Deney-1 1/6

DENEY 1
TEK SLNDRL DZEL MOTORUNUN PERFORMANS PARAMETRELERNN
BELRLENMES

Ama :Motor paralar ve motor yapsnn incelenmesi. Tek Silindirli bir dizel motorunun
performans parametrelerinin (Tork, G, mil verimi ve yakt Tketiminin) deneysel olarak
incelenmesi.
1. GR
ten yanmal motorlar, yaktn kimyasal enerjisini kullanlabilir ie eviren
makinalardr. ten yanmal motorlarn deiik ekilde snflandrlmalar mmkndr. Bu
snflandrmalar;
a. Kullandklar yaktlara gre (benzinli, dizel),
b. Silindir saylarna gore (1, 2, 4, 6 silindir),
c. Silindir dizililerine gore (dz sra, yldz, V motor),
d. Subap mekanizmas alma ekillerine gre (F, T, L, I tipi),
e. Zamanlara gre (2,4 zamanl),
f. evrimlere gre (Otto, Dizel, Karma),
g Ateleme ekline gre (platin, elektronik atelemeli),
h. Soutma sistemine gre (sulu, haval soutma),
. Piston hareketine gre (git-gel, dnel hareketli).
olarak yaplabilir.
ten yanmal motorlar alma prensibine gre iki gruba ayrlrlar;
a. Kvlcm atelemeli motorlar (Benzinli motorlar),
b. Sktrmal atelerneli motorlar (Dizel motorlar)
ten yanmal bir motorun genel grnden bir kesit ve motoru oluturan temel
paralar ekil 1 ile verilmektedir. Yanma odas silindir ve pistonun bir arada olmasyla
olumaktadr. Piston silindir ierisinde, ayn dzlemde ilerigeri hareket etmekte ve emme
supabndan ieri giren taze yakt-hava karm silindir ierisinde atelenerek, kimyasal enerji
s enrjisine evrilmektedir. Aa kan s enerjisinden dolay silindir ierisindeki basn
artar. Yksek basnl gazn pistonu itmesiyle, basnl gazn sahip olduu enerji ie dnr.
Bu ilem silindir ierisinde oluan yksek basncn pistonu itmesiyle balamakta ve biyel kolu
yardm ile krank miline aktarlmasyla olumaktadr. Yanma sonucu oluan atk gazlar egzos
supabnn almasyla dar atlmaktadr. Ateleme, benzinli motorlarda bir buji ile yaplrken
dizel motorlarda bu ilem, sktrma strou sonuna doru, dizel yaktn bir enjektr
vastasyla silindir ierisine pskrtlmesi sonucu ortamdaki yksek scaklk nedeniyle
yaktn kendi kendine tutumasyla olmaktadr. Bir motor u ana elemanlardar olumaktadr:
1.Silindir Blou
2.Silindir Kapa
3.Silindir Contalar
4.Karter
5.Egzos Manifoldu
6.Emrne Manifoldu

7. Krank Mili
8. Biyel Kolu
9. Pistonlar
10. Segmanlar
11. Kam Mili
12. Subaplar

Deney-1 2/6

ekil 1. Bir silindirli bir motor kesitinin grn

2. MOTOR PERFORMANS DENEYLER

Deneyler iki ksmdan olumaktadr. Birinci ksmda motorda g hesaplamasnn
yaplabilmesi iin tork lm gerekletirilecektir., ikincisinde ise zgl yakt tketiminin
hesaplanabilmesi iin yakt tketimi lmleri gerekletirilecektir. Motor performans
denildiinde g, verim, ortalama etkin basn vb. motorun durumu hakknda bilgi veren
zellikler akla gelmektedir. Bu deneyde motor gc lmleri yaplacaktr. Motorlarda iki
eit g vardr. Bunlardan birincisi, silindir ierisine giren karmn yanmas ile meydana
gelen s enerjisinin mekanik enerjiye dnmesi srasnda elde edilen, indike gtr. Dieri
ise mil, fren veya faydal g olarak adlandrlan ve motorun volanndan veya kasnandan
llen g olup motorun gerek gcdr. Yani motor ierisindeki srtnme ve dier
kayplardan sonra kalan gerek gtr Motor verimleri, motorun gerek performansnn ideal
performansna oran olarak aklanabilir. Motorlarda genel olarak verim zerinde durulur.
Bunlar sl verim, mekanik verim ve hacimsel verimdir.
2.1. Motor Gcnn Belirlenmesi
Motorlarda g lmleri dinamometre yardmyla yaplmaktadr. Dinamometrelerin
deiik tiplerinin bulunmasna ramen alma prensipleri ayndr. Bir dinamometre genel
olarak iki ksmdan oluur. Bunlarn ilki test edilecek motorun baland rotor ksm, ikincisi
ise elektrikli, manyetik, hidrolik olarak veya srtnme vastasyla rotora bal olan stator

Deney-1 3/6

ksmdr. Dinamometrenin genel grnm ekil 2 ile verilmektedir. Motor, dinamometre ile
yklenirken, rotor dolaysyla bal olan krank mili oluan f kuvvetini yenebilmek iin, bir
dnte 2r kadar evresel yol alacaktr. Bylece yaplan i:
W=2 r f
olmaktadr. Dinamometre dnda oluan moment, dnme momenti ile dengelenmi
durumdadr:
FR=fr
Dolaysyla bir dnte yaplan i:
W=2RF
olmaktadr. Motor birim zamanda N devir yaptna gre, g:
P=WN
elde edilir. Dolaysyla FR arpm tork (T) olarak yerine konularak, g denkleminin son hali
aadaki ekilde yazlabilir:
P=2TN

ekil 2. Dinamometrenin genel grnm

Yukardaki eitliklerde;
P (W) : G,
R (m) : Tork kolu uzunluu,
F (N) : Kuvvet,
N (dev/s) : Motor hz,
T (Nm) : Tork
olmaktadr.

Deney-1 4/6

Fren gc olarak da adlandrlan mil gc, motorun krank milinden alnan g olup
aadaki ekilde hesaplanr.
BP (kW)= 2 T N /1000
Mil sl verimi, mil gcnn tketilen yaktn edeer gcne olan orandr ve u
ekilde bulunur;
b (%) = (BP / Q ) x 100
Burada kullanlan Q yaktn edeer gc olup Tketilen yakttaki kullanlabilir
enerjiyi gsteren yakt edeer gc:

Burada Qc (kJ/kg) yaktn sl deeri olup benzin iin 43540 (kJ/kg), mazot iin 42700
(kJ/kg) alnabilir. Mf (kg/h) ise motorun birim zamanda tkettii yakt miktar olup
hesaplanma yntemi aada verilmektedir;
Motorun birim zamanda tkettii yakt miktarnn hesaplanmas iin deiik yntemler
kullanlabilir. Bu deneyde yakt tketimi belirlenirken hacimsel yntem kullanlmakta ve
dolaysyla yakt lm ubuundan yararlanlmaktadr. Cam ubuk zerindeki ml
blntlerinden yararlanlarak, motorun belirli bir yakt hacmini ka saniyede tkettii
belirlenir.
Mf (kg/h) = Vf x f x3.6
Burada, Vf, (ml/s) motorun birim zamandaki hacimsel yakt tketimi, f (kg/l) yaktn
younluu olmaktadr. Yaktn younluu benzin iin 0.73 (kg/l), mazot iin ise 0.83 (kg/l)
olarak alnabilir.
3. DENEYLERN YAPILII
Deneyler sabit gaz kelebei aldnda, motora verilen ykn kademeli olarak
arttrlmasyla yaplr. Deneyler srasnda motor hz takometreden; yakt tketimi, yakt
tketim ubuundan, kuvvet ise teraziden okunur. Deneyler srasnda motorun yksz
durumda, kararl hale gelinceye kadar snmas beklenir. Bylece, deneyler srasnda motorun
snmasyla birlikte iletme artlarnn deimesinin deney sonularna etkisi ortadan
kaldrlr. lmler alnrken, yaplan her ayardan sonra bir mddet beklenerek, motorun
kararl hale gelmesi salanmaldr. Mil gcnn belirlendii deneyde sabit gaz kelebei
konumunda motor kademeli olarak yklenerek belirlenen motor hzlarna getirilir ve;
a. Motor hz (dev/s)
b. Motor yk (N)
c. Yakt tketimi (ml/s)
lmleri yaplr. Elde edilen deerler mil gcnn belirlenmesinde kullanlr.

Deney-1 5/6

4. DENEY DZENEG
Kullanlan sistemde bir silindirli bir deney motoru, motora bal bir elektrikli
dinamometre, sistemin kontrolunu salayan bir kontrol paneli ve yakt tketimi, motor yk
lmlerinde kullanlan lm cihazlar bulunmaktadr. Deney dzeneinin genel grnm
ekil 3 ile verilmektedir.

ekil 3. Dney dzeneinin genel grnm

4.1. Motorun altrlmas
Motor altrlmadan nce kontrol panelindeki btn dmelerin kapal (off)
konumunda olmasna dikkat edilmelidir. Panelin yanndaki elektrik alteri ak (on)
konumuna getirildikten sonra aadaki ilemler takip edilmelidir:
a.Yk ayar yapan potansiyometre saat ynnde evrilerek tamamen alr,
b.Motor dmesi motor konumuna getirilir,
c.Dinamometreyi ykleyen dme, motor almaya balayana kadar saat ynnde yava
yava alr,
d.Motor almaya baladktan sonra, motor dmesi ykleme (load) konumuna getirilir.
Bu andan itibaren motor kendi kendine alt iin dinamometreyi ykleyen potansiyometre
etkinliini kaybetmitir.
e.Motor hz, gaz kelebei yardm ile ayarlanr. Motorun yklenmesi iin ise yk ayar yapan
potansiyometre kullanlr.
4.2. Ksa Snav ve Deney Sonularnn Deerlendirilmesi
Deneyler ncesinde yaplacak olan ksa sreli snavlarda, temel motor elemanlar,
motor eitleri, deney yntemi ve deney seti ile ilgili detaylar ve fyde yer alan tm
tanmlamalar kullanlarak sorular hazrlanacaktr. Deneylerde srasnda alnan deerlerin
kullanlmasyla elde edilen mil gc yatay eksende motor hz olmak zere ayn gratikte,
lekli, dzenli ve temiz olarak izilmelidir. Elde edilen sonularn deerlendirilmesi,

Deney-1 6/6

kaynaklardan yararanlarak yaplmaldr. Mil Verimi iin ise, deneylerde srasnda alnan
deerlerin kullanlmasyla elde edilen mil gc yatay eksende motor hz olmak zere, mil
gc ve mil verimi iin farkl iki dikey ekseni olan ayn grafikte, lekli, dzenli ve temiz
olarak izilmelidir. Tm alma sorular cevaplanmaldr. Kaynak aratrlmas yaplmal ve
motorda g-verim art, yakt tasarrufu iin yaplabilecek modifikasyonlarla ilgili neriler
ortaya koyulmaldr.

5. KAYNAKLAR
1. Crouse, W.H., Automotive Engine Design, McGraw-Hill Book Company, USA,
1970, ISBN 07-014671-3
2. A Guide to Experiments, Cussons Ltd., UK,1970
3. Heywood, J.B., lnternal Combustion Engine Fundamentals, McGraw-Hill Book
Company, USA, 1988, ISBN 0-07-028637-X
4. Taylor, F.C., The lnternal Combustion Engine in Theory and Practice, The MIT
Press, USA, 1985, ISBN 0-262-70026-3