diyelim? suline:

"Szmz eyvallahtr, arzumuz da bir Allah'tr!'

-Dnyya niin gelmiiz?

- "Allah'mz bilmek, grmek, tapmak iin gelmiiz. Nefsini bilen

1- Zriyat sresi, 56. yet.

616

Allah'n bilir, buyurulmuyor mu? Amma iitmekle baka,

grmekle yine baka. Kt huylarn yak, yerlerine iyilikler, iyi huylar getir
ve nefsini bil. Cenb- Hak: Ben insan ve cinni ancak beni bilsinler
diye
halkettim 1 , buyurur. Burada Hakk' bilecek olanlar ancak Elest
leminde: Ben sizin Rabbiniz deil miyim 1 , diye sorulduu
zaman tasdik edenlerdir."

-Ehlullh neden Ashb- Kehfe benzetirler?

- "nk bu dnydan uyumu ve gzlerini teki leme

evirmilerdir. Yni, onlar, yemelerinde, imelerinde, szlerinde,
hareketlerinde
Hakk'm tasarrufu altndadrlar. Onlar evirip eviren hep
Allah'tr."

- Vcudundaki emneti ara bul ne demektir 1 ?

- "Hakikat yoluna girmekle aryorsun demektir. Dnyya, Al-

lah'n bulmak, nereden gelip nereye gideceini bilmek iin

geldin. Sen
demek, asln demektir. Asln bulursan, o emneti buldun
demektir?"

- Cenb- Hak neden rzsn gizlemitir?

- "Niin gizlesin... meydanda. Ne gibi mi? Allah'n kullarndan neler istedii neler istemedii Kur an- Kerm'de bildirilmemi mi?

Allah'n rzs zahir ve btn iki ksmdr: Zahiri, kalp krmamak,

yalan sylememek, iftira etmemek, hilekrlk eylememek ve
emrolunan ibdetlerde kusur eylememeye almak gibi herkesin
bildii hallerdir.

Btn rzs ise, kalben uyank olup, Hak'tan gelen eylere itiraz
etmemek ve abes grmemek, bu suretle de edep sahibi
olmaktr."

-Allah'tan korkmak ne demektir?

- "Bilgi arttka korku ziyde olur. Amma bu, mertebemden dmeyeyim, cehenneme girmeyeyim... korkusu deildir. Bu korku,
lh
Saltanat'n azametinden, o ilh byklnden,
heybetindendir."

1- A'rf sresi, 172. yet.

SOHBETLER 617

-Bizim sermyemiz nedir 1 ?

- "rfn- Muhammedi'dir. Ahlk- Mustafv'dir. bdetler tatler

hep o irfan kazanmak iindir. Hazret-i Peygamberimizin
ahlkiyle
ahlklanacaksn. Bundan byk sermye mi olur?"

- Suretten sfata gel ki yolda safiyet ne'esi bulasn... szn

anlamak istiyorum:

"Cenb- Hak insan kendi sureti zre halketmitir. Amma bu

zahir suret mnsna gelmez. Kendi sfat ile halkeylemitir,
demektir.
te o zahir suretinden ge ki yolda safiyete eriesin."

- En kestirme yol nedir?

- "Allah Rabbimdir, deyip durmak ve her eyi Allah'tan bilip her

yerde Hakk' grmektir."

- Murakabe ne demektir 1 ?

- "Cenb- Hakk'n, senin her yaptn grc olduunu bilerek

bir gz ap kapayncaya kadar ondan gfl olmamaya almak,
sanki
bir adr kurup seni iine alm gibi oturmak. Reslullah
Efendimiz de:

Tefekkr gibi ibdet olmaz, buyururlar."

- Mrit kimi sever?

"Allah gzeldir, gzellii sever. Kalbi pk, gzel olan

evltlarn
sever. Mrit, mridi seveni sever. O da ne demektir? aretleri
diresinde gideni sever, demektir."

-Akn nihayeti var mdr?

- "Ak, Allah'n sfatdr. Neticesi, nihayeti olmaz.

Cenb- Hak: Ben kullarm iki ksma ayrdm. Birini akma, di-

618

gerini ibdetime tahsis ettim, buyurur.

kisi de makbul, ikisi de sevgililer yolu. Amma ibdette kulluk

zevki var, akta ise, aktan baka bir arzu bir zevk mevcut
deildir.

Ak yolu belldr
Her kr cefaldr
Canndan midin kes
Cnna irem dersen

Elbet ak yolu g yoldur. Can pazardr. Mra'ta, Cebrail Aleyhisselm'n: Ben geemem, daha ileri gidersem yanarm...
dedii, Efendimiz'in ise: Ko yanarsam ben yanaym! buyurduu yol bu
yoldur."

- Cenb- Hak hayr ileyen kullarn severmi. Biz ciz kullar ne

hayr ileyebiliriz Efendim ?

- "Hayra niyet etmek de hayr ilemektir. Cenb- Hak, niyete ve

kalbe bakar."

- Merhamet muhabbetten mi gelir Efendim?

- "Muhabbetle merhamet baka baka eylerdir. Biri sevmek, dieri acmaktr. nsan merhamet ve efkatle mkelleftir. Bir kfire
de
merhamet gerekir. Sevmek deil."

- Tahrme ne demektir Efendim?

- "Tahrme, haram etmek demektir. Namaza durduun vakit konumak, glmek ve emsali bir harekette bulunabilir misin?
Tekbre de
tahrme denilmesi unun iindir ki, namaza duran kimse Allah
ekber
demekle nefsinin arzularn kesip kurban ediyor. Onun iin
kendini
salt- dimede bilen murakabe ve mahede sahipleri iin
haram eylerden saknmak tabidir."

- Bir kimse namazda iken herhangi bir kaza zuhur etse, namaz
bozmak caiz midir?

- "Evet. Cenb- Hak kazadan kannz buyuruyor. Mesel bir

SOHBETLER 619

ate zuhur etmi, zelzele olmu, namazn bozarsn. Amma

Cenb-
Hakk'n yle kullar vardr ki onlar hibir eyle namazlarndan
fari
olamazlar. Fakat onlarn yaptn herkes yapamaz. Bize gre
bozmak,
onlara gre bozmamak caizdir."

- Gnl krann hli nice olur?

- "Gnl baka kalp bakadr. Kalp herkeste vardr. Saf, temiz ve

mahzun kalpler vardr. Bunlar inciten elbette cezasn grr.
Yahdiy-

mi, hristiyanm, kedi, kpek, domuzmu ayramazsn. Dervi

kii
hibirine hakszlk edemez. nk hepsinin sahibi ve halik
Allah'tr.
Haksz muamele etmek her vakit insan iin pimanl muciptir.
Kalp
krann mn gitmez amma dnys harap kendi perian olur.

Bir de ehlullhn gnlne dokunmak vardr ki bunu yapan ne

dnyda ne hirette felah bulur. Gayretullah oku o kimsenin ya
mnna ya cesedine vurur. Cesedine vurursa, lr kurtulur. Fakat
mnna
vurursa, maazallah imansz gider. Onun iin dikkatli, basiretli,
uyank
olmak gerek.

Softalktan dervilie girmi bir adam varm. Gnn birinde

hacca gitmek iin eyhinden msade istemi. Fakat izin yerine: Bu
sene
gitmesen daha iyi olur, cevbn alm. Dervi ise:
Arkadalarmla karar vermitik diye srar edince eyhi de: Pek l, git yleyse!
demi.

Ne ise, hoca hacca gitmi. Bir gn Beytullah'ta cematle namaz

klarlarken, imam bir yeti yanl okumu. Hoca hemen bu

yanl yksek sesle tashih etmi ve namazdan sonra da cemate hitap
ederek: Ey
cemat, biliniz ki imam yanl okudu namaznz fasit oldu, tekrar
klmalsnz! demi. Cemat de: Siz imamet ederseniz klarz!
demiler ve
bylece de hoca namaz kldrm. Zaman geip de memleketine
avdet
ettiinde, eyhini ziyaret ettii zaman kendisine: Ne var ne yok,
anlat
bakalm, diyen efendisine hdiseyi keml-i fahr ile nakletmi ve
bu hareketinden dolay takdir beklerken, hikyeyi dinleyen eyh
efendi: mamn hats karsnda hi kimseden ses kmad halde senin
mdhalen byk edepsizliktir. O gn senin sanda namaz klan zat
kutbu 1aktb idi. Solundaki ise falan mbarek kimse idi. Eer o yanln
tashihi lzm olsayd, bunu onlar yaparlard. Byle bir
kstahlkta bulunduun ve imam Allah'n evinde mahcup edip kalbini krdn
iin
Cenb- Hak da seni huzr- ilhsinden kovdu, k dar., bir
daha buraya gelme! demi.

imdi bu adam hacca gitmek iin eyhinden mi izin almtr,

hayr

620

nefsinden!

Bizim zzeddin Hmy Bey'in dmd kuvvetli bir hafzdr.

Derghlar ak iken, mihraba gelip namaz kldrmak istermi.
Halbuki
etrafta pek ok hafz olduu iin kendisine sra gelmediinden
can sklrm. Bir gn buyurun dedik. Namaza baland. Fakat Ftihay
erfe'yi okurken: Elhamdlillhi Rabbil lemin... dedi ve arkasn
getiremeyerek kald. Her gn ka defalar okuduumuz Ftiha'y,
koca bir
hafzn yanlarak unutmas, nefsine itimdndan gayri neden
olabilir?

Mesel, Kur'n- Kerm okumaktan maksat, mnsn anlayp

onunla amel etmektir. Yoksa bu gaye hsl olmadktan sonra

makine,
ayn ii senden daha l yapar. O huruf ve ibareler, mnya
ermek iin
bir kprdr. Ksrda kaldktan sonra neye yarar? te bunun
gibi, eyhinin rzs hilfna hacca giden dervi de ksrda kalm,
mndan bir
koku duymamtr.

unu da hemen ilve edelim ki, Ftiha'y aran hafz da size

bir
misal ve ibret dersi olsun diye anlattm. Yoksa maksadm o
zavalllar
ayplamak deildir."

- limde chil olann ibdet ve tat noksan mdr 1 ?

- "Tabi. Bilerek bir kere Allah demek cehl ile bin defa Allah demekten evldr. lim demek kitaplar yutmak demek deildir.
limden
maksat, insanlk ve irfandr.

rfansz ve bilgisiz olarak sabahlara kadar tekkelerde

zikretmisin

ne fayda? Cehl ile Allah demekten ne kar? Semahaneye bir

gramofon
koysan, oradaki zikri hem de eyhinin sesiyle iine alr. Ve
istediin zaman sana tekrarlar. Amma bir gramofon planda, bir makinede
insanda olan irfan, ilim ve muhabbet var mdr?"

Cenb- Hak hirette kullarna ne suretle tecell edecek 1 ?

"Dnyda ne ile ve kiminle megul ise ondan tecell edecek.

Hrstan gazaptan ne suretle hals olunur Efendim?

"Gdasn vermemekle."

SOHBETLER 621

- Akn aklla alkas yoktur buyuruluyor. Bakyorum ariflerde

akl ziyde. Arifler k deil midir 1 ?

- "Arifler akn cnun devresini gemiler de arif olmulardr.

Amma arif de ksmdr. Biri dnya arifi, biri hiret arifi, biri de
hakikat arifidir."

-Kesrette vahdeti, vahdette kesreti grmek nasl olur Efendim

1?

- "Bir buday tanesi tek bir tane iken, baak olunca birok
olduu
gibi, siz hepiniz ayn kitabn sahfelerisiniz. Size bakan hepinizde
mridinizi grebilir. Mridiniz ise, Hz. Pr'den, Hz. Peygamber'den
ve Hz.
Hak'tan ald feyzi her birinize, istidatlarnza gre verir. O da
sizde
kendi hlini grr. Keza siz de onda istidadnza gre kendi
nurunuzu
grrsnz."

- Seni Hak'tan ayran perdelerin en kaln mahlka balanp kalmak buyrulmu olmasnn sebebi nedir?

- "Burada mahlktan maksat dnya ve dnya muhabbetidir.

Yoksa, evldnn terbiyesi, evinin hizmet ve idaresi gibi megale,
Allah'
unutmamak artyla makbul ilerdendir."

- Dnyda namaz klmayan hirette de secde edemez

buyrulmasndan maksat namazn zahiri midir, hakikati midir?

- "Namazn hakikatini bilen iin zahirini de bilmek ve icra eylemek lzmdr. Zahirde namaz klmayan hakikatte de klamaz.

Namaz, huzur, huu, murakabe ve mahede ile klnmaldr.

Yoksa, dnyy arkana atmadan klnan namaz, namaz olmaz."

-Ak ve sadkat hakknda ne buyurulur?

- "Her k sdktr. Lkin her sdk kimse k deildir. Her nebi

veldir. Fakat her velde neblik yoktur."

- ismail Aleyhisselm ten, brahim Aleyhisselm can gibidir.

622

Gya can, nefsin ehvet gerdann kesmek iin Allh ekber

diyor, buyrulmu, izah eder misiniz?

- "Namaz klan kimse Besmele-i erifi ekip namaza durunca Allh ekber demekle, brahim gibi olan ruh, smail gibi olan
nefsin ehvet gerdann katlediyor. ki elini kaldrmakla, iki cihandan
geiyor. Ellerini gsne koymakla, kalbini msivdan temizliyor. Onun
iin ruh,
Hz. Halil gibidir; nefs ise Hz. smail gibidir."

- Kendi vcdun kitabn oku, buyruluyor. O kitab ne suretle

okumal?

- "Bu, kalbinde gizli olan, Hakk'n emnetini bul demektir. nsan

bir kitb- mbndir ki, dnya ve hiret ona sntr. u halde
eline
klng al, fena ahlklarn kazmaya bala. Her tabakada bir
yeni
ilerleme grlr. Evvel toprak, sonra kil, bakarsn sonra da su
kverir. te kendi kitabn okumaktan maksat, marifettir. Yni nefsini
bilmektir."

-Allah'tan baka kimseye secde edilir mi?

- "Secde, Allah'tan baka kimseye olmaz. Bu secde de iki

trldr.
Biri Allah'a olan secde, dieri de Allah'n emriyle meleklerin, Hz.
Adem'e ettikleri hrmet secdesidir ki, balarn kaldrdklar
zaman
Hz. Adem'de Allah'n tecellsini grerek tekrar secdeye vardlar."

- Bir kimse elde ettii mertebeden decek olsa, bir daha

terakki
edemez mi?

- "Niin edemesin? Dmez kalkmaz bir Allah. Kul hat edebilir.

Allah gandir. alan yalvaran mahrum etmez. Dtn
anlayp,
yle de battk byle de battk, deyip oturmak olmaz. Gafr'rrahm
olan Allah affetmeye bahane arar. Bir gn olur, beni de affeder
deyip,
mit kesmeden almaldr. Nefs-i emmreye kadar deni bile
yksek
mertebelere karr."

-Resim bulunan odada namaz klmak caiz midir?

SOHBETLER 623

- "Resim olan odada neden namaz klnmasn? Yalnz resime

kar
klnmaz. Lkin sen ona dikkat et ki, kalbin odasnda resim
bulunma-

sn. Ne tuhaf deil mi? Odalardaki resime dikkat edilir de,

kalplerde
bulunan suretlere, putlara dikkat edilmez."

- ilme ve akla sahip olan bir kimse, nasl oluyor da nefsine uyuyor? Acaba bir gvenecek nokta m var ki, ona gveniyor?

- "Ona sen de a, ben de aaym.

Bir gn Nasreddin Hoca bir bostandan sebze almaya girmi.

Lahanalar prasalar uvala doldurmu. Bahvan grp, sen
buraya ne
suretle girdin, diye stne gelince, rzgr att demi. Ya bu
sebzeleri
kim kopard deyince, rzgr beni sallad, ben de onlara
ttndm demi. uvala kim doldurdu diye sorunca da, ona sen de a, ben
de aaym demi.

Bir kil kimsenin nefsine uymas alacak eydir. Amma bunda

da Allah'n kuvveti ve kudreti grlr. yle ki Cenb- Hak
hidyet et-

mezse, kul hibir ey yapamaz. Onun iin Allah'n lutfundan

gayri, ne
akla ne de ilme gvenmek caizdir."

- Bir mride, mridi drt yerde yetiir. Biri hlet-i nezide yni
lm deinde, dieri kabirde, ncs sratta, drdncs
mizanda, deniyor. Dnyda iken, lmeden evvel lm kimselere bu
drt yerde tekrar sual sorulacak m?

- "Hayr. Evvelce de sylemitik. lmeden evvel lenlerin suli,

hesab dnyda tamam olur. nk o kimse bir avu vcdu
suyunu
vahdet denizine kartrp eritmitir."

- Hikmet ne demektir?

- "Hikmetten maksat hakikattir. Vehim ve hayal, hikmet ve

hakikatin nne perde olur."

- Salih Aleyhi s selm' in kalbinde Allah'n emneti olan bir nka

(deve yavrusu) vard. Bir gn o kalpte gizlenmi olan sr nkas
meydana knca tecelli bulutlarndan Cenb- Hak, muhabbet
yamuru

624

yadrd. Bu suretle o kalp sahibi Hakk'n has bahelerinde ilh

srlarn meyvalarn toplad ve bunlar grp gzlemenin leziz bir
pnar gibi olan suyundan kana kana iti, diye Mesnev-i erifte bir izah
var.
Aklar msnz Efendim?

- "O sr nkas, sde Hz. Salih'te deil sende de var, bende de

var.
Bir kimse slkte kemle eritike, ta gibi olan kalbinden o sr
nkas
zuhur eder. Ve gnl bahesinden irfan gllerini ve man
smbllerini

otlar ve Hakk'n esrar menbandan kana kana ier."

- Bir kimsenin yolunda ilerlemesi iin, kmil bir rehbere ihtiyc

olmamas dnlemez. Ancak onun irat ve yardmyle bir ta
gibi
olan kalbin yumuamas mmkn.

- "Kmil insan zamann Salih'idir.

Amma u da var ki kendini her mrit zanneden mrit olamaz.

Onun iin Msr-i Niyz:

Her mride el verme yolun sarpa uratr

Mridi kmil olann yolu sn imi,

buyurur."

- Gaflet ne demektir?

- "Gaflet, Allah'a sadakatsizlik demektir. ok, ok ibdet et,

tatta bulun. Fakat bir zaman gaflete dtn m hepsi mahvolur
gider. Kk de olsa sadakatsizlik her eyi mahveder."

- Cenb- Hak hads-i kudsde: Ben bir gizli hazneydim, istedim

ki bilineyim, buyurmu. Allah bizim kendisini bilmemizle bir ey
kazanmaz. Kullar bilse de bilmese de Allah, gene o Allah deil mi?

- "Bu sznle sen bize, kendimize bir vcut veriyorsun. Halbuki

biz ve btn mevcudat esasen hayalden ibaretiz. Evvel ve hir
Cenb-
Hak'tan gayr bir ey yoktur. Ben bir gizli hazneydim, istedim ki
bilineyim, buyurduu zaman, nasl kendisiyle beraber kimse yok
idiyse,
imdi u dakikada da gene yledir. O zamanla bu zaman
arasndaki
fark ancak Hakkn gizlilikten zahire kmasndan ibarettir. Zahir
de
odur, btn da o. Evvel de odur, hir de o.

stedim ki bilineyim'den maksat, Cenab- Hakk'n kendi kendine

tecell etmesidir. Bir eftali aac ekirdek iken, ondan dallar
yapraklar
ve meyveler zuhur ediyor. Aa baka ekirdek baka mdr?
Grn-

SOHBETLER 625

te baka, esasta ise birdir.''

-nsan kalbinden bir pencere amal deniyor. Bu ne suretle olur?

- "Her halde duymusundur. nsan ldkten sonra kabrinde bir

pencere alr. Eer iyi bir kimse ise cennet tarafna, fena ahlkl
ise cehennem tarafna alr, derler.

te biz de kabre girmezden evvel vcdumuz kabrinde bir

pencere amaya bakalm. Yni Cenb- Hakk'm birliine yol bulalm. T
ki
Hakkn hakikat ve srlar ieri aksetsin. Kalp ayna gibidir. Bu
ayna ne
kadar temiz ve tozsuz olursa o lde cemli gsterir. yle
kalpler vardr ki her hakikat buraya akseder."

- Kul klln min indillh * srr nedir?

- "De y Habb'im. Her ey Cenb- Hakkn ind-i sbhnsinde,

yni Allah'n iktidar elindedir. Bunu hal ile bildin mi sana
kimsenin
bir ey yapamayacan da bilirsin. te en yakn nmne
Trkiye'nin
bu gnk hlidir. Kar taraf en mkemmel harp techztiyle,
topu, tfei ve tayyresiyle geldii halde bir avu Trk askerine malp
oldu.
Bu, Allah'tan deil de senin topun tfeinden mi idi? Hakk'n
kudretini
bilmek almaktan fari olmay deil, gayret kemerini
balamay gerektirir. nk insann kymeti himmetiyle llr. Allah bir ii
murat
etti mi sebeplerini de ona gre halkeder. Nemrd'u bir
sivrisinein
helak ettii gibi, Yunana da bir maymunla neler yapt?

Allah'n kuvvet ve kudreti her asrda aikrdr. Gzn ak

olursa,
grrsn. Grene.. Kr'e ne? Hkm galibindir denirse de
hkm

Allah'n hkmdr, hakikati vardr. Fakat insanlar ibret

almazlarsa,
ne yapalm?"

-Hayt- tayyibe nedir?

- "nsanlarn dnyya gelmelerinden maksat kendilerini renmek, bu suretle de Cenb- Hakk' bilmektir. Kim ki Allah'a
kavumak
isterse, ef lini Hakk'n ef linde, sfatn Hakkn sfatnda, ztn
da
gene Hakk'n ztnda fni etsin. te o zaman hayt- tayyibeyle
dirilip
lmezlerden olurlar ve bu kimseler iin korku ve ende yoktur.
Eer

1- Nisa sresi, 78. yet.

626

bir kimsenin gz bu dnyda iken ilh hakikatlere almazsa,

teki
dnyda da kr kalacana phe edilemez."

- insann insanl irfan iledir, buyrulmu. rfan nedir 1 ?

- "rfan, gayret ve himmetin semeresidir, mahsldr. Mesel

odun yanyor. Semeresi nedir? Istmaktr. Mesel elinde bir saz
leti
var. Onun semeresi de senin bunu renmendir ki, ite irfandr.

Tarikatta irfan ise, l ilahe illallah diyebilmek, yni btn mevcudat birlemektir.

Arife eyada esma grnr.

Cmle esmada msemm grnr.

srrna erip, bunu hal ile bilmek, ite irfandr. Yoksa, plak gibi
sylemek deil."

- Gne dounca idare kandiline lzum kalmaz, buyuruluyor.

Hakikat dima aikr iken grememenin hikmeti nedir?

- "Gne dounca, deil idare kandili yldzlar bile kayboluyor.

Demek ki hakikat gnei dounca da idare kandili gibi olan
vcdun
yok olur. Ama o hakikati grmek kolay m? Onu grmek iin
nefsin
nevasndan gemek lzmdr. Eer o hakikati grsek her taraf
st limanlk olurdu."

- Tarikat erbab bazen kesretle oklukla megul olmaya sevkolunuyor. Sebebi nedir Efendim?

- "Cenb- Hak buyuruyor ki: nsanlar zannederler mi ki, biz

Allah' ve hireti biliriz demekle braklrlar. Biz onlar hastalkla,
yoklukla, evltlarn ellerinden almakla, arzularn vermemekle
imtihan ederiz. T ki, hangisi dorucudur, hangisi yalancdr,
meydana
ksn diye. Geri biz onlarn hangisi sdk, hangisi yalancdr,
biliriz.
Lkin bunu kendilerini, kendilerine bildirmek iin yaparz 1 .

te oklua salnan kimselerin de, okluk iinde birlii bulup asrmamalar lzmdr."

Kyamet sresi, 36. yet; Muhammed sresi, 31. yet; Bakara

sresi, 155. yet.

SOHBETLER 627

- Gne dounca idare kandiline lzum kalmaz, buyrulmutu.

Evet,
hakikat meydanda. Gne domu. dare kandilini de
sndrdk.
Lkin o hakikata yaklamaya, hatlarmz mni oluyor. te o
yaklama lutfunu sizden bekliyoruz:

- "Kulun hat ilememesi kabil deildir. Mcevheri yontarak nasl

prlanta hline getiriyorlarsa, mritler de o przleri, manev
illetleri
tedaviye, dzeltmeye memurdurlar. Hekimler hastalklar nasl
tedv

ediyorlarsa, ruh tabibi olan mritler de mnevi illetleri ylece

iflandrrlar. Lkin sz dinlemek arttr.

Mektebe gittiim vakit hibir ey bilmiyordum. Hocamn szn

dinlemek, cmle arzularm hocamn arzusunda fni etmekle
birok
eyler rendim. Mesel: Benim arzum sabahleyin ge
kalkmakt; hocamn emri zere erken kalktm. Benim arzum btn gn oyun
oynamakt, oyunlarm terkedip, mektebe devam ettim. Yni kendi
istek ve
heveslerimden geip, hocamn izdii yolda yrmek suretiyle
talebelik
haytm dzenlemi oldum.

rfan mektebi olan tarikat de byledir. Muvaffak olabilmek iin,

kendisine gsterilen yolda yrmek lzmdr."

- Gzel sesin kalbe tesir etmesinin hikmeti nedir 1 ?

"Cenb- Hakkn Elestte: Ben sizin Rabbiniz deil miyim? hitabnn; cz'i surette bile olsa, benzerlii yzndendir. Sanki
deryadan
alnm bir kova su gibidir.

- Kalbe gelen lzumsuz dnceleri karmak pek g oluyor:

- "Bu gln sebebi o kalpte akn olmamasndandr. Gnlnde ilh ak olana her ey kolaydr."

- Bir slik bir kimseye iyilik etse de, sonra o iyilik ettii
kimseden
ktlk grse, bu o slikin nefsinden midir?

- "Hayr. Hz. Ali Efendimiz buyurmulardr ki, iyilik ettiin kimse lem ise zararndan sakn. nk yaptn iyiliin kadrini
bilmez,
sana zarar dokunur. Bir kerme tokat vurduun zaman, tesiri
nasl kt olursa, bir leme de iyilik ettiin zaman, bu iyilik ona da
aynen kt
tesir eder.

Senin nefsin de byle lemdir. Seni Allah yolundan uzaklatrmaya alr."

1- A'rf sresi, 172. yet

628

Haya ne demektir'?

"Haya, her yerde Hakk' grmektir.

- Bir grmek, bir iitmek, bir bilmek iin nefs eytanndan kurtulmak m lzmdr?

- "Birlik yni vahdet mertebesini bulmu kimseye eytan karmaz. Bu mertebeyi bulanlar Allah'n velleridir. Onlar iin korku
ve hzn yoktur. Kendilerinden km, muratsz kalmlardr. Korku,
nefsinden soyunamayanlardadr. Dierleri ise, l ilahe illallah srrna
mazhar olmulardr."

- Manev rzk hususunda da kanat lzm mdr?

- "Manev rzk iin kanat olmaz. Allah'n haznesi kulun haznesi gibi deildir. Sarfolunduka meydana kar, artar eksilmez.
Cenb-
Hak: De y Habb'im, benim ilmimi ziyde et! 1 buyuruyor.
Neden
Cenb- Hakk'n feyz-i nurunu istemeyeyim? lh tecellye
nihayet
yoktur ki."

- Taklit ne demektir?

- "Biz yolcuyuz. Nereye gidiyoruz? Hakka gidiyoruz. te bu sz

irk szdr. Hak bizden uzak deil ki ona gidelim. Lkin
beeriyetteyiz. Byle sylemek cap eder. Nefsimizden kalbimize sefer
ediyoruz.
Onun iin, nefsimize uyup bo eyler ile vakit geirmemek
lzmdr.
Taklit, uhda ermemek; Hak'tan gayri grmek, Hak'tan gayri
iitmektir. Onun iin itihatlar hep zan zre kalmtr, ancak tahkka
erenler

hakikate vsl olmulardr."

-Nefsini bilmek ne demektir?

- "Sen nesin? Vcdunda varlnda Cenb- Hakk'n yetleri

kendini gstermitir. Hak bize ah damarmzdan daha yakndr. Biz
kendimizi bildik mi, Allah'n ilmi meydana kar. Hal olarak bunu
bilen
ise, nefsini bilmi demektir."

1- Th sresi, 114. yet.

SOHBETLER 629

- Hayrihi ve errihi inin Allhi Teal diyor ve sonra da, Cenb-

Hak zulmden mnezzehtir diyoruz. Bunu nasl izah ederiz?

- "Cenb- Hak haliktr, yaratcdr. Hayr da erri de yaratan

odur. Amma hayra rzs vardr. erre rzs yoktur. rdeni
kullan,
erre gitme, hayra yr."

- Bz kimseler btn zamanlarn ibdete tahsis ediyorlar. Bu

doru mudur?

- "Muviye ok ibdet ederdi. Bir gn Reslullah Efendimiz: Y

Muviye ok ibdet ediyorsun. Amma bir zevk duygun yok.
bdetin
az olsun, fakat duygulu olsun. Senin vazifen be vakit namaz
klmaktr
buyurmutur.

Her eyden evvel lzm olan irfan ve temiz ahlktr. Bylece de

kendini bilmeye, kendini grmeye ve kalbini temizlemeye
almaktr.
Sabahlara kadar namaz klan kimse olur ki bir gn usanr. Hac
Mehmet isminde ok namaz klan birisi varm. Bunu bilen muzibin
biri ta-

van arasna saklanm. Tam namazn klp yatt srada

tavandaki
muzip adam: Y Hac Mehmet kum salli 2 demi, Hac Mehmet
gibden
geldiini sand bu sese, peki y Rabbi'ciim, deyip kalkm.
Abdest
tazeleyip, namaz klm, tekrar yatm. Fakat aradan be on
dakika
getikten sonra, ayn ses Hac Mehmet'i bir kere daha namaza
davet etmi. Adamcaz gene kalkm, tekrar namaz klm ve yatm.
Ancak
"kum salli"lerin arkas kesilmeyince, yorgunluktan tkti kesilen
Hac
Mehmet: Usand y Rabbi'ciim, diyerek muzibin dvetine
icabet etmez
olmu.

Onun iin az olsun da devaml ve zevkli olsun. Her eyde ifrat,

le-i hayt tez sndrr."

-Bir slik derecesinden dtn farkedebilir mi?

- "Slikin derecesinden dp dmemesiyle kaytlanmasna l-

zum yoktur. Bu gibi dnceler vakit kaybetmekten ibarettir.

Onun
grd bir, tapt bir olmaldr. Mertebe, derece gibi basit
eyler s-

1- Hayr ve er Allah'tandr.

2- Kalk, namaz kl!

630

tnde durmasna lzum yoktur. Maamfih beeriyet haliyle bir

kabahat ileyip farkna varsa, bir daha ayn haty yapmamaya
dikkat ederek, Allah'n lutfu keremine snr ve affedileceinden midini
kesmez."

- Ashaptan birine gece namaz hakknda ne buyurursunuz diye

fikrini sormular. Gndz Allah'tan kork, gece de uyu buyurmu.

- "Ne gzel cevap. Yni gndz Hakk'n yolunda yr, geceyi dnme uyu, zarar yok. nk mrn uyanklkla geiren
kimsenin
uykusu da ibdettir."

- Sde ilim lezzetiyle iktifa edip, amel acln tatmadan kemle

erilir mi?

- "Faraza seni stma tutuyor. Doktora gittin, reetene kinin yazd.

Bunu almakla hastaln geecek dedi. Sen de ilmen bunun
byle olduunu bildin. Fakat o kininin acln tatmadan ve bylece de
hastaln defetmeden ilcn tesirini yaayarak bilmi olmazsn.

u da var ki, o amelin acln hissetmeden ilc yutan

mstesnalar da vardr. Bunlara klar denir. Nasl ki ac kinin kae iinde
acln hissettirmezse, o amelin acln da lutf- rabbani iinde
kabul
edenler bylece mteessir olmazlar."

- Kul, ne kadar dnydan uzaklamak istese, dnynn ona musallat olmas nefsinden midir?

- "Sen ne kadar dnynn arkasndan komak istersen, o kadar

senden kaar. Sen ondan ne kadar kaarsan, o senin esirin ve
benden
olur."

- Tebih ve takdis arasnda fark var mdr?

- "Hal etmez isen, bunlarn ikisinin de faydas yoktur. Maksat

Allah' bulmak, bilmek ve tapmaktr. O hsl olmadktan sonra,
tebihin de tehllin de heba olur gider. Allah sizin tebihinize
takdisinize
bakmaz ancak kalbinize bakar. u halde ie oradan balamak
lzmdr."

SOHBETLER 6 31

- Kulun btn ibdetlerini bir anlk gafletin mahvettii buyuruluyor. Biz ise, daim gaflet zereyiz. Hlimiz ne olacak?

- "O gafletten maksat Cenb- Hakka sadkat, vefa ve teslimiyette noksandr. Alelade kusur demek deildir. Mesel bir kimse
mridine elli sene yalan sylememi, fakat bir gn sylemi. Veya
bir kadn zevcine yirmi sene sadkatle arkadalk etmi, fakat bir gn
bir yabancya meyletmi olsa, elbette bu gafleti bataki kazanlarn
alp gtrr.

Bir de Hakk'n yakn olan kullar vardr ki, onlar btn dnya ile
muamelelerini mritleriyle muamele bilirler. Mritle
muamelenin de
Cenb- Hakka dayandna inandklar iin, btn lemle olan
al veri ve mnsebetlerini Allah'la yaptklarn bildiklerinden gaflete
dmemeyi ibdetin t kendisi kabul ederler."

- Emrolunduun zre istikmet eyle 1 yet-i kermesi nazil olduu zaman, Reslullah Efendimiz, Hd sresi sam aartt,
buyurmular. Emrolunduu zere istikmet eylemek, Reslullah' a zor
gelemeyeceinden, bu sz acaba bizi irat iin mi sylemi
olmaldr?

- "phesiz. Amma gene dn ki, bu sz Allah'n sevgilisinin

azndan kyor. Zra yaknlk ne kadar fazlalarsa, korku da o
nisbette
artar. Mesel bir pdihn veziri mi ondan korkar, yoksa kk
bir ocuk mu? Tabi ki vezirin korkusu byktr. ocukta ise pdihn
bykln idrk edecek kafa yoktur ki korksun. Onun iin de
huzurunda ocukluun btn icaplarn yapar. Hoplar, zplar. Hatt
tabi
ihtiyalarn dahi yapabilir. te ak sakall fakat ruhu ocuk
kalm
olanlarn da, Cenb- Hakka kar tutumlar budur.

Aslann biri bir ahra girerek uyumu. Akam olup inein sahibi

ieri girdii zaman, kendi inei zann ile aslan okamaya

balam. Aslan ise, gn dosun da bir bak, benim kim olduumu anlaynca
okar
msn, kaar msn, grelim, demi."

- Herkesin hli iyi veya kt kendi kymetini aikr eyliyor:

1- Hd sresi, 112. yet.

632

- "Tabi senin kymetin amellerinden belli olur. yi eyler iyi kimseler iindir. Kt kimseden iyi ey zuhur etmez. yi kimselerden
de iyi
eyler zuhur eder. Beeriyet cb iyi insandan bir kt muamele
zuhur
etse bile bu arzdir.

Siz bu kadar kardesiniz. Ve her biriniz acaba kibir ediyor muyum, tecesss eyliyor muyum, yalan sylyor muyum diye
kendinizi
yokluyorsunuz. Fiillerini bu tart, bu muhasebe Hak yolu
yolcularna
nasip olmu bir kazantr.

Dnya ehli ise lemin dedisine kodusuna, gaflet ve nisynna

ylesine dalmlardr ki, tabakhanede alanlarn bir mddet sonra
o kt
kokuyu duymaz hle gelileri gibi, iinde bulunduklar eitli
ktlklerin taaffnn hissetmez olurlar. Ama altklar yerden dar
knca, temiz havada yaayanlar onlarn stne sinmi olan bu
kokuyu
derhal farkederler."

-Y Rab seni bilmeye kadir mi olur ben

Bilse bilir ancak seni sen, bensiz olan ben.
buyrulmu. Bensiz olan ben ne elemektir Efendim'?

- "nsann iki benlii vardr. Biri nefsiyle olan benlii, dieri de

hakk manev benliidir.

Sen ok eysin, Hak ve hakkat benliiyle. Hibir ey deilsin

nefsn benliinle."

- Seven kimse Allah'ndan sevilmek talep edebilir mi?

- "Akn dereceleri vardr. Sevgiyi meyveye benzetirsek, yeil kabuu, d kabuu, i kabuu ve bir de zar olduunu grrz.
Eer sen
de cevizin yeil kabuunda isen, isteyebilirsin. Ama lbbe
ermisen isteyemezsin. nk gerek kta arzu kalmaz. nk kendi
kalmamtr. Mademki k olmutur, bu akn iinde sevilmek de
mevcuttur. Zra senin sevmekliin ayn sevilmekliindir. Eer sen
sevmeseydin, sevemezdin."

-Nefsin ehvet gerdann katletmeye niyet eden zayf akll

kimse-

ye, nefs-i emmre, sret-i haktan grnp hcumlara balar

buyurulmutu.

- "Dnydan yzn evirip, Hak yoluna girmeye niyet eden

kim-

SOHBETLER 633

senin karsna nefs-i emmre kp aldatmaya koyulur. ayet

onu,
ahs ihtiraslar tarafndan yakalayamazsa, ocuundan,
erkekse karsndan, kadnsa kocasndan, akraba veya ahbabndan hulsa
her taraftan hcumlar ederek girdii yolu ktler. Ama sen ilh
muhabbetle
zrhlanm isen, eytann, gnlne yol bulmas mmkn
deildir."

- Elinden, dilinden, gznden, belinden halk rahat olsun buyurulmu olmasnn sebebi nedir?

- "Kimseyi incitme demek. Elinle, kalbinle herkese muhabbet et

demek.

Fakat bu muhabbet "cell" sfatyla gelmi olanlara emniyet gstermek demek deildir. Nefret etme, hrmet eyle. u da var ki
ylan ve
akrep gibi cell suretinde yaratlm mahlklar dahi, kendilerine
fenalk etmeyeceinden emin olsalar ktlk yapmazlar. Bu da ayr
bir
mes'eledir. Yapmazlar; nk btn mahlktn halik birdir.
Baka
Tanr yok ki. Biz derviiz, kimseyle kavgamz yoktur. Ylan
tabiatl
kimseden ka, lkin tahkir etme."

- yi olmak istiyoruz, neden olamyoruz? Acaba kabiliyetimiz mi

yok?

- "Biz iyi olmaya almyoruz, yok olmaya alyoruz. Yok ol,

demek dervilikte hayr duadr. O oldu mu, her ey oldu demektir."

-Ar derece ferahlanmak caiz midir 1 ?

- "Bir eye ok ferahlanmak iyi deildir. Dervi olana lzm olan

Cenb- Hakk'n vermi olduu ihsana kretmektir. nk
veren de
odur alan da odur. Bir gn Hz. Abdlkdir vaaz buyuruyordu. Bir
ev?ldnz dnyya geldi diye haber getirdiler. Evvelden biliyordum
buyurdular. Gene bir gn vaazda iken, ocuun lm haberini
getirdiler.
Daha doduu gn biliyordum, buyurdular."

- Bazen terkettiimiz kt ahlklarmzn yeniden zuhuruna ahit

oluyoruz. Bunun hikmeti nedir?

634

- "Demek oluyor ki onlar hal olarak brakmamsn. Cenb-

Hakk'a tvbe ve istifar etmek bir daha o hle avdet etmemek

demektir.

Bir gn Hz. Ali Efendimiz Kabe'de istifar eden bir adam grm
ve ne yaptn sorunca, hatlarna tvbe ettii cevbn alm.
Bunun
zerine Hz. Ali: stifar edeceine bir daha hat ileme, asl
tvbe budur, buyurmu."

- Cellimden yanan kalpte cemlim hi nihan olmaz, ne demektir?

- "Allah iin alayan dima Allah iledir. Hak urunda ilelere

hastalklara ve trl imtihanlara mruz kalan kimse elbette
cemalden
mahrum kalmaz.

Rhatyle istedim vasln kahretti bana

Derde dp alaynca gld cananm benim,
ve gene:

Kim ki candan gemez ise deyin bize yr olmasn

Ar u rzyla gelip klara br olmasn.

Bu dnya irfan pazardr. Bizim istediimiz nakit ise candr.

Candan maksat nedir dersen, senin kendiliinden geip, gzel
ahlkla
ahlklanmandr. Bu trl can vermek lmden ok gtr.
nk
lm bir kere gelir. Bunda ise her an can vermek vardr."

- Cenb- Hak vaadinden dnmyor. Lkin mminler dnyor:

- "Kmil m'min vaadinden hulfetmez, dnmez. nk onun kalbi Allah'n arndan daha genitir. Onlarn hline itiraz kfrdr.
Kmil m'min diyor ki, ben hakikat Musa'snn elinde asaym.
Ms'm
gizlidir, ben aikrm. Kim beni sarsarsa, Musa'y sarsm
demektir.

Vaadden amak iki trl olabilir. Biri Cenb- Hak ezelde: Ben
sizin Rabbiniz deil miyim? dedii zaman ruhlar, bel, "evet", biz
senin
emrini tutarz, menettiinden kaarz diye karlk verdiler. te
bu vaadi dnyya gelip de yapmayana Reslullah Efendimiz'in
buyurduu

gibi: Kim ki vaadinden cayarsa yazktr.

kincisi m'min kimse sznn eridir. Vaad ettiini behemahal

yerine getirmelidir. Bir eyi veririm demek vaaddir.
Veremeyecein,
yapamayacan bir eyi sylemek yalanclktr.

SOHBETLER 635

Allah vaadinden dnmedii gibi, kullar da vaadinden

dnmemelidir."

- Kim ki ameliyle umduu eye vsl olacan dnrse, hat

etmi, buyuruluyor.

- "Cenb- Hakkn muhabbetine ibdeti dahi ortak etme. Onun

saltanat karsnda hi idin, hi olacaksn. Amelinle vnp
kendine
bir kymet verdike ve o amel yznden kazanl kacan
umduka,

byk hat ilemi oluyor ve maksattan da uzaklam

bulunuyorsun.
Seni hiten var eden Allah'a kar amelinle nasl vnebilirsin?
Ki onu
sana ihsan eden de Hak'tr. Sleyman'a karncann bir karnca
aya
hediye getirmesi ne glntr. Onun iin kendinde bir vcut
grmeyerek amel eyle. Zra insanda aczden baka bir ey yoktur. Bunu
bilmek
her bilginin stndedir."

- Cenb- Hak kullarna gnde yetmi defa lebbeyk dermi. Bu

seday kullar duyabilirler mi?

- "Bunu dnmeye lzum yok. Eer sen cn yrekten y Rab

desen hissettiin zevk, Cenb- Hakk'n lebbeykidir."

- Secde nedir?

- "Allah'a yaklamak secdeyle olur. Secdeden maksat da yokluktur. nk Allah'a yaknlk yoklukla olur."

- Yokluk nedir?

- "Kul, Cenb- Hakk'm azamet ve kudret-i sbhniyesi karsnda zayf ve cizdir. Dima Hakkn hkmndedir. Mademki
vcdun
bir aeden ibarettir, o azamet-i sbhniye ile ainalk kur ve
kendine
ondan baka varlk verme. Mademki kudret Cenb- Hakk'ndr,
sen
aradan k. yle yapmazsan irke dm olursun."

- Hz. Pr buyurmular ki, yle bir mertebeye vardm ki, kalbime

636

isyan edersem, Allah'a isyan etmi olurum:

- "Yni kalbimi o suretle tasfiye eyledim ki orada Allah'tan baka

bir ey yok demektir."

- lm dnmek dima ho olur mu? lm dncesi insana

korku veriyor:

- "Elbette ho olur, neden olmasn?

-klara da lm dnmek caiz midir Efendim?

- "imdi sen amurdan Himalaya dalarna ktn. Yni amurlu

bir sualden ykseklere trmandn. Oraya klar ne kartrrsn?
klar bir lmde deil bir ok lmler iindedirler. Derviler
iin bu
sual en edn bir sualdir. Allah hemen man selmeti versin ve
kmil
mridin rzs diresinde can vermek nasip etsin. Sen onu
dn, ona
bak, ona al.

Gariptir, lm kimse istemez. Hi kimsenin kurtulamayaca

bir

ey olduu halde, insan ne kadar skntda olursa olsun, gene de

lmden kamak ister. te acz-i beer."

- Srat kprs iin kldan ince kltan keskin deniyor. Dnyda

onun misli nedir Efendim?

- "Tarikat demektir."

mit ve korkudan hangisi ruha aittir?

"kisi de nefse aittir."

- nsan bu dnyya btn nasibini ezelden kazanarak m gelir?

Mahrumlardan ise suu ne?

- "Ezelde Cenb- Hakk'n nurundan kapamamsan kabahat kimin? Zulmette kalman tabidir. Onun iin ezelde sad olan burda
da

saddir. Ezelde ak olan burda da akidir. Hi iitmedim ki bir

krmz
biber gl olsun."

- O halde cehd gayretten vaz m geeceiz?

- "Cenb- Hak herkese cz' irde vermi. Sen de bu irdeni

kt
yola sarfetme."

SOHBETLER 637

-Adalet nedir?

- "Adalet insann insanl icbdr. Reslullah Efendimiz: Bir saat adalet yetmi sene ibdetten efdldir, buyuruyor."

- Bir eyi ilme'l-yakn bilmenin, ayne'l-yakn bilmeye faydas var

mdr?

- "Vardr da yoktur da. Mesel sen Medne-i Mnevvere 'yi

grmemisin. Oraya giden bir kimseden dinleyip bilgi edinmisin.
Bylece de
ilmin, malmatn olmu demektir. O ilimden maksat grmekti.
Nitekim gidip gryorsun. O zaman ilme'l-yakn, ayne'l-yakn olmu
oluyor.

ilmen bilmek de faydadan hl deildir. Ama grmek, o bambaka."

- Allah hereyi bir sebebe balamtr, isterse sebepsiz olarak da

veremez mi?

- "Sen sebebi Hak'tan gayri mi zannediyorsun? Sebebe

gvenme;
fakat onu da Hakk'n bir leti olarak kmseme. Mesel eer
bu ilc
almasaydm, iyileemezdim demek mnafk iidir. Esas ve
hakikat cihetiyle Allah'tan baka bir eye mit balayamazsn. Ancak
Cenb-
Hakk'n lutfu, filn sebepten zuhur etti, diyebilirsin.

Reslullah Efendimiz bile: Mrebb olmasayd, Rabbimi bilemezdim buyuruyor. Hz. Aye Validemiz, hakknda yet nazil olduu
vakit,
Allah'a kredince, pederi Eb Bekir Hazretleri: Reslullh'a da
kret; nk onun hrmetine sen o devlete nail oldun, dedi.
Efendimiz
de: Vstaya kretmeyen Allah'a da kretmi olmaz, dedi.

Sebepler dediimiz vstalar da Allah'tan gayr deildir."

- Cenb- Hakk'n muhabbeti hayat verici ve diriltici bir pnar gibidir. Bir kimseyi sevmeyi murat ederse o pnarn suyundan
iirir. O
sudan ien de hayat bulur:

- "Burada suyun btn mns kmil insandr. Allah bir kulunu

sevecek olursa, evvel ona ehlullh sevdirir. Gazap edecek
olursa da

638

ehlullha buz ettirir. te o velnin Kevser Suyu gibi olan

szlerinden
irfan smblleri ve marifet nurlar biterek, o kimseye hayat
verir."

-Akarsu gibi olmak fakirin almetidir, buyurulmu:

- "Akar su er p tutmaz. Fakirde yni derviin kalbinde de gll

u

g, dedikodu, er p bulunmaz. Sonra akarsu etrafn sular,

doyurur,

yeertir."

-Dnyda en byk saadet nedir, Efendim?

- "Dnyda en byk saadet ve rahatlk derviliktir. En byk

nimet kmil bir insana erimektir. Allah'n halvetghndan baka

yerde saadet yoktur."

- insan olana kendi kymetini bilmek lazmm. Byk

mertebede
olanlar kendi kymetlerini bilirlerse, gurur getirmezler mi?

- "Hakikati bilen gurur getirmez. Zira bilir ki kendisi hitir. Gurur chil iidir."

- Ruh ihtiyarlamad halde, ak niin genlikteki gibi olmuyor?

Bedenin kirlenmesinden mi ileri geliyor?

- "Hayr kirlenmesinden deil, mukavemetinin azalm olmasndan."

-Ehl-i Beyt'e muhabbet yalnz sevmekle olur mu?

- "Ehl-i Beyt'in kurbanym diyorsun. Halbuki sevmek iin onlarn

yolunda gitmeli, isrinde yrmeli. Yalnz mnm Ali, y mm-
Hseyin demekle olmaz. Onlar ne yapmsa, sen de onu yapmalsn.
Muhabbet demek budur."

- Gnl iyilik etmek istiyor. Edemeyince de mahzun oluyor:

- "yilik yapmak iste, fakat yapamaynca mahzun olma. nk

hayr ilemeyi isteyip de iktidar olmadndan dolay arzusuna
muvaf-

SOHBETLER 639

fak olamayan, istedii iyilii yapm gibidir. nk asl i niyettir.

Allah kalbe ve niyete bakar."

- Bz kimselere iyilik etmek onlar ne kadar memnun ve mte-

hassis eyliyorsa, bzlarna yaplan iyilik de onlar adet

kzdryor.
Hatt gazaplandryor:

- "yi mayal kimse kendisine yaplan ihsandan hayat bulur. Mayas iyi, kerim olmayan kimseye yaplan ihsan ise onu s klar.
yle
kimseler vardr ki iltifattan, okanmaktan asla zevk almaz da
hakaret
ve hatt dayak houna gider. Kahr altnda olmak onlara ihsan
gibi gelir.

Cenb- Hak Kur'n- Kerminde ok kimseler nmet verilmekle

azd 1 buyurur. Onun iin Allah'n bz kimseye nmet
vermemesi o
kimse iin nimettir."

- Bir insan hiddetlendii vakit ne yapmal da hiddetini teskin etmeli?

- "Ayaktaysa oturmal, oturuyorsa yatmal, yahut salt selm

getirmelidir."

-bdette, maksat nedir?

- "Allah'a teslim olmaktr. Mesel minareden dmekte olan bir

kimsenin o esnada talebi ne olur? Nasl Allah'a snrsa, sen de
o
suretle ibdet et, batan savma deil."

- Reslullah Efendimiz bana ok salt edenleri tanrm buyurmu. Bu salttan maksat nedir?

- "Salttan maksat, Reslullah Efendimiz'i anmak demektir.

Efendimizin buna ihtiyc yoksa da senin ihtiycn vardr.
Bundan sen
menfaatlenmi olursun. Reslullh' ydedecein vakit ona
"Muhammed, Muhammed" diye seslenemezsin. Ancak salt selm
getirebilirsin. Bu da Efendimiz'in rahmetine vesiledir. O sultan, mmeti
iin o

1- Alk sresi, 6. yet.

640

kadar haristir ki bana salt selm getirmezseniz, sizi tammam

diyor
ve beni unutmaynz zra benimle kazanacaksnz diyor."

-iyi bir ey olunca seviniyoruz. Bu sevinmekte bir hat var

mdr?

- "Allah'n nimetine insan elbette sevinir. Yalnz ona dikkat et ki

bir keder geldii zaman da byle sevinesin. Bu da bana
Allh'mdandr
diyesin."

- Zahiren kazaya kalm namazm yok. Lkin bu namazlarn ka-

bul olunduunu bilmediim iin, dima kaza namaz klaym m?

- "Mademki kazaya kalm namazn olmadn biliyorsun, u halde niin klacaksn? imiz ibdetlere kalrsa va}' hlimize. Be
vakit
namazn kl da, imdi irfan noktasnda ilerlemeye bak."

- insan er hususunda da hayr hususunda da vehme

debiliyor.
Bu, insanlarn kabiliyetine gre midir?

- "Vehim, insann hissiyat iinde skc ve zc bir ksmdr.

Yzde doksan ve belki yzde doksan sekizi nefse taalluk eden
mes'elelerden doar. Sen dayanacan yere dayandktan sonra vehme
yer kalmaz. Acabalar zihninden atmaya bak. Ziyde amel ilemek
arzusu da
bir vehimdir. ok ok amelde bulunaym da bana cennet,
kkler huriler ve glmanlar verilsin, temennisinin altnda nefsin parma
vardr.
Geri insan yaratlnda, vehmin de yeri vardr. Fakat vcutta
onu

hkim klmamak ve umurunu Hakk'a brakmak ve ondan

midini kesmemek lzmdr."

- Bir kulumu seversem, hats ona zarar vermez buyurulmu.

Cenb- Hak bir kulunu ne zaman bu ekilde sever?

- "lmezden evvel ldkten sonra; kendi vcdundan ktktan

sonra."

-Gam ve keder neden ileri gelir?

SOHBETLER 641

- "Gam, keder, kahr dnya ballndan arzu ve ihtiraslardan

ileri gelir. Mesel evin yklm keder edersin. Bir eyin zayi
olmu keder edersin. Hakknda kt sz iitirsin keder edersin. Eer
dnydan

kalben kopmu olsan, bunlarn biri sana tesir etmez. Arzu ve

emellerini yerine getiremeyen kedere ve gama mptel olur. Varlk ve
debdebe
dahi bu arzularn tatmin olmas iin kfi deildir. yle
milyonerler,
milyarderler vardr ki, dnynn btn zevklerini tattklar halde,
sonunda intihar ediyorlar. Demek ki gam ve keder fakrdan deil,
bitip tkenmeyen arzulardan gelir.

Bz kimselere bu kederler dnydan ekilmeleri iin gelir.

Bzlarna ceza olarak gelir. Yalnz bu dnyda yaptklar deil
ezelde
kazanm olduu menf hallerin de onu dnyda cehenneme
sokmas
vardr ki bu cehennem ateinde o hatlar tasfiye olur."

- Bir slikte mit ve arzu olmaz diye. duyuruluyor. mitsiz nasl

yaanr Efendim ?

- "Allah'n rzsn ve cemlini istemek mit deil midir? Belki en

hne mit budur. Onun iin isteyeceksen Allah'n rzsn iste,
baka

eye gnl verme demek."

almadan k olanlar kimlerdir?

"Allah tarafndan kendilerine cezbe verilen kimselerdir."

-Fn-i mutlak hakknda ne buyrulur?

- "Fn-i mutlak olamaz. nk Allah dima mevcuttur. Her yerde ve dima Allah'n zuhuru vardr. Ben Hakk'a mensubiyetim
dolaysiyle fn olmam, yalnz beeriyetten fn olurum. Nefsimde fn
olurum. Beeriyet perdelerini yrtarsam, o vakit iindeki
mcevherlere kavuurum. Benim ezel olan bir benliim vardr ki, o bakdir.
nsan, ancak beeriyetten yni nefsinin ktlklerinden fn olunca,
Hakk'n sfatlar ile sfatlanm olaca iin, Hak'la bak olur. Bu yzden de
fn-i
mutlak yoktur.

Nasl anladn m? Dikkatli tercmanlk eyle."

642

-iinde dnya muhabbeti olan kimse m'min dahi olsa, son

nefesinde mnndan korkulur demiler. Mminlerin ekserisinde
dnya
muhabbeti grlyor. Son nefes korkusu beni ok dndryor.
Ehlullah bile nefsinden korkuyor. Ne yapacaz bu son nefes
korkusunu
Efendim ?

- "Senin bildiin gibi herkes m'min deildir. Bizim bildiimiz

mminlerde son nefes korkusu yoktur. man mertebesi byk
mertebedir. Bu mertebeyi bulana man korkusu olmaz. Herkes nefsine
uyuyor diyorsun. Allah'n yle kullar var ki, nefislerini zebun
etmilerdir.

Ehlullah bile nefislerinden korkuyorlar diyorsun. Ehlullah iin

nefisten
korku yoktur. Geri onlar da korkarlar. Ama korkular
bambakadr.
Buna nefis korkusu denmez. Hayetullah denir. Nitekim:
Allah'tan en
ziyde korkanlar ulemdr 1 buyuruluyor. Ulemdan maksat ba
sarkl zmre demek deildir. Nefislerinden kurtulmu, Allah'
bilmi ve
bulmu olanlardr."

- insan herkesi memnun edemiyor. Bazen iyilik nmna yapt

bir hareket krgnla sebep oluyor:

- "Herkesi memnun etmek kolay mdr? Sen elinden geldii

kadar
iyilik et, kimseyi incitmemeye gayret eyle, herkeste Hakk'n
nurunu
grp ona gre yardm et. Yni dima yaptklarn Allah iin yap.
st
tarafn Hak bilir."

- Hakikat ehlinin nian yoktur buyurulmu:

- "Hakikat ehlini grmek iin hakikat sahibi olmaldr. Hz. Mevln'ya akn hakikati nedir, bize anlatsanza dediler. Sen, ben
olmalsn ki bilesin, buyurdu.

Ak olmaynca akn hakikati bilinir mi? Deil krler, grdklerini zannedenler de gremezler. Hakikat ehlini anlatmaya
kalkacak olsam, aalar kalem, denizler mrekkep olsa, aalar biter,
denizler kurur, gene anlatamam.

Bz kimseler hakikat ehlini kendileri gibi kyas ederler de onda

grdkleri bir hli hat addederler. Hakikat ehli Allah'tan cda
deildir.

Hi olmazsa, taklden olsun hakikat ehli huzurunda olduunu bilip, ona gre edebi muhafaza eylemek lzmdr."

1- Ftr sresi, 28. yet.

SOHBETLER 643

-Etrafmza nasl hizmet eylemeliyiz'?

- "Allah rzs iin m'min kardeine hizmet eden kimse, Allah'n

himyesindedir. Kulun kusurlu olduunu bile bile hizmet ve
yardm
esirgememelidir. Onun iin kardelerinize dima yardm
etmelisiniz.
Bizim aramzda fakirlik zenginlik yoktur. Hepiniz bir
vcutsunuz."

- Kardelerimizden bzsn severken, sevmez oluyoruz. Bu hal

kendi kusurumuzdan m onun kusurundan m acaba?

- "Her ikisinden de olabilir. Ayn zamanda karndaki, tarikatta

bir kstahlk etmi, eyhine sadakatsizlikte bulunmu bu suretle
de
gaflete dalmsa, senin de ona muhabbetin kapanr. Hdisenin
sebebini

anlamak istersen, hotozunu nne koyarsn senden mi, ondan

m, dilden mi, anlarsn."

-Kaybolan Ysuf u aramaktan maksat nedir, Efendim'?

- "nsan Elest leminden buraya gelmekle o hikmet Ysuf unu

kaybetti ve dnyya onu aramaya geldi. Sen de ezelde
kaybettiin
Ysuf u gayret eder bulursan Ken'n'a erersin."

- Kl kesilmi cismi yakmak, aka bir noksan imi, buyurulmasnn sebebi nedir?

- "Aka deil akla noksan imi olacak, Mesde. yle ya imdi senin akln var, sobann iindeki kl uyandrmak iin fler misin?
Bunu
yapana deli derler. Bir k da yanm kl olmutur. Onun
arkasndan
atp tutma. k tn eylemeye kalkmak kl flemek gibidir."

- Gzden rak olan, gnlden de rak olur, derler. Doru mudur,

Efendim?

- "Bu sz zahir adamlar iindir. Btn adamlar iin uzaklk yaknlk yoktur."

644

- Mu minin kalbi cisminin ahdr, sznn mnsn anlayamadm.

- "yice dnrsen anlarsn. Kalp, cisim memleketinin ahdr.

Kalp almazsa, hibir z almaz. Btn uzuvlarn ah
kalptir.
Kalpten zuhur eden amel de elbet aha yakr. aha yakacak
amel
de hne gerek."

-Namaz klarken kap alnsa, namaz bozmal m?

- "Namazn bir saat srecek deil a! Ksa sreler okursun. ,

srenin uzunluunda deil, o namaz kimin huzurunda kldn
bilmektedir. Kapdaki de biraz bekleyiversin."

- insan rendiini yapmalym:

- "Evet sde renip de sylemek olmaz. Ona man etmek, tutmak, ilemek lzm. ok doru Hatice Bala 1 "

-insan mit zre mi olmaldr, korku zre mi?

- "Yalnz mde sarlp da: Ne olacak, ben kusur etsem de

reddetmek snndan deildir, diyerek vazifelerinde ve ibdetinde
tembellik
edip, dnynn lezzetlerine dalmak ldrc bir zehirdir.

Keza hlim ne olacak, maher gn ne yapacam diyerek

cehen-

nem korkusuyla ibdetini ziyde etmek ve Reslullah

Efendimiz'in
efaatini unutup ibadetiyle cehennemden kurtulacan
dnmek gene ldrc zehirdir. Nasl ki ku iki kanatla uarsa, insanlarda
da
korku ve mit muvazeneli olmal. Cenb- Hak buyuruyor ki: Y
Habb'im kullarma haber ver, ben gafru'r-rahmim, azabm da
elimdir. Ey Hak yolunda israfta bulunanlar, Allah'tan midinizi
kesmeyi-

Bu suli soran, Hatce Bala isminde yal bir Krm muhaciridir.

Genliinde bir
rya gryor. Kendisine bir zat, bir erkek evldn olacak, krk
sene sonra seni babana gtrecek diyor. Gerekten de bir olu oluyor. ocuk
byyor. Gn gnden artan
Moskof zulmne ancak krk sene dayandktan sonra, bir gn
annesine: Artk bize bu
topraklarda yaamak haram oldu, gel ana, stanbul'a gelim,
diyor. Bylece de ana
oul stanbul'a geldikten ksa bir mddet sonra, mm Ken'an
Derghn bularak
Kenan Rif Hazretlerinin evltlar arasna giriyor.

SOHBETLER 645

niz. Allah gafru'r-rahmdir 1 , Hakkn mafiretinden midini

kesmek
de ldrc zehirdir. Ne kendini srf korkuya ne de mide
salmal.
Terazinin kefeleri mutlaka bir olmaldr."

- Reslullah Efendimizin mirac cismen mi olmutur, ruhen mi?

- "Bu mevzuda ihtilf vardr. Hz. Aye Validemiz, Reslullah

mira edip geldii zaman daha yata scakt buyurmutur.

Cenb- Hak ehlullha yle bir kuvvet vermitir ki cismen de

istedikleri herhangi bir yerde grnebilirler. Keza ruhen de.

Ryada bir memlekete gidiyorsun. Oralarda gezip dolanyorsun.

Eleniyor, glyorsun. Yahut alyor, korkuyor, zlyorsun.
Btn
bunlar olup biterken, sen yatanda uyumaktasn. te sende bir
benlik

daha var ki, bununla sen sen olduun halde mn lemine

gidip, dnyorsun. Ehlullah ise her an mn lemine gidip gelir.

Bundan krk elli sene evvel bir macun parasndan sesler

kacak,
gazeller, arklar syleyecek deseydiler inanr miydin?
Gramofon denen
bu let bir madd icat iken grdn ve inandn. Mira ise akln
haricindedir. Ulv bir hakikattir. Vcdun havaya umasnda
detullah
car deildir. Fakat mra, miratr, yni vkdir."

- Bz kimseler hireti inkr ediyorlar ne buyurursunuz?

- "Ruh lmez ebeddir, bakdir. Onun iin de bir hiret gn vardr. Bu gn ilim ve fen insanlarn inkr ettiklerini tasdik ediyor.
Mesel dnya mikrobu tanmazken Reslullah Efendimiz: Elinizi
yznz, aznz, burnunuzu ykaynz buyurmulardr. Burun,
mikroplarn
topland mahaldir. Byklarnz kesin, kaplarnzn azn rtl
tu-

tun gibi emirleri tbb keifler daha pek yeni zamanda idrak
eylemitir.
hireti inkr edenler de ilmin gn be gn kemle doru yol
almasyla
inkrlarnn ne kadar abes olduunu grp anlayacaklardr."

-Etrafna ar derece acmak nefisten mi gelir?

- "Merhamet Allah'n sfatlarndandr. Acmak da merhametten
gelir. Ac, fakat tiraz etme. Biz derviler iin tiraz abestir.
Mesel yol-

1- Zmer sresi, 53. yet.

646

da bir ktrm grrsn. Y Rabb bunun gnh neydi de bu

hle

koydun deme. Elinden geldii kadar yardm et, sadaka ver. Allah
her
eye, herkese lykm vermitir. Kim bilir ktrm olmam
olsayd,
neler yapacakt? Acmak Allah'n iine itiraz etmek demektir.

Adana'da marif mdr idim. Hcr kylerin birinde bilgili ve

zek bir adam grdm. Edebiyata da vukufu ziyde idi. Byle bir
kimsenin bir kyde skp kalmas yakr m dedim ve kendisini
vilyete
alarak muallimlik verdim. Fakat bir zaman geldi ki aleyhimde ilk
sz
syleyen o oldu. Ne re ki Adana'ya kolera geldi ve ilk
gtrd kimse de bu zavall oldu.

Mahzun mahzun oturan bir kedi gryorsun. Ne olurdu bunun

da
bir kanad olsayd deme. nk kanad olsayd sere kularnn
neslini
tketirdi."

- Ruhun gdas nedir Efendim?

- "Ruhun gdas Allah muhabbetidir. Hayt da Allah'n likas,

cemlidir."

-Kur' n a nazar ve itibar Hakk'a nazar ve itibar mdr?

- "Kur'n- Kermi okuyan Allah'la konuuyorum diye okursa,

Allah'a itibardr. Ehlullha, ihvana itibarla da vehmin gider,
hikmetin
artar."

- nsan bazen bir kt ahlkndan getiini dnerek seviniyor.

Fakat o getiini zannettii kt ahlkn tekrarladn grnce
de
kendini helak ediyor:

- "Ne getim diye sevinmeli ne de geemedim diye kendini

helak
etmeli. O beenmedii huyunu atmak iin azmetmeli. Mademki
insanz, hat etmememiz kabil deil. Allah'n mafiretine snmz,
ne ya-

palm? Mesel baklava yiyince miden bozuluyor diye yememeye

azmediyorsun. Bir gn nne o yememeye karar verdiin baklavay
getirdikleri zaman, dayanamayp yiyorsun. Gene miden bozuluyor.
Byle byle
sebat edip yememeye nihayet kendini altryorsun. Hatlarn
iin
helak olurcasna zlmektense, onlar yapmamaya azmetmek
daha hayrldr."

SOHBETLER 647

- Vesvese ile vahiy birbirine benzemektedir, denilmesinin sebebi

nedir?

- "Vahiy Cenb- Hak'tandr. Vesvese ise eytandandr. Kalbe eitli dncelerin gelmemesi kabil deildir. nsan kalbi dere
misli sadan soldan ne bulursa srkler gtrr. Ona dikkat etmeli ki,
gelen
er p bir tarafta birikip kalmasn. Eer derenin suyu kuvvetli
akarsa,

hepsini sprr gtrr. eytan vesveseyi vahiyden ayrmak

iin
dima tevecch ve murakabeye almak lzmdr."

- Hz. Isa ya sormular ki kyametten daha dehetli nedir 1 ?

Sevgililerin gnhdr, buyurmu. Halbuki Allah bir kulunu sevdi mi
gnh
ona zarar vermez buyuruluyor. Bu iki szn hikmeti nedir?

- "Allah'n sevdii kullar szn, iki kma ayrmak gerek. Bunlardan bir ksmn ibdetine, bir ksmn da akna tahsis ettii
kullardr. bdetine tahsis ettii kullar da sevgilidirler. Ama gnh
zarar
vermeyen kullar, evliyas ve kendi ehlidir.

Bir ana babann birok ocuu olsa, bir tanesi bir yanda, dieri
-drt yanda, dierleri on, on iki nihayet yirmi, otuz, krk
yalarnda
olsa, ana baba nezdinde bunlarn kusurlar ayn derecede mi
telkki
olunur?

Sevgililer zmresinin de kusurlar byledir. Bir yandakiyle yirmi

yandakinin kusuru bir olur mu? Bir yandaki ocukla yirmi

yamdakinin kusuru analarnn nazarnda nasl msv olur?

Faraza vefaszlk ve sadkat eksiklii essa dokunan bir kusurdur. Lkin minicik bir ocuk sadakatsizlii de vefaszl da
bilmedii
iin, byle bir ey yapsa, ho grlmek cap eder."

- Bir slik bir kabre gittii vakit kuvvetlice murakabe etse, o

mevtann ne halde olduunu renirmi. Her slik iin bu
mmkn
mdr Efendim?

- "Kef-i kubur yni kabirlerin iinde neler olup bittiini renme

hdisesi dervi kiinin balang hallerindendir. lerlemi
kimseler iin
asla ehemmiyeti yoktur.

Bir slikin bir kabir banda, bunun hli nicedir? Ne itedir? Ne

vazifededir diye aratrmas kstahlktr. Kendi kendine zahir
olursa o
baka. Bir slik unun bunun hlini bileceine kendini bilsin.
Kendi

648

vcdu kabrinde ne oluyor ona baksn! Kabir ehlinin ne halde

olduklarn aratrmak senin vazifen deildir. Dima kendini dn,
kendini
bilmeye al."

- "Mmin kardeinle gnden fazla dargn durmamak eriatn

icbdr. Sen affet ki Allah da senin nice gnahlarn affediyor.

Yalnz Allah'na, Peygamber'ine, mridine, tarikatna kar sz

syleyenlerden ka. Zira o kimseler eytann oyununa
gelmilerdir."

- Tekml tahdit edilmi midir Efendim?

- "Tekmln nihayeti yoktur. Nasl olsun ki? Faraza bir insan

insanln buluncaya kadar ne kadar inklba mruz kalyor.
Beeriyet bu gnk seviyesini bulmak iin, binlerce, yzbinlerce
seneler trl
inklplar geirmitir.

Bir kimse insanln bulduktan sonra, melek mertebesini, sonra

da Hakka yaknlk mertebesini kazanyor. Bu mertebeleri bulan
iin
tekmln nihayeti olur mu?"

- Cenb- Hak insan ahsen-i takvim zere yarattm buyurmu.

Ahsen-i takvimin mns nedir Efendim?

- "En gzel yaratl demek. nsanlar kendi kadirlerini bilmeyip

sfliyetin iine atlrlar. Reslullah Efendimiz: Ben gzel ahlk
tamamlamak iin gnderildim, buyuruyor. te tarikatlar gzel
ahlk ile
Allah'a kulluk eden kimseleri yetitiren ocaklardr."

- kn cehdi almas hakikat mertebesine ulamak ve hiret

lemi iindir buyurulmu.

- "k olan canandan baka bir ey arzu etmez. Bir grr, bir
sever, bir ydeder."

- Dnya ehlinin baklavasn breini yeme de gam yiyici ol,

buyurulmasnn sebebi nedir?

SOHBETLER 649

- "Zenginin haram karm lokmasndan kendi tuz ekmein

daha
hayrl demek."

- Kabz ve bast yni Cenb- Hakk'n kulunun gnlne verdii sknt ve ferahlk byk nimettir, buyurulmu. Slik bunu
anlayamaz
da isyan ederse:

- "Tarikat mektebinde okuyan bir slikin anlamas cap eder.

Kabz da bast da insana hikmet tahtnda gelir. Yahut yapt bir
hatdan dolay ii daralr, kabza der. O hal esnasnda gaflette
olduunu
anlayarak Allah'tan affn ister. O zaman Cenb- Hak da
rahmetini saar. nsann dima rahat braklmas olmaz. Arada bir de
kulann ekilmesi lzmdr."

- nsan, Hak nezdinde makbul olup olmadn nasl anlar?

- "Kendini ve amelini tartmakla. Kalbinde Allah'n muhabbeti ne

nisbette ise ve Hak nmna neyini feda ediyor, nasl bir
fergatta bulunabiliyorsa, ondan anlalr."

- Bir k yokluk mertebesini bulduktan sonra gene lmekten

hli
kalmaz buyuruldu. Yokluk mertebesinden sonra lmek nedir
Efendim?

- "Yokluun dereceleri vardr. Mesel bir insan, bir dereceden

lr
baka bir derecede dirilir. Mslman olarak domu bir kimse
farzet.
Fakat ne ibdet ne tat lezzetini tatm. yle bir muhitte ki
dinden
mandan nasibi olmayanlarla beraber. Fakat bu adamn gn olup
uyanarak Allah'a dnmesi bir dirili deil midir? Ama orada da
kalmayp
daha ileri giderek bir tarikata intisapla marifet erbabndan
olmas,
hakkatta dirilmi olmaklktan baka nedir?"

- Her kulun hatsndan dolay ayn derecede mteessir olmadn gryoruz. Bir ksm ak ehli var ki bir kabahatinden dolay
hicrana
dse, kyamet koptu zannediyor:

- "Farzet ki karnda drt tane mektep ocuu var. Bunlarn biri

bir hat ilese, daha hocasnn haberi olmadan mahcup olur.
Kendi
kendine hocama kar ben bunu nasl yaptm der. kincisi, hocas
su-

650

cundan haberdar olup da kendisine yle bir manlca nazar

edince
mahcup olur. ncs hoca tarafndan azarlannca mahcup
olur. Drdncs ise, tokat yemeden mahcup olmaz.

Mek ehli bakadr, ak ehli bakadr. Mek ehli yaplmas gereken bir emri Allah byle istedi diye yapar. Bu gibi kimseler iin
hicran
fazla tesir etmez. Hem deniz hem karada yaayan bir ok
hayvan vardr ki zamannn bir ksmn sahilde geirir. Denize girince de
rahat
eder. Fakat baln hayt yalnz suyun iinde olmasyla
mmkndr.

Ondan ayrlrsa lr. te ak erbab da o su iinde yaamakla

hayat
bulur. Binenaleyh bir suundan dolay hicrana derse, elbette
kyamet ve cehennem demek olur."

- kn taklit ile ii yoktur buyurulmutu. Gene bir gn, taklit

zaman gelir tahkik olur buyuruldu. izah eder misiniz 1 ?

- "Bu iki sz birbirinden ayr iki mny ifde ediyor. Bir slik kazanmak istedii bir sfat benimsemeye karar verip, onun
stnde ileye ileye bu taklit edilen sfat, gnn birinde onda asl olup,
gerekleir, tahkik hline geer.

Ak erbabnn ise, bu eit taklit muamelelerle kaybedecek vakti

yoktur. O greceini grm, inanacana inanm, bulacan
bulmutur. Akn aklla bile ii yoktur, nerde kald taklit ile olsun."

- Cmle halk ile sulh salh zre olmak kabil midir'? Bazen ba-

r hlinde olduun bir kimseden fenalk gryorsun:

- "Bizim iin dman yoktur. Her yerde Hakk' grdmz iin

kimseyi tahkir edemeyiz. Mademki derviim diyorsun, herhangi
bir
kimseden sana gelecek veya gelmi bir ktlk iin, bu bana
Allh'mdandr demelisin. Mesel M'mine Hanm rak iti deseler, hi
alkan
olmayan bir eyle sulandn grnce, herhalde bir baka
hatm yznden Cenb- Hak beni bu suretle kz ediyor ve mridim
beni uyankla davet ediyor dersin. Bu iftiray bir terbiye kabul ederek,
gider
syleyenin elini persin. Bu kabil olmazsa, kalben ho grp o
kimsenin dima iyiliini istersin. Hak kulunu kullar vastasyla terbiye
eder.
Onun iin bir dervi, olan Ahmet'ten Mehmet'ten bilmez
Allah'tan bilir. Mademki l faile illallah (Allah'tan gayr fail yoktur) diyorsun,
bu
takdirde vstay grmemen icap eder."

SOHBETLER 651

- "Bir kalpte iki muhabbet olmaz. Hem dnya hem Allah muhabbeti bir yere smaz. ok zengin kimseler vardr ki kalplerinde
mallarnn bir zerre muhabbeti yoktur. Zenginlikleri Allah'n rzsn elde
etmek iin bir nevi basamak olur.

ok fakir kimse de vardr ki dima tat ve ibdet zredir. Lkin

kalbinden dnya muhabbeti kalkmamtr. Amelde aranlacak
nokta
niyet selmetidir. Niyetin Allah iin ise korkma. Milyonlar iine
gark
olsan da zarar grmezsin. Mademki Allah seni kendi iin
yaratmtr,
sen de onun iin olmalsn. Szn kestirmesi budur ite."

- Byezd-i Bistm Hazretleri bir memlekete gittii vakit, basiretin esaslarn ve hakikatin srlarn ararlard buyurulmu.
Basiretin
esaslar ve hakikatin srlar nedir, Efendim?

- "Basiret doruyu grmek demektir. Yni btl btl olarak ve

hakk, hak olarak grmektir. Basiretin esaslar ve srlar ise,
ehlullhn
hakikatidir.

Byezd-i Bistm gibi bykler bir memlekete gittikleri vakit,

orann tan topran ziyaret etmez, bir kmil insan arard."

- Bir slik bilmelidir ki gerek ilim ve irfan, gerek lokma, gerek

ten
ve can Hak yolunda sarf edilmelidir.

- "Bildiini, bilmeyenlere retmekten kanmak, misafirden sofray saklamak, cap ettii vakit Allah yolunda cann esirgemek
Allah
yolu yolcular iin kfrdr."

-yetlerin aynasna her dem saffet ve ihls ile bak, buyurulmasnn mns nedir?

- "Bu grnen ne varsa, hepsi yetler aynasdr. Cmlesine Hak

nazaryla bak, demek."

Rh- ilh ay, ten gecesinden baka yerde ldamaz ve bu be-

652

den leminden gayr yerde kimse onunla ainalk edemez. Eer

onunla
ainalk etmek istersen, bu imkn ten gecesinin halvetinde
bulabilirsin. Ten gecesinin halveti nedir, Efendim?

- "Bu haftaki Mesnev-i erif tefsirinde hatrnzda kalm olmaldr ki, b- haytn zulmette bulunduunu sylemitik.

b- hayat yle bir sudur ki onu ien lmez denir. Bunu herkes
iitmitir. Mademki b- hayat bulunduu vakit insan iin bir
ebed hayat vardr, ite o ebed hayat lm demektir. Nefsinden lenin
ebed

hayta kavumas tabidir. O b- hayat ise, bu ten zulmetinde

bulunur. Ten, yni cisim topraktan meydana gelmi olmas sebebiyle
kesafet ve zulmet demektir. Fakat ruh nurdur. Hakk'n emrinden,
rhundandr. O rh ile alka kurmak istersen, onu bu ten zulmetinde
bulursun. Bu ten zulmetinin halveti de kalptir. Onun iin kalp, Hakkn
halvetghdr."

- Sabr ismine mazhar olanlar m sabredicidirler?

- "nsanlar, Cenb- Hakk'n sfatlaryle sfatlanmak iin yaratlmtr. Sabr gzel ahlktandr. Gzel ahlk renen kimseler
iin elbette sabr lzmdr. Allah sabredenleri sever 1 . Allah sabrllarla
beraberdir. 2 nsanlar bu mjdeleri bilirler de niin
sabretmezler?"

- "Bir insanda, yapt kt ilerden, vicdanndan, Allah'tan,

dier

kimselerden mesul olmak korku ve endesi olmaldr. Mkfat

fikri
ise, gene kendi vicdannn inirah, ummun honutluu ve
Hakk'n
rzs endesi olmaldr. Elhsl insann dnysn da hiretini de
mmur eden mekrim-i ahlkiyedir."

- nsan istemeyerek bir kimseyi incitmi olsa, yalnz nedamet ve

tvbe kfi midir? Yoksa o kimseden af talep etmek mi lzmdr:

- "Tabi lzmdr. Onunla hellleeceksin, bu slm'n dbmdandr. Hatt birbirinden ayrlrken bile hakkn hell et kardeim
denir.

Cenb- Hakkn affetmedii iki gnah vardr. irk ile kul hakk.

1- l-i mrn sresi, 146. yet.

2- Enfl sresi, 46. yet.

SOHBETLER 653

Hakk'n huzuruna gittiin zaman, y Rabb ben bu kulundan

davacym, hakkm isterim dese, Cenb- Hak onu hakl seni
haksz
bulur. Onun iin kulun mutlaka kendini affettirmesi ve
helllemesi
lzmdr."

- Btn muzrlar ldrmelidir, buyurulmu :

- "Evet muzr olan ldrmek... Bu kelm ylan ve akrep gibi sokucu mahlklar ldrmek mnsnda anlyorlar. Ben gene
diyorum ki,
senden muzr bir ey yoktur. indeki ylanlar, akrepler dururken
hriteki ylan akrebi ldrmeye ne lzum var? Asl ldrecein
nefsin
ylanlar, nefsin akrepleridir. Mezarda da seni sokacak olan gene
bunlardr.

Seni imdiye kadar hi ylan, akrep soktu mu? Ben bunlarn ok

bol olduu yerlerde bulundum. Ama gene de sokmadlar."

- Mesnev-i erifte buyuruluyor ki: Ben elbette bu tenden ibaret

deilim. Ben bakiyim. Onun iin bak olana nak ve suret eksik
olmaz.
Ruh iin her zaman bir suret vardr. Acaba ruh bu cisimden
knca,
baka surete mi giriyor'?

- "nsann iki cismi vardr. Biri dnydaki cismi, biri de ldkten

sonra brnd misli cisimdir ki latiftir. Kemlini bulan ruh,
hibir
zaman lmez. Onun iin ruha nak ve suret eksik olmaz. Sen u
yaa
geleli ka elbise eskittin? esastadr. Allah'n akyla yanan
bakdir.
Allah'n akna mazhar olan bir vcut sner mi? nk ak
Allah'n sfatdr."

- Ak, Cenb- Hak tarafndan insana ihsan olunan ezel bir na-

siptir, buyruluyor:

- "Yni Cenb- Hakk'n ihsandr demek. Onu herkese ihsan etmez. Ancak sevgililerine ihsan eder."

nkr ve tiraz ateine den, Hakk' unutup kendine tapmtr,

1- Kll muzrrn yuktel

654

buyuruluyor. Bu tapmaktan ne zaman kurtulacaz Efendim?

- "Ne vakit Allah'a tapmaya alrsan, ne vakit taplacak ancak

Allah olduunu bilirsen..."

- Mnre Hanmefendi, ihvandan Mrvvet Hanm' in bir komusunun Rif evld olmak hususundaki arzu ve ricalarn
syledikten
sonra, derghlar rtleli beri kimsenin kabul edilmediini de
bildirerek bouna mide kaplmamasn sylemi olduunu anlatt:

- "nk meneden Allah'tr. Elbet itaat edilecek. Mademki frsat

kat, o halde sabretmesi lzm 1 ."

***

1- Derghlarn kapatlmas eklinde tecell eden kanun yasaa

titizlikle uyulmu,
lkin ezel knununa bal olan manev al veri kesintisiz
devam edip gelmitir.

LGATE VE NDEKSLER 655

LGATE VE NDEKSLER

656

LGATE

LGATE

ab: dvme keeden yaplm kolsuz ve uzun giyecek.

abd: kul.

abes: bo, lzumsuz.

b- Hzr: b- hayat, iene ebed

hayat verdiine inanlan su.

bid: ibdet eden.

aciz: cizler, zayflar.

adali: doru yoldan ok sapm

olan, pek ok hatda bulunan.

adem: yokluk.

adem-i uur: uursuzluk, uur

yokluu.

fak: ufuklar; d lem.

fil: ufl eden, batan.

Afvv: affedici, (Esm-i Hsn'dan)

agh: bilen, uyank.

ayar: Hak'tan gayri eyler; msiv; eller, gayriler, bakalar, yabanclar.

ahadiyet lemi: Allah'n zt, hi

zuhurun bulunmad lem.

ahass'l-havas: mnevi kemalde

olanlarn en sekini.

ahid: antlama, szleme, sz verme.

hir: son.

ahvl-i dnya: dnya halleri.

akl- maad: sonunu, dnlecek yeri dnen akl; manev konulan

idrak eden akl.

akl- maa: maiet, geim iin kullanlan akl; dnya ilerini ve

madd konulan idrak eden akl.

akde: inan, prensip, ilke.

akim kalmak: baarszlk, bir iten sonu alamamak.

akl- kl: kll akl; Allah; tasavvufta yaratc kuvvetin ilk

zuhuru, hakkat-i Muhammedi-

ye.

l: en yksek.

l: ihsanlar, balar.

alyi: ss, gsteri.

alem: iz, iaret, bayrak.

lem-i ekber: en byk lem,

kinat; tasavvufta, btn ki-

natta mevcut olan varlklar z

olarak kendinde bulunduran insan.

lem-i har: kyametten sonra

llerin Allah tarafndan diriltildii lem.

l: yksek, yce.

allme: ok bilen, ok bilgili.

am: ahadiyet mertebesi; zt-

ulhiyetin (Allah'n) hibir
zuhurunun olmad mertebe.

amal: ameller, iler.

mn bab: mn kaps, insann

hiliini bilip mn diledii kap; Allah'n kaps.

amel: i.

ansr: unsurlar, elementler, eskiler (su, hava, toprak, ate) drt

esas unsur kabul ederlerdi.

arz: gelip geici, sonradan olan.

arif: bilen, irfan sahibi; tasavvufta

Allah' Allah'la bilen (rif-i billah).

arn: uzunluk ls (80 cm.).

ashap: sahabeler; Hz. Peygamberin sohbetinde bulunanlar.

ashb- kiram: Hz. Muhammed

zamannda yaam, sohbetinde
bulunmu, onu grmek sade-

SOHBETLER

657

tine ermi ileri gelen mslmanlar.

asl: asla it, ze it, esas olan.

sde: sakin, rahat.

k: seven; tasavvufta aka mazhar olan, Allah'n ilh akla

kendine balad kimse.

ak erbab: gnlnde ak heyecann duyan kimseler.

in: bilen, tanyan, tandk.

ateh: bunama.

atfetmek: meylettirmek, bala-

mak.

atfet: ltuf, ihsan.

avam: halk tabakas; irfan sahibi

olmayan kimseler.

avdet: dn.

ayne'l-yakn: grerek bilme.

ayan olmak: aikr olmak, grnr olmak.

yn- sabite: tasavvufta, varlklarn vcut bulmadan nce ilm-i

ilhde sabit olan suretleri.

azat: hr, serbest.

azamet sahipleri: byklk

sahipleri, bykler, yce kimseler.

azm: byk, yce.

azletmek: grevden almak.

baas: dirili.

bab: kap, blm.

bateten: birdenbire, anszn.

bahusus: hussiyle, bilhassa.

bak: zeval bulmayan, lmsz,

fninin zdd.

br: yk.

basiret: gnl gz; gnl gzyle

grme, uzak grllk.

bast: kalbe gelen ferahlk, rahatlk.

btl: hak olmayan, yanl olan,

bo.

btn: i, z.

beddua: kt dilekte bulunma.

beddar: aikr, grnr, ak.

behemehal: hemen, vakit geirme-

den.
beka: bklik, zeval bulmazlk,
lmszlk, devamllk, fniliin zdd.
bekbillah: Allah'la bak olmak.
beli: evet.

beliyye: bel, musibet.

bende: kul, kle.

berat: yetkili klma belgesi, ferman, nian.

berzah: iki ey arasndaki fasla,

iki ey arasn ayran ve birletiren izgi; lenlerin ruhlarnn
kyamete kadar duracaklar yer.

beyan etmek: aklamak.

beyhude: faydasz, bouna.

beyt-i muazzam: byk ev; Kabe.

beytullah: Allah'n evi, Kabe.

beyt'1-ml: devlet haznesi.

bezletmek: bol bol vermek, samak.

biat: tbi olma, kabul ve tasdik etme; bir mride tbi olup ona in-

tisap etme.

b-can: cansz.

bid'at: sonradan meydana kan

ey; Peygamber zamannda olmayp sonradan meydana kan
det vs.

bidayet: balang, nce.

bigne: kaytsz, alakasz, ilgisiz.

b-haber: habersiz.

bikr: bekret, eldememilik.

bilkuvve: kuvve olarak, kuvve

hlinde, kabiliyet ve g hlinde, potansiyel durumunda; bilfiil
olmayan.

binenaleyh: bundan dolay, bunun zerine.

biryan: kzarm, atete kavrulmu; kebap.

b-ek: seksiz, phesiz.

bvyegn: kimsesizler.

b-vcut: vcutsuz.

bizatihi: kendi zt ile, kendiliinden.

bnyad: asl, esas, temel; bina.

bnyad etmek: bina etmek, in

658

LGATE

etmek.
bul: erginlik; erime, yetime.

caiz: dnen yaplmasna, ilenmesine izin verilen; olabilir, uygun.

camit: donmu, donuk, cansz; ta,

toprak, mden gibi cansz addedilen cisimlerin durumu.

car: geerli, yrrlkte; cereyan

eden, akan, yryen.

cazibe: ekim, ekicilik.

alap: Allah, yaratan.

Cebbar: (Esm-i Hsn'dan), ok

cebredici, ok kudretli; dilediini

yaptrmaya gc yeten, kendisine kar klamayan.

ceberut: cebbarlk, byklk, azamet; varlklarn ilm suretler

hlinde bulunduu lem, (lem-i
ceberrut).

cebn: aln.

cebir, cebr: zorlama.

ced-be-ced: dededen dedeye, byk babadan byk babaya.

ceht: gayret, azim.

cehil: bilgisizlik.

cehl-i mrekkep: bilmediini de

bilmemek; katmerli bilgisizlik.

cell: byklk, ululuk; Allah'n

azameti, ycelii; kahr, gazab.

cemat, cemdat: ta, toprak,

mden gibi cansz addedilen cisimler.

cemal: gzellik; Allah'n gzellii,

lutfu.

ceml-i mutlak: srf gzellik,

mutlak gzellik; Allah'n cemli.

cem'-i hatr: akl, gnl ve fikri

bir noktaya toplama.

cem'iyet-i hatr: akim, gnln ve

fikrin bir noktada toplanmas.

cenin: embriyo; canl yavrusunun

ilk aylardaki hli.

cerbeze: beceriklilik, gzel konuma.

cerh: yaralama.

ceveln: dolama, gezinme.

cevr: cef, hakszlk, eziyet, sitem.

cezbe: ekilme, ekme, kendine

ekme; kendinden geme hli.

cibilliyet: huy, yaratl, tabiat.

cihet: yn, taraf.

c u huru: coup tama, cokunluk.

cda: ayr, ayr dm.

cnun: cinnet, delilik; seyr

sulukta cokunluk safhas.

cz: para, ksm.

cz' irde: insanlardaki snrl

irde.

dahlek: sana snrm, medet.

dim: devam eden, sren.

dallet: doru yoldan sapma.

dn: bilgin, bilgili, arif.

dr: ev, yer, diyar.

drat: debdebe, byk gsteri,

an.

darlfnun: niversite.

debbhne: tabakhane, deri ilenen yer.

debdebe: hamet, ululuk, gsteri.

deccal: kyametten az evvel kacana ve Hz. Is tarafndan ldrleceine inanlan yalanc ve

zararl ahs; yalanc Mesih.

defin, defn: cenazeyi gmme.

dehalet: birinin merhametine ve

himayesine snma.

delil: yol gsteren, klavuz; ahit,

belge.

den: aa, alak.

dergh: tekke.

dern: ie, ze it.

destgr: elden tutan, yardm eden.

devlet-i bak: son bulmayacak

devlet (ikbal).

ddar: yz, cemal.

dildar: sevgili, bir kimsenin gnlne sahip olan.

dil-i eyd: cokun, takn gnl.

dima: akl, beyin, zihin.

dirayet: zek, bilgi, davran.

diritnot: zrhl gemi.

SOHBETLER

659

duar: yakalanm, uram, tutulmu.

dn: alak, aa.

durendi: uzak grll, ileri grll, tedbirli.

dstur: prensip, kaide.

ed: deme, yerine getirme.

edall: dallete ziyadesiyle dm
olan; doru yoldan ok sapm
olan; pek ok hatda bulunan.
edep: tasavvufta Hak'tan baka
varlk grmemek, her yerde ve
her eyde Hakk' grmek.
edn: en aa, en alak.
ef l: fiiller.

efdal: en faziletli, daha iyi.

eflk: felekler, yldzlarn yrnge-

leri.
ehl: elerden (kar-koca) biri;

sahip, mlik; maharetli, usta.

Ehl-i Beyt: ev halk; Hz. Muhammed'in ev halk: Hz. Ftma, Hz.
Ali, Hz. Hasan, Hz. Hseyin.
ehlullah: Hak'la Hak olmu, her
hlinden Hak zuhur eden Allah
ehli.
elest: Allah'n ruhlar yarattktan
sonra "Ben sizin Rabbiniz deilmiyim?" dedii zaman; insanlarn yaratllarnn balangc,
(elest: deil miyim?)
elest bezmi: elest meclisi.
elm: ackl, keder verici.
enbiy: nebiler, peygamberler.
ende: fikir, dnce; phe, korku, merak, kayg.
enfs: nefisler; btn ve i lemi.
enhar: nehirler.
enin: inleme, szlama.
eniyet: kiilik, ahsiyet, hakk

benlik.
ente: sen.

erbap: bir iin ehli; sahipler.

erzak: rzklar, yiyecekler.
esnd: hadis usl ilminde isnat
kelimesinin oulu olup, hads-i

erif rivayet edenleri srasyle ve

(an'anesiyle) bildiren senetler.
esfel-i sfiln: aalarn en aas, tabiat lemi.
esr: btn kinat doldurduu
kabul edilen fizik iletiimi salayan, titreim veren cisim.
esma: isimler.

esm-i hsn: Allah'n gzel isimleri (99 isim).

esrar: srlar
esrr- Muhammedi: Hz. Mu-

hammed'e it srlar.
estafirullah: Allah'tan mafiret

ve af dilerim.
evl: daha iyi.
evliya: veller, Hak dostlar.
evrat: virdler, her tarikata mahsus, belli zamanlarda okunan
du ve yetler.
evsaf: vasflar, zellikler.
evsat: bir eyin ortas.
ez: eziyet.
ezel gn: Kl bel (bk. elest),

elest gnne verilen ad.

ezel istidat: Allah bilinmek isteyip tecell eylediinde, nur
hlindeki ilk tecellsinde beliren
her insann tesbit edilmi
kabiliyeti.
ezkr: zikirler.

fahr: nme.

fail: fiili ileyen, yapan; zne.

fakr: yokluk; fakirlik.

fn: yok olucu, fena bulan, lml.

fari: vazgemi, ekilmi.

fasit: bozulmu, fesada uram.

fasl: ayrma, halletme; ara.

fassallk: insanlarn arasn amak veya buna sebep olacak ekilde laf tamak.

f etme: ifa etme, aa vurma.

fazilet: iyilik, iyi huy, stnlk.

fazl: fazilet, iyilik, stnlk.

fecr: gne domadan nce tan ye-

660

LGATE

rnn aarmas.

felah: kurtulu.

fena: yok olma, yokluk.

feragat: fedkrlkla vaz geme.

feraset: anlayllk, abuk sezislilik.

ferzende: oul, ocuk.

fesat: bozulma, bozulu, bozukluk;

ktlk.

fetva: bir konuda dnen verilen hkm.

fevc: blk, takm, cemat.

fevk: st, stn.

feyz: akma, tama; zuhur ve

tecell; ilham, ilim, irfan.

feyz-i akdes: en mukaddes tecell;

tasavvufta ilm suretlerin zuhurunu salayan tecell.

feyz-i mukaddes: tasavvufta ilm

suretlerden madd suretlerin
zuhurunu salayan tecell.

frka: blk, grup, parti.

firak: ayrlk, sevgililerin ayrl.

firkat: ayrlk.

fitne: bozgunculuk.

fsun: by.

gaflet: bo bulunmak, dalgnlk,

dikkatsizlik; tasavvufta Hakk'
unutma.

gafur: gufran sahibi, affedici.

ganem: koyun.

gan: zengin.

garaz: istek, maksat, gaye; kt

niyet, dmanlk.

garkolmak: boulmak.

gasp: zor kullanarak alma.

gayolmak: kendinden gemek.

gayp: bilinmeyen, gizli olan, belirsiz, gzle grlmeyen.

gayya: cehennemde bir kuyu veya

dere.

gayz: hiddet, fke.

gavyet: isyan etme. azgnlk, kt yola ynelme.

gavsiyet: gavs makam, imdada

yetiicilik makam.

gavs'1-zam: en byk yardmc.

gazap: fke, hiddet.

ged: fakir, yoksul, dilenci.

gll g: kin ve hle.

gna: ganlik, zenginlik, mstani

olma, doyma.

gybet: bir kimseyi arkasndan ekitirme, dedikodusunu yapma.

giryan: alayan.

gufran: af ve merhamet etme.

gulgule: grlt, karklk, barp arma.

gngn: trl trl.

g: iitme, dinleme; kulak.

gzergh: geilen yol, geit, urak.

habbe: tane, tohum.

habl-i metin: kopmaz ip, salam

ip.

hacet: ihtiya.

Hd: hidyete erdirici, doru yola

gtrc (Esm-i Hsn'dan).

hafi: gizli, sessiz.

hil: engel, perde.

hakm: hikmet sahibi, bilge kii;

her eyi yerli yerince yapan,
emir ve hkmleri dima
isabetli olan.

hakkak: hakkeden, mhr ve benzeri eyler kazyan.

hakke'l yakn: yaayarak bilme.

hl: tasavvufta Allah yolundaki

hlis amelleriyle nefsini Hak'ta
fn etmi kiinin kazand
madd-mnev durum.

halel getirmek: ihll etmek, bozmak.

halet: hal, durum.

hlet-i nez': lm hli.

hl: bo.

halfe: tarikatta eyhin hilfet verdii ve kendisini temsile ve mrit yetitirmeye yetkili kld
kimse.

halketmek: yaratmak, meydana

getirmek.

SOHBETLER

661

hail fasl etmek: bitirmek, tamamlamak, bir meseleyi zmleyip neticeye balamak.

hlis: ihls sahibi, has, temiz.

halvethne: halvetgh; tenh, yalnz kalnan yer.

hmil: tayan.

harbest: haraptr, yklmtr.

harm: haram yiyen, ak.

haris: hrsl.

Harem-i erif: Medine'de Mescid-i

Nebevi ile Mekke'de Kabe'nin
bulunduu mescit.

hasenat: gzellikler.

hasep-nesep: nesil, soy, sop.

haset: bakasnn iyiliini istememek, ekememezlik.

hsl- dnya: dnyda elde edilenler.

haslet: insann yaratlndaki huyu, tabiat.

hassa: hususiyet, zellik.

har-neir: toplayp yayma, toplanp dalma, oturup kalkma.

har olmak: toplanmak.

hayet: Allah'tan korkma.

hatif: sesi iitilip de kendi grlmeyen, seslenici, ana.

havas: sekinler.

havf hzn: korku ve znt.

hvi: ihtiva eden, iine alan.

havi: g, kuvvet, takat.

Hay: (Allh Tel'nn zat isimlerinden) hayat sahibi, diri, hayt

daim olan.

haya: utanma, kendini her an

Hakk'n huzurunda bilerek

hatdan kanma hli.

hayt- tayyibe: tertemiz, gzel

hayat.

hayrat: hayrlar.

Hayr'l-beer: insanlarn hayrls, Hz. Peygamberin lkab.

hzinin: bir toplulukta hazr bulunanlar.

hazret: mertebe, derece; huzur, yaknlk; bir kimseye hitapta kullanlan sayg kelimesi.

hazk: iinin ehli, usta.

heba: boa giden, ziyan.

hengm: zaman, srasnda.

helak: yok olma.

hev: heves, istek, arzu, nefsin istei.

heybet: korku ve sayg uyandran

hal.

hezeyan: samalar, yalan yanl

eyler.

hfzetmek: korumak, saklamak,

ezberlemek.

hicap: perde, iki eyi birbirinden

ayran engel.

hicran: ayrlk.

hidyet: doru yolu gsterme: doru yol, hak yol.

hikmet: kinattaki btn hdiselerin Allah tarafndan bilinen

sebebi.

hilaf: yalan, zt.

hil'at: kaftan, kymetli elbise.

hilkat: yaratl.

himaye: koruma.

himmet: gayret, alma; mnevi

yardm, destek.

H: O; Allah; tasavvufta Allah'n

ztn ifde eder.

Huda, Hd: Tanr, Allah.

hudus: sonradan olma, hadis olma;

ortaya kma.

huls: samimiyet, hlis olma.

hr: hr.

hurafe: asl ess olmayan sylenti, aslsz, rivayet.

huruf: harfler.

husul bulma: meydana gelme.

huu: kendi hiliini hissetme, derin hrmet ve ekinme.

huzur: hazr bulunma, bir kimsenin nnde bulunma; gnl rahatl.

hccet: delil.

Hd, Huda: Tanr, Allah.

hdbn: Hakk grc.

hsn: gzellik.

hsnniyet: iyi niyet.

hsran: zarar, ziyan, mit edilene

662

LGATE

kavumamann verdii znt.

hyar: ayk, akll, akl banda.
hviyet: mhiyet, hakikat, asl.

slh: slih klma; dzeltme, iyi

hle getirme.

ztrar: mecburiyet, aresizlik.

ztrr: mecbur, zarur, aresiz.

ibdetgh: ibdet edilen yer.

ibk: bak klma, evvelki hlinde

brakma.

ibl: ulatrma, eritirme.

ibret: misal, rnek, bir hdiseden

alnan ders.

icabet: cevap verme, kabul etme,

karlk verme.

icazet: mezuniyet belgesi, diploma.

icmali: bir konudaki teferruat da

iine alan toplu mn; tafsilsiz,
toplu, teferruatsz.

itinap: ekinme, saknma.

idrak: anlama, akl erdirme, kavrama.

f etmek: yerine getirmek.

ifna: yok etme.

ifrat: ar olma, ar gitme.

ifsat: bozma.

ifal: aldatma.

ihata: evreleme, iine alma, kuatma.

ihf: gizleme.

ihls: hlis olma, ii d bir olma.

ihsan: vergi, ba, ltuf olarak verilen; her an Allah' gryormu

gibi davranma.

ihsas: hissettirme, uyarma, duyurma.

ihtirak: yanma, tutuma.

ihtilf: anlamazlk; farkllk, ayr

ayr olma, eitli olma.

ihtilt: karma, kark olma.

ihtimam: zenle i grme.

ihtiam: anl, yce grn, debdebe.

ihtiva: iine alma, iinde bulun-

durma.

ihtiyat: tedbir.

ihtiyar: kendi arzusuyla hareket

edebilme, irde, seme, hr ve
serbest olma.

ihtiyarsz: elinde olmadan.

ihvan: kardeler; ayn tarikatn

mensuplar.

ikan: yakn, phesiz, kesin bilgi;

derin bilgi.

ik5 met: oturulan, durulan yer.

ikrar: kabullendiini ifde etme,

tasdik etme, evet deme.

iktibas: bir fikri veya bir metni bir

yerden olduu gibi alma, aktarma.

iktisap: kazanma, elde etme.

ilh... (il hirihi): sonuna kadar;

vesaire, gibi.

ilham: Allah ehlinin kalbine gelen

sezgi; gnle doan ey, gnle
doma.

ill: isbat edat, (ancak vardr); ancak, sdece.

illet: hastalk, sebep.

ilme'l-yakn: ilimle bilme; teorik

bilgi.

iltica: snma.

imha: yok etme.

imtiyaz: bakalarndan ayr olu,

farkllk, seilme, sekinlik.

imtiza: uyum salama, uyuma.

inayet: yardm.

inbisat: yaylma, genileme, alma; i ferahl, i genilii.

incizap: cezbolma, ekilme.

infisah ayrlma.

inikas: aksetme, yansma.

inirah: ferahlk.

intihap: seme, seim, seilme.

intikal: bir yerden bir yere geme.

intisap: mensup olma, balanma;

tarikatta bir eyhin terbiyesi
halkasna dhil olma, mrit olma.

intizar: bekleme.

inzar: uyarma.

iptida: balang.

SOHBETLER

663

iptida: ilk ile, balangla ilgili;

ilk derecede; ham; ilkel.

iptil: alkanlk, dknlk; bir

belya duar olma.

irde, irdet: dileme, isteme,

emir, ferman, buyruk.

irca: geri dndrme, geri evirme,

aslna dndrme.

irat: doru yolu gsterme, doruya sevk etme; Hak yolunu gsterme.

irtibat: balant, ba.

irtikp: kt bir i ileme, yiyicilik, rvet.

irtihal: gme, lm.

sal: ulatrma, eritirme.

ismet: temizlik, iffet.

ism-i Cell: Allah ad.

isr: iz, nian; gidi, gidilen yol.

istiap: kapasite; iine alma, iine

sma.

istidat: kabiliyet.

istidlal: bir delile dayanarak

netice karma, akl yrtme.

istifar: Allah'tan gnhn balanmasn isteme, "estafrullah"

deme.

istina: ihtiyaszlk, mstani olma, tok gzllk.

istirak: gark olma; kendinden

geme.

istihale: deime, bakalama.

istihfaf: bir kimseyi kmseme,

hafife alma.

istihfam: soru.

istihza: alay etme, elenme.

istikmet: doruluk, dorulua ynelme, doru yolda olma.

istikbal: gelecek zaman; birini

karlama.

istil: yaylma, kaplama.

istimdat: yardm dileme, medet dileme.

istiskal: yz vermeme, ho davranmama.

istisna: ayrma, ayr tutma, bir eyin dnda tutma.

itiyak: iddetle arzu etme, ok z-

leme.

itibar: bir eyin hakk deil, ka-

rarlatrlan deeri; takdir; kabul etme, farzetme, kymet bime.

itibar: izafi; relatif.

itidal: lmllk, ar olmama, lllk, dengeli olu.

itikat: inan, inan.

tin: zen gsterme, ok dikkat etme.

itiyat: alkanlk.

ittihaz: yle kabul etme, yle alma; tibar etme, sayma.

ittisal: birleme, bitime, kavuma.

iyal: aile.

izaf: greceli, greli, tibr, rlatif.

izdiva: evlenme, birleme, iftleme.

izhar: zuhura karma, aa karma, meydana karma.

kbus: karabasan, uykuda basan

arlk.

kabil: kabul eden.

kabz: gnle gelen sknt, darlk.

kadir: g, kuvvet, kudret sahibi,

her eye kudreti yeten.

kadir bilmek: kymetini bilmek.

Kahhar: kahredici, yok edici, ken-

disine kar direnilmesi mmkn olmayan (Esm-i Hsna'dan).

kahir: Allah'n kahredici ismi; Allah'n azgnlara, haddi aanlara

zorlu ve ezici mukabelesi.

kim: ayakta duran, var olan, birinin yerine geen.

kalb-i selm: ktlklerden arnm kalp.

kl erbab: sz erbab, aslna eremedii mevzuda sz syleyenler.

kalp: sahte.

kl bel: ezel meclisinde konuulan sz, "evet, dediler" anlamn-

664

LGATE

dadr.

kamet: endam, boy; ayakta durma.

km- dil-i eyd: dvne gnln

emeli, istei.

kmil insan: Hakk hakke 1-yakn

tanyan, Hak'la Hak olmu insan, Allah'n yeryznde halfe
kld insan.

kande: nereye, nerede.

kr: i.

kane: saray gibi muhteem yap.

katre: damla, zerre.

K.A.V.: Kerrem'Allhu vechehu:

Allah onun vechini ereflendirsin.

kavi: sz.

kavs: kavis, yay; tasavvufta ruhun

tekml diresidir. (Bu sfli
leme gelinirken geilen kavse
"nzul kavsi", sfl lemden Allah'a vsl olurken geilen kavse
de "uru kavsi" denir.)

kaziye: teorem, mesele, dva,

nerme.

kelm ilmi: islm ilimlerden; Allah'n varln ve birliini nakl

ve akl delillerle tartan ve ispatlayan ilim dal.

kemkn: olduu gibi.

keml: olgunluk.

keramet: vellerden zuhur eden,

olaanst haller.

kerem: bir istek veya kazanlan

hak dolaysyla yaplan ba, ihsan, cmertlik.

kerm: kerem sahibi, cezalandrmas mmkn iken affeden, cmertlik gsteren.

kerrbiyan: drt byk melek.

(Cebrail, Azrail, Mikil, srafil.)

kesbetmek: kazanmak, alarak

elde etmek.

kesif: youn.

kesret: okluk.

ketumiyet: az sklk, sr saklayc olma.

kevn: olu; kinat.

kezlik: bunun gibi, bylece.

kdem: kadim olma; evveli, ncesi

bulunmama; bir gurubun iinde
daha eski olma.

ksas: eriatta bir sua ayniyle

ceza verme.

ksr: kabuk.

kssa: ibret alnacak hikye.

kyl kl: dedikodu.

kibir: byklenme, kendini byk

grme.

kibriy: Allah'n ycelii, bykl.

kilk: kalem.

kinaye: st rtl sz, bir dnceyi kapal syleme.

kisve: kyafet, elbise, niforma.

Kuddus: en aziz ve mukaddes

olan, her eit noksandan mukaddes ve mnezzeh olan,
(Esm-i Hsn'dan).

kudm: ayak basma.

kutb'l-aktab: kutuplarn kutbu,

en byk kutup, Allah'n kendisine tasarruf kudreti verdii
vel.

kuvve: fiil hline gelmeyip tasavvur hlinde olma, g hlinde olma; g.

kfrn- nimet: Allah'n verdii

nimetten gafil olup onu grmeme, bilmeme ve inkr etme.

kfv: denk, benzer, e.

kl: btn.

klnk: byk kazma.

kmun: gizli olma, gizlilik.

kn fe yekn: "01, hemen olur."

l: nefy edat, yok.

l faile illallah: Allah'tan baka

fail yoktur.

lafz: sz.

lhut: ilh zat lemi.

ltif: ho, ince, gzel.

Latif: kullarna yumuaklk ve lutufla iyilik eden; gizliliklere nfuz eden ve vkf olan; kesafeti
olmayan (Esm-i Hs-n'dan).

SOHBETLER

665

lbl: kaytsz, saygsz, senli

benli.

lebbeyk: "Buyurunuz, emir sizindir efendim" demek.

leim: kt huylu kimse, alak, kt.

levh-i mahfuz: deimez ilh takdirlerin yazl olduu levha.

levh-i muallak: kiinin fiillerine

bal olarak Allah katnda deiebilir takdirlerin yazl olduu
levha.

levlk: "sen olmasaydn".

levmetmek: knamak, yermek,

paylamak, ayplamak.

libas: elbise.

lika: kavuma, grme, yz yze

gelme; yz, ehre, cemal.

lb: kabuun altndaki z.

mdum: yok, mevcut olmayan.

mabun: akn, aldanan.

mafiret: affetme.

maz: ilik, i, z.

mahbup: sevilen, sevgili.

mahdut: snrl.

mh: ay.

mhiyet: bir eyin asl, z;

hakikat.

mahlk: yaratk, yaratlm.

mahmud: ok vlm, beenilmi.

mahrek: yrnge.

mahrem: haram; kendisine sr

sylenilen, kendisiyle ok yakn
ve sammi olunan.

mail: meyilli, ynelik.

m-i man: saf su, akar su.

maiet: yaama, geinme, yaamak ve geinmek iin gerekli

olan ey.

makbul: beenilen, ho karlanan.

maksut: kasdedilen, gaye, istenilen ey.

mlyni: bo, lzumsuz ve faydasz sz.

Mliki: ehl-i snnet mezheplerinden biri.

malmat: bilgiler.

mmur: mar grm, bakml, gzel.

marifet: bilme, bili; Allah' bilme,

kalb bilgi.

mruf: bilinen.

mruz: bir tesirin altnda bulunan,

bir eye uram olan, istenilmeyen bir eyle karlaan.

msiv: Allah'tan gayr eyler, ayar, gayr.

msiyet: gnah, isyan, itaatsizlik.

massetmek: emmek.

mauk: k olunan, sevilen; ilh

aka mazhar olann k olduu
varlk, Allah.

matlp: istenilen, taleb edilen.

mazeret: zr.

mazhar: zuhur yeri, tecell yeri;

bir eyin grnd, meydana
kt yer veya byle bir kimse;
bir eit def.

mazhariyet: nail olma; bir yceliin bir kimseye tevcih edilmesi,

verilmesi.

mecali: mecllar, grnme yerleri,

tecell yerleri; aynalar.

mecaz: gerek, hakk olmayan;

kendi z mnsndan baka
mnda kullanlan sz.

meclp: celbedilmi, ekilmi, kaplm, tutkun.

mecmu: toplanm, cem' olunmu,

bir araya getirilmi, toplam.

meczup: Allah'n cezbesine kaplarak ak akln yakm kii.

medfun: defnedilmi, gmlm.

medyum: ruh arma seanslarnda operatrn telkinlerine ak

olan kimse.

meftun: fitneye uram, dm;

tutkun.

mehdi: hidyete eren, doruyu

yanltan ayrabilen, doru yolu

tutan.

mekrim-i ahlk: Ahlk gzellik-

666

LGATE

leri, ahlk ycelikleri.

mekr: hle, dzen, oyun, tuzak, aldatma.

melbus: giyilmi, rtl, sakl.

meleke: yetenek, kabiliyet.

melekt: ruhlar ve melekler

lemi.

menetmek: yasaklamak.

menb: kaynak.

menkbe: tannm byklerin ibret alnacak hayat hikyeleri.

menzil: yollardaki konak yeri.

merbut: bal, alkal, irtibatl.

merbtiyet: ballk, alka.

mert: er, erkek, insan.

merdut: reddedilmi.

merkat: mezar; uyuyacak yer.

mersiye: at; birinin lm zerine duyulan teessr anlatmak

iin yazlan manzume ve beste.

mertebe: derece, rtbe.

mesabe: l, derece, rtbe.

meskenet: miskinlik.

meakkat: glk, zorluk, sknt.

megale: i, uralan i.

mehut: grlm, ahit olunmu

mahede edilmi.

meiyet: irde.

mek: temrin, altrma, egzersiz.

merep: huy, tabiat, yaradl, miza.

meta: mal, eya.

mevcudat: var olan eyler, varlklar.

mevhum: vehmedilen; asl ess

yokken var saylan.

mevt: lm.

meyus: yeisli, kederli.

mezhir: mazharlar, zuhur yerleri, tecell yerleri.

mezbele: sprntlk.

mezhep: tutulan yol, gidilen yol;

mektep.

meziyet: stnlk ifde eden vasf.

mihekk: ayar ta.

mihnet: glk, zorluk, eziyet, s-

knt, zahmet.

minnet: bir iyilie kar borluluk

ve kran duygusu.

mikt: iine kandil, lamba vb.

koymak iin duvarda yaplan
oyuk, hcre; k haznesi, kayna.

mikt sirc: onun k haznesinin , k kaynann kandili.

myar: ayra, tart, l, kriter.

mizan: l, terazi.

muaaka: birbirini sevme, karlkl sevgi duyma.

muazzep: azap eken, eziyet iin-

de olan.

mubassr: gzetici, bakc, bekleyici.

mucip: cap ettiren, gerektiren.

mucit: cat eden, vcda getiren;

yeni bulu yapan.

Mudil: dallete gtrc, saptrc

(Esm-i Hsna'dan).

muhabbet: sevgi.

muhakeme: zihinde inceleme, akla vurma; dnp, inceleyip

hkm verme.

muhatap: kendisine hitap edilen.

muhip: seven, sevgi besleyen;

tarikatta slke girmemi fakat
alka ve muhabbet duyan.

Muhy: hayat veren, dirilten

(Esm-i Hsna'dan).

Muiz: aziz edici, izzetlendirici

(Esm-i Hsna'dan).

mukabele: karlama, karlk verme, karlk; karlatrma; kar karya olma; yn-i erif
merasimi.

mukadderat: aln yazs, takdir.

mukaddesat: mukaddes eyler,

kutsal eyler.

mukayyet: kaytl, bal, mutlak

surette olmayp bz eylere balanm olan; izafi, itibar.

muktedir: iktidarl, gl.

muktez: cap eden, gereken, ge-

rek.

murat: istenilen, istenilmi, istek.

SOHBETLER

667

murakabe: kendi kendini hesaba

ekme, kontrol etme.

murahhas: temsilci.
mtat: allm.
mutrp: alg alan, ark, ilh ve

yin okuyan.
muttali: ittil kesbeden, bilen, vkf olan.

muttasf: vasflanm, nitelenmi.

muvakkat: geici.
muvzene: denge.
muztarip: ac eken, ztrapl.
muzr: zararl.

mubayaa: alveri; batleme;

szleme; bir mride intisap etme.
mbrekest: mbarektir.
mbn: beyan eden, aklayan,
doruyu yanltan ayran; ak,
aikr.
mchede: ceht, gayret; Hak urunda madd ve manev
mcdele etme, urama.
mcavir: komu, civarnda bulunan; memleketini terk ederek
mrnn kalan ksmn Haremeyn-i erfeyn'de (Mekke'de
Kabe civar ve Medine'de Hz.
Peygamber'in trbesinin civar)
geiren kimse.
mcehhez: hazrlanm, donatl-

m.
mcrim: sulu.
mdam: devaml.
mdr: idare etme, holukla

muamele edip idare etme.

mennes: dii.

mfessir: tefsir eden, aklayp yorumlayan; Kur'n- Kerm'i tefsir eden.

mft: dn konularda hkm veren.
mkellef: klfetle sslenmi, mkemmel ekilde hazrlanm
olan; fkhta, kil bali olup emir
ve nehiylerde sorumlu olan kimse.
mkevvenat: kinat, varlklar.

mlhaza: dikkatle bakma, iyice

dnme.
mlzm: temen.
mltefit: iltifat eden.
mlk: melikler, pdihlar.
mumaileyh: sz, bahsi geen

kimse, sz konusu edilen ahs.

mmeyyiz: iyiyi ktden ayrt
eden; imtihanlarda gzclk yapan.
mncat: Allah'a yalvarma.
mnafk: ii baka d baka olan.
mnsip: uygun.

mnbast: genileyen, yaylan, yaylm.

mnevver: nurlu, nurlanm, aydnlanm, aydn.
mnezzeh: tenzih edilmi, temiz,

ar.
mnfail: pasif.
mnhal: bo.

mnkalip: deien, kalptan kalba giren.

mnkeif: kefolunmu, alm.
mnir: parlak, nurlu, k veren.
Mntakm: intikam alc (Esm-i

Hsn'dan).
mpted: yeni balayan, bir eyin

henz balangcnda bulunan.

mptel: tutkun, iptilya uram,

yakalanm.
mrebb: terbiye edici.
mrekkep: iki veya daha ok eyin karmasndan meydana gelen, birleik.
mrit: isteyen, murat eden; bir

mride balanan.
mrit: irat eden, doru yolu gsteren klavuz; mritlere yol gsterip manen ve maddeten terbiye ederek gafletten uyandran

eyh.
mrvvet: insaniyet, iyilik sever-

lik.
msmahat: msamaha, ho grme.
msv: eit, denk.
msemm: isimlendirilmi, bir

668

LGATE

isimle isimlendirilen.

mstarak: gark olmu, batm.

mstakar: istikrar bulmu, durul-

mu, kararllk kazanm.

mstahzar: hazrlanm (il).

mstait: istidatl, kabiliyetli, yetenekli.

mstakim: doru, dz.

mstehak: hak eden, lyk olan.

mstesna: istisna, ayrcalkl,

benzerlerinden stn.

mir: mareal.

mkl: zor.

mklt: glkler, zorluklar.

mrik: dinde Allah'a ortak koan.

mtak: itiyakl, zleyen, can

atan.

mteh: arzu edilen, kendisine

istek ve itih duyulan, istenen.

mtemilt: eklentiler; bir eye,

bir binaya bal ksmlar.

mtbaat: birine tbi olma, uyma.

mteessir: bir eyden tesir alan,

bir eyin tesiri altnda kalan, zgn, kederli.

mtefekkir: fikreden, dnen.

mtehayyir: hayrette kalm.

mtensip: uvgun; nisbetli, oranl.

mteselsil: birbiri ardnca, silsile

hlinde.

mtevekkil: tevekkl eden, kade-

re boyun een.

mvekkil: kendisine vekil tutan

kimse.

myesser: kolaylatrlm, kolay

gelen.

mzi: za eden, eziyet eden, sknt veren, skan.

Mzil: zelil edici, zillete drc,

hor ve hakr eyleyen (Esm-i
Hsn'dan).

mzmahil: dalm, yklm, yok

olmu.

mzmin: eskimi, uzun zamandan

beri devam eden, kronik.

nasip: pay, hisse, Allah'n verdii

ksmet.

nadan: bilmez, kaba, terbiyesi kt.

nfia: bayndrlk.

nafile: lzumlu deilken yaplan

i; farzlarn dndaki ibdetler.

nail olmak: erimek.

naip: temsilci; vekil.

nka: dii deve.

nakd-i mr: hayat sermyesi.

nakb'l-eraf: Peygamber soyundan kimselerin ilerini grmek

zere hkmete tyin edilen

memur.

nak: resim, ssleme, ileme.

nakzetmek: bozmak, zmek, krmak.

nle: inleme, inleyi.

nmahrem: yabanc, mahrem olmayan, kendisine dinen nikh

dmeyen.

namtenahi: nihayeti olmayan,

belirsiz, sonsuz.

nr: ate.

ns: insanlar, halk.

nasihat: t.

nsuh: nasihat eden, t veren;

temiz, hlis.

nsut: ehdet lemi, dnya, beeriyet mertebesi.

nazar atfetmek: bakmak.

nazar etmek: bakmak, grmek.

nazargh- ilh: Allah'n bakt

yer, kalp.

nazariye: teori.

nazr: benzer, e.

nebat: bitkisel.

necat: kurtulu.

necis: pis, murdar.

nedamet: pimanlk.

nedim: meclis arkada, sohbet ar-

kada.

nefer: er, asker.

nefha: fleme, soluk, nefes.

nefis: bir eyin kendisi; insann biyolojik ihtiyalarnn kayna; ego.

nefs-i mutmainne: (Nefsin merte-

SOHBETLER

669

belerinden) mn itminana
(tatmine) kavumu, gnl iman

ynnden tatmin olmu kimse.

nefyetmek: ortadan kaldrmak,

yok etmek; olumsuz hle getirmek; srmek.

nehy: yasak.

neat: nee, sevin.

ne'eyb: ne'e bulmu, ne'eye

gark olmu.

neva: sad, ahenkli ses.

nevfil: nafileler, nafile ibdetler.

nezret: bakmak, gz kulak olmak.

nida: seslenme, barma; ses.

nifak: ikiyzllk, arabozuculuk.

nihan: gizli.

nikap: pee, rt, perde.

nmet: iyilik, ltuf, ihsan, azk, Allah'n bahettii her trl rzk.

nisa: kadnlar.

niyaz: du, yalvarma, yakarma.

nukab: nakipler; bir tekkede eyhin yardmcs olan en eski derviler veya dedeler.

nur: k, aydnlk, parlaklk.

nurn: nura it, aydnlk.

nr- aynm: gzmn nuru.

nusret: yardm.

nceb: tekkede kdemli olan der-

viler; gayp ricalinden bir zmre; soyu sopu temiz, nesli pak
kimseler.

nfuz: iine ileme, tesiri olma, sz geme.

zr-hh: zr dileme.

p-nihde: ayak basm, vsl olmu; domu.

pyan: son, nihayet, hudut, kenar.

paye: mertebe, rtbe, basamak.

payidar: devaml, dim, srekli,

salam.

pehl: vcdun iki yan, yan.

penah: snlacak yer.

pertev: parlaklk, k, nur.

pinhan: gizli.
pidar: nc.
pv: nder, reis, bakan.
psteki: tyl hayvan derisi.
pyan: koan, seirten; dalan, batan.

rabta: balant, alka.

rfz: rfza frkasndan olan; Hz.

Ebu Bekir ile Hz. mer'in halifeliini kabul etmeyip bunlara dil
uzatanlar.

rabet: istekle karlama, istek,

arzu.

rhber: rehber.

Rahman: pek ok merhametli,

rahmeti her eyi kuatm olan,
(Esm-i Hsn'dan).

rmetmek: boyun edirmek, itaat

ettirmek, emrine almak.

refakat: arkadalk, beraberlik.

ref'etmek: kaldrmak; ykseltmek.

reh: yol.

rehber: yol gsteren.

resl-i kibriy: ululuk sahibi

Hakk'n resul, en byk resul,
Hz. Muhammed.

re's'1-ml: sermye.

reva: uygun, lyk.

revan: yryen, akan, geen, giden.

Rezzak: btn mahlklarn rzkm

veren; bol bol rzk veren (Esm-i Hsn'dan).

rz: memnuniyetle kabullenme,

honutluk, raz olma.

rzk: Allah'n herkese bahettii

nmet.

rical: erkekler, ileri gelen zevat;

erler, erenler.

rid: rt.

rif at: ykseklik.

rislet: Peygamberlik, resllk; ki-

tap ve eriat getiren peygamberlik.

670

LGATE

riya: ikiyzllk, z sz ve ii
d bir olmama.

riyzat: nefsi terbiye etmek iin

perhizli yaama.

riyaziyat: matematik, hesap ilmi.

rhniyet: rhnlik, rhn olma, ruha mensup olma, ruhtan

ibaret kalm olma.

rumuz: iaretler, semboller.

rz: gn.

rc: dnme, geri dnme.

rkn, rkn: esas, temel blm.

r'yet: grme, gr.

S. A: Sallallhu aleyhi ve sellem:

Allah ona salt ve selm etsin.

saadet: mutluluk, Allah indinde

makbul olma, ebed kurtulua
ermi olma.

sabr- anillah: Allah'a (kavumaya) sabr.

sadkat: sdk olma.

sadr: gs.

sdk: doru, iten bal.

saffet: temizlik, saflk, hlislik.

sahabe: Hz. Peygamberin sohbetinde bulunanlar.

sahip: bir eyin mliki, koruyucusu, arka kan.

sad: (akinin zdd) mutlu, ebed

kurtulu ve saadete ermi olan,
sadetli, Allah indinde makbul
olan.

sakin: oturan, mukm, sknet

iinde olan.

salh: dzelme, iyileme, slah olma, iyilik; bar, rahatlk.

salt: namaz, du.

salt- dime: devaml namaz; helan Hakkn huzurunda olma ve

niyazda bulunma hli.

slih: yararl, elverili, uygun, iyi.

slik: slk eden, yola giren; bir

kmil insann terbiyesine giren.

samediyet: samed olma; hibir eye ihtiyc olmama, btn yaratklarn ihtiyalarn karlama;

kendinden stn olmama.

sni': yapan, yapc, yaratc,

san'atl yaratan.

sarf ve nahiv: arapa dilbilgisi.

savmaa: ibadethane, zel tapnak;

manastr.

savt: ses.

sa'y: alma, gayret.

sayha: lk, barma, nra.

seda: ses.

sefahat: zevk ve elenceye dknlk.

seh: cmertlik.

selb: menfilikle ilgili, olumsuzluk;

negatif.

sem': iitme; mevlevlikte huss

ayn ekli.

semahane: sem' edilen yer.

semvat: semlar, gkler.

semere: fayda, kr, meyve, sonu.

semme vechullah: yet-i kermeden bir blmdr: "....Allah'n

yz oradadr" mnsndadr.

sereyan: dalma, yaylma, geme,

sirayet.

sermedi: ebed.

servet: zenginlik, varlk.

servet saman: zenginlik ve

madd rahatlk.

seyd: efendim.

seyr sefer: gidi ve yolculuk.

seyyiat: fenalklar, ktlkler, gnahlar.

sddk: pek doru, sznn eri;

Hz. Eb Bekir'in lkab.

shh levzmat: salk aralar.

srt- mstakim: doru yol, Allah'n rzsna uygun yol.

srr- kaza: kaderin meydana geliindeki sr, bilinmezlik; Allah tarafndan takdir edilmi eylerin
meydana kndaki sr.

sidret'l-mnteh: beer ilmin

son haddi; Ar'n sa yannda olduuna inanlan bir aatr ki
tesine hibir mahlk geemez.

sikke: altn veya gm para.

sm: ehre, yz.

SOHBETLER

671

sim zer: gm ve altn.

sirc: k, kandil, mum.

sirayet: yayma, geirme, yaylma,

geme.

sret: bir kimsenin ii (hulku); z,

mn, manev yap.

sirkat: hrszlk.

sitem: kma, eziyet.

siv: bakas, gayr, Allah'tan ba-

kas msiv.

softa: medrese talebesi; kaba sofu.

sudur: sdr olma, meydana kma, olma.

sf: tasavvuf ehli, mutasavvf.

suiistimal: ktye kullanma.

sulb: dl, d, zrriyet, slle.

sun': yapma, yaratma.

suret: ekil, aslnn grnts, grn.

sr: surete it, grne it,

zahir.

sz: yanma.

szan: yakan, yanan.

szi: yan.

Sbbh: pek ok tebih edilen, her

trl noksan ve ayptan mnezzeh olan (Esm-i Hsn'dan).

sfli: aa, baya, alak.

slk: yola girme, yolda gitme; bir

tarkate girme; manev terbiye
iinde olma.

Sbhan: her eyden, noksan ve

ayptan mnezzeh olan.

srr: sevin, memnunluk.

stuh: sathlar, yzeyler, dam.

dlik: sevinli olma hli, memnuniyet.

f: if veren (Esm-i Hsn'dan).

ah: pdih.

aki: (sad'in zdd) bedbaht; Allah

indinde makbul olmayan, ebed
kurtulutan mahrum olan.

akkui-kamer: ayn ikiye blnme mucizesi.

ar: ehir.

yn- hayret: hayrete deer, alacak.

efaat: bir suun balanmas iin

vsta olma.

em': mum.

ems: gne.

erare: kvlcm.

erh: aklama.

erik: ortak.

evk: iddetli arzu ve istek; ne'e

ve cokunluk.

ikr: av.

irk: Allah'a ortak koma.

u: n.

uhut: grme, mahede etme; grlme, bilinme, mahede edilme.

ule: k, alev, parlt.

unat: e'nler; iler, hdiseler,

tecelller, fiiller.

kran: iyilik bilme, teekkr etme; kr.

taaccp: hayret etme.

taaffn: kokuma, pis koku karma.

taalluk: alka, ilgi, iliki, alkas

olma.

tat: Allah'n emir ve nehiylerine

uyma ve ibdette bulunma,
ibdet.

taayyn: grnme, ortaya kma,

vcut bulma.

tab': tabiat, yaratl, yap.

tbi olmak: uymak, balanmak.

tb- sne: gnln harareti, ,

parlakl.

tadlt: deiiklik.

tafsil: uzun uzun anlatma, aklama, detaylandrma.

tahakkuk: gerekleme, tahkik

suretiyle elde etme.

tahmid: hamdetme, elhamdlillah

deme.

tahamml: yklenme, dayanma,

katlanma, yk stne alma.

tahdit: snrlama.

672

LGATE

tahkik: gerekletirme; gereini,

hakikatini aratrma; hakikat ve
aslna erme.

tahkir: hakaret, aalama.

takrir: syleme, anlatma, anlatm.

taksirat: kusurlar, hatlar.

takva: Allah'tan korkup dince yasaklanan eylerden kanma, saknma.

talep: istek.

tlim: retim, retme.

talimat: genelge; bildirmeler,

emirler.

talip: talep eden, isteyen; mrit.

tardetmek: uzaklatrmak.

tark: yol.

tarikat: yol; Allah'a ulamak iin

tutulan yol.

tariz: azarlama, sitem.

tasfiye: artma, temizleme.

tashih: dzeltme.

tatmin: doyum, insann kalbine

gven verme, iini rahatlatma,

tavaf: Kabe'nin etrafnda dnme,

dolama.

tavsif: vasfetme, niteliklerini belirleme, niteleme.

tayy-i mekn: meknn drlmesi; ksa zamanda uzun mesafeleri geme.

tazim: hrmet; ululama, sayg gsterme.

taziye: ba sal dileme.

teaml: teden beri yaplagelen.

tebdil: deime, deitirme.

teberrken: mbarek sayarak;

feyz ve bereketinden istifde
maksadyla.

tebir: mjde, mjdeleme.

tecell: grnme, zahir olma, zuhur; Allah'n kudret ve srr eserinin kiilerde ve eyada grnmesi.

tecerrt: soyutlanma; mcerret olma.

tecvit: Kur'n- Kermi uslne

gre okuma ilmi.

tedai: arm.

teessf: esef etme, zlme.

teessr: kederli ve zntl olma,

zlme, kederlenme.

tefhur: nme, iftihar etme.

tefekkr: fikretme, dnme.

tefrika: ayrlma, ayrlk, farkl olma; fark mertebesi.

tefrit: tersine arlk, ortalamann

ok altnda kalma.

tefviz: havale etme; Allah'a havale

etme.

tegayyr: deime, bakalama.

tehlil: (L ilahe illallah) szn

syleme, tekrar etme.

tekaddm: ncelik; nce gelme,

nce bulunma, ne geme; daha
eski ve kdemli olma, ncelii olma.

tekml: gelime, olgunlama.

tekdir: azar, azarlama, ceza verme.

teksir: oaltma.

telh-i hicr: ayrlk acs.

te'lif: birletirme, kaynatrma, uzlatrma.

tem: seyir, bakp seyretme;

kinatn her yerinde Hakk'n
tecellsini grme.

temayl: meyletme, eilim.

temayz: ayrlma, seilme, farkllama.

temerkz: bir noktada toplanma.

temessl: bir ekil ve surete girme, benzeme; zmleme.

temkin: ihtiyat, tedbir; istikmet

zere karar klma ve iyice yerleme makam, huzur ve skn

makam.

teminat: gven verme, emin klma.

temyiz: iyiyi ktden ayrma; ayrlma.

tenezzl: inme, alalma, daha aa seviyeye inme.

tenzih: Allah'n hibir eksikliinin

bulunmadna ve yaratlmlardan hibirine benzemediine
inanma ve ikrar etme.

SOHBETLER

673

terakki: ilerleme, ykselme.

tervet: gzellik, tazelik.

terk-i havtr: gnle, hatra gelen eyleri terk etme.

tebih: Allah' tenzih etme, "Sbhn Allah" szn tekrarlama.

teshir: tesir altna alma, byleme.

teskin: sknet bulma, sakinleme, yattrma, rahatlama.

teslimiyet: boyun eme, teslim olma, itirazda bulunmama.

tebih: benzetme.

tene: ok istekli; susuz.

terih: anatomi.

teyi: uurlama.

tevik: evklendirme, gayrete getirme.

tevecch: ynelme.

tevekkl: her hl krda Allah'a

snma ve gvenme, Allah' vekil tyin etme, Allah'a havale etme.

tevfik: baarl klma, muvaffak

klma.

tevhd-i ef l: fiillerin birlenmesi,

btn fiillerin Allah'tan olduunu bilip grme.

tevhd-i sfat: sfatlarn birlenmesi, btn sfatlarn kaynann

(hakikatinin) Hak olduunu grp bilme.

tevil: baka mn verme; yorumlama; asl mnsn vermek iin

aklama.

tevkif: tutuklama; durdurma.

tevz-i mkfat: mkfat (dl)

datm.

tezahr: zuhura gelme, meydana

kma.

tezkere: izin belgesi.

tezkiye: temizlenme, temizleme,

arndrma.

tezvir: yalan, dolan, kovuculuk;

ara bozma, ara bozuculuk.

tezyif: elenme, alay etme.

tynet: yaratl, miza, maya.

t teber h- levent kalma:

yoksul kalma, maddeten ve

manen hereyini kaybetme.

toy: ziyafet.

toylamak: ziyafet vermek.

tvbe-i nasuh: ok hlis olarak

yaplm, bozulmayacak tvbe.

tde: yn, kme.

tur-i garr: parlak tura.

tuyan: azgnlk, sapklk, slik.

trbest: toprak olmutur.

ubudiyet: kulluk.

uhdesinde bulunmak: sorumluluu altnda bulunmak.

ukde: dm.

uhrev: hirete it.

ulem: limler; din bilginleri.

ulhiyet: ilhhk.

ul'1-azim: byklk, azamet

sahibi; nbvvet ve rislet
vazifelerini byk bir azim ve
kuvvetle yerine getiren peygamberler iin sylenin Bunlar:
Nh, brahim, Ms, Is ve Hz.
Muhammed'dir.

ulv: yksek, yce.

uly: en stn, en yksek.

umman: byk deniz, okyanus.

uzlet: tenhda yaama, bir kenara

ekilme, yalnz yaama.

uzuv: organ.

lfet: yaknlk; alma, kaynama.

mm: anasndan doduu gibi

olup, okuma yazma renmemi
kimse.

mm'l-kitap: Kitabn anas, asl;

zat'tan ilk zuhur, ezel levhas,
levh-i mahfuz.

nsiyet: yaknlk, yakn olma, al-

kanlk.

vaaz: camide krsden cemate

yaplan nasihat.
vahdet: birlik.

674

LGATE

vahit: tek, bir.

vhid'l-kahhar: bir ve kahhar

olan

vhidiyet lemi: Allah'n ilk

tecellsi, ilk zuhuru.

vahim: sonu tehlikeli, korkulu.

vahiy, vahy: Allah'n peygamberlerine bildirmesi, hitap etmesi.

vaiz: vaaz eden.

vki olmak: vukua gelmek, meydana gelmek.

vkf: vukuf sahibi, renmi, bilen.

valide: anne.

varit: erien, gelen, ie doan; kulun kalbine gelen mn.

vasi: kavuma.

vech: ehre, yz.

vech ile: suretle, mnsebetle, sebeple.

vecbe: yaplmas gereken ey,

bor hkmnde olan vazife.

vehim: asl olmayan ve hislere dayanan zayf bilgi; kuruntu, vesvese, yersiz korku.

velet: ocuk.

vesle: sebep.

vesvese: phe, tereddt, kuruntu.

vird: devaml sylenen du, sz; diline dolama.

visal: kavuma.

vukua gelmek: meydana gelmek.

vukuf: vkf olma, derinliine bilme.

vuslat: kavuma, vsl olma; tasavvufta Hakka kavuma.

vcup: vacip olu, lzumlu ve

zarur olma.

vusul: vsl olma, kavuma erime.

yahi: iyi, gzel.

yakn: kat' olarak seksiz phesiz

bilme, kesin bilgi.

yaman: irkin, kt.
yaran: dostlar.
yed-i kudret: kudret eli, Allah'n

eli.

yeis: mitsizlik; zlme, kederlenme.

Yezit: Muviye'nin olu, Kerbel'da Hz. Hseyin'in ehdeti ile

alkas yznden ktlk yapanlara verilen sfat.

yuhy: ihya eder, hayat verir.

ymt: ldrr.

zaaf: zayflk, gszlk, acz.

zabit: subay.

zahit: dnin ekl ynne fazla

nem veren, ibdet ve tatte ar olan.

zhid-i bhd: kendini, haddini

bilmez zahit.

zahir: meydana km, grnen,

zuhur eden.

zahire: hububat, tahl.

zail olmak: yok olmak, zeval bulmak.

zarafet: naziklik, incelik, gzellik.

zaruret: zarur olu, mecburiyet,

zorunluluk.

zt: z, bir eyin kendisi, bir eyi o

ey yapan ve dier eylerden
ayran varl, mhiyet.

zt- ahadiyet-i ayn: ahadiyetin

kayna olan zat, Allah.

zt- ahadiyet-i cem': btn okluu ztnda icml olarak bulunduran ahadiyet mertebesi.

zt- l-kadr: kymeti yce kimse.

zayi etmek: kaybetmek, yitirmek.

zy: yitik, kayp.

zebercet: ak yeil renkte kymetli bir ta.

zebun: gsz, ciz.

zell: alak, aalanm.

zemm: yerme, ktleme, ayplama.

zeval: zail olma, sona erme, son

bulma.

zevce: nikhl kadn, e.

zev: nikhl erkek, e, koca.

zili u hayal: glge ve hayal.

zndk: Allah'a ve Resulne ve

hirete inanmayan, inansz,
dinsiz.

SOHBETLER 675

zhayat: hayat sahibi, canl.

zikir: anma, hatrlama, Allah'n

isimlerini anarak manen Hakk'a

ynelme.
zan: an, hret sahibi.
ziyde: fazla, ok fazla.
ziynet: ss.

zulmn: karanla it.

zulmet: karanlk.
zuhur: meydana kma, grnme,

zahir olma.
zht: dnin ekl ynne fazla

nem verme, ibdette ar olma.

676

NDEKSLER

AYET-I KERMELER NDEKS*

diyt sresi/ 1 ... 226

Ahkf sresi/ 13 ...215, 302, 404, 480,

581
Ahzb sresi/ 23 ... 205, 526
Ahzb sresi/ 72 ... 324, 429, 514
A'l sresi/ 14 ... 442
Alk sresi/ 6 ... 639
l-i mrn sresi/ 134 ... 1 1
l-i mrn sresi/ 146 ... 652
l-i mrn sresi/ 169 ... 439
Ankebt sresi/ 1-3 ... 509
Ankebt sresi/ 19 ... 258
Ankebt sresi/ 54 ... 560
A'rfsresi/23.321,357,456
A'rf sresi/ 99... 110

A'rf sresi/ 143 ... 203, 284, 321, 366, 530

A'rf sresi/ 172 ... 148, 538, 616, 627
A'rf sresi/ 179 ... 133, 149, 150
A'rf sresi/ 189... 180
Bakara sresi/ 6 ... 566
Bakara sresi/ 7... 205
Bakara sresi/ 16 ... 94

Bakara sresi/ 30 ... 307, 491, 527

Bakara sresi/ 3 1 ... 514
Bakara sresi/ 32 ... 491
Bakara sresi/ 34 ... 307
Bakara sresi/ 44 ... 280
Bakara sresi/ 94 ... 207
Bakara sresi/ 1 15 ... 260, 318, 495
Bakara sresi/ 115 ... 584
Bakara sresi/ 155... 626
Bakara sresi/ 156 ... 306
Bakara sresi/ 186 ... 347
Bakara sresi/ 219... 573
Bakara sresi/ 245 ... 258
Bakara sresi/ 285 ... 18 , 259, 480
Csiye sresi/ 26 ... 258
En'm sresi/ 76-77 ... 68
En'am sresi/ 91 ... 162
Enbiy sresi/ 7 ... 416, 601
Enbiy sresi/ 30 ... 428
Enbiy sresi/ 87 ... 435
Enbiy sresi/ 108 ... 575
Enfl sresi/ 25 ... 487
Enfl sresi/ 46 ...450,652
Ftrsresi/28...498, 642

Fatiha sresi/ 6... 123, 542

Fecr sresi/ 27 ... 180

Fecrsresi/27-28...57

Fecr sresi/ 27-30... 521

Fecr sresi/ 28... 512

Fetih sresi/ 10 ... 405

Furkn sresi/ 2 ... 84

Furkn sresi/ 43 ... 65

Furkn sresi/ 44 ... 65

Fussilet sresi/ 6 ... 225, 228, 575

Fssilet sresi/ 46 ... 175

Gfir (M'min) sresi/ 12 ... 385, 576

Gfir (M'min) sresi/ 16 ... 178,317,489,

519
Gfr (M'min) sresi/ 60 ... 477
Hac sresi/ 5 ... 258
Hadd sresi/ 3 ... 523
Hadd sresi/ 4 ... 79, 124, 260, 305
Hadd sresi/ 12 ... 146
Hadd sresi/ 2 1 ... 192
Hadd sresi/ 23 ...382
Har sresi/ 19... 527
Hicr sresi/ 21 ... 335
Hicr sresi/ 29 ... 146
Hicr sresi/ 47 ... 578
Hicrsresi/49-50.218
Hicr sresi/ 99... 115,297,474
Hucurat sresi/ 13 ... 352, 609
Hd sresi ... 480
Hd sresi/ 4 ...15
Hd sresi/ 107... 77
Hd sresi/ 11 2. .302, 631
nirah sresi/ 1 ... 567
sr sresi/ 14 ... 175

sr sresi/ 44 ... 351

sr sresi/ 69 ... 258
sr sresi/ 70 ... 205, 513, 528, 608
sr sresi/ 71 ... 508
sr sresi/ 72 ... 461
sr sresi/ 85 ... 572
Kf sresi/ 16... 124,260,329
Kf sresi/ 30... 164
Kfirn sresi ... 57
Kalem sresi/ 4 ... 323
Kalem sresi/ 51 ... 284
Kasas sresi/ 30 ... 252
Kasas sresi/ 76 ... 143, 377
Kasas sresi/ 88 ...67,389
Kehf sresi/ 17 ... 550
Kehf sresi/ 24 ... 298, 317,465

* Sre adndan sonraki rakam yel numarasn, noktadan ( )

sonraki rakam sayfa numarasn gsterir

SOHBETLER

677

Kehf sresi/ 107 ... 442

Kehf sresi/ 109 ... 241, 442, 496, 518

Kehf sresi/ 1 10 ... 97, 476, 517, 518, 530,

575
Kyamet sresi/ 22-23 ... 530
Kyamet sresi/ 36 ... 626
Mde sresi/ 33 ... 419
Mide sresi/ 35 ...284, 486. 601
Mide sresi/ 90-91 .573
Mide sresi/ 120... 15, 486
Muhammed sresi/ 3 1 ... 626
Mlk sresi/ I .71
Mlk sresi/ 3 ... 122, 123
Mlk sresi/ 30 .95

M'min (Gfir) sresi/ 12 ... 385, 576

M'min (Gfir) sresi/ 13 ... 88
M'min (Gfir) sresi/ 16... 178,317,489,

519
M'min (Gfr) sresi/ 60 ... 477
M'minn sresi/ 1-3 ... 281, 423
M'minn sresi/ 1-4 ... 473
M'minn sresi/ 14... 538
Mmtehine sresi/ 12 ... 551
Mnlikn sresi/ 1 1 ... 402
Nahl sresi/ 43 ...284,416,601
Nahl sresi/ 61 ...528
Nahl sresi/ 67... 573
Nahl sresi/ 97... 175
Nahl sresi/ 123 ... 76
Ncbe' sresi/ 18 ... 569
Necin sresi/ 3-4 ... 278
Necin sresi/ 9... 109
Nemi sresi/ 34 ... 511
Nisa sresi/ 34 ... 526
Nisa sresi/ 43 ... 573
Nisa sresi/ 78 ... 524,625
Nr sresi/ 26 ... 30

Nr sresi/ 35 ... 16,325,566

Nr sresi/ 37 ... 526
Ra'd sresi/ 2 ... 229
Rahman sresi/ 1-4 ... 491, 527
Rahman sresi/ 19-20 ... 69, 408
Rahman sresi/ 20 ... 137
Rahman sresi/ 26-27... 389, 528
Rahman sresi/ 29... 162,304, 485, 524,

555

Rahman sresi/ 33 ... 305

Rm sresi/ 8 ...229

Sd sresi/ 72... 146

Sd sresi/ 82 ... 307

Sre-i Hd, bk. Hd sresi

Sre-i Ysuf, bk. Ysuf sresi

ems sresi/ 9 ... 442

ems sresi/ 9-10 ...422

uar sresi/ 11 ... 496

uar sresi/ 88 ... 212

uar sresi/ 88-89 ...438, 505

uar sresi/ 89 ... 317

Th sresi/ 1-3 ...488

Th sresi/ 2-3 ... 51, 534

Th sresi/ 12 ...405, 567

Th sresi/ 14 ... 436

Th sresi/ 17- 1 8. 321

Th sresi/ 24-36 ... 577

Th sresi/ 49... 30, 136

Th sresi/ 50 ... 30, 136, 335, 556

Th sresi/ 55 ...258

Th sresi/ 11 4... 82, 527, 628

Th sresi/ 124 ... 591. 592, 601

Th sresi/ 135 ... 169

Tnsresi/4-6.208

Tvbe sresi/ 49 ... 560

Tvbe sresi/ 108... 526

Vaka sresi/ 10- 11 ...82

Ysn sresi/ 10 ... 494

Ysn sresi/ 1 1 ... 494

Ysn sresi/ 26-27 .372

Ysn sresi/ 32 ... 405

Ysn sresi/ 65 ... 330

Ysn sresi/ 65-66 ... 426

Ynus sresi/ 62 ... 266, 449

Ynus sresi/ 64 ... 239

Ysuf sresi ... 107

Zriyat sresi/ 21 ... 83, 124, 238, 492

Zriyat sresi/ 50 ... 336

Zriyat sresi/ 56 ... 615

Zilzl sresi/ 7-8 ...497

Zuhruf sresi/ 36... 526

Zmer sresi/ 53 ... 266, 336, 387, 486, 602,

644
Zmer sresi/ 71-72 ... 455
Zmer sresi/ 73 ... 171, 230, 455, 493

678

SOHBETLER

kitap isimleri indeksi

Ayet Kitab 419

BrhnU'l - Meyyed 526
Efltun Klliyt 389

Epiktet Tercmesi 389

Evolution d Monde 356
Fssu'l- Hikem 84, 499
Gl Demeti 390
Glzr- Hakikat 324
ncil 132, 265, 459
Inconnaisable 446
Kadiri Evrd- Kebri 506
Le Probleme de Jess 367
Mark Orel Tercmesi 389

Mesnev-i erif 53, 58, 62, 63,65,68,82,

84,87, 93, 103, 108, 114, 115,117, 122.
123, 126, 144, 147, 170. 177,204, 205,
222, 224, 240, 246, 274, 280, 288, 289,
297, 298, 300, 301, 375, 376, 390, 395,
427, 466, 481,511,515, 624, 652, 653

Mevkib Tefsiri 419

Nak- Fss (Naku'l-Fss) 83, 85

Risle-i Zevkiyye 354

Salt- Mnciye-i Kdiriye Tere. 506

erhli Mesnev-i erf 52

Tas 452

Tibyan Tefsiri 419

AHIS SMLER NDEKS

Abdullah Efendi (eyh) 394, 499, 502-506,

508
Abdullah bn-i Eb Bekir 384
Abdullah bn-i erh 538
Abdullah Tunus! 341
Abdiilhak Hmid Bey 393
AbdikfdirGeyln, Hz. 66,101,193,

278, 289, 336, 337, 338, 339, 344, 485,

486, 495, 499. 500, 506, 633

Abdlmuttalip 138
Abdrrezzak 8
bid Elendi (Keldn Patrik Vekili,

Monsenyr) 93,260
d kavmi 265, 417

dem Bey 526, 532, 537, 553, 556. 558

dem, Hz.l 0,62-64, 140, 147, 152, 161,

171. 180, 199,216.236,257,259,271,

275, 320-322, 356, 357, 363, 430, 466,

467. 475, 484, 494-496, 514. 527, 528,

547, 622
dil Bey 491

h Efendi 530. 531,557

Ahned 584

Ahmed zzeddin- Sayyad 72, 80

Ahmed Muhtar (Paa, Gz) 394

Ahmede'r-Rif (Seyyid, Hz. Pir) 80, 312,

386, 499, 500, 500, 509, 536, 539, 555.
557,613

Ahmet Emer Bey 208

Ahmet Midhat Efendi 53 1

Ahsen Hanm 277, 291,323

Ak emseddin 39, 346

Akka Hafz 500, 501

AIexandre (Yunan Kral) 13,576

Alev B-Fakh 501

Ali 495, 500, 505, 507

Ali Aa 44

Ali Bey (Kitap) 235

Ali, Hz. 17, 29, 36, 58, 70, 75, 114, 134,
144, 164, 175, 178,215,227,231, 235,
236. 241 , 252, 287, 3 1 5, 372, 374, 382,
383, 470, 471, 495, 525, 540-543, 555,
557, 558, 561, 566, 572, 573, 581, 585,
612,627,634,638

Ali Mazhar Bey (Dr.) 86, 89, 172. 183, 296

Ali Rn Tarhan 169

Ali Rza Saman 51 1

Aliye Hanm (akr Paa'nn kz) 143

Aliye Hanmefendi (Bykaksoy) 181, 282,

312,432-434.438,440,441

SOHBETLER

679

Anaksagor 364

Anatole F ; rance 452

Andon ( Balk) 399

Ankarav Hazretleri, smail Rush 83, 85,

529
Apostolos 367
Arif Efendi 310, 373
Arif Hoca 504
Arif Uluant (Mhendis) 35, 38, 75, 290,

504,535,561
Aristo 361

Arnavut 12, 129,252

Artin 87

Asiye Hann 267

Astrilid 322
Agste Comte 444
Aye Hanmefendi 208
Aye, Hz. 26, 80, 125, 180, 226, 246, 323,

476, 597, 637, 645

Ayegl Hanm 433, 458
zer 352
Azz Efendi (Hattat) 6, 59-61, 73, 75, 81,

96, 208, 435

Azrail 83, 117, 124,208,331
Badat Halfesi 72
Bahreddin Efendi (eyh) 199
Byezd-i Bistm 5, 68, 113, 203, 328, 344,

345,425,426,431,518,519,552,556,

566,605,651
Behre Emre 39, 124, 174, 199, 374
Behce Hanmefendi 54, 118, 298, 299
Behliil Dna, 104
Bel'am 2 1 6
Belks, 154
Bergson 253, 446
Beikta imam 75
Bill, Hz. 129, 226
Bohorai 85
Bonaventre 368
Buda 306, 354, 355
Bulgar 1 79
Cafer 383
Cafer (Hz. mam-) 42, 58, 159, 215, 309,

479, 487, 549, 597

Calinus 245

Camillc Flammarion 167, 355, 356, 468

Cebrail 28, 29, 3 1, 50, 61, 64, 76, 77, 82,

92. 124, 125, 159, 187,215,367,383,

384, 458, 477, 478, 487, 506, 527, 572,

583,618
Cell I loca 155,385

Cemal Uluant (Mhendis) 38, 73

Cemleddin Bey 528, 531, 532

Cemlcddn Uk, Hz. 432

Cemil Bey 27, 164,202,279

Cemil Bey (Tanbr) 1 18,272,282,283

Cemile Hanm 378

Cennet Hanm 156, 275

Charles Berger (Viyolonist) 143

ClaraBovv 192

Cneyd- i Badad, Hz 213, 263, 314, 431,

525, 553, 566

erno, 179

Danyal Bey 527, 535, 553, 527. 555

Darvvin 446

Davut, Hz. 39, 193,315

Debba Ynus Mahallesi imam 512
Debbai (eyh) 227
Dede Mehmcd Efendi, bk. Mehmed Efendi

(Dede)
Deni Rom Divin 367
Dergh- erif 288
Dervi Mehmed 507
DkkkHz.313
Ebabil, 138
Ebrehe, 138
Eb Bekir, Hz. 14, 62, 63. 74, 77, 164, 168,

205, 227, 236, 249. 255, 299, 326, 395,

396, 412, 434, 480, 482, 507, 544, 56 1 ,

566, 594, 600, 637

Eb Cehil 51 , 130. 144. 236. 326, 409, 507
Eb Hreyre 253, 476
Eb shak, Hz. 339
Eb Leheb 409, 507
EbSfyan, 130
Eb Zer-i Gfr 522
Eb'l-Hikem, 144
Eb'l-Abbas 340
Eb'l-alemeyn 555
Eb'l-Kasm 49
Edhem Aa 428. 449
Edison 532

Efendimiz, bk. Muhammcd (s. a)

Efltun 357, 359, 360-362, 364, 365, 444,

447,459,469,569
Ekonomidis (Terzi) 425

Ekrem Hakk (Ayverdi) 50, 290, 371, 374,

396
Emanel Svvedenborg 368
Emin Efendi (Doktor) 42
Emr Sultan 92
Enes 66

680

LGATE VE NDEKSLER

Enver 86

Enver Batr Bey (Eczac) 85

Enver Paa 87

Epiktet 63, 322, 389, 469

Ermeni sigortac 269

Esat Efendi, 145

Esat Sagay Bey (Marif Vekili) 380, 396,

401,421
Esklap 306
Elhem, Hz.120, 145
Evhadeddin, Hz. (eyh) 242
Evrenos Hanedan 39
Eyyb, Hz. 581
Faika Hann 413
Ftmat'z-Zehr 374, 383, 482
Fatin Efendi 531
Fatma Hanm 227
Fatma, Hz., bk. Ftmat'z-Zehr
Fatma-i Nibriye 344, 345
Ferezdak 234
Ferhat 101,212, 252
Ferhat ile rin 604
Ferit Bey 87

Fcrdddn Attar 262

Fetnet Bac, (Sudanl zenci) 146
Feyzi 563
Firavun 11,30, 69, 82, 1 1 6, 1 36, 1 79, 513,

540.577,613
Fisagor, 171,201,357,362
Friedrich Jacobi 368
Fud (Msr Kral) 59
Fuat Paa 370

Fuzl 61, 165, 263, 295, 362, 462, 494, 552

Gabris Fikri 389, 390
Galip 487
Galip Aa 200
Galip Bey 38
Ganem Dede 529
Gazl, 172, 173,329
Gleser Hanm 222, 467
Glen 71
Gzide I Ianmefendi( Hanm) 50, 54, 57,

63,90,98,101, 102, 104, 129, 150, 151,

175, 179, 188, 199.280,298, 302,330,

349, 350, 378, 382, 393, 397, 414, 423,

440, 467, 479

I labib Neccar 77
Habb-i Ekrem 76
Hac Bayram Vel, Hz. 252, 278, 303, 345,

346.
Hac Bey 487, 491, 493, 510, 538, 553, 561

Hac Efendi 239, 240, 561

Hac Mehmet 629

Hac Rauf Efendi 532

Hd 378

Hafz Efendi (htiyar) 545, 562, 563

Hfz- irz, 151,258,310

Hafza, 180

Hakm-i srfl 368

Hall, Hz (Hallulah, zer' in olu) 28, 82,

331,622
Hallc- Mansur 513,556
Hmid (eyh) 345
HnBey301,302
Hammd (eyh) 336, 337, 338
Hamza, Hz. 342, 383, 573
Harun 577
Harun, Hz. 383

Hnn Reit 104, 409, 539, 553, 564

Hasan 482
Hasan Baba 43
Hasan Basr, Hz. 234, 235
Hasan Bey 491
Hasan Bey (Bomonti Fab Md.) 183, 184,

491
Hasan, Hz. 373, 374, 382, 383
Hatce Bala 644

Hatice Cenan Sultan 130, 267, 378

Hatce, Hz.. bk. Hatcet'l-Kbr
Hatcet'l-Kbr 125, 236, 383
Havva, Hz 152, 161, 322, 467, 484
Haydar 482
Haydar Kaptan 98
Haydar Zade brahim Efendi, bk. brahim

Efendi<Haydar Zade)
Hayreddin Bey 370
Hayriye Hanmefendi 260
Helvac brahim Aa, bk. brahim

Aa(Helvac)
Heraclite 444
Herbert Spencer 446
Hzr. Hz. 8, 141, 142, 161,230,287,336,

366
Hilmi Bey 553

Hint 573
Hintli 504
Hume 444
Huneyn 153
Hmeyr, bk. Aye, Hz.
Hrmz 306, 307
Hsmeddin elebi (Hz.) 63, 70, 71, 162.

163.253,355

SOHBETLER

681

Hseyin, Hz. 1 1, 37, 80, 373, 374, 383-385,

482,510,638
Hseyin Rahmi Bey 313

Hsniye (Uluant) 38,42,88, 102, 105, 182,

185, 205, 209, 219, 224, 237, 247, 284,

319, 328, 354, 374, 409, 424, 427, 453,

457,458
s, Hz. 9, 10,77, 108, 132, 163, 176,231,

259, 328, 332, 333, 351, 357, 366, 367,

370, 502, 572, 647

blis 216
bn-i Mlik 217
bn-i Neccar 371
bn-i erh 236
bn'l-Friz481
brahim, Hz. 10,28,29, 52,68,76,77,

221, 318, 331, 352, 384, 458, 477, 502,

621
brahim Aa (Helvac) 382
brahim Etendi (Haydar Zade) 145, 251

brahim Paa 324

brahim Edhem, Hz. 27,39,40,43,154,

346, 392, 430

brahim Glen, Hz. 324, 325
brahim Hakk, Hz. 144
fkat Hanm 41, 76, 91, 204, 216, 229, 239,

240, 270
kbl Hanm 193
lahiyat 251

mn-! zam 58, 137, 215, 487, 544, 549

ngiliz astronom 302
peki Kn, bk. Kn (peki)
rfan Paa 42 1

skender (Zlkarneyn) 141, 142,277

smail, Hz 259, 621,622
smail Bey 533

smail (Galip Aa'nn olu) 200

smail Sata (ir) 531, 583, 598
smet Hanmefendi 47 , 143, 158, 199

srafil, 124, 178

zrail Kalep 451
zzeddin Hmy Bey 195, 620
Jacob Bhme 368
Kadri Bey 519
Kinat Hanm 396, 399, 400, 401, 402, 427,

428, 443
Kamer Hanm 199
Kmil Paa 42

Km Bey (Drafaka Lisesi Mdr) 531

Kn (peki) 168
Kant, 170, 172,292

KSnn! Sultan Sleyman 324, 325, 408

Karebet Aa 87, 88

Kays 186

Kazasker Molla 288, 289

Kzm Bykaksoy 59, 131, 138, 326, 330,

353
Keldn Patrii 93, 425
Kemal 563

Kemleddin Bey (Borsa Komiseri) 59

Ken'an Rif 7, 14, 16, 21, 54, 60, 75, 93,

113, 120, 121, 131, 145, 174,329,389,

426,475,501,506,643,644
Kerman Hlis Hanm 358
Kettn (eyh) 8
Kingford 447
Kirmen Ktibn, 175
Kymet Hanm (Mfetti) 440
Kneber 367
Konstantin 576
Kurey 386
Kter (eyh) 252
Lehliler 13
Leipnitz 249

Levon Niastacyan (Kuyumcu) 425

Leyl 182, 206,215,285
Leyl Hanm 458
Littre 444

Lokman Hekim 480

Lt kavmi 487

Ltfye Hanmefendi 199, 424

Marib, Hz. 496, 525
Mahmud (II. Sultan) 416
Mahmd- Gaznev 356
Mahmut Efendi 199
Manii zveren 275
Mansr264, 581
Mark Orel 281, 322, 389, 440
Martinez 368
Mk-i Ts 329
Mazhar Bey 375
Mecnn 111, 157, 182, 186, 195.206,215,

285
Medyin-i Salih 189

Medha Hanm, 160

Mehd 328, 597

Mehmed Baheddin Nakibend 543

MehmedBey32,210, 549
Mehmed Bey 561
Mehmet Ali 331
Mehmet Dede 536
Mehmet Efendi (Dede) 49, 127, 553

682

LGATE VE NDEKSLER

Mehmet Zeki Bey 112, 124, 174

Melhat Hanm 440

Melek Hanm 125,440

Meliha Hanm 50, 109, 1 1 1, 268, 385, 352,

355,357,374,375,382,394,401

Merkez Efendi 395

Meryem, Hz. 144, 367, 572, 581, 583

Mesde Hanm 643

Mevhibe Hanm 270

Mevln Hiismeddin Olu Mustafa, bk.

Mustafa ( Mev-ln Hiismeddin olu)

Mevln Celleddn-i Rm, Hz. 29, 35, 41,

69,90,91,96, 102, 106, 108, 135, 136,
1 63, 1 79, 1 62, 203, 2 1 7, 236, 253, 256,
257, 262, 272, 278, 287, 307, 309, 318,
352, 353, 355, 385, 406, 444, 463, 464,
468,469,471-473,481,500,514.515,
533, 537, 546, 551-553, 559, 572, 578,
590, 602, 642

Mihriban 208

Mikil, 124

Min 502

Msr-i Niyazi 463

Molla Mehmet Buhr 92

Muvye 509, 629

Muviye' nin olu Yezid, bk. Yezid

(Muviye' nin olu)

Muhammed (s. a) ( Peygamber, Reslullah.

Resl-i Ekrem, Falr-i lem, Habbullah,
Efendimiz, Resl-i Kibriya) 10, 14, 17,
1 8, 25, 32, 34, 35, 44, 48-5 1 , 53, 55, 62,
63, 66, 73-75, 77, 80, 82-84, 89, 92, 99,
105-107, 109, 110, 114, 125, 126, 128,
130-132, 134, 135, 139, 140, 143, 144,
152, 153, 170-173, 176, 179,180, 187,

190, 195, 200, 205, 209, 213, 214, 224,

226-228, 244, 246, 254, 259, 267, 268,
277, 278, 285-287, 300, 302, 306, 307,
3 1 1 , 3 1 5, 3 1 6. 3 1 9, 322-324, 326, 327,
332, 333, 336, 339, 342, 348, 353, 354,
370, 373, 375, 377. 378, 382, 383, 395,
401,412,414,415,422-424,428,435,
437, 461, 462, 473-475, 476, 478, 480,
48 1 , 486, 492, 493, 497, 498, 500- 502,
504-507, 509, 511,515,516, 520, 522524, 528, 534, 535, 538, 543-546, 553,
557, 561, 569, 571, 572, 575, 578, 590,
592, 595, 597, 601-603, 605, 606, 608,
612, 618, 629, 631, 637, 639, 644, 645,
648

Muhiddn-i Arabi. Hz.(eyh-i Ekber) 1 1,

22,31, 140, 141, 161, 178,204,248.249,
250, 251, 272, 339, 340, 356, 364, 468,
469, 472, 473, 482, 499, 509, 538. 564,
568, 574

Muhlise Hanm 98, 99, 125, 212, 224, 378,

415,416,481

Muhy Bey 540, 560

Ms bn-i E'ar 384

Ms, Hz. 9, 10, 30, 69, 82, 89, 1 16, 133,

138, 163, 179, 203, 216, 223, 230, 259,

284, 287, 320, 321, 357, 365, 460, 468,

502, 513, 530, 540. 543, 545, 567, 577

Mustafa (Mevln Hiismeddin olu) 354

Mustafa Bey 21, 124, 487, 494

Mustafa Efendi (eyh) 483, 485, 493, 495,

498,499,504.510,516

Mustafa Kemal Paa 597

Mustafa Rz Efendi (Avukat) 22, 133. 351.

378

Mustafa erif Bey 2 1

Muzaffer (Emre) 32, 73, 1 12, 210

M'mine Hanm 650

Mnire Hanm (Beylerbeyli) 375

Miinre Hanmefendi 6, 15, 32, 39, 49, 71,

78,79,86,92, 116, 118, 121, 126, 127,
139, 142, 147, 151, 164, 166, 167, 184186. 194, 197, 198,208,216,225,227,
234, 235, 237, 240, 242, 251, 255, 258,
265, 270, 27 1 . 273, 276, 279, 282, 283,

285, 286, 288-290, 292, 3 1 0, 3 1 5, 32 1 ,

326-330, 332, 334, 336, 341, 354, 358,
359,361,365,378,654

Mrvvet Hanm 654

Mseylemetii'l Kezzb 574

Mir akir Paa 47

Ndir Bey 253

Nakibend, Hz. (h-) 333, 513

Nmk Kemal 280

Nmk Paa 6

Nasreddin Hoca 167, 403, 432, 504, 623

Nazl Hanmefendi 39, 41, 73, 1 1 I, 1 12,

117, 124, 146, 151, 154, 167, 176, 197,
207. 208. 216, 220-226, 228, 236, 237,
241, 243, 244, 248-250, 261, 275, 278,
282, 311, 350, 352, 394, 420, 434, 453,
574

Necip Bey 536, 541

Necip Bey (Muharrir) 1 13

Necmeddin Kbr 172,463

Nemrut 76, 331,625

SOHBETLER

683

Nesm Efendi (eyhlislm) 394

Ne'et Bey 525, 541

Ne'et mer Bey 280

Nezihe Hanm, 127

Nicholson 53

Nietzsche, 170, 183,292,576

Nigr Hanm 208

Niastacyan Elendi 301

Niyz, bk. Niyz-i Msr

Niyz- Msr , Hz. 36,43, 83, 178, 216,

249, 256, 437, 461 , 576, 61 3, 624

Nizmeddin Bey, (Dastanl, Harem-i erif

Mdr) 38, 500

Nilfer Hanm 410
Nh kavmi 265

Nh, Hz.10, 63, 171,352,353,539, 573

Nman 59, 215
Nreddin Ali Bey, 145
Nuri Efendi (eyh) 78
Nrsabah Hanm, 173
Orhan Sdeddin Bey 375
Osman, Hz. 164,482,507,548
Osman Bey 532, 554

Osman Efendi, bk. Osman Hilmi Efendi

Osman Efendi, (eyh) 335, 336, 501, 551,

554
Osman Hilmi Efendi 373, 435. 533
mer, Hz.105, 144, 164, 180, 190, 236,

240,435,482,507
mer Bl 475

mer Bey 475-478, 487, 491, 495, 509

mer Efendi 513, 514, 517, 518, 521, 523,

527,530,531,542,543
Pakize Hanm 413
Pascal 253, 446, 480
Paster 445
Petro 559
Peygamber, Hz. 434, 468, 469, 477, 491 ,

522,555,558,617,621,
Pierre Simon Ballanche 368
Prlanta Hanm 183. 184, 218, 265, 266,

296,
Pr, Hz. 7, 29, 1 10, 1 1 1, 181, 219, 242, 284,
303, 323, 377, 406, 452, 495, 505. 521 524, 526, 534, 543, 546, 558, 599, 613,
621,635
Rbia Adeviye, Hz. 234, 235, 344 , 521,

530
Rahr Efendi (Glzr- Hakikat Muharriri)

394
RnTarhan (eski vekillerden) 517

Rauf Efendi (Hakkak) 270, 491, 502, 510,

511
Rauf Efendi, Hac 536
Ravaisson 446
Reba Hanm (Erenky Kz Lisesi Mdiresi)

73, 593
Reczde Ekrem Bey 330

Reat Bey 42 1
Rif, Hz. 193, 219, 352, 358, 377, 458,

459,513,561,611,612
RifatBey 121
Rz Bey (Hkim) 464
Rz Efendi (Hafz) 511
Rz Efendi (Avukat) 22, 58. 134, 494, 495
Rz Tevfk (Filozof) 412
Rfler 555
Romallar 246
Rkiye Hanm 208
Rum 265
Rum Kayseri 240
Rumlar 38

Ruzbahn- Bakl, Hz. 318

Rt Bey 88, 89

Sabha Hanmefendi 39, 76. 79, 87, 93, 109,

110, 111, 112, 119, 126, 148, 149, 155.
163, 167,171, 174, 177, 181,207,229,
242, 248, 250, 265, 266, 268, 27 1 , 273,
276, 279, 290, 292, 326. 327, 394

Sbire Hanm 604

Sabri Efendi 41

Sadkat 192

Sadberk Hanm 272

Sdeddin Paa (Serasker) 87

Sdiye Hanm 262, 298

Sad Bey 245

Sad razl 459, 460, 480

Sd-i Sahv, Hz. (eyh) 347

Sadr- Cihan 301

Sadreddin (eyh) 334, 335

Sime 275

Saint Bernard 367

Saint Deni 368

Saint Martin 368

Saint Victor 368

Salhaddin Efendi 561

Salih 563

Salih, Hz. (Aleyhisselm) 189, 190, 191,

623, 624

Salih Zeki Bey (Darlfnun Emni) 64, 89,

576

684

LGATE VE NDEKSLER

Smiha Hanm (Ay verdi) 45, 50, 60, 81, 82,

87,92-94,96, 100, 103, 104, 106, 108,
114, 115, 118, 121-123, 128, 144, 146,
150,154,162-164,169, 199,204,205,
206, 210, 21 1, 217, 228, 255, 257, 327,
352, 370, 389, 399, 410, 414, 419, 440,
460,461

Sniha Hanm 418

Schelling 446

Schopenhauer, 170, 172,292,306

Seb kavmi 594

Sedat Bykaksoy (Eczac) 142, 185, 330,

413,418,458

Selim (Sultan) 87

Selmn- Fris, Hz. 353. 505

Semih Bey (Tccar) 418

Semha (Cemal) Hanm 39. 60-62, 70, 72.

78,81,83,84,92-94, 105-108, 111. 116,
117, 127, 130, 138, 140, 143, 145, 146,
151, 164, 167, 169, 177, 186, 196,202,
203. 204, 206, 221, 222, 226, 241, 242,
246, 251, 255, 261, 279, 282, 288, 292,
296, 355, 380, 389, 569

Semud kavmi 189, 190,417

Seniye 586

Seriyy-i Sakat 344, 345

Server Beyefendi, bk. Server Hilmi Bey

ServerDede 199,200

Server Hilmi Bey (Dr.Eczc-Dii Yksek

Okulu Md-r) 6, 16, 19, 20, 26, 39, 50,
58, 59, 75, 90, 100, 132, 134, 139. 142,
148, 149, 150. 172, 174, 177, 183, 184,
1 99, 200, 257, 329, 396, 406, 4 1 8, 42 1 ,
432 ,435

Servet Batur 85, 428

Seyyide Hann 378

Seza Hanm 378

Shakespeare 184

Sir Edington 412

Sr Phlby (ngiliz Siys Temsilcisi) 236

Stt Zbeyde 409

Sokrat 70, 253, 301, 357-362, 364, 410,

446, 469, 569

Subh Bey 553

Sultan Veled, bk Veled(Sultan)

Suna 7

SuphNe'etBey(Dr.)45l

Sfyn- Sevr 344

Sleyman (as.) 39, 71, 105, 1 10, 1 17, 154,

466, 503, 635

Sleyman elebi 1 87, 53 1

Smbl Efendi 42, 395

afi (mm-) 71, 217,267

ahap Bey 536, 553, 560

kir Dede 536

kir Paa, 143

zel, Hz 303, 341, 342, 343, 535

zimet Hanm 230

efik 41

ems, Hz., bk. ems-i Tebrz

ems-i Tebrz 163, 35, 242, 352, 500, 533,

544, 556, 590

emun 77, 78

evkver Hanmefendi, 169

evket Bac 1 88
evket Bey (D Tababeti Mektebi

Profesr) 420
evket Bey (statistik Mdr) 390
evkiye Hanmefendi 279
eybn- R 267

eyh mil 42
evh-i Ekber, Hz., bk. Muhiddn- Arab,

Hz.
ibl (eyh) 78, 471, 472
razl Sad, bk Sad razl
rin 101,212,252
uyip Aleyhisselm 365, 366
kr Bey (Marif Muhasebecisi) 394, 516
Th331
Thir Paa 6
Tahsin Bey 537
Talt Paa 87
Talip 487
Tanbr Cemil Bey, bk. Cemil Bey

(Tanbr)
Tayfur 517
TevfikBey, 166

Tnis, Hz., bk. Abdullah Tfmus

Turhan Tan 408

Tccar Semih Bey, bk Semih Bey (Tccar)

beydullah Efendi, 134

mmii Mektum 246, 386
mmii Seleme 234
mm'l-Fadl 383, 384
zeyr 74
Vahit, 177
Vefa, Hz. 1 1
Veled (Sultan) 163
Victore Pautchet 195
Vistl 13

VVllam Black 444

Yahya (a.s) 328, 332, 334

SOHBETLER

685

Yahya bni Yin (eyh) 341, 355 '

Ykup, Hz. 51,291,303

Yaar Efendi 434

Yezid (Muviye'nin olu) 15, 384

Ynus, Hz. 476, 525, 588, 610

Ynus Etendi, (eyh) 35, 483, 485, 486,

495, 503, 504, 520, 522, 543-546, 564

Ynus Emre 91, 158,447
Ysuf, Hz. 39, 158, 193, 264, 267, 288, 291,

303, 355, 450, 643

Ysuf Ziya Bey (ir) 394, 493, 494, 525,

534, 552, 546, 548, 550, 558, 559, 560,

562

Yuvan 559

Zaharyadis (Fener Rum Lisesi Mdr) 425

Zeyd 248

Zeyd Bin Harise 234

Zeynel Hafi, Hz. 346

Ziya Cemal Bey (Bykaksoy, Dr.) 12, 39,

181, 301, 322, 349, 390, 401, 433, 458,
483 ,519, 566-568, 570-572, 574

Ziibeyr 384

Zleyh 264, 267, 288

Znnn-i Msri, Hz. 288, 344

YER SMLER NDEKS

Ada 275

Adana 576, 646

Afrika 18, 437

Akademi, (Efltm'un) 362

Ak Minare 328

Almanya 45, 368

Alp 170

Altnkum Gazinosu 60, 75

Alyans zrailit Mektebi 45 1

Amerika 18,437,576

Anadolu 85, 305, 548

Ankara 346

Ankara Gazi Enstits 380

Antakya 77

Arafat 3 17

Arafat Da 259

Arnavutluk 12, 85

Asya 18,437

Atina 359, 360, 362, 367

Avrupa 12, 18,59,421,437

Bbil 171

Bb's-selm 500, 555

Badat 5 1 , 1 93, 25 1 , 269, 278, 336, 344,

409,431,499,505
Balkesir 475

Balkl Rum Hastahnesi 368

Balkanlar 586
Basra 499, 548
Bebek 57, 124, 156,275
Bedir 190
Belika 517

Belgrat 465

Bendler371

Berlin 459

Beykoz 270

Beylerbeyi 361, 378, 520

Beyolu 275

Beytullah 235, 316, 51 1

Beyt'l-Mukaddes 336

Boaz, bk. Boazii

Boazii 275, 277, 416

Bursa 92, 229

Bykada 199

Bykdere 376

Caddebostan 428

Cezayir 28

avuun Kahvesi 373

in 45, 301, 302, 549

Drafaka Mektebi 53 1

Dereseki 270

Dirvan 385

Dii Mektebi 88

Dolmabahe Saray 97, 418

Eczac Mektebi 58

Edime Kz retmen Okulu 73

Edirnekaps 37, 57, 510

Emeviye Camii 328

Emirgn 285, 370,371,376

Endls 339, 340

Erenky 45 1

Ftih Camii 8

Ftih (semti) 39, 87, 161

686

LGATE VE NDEKSLER

Fener Camii 189

Fener Lisesi 426

Fener Rum Mektebi 38, 265, 301, 425

Frat Nehri 330

Filibe 179,451

Fransa 45, 576

Galata Mevlevlnesi 529

Galatasaray 396

Galatasaray Sultansi (Lisesi) 16, 112

Galiya 13

Girit 47

Gksu 5,371

Halep 346, 561

Harem-i erf (Harem-i Saadet) 8, 35, 62,

1 87, 1 88, 227, 33 1 , 382, 500, 501 , 503,

504, 549
Hrka- erif Camii 62
Hicaz 38, 49, 62, 551
Hmalaya Da 170, 305, 448,636
Hindistan 35, 117,354,504

lini Da 125
Hille 165

ndeddin Bey Yals 277

ngiltere 53. 576
skenderiye 72, 235,354
stanbul 36, 85, 113, 152, 179, 229, 270,

277, 302, 325, 451, 475, 500, 501 , 644

stanbul Kz Lisesi, 1 12
stinye Camii 416
svire 134, 360
talya 362
zmir 32, 576
zmir Kz Lisesi 73
Jpiter 166

Kabe 18, 130, 140. 172,317,318,371,634

Kadkyii 451
Kthane 373
Kandilli 10.74
Kandilli Lisesi 296
Karacaahmet 507
Kayseri 227

Kee Suyu 373

KerbelSO, 165,509
Kei Da 92
Kbrs 75
Krm 644
Krk Kilise 350
Krklareli 382
Kzldeniz 53
Konak 451
Konya 163.227,278

Kosova 586, 587

Kubbe-i Saadet 500

Kuds 245, 336

Kuzguncuk 421

Kplce Yokuu 375

Lehistan 13

Londra 459

Makedonya 465

Manastr 465

Mecidiyeky 373

Medyin-i Salih 189

Medine (-i Mnevvere) 6, 35. 38, 75, 85, 81

193, 216, 217, 227, 235, 256, 284, 331,

351, 475, 500, 501, 504, 549, 552. 557,

637
Mekke 85, 138, 158, 227, 236, 259. 336,

409, 500-502
Merve 172

Mesih Paa (Eski Ali Paa) Camii 299

Msr 59, 61. 75, 81, 96, 171,216, 262, 31*

324.325,354,361.362,
Msr niversitesi 331
Moda 275
Mrsiye 339
Nianc Camii 250
Nyagara 137,222
Nmne-i Terakk Mektebi 512
Orta Anadolu 576
Rami 373

Ravza-i Mutahhara 49
Safa 1 72
Sahra 236
Saryer 374, 520
Satum 166
Selanik 519
Sidre50, 187
Silhdar Aa 373
Sulukule l"\

Svey Kanal 170, 225

am 6. 158, 163,328,340

ar Da 586
ehzade Camii 72
Telbisan 341
Tophane 520

Topkap Saray Ktphanesi 354

Topkaps 395
Trablus Garp 350

Tr- Sn, (Tur Da) 162, 203, 259. 366

Trbe-i Saadet 284
Trkiye 576, 625
Ulu Ky 376

SOHBETLER

687

Uluda 92

Urans, 166

Uk Dergh (Hrka-i erifte) 483

mm Ken'an Dergh- erifi 6, 483, 644

skp 38, 464

Veliefendi Ktphanesi 495

Vistl Nehri 1 3

Yemen 38, 51, 121, 138, 214, 303, 305, 574

Yenikap Mevlevhnesi 288
Yunanistan 171,354,576,597
Yuvagimyon Kz Rum Mektebi 380, 425

TERMLER, KAVRAMLAR VE KONULAR NDEKS

abd 162,472

abdRab'dr 161,574

abdal 342,567

abdest 381,441,507,517,597

abes 313,359,411,484,496

abes grmemek 6 1 6

abes hi bir ey yoktur 123

b- hayat 141,416,652

b- Hzr 8

bid 187,238,428,472

absolu 446

aciz dni 267

Acem bayra 477

Acem bayrandaki aslan 536

acmak 645, 646

aciz (acz) 24, 6 1 , 88, 89, 1 3 1 , 220, 267-

269, 286-288, 303, 306, 312, 315, 321,

340, 387, 393, 399, 41 1, 458, 555, 592,

635
acz ilmi 426
acz-i beer 636
adak adamak 606
adalet 152, 213, 215, 328, 359, 363, 365,

379,459,461,538,637
adam olmak 421

dem 148,161,312,430,525,587
adem'e secde 236, 467, 554
detullah 72, 80, 227, 645
dil 136,213
dil insan 365

af 11,22, 155,443,451,471,477
af talep etmek 652
fak 82

affetmek 11,235
afiyet 477
Afv 135
afv 233

aa 62, 1 02, 1 68, 203, 249, 284, 320, 32 1 ,

467, 476, 496, 513, 528, 543, 579, 624

alatmak 62

ayar 461, 483, 489, 533, 534, 553, 582

h 187

h efgn 3 1
Ahad 164,330
ahadiyet 148,161,452
ahadiyet mertebesi 272, 565, 579
ahadiyy'z-zt 452
ahass'l-havs 77, 477
ahd 205
ahde vefa 470
ahenk 394
hir 195, 215, 248, 351, 389, 523, 600,

624
hiret 17,41, 104,223,304,306,346,381,

430, 447, 476, 478, 512, 537, 543, 545,

547, 567, 569, 620

hiret adam 393
hiret arifi 586,621
hiret cenneti 578
hiret ehli 457,587
hiret gn 645
hiret muhabbbeti 408
hiret tarlas 306

hireti inkr 645

hireti terk 381,511
ahlk 1 32, 3 1 6, 323, 328, 359, 392, 4 1 6,

44 1 , 474, 486, 488, 492, 502, 535, 609,

617,629
ahlk gzellii 424, 448, 493, 609
ahlk knunu 609
ahlk nizm 570
ahlk sahibi 43
ahlk sefaleti 367
ahlk- Mustafav 617
ahlk tamamlamak 132

688

LGATE VE NDEKSLER

ahlk felsefe 359

ahlksz 19

ahlkszlk 392

ahmak 89, 103

ahmaklk 333

ahsen-i takvim 207, 648

ahvl-i lem 25

aile 90

akarsu 638

akl 1 2, 20, 27, 37, 5 1 , 64, 7 1 , 76, 84, 92,

1 15, 121-123, 125, 138, 141, 144, 145,
168, 172, 178, 179,215,238,240,246,
251, 253, 258, 263, 271-273, 285, 287,
294, 310, 318, 361, 364, 368, 372, 377,

387, 402, 410, 422, 435, 446. 454, 465467, 469, 474, 493, 494, 496, 545, 554,
574,577,608,621,650

akl hrici 350,645

akl mahlktur 144

akl mertebesi 50

akl sahibi 442, 449, 553, 601

akl st 172

akll 586

kil 179,481

kil ruh 410

akl- zam 360

akl kurban kiin 214

akl- evvel 565

akl- kl 21,92,452,468

akl- selm 444

akl terketmek 465

akln d 172

akln nuru 615

akln st 545

aklnn yettii mertebe 477, 522

aklnn yettii mertebeden sylemek 401

akl bilgi 309

akl hikmet 292

akl istidlal 367

akl ruhiyat 361

akrabalk 312,348

akrep 594, 608. 633, 653

Akam gazetesi 407

aktif tabiat 249

alaturka 353

alak gnlllk 555

aldanmak 191

aldatmak 191

aleka 441

lem 20, 58, 62, 64, 82, 96. 1 88, 3 1 2, 485,

564

lem aynas 10, 188

lem bir aynadr 9

lem Hakk'n yzdr 260

lem mezhiri 215

lem sahnesi 132

leme gelmekten maksat 436

lem-i ceberut 124

lem-i ekber 238

lem-i ervah 124

lem-i har 22

lem-i lhut 124

lem-i makul 363

lemin Hakk'n olmas 139

lemin kvam ve nizm 548

lemin mrebbsi 562

lemin nizm 103,359

lemler 124

let 490

alveri 85

l harfler 568

Ali srrnda olmak 541

l-i Zehra 385

Ali'nin zikri ibadettir 541

lim 48, 70, 166, 218, 275, 460, 498, 540,

584,591

limin uykusu 399

alkol 448

Allah, bk. Hak 9, 14, 21, 23, 1 13, 120, 134,

146, 161, 162. 177,210,215,252,306,
368, 388, 389, 394, 404, 452, 463, 468,
471, 496, 498, 503, 536, 543, 544, 562,
590, 598, 648

Allah arslan 561

Allah arslan Al 406

Allah akyla yanmak 4 1 3

Allah bilgisi 253

Allah birdir 215,552

Allah demek 520

Allah evi 405

Allah grlr 489

Allah gzeldir 74,204

Allah her yerde her eyde hzr ve nazrdr

603

Allah her yerde mevcuttur 169

Allah iin 348

Allah iin olmak 107,596

Allah ile beraber 214

Allah ilmi 70,414

Allah ismi 122,432

Allah isterse 25

Allah kaps 543

SOHBETLER

689

lah ksmet ederse 374

lah korkusu 453, 460, 462, 6 1

lal ne dilerse 19

lah rzs 51,126,297,410,616

lah rzs iin yapmak 99

lah seninledir 303

lah sevgisi 442

lah erre raz deil 523

lah vaadinden dnmemek 635

lah var baka ey yok 612

lah vard, O'nunla beraber bir ey yoktu

77

lah ve Resliyle muharebe 419

lah vergisi 1 88

lah yolculuu 430

lah yolu 590

lah yolunun yolcular 1 5

lal

lah

lah

lah

lah

lah

lah

541

lah

158

lah

lah

lah

lah

lah

lah

lah

lah

a benzemek 365

a giden yol 114,463

a inanmak 20

a muhabbet 1 80

a tapmak 291

a yaklatrmak 486

 bilmek 160, 322, 453, 447, 498,

, 598, 603

bilmeye sebep kmili bulmaktr

bulmak 157,158

grmek 530,531,560,598

her yerde grmek 4 1 5

sevmek 448, 505

zikr ve tebih etmek 36

in adaleti 188

in ahlk 422

in ahlkiyle ahlklanmak 205, 381,

450, 553

505

in ak 558

in ayali (lyli) 176,312

in bir sevgilisini yd etmek

m elisi 518

ineli 129

in evi 112

in gayreti 7

in gazab 332

in her yerde hzr nazr olmas

in irdesi 213

in iine karmak 510

m kelimeleri 211

m nuru 21,406,412,531,613

in oyunu 592

535

lah'n sevdiini sevmek 510

Allah'n sevgilileri 323, 536

Allah'n sfatlan 22

Allah'n snneti 388

Allah'n tecellyt 580

Allah'n ve Reslullah'n ak 72

Allah 'in velsine muhabbet 3 1 2

Allah'n zikrinden gaflet 526

Allah'la grmek 536

Allah'la olmak 219,551

Allah'la seyir 381

Allah'ta fn olmak 214, 535, 540, 579

Allah'tan baka bir ey yoktur 268, 489

Allah'tan baka fail grmek 41 1

Allah'tan baka fail olmamak 509, 576

Allah'tan baka fail ve mevcut yoktur 1 36

Allah'tan baka fail yoktur 238, 302, 320,

388, 566, 598

Allah'tan baka mevcut yoktur 238, 320

Allah'tan bilmek 2 1 4, 400, 650

Allah'tan cda 642

Allah'tan gaf I 558, 560

Allah'tan gfl olmamak 591

Allah'tan gayr bir ey grmemek 47 1

Allah'tan gayr fail olmamas 399, 430, 450

Allah'tan gayr hidyet edici yoktur 539

Allah'tan gayr kimse yoktur 68

Allah'tan gayr men edici yoktur 538

Allah'tan gayr mevcut voktur 544. 566.

613

Allah'tan gayr verici yoktur 538

Allah'tan gayriyi ilh edinmek 599

Allah'tan korkmak 616

Allah'tan korkmak da ibdettir 6 1 1

Allah'n birlii 364

Allahuekber 503

Allahumme dora 129

alt gnde halketmek 140, 166

altn 571

ama 133,246,480,525

amel 32, 45, 62, 76, 88, 100, 1 16, 134,

167, 176, 190, 192, 194,202,213-215,
230, 232, 254, 276, 288, 297, 303, 304,
326, 349, 355, 370, 377, 38 1 , 392, 404,
414, 423, 424, 438, 440, 455, 497, 498,
538, 541, 544, 549, 569, 581, 582, 584,
595,630,635,644,649,651

amel selmeti 422

amel, niyete baldr 245, 595

amele gvenmek 582

amel 364

amelin kemli 442

690

LGATE VE NDEKSLER

amellerin neticesi 175

amellerin en iyisi 322

Amerika niversiteleri 407

amip 147

an 129,440

ana 201,348,520

Anadolu'nun ivisi 303

analarn ayaklar 520

analk babalk 90

ansr alemi 273

ank 3 1 1

anlamazlk 85

anlatmak 295

anlayszlk 361

apukurya 38

ar 61

ara bozuculuk 201,300

aramak 53

Arap 71,499

Arapa 503

araz 584

arif II, 139, 180,229,261,314,345,466,

467, 514, 525, 543, 546, 575, 581, 586,

598,607,621,626
rif-i billah 254, 317, 481, 494, 499, 506
arifin kalbi 405
arifin nazar 261
ariflerin zekt 473
arkada 525
Arnavut 103.490
Arnavuta 503
arpa ekip dar kmak 1 6 1
arpack 350,351
aralan 195,208,477,536,573
ar 232, 405, 475, 496, 515, 523, 556
arzu 210,463,464,466,641
arzularn feda etmek 61 1
asa 69,489,634
asel-i musaffa 255
ashb-kehf 277,616

ashb- kiram 539, 573

ashb- kirama dil uzatmak 552
ashap 228. 465. 595, 601 , 630
asl 6. 94, 117. 183. 274 - 276, 279, 307,

429, 489, 540, 568, 595

asr 544
s 342
asker 21,557
asker oca 2 1
asker muallim 245
aslan 44, 72,' 132, 472, 578, 631

asln bulmak 309,328,616

asl vatan 25, 494

asr- Saadet 302,392

a ra 379, 380

k 10, 17, 24-26, 40, 47, 58, 61 , 64, 82,

91, 107, 121, 122, 128, 153, 162, 164,

165, 167, 178, 187, 188,207, 216,221224, 226, 23 1 , 232, 237, 238, 25 1 , 26 1 ,
262, 274, 276, 285, 291, 295, 304, 31 1,
313, 318, 320, 328, 367, 404, 424, 428,
439, 464, 470, 471, 475, 498, 552-554,
556, 560, 574, 577, 582, 587-589, 607,
610, 621, 630, 632, 636, 641, 643, 648650

k sdktr 621

k tan eylemek 643

klarn zekt 473

klk 511

aikr! k 414

ainalk 285

ak 5,9, 13,25,45,46,48,50,61,74,81,
82,92, 105. 110-112, 115, 138, 144, 149,

151, 152, 154, 155, 157, 162, 169, 176,

178, 179, 182, 184, 186, 187, 197, 200,
205, 207, 208, 221-223, 232, 237, 255,
272, 279, 283, 286, 291, 294, 306, 309,
3 1 1 , 3 1 7, 3 1 8, 320-322, 324, 328, 355,
367, 368, 37 1 , 38 1 , 390 - 394, 402, 406,
407, 420, 435, 447, 450, 462, 465^167,
470, 474, 475, 491, 492, 498-501, 512514, 521, 536, 553, 556, 560, 569, 572,
577, 582, 586, 587, 589, 596, 601. 612,
617,621,627,632,642

ak aac 467

ak atei 158

ak emesi 441

ak ehli 74,587,650

ak hastal 294

akhil'ati 155,157,207

ak ihtiyc 36

ak kabiliyeti 196

ak nuru 287,310,392,615

ak sultan 511

ak tecellisi 475

ak yolu 172. 197.205,232,463.515,551,

554,589,618

ak, Allah'n sfatdr 188, 322, 617, 653

ak, ccnb- Hakk'n sfatdr 51 1

ak. hilkatin gayesidir 556

aka mazhar olmak 556

ak- mutlak 215

SOHBETLER

691

akn gdas 602

akn nuru 615

akn skun mertebesi 586

at 67,225,226

at pazar 7 1

ata 85,602

ata binmek 26

ate 44, 68, 76, 93, 94, 108, 160, 180, 181,

184, 192. 203, 221, 245, 294, 318, 366,

452, 550, 567

avam tevhidi 77
avc 72,241

avuta, kalbe bal bir damar 589

ay 68,574
ay dodu 264
aya eratte olmak 559
ayak 142,330
ayan 572
yn- sabite 5, 87, 108, 122, 183, 239,

274, 275, 290, 29 1 , 307, 308, 3 12, 405,

565, 576, 580

yn- sabite mertebesi 565
yet 42,82, 122,522,628
yete' l-Krs 524
yet-i kerme 49, 329
yetler aynas 651
ay 432

ay leende grmek 242

aybn grmemek 220
ayn ikiye blnme hdisesi 302
ayp 90,91, 136, 181,293,312,329,364,

439, 525
ayp grmek 221
ayplamak 86, 135, 201, 209, 21 1, 227,

371,398,597
ayna 37, 83, 96, 1 15, 161, 188, 247, 262,

311, 387, 389, 439, 496, 5 1 8, 565, 578,

581,615,625
ayne'l-yakn 387, 549, 637
ayn 304
ayn- hviyet 252
ayniyet 404
ayrlk 33,205
z 311,316
azamet 20
azamet-i ilhiyye 17

azamet-i kibriy I 1 1
azap 96, 97, 192, 423, 488, 527, 543
azap iinde rahmet 487
azar 251
azarlanmak 119

azat 303,403,438

ba's 248,249,258

baba 62,348,559,644

bb-AIi 561

ballk 333,435

bahane tanrs 234

bahe 450

bahr- mht-i ak 216

baka, bk beka

bakbillah 248

bak-yHak 213

bak 23,528,580

bakmak 462

bal 169,228

bal rma 420

balc 151,152

balk 142,169,588,610

balk batan kokar 76

br olmak 201,323

basret 413,604,651

basiret gz 25 1 , 377, 545, 546, 559

bast 26, 48, 2 1 9, 304, 454, 649

baston 1 2

bsii bde'l-mevt 593

ba ars 264

baka bir ey grmemek 55 1

balang 5

balangca dn 5 1 1

btl 50,131,286

btn 14,20,33,51,62, 185,215,248,

249, 268, 301, 351, 389, 479, 523, 529,

535, 568, 569, 624

btn adamlar 643
btn bilgisi 366
btn cemli 560
btn derdi 595
btn edebi 524, 579
btn ehli 310

btn ilimleri 142,173,184,447

btn mn 511,545.606
btn rzs 616
btn edep 324,614
btn tecell 387
bayram 55, 547
beddua 133,385
beden 23,360,368,638
beden kuvvet 311
bedev 1 70
Bedir muharebesi 130
beka 149,205,243,320,580,600

692

LGATE VE NDEKSLER

beka lemi 435

Bekta 535

Bekta babas 55

Bekta dervii 177

bel 1 09, 276, 290, 294, 32 1 , 389, 528,

529, 552, 560

bel 1 1 6, 438, 478, 506, 538, 54 1 , 583, 634

ben 203,204,469,572

bende 63, 20 1 , 296, 30 1 , 303, 403

bendir 602

benlii terketmek 205

benlik 23, 59, 106, 145, 153, 154, 184,

194, 195, 205, 209, 214, 220, 221, 255,
271, 305, 31 1, 317, 320, 366, 372, 398,
399, 420, 447, 459, 489, 540, 585, 632,
641,645

benliksiz 173

bensiz olan ben 632

benzeyi 404

berdiye 501

berat 316,337,338

berat gecesi 149

berzah 1 90, 228, 308, 408, 409, 53 1

besmele 239, 240, 495, 503

beste 313

be vakit 188

be vakit namaz 218

be vakit namazn klmak 640

beer 23, 164, 575, 587, 589

beer Allah olamaz 23

beer 274

beer ahlk 567

beer taraf 25

beer varlk 321

beer ve nefsn kirler 1 5

beeriyet 7, 46, 48, 64, 162, 195, 219, 226,

268,296,628,641

beeriyet gz 462

beeriyet kirleri 518

beeriyet mertebesi 149,300

beyaz 1 03

beyne' 1-havfii ve'r-rec 227

beyt-i muazzama 18, 437

beytllah 18,37, 116, 117,356,547,619

beytlmal 29

bldrcn 341

bat 79,384,406

bre 232

b-huruf u lafz savt 53 1

bildii ile amel 532

bildirmek 566

bilgi 170,253,274,286,616

bilgi bilgisizliktir 585

bilgisizlik 70,286

bilmek 92, 364, 38 1 , 402, 448, 566, 569,

585,615
binba 45
1914 Harbi 8
binek 540
bir bilmek 214,628
bir fincan kahve 331
bir grmek 214,628

bir hep'tir 47
bir hrka bir lokma 257
bir isimden bir isme gemek 614
bir iitmek 628
bir sevmek 214
b-renklik 103
birlemek 44,96,626
birlie yetmek 585
birlii kesrette grmek 9
birlik 48, 123, 320, 490, 500, 628
birlik lemi 23
birlikte okluk 279
biyolojisi 447
biz 329

boya kutusu 1 08
boyas ile boyanmak, bk. rengine boyanmak

107, 118, 154,215,244,349,582

boynu bkklk 312
boynuz 141
bu gn 440
buldok 179
Bulgar sigaras 129

bulmak 53,381,587
burun 645
buyruk dinlemek 352
blbl 40,61, 182,225,424
blbl gle sr sylemek 264
byc hoca 531
byk lem 419
byk sz sylememek 25
byklerin nazar 514
C
chil 58,73, 166,252,329,371,481,514,

515
chilin ibdeti 399
cami 161,519
camilere giden halk 161
camit 254
can 124, 257, 277, 278, 287, 291, 441, 572,

634

SOHBETLER

693

can ekimek 546

can pazar 618

can vermek 472, 473, 634

canan 25,40,61, 124,223,231,290,291,

472, 494, 552, 583, 591, 603, 607, 618,

648
canan urunda can vermek 61 1
candan gemek 61
cn- cn- can 146
cann lm 287
cann feda etmek 61 1
canl 300

cansz 237,351
Cebbar 14
ceberut 180,225,471
cebir 186,490
cebr-i rahmani 187
cebrlik 490
ced 383

ceddim Reslullah 406

ceta 1 5, 97, 1 85, 232, 25 1 , 290, 326, 478,

587
cehalet 355,440
ceht 106
cehennem 5, 22, 24, 48, 59, 92, 96, 97,

126, 164, 178, 192,216,236,237,250,

282, 294, 346, 419, 426. 438, 484, 486,

498, 512, 521, 530, 533, 543, 560, 577,

583,625,641,644
cehennem ehli 244. 250

cehennem korkusu 5 1 7, 592, 607

cehennemin yedi tabakas 221
cehil (cehl) 70, 166, 190, 212, 252, 282,

364,381,474,581,620
cehl-i mrekkep 280
cehri 557

Cehud Pdih 108

cehul 429,463
Cell 5, 9, 33, 46, 56, 57, 67, 93, 1 1 1, 123,

304,434,511,519,586,633,634
Cell libs 425
Cell sfat 319
Cell sureti 633
cem' 579
cem' ehli 581
cem'-i hatr 534
cem in cem 'i 272
cem''l-cem 252, 436, 579
cemat 47
Cemal 5, 9, 57, 58, 67, 107, 149, 164, 204,

304, 346, 371, 387, 400, 402, 428, 430,

504, 519, 521, 530, 536, 560, 578, 588,

607,625.634,641,646

Cemal cenneti 210,521

Cemal mahedesi 430

Cemal tecellsi 551

Cemli gren gz 397

Cemli grmek 504,615

ceml-i mutlak 247

ceml-i Reslullah 35

Cemlin heybeti 1 1 1

Cemlullah 187,223,378

cem at 441

cemiyet 90

cenaze merasimleri 443

cennet 5, 23, 41, 42, 48, 58, 59, 63, 64, 74,
81,92, 153, 177, 178, 185, 192, 199,210,
215, 216, 223, 224, 234, 250, 287, 306,
321, 346, 349, 363, 419, 420, 422, 426,
430, 438, 442, 467, 484, 486, 498, 512,
520, 521, 530, 552, 556, 570, 577, 583,
592, 625, 640

cennet aalar 579

cennet arzusu 607

cennet baheleri 578

cennet ehli 58, 192,244,578

cennet mdi 517,592

cennet yolu 552

cenup 323

cereyan 301

ceset 148,208,363

cevap 71,337

ceviz 595,632

ceviz kabuu 510

cevr 176,295,387

ceza 201, 230, 326, 380, 406, 479, 540,

641

cezadan korkmak 319

cezbe 45,46, 88, 126, 146, 162, 169, 184,

197, 248, 335, 406, 407, 515, 572, 641

cezbe sahibi 359

cezbedilmek 184

cezbetmek 1 84

cibillet 30

cier 573

Cihan Harbi 12

cihna gelmekten maksat 397

cihr- yr 552

cihat 557

cila 115,389

cilve 134,499,504

cilve-i Reslullah 501

694

LGATE VE NDEKSLER

cimrilik 314

cinnet 525

cins 313,507

cins cinsine meyletmek 53, 507

cinsiyet 312, 387, 425, 438, 470, 507

cisim 46, 25 1 , 290, 291 , 441 , 572, 584,

612,653

cisim memleketi 644

connaissance discursive 444
connaissance intuitive 444
cmert 473
cmertlik 400,472
cumhuriyet umdeleri 380
cbbe 68

cnun 110, 154, 155, 158,207,553,621

cz 17,47,67,437,481
cz'akl 24,144,271,310,473,474
ciiz' ihtiyar 1 87
ciiz' irde 1 6, 1 7, 64, 65, 84, 267, 309,

310,490,533,636
ciiz' isim 584

alg 503,602

almak 85, 106,478,506

an sesleri 36

avu 21

ekirdek 149,571,624

ekitirmek 117, 136

elebi 394

em-i tiz 287

ban 549,575

ban salgn 350

yan 594

iek 32,169,226

ile 125,192,244,509,588

ingene 71

irkin 83,421

irkinlik 256,605

oban 133,195,311,607

ocuk 7,61, 197,323,592

ocukluk 65

okluu vahdette grmek 9

okluk 615,626

okluk iinde birlii bulmak 626

okluk iinde Hakk' bulmak 515

oklukta birlii grmek 279, 313, 376

orba 543

mlek kaynatmak 264

da 122,203,295,530,604

dah 362

daim namaz 589

daim salat 188,405

daim tecell 23

daim zikir 535

dire 523

dal 102,249

dallet 94, 148, 244, 268, 275, 303, 321 ,

372,411.508,524

dalga 25, 137, 138

dalln ve madbnden eylemek 1 73

damla 31

dargn durmamak 648

darlk 26,509

darlfnun 493,516,548

dva 116,479

dvadan uzaklamak 376

davet 69, 122

davetiye 419

davul 557

debdebe 28

Deccal 328

dedikodu 68, 69, 9 1 , 1 26, 28 1 , 326, 370,

371,375,377,423,427,473,492

def 434,557

defne 5

defterdar 408

dehr 544

dehr 544

deli 526

delil 18,546

demir 68,94

demokrasi 57

denge 12

deniz 31,66,409,475,496,518,605

denizalt 568

denizde yzmek 15

derd-iHakk 111

derece 48

dergh 21,41,177, 260, 270, 4 1 6, 437,

510,654

dergh bacs 54

dergh- erif 41

derghta hizmet 341

deri 548,554,595

derman 595

dert 86,397,611

dertli 124

dervi 16, 19, 20, 28, 34, 44, 99, 142, 150,
156,1 66, 206, 2 1 4, 22 1 , 228, 23 1 , 243,
268, 270, 282, 312, 323, 335, 468, 497,
506, 507, 509, 519, 520, 535, 543, 545,

SOHBETLER

695

557, 559, 564, 585, 594, 600, 602, 61 1,

612, 613, 619, 620, 633, 636, 638, 645,
647, 650

dervilerin sa solu belli olmaz 15

dervilik 20,27,38, 117, 125, 152, 159,

296, 305, 319, 352, 354, 452, 492, 493,

513,588,600,601,619,638
dervilikten maksat 585
derya 145,169,216,442,533
dery-y muhit 215
dery-y vahdet 146
deva 351,358

deve 40, 189, 190, 198, 206, 259, 573

deve obanl 63
deve yavrusu 1 90, 623
devir 160
devletler hukuku 88
devr-i dim 355
ddar 58,252,436,437
ddar grmek 252
dde 24

dil 333,359,392,411
dildr 54

dilei olmamak 219

dilek 611

dili ile hayr yapmak 596

dima 435
din 90, 161,357,412,446,448,474,486,

502, 534, 605

din bilgisi 502
dn emirlere riyet 4 1 8
dn esaslara riyet 4 1
dnimizde glk yoktur 5 1 , 52
dinsiz 1 1
dinsizlik 21
diri 352
dirilik 610
dirili 248,249,649
diyalektik 363
diyalektik mertebeler 364
diyet 536
doru 52
doru yol 169
doruluk 151,152,467
doksan dokuz 586
doksan dokuz isim 3 1 3
doktor 20,280

dokuz Telek 452

dolandrclk 132

domuz 237, 303, 406, 432, 5 1 3, 573, 587,

613

domuza selm 513,613

dost 28, 185,257,328,459

dost Allah'tr 460

dostla iyi geinmek 401

dostluk 185,222

dostun glgesi 267

dostun gzellii 582

drt tabiat 441

drt tekbir 511

drt tekbri bir etmek 381,441

drt unsur 441,452

du 28, 80, 86, 130, 131, 139, 175, 339,

342, 343, 351, 360, 371, 385, 403, 477,
502, 520, 594

duann kabul olduu zaman 342

duay kabul eden 477

drendlik 413

duymak 462

dm 1 69

dmen 238

dnya 1 0, 1 3, 29, 36, 54, 61,67, 70, 86,

97, 103, 104, 108, 112, 124, 125, 141,

157, 158, 168, 175, 178, 193,206,241,

293, 304, 306, 326, 344, 346, 388, 394,
396, 403, 404, 407, 409, 4 1 9, 429, 430,
435, 440, 443, 447, 476, 478, 5 12, 520,
533,537,540,543,567,613

dnya adam 393

dnya hiretin tarlasdr 355, 52 1 , 606

dnya akl 92

dnya lemi 167

dnya arifi 586,621

dnya ak 165

dnya ball 641

dnya cenneti 1 57, 578. 579

dnya emesi 133

dnya ehli 1 0, 1 5, 29, 68, 1 00. 3 1 0, 408,

457, 461, 520, 587, 592, 632, 648

dnya hayt 142, 222, 410, 455, 457

dnya hrs 397

dnya ile muamele 631

dnya ileri 27, 57

dnya Kur'n'dr 613

dnya mminin zindan 592

dnya muhabbeti 27, 28. 29, 62 1 , 642, 65 1

dnya nedir 594. 602

dnya perdesi 490

dnya sahnesi 103

dnya saltanat 39,384

696

LGATE VE NDEKSLER

dnya sava 413

dnya sevgisi 22 1 , 408, 447. 502

dnya sultanl 39,154

dnya ve liret 131

dnya ve hiretin mns 382

dnya yolculuu 430

dnya zevkleri 9 1 , 97, 1 24, 266, 427, 443

dnya, Allah'tan gafil olmaktr 219

dnyada nefsini garip kabul etmek 560

dnyada rahat yoktur 222, 592

dnyadan ekilmek 403

dnyadan el ekmek 52, 593, 594

dnyadan el-etek ekmek 27

dnyadan uzaklamak 630

dnyadan vefa 185

dnyadan zevk almak 344

dnyalk 346

dnyann arkasndan komak 630

dnyann nizm 490

dnyya geli sebebi 157

dnyya gelmek 1 52

dnyya gelmekten maksat 18, 125, 218,

436-438,492,549

dnyya gelmekten maksat Allah' bilmektir

158

dnyya kaplmak 94

dnyya meyletmek 612

dnyya niin gelmiiz 61 5

dnyy ehline brakmak 52

dnyy terketmek 3 1 5, 381 , 5 1 1

dnyev 136

dman 459

dman idare etmek 401

dmanlk 33, 384

dnce 478

dnmek 453

ebed 307

ebed hayat 581,652

ebeveyn 383

eb'l-alemeyn 555

eb'l-vakt 304,315,449

ecdat 356

ecel 148,529

edebi muhafaza etmek 642

edep 6,7,25,39,50,76,80, 123, 131, 132,

162, 188, 235, 271, 272, 279, 280, 284,
287, 321, 379, 402, 422, 468, 492, 499,
509, 524, 532, 541, 551, 554, 579, 585,
596,598,613,614,616

edep sahibi 479

edep, nr-i ilhden bir tatr 1 3 1

edepsizlik 6, 132,619

et" al 74, 203, 252, 580, 625

ef al tecelliyat 439

efendi 181,434,536

efendi kaps 147

efendi'nin huzuru 126

efendilik 6,403

efgan 6 1

eflk 216

elence 5,57,67,124,559

Ehl-ibeyt 165,234,505,510,552

Ehl-i beyt sevgisi 11,37

Ehl-i beyt'e muhabbet 638

Ehl-i beyt'i sevmek 36, 552

ehl-i dert 4 1 6

ehli olmak 473

ehl-i uhut 495

ehl-i snnet ve'l-cemaat 490

ehlullah 1 5, 22, 24, 39, 49 - 52, 68, 74, 79,

80,90, 104, 105, 127, 128, 134, 140-143,
147, 193, 226, 227, 233, 239, 241, 246,
256, 286, 291, 292, 303, 307, 327, 329,
332, 333, 343, 346, 351,417, 454, 476,
477, 485, 486, 495, 499, 500, 506, 527,
533, 544-546, 551, 555, 568, 575, 598,
606, 614-616, 619, 637, 642, 645, 646,
651

ejderh 221,447,502

ekber 584

ekmekler tuzlu 264

ekrem 352

el 246,330

el'an kemkan 525

el-abd Rabbn ve'r-Rabb abdm 249

elek tersine dnmek 264

elektrik 349,350,351

elem 185,299,357,438,456,611

elest 478,627

elest lemi 616,643

elest bezmi 438

elest gn 438

elest muamelesi 478

elest bi-Rabbikiim 272,541

elhamdlillah 335

elif 159, 188

ellerini gsne koymak 622

elmas 93,217

emnet 1 1 6, 1 65, 324, 329, 429, 498, 5 1 4,

515.561,616,622

emnetullah 560,561

SOHBETLER

697

emir 464,465,579

emlk 216

emmre 102,103,479

emniyet 152,265

emr-i Hak 3 1

en kestirme yol 617

en yakn tarik 200

enbiy 14, 24, 206, 343, 481, 498, 508,

521,559,581
enbiynn snneti 388
ende 625
ene 252

ene'l-Hak 68, 264, 5 1 3, 556, 58 1

enfiye 516
enfiis 4 1
cnfiis lemi 123
eniyet 252,436,437
Epitlymetikon 364
er 161,526,527

erbb- ak 43 1
erbain 545
eren 92, 139
erimek 332
erkn 6

erkek 13,180,181,273,550
ermi 205
esnid 8

esaret 37,268,516
eser 280,349,389
eserden messire 33, 34
eslel-i sfln 207
eshb- kiram 49, 147
esir 253,296
esirci 147
esr hareketler 445
eski 503
eski hikye 417
eski ilhler 503
eskimek 282
esma 32, 39, 50, 74, 1 16, 122, 123, 148,

162, 203, 211,218, 250, 425, 466, 514,

527, 543, 551. 565, 586, 590, 609, 614,

626
esma ekmek 547
esma tecelliyt 439
esm- ilhiyye 491
esm-y hsn 2 1 0, 491 , 509
esrr- ilh 545
esrr- Muhammediye 148
estafirullah 181,235
eek 74. 120

ehed en l ilahe illallah 484

eraf 500,572

eya 13, 74, 248, 249, 25 1 , 61 5, 626

eya Hak'tan gayr deildir 599

eyada Hakk' grmek 580

eyann hakikati 272, 377

et 548,554

etek 117

evin zekt 473

evldn zekt 473

evlt 89,90, 161, 175,349,450

evlt ve dnya muhabbeti 608

evliya 15,24,60.86, 105, 142,206,211,

252, 263, 309, 357, 481, 495. 521, 544,
559,565,581,647

evliyann snneti 388

evliyullah 50, 483, 532, 555

evliyaya gnl vermek 152, 158

evrad 145,434,486,551

evvel 195, 215, 248, 351, 389, 523, 600,

624

evvel sondur 211

evvel m halak'allhu 491

eyvallah 615

ez 250,559

ezan 496

ezn- Muhammedi 409

ezel 61, 69, 82, 84, 148, 152, 160, 202,

231, 242, 246, 297, 305, 373, 412, 418,
421, 442, 470, 474, 494, 497, 506, 528,
538, 566-568, 571, 604, 634, 636, 641

ezel lemi 46, 1 16, 148

ezel anas 87

ezel ainal 387

ezel damgas 314

ezel gn 205

ezel istdt 576

ezel levhas 491

ezel tabelalar 110

ezelde kaybetmek 643

ezelde sad 636

ezelde ak 523, 636

ezeldeki ahd 461

ezeldeki ainalk 326

ezel 641

ezel hassas 290

ezel ilim 491

ezel istidat 290

ezel knun 528

ezel takdir 41

ezel terbiye 202

698

LGATE VE NDEKSLER

eziyet 559

ezkr 551

l'a'lim I im yrd 77

faal 452

fl 6, 214, 215, 320, 368, 490, 521, 553

fail Allah 212

fail ve mevcut Allah'tr 44

faili Hak bilmek 490

faili Hak grmek 77, 99

faili Hak'tan baka grmemek 400

faili ve mevcudu Hak bilmek 33. 41 1

failin Hak olmas 371

fakih 497

fakir 5,27,91, 131,215,216,319,472.

592, 638, 65 1
fakirlik 29.643
fakr 28, 106, 131, 149,319,341,399,564.

601,612
fakr fahrmdr 601
fakr fena 149
f 23,528
fan etmek 320
fn olmak 315.389,559,641
fn-i mutlak olamaz 641
fare 613
Fris 288
fark 579
fark lemi 219
fassalhk 43, 132,202

Ftih trbedar 71
Fatiha 237, 3 1 8, 495, 496. 497, 542, 543.

551.620
Fatiha ekmek 529
fayda 609

fazilet 358,360.361,364,365,467
felket 86, 90, 357, 360, 361, 379, 381
felek 496

feleklerin merkezi 318

felsefe 24, 292. 306, 569
felsefe jimnaz 362
felsefe kitab 339
fena 30. 176,243,320.580
fena ahlk 622
fena huylu 608
fena mertebesi 248,381
fenfllah 214
fenalk 30. 63, 1 19, 134, 135. 214, 334,

353, 361, 364, 379, 406, 41 1, 426, 469,

525
fenalk yapmak 455

fen-y halk 213

fener 1 2

feragat 6

ferah 426

ferahlamak 633

ferahlanmak 143, 377

ferzende-i lem 62

fes 486

fes giymek 503

fesat 324, 375, 465, 491, 527, 596, 610

fesleen 289

fetva 243

fevkaldelik 179

feyiz (feyz) 165,439,551,621

feyz-iakdes 83,108

feyz-i nur 628

fkh 533

fsk 375

fskiye 332

ftrat 30

figan 1 64

fihrist 582

fiil 6,479,490,580

fiil selmeti 609

fiili, hareketi Allah'tan bilmek 34, 156,

524
fikir 1 78, 1 87, 25 1 , 376. 387, 439. 460,

478, 523
fil 96

filvak'as 138
filim 396

filozof 23. 24, 292, 444, 459, 469, 584

firak 24, 149, 205. 264, 267, 276. 295
Firavunluk 572
firdevs 442
firkat 186,282,388
fiseblillah 115
fitil 16

fitne 465,487.488
fizik 7

fizyolojist 447
fotoraf 1 76

Fransz bahriye makinisti 33 I

Fransz politikas 576
Fransz zabiti 75
fukara 398,472
fusus 499
finun 553
G

Gaflar 602
gafil 238.336,533,605,610

SOHBETLER

699

gafil olmak 195

gafil olmamak 327,617

gaflet 65, 89, 90, 96, 100, 126, 134, 141,

150, 165, 190,226,282,300,371,376,
377, 382, 404, 415, 416, 423, 443, 444,
446, 474, 527. 535, 543, 547, 585, 592,
610,611,624.631,643,649

gat'rifr-rahm 622

gam 192,344,559,641

ganem 529

gan 215,216,315

garam 569

garaz (garez) 223, 224, 447, 456, 459

garp 1 34

garip 91, 124

gavga 40

gavsiyel 555

gavs'l-azam 555

gavs'l-ekber 254

gayb lemi 123,542

gayb erleri 501

gayb kmn 215

gayb mnlar 580

gayb rieli 195

gayb srlar 580

gaybdan bir ey bilmek 302

gayb 91

gayb- evvel 272

gayb man 189

gaye 168,474

gayp 580

gayr 426

gayret 7,217,490,506,626

gayret kemeri 625

gayretli 1 1 al oku 619

gayr 177.178

gayr- slik k 46

ayrlk 33.224

gayya 349

gaza 520

gazabn yenmek 613

gazap III. 155, 174, 191,233,324,332,

435, 447, 47 1, 477, 487, 594, 620, 637

gz 23

gece 13, 145

gece namaz 630

gece sohbetleri 41

gemi 99. 270. 357, 602

gemi mr 306

gelecek 440, 449, 598, 602

uelecek korkusu 100

gelecek mr 306

gelecek zaman dnmek 99

gelmek 585

gelmekten maksat 388

gemi 144,605

gen 161,196

genlik 65, 197,276,638

gerek ak 1 82

gezer l 205

gllgi 276,278,283

glman 58,512,521,640

gna 173

gybet 43, 65, 79, 126, 132, 153, 157, 168,

201, 202, 214, 220, 300, 322, 375, 398,

411,416,439,546,585
gybet etmek 125.214
gitmek 381,585
gitmek gelmek 79
gizli hazne 47, 188,624
gizli sadaka vermek 614
gizli ehvet 415
gizli irk 388
gizlilik 217,394,414
gk 273
glge 1 93. 207, 208, 223, 25 1 , 252, 266,

285, 363
gmlek 291

gnl l 597
gnln krmamak 231
gnl 26, 2 1 0, 3 1 7, 405, 435, 493, 580,

615,619
gnl lemi 479
gnl bahesi 624
gnl bilgisi 308, 444. 446, 447, 448
gnl ehli 285
gnl kbesi 317
gnl kasveti 397
gnl krmak 619
gnl sahibi 3 1 6. 405, 594
gnl sahibinin gnlne girmek 405
gnl sesi 7

gnllere teshir etmek 72

gren 92

gren ve grlen 489

grmek 92. 204, 247, 395, 402. 462. 564.

566,615
gsteri 48 1

gsteriten holanmak 158

gz 188, 205. 247, 359, 360. 397, 411.

413, 435, 479, 489, 545, 546, 598, 626

sz bebei 34, 188,261

700

LGATE VE NDEKSLER

gz deitirmek 545

gz sahipleri 442

gzya 91.321,592

gzden rak olan, gnlden de rak olur

643
gzlklk 156
gzsz 33 1

gzmn nir namazdadr 554

gzn nr 67, 48 1
gramofon 118,272,620,645
gurup 429
gurur 20, 97, 158, 205, 358, 372, 397, 400,

440. 447, 638

gurur chil iidir 638
gurur dnys 569
gururlanmak 454
glk 534

gl 40,61,226,375,424,469
gm 571
gn 55, 140
gnah 26, 104, 119, 187, 192, 194, 197,

226, 236, 254, 289, 301 , 3 1 1 , 381 , 387.

397, 479. 502. 520, 536, 602

gnh zarar vermeyenler 647
gnahkr 181.289.298,598
gnahtan tvbe etmek 187
gne 13, 22, 63, 67. 68, 217, 225, 248,

251,266,323,551,574,626
gne yukar kmak 264
gnein bat 429
gremek 373
gvene kaplmak 153
gzel 30, 73. 83, 242, 42 1 , 48 1 , 605
gzel ahlk 1 1 , 1 70, 202, 287, 303, 392,

422,448,493,613,648,652
gzel dost Kur'n 613
gzel kadn 428
gzel koku 208.322,481
gzel ses 627
gzel ey, hakikat chetiyle Reslullah'ndr

561
gzel sz, Reslullah'ndr 561
gzel yz 208

gzel yzller 73
gzellik 19. 67. 74. 1 86, 256, 280, 285,

335,358,363,385,411,486
II

habib 33, 167

habl- metin 265, 287
habs-ibevl -219

hac 1 8. 50, 1 72, 3 1 6, 3 1 7, 324, 337, 497.

502,549,590,614,619

hacca gitmek 620

hacc- ekber 317

Hacer'l-Esvet 316

hac 437

Hadi 1 1 6, 1 35, 1 48, 275, 308, 313, 508,

540

hads 8,42,522,561,564,605

hads-i kuds 25, 47, 88, 143, 1 88, 248,

428. 433, 475, 477, 496, 536, 541, 544,
551.624

hads-i erif 39, 52, 53, 59, 75, 77, 78, 94,
107, 109, 132, 187, 193, 194, 195,204,
213, 221. 245, 254, 273, 307, 312, 322,
351, 386, 392, 398, 401, 402, 414. 416,
4 1 8, 454, 459, 461 . 477, 492, 505, 522,
524, 525. 528, 529, 532, 540, 541, 544,
553, 565, 593, 606, 607

hdise 74, 77. 138, 220, 407, 454

hads 580

hafi 557

hafz 173,564,620

hafza 1 73

Hak, bk. Allah 22, 34, 162, 185, 256, 387,

394,431,513

Hakk 327,344

Hak k 157

Hak ehli 449

Hak grlebilir mi 203

Hak gz 462

Hak gzeldir, gzellii sever 560

Hak ile olmak 126

Hak kelm 596

Hak korksu 33

Hak sevgilileri 1 19

Hak yolu 135

Hak yolu yolcular 632

Hakk 'a erimek 97

Hakka gtren yol 1 16

Hakk'a kavumak 116

Hakk'a tevecch 99

Hakk'a vsl 27

Hakk'a vusul 474

Hakk' bilmek 414.416

Hakk' grerek yapmak 297

Hakk grmek 34, 628

Hakk gzellerde grmek 242

Hakk' her yerde grmek 214

Hakk mahede 162,579

Hakk tevhid eylemek 213

SOHBETLER

701

Hakk unutmak 24

1 lakk' zahir, halk htn grmek 442

Hakk'n deti 37

Hakk'n aynas 148,528

I lakk'n bir ismine bal kalmak 600

Hakk'n bir kulu sevmesi 536

Hakk'n birliim grmek 585

Hakk'n boyasyla boyanmak 1 59

I lakk'n fiili 324,388

I lakk'n hayatiyle hayat bulmak 581

I lakk'n hviyeti 584

Hakk'n irdesi 25

Hakk'n isimlerinden maksat 275

Hakk'n naibi 555

I lakk'n nuru 513.540

Hakk'n rzs 127

Hakk'n saltanat 36

Hakk'n sevdii 409

I lakk'n sfatlaryle sfatlanmak 609, 652

Hakk'n tasarrufu 616

Hakk'n tecellisi 214,615

1 lakk'n vcdunda yok olmak 4 1 6

Hakk'n ztnda seyretmek 304

Hak'la grmek 449. 580

Hak'la Hak olmak 496,518

Hak'la iitmek 580

Hak'la konumak 596

Hak'la olmak 127

Hak'la sylemek 449,580

Hak'la yapmak 580

Hak'ta bak olmak 580

Hak'la tam olmak 580

Hak'tan almak 34

Hak'tan baka bir ey grmemek 10. 99,

379,411,457,553,628

Hak'tan baka mevcut olmamak 54, 198,

256,514,521,564,624

Hak'tan bilmek 6, 34

Hak'tan gayr iitmek 628

Hak'tan gayr mevcut olmamak 553

Hak'tan gayr nesne yoktur 320

hakaret 104

hakaret etmemek 392

hakaret nazar 6 1 1

hakikat 1 8, 22, 29, 32-35, 37. 52. 63, 88,

99, 103. 1 16, 128, 134, 135, 140-142,
147, 148, 166, 185,241,268,275,285,
286, 290, 292, 296, 300, 305, 307, 308,
318, 327, 331, 360, 363, 371, 392, 405,
419, 424, 430, 433, 436, 437, 456, 469,
47G\ 473, 474, 499, 53 1 , 535, 540, 542,

543, 548, 549, 554, 555, 559, 568-570,

572, 585, 595, 605, 623. 625. 626. 628,
638
hakikat lemi 144,290
hakikat ri t' 586,621
hakikat birdir 439
hakikat deryas 224

hakikat devri 568

hakikat dilencisi 402
hakikat ehli 252. 255. 292, 408, 642
hakikat ehlinin nian yoktur 642
hakikat erbab 351
hakikat gz 314
hakikat gnei 226, 430, 522
hakikat Musa's 634
hakikat nkteleri 333
hakikat sahibi 642
hakikat sz 402
hakikat yolu 292,381,616
hakkat- dem 565
hakikati aramak 268
hakikati bilmek 24
hakikati bulmak 587

hakikati grmek 527

hakkat-i insan 3 1 1

hakkat-i insaniyye 5 1 , 275, 495, 496

hakikat-i Muhammediye 33, 146, 254, 361 .

452,517.518,535

hakki dem 306

hakk ak 1 57, 1 82, 1 83, 208, 274, 463,

464

hakk cennet 474

hakk fikir 377

hakk hikmet 292

hakk insan 479

hakk kble 346

hakk kul 479

hakk yaratc 360

hakk zikir 317,376

hkim 1 75, 1 79. 306, 362, 444, 460, 467,

525

hkimlerin hkimi 230

hakke'l-yakn 549, 559

hakkn demek 134

haksz muamele 380

hakszlk 380,459

hal 7, 17, 101,209,387,532,533

hal dili 91,447

hal dili duas 86

hal erbab 102

hal ilmi 532, 533

702

LGATE VE NDEKSLER

hal noktas 533

hal tevhidi 77

hle raz olmak 270

hlet-i nezi 226, 623

halfe 21, 234, 435, 475, 491, 496, 497,

528
halfetllah 527
halik 468,629
hlikiyyet 580
halfe 557
halim 540

halk 127,128.343,431
halk perdesi 579
halk sevgisi 442
halk grmek 127
halk nefyetmek 126, 127
halk sevmek 448

halk zahir, Hakk' btn grmek 442

halkn sesi Hakkn sesidir 270
halktan gelenin haktan gelmesi 260
halvet 328,565
ham 109
hamd 43 1
haram 1 7, 70, 1 27, 1 32, 1 75, 1 93, 34 1 ,

422, 470, 537, 649

haram yiyici 237
harama el uzatmak 591
harm 86
hareket 147, 150,215,253,254,351,423,

445, 585, 598

harf 31, 134, 148

hrika 1 5
haris 640
harp 23

harp tehlikesi 413

has kul 41

hasbetenlillh 297, 299

hasenat 119, 126, 141, 170,320,495,517
hasep ve nesep 352,353
haset 65, 127, 168, 176, 212, 221, 333,

416, 420, 447, 456, 480, 502, 546

hasetsizlim 614
hasislik 472,591
hasret 223

hasta 124, 131, 134, 166

hastalanmak 228
hastalk 166, 185,291,337,358,509,599,

627
har neir (har ner) 1 30, 1 78, 258, 594
har ve neir 168

har 570

hayet 48,319,596

hayetullah 642

hat 26, 299, 310, 323, 589, 590, 591, 602,

607, 622, 627, 630, 642, 646, 649

hat etmediin az 520
htem'l-enbiy 468
htemi'fl-evliy 468
hatim 49
hatip 77

hatrlamak 361,364,569
hava 318,452
hava oyunu 1 86
havada umak 1 5
havas 77, 477
havf 319,596
havf hzn 215

havi 44, 101, 106,413,490

havuz 1 63
Hay ismi 277
hay ve huy 2 1 8
haya 6, 345, 348, 392, 422, 628
hayal 1 85, 208, 262, 285,371, 489, 623,

624
hayal lemi 565
hayal varlk 475
hayal vcut 469
hayat 67, 169,273,305,313,326,351,

355,357,464,488,581
hayat mevttir 610
hayat srr 367
hayta bak 585
havt- tayyibe 175,205,210,267,581,

625
haytn mns 414
hayattan maksat 461
hayr 26, 59, 60, 86, 122, 126, 141, 296,

308. 312, 357, 363, 364, 381, 41 1, 477,

523,591,596,640
hayr ehli 465
hayr ilemek 618,638
hayr misli 364
hayr olandadr 454
hayr sylemek 327, 423, 524
hayr ve er Allah'tandr 629
hayra niyet etmek 6 1 8
hayrl 458
hayrl olmak 180
hayz 80
hayrat 170,517
hayret 1 62, 267 - 269, 286, 287, 320, 472,

492, 574

SOHBETLER

703

hayr da erri de yaratan 629

hayvan 65, 116, 133, 150, 151, 153, 178,

205, 225, 237, 273, 300, 352, 391, 397,

441,452,475,607
hayvan sfat 132, 237, 324, 356, 413, 432,

436, 579
hayvan sfatlarndan kurtulmak 614
hayvanat 1 50
hayvandan aa 608
hayvn- ntk 587

hayvn ruh 146, 257, 277, 294, 473, 588

hayvn ehvet 550
hayvn sfatlar 478
hayvanlk 588
hayvanlk sfatlar 460

haz 169

hazart- hams 565

hazne 30, 131,269,272,311,335,428,

496,511,586,587,628
hzr ve nazr 535
hekim 20, 166, 404, 494, 529, 627
hekmin vazfesi 166
helak 190

hell 17, 70, 127, 175, 193, 422, 470

hell lokma 613
helllemek 652, 653
hep Allah'tandr 600
hep bir'dir 47
hepsi Allah'tandr 524
her fiili her hareketi Allah'tan bilmek 34,

156,524
her ey Hak 424, 425
her ey zddyla bilinir 20
her eyde Allah' grmek 480
her eyde fail Hakk' grmek 413

her eyde Hakk' grmek 255, 325, 423

her eyi Allah'tan bilmek 534, 617
her eyi Hak'tan bilmek 60, 385
her eyi olduu gibi kabul etmek 411
her yerde Allah' grmek 590
her yerde Hakk' grmek 213, 617, 650
her yerde Hakk' hazr nazr grmek 168
her yerde Hakk' seyretmek 201
her yerde tecell eden Allah 214
her zerrede Hakk'n nurunu grmek 599
hesaba ekilmek 569
hesaba ekmek 54
hev 265
hev ve heves 265
heybet 48,111,319,340,498,616
heyecan 137,414

hristiyan 9, 75, 76, 259, 301, 390, 412,

488,514,516
hristiyanlk 390
hristiyanlk tasavvufu 366, 368

hrka giymek 486

hrs 274, 354, 447, 456, 459, 460, 466,

472,480,493,508,612,620
hrsz 86, 104,289,563,564
hrszlk 66
hicap 52, 94, 96, 97, 1 1 5, 1 77, 297, 430,

465, 489
hicr 264
hicran 24, 46, 48, 56, 149, 186, 204, 221,

222,282,308,328,414
hicran perdesi 567
hicret 436

hibir yer Allah'tan hl deildir 587

hidyet 94, 148, 169, 173, 244, 303, 371,

411,524
hidyet niyaz etmek 597
hidyet nuru 328, 475
hiddetlendii vakit 639
hikye 271,417

hikmet 15, 41, 43, 52, 89, 214, 228, 230,

286, 287, 307, 355, 382, 407, 412, 449,

451, 453, 458, 467, 473, 479, 480, 486,

525, 532, 545, 561, 564, 570, 592, 623,

646
hikmet sahibi 460
hikmet Ysuf u 643
hikmetlerin ba 460, 462
hil'at 255,342
hilfet 147
hilfete gei 147
hile 1 04, 1 54, 1 76, 29 1 , 292, 303, 324,

582,596,610
hilekrlk 616
hilkat 30,62,356,556
hilkatin gayesi 448
hilm 443
himaye 337

himmet 247,357,430,626
hindi kan 573
Hint fakirleri 15,80
his 311,445
hiynet 176

hizmet 6, 375, 378, 39 1 , 436, 596, 643

hizmet eden gen kzlar 7
hizmet ve yardm da sadakadr 596
hizmeti 379
hizmetilik 380

704

LGATE VE NDEKSLER

hoca 20,412,444,448,627

hoparlr 301

hor bakmamak 392

hor grmek 86, 524

horoz 132

ho 214

ho grmek 23 1

ho grc 462

ho grrlk 45 1

Hu 35,36,503

hubb- edd 569

Hud sresi sam aartt 63 1

Hdbin 565

ludiis 215

huls 32, 1 12, 192, 326, 532, 533

humak 103

hr 215

hurafe 503

hurt 58,216,512,521,640

hurma dal 172

hurma stunu 1 72

hurf- mukattaa 159

hurf- mukattaat 569

huu 621

huy 202,205,570.646

huzur 8, 25. 26, 50, 126, 134, 198, 214,

222, 262, 28 1 , 46 1 , 534, 535, 537. 589,

592,621
htzr- nebevi 227
hccet 541
hcre-i saadet 62
Hdhit 466,467
hkm 230

hkm Allah'n hkmdr 625

hkm galibindir 88
hkm Hakk'n hkmdr 134
hkmdar 341,511,572,595
hkmet 461,548
hr 6,438
hrmet 407
hrmet eylemek 633
hrriyet 516
hsn-i cemal 2 1 5
hsn-i ehdet 127
hsn-i zann 599
hsnniyet 229

hsran 520
hviyet 252,436
hzn 344, 4 1 6, 442, 443, 628
l-l
irsiyet 352'

rz 61

stf-y tam 27

k 12,250,355,445

lyal 112

ztrap 109, 125

ztrr mevt 308

ztrr lm 275

ztrr seyir 308

ibdt 131

ibdet 45. 49, 50, 52, 65, 73, 81, 82, 87,
90, 102, 104, 115,132, 141, 157, 158,
1 59. 1 87, 197, 202, 208, 254, 259, 276,
288, 289, 297, 328. 346, 352, 377, 381,
423, 430, 463, 471, 475. 488, 493, 497,
499, 502, 505, 517, 521, 530, 534, 535,
540, 547, 551, 574, 577, 582, 585, 592,
596, 599, 607, 611, 614, 616-618, 629,
63 1 , 635, 637, 640, 644, 649, 65 1

ibdete irk komak 614

ibadethane 259

ibdette maksat 639

ibn-ivakt 315,387,449

ibret 86, 89, 263, 320, 443, 444, 462, 604,

625

ibret almak 453, 587

ibret gzyle bakmak 423

i 123

i lemi 172,447

i darl 397

iini temizlemek 502

iki 200. 268, 280, 448, 454

itihat 628

itima mevki 570

idare 415

idrc kandili 626

idee 363

idrak 333

idrar sknts 219

iffet 173

ifrat 581

ifrat le-i hayt tez sndrr 629

iftar 261

iftira 361,380,650

iftira etmemek 616

ine delii 203

ihata 540

ihfa 512

ihls 1 72, 1 73, 223. 224, 229, 288, 303,

316,326,378,533,582

ihmal 458

ihram 317

SOHBETLER

705

ihsan 114, 189,213,375,587,639

ihsan etmek 1 1

ihsana kretmek 633

ihtilf 85

ihtill 461

ihtiras 1 67, 470, 606, 633, 64 1

ihtiam 28

ihtiya 36, 131, 182

ihtiyar 196,197,450,580

ihtiyar 308

ihtiyr- cz' i 187

ihtiyar lm 39, 248, 275, 296, 306

ihtiyarlar 267

ihtiyarlk 65,276

ihtiyat 99,365

ihvan 220, 337, 578, 646

ihvann dier bir ihvana olan muhabbeti

348
kan 173

iki cihandan gemek 622

iki defa domak 39
ikideniz 408
iki elini kaldrmak 622
iki yol 197
ikilie dmek 451
ikilik 1 84, 203, 204, 272, 311,315,317,

366,515,581,599,614
kiliksiz 381
ikindi namaz 441
ikiyzllk 300
ikra' 175
iktidar 443
iktisad refah 85
il 358,549
ilh 72, 173,503,557
ilh adalet 212,380
ilh ahlk 567

ilh ak 187,251,389,567,627

ilh ayna 291

ilh bestelemek 503
ilh cezbe 165

ilh emnet 144,421,497,515

ilh hakkat 626
ilh ilim 584

ilh irde 187,198,215,523

ilh isim 515,609
ilh kelime 584
ilh mahkeme 357
ilh nazargh 544
ilh nur 170,604
ilh nurun tecellsi 600

ilh rahmet 487

ilh ruh 257,278

ilh saltanat 36,283,519,524

ilh sr 144,560

ilh takdir 594

ilh tecell 287,628

ilh tecelliyat 180

ilh vuslat 554

ileri ge 55

ilham 360,377,531,574,580

ilik 548,555

ilim 48,58,70,72, 1 15, 1 16, 141, 170,

213, 214, 241, 251-254, 278, 297, 320,
364, 368, 386, 393. 400, 404, 407, 4 1 4,
4 1 6, 420, 438, 444, 453, 466, 470, 473,
483, 502, 538, 541, 571, 574, 581, 592.
603, 620, 630

ilim ilimsizliktir 80, 585

ilim nefsini bilmektir 393

ilim sahibi 280,460,579

ilim ehri 561

ilimden maksat 620

ilimlerin gayesi 450, 453

illallah 47, 170,511,539,553,565

ilme"l-yakn 549, 559, 637

ilmi ile mil olmak 24

ilmimi ziyde et 527

ilmin gayesi 213

ilmin ehri 232

ilmin zekt 473

lmullah 414,485,527,549

iltifat 57,58

imam 18,47,189,508

man 9, 1 1, 20, 37, 53, 69, 84, 91, 143,

173, 190, 192, 273, 326, 327, 342, 373,
392, 416, 422, 430, 442, 448, 469, 470,
499, 507, 510, 536, 544, 599, 619, 642

man korkusu 642

man smblleri 624

mnn efdali 77, 78

mnn kemli 442

mansz 102

imhal 458

imkn 215

imkn lemi 364

imkn ve vcup 228

imtihan 24, 1 18 - 120, 163, 509, 521, 563,

599

inat 205

inayet 91,218

inci 605

706

LGATE VE NDEKSLER

incinmek 78, 1 3 1 , 1 59. 2 1 4, 295, 300, 302

incinmemek 158,213,319,443

incitmek 173,214,300,302,652

incitmemek 76, 158, 213, 319, 323, 439,

443, 633, 642

incizap 305

intak etmek 472

infsal 585

ngiliz papaz 370

inkr 191,331,334,653

inklp 648

inneme'l-a'mlii 245

inn 252

insan 6, 14, 20, 22, 29, 31, 47, 62 - 64, 83,

89, 112, 116, 132, 133, 136, 150, 168,
1 72, 205, 238, 241 , 257, 261, 273, 300,
308, 324, 359, 360, 363, 391, 393, 397,
402, 406, 413, 414, 419, 429, 433, 441,
453, 460, 47 1 , 475, 478, 496, 5 1 3, 535,
536, 543, 553, 582, 587, 588, 605, 608,
612,617,622

insan aramak 502

insan bulmak 547

insan nev'i 436

insan oullan 459

insan olmak 149

insan sevdii ile beraberdir 349

insan sureti 237

insana hizmet 359

insan aramak 549

insan bulmak 550, 567

insn- kmil 495, 496, 507, 543

insann hakikati 308

insann hlinin aynas 525

insann hayrls 607, 609

insann mns 247

insann erlisi 609

insann srr 496

insann tekml 216

insann yz 29

insaniyet 112,486,552

insanl bulmak 589

insanlk 44, 256, 296, 327, 407, 410, 452,

467, 492, 493, 553, 570, 582, 588, 600,
608, 620, 648

insanlk mertebeleri 304

insanlk mertebesi 150

insanlk vazifesi 537

intihar 641

intikam 459,480

intisap edecek olan ruh 147

intisap 94, 95, 1 5 1 , 334, 336, 390, 406,

564, 572
intizam 128,461
ip 128,287,450
iptida 5

iptida hayat 419

iptida mektebi 548
iptidaya riic 568
iptil 268, 276, 280, 294, 559, 560
irde 17, 213, 253, 388, 510, 579, 608,

629, 636
irde kuvveti 448
irde sahibi olmak 280
rdet 564,580
irfan 1 3, 1 5, 1 6, 1 8, 25, 42-44, 54, 72, 73,

141, 152, 157, 158, 179, 279, 287, 313,

320, 377, 390, 416, 420, 437, 462, 467,

473, 485, 494, 497, 536, 571, 579, 587,

592, 598, 620, 626, 629, 638, 640

irfan erbab 1 76
irfan glleri 624
irfan mektebi 1 59, 52 1 , 524, 627
irfan nuru 567
irfan oca 43
irfan pazar 634

irfan sahibi 320, 377, 400, 565, 587, 613

irfan sofras 10

irfan, vcdu bir grmektir 565

irfan yolu yolcular 19
irfn- Muhammed 159,313,414,418,

484,506,535,552,617
irat 46, 70, 90, 273, 274, 299, 444, 446,

494,554
s nefesi 1 08
isevilik 104
seviyet 354,367,502
isim 96,116, 135, 138, 149, 183,211,218

285, 307, 308, 3 12, 3 1 8, 425, 432, 448,

481,498, 540, 566, 576, 581, 590, 613,

615
islm 171,173,331,342,494
islm dini 485
slmiyet 38, 51, 85, 104, 140, 179, 234,

354, 361, 365, 486, 502, 516, 534, 574,

609,612
isme mazhar olan her varlk 590
ismet 268

ism- cell 99, 376, 437, 590

ism-izat 519,584,585
smullah 496,519
ispirtizm 531

SOHBETLER

707

istedim ki bilineyim 624

istek 463

istemei bilmek 266

istemek 320

istdd- rit" 31

stdt 17, 20, 34, 36, 43, 52, 57, 58, 61,
69, 75, 76, 83-85, 92, 96, 109, 1 12, 1 16,
132, 135, 160, 165, 184, 193,202,207,
21 1, 231, 248, 261, 265, 266, 272, 273.
283, 285, 286. 288, 295, 327. 390, 395,
408, 428, 437, 439, 468, 494, 541, 542,
545. 547, 551, 556, 569-571, 575, 587,
601,604,605,621

istidatsz. 409

istidlal 367

istifar 26, 187, 194. 206, 236, 397, 634

istirak 206

istihfaf 125

istihza 132, 158

istikmet 200, 213,215, 302, 397, 404,

442,448,480,538,581,593

istikmet sahibi 582

istikmet iizre yrmek 586

stikll Harbi 576

istimdat 184

isyan 242,461,563,636

i 153,392

iaret 82,441

iini Hakk'a smarlamak 393

iitmek 462,471.566

iret 557, 573

itiyak 206,207,217

iitmek 564

tidl 365,369

itilf 418

tiraz 41,52,68, 113, 122, 135,211,212,

220, 230, 232. 450, 462, 492, 509, 524,
645, 646, 653

tiraz abestir 645

itiraz etmemek 379, 616

ttihat ve Terakki 87

ittisal 585

iyi ahlk 452

iyi huylar 586

iyilie mukabele beklemek 127

iyilik 19, 30, 86, 127, 132, 135, 143, 316,

334, 340, 353, 357, 361, 41 1, 426, 441,
523, 524, 639

iyilik etmek 642

iyilik ettiin kimse leim ise 608, 627

iyilik sahibi 452, 453

iyilik yapmak 398, 399, 418, 455, 546, 638

iyyke na'bdii 542

iyyke nestan 542

izafi ruh 144, 146, 257, 258, 473, 572

izdiva 583

izzet 61,611

izzet-i nefs 61

kabahat 59,64

Kabe 82,317,437,496,541,613

kbe kavseyne ev edn 109

Kabe'ye nazar 505, 540

Kabz 172

kabil 215

kabiliyet 1 7, 34, 36, 43, 52, 83, 84, 1 1 9,

123, 193, 220, 266, 288, 327, 390, 395,

43 1 , 439, 448, 467, 468, 55 1 , 556, 569,

604
kabiliyetini vermek 159
kabiliyetsiz 19
kbiliyetsizlik 418
kabir 1 9 1 , 248, 420, 502, 593, 606, 623,

625, 647
kabir azab 191,192
kabir ehli 606,648
kabir ehlinden yardm istemek 606
kabrin ziyneti 593
kabuk 42,240,595,632

kabz 26,48,304,649
kadeh 263

kader 202,366,388,571,600
kad 292,293
kadn 13, 85, 161. 166, 176, 179, 180, 181,

222, 268, 273, 292, 293, 322, 343 - 345,

481,482,550,631
kadna hrmet 180
kadnlk 13,268,550
kadm 564

kadme'l-ihsn ihsnke'l-kadm 235

Kadir 71,506
Kadir gecesi 377
Kadiri 535,557
Kdir evrd- kebri 506
kdir-i mutlak 355
Kadirlik 18,437
Kaf 311
kfir 11,25,31,51,75, 122,215,216,231,

248, 268, 307, 3 14, 472, 477, 502, 5 1 3,

539,592,618
Kahhar 14,514

708

LGATE VE NDEKSLER

kahr 5,9,33,34,46,56,93, 111, 135,

155, 191,206,209,324,511,641

kahr ile ltf bir bilmek 5 1 1

kahr ile ltf bir grmek 1 50

kahr tecellsi 381

kahr ve ltf birlemek 1 98, 320

Kahir 540

kim 179

kinat 20, 29, 62, 124, 239, 406, 433, 468,

492,581

kinat kitab 582

kinatn ruhu 140

kal 7,533

kal sahibi 102

kalb 41,56,557

kalb-iselm 41,212-214,317,318,352,
4 1 8, 438, 452, 493, 497, 533, 54 1

kalb-i scln diplomas 521

kalb-i selm pasaportu 215

kalb tebih 49

kalb zikir 56

kalbin hayt 241,252,581

kalbin nrniyeti 593

kalbin salh 55

kalbin selmeti 214

kalbin sktu 333

kalbini krmak 191

kalem 1 87, 442, 476, 496, 498, 556

kalp 311

kalk, namaz kl 629

kalp 16, 28, 51, 66, 67, 107, 121, 123, 127,
130, 131, 138, 159, 168, 178, 180, 188,
204, 205, 209, 214, 220, 222, 235, 242244, 253, 263, 27 1 , 28 1 , 285, 311, 340,
364, 365, 370, 376, 38 1 , 387, 392, 404,
4 1 1 , 4 1 8, 4 1 9, 422, 424, 447, 462, 470,
474, 493, 494, 538, 544. 581, 582, 589591, 593, 605, 610, 619, 622, 623, 625,
627, 628, 630, 634, 636, 639, 644, 647,
652

kalp ameli 98,99,207,517

kalp dzgnl 590

kalp gz 251

kalp huzuru 222, 534

kalp illeti 333

kalp kandili 163

kalp krmak 369,616,619

kalp lisn 184

kalp m ileti -253

kalp memleketi 511

kalp rabtas 26, 183

kalp satas 461

kalp selmeti 317

kalp kr 315,316

kalp zikri 557,614

kalp zulmeti 449

kalp, Allah'n nazarghdr 246

kalp, Hakk'n halvetghdr 652

kalpleri teshir etmek 15

kalple huzur 188

kalpte iki muhabbet olmaz 651

kalpten kalbe yol vardr 605

km 40

kambur 494

kam 153

kameri ikiye blmek 326

kmil 72,87, 116, 143, 184

kmil akl 372

kmil er 55

kmil hoca 20

kmil insan 1 8, 20, 34, 53, 69, 96, 1 02,

122, 124, 141, 144, 146, 148, 158, 164,
165, 170, 176, 183, 188, 191, 196,225,
228, 241, 254, 256, 262, 263, 268, 274,
275, 278, 283, 284, 286, 294, 318, 381,
394, 409, 414, 424, 428, 432, 436, 437,
44 1 , 442, 465, 475, 495, 496, 506, 5 1 8,
519. 528, 532, 535, 541, 543, 546, 549,
561, 575, 579, 583, 604, 605, 612, 624,
637,651

kmil insan bulmak 549

kmil insann gnlne girmek 582

kmil insann terbiyesi 584

kmil insanla al veri 5 1 8

kmil kalbi 1 16

kmil kii 15,70

kmil kiinin cazibesi 4 1 7

kmil m'min 565, 634

kmil mrit 59, 86, 90, 1 89, 202, 258,

438, 486. 532, 538, 546, 547, 551, 564,
598, 636

kmil rehber 309

kmil std 311,317

kmil vel 405

kmilin kalbi 251,317

kmilin kalbine girebilmek 183

kan 527

kan banyosu 5 1 7

kan dkmek 491

kn'Allhii 77

kanat 22, 175,628

kanal 225

SOHBETLER

709

kandil 16

kanl yol 515,553,589

knun 7,16, 103, 104,542

kap 17

Karagz 103,212,252,490

Karagz oyunu 101

Karagz perdesi 41,103

Karagzc 103,223

kararmak 190

karde 643

karga 182,466

karnca 179, 295, 322. 506, 635

karmamak 227,231

karnaval 38

kam armak 228

kaside 170,503

katl 16,236

katre 225

kavga 633

kavs 84

kaybolan Yusuf u aramak 643

Kayym 581

kaza 594,618

kaza srlar 366

kaza ve kader 103, 117, 321, 466, 467

kaza ve kader srr 254

kaz-i ilh 594

kazanan 85

kazan 114, 115,315

kazan kaps 189

kazanlm vcul 387

kazasna rz 382

keder 48, 185,214,302,354,357,426,

438,456,529,640,641

kedi 179,575,576,613,646

kelm 439,562

kelm ilmi 22

kelm- kadm 287

kelmullah 371

Keldn Patrii 390,412

kelimtillhi't-tmmt 240, 584

kelime 211. 239. 240, 241, 423, 495, 496,

499

kelime-i ehdet 159

kelime-i tam 241

kelime-i tevhd 320,376,437

kelimetullah 366

kelle lisnuh 322

kemal 5, 18, 21, 43. 140, 202. 249, 474,

496, 502, 518, 535. 554, 583, 612, 630

kemal erbab 580

kemal kazanmak 436

kemle erdirici 72
kemle erdirmek 607

kemle ermek 328, 607

kemlini bulan ruh 653
keman 283, 438, 448, 602
keman almak 229
kemik 548

kendi evindeki hazne 269

kendi hayatlarna son vermek 577
kendi ilmini bilmek 170
kendi kitabn okumak 1 75, 622
kendiliinden gemek 634
kcndliksiz 381
kendinde olmak 260
kendine gitmek 381
kendini aradan karmak 603
kendini beenmilik 491
kendini bilmek 157, 158,213,359,446
kendini 1 lakk'm irdesine terk etmek 450
kendini slh etmek 486
kendini unuttuun vakit 298, 465
keramet 1 5, 37, 49, 60, 7 1 . 72, 79, 80, 1 28.
227, 239, 28 1 , 327. 332. 339, 448, 485,
486, 506, 507, 546
keramet ehli 428. 536

keramet sahibi 582

keramet, kermetsizliktir 80, 140

Kcrbel ehitleri 37

kerem 324

kerm 53

kerman 266

kesret 31,35,46-48, 109, 162, 180,219,

248, 252, 272, 328, 376, 394, 469, 472,
565,615,626

kesret lemi 490

kesret gecesi 308

kesret yoktur 6 1 5

kesreti vahdette mahede etmek 579

kesrette Hak ile vahdette halk ile olmak

305

kesrette vahdet 565

kef (kein 43. 339. 466, 580, 582

kefehli 428

kef-i kubur 647

ketumiyet 200

kevn vcut 2 1 5

Kevser Suyu 638

kble 116,232,281

kbt 365

kdem 215

710

LGATE VE NDEKSLER

kl ekmek 68

krk 216

krk ya 216

krklama 350

krklar 343

krlang 53

krmak 201

krmz 103

krmzlk 190

k 5

ksas 600

ksasa ksas 34, 99

ksrda kalmak 620

kskanlk 132,217,600

kssa 320

ktlk 337

kyamet 178, 194, 248, 249, 328, 329, 419,

568, 597, 598

kyamet gn 589

kz 64

kzarmak 190

kibr- ehlllah 477

kibir 101, 126, 127, 154, 156-158, 168,

205, 214, 221, 303, 415, 416, 420, 430,
447, 455, 456, 459, 480, 49 1 , 502. 5 1 1 ,
546, 572, 582, 594, 596, 632

kibrit 13

kilise 301,519

kilise an 557

kimya 200

kn 101, 154, 156, 168,221,415,456,480,

572, 583, 602, 603

kinaye 264

kitb- miibin 265, 485, 622

kitb- sine 40

kitabn sabiteleri 621

kitap 622

Klark niversitesi 407

ko 259

koku 32,247,291

kolaylk 534

konuan bayva 587

konyak 6

kopmaz ip 287

korkmak 361,463

korku 48, 104, 1 15, 214, 218, 219, 226,

227, 265, 302, 319, 328, 416, 442, 443,

449. 470, 486. 498, 538, 578, 592, 611,

6 1 6, 625, 628, 63 1 , 636, 644, 645

korku, nefse aittir 608

koruk 573

kova 499

koyun 607

kk 94.249

kle II

klelik messesesi 1 1

kpek 73, 1 20, 1 78, 1 79, 400, 409, 552

kpr 1 70

kr 77,78,311,494,592

kk 521,640

kt ahlk 89, 1 80, 1 84, 204, 22 1 , 392,

411,422,473,480,586,591,633
kt huy 202,603
kt szler 411
kt yaratll 608
ktlemek 117
ktln anas 200
ktlk 30. 63, 132, 133, 244, 316, 354,

357, 364, 41 1, 426, 441, 523, 524, 582,

586, 589, 632, 633

ktlk etmek 611
ktrm 646
kral 13,459
krp topu 503
kubbe 499
Kuddus 28,29,52
kudret 100, 106, 195, 490, 502, 524, 564,

579, 582, 594, 625, 635

kudret Allah'tan 101
kudret eli 114
kudret parma 66, 67
kudret ve kuvvet Hakk'a mahsustur 95
kudret-i ilh 350
kudm 21,557
kukla 41, 101,211,212,252
kul 63,78,622,627
kul hakk 341,386.590,598,652
kul kusursuz olmaz 602
kul Rabdr 249
kulak 178,205,359,435,536
kulluun gayesi 385
kulluk 1 15, 159, 301, 346, 450, 474, 488
kulluk zevki 618
kulumun zann 558
kumsalii 629
kumar 200,222,454
Kr'n (Kr'n- Kerm) 3 1 , 32, 5 1 , 66,

82, 1 07, 1 59, 248. 280, 284, 309, 3 1 4,

320, 323, 409, 414, 419, 476, 477, 479,

491, 492, 496, 499, 503. 524. 534, 542,

545,551.596,597,613,616
Kr'n okumak 210

SOHBETLER

711

Kr'n 'a nazar ve itibar 646

Kur'n'n harfleri 159

Kur'n'n mns 497

Kur'n'n tlimi 527

Kr'n- Kerm okumaktan maksat 620

kurban 529,537

kurban bayram 191

kurb- kbe kavseyni ev edn 381

kurt 432,587

kurtulu 520

kuru ve ya 107

ku dili bilici 503

ku taklidi 241

kularn lisn 71

kusur 430,631

kusurunu bilmek 242

kutb (kutup) 66, 166,231,289

kutb'l-aktab 254, 499, 555, 619

kulbii'l-ula 555

kuvvet 44, 88, 100, 106, 195, 413, 490,

502, 524, 579, 582, 594, 625

kuvvetlinin zekt 473
kuyu 190,450
kk lem 419
kk grmek 524
kk kyamet 194
kfran 397
kfr 29, 53, 205, 242, 33 1 , 422, 469, 470,

499.539,544,552,651
kl(kll) 17,67,437,481
kllakl 24,271,481
kll ihtiyar sahibi olmak 187
kllisim 584
kll kavray 96
kll nefs 481

kll tabiat 481

kll tin karb 563
kl liflemek 643
klng 604,622
kn 210,211,586
kiin feyekn 215
krk 504
kurs 496,515,523
krs 475, 556
kurt 71,490
ktle 85
L

l 25, 138, 170,213,371,547,553

l faile illallah 101, 388, 509, 566, 650
lahavle 490
l havle ve l kuvvete ill billh 95

lilhe 511,539,565

l ilahe illallah 44, 122, 123, 128, 131,

139, 158, 159, 187, 205, 212, 216, 228,

352, 413, 459, 469, 479, 480, 483, 484,

497, 498, 503, 509, 521, 532, 538, 539,
544, 553, 556, 564, 566, 601, 603, 612,
626, 628

l ilahe illallah ilmi 214

l ilahe illallah Muhammed Reslullah 586

lmevcde illallah 101, 136, 162, 512,

566,613

lf 126

lfz 239,240

lhut 180,225,276,471

lm 159

lmekn 294

lanet 1 5

lanet etmek 509

lantern majik 484

latife 142,499

latin harfleri 113

luballik 284

lebbeyk 65,66,562,635

ledn 532,545,580

lediin ilmi 366, 447

leim 608,627

lem yelid velem yled 164

len tern 203

le 440

levh 71

levh-i mahfuz 123, 124, 527, 529

levh-i mahfuza iaret 94

levh-i muallak 17,94,529

levlk 132,254,486,507,556

levm 38

levvme 102,103,479

leyse fi cbbetsi vallah 68

leyse fi'd-dri 178

leyse fi'l-imkni ebda 249

libas 215

lika 149,430,435,530,646

lisan 245

lisan kr 316

liv'l-hamd 520

lokma 471

Lordlar Kamaras 302

ltuf 5,34,91, 123, 155,206,209,213,

218, 233, 244, 288, 289, 324, 375, 376,
51!

ltuf ve kahr ho grmek 398

lb 632

712

LGATE VE NDEKSLER

maadakl 27,310

maa akl 27,28, 179,287,310,381,410,

473. 577

mabut 472

madde 89, 227, 254. 350, 473

madde lemi 37, 523

madde, nebat ve hayvan mertebesi 308

maddecilik 254

madd bilgi 444

madd ilerleme 462

madd rzk 591

madd varlk 82

maddiyat 82

mden 452

maara 33, 348, 363

mafiret 91,218, 266, 602, 645, 646

maz- Kr'n 177

mahbp 52, 116, 1 67

mahcubiyet 434

mahkeme 175,230,455

mahkeme-yi kiibr 54 1

mahlk 1 22, 388, 463, 496, 605

mahlkt 123,231,249,359

mahrumiyet 158

maher 194, 23 1 , 237, 249, 250, 455

maher gn I 1 7

mahv 54,271,574

m-i man 1 16

maet 27

makm- hakka 542

makar 459

makine 620

maksat 97

maksat, irfan bulmaktr 552

maksda vusul 200

maksut 52 1

mal 209.349,352

mal ve evlt kayb 599

mlyn 427. 439

mlik 39

Mlik mfts 235

mlikiyet 542

mn 62. 148, 163, 185. 186.206.215,

239, 240, 247, 266. 268. 272. 274, 290,
291.311,382.387.388,401,411,413,
4 1 8, 423. 424, 427, 433, 435, 436, 437,
447, 469, 470, 489, 496, 498, 499, 502,
512, 513, 518, 535, 539, 544, 550, 559,
567. 578, 580, 595, 620

mn lemi 83, 290. 370, 500, 645

mn birlii 438

mn ehli 69

mn meyvesi 272

mnnn mns 215

Manastr marif mdr 18. 152

manen hasta 418

manev 249,590

manev lemi aramak 247

manev arzular 458

manev ba's 248

manev ba 23 1

manev benlik 632

manev bilgi 444

manev dirili 248,249

manev hayat ile zinde olmak 610

manev hviyet 253, 447

manev ilim 241

manev illet 627

manev kuvvet 570

manev liykat 46

manev makam 45

manev lm 57

manev rzk 260, 592, 628

manev saadet 301

manev seyir 268, 269

manev sultan 147

manev talepler 458

manev terakk 55

manev terbiye 549

manev tesir 305

manev vali 47

manev vrisler 498

manev vatan 275

manev velet 572, 583

manev vcut 252, 387

manev yaknlk 37

manev Yusuf 267

manev zenginlik 520

manev zevk 53

maneviyat 82, 125, 137, 184, 247, 570

maneviyat ehli 500

mania 199

mantk 172

mardiye 102,103,554

marifet 1 7, 34, 99, 24 1 , 25 1 , 252, 266, 278,

286, 306, 309, 318, 319, 340, 342, 355,
393, 405, 419, 420, 430, 466, 535, 548,

554, 555, 568, 595, 622, 638

marifet bahesi 450

marifet cenneti 306, 578

marifet devri 24 1 , 246

SOHBETLER

713

marifet emneti 190

marifet erbab 649

marifet sahibi 313,320

marifetin semeresi 344

mrifetllah 433, 535, 578

mar 503

mruf 453

masal 292

msiv 1 62, 1 98, 304, 381,411, 466, 470,

471, 483, 512, 580, 581, 582, 588, 622

msivallah 512,537
msiyet 194
maskara 38
maskaralk 38
masum 323
mauk 10, 36, 46-^8, 62, 96, 128, 138,

153, 156, 162, 167, 186,204,207,262,

276, 290, 313,318, 320, 328, 424, 463,

464, 552, 560, 574

materyalizm 446
matlup 167,203
mavi 1 03
maya 1 84
mye sahibi 305
maymun 1 3, 1 32, 237, 484, 553, 573, 576,

587, 597, 625

mazhar 2 1 , 1 62, 262, 313, 320, 439, 540,

550, 576
mazhar-ak 13,497,498
mazhar- Muhammedi 123
mazhar- mrit 23
mazlum 91
Mebsan Meclisi 12
mecaz 140,141,142,161,274
mecaz ak 67, 157, 182, 196. 207, 553
mecaz hayat 306
mecaz sevgili 291
mecma'- bahreyn 366
mecnn 284
mecs 412,488

Mecusilik 104,390
meczb- gayr- slik 45
meczb- slik 45,46
meczup 46, 47, 567
meczup k 574
meczup slik 271,311
medeniyet 134
medet ya Hseyin 37
medh (medih) 1 70, 264, 430, 558
medhedilnek 449
medhedilmekten holanmak 4 1 5

medhetmek 1 77, 267

medrese 504

medyum 531

mefhum vcut 93,107

mehterhane 2 1

mekn 445

mekrim-i ahlk 422, 609

mekrim-i ahlkiye 448, 652

Mekke'nin fethi 105

mekr(mekir) 110,577

mektep 19,20,500,603,627

mektup 497,498

mektupu 408

melike 527, 565

melike-i kerubiyun 565

melmet 38

Melm 71,535

melek 14, 29, 192, 199, 208, 273, 275,

307,361,467,475,491,496,515,523,
528, 554, 565, 575, 607, 608, 648

meleke 470

melek-i mukarreb 123, 124

melekt 225,231,471

melik 176

memleket 47,459,461

memnu aa 27 1

memnu meyve 32 1 , 363

men kne lillah 106,107

men kne lillhi kn 343

menfaat 237,455,456,457,459

menf 391

meni 331,440

merbup 122

merd-i sf 314

merhamet 91 , 323, 443, 598, 603, 6 1 8, 645

merkep 56,71

merkez 26, 183,306

merkeze merbut 199

mersiye 37,510

mert 539

mertebe 272

mes'l olmak korku ve endesi 652

mes'liyet 609

mesafe 147

mescit 259

meslek 30

Mesnev-i erf 4 1 5

mestlik 68, 107, 164

me'ale 549

meakkat 590

meiyet 215

714

LGATE VE NDEKSLER

mek 391

mek ehli 650

mek yolu 551

merep 8, 76, 135, 238, 434, 435

mertiyet 86

met ve cezir 216

mevcut 214,320

mevcut yalnz Allah 193,196

mevcudat 62, 82, 97, 122, 150, 168, 236,

237,351,355,359,624
mevcudat Hak gzyle grmek 579

mevcudatn Allah'tan gayri olmamas 603

mevcudatn Hak olduunu bilmek 1 96
mevcudatta Hakk' grmek 255
mevcudu hep Hak grmek 6
mevcudun Hak olduunu bilmek 44
mevhum 475
mevhum glgeler 596
mevhum varlk 193,395
mevhum vcut 47, 68, 1 96, 5 1 1 , 539
mevhm 478

mevki 268, 397, 443, 449, 450, 470, 481

Mevl 276
Mevlm atm 289
Mevlevi 535
Mevlev eyhi 288
Mevlevlik 18,437
mevlit 72
mevt hayattr 610
meyhane 6

meyve 62, 168,474,632

mezhir 255,481,566
mezar 64, 653

mezhep 339,412
meziyet 19,20,25,179
mtrp 21
mzka 21,501

mihnet 111,244,321,552,559
mihrap 173

mihrap nnden geerken niyaz etmek 1 82

millet 85, 151
milletin mal 129
mill duygu 129
Milliyet gazetesi 199
mim 159
mmar 290, 426
minare 250
minber 172
mra 187, 475, 476, 480, 531, 610, 618,

645
misafir 436

misafiri arlamak 473

misal 363,364,417

misal lemi 273, 363, 565

misl cisim 653

miskin illeti 77

mistik 368

mistisizm 367,412

mikt 406

miza 434

mzan 59, 623

mzanda amelleri tartlmak 546

moda 29

Moskof zulm 644

muallim 189,437,438

muaaka 1 82

mucit 21,468

mucize 15, 37, 80, 190, 227, 326, 327, 438,

507, 523, 544

mucize man sebebi deildir 507

mucize, mcib- man deildir 326, 438

nudga 441

Mudil 1 16, 122, 135, 307, 308, 508, 514,

516,540,585

muhabbet 37, 57, 58, 67, 126, 153, 156,

161, 179, 222, 224, 255, 321, 346, 375,
381, 420, 430, 435, 450, 461, 467, 473,
482, 543, 556, 560, 568, 582, 593, 596,

601, 608, 618, 620, 633, 635, 637, 646,

649

muhabbet atei 221

muhabbet hil'ati 342

muhabbet kuu 179

muhabbet nn 221

muhabbet slikleri 318

muhabbet arab 475

muhabbet yamuru 623

muhabbet-i ilhiye 466

muhakkik 92

Muhammed ak 216

Muhammed dni 357

Muhammed Reslullah 498, 556

Muhammed mmeti 386, 539

Muhammedi 339

Muhammedn Reslullah 205

muharebe 16,23,413,419,503,523

muharebe meydan 300

muharrem 37

muhasebe 368,377,632

muhsebe-i nefs 118

muhip 52,206,209

mhiplik 210

SOHBETLER

715

muhlis 345,533,582

muhta olmak 131

Muhy 148,516,580

Muiz 135, 136

mukabele 529,578

mukadder 114

mukadderat 198,202

mukaddesata kfr 537

mukallibe'l-kulub 66

mukayyet cemal 48 1

mum 125,264,424,480

murahhas 73

murakabe 99, 198, 541, 543, 579, 585,

587,591,605,617,618,621,647

murat 17,167,229,437,611

murtaz 318

Musevlik 104

Mseviyyet 354, 502

musibet 214,611

msik 72, 332

Mustafa 318

mutasavvf 444, 530

mutlak cemal 481

mutlak gzellik 249

mutlak hayr 353

mutlak er 353

mutlak vcut 148, 161,253,565

mutlakiyet 107

mutmainne 1 02, 1 03, 1 80, 52 1 , 554

muzr 653

m'min 1 1, 24, 42, 76, 85, 122, 135, 215,

248, 256, 275, 299, 314, 375, 381, 386,
392, 403, 412, 416, 466, 476, 477, 527,
528, 535, 565, 566, 591, 634, 642, 644

m'min m 'minin aynasdr 565, 578

m'minin aynas 527

m'minn mrc 471,537

m'minlerde son nefes korkusu yoktur 642

mubayaa 7 1

mcdele 82, 509, 603

mchedat 123,518

mchede 55, 101, 1 14-116, 141, 147, 187,

1 93, 203, 221 , 244, 258, 281, 387, 428,
432, 463, 474, 478, 561, 582, 612, 614

mcavir 35, 500

mczat 9 1

mceddit 1 76

mcerret hakkat 580

mcerret ruh 61

mcevher 93, 570, 57 1 , 589, 627, 64 1

mcrim 181

mcteb 318

mdra 258

mennes 551

messir 389

messirden esere 33

messiri grmek 34

mezzin 589

mezzinlerin uzun boylu olmas 589

mflis 349

mft 243

mhr 205

mkfat 9 1 , 1 04, 479, 50 1 , 609, 652

mkfat datmak 500

mkfat merasimi 501

mkefe 538,580

mkellef 162,472

mkevvenat 471,481

mlzm 45

mlhime 102,103,549,554

mlk 519

mlk kimindir 178

mlk 511

mmit 148

mncat 133,203,368,513

mnafk 215, 227, 314, 392, 415, 465, 472,

522,544,614,637

mnevver 1 6 1

nnfail 249,452

mnkir 1 1, 238, 313, 314, 466, 472

mntakim 135, 138

mo 367

mpted 193

mptel 149

mrebb 72, 183, 215, 486, 549, 554, 637

mrekkep 442, 476, 496, 5 1 8

mrit 16, 17, 145, 167, 174, 187,204206, 241, 268, 306, 309, 319, 325, 333,
345, 346, 437, 444, 463, 507, 534, 544,
623

mritlik 210

mride el vermek 382, 386

mrid-i kmil 518,519

mridin maneviyatndan yardm 1 85

mridin rzs 201

mrit 6, 8, 9, 16, 21, 25, 26, 40, 58, 60,

70, 71, 79, 83, 122, 124, 156, 162, 172,

1 74, 1 77, 1 84, 201 , 202, 205. 206, 208,
215,217-220,223,228,241,244,270,
297, 304, 308, 309, 378, 382, 388, 412,
432, 434, 438, 448, 463, 487, 494, 503,
508, 518, 533, 538, 543, 546, 547, 549,

716

LGATE VE NDEKSLER

551, 554, 561, 572, 578, 61 1,617, 621,

623,624,627,631,648,650
mritle muamele 631
mritte tecelli eden Allah 35
miirtet 1 89, 465
msamaha 45 1

msbet 391
msebbip 298

msemm 73, 2 1 1 , 275, 432, 543. 590, 626

mslman 9, 31. 75, 76, 301. 390,412,

516,649
Mslmanlk 9,51,368
mstakil bir vcut 468
mstakim 16
mstakim olan srat 542
mahede 317, 318, 345, 366, 367, 435,

481, 535, 542, 547, 580, 581, 618, 621

mir 45
mtak 35
mteri 574
mtbaat 528
mtekebbir 307
mtevekkil 354, 450
muttaki 352
Mzil 135,136,576
N

naat 557

ntile namaz 1 57, 536

nahiv 533
nib 103,293,294
nka 623
nakb'l-eraf 501
nak 93
nak 557

Nak eyhi 229,501

nle 6 1

nmahrem 246, 466, 539

namaz 8, 50, 5 1 , 75, 1 27, 1 87, 245, 28 1 ,

319, 322, 324, 341, 401, 405, 41 1, 414.

422, 43 1 . 44 1 , 471 , 476. 48 1 , 485, 488,

496, 497, 507, 5 1 7, 522, 53 1 . 535. 537,

549, 554, 563, 591, 596, 597. 614, 615,

618,621.644
namaz, insan ktlklerden alkoyar 563
namazmz klnm demek 554
namazn esrar 554
namazn hakikati 62 1
namus 90
nar 215,216

nsn aklnn erdii mertebe 109

nasihat 242,243^494

nasip 571,610,636

nasut 225

nasut lemi 565

nt- nebevi 39

nay (ney) 6 1 , 272, 274, 278, 553, 602

nay stan 272,519

naz 48

nazar 261,288,423,541,585

nazar- hakikat 514

nazar- taklit 514

nazari bilgi 444

nazr 120

nebat 116,273,352,441.452

nebatat 150

nebat ve hayvani mertebeler 308

neb 105, 109, 132, 172, 314, 469, 558

nebi veldir 621

nedamet 97, 235, 443, 444, 520

nefes 402,438,572

netin 583

nefis (nefs) 9, 23, 38, 5 1 . 56, 7 1 , 82. 90.

98, 102, 105, 107, 110. 112-114, 118,
138, 141, 147- 149, 164, 167, 180, 194.
200, 206, 209, 220. 23 1,258. 273, 28 1 ,
287, 292, 303, 311,318, 328, 370, 377,
381, 387, 401, 409, 434, 442, 450, 479,
483, 492-494, 498, 508, 510, 5 15. 516,
521, 523, 526, 538, 557, 570, 581-583,
588, 603, 607, 608, 612, 622. 627, 628,
636, 642

nefis dereceleri 103

nefis ejderi 212

nefis ile muharebe 557

nefis nasl braklr 586

nefis putu 436

nefislerini ilh edinmek 416

nefret 462

nefret etmemek 633

nefs teskiyesi 87

nefsn benlik 572, 632

nefsn ihtiras 265

nefsn kuvvetler 138.139

nefsn muhabbet 544

nefsn sfat 475

nefsnyet 311

nefse adaletle muamele etmek 607

nefse ar gelen keyfiyet 509

nefse meyletmek 612

nefsi bilmek 433

nefs-i emmre 1 86, 22 1 , 622. 632, 633

nefsi ezmek 110

SOHBETLER

717

nefsi slh 545

nefs-i kl 452

nefs-i mtmainnc 57

nefs-i natka 368

nefsin akrepleri 653

nefsin arzular 206, 430

nefsin arzularn terketmek 612

nefsin elinden kurtulmak 607

nefsin hakikati 180

nefsin nazlar 610

nefsin slh 447, 459

nefsin izzeti 515

nefsin kahr 471

nefsin ehvet gerdan 632

nefsin sfatlar 572

nefsin terbiyesi 571

nefsin yedi mertebesi 549

nefsin yedi sfat 397

nefsin ylanlar 653

nefsin zekt 473

nefsinden Allah' seyir 268

nefsinden emin olmak 303

nefsinden gemek 240

nefsinden sefer 614

nefsine ilh ittihaz etmek 65

nefsine itimat 620

nefsine tapmak 65

nefsine uymak 623

nefsine zulmetmek 213, 324, 561

nefsini bilen Allah'm bilir 615

nefsini bilmek 102, 324, 414, 468, 492,

515,574,607,622,628
nefsini brakmak 553, 586
nefsini hesaba ekmek 195, 201
nefsim slh etmek 393, 416
nefsini krmak 312
nefsini muhasebe etmek 1 10
nefsini ldrmek 612
nefsini terbiye etmek 5 1 3
nefsini terkeylemek 553
nefsiyle mcdele ve mchede 608
nefsiyle mchede 439, 603
nehir 137
nehy 464,465,517
nereden gelip nereye gideceini bilmek

616
nesep 352, 505
nesil 353

nesilden gelen evlt 505

neticelenmemi i 143,152
nevfil 536

ney, bk. nay 61

ney stan 272,519

neyzen 6 1

nifak 420

nihayet 5,511

nikap 246

nikris 232

nmet 181, 189,244,315,316,320,342,

343,375,611,639
nisa 526
niyaz 594
niyet 32, 62, 98, 134, 176, 188, 276, 326,

337, 370, 373, 423, 424, 544, 595, 618,

639
niyet selmeti 422, 609, 65 1
nizm- lem 89
nokta 31,58, 427, 495, 542, 543
nota 283,332,353,394
nous 364

Nuh'un gemisi 144,304

nukab 2 1
mr 10, 48, 67, 74, 124. 138, 145, 146, 165,

1 70, 2 1 5, 2 1 6, 246, 250, 489, 53 1 , 54 1 ,

564 - 566. 569, 593, 613, 621, 636, 642,

652
nur deryas 136
nrn can 610
nrn cisim 262
nrn dereceler 79
nrn hicap 320
nr- ilh 550
nr- kds 580
nr- Mhammed 63
nr- Muhammedi 2 1 8, 5 1 8
nr- nnbasit 564, 565
nr- Mustaf 220
nr- vech 177
nrzde 293
nutfe 441
ntk 585
nbvvet 216
nceb 2 1
nsha-i kbr 34
nzul (ini) kavsi 3 1
O-
oda 623
odun 341

oul 559
ok 103
okunmak 596
ol 60,210

718

LGATE VE NDEKSLER

olan Hak bilmek 388

olgunluk 43,570

olmak 585

olu 22

omuz 1 42

on sekiz 452

on sekiz bin 452

onba 21,45

O'nunla olmak 343

ordu 138

Ortodoks kiliseleri 412

oru 50, 261, 319, 324, 391, 41 1, 422, 431,

471,517, 522, 547 - 549, 588,614

orulu 5 1 5

oyun 41,65, 186,524

oyunu oynatan 490

fkesini yenmek 1 1

le namaz 441

renmek 322

retmek 322

nmek 454,502,511,588

kz 259

kzn boynuzu 141

leceini bilmek 403

lmeden evvel lmek 267, 269, 288, 297,

515,561,578,596,623,640

lmek 8, 118,375,381

lm 606

l 352,581,597

l dnya ehlidir 597

lleri diriltmek 78

lm 23,55,57,87,90, 125, 178, 192,

23 1 , 246, 257, 263, 273, 286, 291 , 300,
301 , 327, 328, 337, 354, 357, 358, 416,
464, 488, 562, 581 , 633, 634, 636, 652

lm ebed hayta vuslattr 596

lm gelmezden evvel 569

lm tesi 23

lm temennsi 413

lme hazr olmak 24, 593

lmsz 600

lmsz hayat 205

lmszlk 610

lm dnmek 636

lm istemek 206, 207

mr 54,374.529

rt 178

rtnmek 219

rmcek 60

teki lem 167

z 598

pabu 567

pdih 176,271

pkler 106,251

pkler ile kendini kyas etmek 134

papaan 151,553,564

papaz 75,76, 135,394,426,485,514,515,

613
papaz kisvesi 370
para 222,268,481
para kazanmak 1 86
parmak 67
paa 380

pasaport 212,213,214,215,317,418
pasif tabiat 249
patrik 394
pedagoji 379
pencere 625
perde 1 67, 249, 252, 270, 290, 367, 388,

465,482,484,490,520,621
perger 136,217,233

perhiz 354, 588

pervane 424, 427, 560
peygamber 18, 48, 122, 163, 166, 172,

193, 370, 465, 494, 508, 528, 533, 559,

567, 575, 648

peygamberlik 571
pnar 637

pr ile gelen zr ile gider 507

prlanta 217,570,571,589,627
pir 376,377
pimek 207
pimi olmak 154, 155
piyano 503
piyes 132,443
Plevne Muharebesi 310
postahne 497,498
pozitivist 253
pozitivizm 445, 446
prensip 16
Protestanlk 75
psikoloji 473

psikolojist 447
put 77, 78, 1 76, 1 89, 436, 450, 46 1 , 479,

511,560.587,612,623
pulhne 214,470,544,613
putperestlik 104
R

rab 9, 122, 123, 162, 183.275,312,472

rababd'dr 161,574
rab kul'dur 249

SOHBETLER

719

rabbn srlar 466

rabbim Allah 214

rabbin kimdir 118

rabbini bilmek 152

rabta 121,145,534,535,605

rdiye 102,103,554

radyo 169,241,246

radyo ocuk saati 7

rfz 530

rahat 124

rahatsz etmek 184

rallim 108,218

rahip 515,516,580

Rahman cezbesi 1 79, 328

Rahman sureti 1 32, 237, 249, 257, 5 1 3,

528, 605
Rahmn'n cazibesi 196
Rahman' m nefesi 599
rahman cebir 186
rahman cezbe 612
rahmniyet 542

rahmet 53,69,91, 174, 192,452,487

rahmeti gazabn rtmtr 30
rak 236,454,516,573
raks 39
ramazan 55, 56, 1 39, 4 1 5. 500, 543, 547,

562
ramazan geiyor 563
ramazan sohbetleri 4 1
raz 509,512,517
raz olmak 57,316,393,416
recep ay 337
rehber 18,90,311,437

rejisr 211,231
rekt 441
remiz 476
rengine boyanmak (bk. boyas ile

boyanmak) 152,158,317
renk 12, 35, 59, 103, 108, 439, 445
renksiz 390
renksizlik 108,376
resim 1 76, 623

resim bulunan odada namaz 622

Resul 10,18,388
Reslullh'ta fn olmak 535
Reslullh' medhetmek 415
Reslllh' sevmek 552
rezlet 363
Rezzak 8,99
rezzkiyyet 581

rz 51, 57, 76. 78, 126, 155, 167, 219,

223, 224, 257, 280, 297, 299, 301, 345,

457, 458, 477, 479, 584, 588, 592, 616,

629, 641

rz bahesi 450

rz-y ilh 280

rzk 17, 60, 100, 1 14, 189, 324, 377, 385,

563,581,591,628

rical 110,377,526

Rif 535,557

Rif dervii 44, 1 1 1

Rif evld 98, 155, 199

Riflk 18,437

riya 126, 127, 132, 154, 157, 168, 202,

214, 224, 303, 326, 415, 420, 480, 502,
532, 563, 582, 596, 603

riyaset 28

riyasz amel 614

riyzat 39, 55, 80, 87, 101, 1 13 - 1 16, 123,

131, 138, 158, 187, 193,202,203,221,
237, 244, 248, 258, 28 1 , 3 1 1 , 3 1 6, 354,
506, 515, 518, 545, 547, 561, 580, 582,
588,603,604,614

riyazet 428, 432, 463, 474, 478

riyaziyat 64

rol 103,132,231

rubbiyet 542, 562

rubbiyet srlar 474

ruh 9, 1 6, 1 8, 23, 27, 46, 5 1 , 82-84, 89, 96,

97, 107, 110, 112, 114, 116, 118, 121,
123, 138, 139, 146, 148, 164, 180, 190,
196, 204, 208, 2 1 5, 220, 227, 237-240.

246, 251, 258, 271, 272, 277, 278, 281,

285, 290, 297, 307, 311,318, 328, 360,
361, 363, 364, 368, 387, 410, 41 1, 417419, 429, 436, 444, 446, 462, 466, 470,
473, 474, 49 1 , 493, 494, 523, 527, 53 1 ,
532, 538, 540, 541, 560, 562, 571, 572,
583, 588, 603, 608, 612, 622, 634, 638,
652, 653

ruh lemi 446

ruh askeri 45

ruh bitiiklii 312

ruh armak 53 1

ruh deryas 144

ruh ilmi 448

ruh lmez 645

ruh tabbi 627

ruh, cismin ne iinde ne de dnda 240

rhn 136

rhn lem 1

720

LGATE VE NDEKSLER

rhn beden 262

rhn kuvvetler 139,257

rhn mahbup 267

rhn zevkler 287

rhniyet 145,226

ruhbniyet 515,516

rh- zam 364

rh-i izafi 328

rh-i mcerret 1 80

rh- Muhammedi 62, 82, 92, 527

rh- revan 146

ruhlar 355

ruhlar lemi 272, 565

ruhlar ile konumak 532

ruhlar krk frka 314

ruhu ocuk kalmak 631

ruhu kemle erdirmek 549

rh'l-kuds 559,565

rhullah 366

ruhun bekas 349

ruhun cemli 560

ruhun gdas 646

ruhun ruhu 215

Rum 425

rumuz 477

r'yet 488

rvet 546

rtbe 449

rya 8, 63, 95, 234, 267, 268, 269, 290,

333, 334, 337. 378, 383. 390, 565, 575,

593, 644, 645

S
saadet 192, 222, 244, 306, 357, 360, 386,

453,454,520,571,598,638
saadet sahipleri 442
saat 43

sabah ezan 66, 129

sabah namaz 32,441
sabk 82
sabr 22. 45. 71. 345, 376, 397, 416, 443,

458,467,471,601,652
sabr bahesi 450
sabkm 87,202
sbir 604
sabredici 604
sabretmek 393

sabr- anillah 45, 46

sahur 581,652
sad 121
sadaka 402, 524, 528, 529, 596

sadkat 6, 73, 150, 151, 178, 179, 391,

400, 532, 536, 570, 593, 594, 598, 631,

643, 647
sadkatin hakikati 582
sadakatsizlik 624
sdat 500
sdk 24,621
sdr 483

sadrm erh etmek 577

sata 173,255,559
sata erbab 581
safiye 102, 103
safiyet 27,617
safi/et 255

sadan yrmek 134

sahabe 163, 187
sahibi ile olan 262
shib-i mn 165
sahip 94, 248, 262, 263, 266, 267, 276,

285,297,316,427,428,458
sahr-y kesret 109
sahv 271,574
sad 69, 75, 94, 305, 478, 494, 54 1,575,

636
saka su getirdi 264
salt 500,598
salt selm 227,501,503
salt ii selm getirmek 639, 640
salt ve selm, bk. salt ii selm
salt- dime 127,281,537.618
salt- miniciye 506
salt- mnciye-i Kadiri 506
slih 314
slih amel 26, 100, 175, 262, 302, 420,

442,517

slik 21,25,26,39,44,48,49,71, 102,

196, 202, 216, 229, 249, 437, 439, 545,

546, 547, 549, 572, 579, 580, 604, 605,

627, 629, 647, 649, 650, 65 1

slik meczup 3 1 1
slik-i gayr- meczub 45, 46
slik-i meczub 45, 46
saltanat 28,385
Samed 1 64
samediyet 261,471
samimiyet 32,316
samt skt 333
san'at 278
san' at sahibi 533
sanatkr 283
sancak 21,557

SOHBETLER

721

sandk 293

sni 290

sararmak 1 90

saray 28

sarho 236, 573

sarholuk 219

sar 103

sanlk 190,350

sarmak 569

sarmsak 74, 173

sarsar 265,287

satr 483

savm 598

sayg 175

saz 39

sebebe gvenmemek 637

sebebi yaratan 106

sebep 41, 106, 114, 133,228,230,232,

251, 298, 345, 351, 360, 361, 372, 385,

438, 600
secde 199, 232, 236, 307, 467, 472, 475,

496,517,528,547,622,635

seda 122
sera 290
sefahat 200,367
sefalet 367

sefer 147, 148, 149, 150, 603, 614, 628

sefil 612
seh 472
seher 66
selm 406
selmet 344, 520
selmlk 483,500
selmlk meclisi 485
selb isimler 307
sem" 150,335,615

semahane 2 1 , 1 84, 394, 529, 536, 557, 620

sembol 328

semine Vechllah 543,544,561

sen 203,204,572
sen olmasaydn 496
seni gren beni grr 248 .
senlik 177

ser verip sr vermeyen Server Dede 199

sere 646
sermye 286
sermayesizlik 286
servet 87, 268, 369, 397, 428, 443, 450,

470
servet sahibi 417
servet- ak 5

ses 35, 101, 120, 121,313,353

setr-i avret 24

sevap 153,303,418,517,582,607

sevdiinin sesi 559

sevgi 632

sevgili 285, 349, 388, 440, 45 1 , 488, 606

sevgili kul 495, 596

sevgililer 647, 653

sevgililer yolu 618

sevilmek 9, 632

sevin 48

sevinmek 640

seviye 72

sevk-i tabi 1 79

sevmek 9,505,632

seyir 268,273,308

seyr U sefer 268

seyr slk ashab 290

seyyiat 1 27, 320

seyyit 505

seyyitlerin resi 501

seyyitlik 352

scak 445

sdk 173,276,475

sfat 22, 32, 39, 50, 74, 1 16, 164, 173, 1 75,

250, 252, 285, 312,315,318, 439, 47 1 ,

48 1 , 495, 498, 565, 566, 578, 580, 58 1 ,

586,615,617,625
sfat tecellsi 203, 580
sfat tecelliyt 439
sfat ve zat tecellleri 605
sft- ilhiye 466

sknt 109,113,134,559
sr 124, 200, 31 1, 318, 319, 360, 412, 436
sr devesi 190
sr nkas 623, 624
sr sylemek 327

srat 38, 59, 192, 208, 294, 300, 623

srat kprs 636
srat gemek 546
srt- mstakim 30, 66, 84, 108, 1 16, 122,

123, 131, 183,242,244,314,541

srr- hilfet 555
srrn abdesti 381
srrullah 146
srtlan 208
stma 433, 548, 549
sidret'l-mnteh 92
sigara 13, 56, 129, 209, 280, 448, 516
sigaray brakmak 37
sihir 190

722

LGATE VE NDEKSLER

sirc 406

silsile 534

simiti 37,510

sin, in'e girdii vakit 339

sinema 103,211,231,313,484

sinirlemek 190

sirkat 132

sitem 251

siv 77

siyah 103

siyahlk 190

siyil 350

sofra 266

softalk 619

soan 1 73

souk 445

sohbet 42, 68, 69. 90, 1 14, 123, 191, 262,

335,414,545,601
sohbetin zekt 473
son nefes 547, 642
sonsuz 524
soy 505
sr 5 1 5

sylemek 47 1
syleyenin Hak olmas 61
sz 7, 12, 13,59,60. 109, 117, 151,240,

392, 397, 423, 479, 583, 585

sz sylemek 327
spor 26, 232
su 59,70,95, 108, 180, 181,245,318,332,

428, 429, 452, 550, 637

su rma 420
sual 7 ", 78,85
su 479
sf 344
su I fato 548
sulh 459
sultan 271,301
sultan ruh 257, 588
sur 1 94
suret 100, 185, 266, 271, 272, 291, 363,

436, 437. 439, 470, 484, 518, 544, 550,

578.606,617,653

suret lemi 479

suret ehli 69
suret kalesi 27 1
srethne 388
sret-i ilhiyye 249
surette kalmak 599
susmak 423
Sibbuh 28,29,52

sbhne men ezhara 248

sbhn ak 1 65

skn M0, 215, 281, 553

sknet 217,414

skt 14, 40, 76, 99, 200, 327, 333, 423,

509, 537, 585

skt ilmi 426

slk 20, 44, 45, 46, 1 03, 1 86, 229, 624

smbl 32

snnet-i brahim 76, 77

snnet-i seniye 1 76
srr 26, 357
st rma 420
stuh 557
svari 67, 133

f 148, 149, 529, 576, 580

ah 53,644

ah damar 1 24, 203, 260, 329, 628

ahit 116,440,538,541,548

ir 362

aka 536

ak 69, 75, 94, 313, 478, 494, 523, 541,

566, 575, 598, 636

akk- kamer 302
apka 176
ar 436
arap 573
arap rma 420
ark 134
ark 39
ecaat 364, 365
efaat 95, 192, 419, 590, 602
efkat 91,213, 302, 312, 323, 355, 405,

407,443,487,576,618
ehdet 1 27
ehir 121,122
ehit 23,439
ehvet 1 32, 1 68, 354, 364, 365, 370, 407,

4 1 5, 420, 429, 435, 443, 447, 449, 456,

47 1 , 475, 480-482, 502, 511, 534, 572,

622
ehvet nazar 539
ehvetperest 237
ehzade 271,272
ekavet 29,567,598
em' 560
er 122, 308, 357, 41 1, 477, 523, 591, 629,

640
er ehli 465
eref 6 1 1

SOHBETLER

723

erefe 250

eriat 18,25,34,99, 103, 104, 127, 136,

175 186,189,190,217,284,318,419,

437, 502, 534, 537, 542, 543, 548, 549,

554, 568, 595, 605, 648

eriat limi 591
eriat ehli 284,564
eriat erbab 102,233,401,552
erat-i Muhammediye 524
eratsz tarikat 605
erif 505
eriflik 352
erik 120
eriksiz man 1 53
serleri hayra tebdil etmek 594
evk 126,491

eyh 26,27,34,43,44,70,71, 145,156,

166, 204, 219, 229, 282, 336, 345, 346,
354, 376, 377, 390, 412, 434, 506, 534,
535' 554, 557-559,619,643
eyhe ihtiya 336

eyhinde fn olmak 535, 559

eyhinin rzs 620
eyhlik 406
eyhlislm 394

eytan 14, 17, 116, 127, 141, 172, 176,

1 86 1 87, 206, 268, 275, 288, 292, 293,
300, 303, 307, 3 1 7, 327, 333, 375, 377,
41 1, 430, 508, 524, 526, 532, 547, 575,
608,613,628,633,647

eytan feneri 484

eytan ii 486, 503

eytan talamak 502

eytan cebir 1 86

eytan davet 508

eytan mantk 295

eytan vesvese 295, 376

eytann oyunu 648

eytanlk 135,398

iddet-i muhabbet 569

if 166,351,576

iir 170

ikyet 67,397,563

ikyet etmemek 416

irin ile Ferhat 490

irk 9, 1 53, 1 54, 298, 303, 342, 450, 45 1 ,

511,517, 586, 590, 598, 606, 635, 652

irk komak 386,419,530

hret 80,137,428,470

uiut 50, 105, 319, 366, 528, 578, 585

uhu! ehli 252

uhtt mertebesi 2 1 6, 544

ule 264

unt- mevcudat 2 1 5
uur 73
kran 397
kretmek 342

kr 34, 99, 161, 225, 263, 316, 375, 376,

393, 397, 398, 416, 430, 453, 504, 577,
637
krszlk 113
phe 292,315,450,546
phecilik 292,306
T
tat 50,52, 102, 170, 173,420,430,463,

517,577,582

taayyn 46, 48, 1 16, 162, 540, 565

taayyn lemi 47, 425, 601
taayyn farklar 145
taayynat 215
taayynszlk lemi 601
tababet 492
tabakhane 632
tbi 183,508
tabiat 249,364,582
tabiat zindan 306
tabi lm 39,248
tabip 77
ta ve taht 40
th 488

tahakkuk etmek 1 52
tahattur 361,362,363
tahayyl 523
tahkik 92,528,650
tahkik ehli 311
tahkka eren 628
lalnn 618

takdir 106,478,594,610

takdr-i ilh 374

takdis 630
takld (man) 91
taklit 628,650
taksim 272

takva 254, 505, 536, 545, 609

takva atei 537
tle lisnuh 322
talebe 19,20,24,119,353
talebelik 113
talep 229. 247, 276, 282, 286, 413, 458.

462
talih 264,381,610
talihsiz 381

724

LGATE VE NDEKSLER

lalm 18,448

talip 167,203,444

tamah 455, 459, 460, 502

tanbur 283

tapmak 587,615,654

Tapu Diresi 199

trih 462

tarik 17.18,437,535

tarikat 18,21.25,34,60,99, 102, 127.

172, 183, 184. 189. 190. 197.220,221,
237. 284, 300, 306, 318, 354, 362, 405,
419. 437. 468. 478, 493, 506, 509, 535,
541. 542. 543. 547, 548, 549, 554, 568,

570, 595, 601, 605, 626. 627, 636, 643,

648

tarikat limi 591

tarikat edebi 524

tarikat ehli 186,442

tarikat erbab 284, 626

tarikat mektebi 649

tarikat mensubu 547, 570

tarkat'tan maksat 513

tarikata intisap 649

tarkale girmek 3 1 6, 547

tarikat- Muhammediye 18,437

tarikatn art 557

larikatlerin zuhuru 601

tarkatsiz eriat 605

tarikatta kfir 559

tarikatta l 559

tarikattan maksat 535, 591

tarikattan maksat, nefsin slahdr 557

tark-i Muhammedi 547

tarla 345

tasam 1" 223,231,320

tasarruf sahibi 606

tasavvuf 251. 292, 314, 319, 355, 361, 362,

365, 367. 368, 43 1 , 444, 468. 565, 569.
614

tasavvuf birlik demektir 614

tasavvuf dili 216

tasavvuf ehli 205,355

tasavvuf gzel ahlktr 579

tasavvuf trihi 359

tasavvufun tarifi 206

tasavvur 523

tasfiye 123,158,474

ta 141

tavaf 550

tavr 96

tayyare 568 -

tayyare piyangosu 200

tayy- mekn 227, 568

tebreke 120

teber 557

tebessm 151, 152

tebir yetleri 442

tecell 9, 23, 26, 27, 63, 64, 77, 83, 96,

1 16, 122, 123, 138, 160, 162, 165, 203,
206, 208, 210, 216, 217, 218, 231, 236,
242, 247, 248, 257, 262, 284, 304, 306,
31 1, 312, 319, 321, 328, 329, 406, 439.
454. 466, 467, 468, 472, 476, 478, 479,
48 1 . 496, 513.519, 524, 528, 530, 537,
543, 544, 555, 580, 581, 605, 615, 620,
622, 624

tecell bulutlar 623

tecell nuru 567

tecell olunan 388

tecell sahibi 388,480

tecell-i tm 10

tecellyt- Sbhniyye 54 1

tecesss 132,157,632

tecvid 512

tedv 358

tedbir 100, 166,358,388,413,450,478.

533

tefhr 126,214

tefvt 122

tefekkr 355. 377, 399, 480. 617

tefekkr erbab 24

tefrika 581

tefrit 581

tefsir 177

tefviz 450,458

tehlil 205,582

tekml 195,202,502,515,648

tekml devri 568

tekml nazariyesi 195

tekbir 618

tekdir 119

tekerleme 350,351

tekfir 340

tekke 86. 183,214,485,493,513,557,

564,615,620

tekke bacs 7

teklif 161, 162

tekrar 314,519

telefon 568

televvn 315

telgraf 568

telsiz telgraf 568

SOHBETLER

725

tem etmek 60

tembel 24 85,533

tembel hastal 232

temizlik 173, 363, 4H

temkin 3 1 5

temsil tablo 7 1

ten 107, 124, 186,274,277,278,568,583,

615,652

ten gecesinin halveti 652

ten perdesi 165
ten zulmeti 652
tencere 294
tenzih 38
terbiye 18, 21, 39, 46, 156, 195, 196, 220,

380, 444, 448, 650

terbiye ilmi 379
terbiyeci 21,275
tercman 439
terk 511,512
terk-i can 107
terk-i havtr 534
terki terk 381,511
tesadf 133,359,360,479
tebih 28,38, 150, 157, 187, 197,205,351,
377, 450, 486, 497, 503, 523. 534, 536,
539, 547, 577, 582, 588, 594. 608, 630
tebih ekmek 27, 553
tebih edici 275
teselli 180

teslim 126,448,460,536

teslim olmak 20, 393, 639

teslimiyet 6, 32. 76, 378, 382, 416, 435,

450, 458, 532, 592, 593, 594, 631

tebih 81
tevazu 368, 555
tevazu tecellsi 556
tevecch 541,543.605,647
tevekkell alellah 482
tevekkl 22, 99, 100, 400, 450, 458, 460,

490, 600
tevekkl bahesi 450
tevhid 44,77, 173,213,214,221,234,
237, 284, 360, 38 1 , 404, 426. 442. 47 1 ,
581,586
tevhid bahesi 450
tevhid ehli 307, 564, 566
tevhid hil'ati 342
tevhid ilmi 214,220,468,584
tevhid oca 260
tevhid skuttur 41
tevhd-iefl 103,127

tevhd-i sfat ve zat 1 27

tevhidin hakikati 327, 509

tevih 557

tezat 116,313

tezkiye 123,158

Thymoeides 364

tbb kesitler 645

tmarhane 375

tp 492

ticret 85,94, 106

tilki 132,291,553

timsah 291

tiyatro 103,211,231,313.443

tohum 106,107,138,168,474

tokat 34

top 421,486

top sesleri 36

toprak 142,273,318,452,588,612

topuz 44, 557

tvbe 1 87. 194, 236, 328. 336, 392, 397,

431,479,589,634
tvbe etmek 339,591
tvbe-i nasuh 452, 524
tvbekar 192
tb 579
tufan 304

Ur-y garr 29, 191

tl-i emel 466
tunyatiyata more 1 29
tur 203
tuzak 466
tccar 1 76

Trk 13,38.47,356,597
Trk askeri 13,625
Trk zaferi 576
Trke 503

II - i'

ubdet 115

ubudiyet 115

ud 602

ud taksimi 394

uful 68

uurluluk 392

hrc bi-sift 248

Ulud gazas 573

ukbat 540

ulem 8, 176, 343, 468, 546, 580, 642

ulu hadler 272

ulhiyet 235, 562

ulhiyet mertebesi 265

ululuk 498

726

LGATE VE NDEKSLER

ullemir 548

umman 225

ummn- vahdet 109

ummun kanati 12

ummun menfaati 1 10

uruc 84

uruc (k) kavsi 3 1

usl usulszlktr 585

utanmak 64

Utarit 574

uyandrmak 480

uyank 610

uyanklk 66

uyku 159,630

uyku lmn kardeidir 593

uzaklk 88, 97, 121, 147, 305, 306, 643

uzlet 23,44,76,436

lfet 68

llazm peygamber 105

mer 343

mit 53, 115,218, 226, 227, 578, 592, 636,

641.644,645

mmet 558,639
mmet-i davet 488
mmet- i icabet 488
mmeftlik 78
mm 63,70,71
mm eyh 70
mm'l-kitap 491,494
st insan 183

stat 20, 3 1 7, 353, 354, 38 1 , 389, 448

zerlik 264
zm 573
V

vaat 634

vaaz 32, 65, 1 73, 242, 485, 494, 522

vahdet 9, 33, 35, 47, 109, 136, 162, 180,

1 83, 248, 272, 328, 394, 469, 470, 472,

565
vahdet lemi 23
vahdet cemli 408

vahdet denizi 3 1
vahdet deryas 376
vahdet gz 611
vahdet gn 308
vahdet makam 265
vahdet mertebesi 628
vahdet noktas 32
vahdet nuru 1 62
vahdet tecellsi 78
vahdeti kesrette grmek 1 09

vahdeti kesrette mahede etmek 579

vahdet-i mutlaka 581

vahdeti seyretmek 216

vahdet-i vcut 340, 540, 584

vahdet-i zat 540

vahdetin gzellii 332

vahdette kesret 565

vahdette kesret, kesrette vahdet srr 10

vhidiyet 148,161,452

vhidiyy's-sfat 452

vhid'l-Kahhar 489

vahiy (vahy) 61,224,225,228,278,476,

527, 574, 583, 647

vahiy ktibi 236, 538
vahiy ktiplii 75
vahet 462
vah hayvanlar 341
vaiz 173,216,242,243
vakit 229
vaktin Salih'i 191
var olan yalnz Hakk'n irdesi 209
vris 18,48,528
varl terk etmek 381

varln Hak olmas 33

varlk 33, 1 30, 223, 294, 325, 33 1 , 470,

479, 489
varlk lemi 525, 566
varlk yokluktur 585
vsl 177,463
vsl olmak 553, 586
vsta 34, 637, 650
vatan 90, 273, 275, 488, 595
vatan sevgisi 273
vazfe 1 6

vech-i Ali'ye nazar 505

vech-i insn- kmile nazar 505
veehullah 131,230,260
vefa 6, 15, 97, 173, 232, 233, 393, 407,

451,467,470,570,631
vefaszlk 396,455,457,611,647
vefat 6

vehim 262,292,623,640
vehim yolu 292

vekil 555

velayet 342,367,430
veleddllin 496, 505
veled-i zina 190
vel 60, 292, 314, 346, 405, 485, 615, 621,

628, 638
velyullah 105, 166
verdiimiz bir eyi geri almak 29

SOHBETLER

727

veren, Allah'tr 606

vermek 323

vesile 284,486,601

vesvese 466, 647

vezir 577

vicdan ehli 472

vicdan 472

vird 235

visal 1 26, 205, 26 1 , 264, 311, 472, 604

visal bayram 55, 56

vuslat 67, 107, 138, 149, 186, 204, 205,

210, 217, 219, 273, 308, 319, 328, 342,

414,475,544,547
vuslat erbab 217
vuslat arab 9

vusul 308
vcd- hakk 366
vcd- mutlak 148
vcdun btn ve zahiri 564
vcudundaki emnet 6 1 6
vcup 2 1 5
vcup ve imkn 228
vcut 20,48,56, 148, 161, 177, 178,209,

3 1 1 , 468 - 470, 475, 478, 492, 496, 500,

502, 525, 544, 584, 606

vcut birdir 564, 565, 584
vcut birlii 584
vcut birliinin srlar 584
vcut da 604
vcut iinde seyreylemek 614
vcut kabri 578, 594, 648
vcut memleketi 572
Y

yRabb 164,173,175
yabancya meyletmek 631
ya 16

yamurlarn mvekkili 80
yahdi 259, 277, 488, 490
yahdiler 176
Yahudilik 390
yaknln iddeti 124
yaknlk 121, 147,305,306,319,321,631,

635, 643
yakn 115,237,297,308,474
yakut 571,589
yalan 79, 104, 126, 130, 132, 154, 156,

1 57, 202, 2 1 4, 300, 386, 407, 411,416,

455 - 457, 480, 534, 546, 585, 603, 610,

632
yalan sylememek 616
yalvar 62, 592

yanmak 154,192,560

yapan Allah'tr 25, 606

yapan birdir 215

yapan Hak 296

yapan, yaptran Allah'tr 30,510

yapmak 302,448

yaptrmak 302

yr 1 16, 122, 178, 182, 186, 276, 285, 295

yr olmak 323

yaradandan yaratlma 33

yaratc 360

yaratclk sfat 550

yaratl knunlar 167

yaratltan gaye 609

yaratlmlara Hak nazariyle bakmak 303

yaratlmtan yaradana 34, 35

yaratmak 252, 436

yardm 230, 375, 570, 596

yarn 342, 440

yrin cemli 210

yrin huzuru 126

yasak aa 27 1 , 320

Ysn-i erif 539,553

yaamak 301

yaamak zevki 305

yats namaz 441

yavrulu deve 1 89

yay 103

yaz 373

yedi 318

yedi bal ejderh 221

yedi batn 476

yeis 520

yelken 178

yemek 159,375,394

yessir len ilme l ilahe illallah 538

yetim 91, 197

yetime ihsan 473

yetmi iki devlet 559

yetmi iki mezhep 559

yetmi iki millet 1 36, 2 1 7

Yezid nefsimize lanet etmek 509

Yezid'elanet 510

Yezid zaman 486

ylan 221, 291, 319, 432, 455, 484, 502,

608, 633, 653

ylan sokmas 350,351
ylanck 350
yldz 217,574,626
yldzlar lemi 273
yok ol, demek dervilikte hayr duadr 633

728

LGATE VE NDEKSLER

yok olmak 25, 278, 633

yok olmaynca var olamaz 600

yokluunu grmek 213

yokluk 28, 60, 1 30, 1 3 1 , 243, 244, 257,

258, 288, 294, 306, 325, 470, 518, 525,

532, 533, 555, 592, 600, 612, 635, 649

yokluk ilmi 70
yokluk kaps 612
yokluk, var olmaktr 257

yoksul 124
yoktan var olmak 257
yol 17, 18, 19,200,232,287,353,377,

463, 549, 585

yol gnldr 381, 585
yol kesici 200
yolcu 560,585,628
yolculuk 430
yollar birdir 437
yoluna gitmek 37, 505
yolunda gitmek 505
Yunan 576, 625
Yunan hezimeti 576
Ysuf un hikyesi 222
yutmak 549
yrek yan 416
yz 73,356

yz yirmi drt bin peygamber 555

yzba 45
yzk 548

yzne devaml bakmak 541

zabit 21,45
zahit 58,81
zahir 14,50,51, 162, 185,215,227,248,

249, 301, 351, 389, 479, 523, 529, 535,

559,568,600,621,624
zahir adamlar 643
zahir amel 542, 549
zahir ak 182
zahir cemli 560
zahir edebi 524,579
zahir ilmi 142,184,241,297,360
zahir mn 162,545,606
zahir ve btn ilimleri 555
zahirde namaz klmamak 62 1
zahire gre hkm vermek 548
zahir bilgiler 241
zahir edep 614
zahir mn 122
zahir seyir 269
zahiri zahir ile malp etmek 523

zahir zikir 56

zahirin hakk 523

zahit 157,202,261,428,589,598

zahmet 244

zaf 254

zkir 557

zlim 113. 136,213,329,514,515,591

zalm 429,463

zaman 147, 185,445

zamn- saadet 1 76, 544, 573

zamann babas 304

zamann bereketi 1 85

zamann ilmi 503

zamann kutbu 318

zamann sahibi 314,337

zamann Salih'i 624

zan 1 44, 309. 55 1 , 552, 558, 559, 628

zn 524,599

zarar 609

zarf 12

zaruret 1 34

zat 22, 32, 33, 46, 74, 250, 252, 315,318,

481,498,565,580,625

zat ismi 3 1 2

zat nuru 33

zat tecellsi 1 1 6, 1 64, 203, 204, 439, 580

zta mazhariyet 39

zt- ahadiyet 391

zt- ahadiyet-i cem 205

zt bulmak 585

zt- mutlak 446

zt- ulhiyet 368

zebani 512

zekt 324,472,549

zelil 612

zelzele 95.619

zemm 125,264

zemmedilmek 322

zengin 5, 3 1 5, 472, 563. 649, 65 1

zenginlik 29,369,643,651

zerre 31, 123,225,236,584

zerre miskal hayr 497

zerre miskal er 497

zev 63 1

zevce 179, 180

zevk 5, 57, 67, 97, 124, 169, 206, 256, 268,

290, 296, 313,353, 369, 371, 394, 453,
461, 462, 479, 503, 559, 560, 592, 635

zevk lemleri 1 56

zevkli hayat 520

zeytinya 70

SOHBETLER

729

zddiyet 33, 540

zili u hayal 490,520

zndklk 554

zt 31,89, 101,283,313,464

zt isim 135,425,540

zt sesler 394

ztlklar 123

z-hayat 300

zikir 41,73, 113, 138, 150, 187,284,

291,317,376,416,437,439,465,497,
536, 545, 547, 551, 577, 584, 601, 615,
620

zikir ehli 284,416

zikir meclisleri 578

zikir sahibi 376, 377

zikirden maksat 545

zikr telkini 601

zikretmek 298,591,592

zikrullah 317

zillet 61,611

zina 132,386,452,524,599

zindan 22,309

ziya 484

ziyafet 266,335

ziyaret 502

zorluk 307,599

zuhur 5, 9, 30, 58, 60, 304, 307, 35 1 ,

388,452,496,525,641
zuhur lemi 223, 387
zuhurunun kesreti 124

zulmn perdeler 547

zulmn zevk 6 1
zulmet 13, 138, 141, 160, 190, 320, 325,

367, 636, 652

zulm 136, 193, 213, 230, 341, 367, 420,

456, 459
ziihre 574
zht 254
zht erbab 82
zmrt 571,589
zrriyet 495

</pre>
</div>

</div>