TOPU VE HAREKET FELSEFES

Ali Osman GNDOAN

Filozof, dnr, sanat ya da bakalarna syleyebilecek bir
eyleri olan her kim olursa olsun; bir felsef sistem vazeden, bir dnce
sistematii ierisinde tarihsel/toplumsal/kltrel, etik, metafizik, estetik
vb. dncelerini ortaya koyan bir zihin, iinde bulunduu
toplumsal/tarihsel/kltrel artlardan ve hatta kendi i dnyasnn
huzurundan ya da huzursuzluundan, sknetinden ya da atmasndan
bamsz dnlemez. Bir devrin sesi olmak, bu sesin kendisinde yank
bulduu insanlarda heyecan uyandrmak, ancak szn deeri ve
muhtevasnn zenginliiyle anlalabilir. Sz, etkilidir; nk hareket
kabiliyetini yitirmilere cesaret verir, bu kabiliyeti kullanamayanlara saik
olur. Ancak muhtevasz ve gnle hitb etmeyen sz, hedefine
varamayp yolculuu akamete uram bir okun hali gibi donuklar kalr,
etkisini yitirir ve sz der. Nice sz ustalar vardr ki, sze mana katp
manay szle gzelletirirler ve sz bo olmaktan karp ii dolu bir
mcevher kutusu haline getirirler. Sadece bir retorik deil, btnlyle
bir mana birliini sze dkenler, iyi konuup iyi yazan nadir insanlardr.
Onlar dinlemek ve okumak sadece ses duymak ve iaretleri grmek
deildir. Onlar dinlemek ve okumak, ilerinde bulunduklar dnyaya
girmek ve o dnyann zenginliinden istifade etmektir. Hareketinin snrl
ve sonlu olduunu dnen 20. asr insanna, kendi hareketindeki
sonsuzluu fark ettiren ve tabi olan, sonsuzlua duyulan zlemi
tatminden hareketle amann imknnda bahseden Hareket Felsefesinin
kurucusu Maurice Blondel ile bizi tantran ve hareketin zengin
dnyasnda gezerken hareketin bizi tad alemi temaa etmemizin
imknn gsteren Nurettin Topuyla yaadmz dnyann kuru,
determinist-mekanist-pozitivist toplumcu leminin dnda baka bir
lemi kefediyoruz. Kefettiimiz lem, iinden ktmz leme isyan
duymamz emrediyor ve hepimiz, izzet-i nefsimiz olan isyan yayoruz.
Szmz isyann sz, hareketimiz isyann hareketi adn alyor.
Szmz ve hareketimiz, isyan etmek isteyen ruhlara gda, karalkta
kalan gzlere k oluyor. Topu iin Blondel ve Hareket Felsefesi, ite
bu gda ve bu ktr.
F

Mula niversitesi Fen-Edebiyat Fakltesi Felsefe Blm

Bu yaznn konusu Nurettin Topu ve hareket felsefesi olduu

halde sze, konumaya niin bu kadar vg yaplmtr? Sz, basit bir ses
deildir. Belki kt olanlar iin dilin bir fitnesidir ama iyiler iin sz,
dil, Yunus Emrenin de dedii gibi, hikmete giden yoldur. Meram,
szle anlatlr; fikir szde dile gelir. Konumak, sz sylemek bir ey
yapmaktr, hareket etmektir. Sz, belki de dncenin, fikrin hareketidir.
Fikir ve dnce szde cisimleir, vcut bulur. Sz, varl derli toplu
tutan dncenin dilidir. Bu anlamda sz, Heideggerin yorumuyla
logostur. Varlk, dnce yoluyla dilde gzmzn nne gelir ve dil ile
varln bir eit hasad yaplr. Bundan dolaydr ki sz, deerlidir. Buna
ramen hareketi, yine hareketin kendisi anlatabilir. Biz onu sadece szle
anlatlabildii kadaryla anlatmakla yetineceiz.
Topu ve Onun Hareket Felsefesine olan eilimini, iinde
bulunduu siyas artlar ve bu artlar karsnda oluan fikir akmlar
erevesinden bamsz dnmek mmkn deildir. Ayn zamanda
Anadolu gereinden ayr ve slmn dnda da onu ele almann imkn
yoktur. Topuyu nemli klan, ahsiyetli bir duruun sembol haline
getiren de Onun Anadolu gereini bilmesi, kendi tarihi ve kltr
dnyasnn farknda olmasnn yannda bat felsefesine de olan
hkimiyeti sonucunda oluturduu bir sistematiktir. Kendi kltr
dnyasnn problemlerine hkim olmak, hafza kaybna uramadan baty
da mlk edinebilmek Onu orijinal hale getirmitir, denilebilir. nk
eserlerine baktmzda bu orijinallik ak bir ekilde kendisini
gstermektedir.
Topunun eserlerini vermeye balad dnemde Trkiyede
etkili olan akm sosyolojizmdir. Sosyal pozitivist karakterli olan bu
sosyolojizm, konformist bir ahlka neden olduu iin ferdi ve onun
yaratcln yok edip, ferdi sosyal organizasyonun ve determinasyonun
bir rn olarak ortaya koymaktadr. Ferdin kendinde ve kendi
kendisiyle birlikte olan varln yok eden, kendisine yabanc bir varlk
olmasna neden olan bu sosyolojizm karsnda en etkili mcadele
argmanlarn Maurice Blondel ve Bergsonda bulan Topu, zellikle
Blondelin Hareket Felsefesinden yola karak ahlk bir varlk olma
vasfn yitirme ile yz yze kalan ferde, isyan ahlkiyle, yeni bir ahlk
perspektif sunmaya alr. Belki de en nemli baarlarn da bu noktada
grp, Onu bir ahlk filozofu olarak tanmlamak gerekir.

Topu, 19281934 yllar arasnda Fransada, doktora yapmak

zere bulunduu yllarda Louis Massignon ve M. Blondel ile tanmtr.
Bu tanmann Onun zerinde olduka etkili olduunu, fikirlerinin
olgunlamasna katklar saladn, zellikle Conformisme et Rvolte
adl doktora tezindeki grlerinden, daha sonraki kitaplarnda ve dier
yazlarnda gelitirdii dncelerden karmak mmkndr. nk
Onun btn eserlerinde Hareket Felsefesinin kavramlarn ve metodunu
kullanarak kendi sorunlarmza bakmaya altn tespit ediyoruz. Hatta
1939 ylnda karmaya balad ve belli dnemler halinde varln
srdren Hareket adl dergi, bu felsefe ile Topu arasndaki ilgiyi ifade
eder. Bundan dolay ncelikle Blondel ve Hareket Felsefesi zerinde
durmak, sonra da Topunun Hareket Felsefesiyle olan ilikisini ortaya
koymak gerekecektir.
Hareket felsefesi, Maurice Blondelin (18611949) 1893te
doktora tezi olarak savunduu L`ACTION adl eserde esaslar ortaya
konulmu ve daha sonra gelen eserleriyle de ilenmi bir felsefedir.
Blondelin Hareket Felsefesiyle yapmak istedii, insann tabi olarak
yneldii tabiat-stne ruhun bir faaliyetiyle ulamak ve irade ile hareket
sayesinde tabiat-stne ulamann nasl gerekletirilebileceini
gstermektir. Felsefenin aralarn kullanarak tabiat-stn aratrmak ve
aratrlan alana ulamann imknn tartmak, L`ACTIONun konusunu
oluturmaktadr. znde din bir alan olan tabiat-stnn insann somut
varlnda kendini gsterdii yer ise harekettir. Hareket, felsefenin
tahliline kendini, tabiat-stnn aratrlmas iin sunan somut ve ahs
bir hl olarak, Blondelin aratrmasnn merkez kavramn tekil eder.
Blondelin dncesinde hareketin ak ve kesin bir anlam
vardr. Hareketi kaba bir g, igd davran ya da basit reflekslerden
ayran Blondel, hareketten ister ahlk ister metafizik ister estetik ister
bilimsel ya da din olsun, her trl insan faaliyetini anlar. Ama znde
hareket, ruhi bir aktivitedir. Bu ruhi aktivitenin anlalmas iin Blondel,
her insan iradesinde ihtiva edilmi zorunlu bir icab gstermekten ibaret
olacak 1 bir metot kullanacak, buna ierme (implication) metodu
diyecektir. Bu metotla hareket determinizmini tahlil eden Blondel,
kontenjan olan alan deil, zorunlu olan alan aratrma konusu
yapacaktr. Zorunlu olan alann aratrma konusu yaplmasnda hareketin
F
1

Jean Lacroix, Maurice Blondel Sa Vie, Son Oeuvre avec un expos de Sa Philosophie,
Paris, Presses Unv. de France, 1963, s.16.

analizine bavurulmasnn sebebi de udur: Zorunlu Varlk bizim

hareketlerimizde ya da hareketlerimizin kaynandaki iradede ikin
olarak bulunmaktadr. Yani aknlk bizde ikin olarak bulunur, bu
aknl ortaya koyan da harekettir.
Hareket, insan varlnn cevheridir. nsan anlamak, insann
hareketini anlamaya baldr. nsann hareketlerinin zengin dnyasna
dalmadka insan anlalmaz olarak kalr. nk hareket, benim
hayatmda direkt hakikate bakmak asndan bir olgudur, daha genel ve
her eyden daha srekli, evrensel bir artarda geliin bendeki (moi)
ifadesidir.2 Hareket, bir olgudan ok bir zorunluluktur ve bundan dolay
da ou zaman bene ramen kendini gerekletirir. Bunun en ak ispat
da, istediim eylerle hareketlerim arasndaki orantszlktr. Bir bakma
bu, g ile istek arasndaki orantszlktr. Zira bazen istediim eyleri
yapamyor, bazen de yaptm eyler istemediim eyler oluyor. stek
hareketin, hareket istein tesine geiyor. Hareket, bu orantszl
amaya, g ile istei dengelemeye almak demektir. Hareketin
gidermeye alt orantszlk ise iradede iki taraf bulunmasndan
kaynaklanr. Bunlardan birisi isteyen irade, dieri de istenilen iradedir.
rad faaliyetin temelinde bulunan irade isteyen, ak bir istemenin objesi
olan irade de istenilen irade olarak adlandrlr. Her hareket, irad
faaliyetin kaynanda bulunan isteyen irade ile istenilen iradenin
birbirine eitlenmesi amacn gder. Buna bal olarak, insann amac,
kendi kendine eit olmaktr.3 Kendi kendine eit olmak isteyen insan her
hareketiyle, daha mkemmel bir harekete zlem duyarak tabiat-stne
kadar ykseliini srdrecektir. Ykseliin tabiat-stne kadar srmesi,
hareketin kaynandaki sonsuzluk iradesinden trdr. nk insan,
sonsuzdan gelir, sonsuza gider. Bizde bulunan Tanrnn ltfu olan
iradenin hareketin kaynanda bulunmas, hareketimizin kendi gcmz
amas demektir. nk hareketin bizi gtrd aknlk, hareketin
dnda deil, iindedir. yleyse aknlk bizde ikin halde
bulunmaktadr. Aknln bizde ikin olarak bulunmasndan dolaydr ki,
hareketin yneldii ama tabiat-stdr. Bu amaca ulamada trl
basamaklardan geen iradenin insann bireysel varlndan topluma,
toplumdan ahlka ve ahlktan da din olan alana geii hareket sayesinde
olmakta ve sonsuzluktan kaynaklanp sonsuzluu arzulayan irade, tabiatstne kadar hibir basamakta tatmin bulmamaktadr.

2
3

Maurice Blondel, L`Action, Tome II.,Paris, 1937, s.16

Lacroix, a.g.e., s.109.

Mutlaktan mutlaka bir dn4 olan hareket, tabiat dzeniyle

yetinmeyip tabiat dzenini amay gerektirmektedir. Dnmek de bir
harekettir ve hareket hem kendimizi hem de eyay deitirmektir. Bu
anlamda var olmak ile ayn ey olduu ve her hareketin kaynanda bir
irade bulunduu iin hareket varolmak, istemek ve dnmek arasndaki
uyumu aramak demektir.
Varolmak Allah ile birlikte varolmak, dnmek Allah
dnmek, istemek sonsuzu istemektir. Bu nn uyumu, din alanda
gerekleir ve oradaki her harekette ilahi varln ltfu daha ak olarak
belli olur. Hatta her harekette, Allahn bir hareketini fark ediyoruz. Ne
kadar baya olursa olsun hibir hareket yoktur ki, ierisine ilah varlk
konulmu olmasn, hibir hareket yoktur ki, bir tapnma dourmasn.
Hareketlerimizin her birinde isel bir sonsuzluun bulunduu yolundaki
mphem duygu, insan bu ilah varl btn hayat ierisine yaymaya
srklyor. Din hareket kendi bana brlerinden ayr bir hareket
deildir. br hareketlerin hepsini kucaklamaya uzanr5. Blondele gre
hareket meselesiyle Allah meselesi birbirine ylesine baldr ki, Allah
dncelerimle hareketimin yapmack bir aksedii olmak yle dursun,
dndm ve yaptm eyin tam ortasnda bulunuyor; ben Onun
evresinde dolayorum, dnceden harekete ve hareketten dnceye
gemek iin, benden yine bana gitmek iin, her an ona bavuruyorum6.
yleyse hareket, insan Allaha ulatran bir kpr, insan ile Allahn bir
sentezidir.7 Bu sentez ne insann isteiyle ne de Allahn isteiyle
bozulabilir. Bu sentezin bozulmas iki tarafn yok olmasdr. Hareket bu
sentezde tamamlanr. Sentezin bozulmas hareketin yokluu, iflas,
lm demektir. Bu, bizde ilahliin inkr, dolaysyla kendi kendimizin
de inkrdr. Hareket iledir ki, imana dolaysyla da kurtulua eriilebilir.
Hareketin olduu yerde Allah, Allahn olduu yerde hareket vardr.
Hareket, surnaturel alana kadar Allahn bizdeki isyandr. Surnaturelde
ise kendi kaynana ulaan irade kendini, yani Allahn bulmutur.
Varlklardan Varlka doru yapt soruturmada ve hareketin
analizinde Allaha iman srecini ve bu srecin bir i dinamizmini bulan
Blondel, Allahn varl konusunda bir takm diyalektik ispatlarn geerli
olduunu, ancak akl ile iman arasnda bir orta yol bulunduunu dnr.
4

Blondel, L`Action, s. 467.

A.g.e., s. 308-309.
6
A.g.e., s. 346.
7
A.g.e., s. 371.
5

Akl ve iman arasnda bir ztlk yerine, ikisi arasnda ilk bakta
grlemeyen derin bir uyum vardr. Akl, belli bir noktaya kadar
geldikten sonra doan boluun iman tarafndan doldurulmasna izin
verir. Allah, yle bir varlktr ki, hem insann dnda ve fevkinde ama
ayn zamanda insana iten mdahale eden Mutlaktr. Allahn insana
iten mdahalesiyle oluan harekette aknlk ve ikinlik birlemi olur.
Ksaca zetlemeye altmz hareket felsefesi, yeniAugustinusuluk olarak deerlendirilebilecek bir noktada bulunmaktadr.
Hareket felsefesini Schopenhauerin iradeciliinden, n kapal bir
hareket anlayna balanan pragmatizmden, naturalizmden, fideizmden
ayrp, bu felsefeyle Blondelin existansiyel bir metod kullanmak
suretiyle bir Hristiyan personalizmi noktasnda bulunduunu, bir din
felsefesi yapmaya altn syleyebiliriz.
Hareket Felsefesini lkemizde tantmaya alan dnrmz
Nurettin Topudur (19091975). 19281934 yllar arasnda Fransada
kalan ve orada Maurice Blondel ile tanan Topu, bu felsefenin ok
derin bir tesirinde kalmtr, denilebilir. Bir bakma Topu, hareket
felsefesinin metot ve kavram emasn kullanarak felsefe yapm ama
insanlk problemine kendi buhranmz asndan bakmtr.8
Hareket noktalar, kullandklar metot ve ulamak istedikleri
sonular itibariyle Blondel ile ayn noktalarda bulunan Topuya gre de
hareket, insann cevheridir. Nurettin Topunun doktora tezi olan syan
Ahlknda, radenin Davasnda, Var Olmak gibi eserlerinde ve Hareket
Dergisindeki pek ok yazlarnda Blondelin ak tesirini grmek
mmkndr. 1939da yaynlanmaya balayan Hareket Dergisinin ad
bile Hareket Felsefesinden mlhemdir.
Topunun eserlerini vermeye balad dnemde Trkiyede
etkili olan gr, Ziya Gkalpin sosyolojizmidir. Sosyolojizmin ahlk
anlayn eletiren Topu, toplumsal grecelii ve btn kurumlarn
kaynanda toplumu gren anlaylar yanl bulur. Toplumsal grecelie
gre ahlak iyinin genel geer bir karakteri yoktur. Ahlkl olmay
topluma ve toplumdan gelen emirlere uymak olarak gren bu anlay,
ferdi hrriyetleri yok eder ve fertleri uysalla gtrr. Byk
sanatkrlar, devlet adamlar, bilim insanlar, filozoflar, dhiler byle bir
8

Mustafa Kk, Nurettin Touda Din Felsefesi, stanbul, Dergh Yaynlar, 1995, s.15.

ahlk ierisinde yetiemezler. Bu noktada Topu, baland Hareket

Felsefesinin ahlk anlayn ortaya koyar, insan ve toplum ile ilgili
sorunlarn temelde bir ahlk sorunu olduunu dnr.
Blondelde olduu gibi Topuya gre de znde ruh bir aktivite
olan her hareket, mkemmele, daha mkemmele bir zlemdir.9 Daha
mkemmele duyulan zlemin kaynanda ruh bir davranmadan ileri
gelen ve ruh bir amaca ynelmi olan bir iradenin hareketi bulunur.
Bundan dolay hareket, ruh bir realitedir. Ahlkllk, ancak byle bir ruh
realitede ortaya kar. Kayna itibariyle manev hayat ahlk hayata
balayan Topu, bunun iin de sonlu olanda asla durmayp, daima
sonsuzlua uzanan hareketin bizzat kendisinin derinlemesine tahlili
gerekir10 der. Hareketin tahlili, Topuya gre ahlk meselesinin de
tahlilidir. nk hareketini evrensel lye uyduramayan ve tabiatstne yneltemeyen ahlklln da dnda kalr. Ahlkllnda dnda
olan hareketin kaynandaki irade esaret altndadr. Hareket, evrensel
dzene ulamak isteyen ferdin iradesinin kendisine kar bir isyandr. Bu
isyan iradenin, Mutlak Varlka ulancaya kadar karlat btn
engellere kar gelmektir. nk daha iyi tek olmak iin asla tek bana
kalmak istemeyen irade, evrensel ve mutlak olanla aynilemeye ynelmi
bir hareket olarak karmza kar. O halde, ahlk hareket evrensel
iradeye yeniden kavumak zere bir eit deiim (conversion) ile bu
esareti amaktan ibaret olmaktadr11
Hareketi, Blondel gibi bir zorunluluk olarak anlayan Topu,
sonuta insan hayat iin pratik bir bilim denemesi yapmakta, ahlk
meselesini tabiat-st leme adm atarak din meselesiyle zmeye
almakta, merkez kavram olarak da irade ve hareket kavramlarn
kullanmaktadr.
Nurettin Topunun yapmaya alt insan bilimi hareket
biliminden ayr bir ey deildir. nk insan bilimi insan hareketlerinin
evrensel oluundan yola kacaktr.12 Hareket somut, zek ise soyut
olana nfuz ettii iin ksaca hareket ve zek farkl cinsten eyler
olduklarndan dolay buradaki bilimin ilkesi hareketin kendisinde
9

Nurettin Topu, syan Ahlk, ev., Mustafa Kk, Musa Doan, stanbul, Dergah
Yaynlar, 1995, s. 25.
10
A.g.e., s. 31.
11
A.g.e., s. 27.
12
A.g.e., s. 45.

bulunmakta ve zek byle bir bilimi yapamamaktadr. Blondelin de

belirttii gibi bir hareket bilimi, daha dorusu bir hareket diyalektii sz
konusu edilmektedir. Zira insana sadece hareket rehberlik edebilir,
sadece hareket insan varlnn btnne sahip olabilir, onu kavrayabilir
tek kelimeyle insan olan insann girebilecei sonsuzlua sadece o
dalabilir.13 Sonsuzlua, evrensel nizama ulamak isteyen insann
hareketi, insann kendinden kan ama kendi dna alan, tabiat-stne
kadar kendine ve kendi dndaki her eye kar gelmektir. nk ferde
nazaran hareketin bir aknl vardr.14 Bu, aknln harekette ikin
halde bulunmas demektir. Bundan dolaydr ki, irade evrensel olmaya,
hareket aknlkta tamamlanmaya can atmaktadr. Sonsuzluk arzusu,
sonlu olan hibir hedefte tatmin bulmaz. Sonsuzluk arzusunun tatmin
bulduu yer, sonsuzluktan kaynaklanan hareketin Allahn hareketiyle
tamamlanmasdr. Bu anlamda Topuya gre de hareket, insanla
Allahn bir sentezidir. Bu senteze giden yolda her hareket, her irade hem
kendine hem de kendi dndaki btn otoritelere kar esirliinden
kurtulmaktr. Bu otoriteler kendi benliimiz, toplum, devlet v.b. gibi
irademizi bask altnda tutmaya alan ve hrriyetimizi yok eden tesir
edici otoritelerdir. Esaretten kurtulamayan irade evrensele ulaamaz. Her
otoritenin esaretinden kurtulmak, hareket vastasyla Allahn hem
kendimize hem de kendi dmzdaki otoritelere kar isyan demektir.
nk Topuya gre Allahn hareketi bizim hareketimizden ayrlmaz.
lah irade aile, millet, medeniyet isteyen ferdin btn hareketlerinde,
hatta en inansz harekette bile sonsuzluk endiesi eklinde mevcuttur.15
Blondel iin de, en inansz insan bile, farknda olsun ya da olmasn,
derun denilebilecek baz tecrbeler yapar. nk Allah, hareketimin ve
dncemin merkezinde bulunur ve benden yine bene gitmek iin
Ondan geilir. man, kendi kaynanda, kendine eitlenmi olan iradenin
sonsuzluk karsndaki itaatidir. Kurtulu, bu itaattedir. Her eyi reddeden
ama ilah ltfa boyun een irade, bu iman noktasnda isyann srdrse
hem Allah hem de kendi kendini reddetmi olacaktr. Allah karsndaki
itaat hareketi, kendimizle birlikte her eyi deitirmek ve zellikle
kendimizi ilah varla uyarlamak demektir. Blondel, hareketi varln
sonsuzluuna frlatarak ayn sonsuzluktan gelecek cevab beklemek
gerekir Hareket, sonsuzluun bir ars, bir yanksdr: Oradan gelir,
oraya gider16 der. Ama sonsuzluktan gelip sonsuzlua giden hareket
13

A.g.e., s. 46.
A.g.e., s. 64.
15
A.g.e., s., 169.
16
Blondel, A.g.e., s. 282.
14

Blondeldeki gibi Topuda da baz basamaklardan geer: Kendi

bireyselliimiz, toplum, ahlk, sanat ve din bu basamaklardr. Her
basama bir esaret olarak deerlendiren her iki filozof da sonular
itibariyle mistik bir tavra ularlar. nk her iki filozofa gre, ister
inansn ister inanmasn, her insan deruni, mistik diyebileceimiz baz
tecrbeler yapar. Bu tecrbeler bizdeki ulhiyetin delilidir.
Mistikliin dinin kaynanda bulunduu, mistiklerin ahlk
hayatn stn insanlar olarak kabul edildii konularnda Blondel ile ayn
dncelere sahip olan Topu, mistiklik konusundaki grlerini de
Blondelin Mistiklik Nedir? adl eseriyle destekler.
Grlerini bir din felsefesiyle, daha doru bir ifadeyle mistik bir
Hristiyanlk felsefesiyle sonulandran Blondelin metodunu kullanan
Topu da sonuta mistik bir din tavra ular. Burada, Blondel iin
sylediimiz fideist olmama durumunu Topu iin de belirtebiliriz.
Hareket felsefesi iin, bu felsefenin bir volontarizm, fideizm,
idealist bir sbjektivizm, individalizm, natralizm olmadn syledik.
Topunun syan Ahlknda iradenin isyan hareketi incelenirken zerinde
durduu ve eletirdii btn grler ya fideist, ya sbjektivist, ya
ferdiyeti ya da tabiatdr. Nitekim Hamiltonun fideizmi, Fichtenin
idealizmi, Stirner ve Nietzschenin bireycilii ve anarizmi,
Rousseaunun tabiatl Topunun eletirdii grlerin banda
bulunmaktadr. Blondelin hareket felsefesi nasl ki, sz konusu edilen
grlerle ilgili deilse, Topunun syan Ahlknda gelitirdii
grlerin de ayn dncelerle hibir ilgisi yoktur.
Blondelin, insann tabiat stne ykselmede kendini amas
gerektiini syledii gibi Topunun metodu da, iradenin kendi dna
karak kendini amas gerektiini ileri srer. Blondel, Hristiyan bir
personalist izgide bulunurken Topu da slm mistisizmi erevesinde
ahsiyetilik noktasnda bulunur.