c



c

(chӳ Hán: æ  1766±1820) tên tӵ ( c (m ), hiӋu ( 

 (÷ ),
biӋt hiӋu
  (Ý
9), là mӝt nhà thơ nәi tiӃng thӡi Lê mҥt, NguyӉn sơ ӣ
ViӋt Nam.

NguyӉn Du là mӝt nhà thơ lӟn cӫa ViӋt Nam, đưӧc ngưӡi ViӋt kính trӑng gӑi ông là "Đҥi thi
hào dân tӝc". Năm 1965, ông đưӧc UNESCO tôn vinh là danh nhân văn hóa thӃ giӟi.

G



ÊY 1 Cuӝc đӡi
ÊY 2 Tác phҭm
3Y 2.1 Khái quát
3Y 2.2 Tác phҭm bҵng chӳ Hán
3Y 2.3 Tác phҭm bҵng chӳ Nôm
ÊY 3 Nӛi lòng NguyӉn Du
ÊY V Chú thích
ÊY 5 Liên kӃt ngoài

ë


c

sinh năm ngày 23 tháng 11 năm Ҩt Dұu (tӭc ngày mùng 3 tháng 1 năm 1766),
niên hiӋu Cҧnh Hưng, tҥi Thăng Long. Tә tiên ông vӕn là dòng dõi NguyӉn Xí gӕc ӣ làng
Cương Gián, huyӋn Nghi Xuân, Hà Tĩnh sau di cư vào làng Tiên ĐiӅn, huyӋn Nghi Xuân
(nay là xã Tiên ĐiӅn, huyӋn Nghi Xuân, tӍnh Hà Tĩnh).

Bӣi NguyӉn Xí là đҥi công thҫn khai quӕc nhà Lê, do đó sáu bҧy thӃ hӋ viӉn tә trưӟc ông đã
tӯng đӛ đҥt làm quan. NguyӉn Du thuӝc vӅ mӝt gia đình khoa hoҥn nәi danh ӣ làng Tiên
ĐiӅn vӅ thӡi Lê mҥt.

Thân phө ông là NguyӉn NghiӉm (1708-1775), đұu Nhӏ giáp tiӃn sĩ, làm quan đӃn chӭc Đҥi
tư đӗ (TӇ tưӟng), tưӟc Xuân Quұn Công dưӟi triӅu Lê... Ngoài là mӝt đҥi thҫn, ông NghiӉm
còn là mӝt nhà thơ, mӝt nhà nghiên cӭu sӱ hӑc.

Ông NghiӉm có cҧ thҧy tám vӧ và 21 ngưӡi con trai[1]. Ngưӡi con trưӣng là NguyӉn Khҧn
(173V-1786) đӛ Tam giáp tiӃn sĩ, làm quan tӟi chӭc Tham Tөng, tưӟc Toҧn Quұn Công (con
bà chính, rҩt mê hát xưӟng, nәi tiӃng phong lưu mӝt thӡi, thân vӟi chúa Trӏnh Sâm), ngưӡi
con thӭ hai là NguyӉn ĐiӅu đӛ Hương cӕng, tӯng làm trҩn thӫ Sơn Tây. NӃu kӇ theo thӭ tӵ
này, thì NguyӉn Du đӭng hàng thӭ bҧy, nên còn đưӧc gӑi là ë
.

Mҽ NguyӉn Du là bà Trҫn Thӏ Tҫn (17V0-1778), con gái mӝt ngưӡi thuӝc hҥ làm chӭc câu
kӃ, [2], ngưӡi xã Hoa ThiӅu, huyӋn Đông Ngàn, xӭ Kinh Bҳc, nay thuӝc tӍnh Bҳc Ninh.
Bà Tҫn là vӧ thӭ ba cӫa NguyӉn NghiӉm, trҿ hơn chӗng 32 tuәi. Bà sinh đưӧc năm con, bӕn
trai và mӝt gái.[3].

Thuӣ nhӓ NguyӉn Du sӕng trong nhung lөa, nhưng cuӝc sӕng này kéo dài không quá mưӡi
năm. Vì 10 tuәi đã mӗ côi cha, năm 13 tuәi, mӗ côi mҽ, ông và các anh em ruӝt phҧi đӃn
sӕng vӟi ngưӡi anh cҧ khác mҽ là NguyӉn Khҧn (khi ҩy ông Khҧn đã hơn NguyӉn Du 31
tuәi)).

Năm 1780, khi ҩy NguyӉn Du mӟi 15 tuәi thì xҧy ra ³Vө mұt án Canh Tý´: Chúa Trӏnh Sâm
lұp con thӭ là Trӏnh Cán làm thӃ tӱ, thay cho con trưӣng là Trӏnh Tông. Ông Khҧn giúp
Trӏnh Tông, viӋc bҥi lӝ, bӏ giam. ĐӃn khi Trӏnh Tông lên ngôi, ông Khҧn đưӧc cӱ lên làm
Thưӧng thư Bӝ Lҥi và Tham tөng. Quân lính khác phe (sӱ gӑi là ³kiêu binh´) không phөc,
kéo đӃn phá nhà, khiӃn ông Khҧn phҧi cҧi trang trӕn lên Sơn Tây sӕng vӟi em là NguyӉn
ĐiӅu rӗi vӅ quê ӣ Hà Tĩnh. ThӃ là anh em NguyӉn Du tӯ bҩy lâu đã đӃn nương nhӡ ông
Khҧn, mӛi ngưӡi phҧi mӛi ngã.

Năm 1783, NguyӉn Du thi Hương đӛ tam trưӡng (tú tài), sau đó không rõ vì lӁ gì không đi
thi nӳa. Trưӟc đây, mӝt võ quan hӑ Hà (không rõ tên) ӣ Thái Nguyên, không có con nên đã
nhұn ông làm con nuôi. Vì thӃ, khi ngưӡi cha này mҩt, NguyӉn Du đưӧc tұp ҩm[V] mӝt chӭc
quan võ nhӓ ӣ Thái Nguyên.

Năm 1786, Tây Sơn bҳt đҫu đưa quân ra Bҳc Hà.

Năm 1789, NguyӉn HuӋ, mӝt trong ba thӫ lĩnh cӫa nhà Tây Sơn đã kéo quân ra Bҳc đánh tan
hai mươi mҩy vҥn quân Thanh sang tiӃn chiӃm Đҥi ViӋt. NguyӉn Du cũng chҥy theo vua Lê
Chiêu Thӕng (1766-1793) nhưng không kӏp, đành trӣ vӅ quê vӧ[5], quê ӣ QuǤnh Côi ӣ Thái
Bình, sӕng nhӡ nhà ngưӡi anh vӧ là danh sĩ Đoàn NguyӉn Tuҩn (1750-?).

Đưӧc vài năm, NguyӉn Du vӅ NghӋ An. Năm 1796, nghe tin ӣ Gia Đӏnh, chúa NguyӉn Ánh
(1762-1819) đang hoҥt đӝng mҥnh, ông đӏnh vào theo, nhưng chưa đi khӓi đӏa phұn NghӋ An
thì đã bӏ quân Tây Sơn do tưӟng NguyӉn Thuұn chӍ huy, bҳt giӳ ba tháng. Trӣ vӅ Tiên ĐiӅn
(Hà Tĩnh), ông sӕng chұt vұt mӝt thӡi gian dài cho đӃn mùa thu năm 1802, khi chúa NguyӉn
Ánh lên ngôi lҩy niên hiӋu Gia Long, thì ông đưӧc gӑi ra làm quan cho nhà NguyӉn.

Năm 1802, ông nhұm chӭc Tri huyӋn tҥi huyӋn Phù Dung (nay thuӝc Khoái Châu, Hưng
Yên). Tháng 11 cùng năm, đәi làm Tri phӫ Thưӡng Tín (Hà Tây, nay thuӝc Hà Nӝi).

KӇ tӯ đó, NguyӉn Du lҫn lưӧt đҧm đương các chӭc viӋc sau: Năm 1803: đӃn cӱa Nam Quan
tiӃp sӭ thҫn nhà Thanh, Trung Quӕc.

Năm 1805: thăng hàm Đông Các điӋn hӑc sĩ.

Năm 1807: làm Giám khҧo trưӡng thi Hương ӣ Hҧi Dương.

Năm 1809: làm Cai bҥ dinh Quҧng Bình.

Năm 1813: thăng Cҫn Chánh điӋn hӑc sĩ và giӳ chӭc Chánh sӭ đi Trung Quӕc.

Sau khi đi sӭ vӅ vào năm 181V, ông đưӧc thăng Hӳu tham tri Bӝ LӉ.

Năm 1820, Gia Long mҩt, Minh Mҥng (1791-18V0) lên ngôi, NguyӉn Du lҥi đưӧc cӱ làm
Chánh sӭ đi Trung Quӕc, nhưng chưa kӏp lên đưӡng thì mҩt đӝt ngӝt (trong mӝt trұn dӏch
khӫng khiӃp làm chӃt hàng vҥn ngưӡi lúc bҩy giӡ) ӣ kinh đô HuӃ vào ngày 10 tháng 8 năm
Canh Thìn tӭc 16 tháng 9 năm 1820[6]

Lúc đҫu (1820), NguyӉn Du đưӧc táng ӣ xã An Ninh, huyӋn Quҧng ĐiӅn, tӍnh Thӯa Thiên.
Bӕn năm sau mӟi cҧi táng vӅ Tiên ĐiӅn (Hà Tĩnh)[7].

(







Xét vӅ nӝi dung, qua các sáng tác cӫa NguyӉn Du, nét nәi bұt chính là sӵ đӅ cao xúc cҧm,
tӭc đӅ cao ³tình´. ĐiӅu quan trӑng hàng đҫu, là sӵ cҧm thông sâu sҳc cӫa tác giҧ đӕi vӟi cuӝc
sӕng và con ngưӡi, đһc biӋt là nhӳng con ngưӡi nhӓ bé, bҩt hҥnh (xem: Văn tӃ thұp loҥi
chúng sinh, Sӣ kiӃn hành, Thái Bình mҥi ca giҧ v.v.). Cái nhìn nhân đҥo này khiӃn ông đưӧc
đánh giá là ³ tác giҧ tiêu biӇu cӫa trào lưu nhân đҥo chӫ nghĩa trong văn hӑc cuӕi thӃ kӹ 18
đҫu thӃ kӹ 19´. Riêng vӟi TruyӋn KiӅu, kiӋt tác này còn ³thҩm đүm tinh thҫn ngӧi ca, trân
trӑng vҿ đҽp kì diӋu cӫa tình yêu lӭa đôi.´

VӅ mһt nghӋ thuұt, NguyӉn Du là nhà thơ có hӑc vҩn uyên bác, nҳm vӳng nhiӅu thӇ thơ cӫa
Trung Quӕc, như: ngũ ngôn cә thi, ngũ ngôn luұt , thҩt ngôn luұt, ca, hành...nên ӣ thӇ thơ
nào, ông cũng có bài xuҩt sҳc. Đһc biӋt hơn cҧ là tài làm thơ bҵng chӳ Nôm cӫa ông, mà
bҵng chӭng là ӣ TruyӋn KiӅu, đã cho thҩy thӇ thơ lөc bát ³có khҧ năng chuyӇn tҧi nӝi dung
tӵ sӵ và trӳ tình to lӟn cӫa thӇ loҥi truyӋn thơ.´[8]

(

 




Tính đӃn tháng 5 năm 2008, giӟi chuyên môn đã sưu tұp đưӧc 2V9 bài thơ chӳ Hán cӫa
NguyӉn Du, đưӧc chia ra như sau:

ÊY ( 
 (Tұp thơ cӫa Thanh Hiên) gӗm 78 bài, viӃt chӫ yӃu trong nhӳng
năm tháng trưӟc khi làm quan nhà NguyӉn.
ÊY c 
   (Ngâm nga lһt vһt lúc ӣ miӅn Nam) gӗm V0 bài, viӃt khi làm
quan ӣ HuӃ, Quҧng Bình và nhӳng đӏa phương ӣ phía nam Hà Tĩnh.
ÊY ‰

(Ghi chép linh tinh trong chuyӃn đi sang phương Bҳc) gӗm 131 bài
thơ, viӃt trong chuyӃn đi sӭ sang Trung Quӕc.

Nhұn xét vӅ mҧng thơ này, c


  viӃt:
"Thơ chӳ Hán cӫa NguyӉn Du thӇ hiӋn tư tưӣng, nhân cách cӫa ông. Các bài thơ trong
( 



  và c 
 
 tuy biӇu hiӋn mӝt tâm trҥng buӗn đau, day dӭt
nhưng đã cho thҩy rõ khuynh hưӟng quan sát, suy ngүm vӅ cuӝc đӡi, vӅ xã hӝi cӫa tác giҧ.
Trong Bҳc hành tҥp lөc, nhӳng điӇm đһc sҳc tư tưӣng, tình cҧm cӫa NguyӉn Du đưӧc thӇ
hiӋn rõ ràng hơn. Có ba nhóm đáng chú ý: Mӝt là ca ngӧi, đӗng cҧm vӟi các nhân cách cao
thưӧng và phê phán nhӳng nhân vұt phҧn diӋn. Hai là phê phán xã hӝi phong kiӃn chà đҥp
quyӅn sӕng con ngưӡi. Ba là cҧm thông vӟi nhӳng thân phұn nhӓ bé dưӟi đáy xã hӝi, bӏ đӑa
đày hҳt hӫi..."(tr. 9V)

(

 
c

Sáng tác cӫa NguyӉn Du gӗm có:

ÊY     (TiӃng kêu mӟi vӅ nӛi đan đӭt ruӝt. Tên phә biӃn là TruyӋn
KiӅu), đưӧc viӃt bҵng chӳ Nôm, gӗm 3.25V câu thơ theo thӇ lөc bát. Nӝi dung cӫa
truyӋn dӵa theo tác phҭm Kim Vân KiӅu truyӋn cӫa Thanh Tâm Tài Nhân, Trung
Quӕc. Nӝi dung chính cӫa truyӋn xoay quanh quãng đӡi lưu lҥc sau khi bán mình
chuӝc cha cӫa Thuý KiӅu, nhân vұt chính trong truyӋn, mӝt cô gái có tài sҳc.

VӅ thӡi điӇm sáng tác, ( 



  ghi: Có thuyӃt cho rҵng NguyӉn Du viӃt ra sau khi
ông đi sӭ Trung Quӕc (181V-1820), có thuyӃt cho nói ông viӃt trưӟc khi đi sӭ, có thӇ vào
khoҧng thӡi gian làm Cai bҥ ӣ Quҧng Bình (180V-1809). ThuyӃt sau đưӧc nhiӅu ngưӡi chҩp
nhұn hơn (tr. 18VV)

c

  đánh giá: "Trên nӅn tҧng nhân đҥo chӫ nghĩa vӳng chãi, vӟi tài năng điêu
luyӋn, vӟi sӵ lӵa chӑn thӇ loҥi truyӋn thơ kӃt hӧp nhuҫn nhuyӉn cҧ chҩt tӵ sӵ và chҩt trӳ
tình, vӟi sӵ am hiӇu đӗng thӡi cҧ ngôn ngӳ bình dân cũng như ngôn ngӳ văn hӑc bác hӑc,
NguyӉn Du đã sáng tҥo nên mӝt kiӋt tác đӝc nhҩt vô nhӏ cӫa văn hӑc trung đҥi ViӋt Nam."
(tr.9V)

ÊY  

  (tӭc Văn tӃ thұp loҥi chúng sinh, dӏch nghĩa: Văn tӃ mưӡi loҥi chúng
sinh), hiӋn chưa rõ thӡi điӇm sáng tác. Trong văn bҧn do Đàm Quang ThiӋn hiӋu chú
có dүn lҥi ý cӫa ông Trҫn Thanh Mҥi trên ³Đông Dương tuҫn báo´ năm 1939, thì
NguyӉn Du viӃt bài văn tӃ này sau mӝt mùa dӏch khӫng khiӃp làm hҵng triӋu ngưӡi
chӃt, khҳp non sông đҩt nưӟc âm khí nһng nӅ, và ӣ khҳp các chùa, ngưӡi ta đӅu lұp
đàn giҧi thoát đӇ cҫu siêu cho hàng triӋu linh hӗn. Ông Hoàng Xuân Hãn cho rҵng có
lӁ NguyӉn Du viӃt 

 
trưӟc cҧ TruyӋn KiӅu, khi ông còn làm cai bҥ ӣ
Quҧng Bình (1802-1812). Tác phҭm đưӧc làm theo thӇ song thҩt lөc bát, gӗm 18V câu
thơ chӳ Nôm.

c

  nhұn xét: "NguyӉn Du viӃt bài thơ chiêu hӗn cho nhiӅu hҥng ngưӡi khác
nhau, kӇ cҧ nhӳng ngưӡi thuӝc tҫng lӟp phong kiӃn quý tӝc. Song tҩm lòng nhân ái cӫa nhà
thơ vүn hưӟng vӅ nhӳng thân phұn nhӓ bé, dưӟi đáy xã hӝi...Do giá trӏ nhân đҥo sâu sҳc mà
Văn Chiêu hӗn đã đưӧc phә biӃn rӝng rãi, kӇ cҧ trong phҥm vi nhà chùa." (tr. 95)
 ÊY (

   , V8 câu, đưӧc viӃt bҵng thӇ lөc bát. Nӝi dung là thay lӡi
anh con trai phưӡng nón làm thơ tӓ tình vӟi cô gái phưӡng vҧi.

ÊY  !  ( "
#, 98 câu, viӃt theo lӕi văn tӃ, đӇ bày tӓ nӛi uҩt hұn
vì mӕi tình vӟi hai cô gái phưӡng vҧi khác.

Hai bài này đưӧc sáng tác khoҧng thӡi gian NguyӉn Du vӅ sӕng ӣ NghӋ An, sau bӏ quân Tây
Sơn bҳt giӳ rӗi thҧ.

Theo ( 


  (bӝ mӟi) thì: "Bài ( 
 
 


rҩt tình tӭ, mang âm
hưӣng cӫa ca dao, cӫa vè còn đұm nét. Bài 
 !"
(
#
$

, tác giҧ cũng hӑc
tұp ӣ ca dao, tөc ngӳ, thành ngӳ nhưng chưa đưӧc nhuҫn nhuyӉn nhiӅu chӛ tác giҧ tӓ ra quá
lӋ thuӝc, làm giҧm tính sáng tҥo cӫa mình.

c$% c



Nӛi lòng cӫa NguyӉn Du rҩt phӭc tҥp. ĐӇ hiӇu nó, các nhà nghiên cӭu văn hӑc thưӡng dӵa
vào Ú
  c %
(

&
'
và các tác phҭm cӫa ông (đһc biӋt là ((
)
') đӇ rút
ra mӝt sӕ nhұn đӏnh. Nhưng nhӳng nhұn đӏnh ҩy đӃn nay vүn chưa thӕng nhҩt, thұm chí còn
mâu thuүn vӟi nhau mӝt cách sâu sҳc.

Trích mӝt sӕ ý kiӃn:

Năm 1963, GS. Phҥm ThӃ Ngũ viӃt:

"Mӝt thuyӃt thӏnh hành tӯ lâu do Trҫn Trӑng Kim xưӟng ra rҵng ((
)
' *+
, 
!+ 

- .c %
/0-1
 !+.23 1
 4

5 678 91

#:. ThuyӃt trên không phҧi là điӅu bӏ đһt mà có sӣ cӭ rõ ràng. Thái đӝ phò Lê cӫa ông đưӧc
tӓ rõ trong nhӳng mưu toan chӕng Tây Sơn. VӅ sau, bҩt đҳc dĩ phҧi ra hӧp tác vӟi NguyӉn,
ông thưӡng tӓ ra kín đáo, nӃu không nói là lãnh đҥm, lúc nào cũng như mang nһng trong
lòng mӝt bҫu u uҩt khó nói. Nӛi lòng ҩy chӍ có thӇ là, như lӡi ai điӃu cӫa Bùi Kӹ trong bài
(
(;(

&
'
vào năm 1927:

/<=
 
 
>
ë+  
?

@
 9
2
 A
B'
>

"Hành vi cӫa tác giҧ chӭng tӓ, mà văn chương cӫa tác giҧ nhiӅu khi cũng hé lӝ rõ ràng.
NhiӅu bài thơ chӳ Hán cӫa ông trong ( 


 , C 1
 , đҫy ý điӃu cә thương
kim, giӑng khҧng khái bi đát. Cho đӃn bao nhiêu câu trong chính ((
)
' tҧ thân thӃ
ngưӡi con gái lưu lҥc cũng gióng lên tiӃng đau buӗn ҩy cӫa tác giҧ..."(tr. 360)

Năm 1967, GS. Thanh Lãng viӃt:

"Anh em NguyӉn Du đã tӯng cҫm quân ӫng hӝ nhà Lê, tӓ ra khí phách hơn ngưӡi. Nhưng
công viӋc không thành, nhà chính trӏ trҿ tuәi (NguyӉn Du) bӓ vӅ quê, lҩy thú chơi săn bҳn ӣ
núi Hӗng Lĩnh... "Và như phҫn đông nho sĩ đương thӡi, ông cho cái đӡi làm quan dưӟi mӝt
triӅu đҥi mӟi là mӝt trҥng thái ³thҩt tiӃt´, thành ra suӕt đӡi lúc nào ông cũng buӗn rҫu, ân
hұn..."(tr. 612)

Năm 1973, nhà phê bình Thҥch Trung Giҧ viӃt:

"ĐiӅu hiӇn nhiên là niӅm tưӣng nhӟ nhà Lê, nӛi uҩt ӭc cӫa ngưӡi dӗn phҧi dӗn vào thӃ hàng
thҫn. Như chúng ta đã biӃt, NguyӉn Du là mӝt con ngưӡi có khí tiӃt nên đã tӯng mưu sӵ cҫn
vương chӕng Quang Trung. ĐӃn khi nhà Tây Sơn đә vì nhà NguyӉn, đám cӕ Lê hӃt chính
nghĩa đӇ chӕng lҥi, nhưng nhӳng ngưӡi như NguyӉn Du vүn không quên mình và ông cha
mình đã tӯng ăn lӝc nhà Lê. Vұy viӋc phҧi làm tôi cho Gia Long là mӝt vҥn bҩt đҳc dĩ, mӝt
sӵ đau lòng, mӝt sӵ tӫi nhөc..."(tr. 370)

Năm 1978, GS. Trương Chính viӃt:

"Đӑc ba tұp thơ chӳ Hán cӫa NguyӉn Du, chúng ta có thӇ giҧi quyӃt đưӧc mӝt vҩn đӅ trưӟc
nay ý kiӃn rҩt phân tán: thái đӝ cӫa NguyӉn Du đӕi vӟi các triӅu đҥi."

"Trong mӝt thӡi gian khá dài, tӯ khi Tây Sơn ra Bҳc hà (1786) cho đӃn khi Tây Sơn thҩt bҥi
(1802), rõ ràng NguyӉn Du có D

( ;B" (phù Lê)." Nhưng nhӳng chiӃn thҳng cӫa
Quang Trung năm 1789 đã làm cho nhiӅu ngưӡi có tư tưӣng chӕng Tây Sơn khiӃp đҧm. Do
đó, NguyӉn Du bi quan, chán nҧn."

"Tuy vұy, đӃn khi ông trӣ vӅ quê nhà, dưӟi chân núi Hӗng Lĩnh, chí  ;B" vүn chưa
nguôi. ThӃ là, theo Ú
 , ông toan vào Gia Đӏnh giúp NguyӉn Ánh."

"Và sau này, cũng theo Gia phҧ thì: EF 0 
G
c (- 8H:0ë9
91
8 *Ú
#9
:
c (I
>J
8c %
/:
KL 2

1ML .

 L9C>EF  
H
-0N
MOP 
 (
 (
Q F/
. "VӅ
điӇm này, Đҥi Nam chính biên liӋt truyӋn chép hơi khác: &
2
(
8Ú
#9
: 
0
2 N
   "
0N
O- C=R 
. Ӣ đây, chưa bàn Ú
  hay #
(  (
chép
đúng, nhưng cũng như mӝt sӕ nhà nho đương thӡi, thái đӝ cӫa NguyӉn Du đӕi vӟi nhà
NguyӉn có khác hơn đӕi vӟi Tây Sơn. Nghĩa là nhӳng cӵu thҫn nhà Lê này vүn có thӇ ra phò
giúp mà lương tâm không cҳn rӭt."

"Nhưng tҥi sao NguyӉn Du đưӧc nhà NguyӉn tin dùng mà thái đӝ hình như là bҩt đҳc chí.
Sách Đҥi nam chính biên liӋt truyӋn cho biӃt &"
5

1 ?N
 S

 OP
 
0
 *2 N
 




' ?T2

2
O$
1B<  >>> "Qua nhӳng bài thơ
trong c 
 
, kӇ cҧ nhӳng bài thơ làm trong khi đi sӭ, quanh quҭn chӍ bҩy
nhiêu ý: ca tөng lòng tiӃt nghĩa, mҥt sát nhӳng ngưӡi cҫu phú quí công danh, nhӟ nhà, nhӟ
thú săn bҳn, muӕn vӅ yên nghĩ, cho đӡi là mӝt cuӝc bӇ dâu...Nghĩa là NguyӉn Du đã nhìn
thҩy nhӳng nӛi đau khә cӫa quҫn chúng bӏ áp bӭc, đã thҩy đưӧc cái mөc nát, tàn khӕc trong
triӅu đình nhà NguyӉn, cho nên ông đã gӱi tâm sӵ vào hai câu thơ:

-  
 O =


 0
 (

  1

2 -("c >"[9]

Và ý kiӃn cӫa NguyӉn Lӝc trong ( 



 8O,5
:0K- O

UV

"Có mӝt điӅu lҥ là NguyӉn Du tӯng chҥy theo Lê Chiêu Thӕng, và như mӝt sӕ tài liӋu nói,
ông tӯng có ý đӏnh chӕng nhà Tây Sơn nhưng trong các sáng tác cӫa ông, nhӳng thái đӝ này
rҩt mӡ nhҥt. Trong khi nhӳng ngưӡi khác có hàng tұp thơ khóc vua Lê thì ông chӍ ít nhiӅu rõ
nét trong mӛi bài E 

 *
(Cҧm hӭng trong tù) và đҧ kích nhà Tây Sơn, thì
NguyӉn Du không có mӝt bài nào đҧ kích. Vӟi nhà NguyӉn, ông đưӧc trӑng vӑng, mà trong
thơ ông có cái gì như chán chưӡng nhà NguyӉn. Cũng giӕng như ( 



 , trong
c(
 
, chưa bao giӡ NguyӉn Du nói rõ cái tâm sӵ thұt cӫa mình rҧi rác đây
đó, trong thơ chӍ thҩy ông than thӣ cuӝc đӡi là đáng buӗn, đáng chán, là vô nghĩa, là bãi bӇ
nương dâu.

Trong C 1

 , nhà thơ có viӃt vӅ Thăng Long (2 bài) đӇ nói lên nhӳng đәi thay
đáng buӗn cӫa mӝt đӃ đô. Tuy bài thơ toát lên mӝt tình cҧm
5P0 W
2
 da diӃt,
mông lung , nhưng khó có thӇ nói đây là bài thơ nhӟ nhà Lê đưӧc. Còn ӣ #9
 1
4

, thì bài thơ không có tí gì gӑi là thù đӏch vӟi nhà Tây Sơn, mà trái lҥi, trong khi
thương xót cho sӕ phұn cӫa ngưӡi ca nӳ, nhà thơ lҥi có vҿ như ngұm ngùi cho sӵ sөp đә cӫa
triӅu đҥi trên...Thái đӝ cӫa ông như thӃ nào, thұt hӃt sӭc khó hiӇu. (tr. 1122)

Bӣi còn đôi điӅu khác biӋt trên, nên chӍ có thӇ tҥm kӃt luұn:

c %
/1, 9


!
R

'',!"
W
 
0 
,
X 2 Y 5
 " 
K-0

2 N
!9 9 2 Z
O

'
?2 N



 D 
P
,
12 N
O
 
1 
19 P
,
>[10]
Y