Kalkulimi IP

1
Arkitektura e Internetit .............................................................................................. 3

IP Adresimi ........................................................................................................... 4
Konvertimi decimal dhe binar .............................................................................. 4
Shndrrimi decimal/binar...................................................................................... 5
Shndrrimi binar/decimal...................................................................................... 6
Klast e IP-ve ............................................................................................................ 7
Klasa A e IP-ve ..................................................................................................... 8
Klasa B e IP-ve ..................................................................................................... 8
Klasa C e IP-ve ..................................................................................................... 9
IP adresat e rezervuara .............................................................................................. 9
Adresa e rrjetit....................................................................................................... 9
Adresa broadcast ............................................................................................. 10
Klasa A................................................................................................................ 10
Klasa B ................................................................................................................ 11
Klasa C ................................................................................................................ 12
IP Adresat Publike dhe Private ............................................................................... 12
Ndarja (Dhnja) e IP-ve ..................................................................................... 13
Adresimi statik .................................................................................................... 14
Adresimi dinamik................................................................................................ 14
Protokolet ................................................................................................................ 15
Protokoli ARP ..................................................................................................... 15
Protokolet adresues (routed) .............................................................................. 16
IP-ja si protokol adresues (routed) ...................................................................... 18
Protokolet rrugtues (routing protocols) ............................................................. 19
Tabelat e rutimit (routing table) .......................................................................... 19
Zgjedhja e shtegut (Path determination) ............................................................. 20
Llojet e Protokoleve t rutimit ............................................................................ 21
Nnrrjetat (Subnets) ................................................................................................ 22
Subnetimi i Klasit A............................................................................................ 23
Subnetimi i klasit B............................................................................................. 25
Subnetimi i klasit C ............................................................................................. 26
Kalkulimi i IP-s s Subnetit prmes mbledhjes logjike .................................... 27
Funksionet e nivelit Transport t TCP/IP Modelit .................................................. 28
Besueshmria (reliability) ................................................................................... 28
Kontrollimi i transmetimit (Flow control) .......................................................... 29
Vendosja e kontaktit para transmetimit (Three way handshake) ........................ 30
Portet dhe numrat e porteve ................................................................................ 31
Niveli Aplikativ (Application) ................................................................................ 31
Teknologjit e WAN-it ........................................................................................... 33
LAN-i dhe WAN-i. Disa koncepte ..................................................................... 33
Paisjet e WAN-it ................................................................................................. 34
Komunikimi i bazuar n lidhje n qark (circuit switched) dhe i bazuar n pakete
(packet switched) ................................................................................................ 36
Opsionet e WAN-it ................................................................................................. 38
Circuit switched .................................................................................................. 38
Packet - switched ................................................................................................ 39
Lidhja me modem ............................................................................................... 40
ISDN ................................................................................................................... 41
2
Lidhjet me qera ................................................................................................... 42
DSL (Digital Subscriber Line) ............................................................................ 43
Lidhja kabll-modem ......................................................................................... 45
Tregtia elektronike (E commerce) ...................................................................... 47
E-pagesa (e-payment) ......................................................................................... 47
Prparsit e pagess elektronike........................................................................ 48
Brengat e pagesave elektronike .......................................................................... 49
Si t ndrtoni nj e-pages pr biznesin tuaj ....................................................... 49
E msimi (E learning) ....................................................................................... 51
Nivelet e e-msimit (format) ............................................................................... 51
E qeverisja (E government) .............................................................................. 54
Arkitektura e Internetit
Edhepse Interneti sht kompleks, ekzistojn disa koncepte themelore n
lidhje me funksionimin e tij.
Interneti (International Network) sht rrjet ndrkombtar botror, i cili
mundson komunikim gati pandrprer n mes t dokujt, kudo q
ndodhen ata n tr botn, dhe n do koh !
LAN-i sht nj rrjet lokal, i kufizuar gjeografikisht n nj hapsir t
caktuar. Lidhja e m shum LAN-ave mes veti bn q Interneti t
funksionoj. Megjith avansimin e teknologjive lidhja mes LAN-ave n
distanc ende sht problem, sa i prket bitlshimit (bandwidth-it).
Funksionimi i Internetit bazohet n lidhjen e bazuar n principet e nivelit
t rrjetit (Network). Qllimi sht q LAN-a t teknologjive t ndryshme
n nivelin Physical dhe Data Link, t mund t komunikojn mes veti dhe
ate pr protokole t ndryshm t nivelit Application
Paisjest q mundsojn lidhjen e rrjeteve lokale mes veti (switching)
quhen router-a Ata bjn edhe przgjedhjen e rrugs m t shpejt
(path determination) pr paketet q transmetohen deri tek destinacioni.
N baz t informatave q shkmbejn mes veti, routerat ndrtojn
tabelat q quhen tabela rutimi (routing table). N kto tabela ruhen
informatat pr drejtimet kah rrjetet e caktuar (pra si t arrihen ato rrjete!).
Secili rrjet n Internet ka adresn e vet ashtu si edhe do kompjuter n
nj LAN q ka nj t till. Prandaj thelbi i gjith komunikimit n Internet
sht adresimi i t gjitha pajisjeve dhe i t gjith rrjeteve (me IP-a). Kjo
mundson nj komunikim t gjithmbarshm.
Dy kompjuter kudo n bot, me hardware dhe software adekuat, si dhe
me protokole t duhura mund t komunikojn mes veti. Standardizimi i
praktikave dhe procedurave pr lvizje t t dhnave prgjat rrjeteve
kan mundsuar Internetin.
Reja (cloud) sht paraqitje simbolike e t gjitha lidhjeve fizike dhe t
gjitha paisjeve q mundsojn lidhjen mes dy nyjeve (host) q
komunikojn.
IP Adresimi
Pr dy sisteme t fardoshme, q t komunikojn mes veti, duhet q ta
identifikojn dhe t gjejn njra tjetrn. Q t realizohet kjo, kto dy sisteme
duhet t ken adresa unike.
Secili kompjuter n rrjetet TCP/IP duhet t ket IP adres unike pr
identifikim. Kjo adres operon n nivelin e tret (Network) t OSI Modelit dhe
mundson q nj kompjuter ta gjen tjetrin n rrjet. IP adresat konsiderohen si
adresa logjike, n kuptimin q mund t ndrrohen me konfigurim. sht me
rndsi t kuptohet se secila IP adres n vehte prmban informatn pr
rrjetin t cilit i takon ai kompjuter si dhe pjesn tjetr q sht e veqant pr
at kompjuter.
T gjith kompjutert brenda nj rrjeti gjithashtu kan edhe adresa fizike
unike, q njihen si MAC adresa q operojn n nivelin e dyt (Data Link) t
OSI Modelit..
Nj kompjuter zakonisht i takon nj rrjeti, por ka raste kur ai mund ti takoj
edhe dy rrjeteve. Kjo realizohet duke vendosur dy kartela rrjeti n slotet PCI
t motherboard-it, ku secila prej tyre mund t mbaj adres t veqant si dhe
ti takoj dy rrjeteve t ndryshm.
IP adresa sht 32 bitshe. Paraqitja e saj, pr lehtsi sht me numra
decimal, t cilt jan katr, t ndar me pik ku secili numr prfaqson nj
oktet ose 8 bita.
P.sh adresa
192.
168.
1.
ka ekuivalentin e vet binar: 11000000. 10101000. 00000001. 00001000
Konvertimi decimal dhe binar

Pr ti pasur t qarta m mir disa kuptime dhe veprime n lidhje me
dizajnimin e rrjetave si dhe ndarjen e tyre n nnrrjeta (subnet), sht e
domosdoshme q t kuptohet se si bhet shndrrimi i numrave decimal n
binar dhe anasjelltas, si dhe t kuptohet logjika e sistemit binar t numrave.
Duke supozuar se shndrrimet binar, decimal jan br n kurset tjera, ktu
shkurtimisht do t prhshkruhet procedura.
Shndrrimi decimal/binar
Metoda I-r
Nj numr decimal konvertohet n binar duke e pjestuar sukscesivisht me
numrin 2 (bazn e sistemit binar) dhe duke regjistruar n nj kolon mbetjet
nga pjestimi. Vazhdohet me pjestim deri sa t fitohet rezultati zero. Kolona e
fituar e mbetjeve nga pjestimi e lexuar prej s poshti lart paraqet
ekuivalentin binar t numrit t dhn decimal.
M posht do t ilustrohet shndrrimi i numrit 200 n numrin ekuivalent
binar.
Pjestimi me
2
200:2 =
100:2 =
50:2 =
25:2 =
12:2 =
6:2 =
3:2 =
1:2 =
Rezultati
Mbetja
100
50
25
12
6
3
1
0
Leximi
0
0
0
1
0
0
1
1
Shihet se ekuivalenti binar sht: 11001000
Metoda II-t
Nj metod m praktike sht metoda e peshs s numrit. Secila shifr n
nj numr binar ka peshn e vet. Sa m majtas q sht numri e ka peshn
m t madhe. Numri i fundit djathas e ka peshn 1 d.m.th. vlera e tij sht 20 ,
e kshtu duke shkuar majtas vazhdojn vlerat e bitave: 21=2, 22=4, 23=8,
24=16, , 28=128. Paraqitja e vlerave u b pr nj oktet sepse zakonisht
punohet me logjikn e okteteve, por logjika sht e njejt edhe pr bitin e 9,
10,11,12 e kshtu me radh.
Kt mund ta paraqesim edhe n form tabelare:
majtas
Pozita e
bitit
llogaritja
pesha
djathtas
10
29
512
28
256
27
128
26
64
25
32
24
16
23
8
22
4
21
2
20
1
Metodn e dyt t shndrrimit t nj numri decimal n binar do ta ilustrojm

duke e marrur si shembull numrin 200.
Duke shikuar tabeln, meq numri 200 sht m i vogl se numri 256 dhe m
i madh se 128 ather biti i par q do ta ket vlern 1 sht ai i pozits 8.
Kalkulohet ndryshimi 200-128=72
Vazhdohet me t njejtn logjik:
A sht 72>=64 ? Po. Ather regjistro 1 n bitin me pozitn 7. Kalkulohet
ndryshimi:
72-64=8
A sht 8>=32? Jo. Shno 0 n pozitn e 6 t bitit.
A sht 8>=16? Jo. Shno 0 n pozitn e 5 t bitit.
A sht 8>=8? Po. Shno 1 n pozitn e 4 t bitit.
Kalkulimi: 8-8=0. N kt rast t gjith bitat n vazhdim kan vlern 0;
Prandaj ekuivalenti binar i numrit 200 sht: 11001000
E njejta procedur vlen edhe n rastet kur kemi numra m t mdhenj,
ather vijn duke u shtuar bitat majtas !
Shndrrimi binar/decimal
Shndrrimi i numrit binar n numr decimal sht i thjesht. Duke i ditur tash
peshat e secilit prej bitave n numrin e dhn veprohet kshtu. Aty ku vlera e
bitit sht 1, pesha prkatse mbledhet kurse kur sht 0 ajo nuk mbledhet.
Ta ilustrojm kt pr numrin e dhn 11000101.
Numri
Pesha
128
64
32
16
128
64
Nse mblidhen numrat e kolons fundit del rezultati: 128+64+4+1=197

Prandaj ekuivalenti i numrit binar: 11000101 sht numri decimal 197.
7
Procedura sht krejtsisht e njejt edhe n rastet kur kemi t bjm me
numra me ma shum shifra binare !
Klast e IP-ve
Routeri prcjell paketet nga rrjeti burim (source) ka rrjeti cak (destination)
duke prdorur IP protokolin. Paketi duhet t prmbaj adresat e rrjetit burimor
dhe t rrjetit cak. Kur paketi t arrij tek routeri i rrjetit cak, ai , routeri,
shfrytzon IP adresn q t gjej kompjuterin lokal i cili sht caku i fundit.
Kjo funksionon si sistemi postal, pr drgimin e letrave. S pari shfrytzohet
Zip kodi pr t gjetur destinacionin - qytet, kurse pastaj duke shfrytzuar
adresn e shtpis drgohet letra n cakun prfundimtar.
Pr kt arsye secila IP adres ndrtohet prej dy pjesve. Pjesa e par
identifikon rrjetin t cilit i takon kompjuteri kurse pjesa e dyt identifikon vet
kompjuterin.
IP adresa e ndrtuar nga katr oktete bitash sht unike dhe me prmbajtje
t saj tregon adresn e rrjetit si dhe adresn e kompjuterit t veqant (host-it).
IP adresat jan t ndara n klasa, varsisht prej madhsis s rrjetit,
respektivisht prej numrit t kompjuterve q prmban ai rrjet.
Klasa A e IP-s i ndahet rrjetit q ka m shum kompjuter, klasa B atij q
ka pak m pak kurse klasa C rrjetit m t vogl.
Klasa e adress
Numri i rrjeteve
Numri i hostave
(kompjuterve) pr rrjet
126
16.777.216
16.384
65.536
2.097.152
254
N mnyr q tiu prshtatn madhsive t rrjeteve, IP adresat pra jan

klasifikuar n grupe q quhen klasa. Ky quhet ndryshe edhe adresim i
klasave t plota (classfull). Secila IP adres, 32 bitsh sht ndar n
pjesn e rrjetit dhe n pjesn e hostit (nyjes).
Biti i par i adress ose sekuenca e bitave t par t oktetit t par
prcakton se cils klas i takon IP adresa e dhn.
Klasa A e IP-ve
Klasa A e IP adresave shfrytzon vetm oktetin e par pr t treguar adresn
e rrjetit kurse tre oktetet tjer i takojn adresave t hostave. N kt mnyr
rrjeti i klasit A mund t ket m shum se 16 miljon adresa pr hosta (224),
derisa numri i rrjeteve sht vetm 126.
do adres e klasit A fillon me bitin e par t oktetit par me vler 0. Adresa
e par 0 (00000000) dhe ajo e fundit 127 (011111111) nuk mund t prdorn
pr adresim, kurse t tjerat prej 1 (00000001) deri 126 (011111110) po.
Klasa A
Rrjeti
Hosti
24 bita
Hosti
Hosti
32 bita
Klasa B e IP-ve
Klasa B e IP adresave shfrytzon dy oketete e par pr t treguar adresn e
rrjetit kurse dy oktetet tjer i takojn adresave t hostave. N kt mnyr
rrjeti i klasit B mund t ket m shum se 65.000 adresa pr hosta.(216) pr
rrjet, derisa numri i rrjeteve sht 16.384. do adres e klasit B fillon me dy
bitat e par 10 n oktetin e par..
Adresa e par sht (10000000) 128 dhe ajo e fundit (101111111) 191 q
mund t prdorn pr rrjete si adresa t klass B. Bitat pr oktetin e dyt
mund t jen t fardoshm, dhe n kt mnyr me kombinimet e bitave
fitohen aq shum adresa t rrjeteve t klasit B.
16 bita
Klasa B
Rrjeti
Rrjeti
Hosti
32 bita
Hosti
Klasa C e IP-ve
Klasa C e IP adresave fillon me sekuencn binare 110 n oketetin e par.
Kshtuq numri m i vogl q mund t paraqitet n oktetin e par, pr klas
C sht: 11000000 ( decimal 192). Kurse numri m i madh q mund t
parqitet n oktetin e par pr klasn C sht: 11011111 ( decimal 223).
Prandaj ns ndonj adres n oktetin e par ka numrat n brezin 192-223 i
takon kals C.
8 bita
Klasa C
Rrjeti
Rrjeti
Rrjeti
Hosti
32 bita
Ekziston edhe klasa D e IP adresave e cila nuk sht n shfrytzim pr IP t
rrjeteve sepse ato prdorn pr disa qllime m speciale - pr drgimin e
mesazheve multicast (kur nj paisje iu drgon m shum paisjeve).Okteti i
par ka vlerat prej 224 deri 239 pr kt klas.
Klasa E me vlera t oktetit par n decimal, 240 deri 255 jan t rezervuara
pr hulumtime t ndryshme n lmin e Internetit.
IP adresat e rezervuara
Adresat e catuara jan t rezervuara dhe ato nuk mund tu ipen paisjeve n
rrjet. Kto adresa t rezervuara jan:
Adresa e rrjetit dhe
Adresa broadcast (emituese)
Adresa e rrjetit
do rrjet ka adresn e vet, prmes t cils identifikohet n Internet. Routerat,
paisje q drgojn pakete mes rrjeteve dhe njkohsisht i lidhin ato,
ndrtojn tabelat e rrugtimit (t paketeve) n t cilat ruajn informatat se si
t arrihet deri te rrjeti i caktuar. Kto informata jan adresat e rrjeteve. Brenda
rrjetit t caktuar, secili prej nyjeve (kompjuter, interfejs routeri) ka adresn e
vet unike dhe n at mnyr ata komunikojn brenda nj rrjeti. Por nga jasht
t gjitha ato nyje shihen si nj IP adres si IP e rrjetit.
10
Nse p.sh. nj rrjet ka adresn e vet: 198.150.11.0, ather brezi i adresave
pr nyjet e ktij rrjeti do t jet prej: 198.150.11.1 deri 198.150.11.254, pra
gjithsej 254 adresa mund ti ndahet nyjeve (hostave).
Adresa broadcast
Secili rrjet ka nj adres q quhet broadcast (emitim). Ajo shfrytzohet q
njkohsisht t gjitha nyjet e rrjetit ta marrin paketn e cila ka at adres. Pra
nse duhet t gjitha nyjet t marrin nj krks ose informat ather kjo
bhet prmes ksaj adres. Adresa e fundit n brezin e adresave t nj rrjeti
sht adresa broadcast. Pr rrjetin q e muarrm si shembull: 198.150.11.0,
bradcast adresa sht: 198.150.11.255.
Siq e dijm, klasat e IP adresave t cilat mund tu ndahen rrjeteve jan A,B
dhe C. Ekziston nj logjik n baz t cils prcaktohet adresa e rrjetit dhe
broadcast adresa pr secilin rrjet, t secils klas. Ajo ka duhet t mbahet
mend sht se sa bita jan t dedikuar pr pjesn e rrjetit e sa pr pjesn e
nyjeve, pr seciln klas.
Nse t gjith bitat e pjess s nyjeve (hosts) kan vler 0 ather ajo
sht IP adres e rrjetit.
Nse t gjith bitat e pjess s nyjeve (hosts) kan vler 1 ather ajo
sht IP adres broadcast.
M posht do t ilustrohet pr seciln prej klasve veq e veq prmes

shembujve.
Klasa A
Klasa A
Rrjeti
Nyja
24 bita
Nyja
Nyja
Nse merret adresa e klases A (100.0.0.0) e cila n oktetin e par ka vlern

100 (decimal), adresa e rrjetit e paraqitur me numra decimal dhe binar do t
jet (pjesa e nyjeve t gjitha 0)
Decimal
Binar
100
01100100
00000000
00000000
00000000
Kurse adrdesa broadcast do t jet (pjesa e nyjeve t gjitha 1):
11
Decimal
100
255
255
255
Binar
01100100
11111111
11111111
11111111
T gjitha IP adresat n mes t ktyre dy adresave t skajshme, shrbejn si

adresa valide pr nyjet q i takojn rrjetit:
100.0.0.1 deri 100.255.255.254
Klasa B
Klasa B
Rrjeti
Rrjeti
Nyja
16 bita
Nyja
Po marrim pr shembull adrest e klass B (170.100.0.0) e cila n dy oktetet

e par ka vlerat: 170.100, kurse dy oktetet e fundit i takojn adresave t
nyjeve.
Adresa e rrjetit sht kur pjesa e nyjeve ka t gjith bitat me vler 0 dhe pr
kt rast sht:
Decimal
Binar
170
10101010
100
01100100
00000000
00000000
Decimal
170
100
255
255
Binar
10101010
01100100
11111111
11111111

12
170.100.0.1 deri 170.100..255.254
Klasa C
8 bita
Klasa C
Rrjeti
Rrjeti
Rrjeti
Nyja
Po marrim pr shembull adresn e klass C (192.170.100.0) e cila n tre

oktetet e par ka vlerat: 192.170.100, kurse okteti i fundit i takon adresave t
nyjeve.
Adresa e rrjetit sht kur pjesa e nyjeve ka t gjith bitat me vler 0 dhe pr
kt rast sht:
Decimal
192
170
100
Binar
11000000
10101010
01100100
00000000

Decimal
192
170
100
255
Binar
11000000
10101010
01100100
11111111

192.170.100.1 deri 192.170.100.254
IP Adresat Publike dhe Private

N mnyr q Interneti t funksionoi n mnyr normale, ather secila
paisje (nyje) q merr pjes n Internet duhet t ket adresn e vet unike, t
veqant. Numri i IP adresave t klass s plot (classfull) sht i kufizuar,
kurse numri i pjesmarrsve n Internet sht gjithnj e m i madh dhe
numri i IP-ve ekzistuese nuk knaq krkesat pr to.
13
Pr kt arsye qysh moti kompetentt kan menduar q t gjejn metoda
pr tejkalimin e ktij problemi n mnyr q Interneti t funksionoj normalisht.
Nj mundsi sht me ndarjen e rrjeteve n rrjete m t vogla q njhet si
subnetim (nnrrjetzim) CIDR(Classless Inerdomain Routing).
Mundsi tjetr sht q t prdort version 6 i IP adresave IP v6i cili prdor
IP adresn me 128 bita me rast rritet dukshm numri i IP-ve n dispozicion
pr nyje, dhe
Mundsia e fundit e cila sht n zbatim sht: prdorimi e adresave publike
dhe atyre private. Adresat publike jan ato t cilat shihen n Internet dhe t
cilat duhet t jen unike, pra nuk bn dy adresa t jen t njejta. IANA
(Internet Assigned Numbers Authority) sht nj autoritet i cila ndan IP
adresat n shfrytzim dhe ajo kujdeset q IP-t publike mos t prsriten.
Ekziston nj numr i IP-ve, q quhen private, t cilat dihen botrisht, e q
mund t shfrytzohen npr rrjete t ndryshme. Kto IP nuk shihen prej
routerave pasi jan t fshehura. Nse routerat hasin paketet me adresa
private, i shkatrrojn menjher ato, pra nuk i marrin fare n shqyrtim. Kto
IP private mund t prdoren pa kufizim npr rrjete te ndryshme an e mban
bots duke u prsritur sa her t duash. Por, brenda nj rrjeti IP-t e nyjeve
duhet t jen unike n mnyr q ato t mund t komunikojn mes veti.
N mnyr q kto IP private t mund t dalin n Internet nevojitet t kryhet
nj proces q quhet NAT (Network Address Translation) i cili bn
prkthimin e adresave private n at publike. Ky proces mundson q p.sh.
100 adresa private t dalin prmes vetm nj adrese publike, me rast
bhet ruajtja e IP-ve publike dukshm. Paisja q kryen kt proces t
shndrrimit t IP-ve private n at publike sht routeri.
M posht jan paraqitur adresat q mund t shfrytzohen si private:
Klasa
Brezi i IP -ve
10.0.0.0
deri
10. 255.255.255
172.16.0.0
deri
172.31.255.255
192.168.0.0 deri
192.168.255.255
Kurse t gjitha adresat tjera, qofshin t klasve A,B, ose C jan publike dhe ndahen
nga autoriteti kompetent pr ndarjen e tyre (IANA), n mnyr q t mos ket
prsritje t tyre n Internet.
Ndarja (Dhnja) e IP-ve

Nyja e rrjetit (hosti) duhet t ket adres unike n Internet. Ajo sht IP
adresa. do nyje disponon me dy adresa :
14
Adresa fizike ose MAC adresa q i takon nivelit t dyt (Data Link).
Adresa logjike q i takon nivelit tret (Network).
IP konsiderohet si adres logjike, pr faktin se mund t ndrrohet.

Administratori i rrjetit ka n dispozicion dy metoda pr ndarjen (dhnjen) e IP
adresave nyjeve. Kto jan:
Metoda statike, dhe
Metoda dinamike.
Pavarsisht se cila metod prdoret, dy interface-a (piklidhje) ose dy nyje q
i takojn nj rrjeti nuk mund t ken IP adres t njejt !
Adresimi statik
Kjo metod e dhnjs s IP adress nyjeve zbatohet, zakonisht n rrjetet e
vogla, ku nuk ka ndrrime t shpeshta. Administratori n mnyr manuale,
bn konfigurimin, respektivisht ndarjen e adresave pr secilin prej nyjeve,
gjithnj duke pasur kujdes q mos t prsris adresat.
Kjo metode nuk zbatohet tek rrjetat me shum nyje. N kto rrjete, zakonisht
IP adresat e serverave, printerave dhe interface-ave t routerave ipen n
mnyr statike, n mnyr q ato ti kan adresat e prhershme (t
pandryshuara).
Adresimi dinamik
Ekzistojn tri metoda pr adresim dinamik t nyjeve. Metoda m e sofistikuar
dhe q prdort m shum sht ajo q njihet si DHCP (Dynamic host
configuration protocol).
DHCP sht nj protokol q ia mundson nj kompjuteri t bj ndarjen e IP
adresave n mnyr dinamike n nj rrjet. Ai kompjuter quhet DHCP-server.
Gjat konfigurimit t DHCP-s sht e nevojshme t definohet brezi i IP-ve
q jan n dispozicion pr rrjeten aktuale.
Ndarja e adresave bhet n mnyr automatike;
- Ajo nyje q ndrlidhet n rrjet furnizohet me nj komplet t dhnash
(IP, subnet mask dhe default gateway), t nevojshme pr pjesmarrje
n Internet;
- nyja tjetr e merr kompletin tjetr e kshtu me radh.
sht metod q preferohet t zbatohet tek rrjetat e mdha n mnyr q t
mos vie deri tek prsritja e adresave dhe shkaktimi i konfliktit mes adresave
- q nuk sht e dshirueshme.
15
Protokolet
Protokoli sht nj grumbull rregullash q prcakton se si kompjutert (nyjet)
komunikojn mes veti n rrjete kompjuterike. Kompjutert komunikojn duke
shkmbyer mesazhe t t dhnave. Pr me i pranuar dhe me vepruar n kto
mesazhe, kompjuteri duhet t dij se si me i interpretuar mesazhet (t ket
definicionin kodin). Shembuj t mesazheve jan ato :
t vendosjes s lidhjes me nj nyje q gjendet larg,

mesazhet e-mail,
transferimi i fajllave npr rrjetete etj.
Protokoli prshkruan (definon):
Formatin e mesazhit, dhe

Mnyrn n t ciln kompjutert duhet t shkmbejn mesazhe q t
kryejn nj aktivitet t caktuar.
Protokoli ARP
ARP (Address Resolution Protocol) sht nj protokol i standardit TCP/IP i
cili luan rol t rndsishm n komunikimin mes dy nyjeve brenda nj rrjeti.
Pr t komunikuar dy nyje q i takojn nj rrjeti, datagrami ose frame-i duhet
t ket informatn pr IP adresn dhe MAC adresn e cakut (destionation).
Nse njra mungon frame shkatrrohet n cak (destinacion). Kt problem t
shoqrimit IP adress MAC adresn e caktuar e zgjidh protokoli ARP, i cili
duke prdorur mesazhet broadcast, brenda rrjetit, e gjen MAC adresn q i
takon IP-s s caktuar. Pra krijohet ifti IP-MAC i nevojshm pr
transmetim. N kt mnyr secila nyje n rrjet ndrton ARP tabelat n t
cilat figurojn iftet IP MAC, t nevojshme pr ndrtimin e frame-it, me rastin
e transmetimit. Kto tabela ruhen n RAM memorie.
16
Pr komunikim mes LAN-ave prdort nj verzion i ktij protokoli, Proxy ARP,

Ky sht nj version i protokolit ARP. Kur Routeri merr nj kerkes pr MAC
adres e cila sht jasht LAN-it, ather ai prgjigjet n krkesn e nyjes
duke i drguar atij MAC adresn e interfejsit ku sht i lidhur ai LAN (MAC
adresn e ethernet interface it). Tash nyja ka n dispozicion IP-n e
destinacionit dhe MAC adresn e interfejsit ethernet (gateway-it).
N rastet e konfigurimit statik, kur dihet gateway-i veprohet kshtu: Nyja
krahason IP-ne e destinacionit me IP-ne e gateway-it. Nse konstaton se kto
IP-ja i nuk i takojn t njejtit rrjet (LAN) athere ai krijon iftin: IP e
destinacionit dhe MAC adresa e gateway-it dhe e dergon frame in me kto
t dhna.
Derisa IP mbetet e pandryshuar n frame, deri n destinacion, MAC adresa
pson ndryshime prej routerit n router gjat rrugs s saj.
Protokolet adresues (routed)

Protokolet adresues (routed) duhet t ofrojn informata t mjaftueshme n
nivelin Network, q ti mundsojn routerit ta prcjell paketen deri tek paisja e
ardhshme n rrugn deri n destinacion.
Ata gjithashtu definojn formatin dhe fushat (fields) brenda paketit.
Protokolet adresues iu mundsojn routerve t prcjellin t dhnat mes
nyjeve q i takojn rrjeteve t ndryshme pra mundsojn komunikim mes
rrjeteve t ndryshme. Q ky protokol t funksionoi, secila nyje duhet ta ket
pjesn e adress q i takon rrjetit (IP e rrjetit network number) dhe pjesn e
adress q i takon nyjes (IP e nyjes host number). Ka protokole adresues,
si IPX, p.sh. i cili krkon vetm IP n e rrjetit sepse ky protokol pr IP t
nyjes shfrytzon MAC adresn e nyjes.
17
Kurse protokoli IP, krkon adres komplete q ndrtohet prej pjess s rrjetit
dhe pjess s nyjes. Kto protokole krkojn gjithashtu edhe maskn e rrjetit
(network mask) Kjo mask bn grupimin e nyjeve n bashksi (rrjete) dhe
trajtimin e tyre nga routert si nj njsi nj IP e vetme (IP ja e rrjetit).
Maska gjithashtu shrben pr identifikimin e nyjes s caktuar se cilit rrjet i
takon - prmes operatorit t mbledhjes logjike (ANDing operation).Pra nse
mblidhet logjikisht adresa e nyjes me maskn fitohet adresa e rrjetit t cilit i
takon ajo nyje. Kshtu mbledh routeri, kur atij i vjen paketi n hyrje!
18
IP-ja si protokol adresues (routed)

IP (Internet Protocol) sht protokoli q prdorr m s shumti pr adresim.
IP konsiderohet si protokol :
pa lidhje paraprake (connectionless),
jo i besueshm (unreliable) dhe
i qllimit mir pr drgim t paketit (best-effort delevery)
Termi connectionless ka kuptimin q para se t filloj transmetimi i paketeve
nuk vendoset ndonj lidhje e dedikuar (shteg) prej burimit deri tek caku,
sikurse sht rasti p.sh. te lidhja telefonike ku krijohet shtegu prej burimit deri
te caku. Pr t gjetur shtegun deri te destinacioni IP protokolit i ndihmojn
protokolet pr rrugtim (routing) t cilt gjejn rrugn m t mir (m t
shpejt) deri te caku (Path determination).
Termi jo i besueshm d.m.th. se IP nuk sht protokol q merret me at se
paketet do t arrijn gjithsesi n cak, pra nuk garanton besueshmri. Me
gjith qllimin m t mir q t dhnat t arrijn n cak (best-effort delivery),
IP-ja nuk bn verifikimin se a kan arritur ato n cak. Me kt problematik
merret niveli fqinj m i lart Transport.
E dhna e cila transmetohet kalon prej nivelit m t lart Application e deri te
ai m i ulti Physical. N secilin prej niveleve ajo pson ndrrime. Kshtu
n nivelin e tret Network, e dhna enkapsulohet n pakete (ndryshe
datagrame). Paketet tash do t prmbajn ate q quhet IP header (IP kreu) i
cili prmban informata pr IP adresat e burimt dhe cakut. Kto jan t dhna
t domosdoshme q paketet t kalojn n nivelin e ardhshm gjat procesit
t enkaspsulimit.
19
Protokolet rrugtues (routing protocols)

Rrugtimi (routing n vazhdim: rutimi) sht funksioni i Nivelit Network.
Rutimi sht nj nj proces i cili mundson gjetjen e shtegut m t mir (m
t shpejt) prej nj nyje deri te nyja tjetr. Paisja primare e cila kryen kt
pun sht routeri. T gjitha adresat individuale t nyjeve jan t organizuara
n grupe m t mdha adresa t rrjetave. Routeri, prandaj punon me
adresa t rrjetave, jo edhe t IP-ave individuale t nyjeve. Protokolet e rutimit
duhet t konfigurohen n router. Ata mundsojn komunikimin e routerve
mes veti dhe shkmbimin e informatave t nevojshme pr prcjelljen e
paketeve n drejtimin e duhur.
Dy funksione kyqe t routerit jan : (routing & switching):
Routerat duhet t prmbajn tabelat e rrugtimit(rutimit) (routing

tables). T gjitha ndryshimet q ndodhin n topologjit e rrjetave
regjistrohen n to. Informatat pr ndrrime routerat i shkmbejn mes
veti prmes protokoleve t rutimit (routing protocols).Routerat duhet t
gjejn rrugn m t shpejt pr paketat pr n destinacionion e tyre
(routing)
Kur paketat arrijn n interface t routerit, ai duke shfrytzuar
informatat q ka n tabelat e veta t rutimit do t dij kah ti prcjell ato
paketa. Routeri do ta drgoj paketen n interfejsin e duhur, t shtoj t
dhnat e nevojshme n te dhe pastaj ta transmetoj at (frame-in)
(switching).
Tabelat e rutimit (routing table)

Routeri shfrytzon protokolet e rutimit pr t ndrtuar dhe pr t mirmbajtur
tabelat e rutimit. Ato prmbajn informata pr ruta (shtigje). Kto informata
varen nga protokoli q prdoret. Kto tabela prmbajn t gjitha informatat e
duhura pr prcjelljen e paketeve q arrijn n router, kah rrjetet e lidhura
direkt n router. Routeri mund t ket m shum interfejsa, dhe n secilin prej
tyre mund t ket t lidhur nj rrjet q ka nj adres. Dhe paketet
transmetohen n drejtimin e duhur duke konsultuar tabelat e rutimit.
20
Routerat, n kto tabela, mbajn informata t rndsishme si vijon:
Tipi i Protokolit Tipi i protokolit q shfrytzohet pr ndrtimin e
tabelave
Kah n destinacion ? Apo: Si t arrihet deri te rrjeta e dshiruar. Ajo
mund t jet e lidhur direkt (direct connected) ose t arrihet prmes
routerit t ardhshm (next hop router). Krejt kjo varet nga prmbajtja
q gjendet n paket, apo IP-ja e destinacionit.
Metrika sht n fakt kalkulimi pr t arritur n destinacion. Secili
prej protokoleve ka parametrat e vet pr kalkulimin e metriks. P.sh.
Protokoli RIP prdor numrin e hopave (krcimeve routerave) deri te
destinacioni. Protokolet tjer m t avansuar prdorin p.sh. bandwidthin i cili n fakt prcakton shpejtsin pr arritje deri n cak.
Interfejsi dals sht interfejsi kah duhet me dal paketi pr t arritur
destinacionin final.
Zgjedhja e shtegut (Path determination)

Detyra primare e routerit sht zgjedhja e shtegut m t mir pr drejtimin e
t dhnave drejt destinacionit. Duke konsultuar tabelat e rutimit, routeri
kalkulon t gjitha rrugt e mundshme deri te destinacioni i duhur, dhe nga t
gjitha rrugt e mundshme zgjedh at m t favorshmen, sipas rregullave q
prcakton protokoli i konfiguruar.
Routeri si paisje e nivelit Network prdor nj ose m shum metrika t
determinoj shtegun optimal npr t cilin do t rrjedh trafiku. Metrikat e rutimit
jan vlera q i takojn rutave alternative pr nj destinacion, me qllim
krahasimi pr t gjetur at m t mirn. Rutat q kan bandwidth m t
madh, kan metrik m t mir.Protokolet e rutimit prdorin kombinime t
21
ndryshme t metrikave pr t gjetur rutn m t mir. P.sh. sipas figurs
shihet se pr t drguar nyja A t dhna deri te nyja F ekzistojn m shum
rrug. Por cila do t zgjidhet, varet nga metrika e llogaritur nga secili router.
Metrika m e ult sht prioritare (ka prparsi).
Llojet e Protokoleve t rutimit

Protokolet e rutimit ndahen n dy kategori m t mdha, sipas natyrs s
puns q bjn. Ata ndahen n:
Protokolet Distanc Vector dhe

Protokolet Link State.
Disa protokole q prdoren pr rutim jan: RIP, IGRP, EIGRP, OSPF etj.
Secili prej tyre ka karakteristikat e veanta. Protokolet RIP dhe OSPF jan t
karakterit t hapt (open) , IGRP dhe EIGRP jan t CISCO-s.
Qllimi kryesor tek przgjedhja e protokolit t caktuar sht paisja e cilit
prodhim sht dhe disa krkesat tjera. Disa protokole jan m t sofistikuar
sepse konvergjojn m shpejt. Konvergjimi sht kur routerat e interesuar
pr nj informat, e marrin at t gjith menjher (OSPF, EIGRP). N baz
t informatave q protokolet shkmbejn mes veti, routerat ndrtojn tabelat
e rutimit, t cilat i ruajn n RAM. Kt tabel routeri e shfrytzon pr
prcjelljen e t dhnave kah destinacioni.
22
Nnrrjetat (Subnets)
Nj nga metodat pr kursimin e IP adresave sht krijimi i subnetave. Me
subnet kuptojm nj rrjet t krijuar brenda rrjetit ekzistues, i cili prfshin nj
numr m t vogl t IP ve, krahasuar me rrjetin e trsishme. Me kt
arrihet q t zvoglohet domeni (fusha) i broadcast-it.Kjo sht gj pozitive
pr ruajtjen e bandwidth-it. Edhe siguria rritet, por edhe struktura dhe
organizimi i brendshm mbahet sekret.
Si krijohen subnetet ?
Dijm se do IP adres 32 bitshe, ndrtohet prej pjess s rrjetit dhe pjess
s hostit. Pra ajo prmban informatn edhe pr rrjetin cilit i takon, edhe
adresn e vet unike brenda atij rrjeti. Se cilit rrjet i takon nj IP adres varet
nga subnet maska. Kjo mask n nj form prcakton kufinjt e IP-ve
brenda nj rrjeti. Pr klasn B, p.sh subnet maska duket si n tabel:
Subnet maska
Decimale
Binare
Pjesa e rrjetit
255
255
11111111
11111111
Pjesa e hostave
0
0
00000000
00000000
Pr ta ndar nj rrjet, n rrjete m t vogla (subnete), duhet q ta ndrrojm

subnetmaskn. Nse disa nga bitat, nga pjesa e hostave barten n pjesn e
rrjetit (huazohen), subnet maska ndryshon nga ajo standarde (pr klasn e
caktuar).
Bitat e huazuar jan ata m afr pjess s rrjetit (ana e majt e bitave t
hostave).
Ata marrin vlern 1 (nj), nga 0 (zero) sa e kan n pjesn e hostave.
Bitat e huazuar, tash n pjesn e rrjetit ndrtojn pjesn e subnetit, si n
tabel:
Okteti
I
II
Decimal
255.
255.
Subnet maska
Rrjeti
Binare
11111111. 11111111.
III
240.
Subneti
1111
IV
0
Hosti
0000.
00000000
Ndarja e rrjetit n rrjete m t vogla, mundson menaxhimin m t mir t

saj. Mund t bhet edhe nj siguri e nivelit t ult, duke lejuar ose bllokuar
23
subnetet nga qasja n shrbime t caktuara (Listat e qasjes Access
Lists).
Ose, mund t bllokohen ose lejohen trsisht subnetet e caktuara !
Subnetimi sht nj funksion i brendshm i rrjetit. Nga jasht, LAN - i shihet si
nj rrjet i vetm, pa detaje t strukturs s brendshme. Kjo mundson q
Routerat, ti ken tabelat e rutimit m t vogla dhe m t efektshme. Nse
p.sh. nj nyje (hosti) i ipet nj adres 147.10.43.14 n subnetin 147.10.43.0 ,
nga jasht ajo nuk shihet. Nga jasht shihet vetm adresa fullclass (
klasplot): 147.10.0.0, kurse adresa e subnetit ka funksion vetm brenda
rrjetit !
Pra:
Esenca e subnetimit bazohet n ndrrimin e subnet masks. Dijm se subnet
maska prcakton kufinjt e IP-ve brenda nj rrjeti. Subnet maska standarde
pr klasn A sht: 255.0.0.0 , pr klasn B: 255.255.0.0 dhe pr klasn C:
255.255.255.0. T shohim n vazhdim, pr secilen klas se si bhet
subnetimi dhe si ndrron subnet maska.
Subnetimi i Klasit A
Klasa A e IP-s, oktetin e par e ka t rrjetit kurse tre t tjert i ka pr hosta
(nyje). Prkthyer n bita i bie: 8 bita pr rrjet dhe 24 bita pr hosta. D.m.th.
mund t krijohen (28 2) rrjete dhe n seciln prej tyre t ket deri (224 -2)
hosta.
Pr t krijuar subnetim, bitat nga pjesa e hostave duhet t kalojn n pjesn e
rrjetit. Me kt rast subnet mask ndrron, dhe bile okteti i dyt m nuk sht
0.
Numri i bitave q huazohet nga pjesa e hostave, prcakton numrin e
subnetave q do t krijohen si dhe numrin e hostave pr subnet. Me kt
caktohet edhe numri i IP-ve brenda nj subneti. Bitat q huazohen dhe q
quhen bitat e subnetit, n subnet mask marrin vlern 1, prandaj edhe ndrron
subnetmaska. Nse huazohen 2 bita nga hostat, numri i subnetave q mund
t krijohen sht: 22-2=2 (kjo -2 e ka kuptimin: Nj IP duhet rezervuar pr
rrjetin dhe nj IP pr broadcast-in IP t rezervuara !). Me tre bita t huazuar
mund t krijohen: 23-2=6, me katr: 24-2=14 e kshtu me radh. Bitat q i
mbesin hostave shrbejn pr IP adresa t tyre. Edhe ktu aplikohet e njejta
logjik binare. Me dy bita pr hosta mund t ndahen dy adresa (2 2-2) me tre
bita 6 IP-ja (23-2), ., me 7 bita 126 IP ja (27-2) e kshtu me radh.
24
T marrim n shembull. Le t jet e dhn IP ja e klasit A; 10.0.0.0 me
subnet mask standarde. Nse na duhen pr ti krijuar 30 subneta duhet q
t huazojm 5 bita nga pjesa e hostave (25-2>=30), me rast ndryshon edhe
subnet maska.
Klasa A ;
IP: 10.0.0.0
Subnet maska
standarde: 255.0.0.0
Subnet maska e re pas
huazimit t 5 bitave nga
pjesa e hostave
Subnet maska e re:
00001010
00000000
00000000
00000000
Network
Host
Host
Host
11111111
00000000
00000000
00000000
11111111
11111000
00000000
00000000
255
248
Nga tabela shihet se: Nse huazohen 5 bita nga pjesa e hostave, do t
krijohet subnetmaska e re pr subnetin: 255.248.0.0 e cila mundson q pr
do subnet t ket nga: (215-2) IP ja. (15 zero n pjesn e hostave !).
Pyetje: Cilt jan subnetet e krijuar ? Jan t paraqitur n tabel m posht !

IP e dhn
Subnet
Maska
Subneti_1
Subneti_2
Subneti_3
Subneti_4
Subneti_5
...
Subneti_30
00001010
00000000
00000000
00000000
10.0.0.0
11111111
11111000
00000000
00000000
255.248.0.0
00001010
00001010
00001010
00001010
00001010
...
00001010
00000000
00001000
00010000
00011000
00100000
...
11111000
00000000
00000000
00000000
00000000
00000000
...
00000000
00000000
00000000
00000000
00000000
00000000
...
00000000
10.0.0.0
10.8.0.0
10.16.0.0
10.24.0.0
10.32.0.0
...
10.248.0.0
Cilat jan IP-t e prdorshme t subnetit t 5 - t (brezi)?. Cila sht IP e

rrjetit dhe cila broadcast ?
Subneti_5 (IP e rrjetit)
Brezi IP t prdorshme
IP broadcast
10.32.0.0
10.32.0.1 10.39.255.254
10.39.255.255
25
Subnetimi i klasit B
Edhe pr klasin B t IP-jave, vlen e njejta logjik e bitave dhe huazimit t tyre.
Varsisht sa bita huazohen pr pjesn e rrjetit ndrron edhe numri i
subnetave me ligjin e njejt:
2bitat e huazuar-2
por edhe numri hostave pr subnet do t jet:
2bitat e mbetur-2
Shembull: Le t jet e dhn IP ja e klasit B; 150.10.0.0 me subnet mask
standarde. Nse na duhen 50 subneta duhet q t huazojm 6 bita nga pjesa
e hostave (26-2>50), me rast ndryshon edhe subnetmaska.
krijohet subnetmaska e re pr subnetin: 255.255.252.0 e cila mundson q
pr do subnet t ket nga: (210-2) IP ja. (10 zero n pjesn e hostave !).
Klasa B ;
IP: 150.10.0.0
Subnet maska
pjesa e hostave
Subnet maska e re:
10010110
00001010
00000000
00000000
11111111
11111111
00000000
00000000
11111111
11111111
11111100
00000000
255
255
252
Pyetje: Cilt jan subnetet e krijuar ? Jan t paraqitur n tabeln m posht!

IP e dhn
Subnet
Maska
Subneti_1
Subneti_2
Subneti_3
Subneti_4
Subneti_5
...
Subneti_10
...
Subneti_64
10010110
00001010
00000000
00000000
150.10.0.0
11111111
11111111
11111100
00000000 255.255.252.0
10010110
10010110
10010110
10010110
10010110
...
10010110
...
00001010
00001010
00001010
00001010
00001010
00001010
...
00001010
...
11111000
00000000
00000100
00001000
00001100
00010000
...
00100100
...
11111100
00000000
00000000
00000000
00000000
00000000
...
00000000
...
00000000
150.10. 0.0
150.10. 4.0
150.10. 8.0
150.10.12.0
150.10.16.0
...
150.10.36.0
...
150.10.252.0
Cila sht IP-a e subnetit t 10 - t ?. Cila sht IP e rrjetit dhe cila broadcast
?
150.10.36.0
26
150.10.36.1 150.10.39.254
150.10.39.255
IP broadcast
Subnetimi i klasit C
Edhe pr klasin C t IP-jave, vlen e njejta logjik e bitave dhe huazimit t tyre.
Varsisht sa bita huazohen pr pjesn e rrjetit ndrron edhe numri i
subnetave me ligjin e njejt:
2bitat e huazuar-2
por edhe numri hostave pr subnet do t jet:
2bitat e mbetur-2
Shembull: Le t jet e dhn IP ja e klasit C: 200.100.10.0 me subnet
mask standarde. Nse na duhen 13 subneta duhet q t huazojm 4 bita
(24-2>=13) nga pjesa e hostave, me rast ndryshon edhe subnet maska.
krijohet subnetmaska e re pr subnetin: 255.255.255.240 e cila mundson q
pr do subnet t ket nga: (24-2) IP ja. (4 zero n pjesn e hostave !).
Klasa ;
IP: 200.100.10.0
Subnet maska
pjesa e hostave
Subnet maska e re:
11001000
01100100
00001010
00000000
11111111
11111111
11111111
00000000
11111111
11111111
11111111
11110000
255
255
255
240
Pyetje: Cilt jan subnetet e krijuar ? Jan t paraqitur m posht !

IP e dhn
Subnet
Maska
Subneti_1
Subneti_2
11001000 01100100 00001010 00000000 200.100.10.0

11111111 11111111 11111111 11110000 255.255.255.240
11001000 01100100 00001010 00000000 200.100.10.0
11001000 01100100 00001010 00010000 200.100.10.16
27
Subneti_3
Subneti_4
Subneti_5
Subneti_6
...
Subneti_16
11001000
11001000
11001000
11001000
...
11001000
01100100
01100100
01100100
01100100
...
01100100
00001010
00001010
00001010
00001010
...
00001010
00100000
00110000
01000000
01010000
...
11110000
200.100.10.32
200.100.10.48
200.100.10.64
200.100.10.80
...
200.100.10.240
Cila sht IP-a e subnetit t 6 - t ?. Cila sht IP e rrjetit dhe cila broadcast ?
IP broadcast
200.100.10.80
200.100.10.81 200.100.10.94
200.100.10.95
Kalkulimi i IP-s s Subnetit prmes mbledhjes logjike

Routerat shfrytzojn subnet maskn pr t prcaktuar subnetin pr hostat
(nyjet). Ky proces kryhet prmes mbledhjes logjike, q ndryshe quhet AND
operacioni (AND operation). Ky sht nj proqes i mbledhjes binare t bitave
t IP s s destinacionit dhe subnet masks. Aplikohet algjebra e Boolit sipas
figurs.
0
0
1
1
AND
AND
AND
AND
0
1
0
1
=
=
=
=
0
0
0
1
N vazhdim sht prshkruar procesi i mbledhjes logjke, t ciln e kryen

routeri me paketat q atij i vijn n interfejsa (piklidhje), n mnyr q t dij
se si t veproj me paketin e arritur kah ta drejtoi at !
Adresa e
201.10.11.65
11001001.00001010.00001011.01000001
28
destinacionit
AND
Mask
IP e Subnetit
255.255.255.224
201.10.11.64
11111111.11111111.11111111.11100000
11001001.00001010.00001011.01000000
Funksionet e nivelit Transport t TCP/IP Modelit

Detyra primare e nivelit Transport sht transportimi i informatave, rregullimi i
rrjedhjes s informats nga burimi n cak, si dhe besueshmria e arritjes s
informats n cak.
Niveli Transport vendos lidhje logjike n mes dy pikave fundore q
komunikojn. Protokolet e ktij niveli bjn segmentimin e t dhns q vjen
nga niveli m i lart (Aplikacioni) n burim si dhe kompozimin e segmenteve
n destinacion.
Dy detyrat kryesore t nivelit transport jan: q t sigurojn
kontroll t transmetimit - rrjedhjes s informats (flow control) dhe
besueshmri (reliability)
Dy protokolet e nivelit Transport, t TCP/IP Modelit jan TCP dhe UDP. I pari
sht m i sigurt pasi q paraprakisht vendos lidhjen n mes pikave fundore
t komunikimit dhe pastaj fillon transmetimin kurse i dyti sht m pak i
sigurt sepse nuk ka vendosje kontakti para transmetimit.
Besueshmria (reliability)
Besueshmria nnkupton veprimet t cilat ndrmirren n mnyr q
informata gjithsesi ta arrij n distinacion. Veprimet jan:
Destinacioni njofton burimin pr segmentet e arritur
Segmentet e paarritur n destinacion, ritransmetohen
Segmentet q arrijn n destinacion, kan nj numr (sequence
number) q definon pozitn e tyre n t informatn komplete.
Eviton mbingarkesn, apo kontrollon rrjedhen e informats (segmenteve)
29
Kontrollimi i transmetimit (Flow control)

Pasi niveli Transport sht prgjegjs pr transmetimin e informative n mes
pikave fundore, n mnyr t sigurt, ai mundohet q e dhna mos t
humbet. Humbja e t dhnave mund t ndodh, nse hosti (marrsi) nuk mund
ti procesoj (prpunoi) t dhnat n shpejtsin q arrijn. N kt rast,
marrsi detyrohet q ti shkatrroj t dhnat e arritura.
Kontrollimi i transmetimit mundson q t dhnat t rrjedhin n mnyr t
koordinuar, q t mos ket mbingarkes (overflow) n memorien e marrsit
(buffer). Kjo metod quhet sliding windowing, q nnkupton se numri i
segmenteve (paketeve) q mund t transmetohen prnjher ndryshon
varsisht prej asaj se si mundet me i prpunuar marrsi.
30
Vendosja e kontaktit para transmetimit (Three way handshake)

Dijm se TCP sht protocol i cili paraprakisht vendos lidhjen n mes t
pikave fundore, e tek pastaj siguron transmetimin. T dy pikat fundore
(hostat) s pari duhet t bjn sinkronizimin e numrave t sekuencave
fillestare (inicuese). Sinkronizimi krkon q secila pal t drgoj numrin
inicues t sekuencs (SYN) dhe t pranoj nga pala tjetr njoftimin se e ka
marr at numr (ACK). Kjo procedure njihet si three way handshake.
Tek pasi t kryhet faza e sinkronizimit t numrave t sekuencave dhe t
mirren njohtimet prej palve, fillon transmetimi i paketave.
31
Portet dhe numrat e porteve

T dy protokolet e TCP/IP Modelit (TCP dhe UDP), shfrytzojn numrat e
porteve (port numbers) pr prcjelljen e informatave n nivelin m t lart
(Apliccation). N rrjet mund t ndodhin m shum komunikime t natyrave t
ndryshme n t njejtn koh (telnet, e-mail, web faqe, fajla,etj), por secili prej
tyre ka numrin e vet t portit. Pra secili paket q shkon prej burimit kah
destinacioni, n prbrje t vet ka edhe numrin e portit, i cili tregon se cilit
protokol i takon ai paket.
Secili prej protokoleve t nivelit Apliccation e ka numrin e vet. P.sh. FTP
shfrytzon numrin 21 t portit, SMPT (e-mail) numrin 25, HHTP (Web faqet)
numrin 80 etj. Prandaj nuk ka rrezik, qe paketet t cilt vijn n t njejtin vend
t przihen pasi q secili prej tyre ka numrin e vet t portit.
Numrat deri n 1024 jan numra t ditur, t caktuar, kurse ata mbi 1024 jan
dinamik, t lir dhe mund ti shfrytzojn hostat pr drgim t paketeve.
Numrat q dihen t porteve jan ndar nga autoriteti IANA (Internet Assigned
Numbers Authority), q sht kompetent pr kt pun.
Niveli Aplikativ (Application)

Prmban protokolet e nivelit t lart q mirren me prezentim, enkodim dhe
kontrol t dialogut (komunikimit). N kt nivel kryhen t gjitha punt e
duhura q sigurojn paketimin e t dhnave dhe prcjelljen e tyre n nivelin
fqinj (Transport). Protokolet e nivelit Application t standardit TCP/IP jan t
shumt. N vazhdim do t prmendim disa prej tyre.
32
HTTP (Hypertext Transfer Protocol) mbikqyr shkmbimin e fajllave si

tekst, grafik, z dhe video n Internet ose n World Wide Web (www). Si
tregon edhe emri i tij, prdoret pr shkmbimin e hypertext fajllave. Kta fajlla
mund t ken lidhje (linka) me fajlla tjer. Web Browser-t jan aplikacione
tek klienti, q shfrytzojn protokolin HTTP pr t br krkes (request) pr
hapjen e ndonj web faqeje. Edhe serveri, pr drgimin e web faqes s
krkuar, shfrytzon protokolin e njejt
FTP (File Transfer Protocol) Protokoli pr bartjen e fajllave ose FTP, m
shkurt, sht protokol i sigurt pr bartjen e fajllave n mes sistemeve q
punojn me FTP. Ky bn transferin e ASCII fajllave. Prdor protokolin TCP
t nivelit Transport.
TFTP (Trivial File Transfer Protocol) sht shrbim pr transferin e fajllave
por q prdor protokolin UDP t nivelit Transport, i cili nuk garanton siguri dhe
besueshmri t arritjes s t dhnave. sht m i shpejt se FTP-ja dhe
zakonisht prdoret pr instalimin e sistemeve operative ose fajllave
konfigurues pr routera dhe switcha.
SMPT(Simple Mail Transfer Protocol) bn administrimin e transmetimit t
e-mail-ave (letrave elektronike) n rrjetet kompjuterike t Internetit.
Telnet (Terminal Emulation) sht protokol q mundson qasjen nga
largsia. Zakonisht prdoret pr qasje nga largsia t paisjeve si routera ose
switcha me qllim t rikonfigurimit t tyre.
DNS(Domani Name System) sht sistem q prdoret n Internet dhe
mundson prkthimin e emrave t domemeve n IP adresa. Komunikimi n
Internet zhvillohet me IP adresa, kurse pr prdoruesit sht m e leht t
shrbehen me emra t domeneve (si: yahoo.com, hotmail.com, msn.com,
rtklive.com etj.) t cilve iu prgjigjen IP adresat e caktuara
SNMP(Simple Network Management Protocol) mundson monitorimin,
kontrollimin e paisjeve t rrjetit, si dhe menaxhimin e konfigurimeve,
mbledhjen e statistikave, performansave si dhe t sigurimit t rrjetit.
Krahasuar me OSI Modelin, ky nivel, Application, prfshin tri nivele t OSI
Modelit (Application, Presentation dhe Session).
33
Teknologjit e WAN-it
LAN-i dhe WAN-i. Disa koncepte
WAN-i sht rrjet pr komunikim i cili operon n nj hapsir m t madhe se
LAN-i. Edhe Interneti mund t konsiderohet nj WAN. N mnyr q LAN-i,
(q n fakt sht rrjet lokale e ndonj institucioni, kompanie, agjensioni,
fabrike etj). t mund t komunikoj me t tjert (partner afarist etj), pra me
LAN-at tjer, duhet q t shfrytzoj shrbimet e kompanive t specializuara
pr kt qllim, t cilat bjn bartjen (transmetimin) e t dhnave
(nformatave). Pr kt qllim, LAN-i duhet t abonohet (parapaguhet) tek
kompanit q ofrojn shrbime n WAN.
Prgjithsisht WAN-i bart t dhna t ndryshme si: z, t dhna, video.
Paisjet n pjesn e abonentit (parapaguesit) quhen CPE (customer premises
equipment). Kjo paisje ose sht pjes e parapaguesit ose mirret me qera
nga Ofruesi i shrbimit (Service Provider). Prmes mediumeve me bakr ose
me fije optike CPE lidhet me pikn m t afrt t Provajderit (CO Central
Office). Kjo lidhje e paisjes s klientit (parapaguesit) me Provajderin (Ofruesin
e shrbimeve) quhet lidhje lokale (local loop).
Paisjet fundore tek parapaguesi, ku krijohet e dhna zakonisht sht

kompjuteri. Ajo konsiderohet si paisje DTE (data terminal equipment). Nga kjo
paisje e dhna bartet tek paisja tjetr e cila e prgatit t dhnn n formn e
nevojshme pr transmetim. Kjo paisje mund t jet modemi dhe konsiderohet
si paisje DCE (data communications equipment) (fig.). Prandaj DCE mund t
trajtohet si nj piklidhje (interface) e DTE-s n WAN (Internet) (ose: DCE
sht dritarja e DTE-s n Internet !).
Pra e dhna e krijuar n kompjuter mund t dali n Internet vetm prmes
paisjes ndrmjetsuese q mund t jet nj modem p.sh.
34
Lidhjet n WAN ofrohen n bandwith-e (bitlshime) t ndryshme, q maten
me bps (bit per second) ose me shumfishat e saj (Kbps,Mbps,Gbps).
Transmetim n prgjithsi sht n modin full duplex, q don t thot se nse
thuhet se me standardin E1 ofrohet bitlshimi 2Mbps, ather kjo nnkupton
nga 2Mbps n t dy drejtimet njkohsisht.
Paisjet e WAN-it
WAN-i mund t konsiderohet si nj bashksi LAN-ash q komunikojn mes
veti duke shfrytzuar infrakstrukturn e Ofruesve t shrbimeve (ISP
Internet Service Proveder). Pasi q lidhja n mes LAN-ave nuk mund t
realizohet direkt pa ndihm e paisjeve t caktuara, ather do t njoftohemi
shkurtimisht me to.
Routeri-i
Kompjutert e nj LAN-i transmetojn t dhnat deri tek routeri, i cili
prmban interfejsa edhe pr LAN edhe pr WAN. T dhnat e pranuara ata i
drejtojn n intrfejsin e duhur n baz t IP adresave t destinacioneve.
Routeri sht paisje e Nivelit Network (OSI Modeli). Ata, dijm se ndrtojn
tabelat e rutimit, dhe n baz tyre edhe drejtojn paketata n drejtimin e
duhur.
Routerat jan paisje intelegjente, t cilat bjn edhe menaxhimin e rrjetave
lokale.
35
CSU/DSU
Pr transmetim t mtutjeshm sinjali duhet t jet n form t prshtatshme.
Nse sht fjala pr transmetim digjital ather nevojitet nj paisje e quajtur
CSU/DSU (Channel Service unit/Data Service Unit) e cila zakonisht sht e
integruar n interfejsin e routerit.Kurse pr transmetim analog, nevojite
modemi.
Modemi
Modemi mundson transmetimin e t dhnave npr linjat telefonike duke
br modulimin dhe demodulimin e sinjalit. Me kt rast sinjali digjital i
superponohet sinjalit analog t zrit dhe modulohet pr transmetim.
Tek pranuesi sinjali i pranuar s pari demodulohet dhe kthehet n formn e
vet digjitale.
Ns p.sh. shfrytzohet ISDN si teknologji e komunikimit, t gjitha paisjet n
zingjirin e transmetimit duhet t jen kompatibile me kt teknologji.
36
Komunikimi i bazuar n lidhje n qark (circuit switched) dhe i

bazuar n pakete (packet switched)
Komunikimi i cili bazohet n vendosjen e lidhjes ne mes t dy nyjeve q
komunikojn npr nj shteg t cilin vetm ata e shfrytzojn mund ta konsiderojm
si komunikim t njfisht (lidhja e bazuar n nj qark t vetm). Sepse ai shteg sht i
shfrytzuar vetm nga ata dy (ang: circuit-switched)
Teknologji t tilla mund t konsiderohen lidhja :dial-up dhe ISDN, edhe pse kjo e
fundit, prshkak se sht teknologji digjitale, shfrytzon nj teknik TDM (time
division multiplex) e cila mundson q m shum kanaleve tu rezervohet nga nj
interval kohor (time slot) pr transmetim. Ajo mund t jet me dy kanale por mund t
jet edhe me 24(T1) ose 31 (E1)
Nse shtegu sht n dispozicion pr m tepr nyje q komunikojn mes veti, athert
kt mund ta konsiderojm si komunikim t shumfisht, pasi q i njejti shteg
shfrytzohet nga m shum nyje (hosta) pr bartjen e paketeve (packet-switched).
Komunikimi i shumfsiht (packet-switched) sht zhvilluar q t anashkaloj
shpenzimet e komunikimit t njfisht (circuit-switched).
Si?
Kur nj parapagues bn nj thirrje telefonike, ather numri q thirret, shfrytzohet
pr vendosjen e shtegut deri te ai numr (nyje) . Ky sht nj shteg i pakputur n
mes t dy pikave fundore q komunikojn. Pr kt arsy, Sistemi telefonik quhet
Rrjet i njfisht (ose: Rrjet i lidhur n qark Circuit-switched network).
Nse paisjet telefonike (telefonat) i zvendsojm me modema, ather edhe t
dhnat e kompjuterve mund t shfrytzojn kt form t komunikimit. Pra me kt
rast ndrtohet nj rrug e njfisht e komunikimit.
Nse qarku i konstituuar bart t dhna t kompjuterit, ai nuk mund t shfrytzohet
me efektivitet. Pse?
Ja pse: P.sh. Nse bhet hapja e nj Web faqeje t Internetit, ather deri sa t bhet
hapja e faqes n kompjuter do t ket bartje t t dhnave dhe shfrytzim t shtegut.
Por gjat kohs kur shfrytzuesi sht duke e lexuar prmbajtjen e faqes, shtegu sht
i pashfrytzuar. Kjo gj sht tipike pr trafikun n Internet. Prandaj okupimi i nj
shtegu nga nj kompjuter edhe n kohn kur ai nuk e shfrytzon sht jo racionale,
prandaj kjo form e lidhjes sht m e shtrenjt. Ndryshe quhet lidhje e dedikuar.
37
Alternative e ksaj sht bashkshfrytzimi i kanalit t transmetimit nga m shum

shfrytzues. Rrjetet q prdorin (aplikojn) kt sistem t komunikimit quhen Rrjete
t shumfishta multiplexe) (Packet-switched networks).
Sqarim: Parapaguesit q lidhen tek ISP-ja (ATIKOS p.sh.) jan t shumt, dhe secili
prej tyre shfrytzon nj lidhje t veqant. Ata lidhen n Switcha.Por pr dalje n
Internet ose lidhje me ndonj qendr m t madhe (IPKO p.sh.) shfrytzohet vetm
nj lidhje. Ather kjo lidhje iu shrben t gjith parapaguesve. mimi sht m i
lir se te lidhja e dedikuar sepse sht vetm nj qark, nj shteg pr t gjith
parapaguesit. Ktu mund t ket vonesa t paparashikuara pr shkak se ndonje paket
duhet t pres deri sa t transmetohet ajo para saj p.sh. por megjithate sht e
levrdishme.
Paketet mund t transmetohen n dy mnyra (pra packet-switched mund t jet):
1. E orientuar (connection oriented)
2. E paorientuar (connectionless)
1. Interneti i takon mnyrs t paorientuar. Secili paket duhet t ket informatn pr
adresn e destinacionit, kshtu q paisjet e rrjetit n baz t ksaj vendosin se kah me
i drejtuar paketet.
2.Metoda e dyt me pakete t orientuar prdoret tek disa teknologji si Frame Relay,
ku secili paket e ka nj identifikator (DLCI). D.m.th ekziston nj shteg, pr m shum
klient, por paketet e secilit prej tyre e kan nga nj identifikator. N kt mnyr
krijohen shtigje virtuale (VC) n nj shteg fizik. Ato mund t jen t prheshme
(PVC- permanent virtual circuit) ose t prkohshme (SVC Switched virtual circuit)
38
Opsionet e WAN-it
Circuit switched
Lidhja n qark (circuit switching) vendos (konstituon) nj lidhje t veqant pr sinjal
t zrit ose pr t dhna, n mes t drguesit dhe marrsit. Para se komunikimi t
filloj, sht e domosdoshme t bhet vendosja e kontaktit (lidhjes) mes switchave n
t dy ant. N sistemin telefonik kjo bhet me numrin thirrs.
Me qllim t shmangjes s vonesave deri sa t vendosin kontaktin switchat,
provajdert e shrbimeve telefonike ofrojn lidhje permanente (t prhershme)
Lidhjet e dedikuara, ose me qera prdorin sistemin e lidhjes n qark, ose shfrytzojn
nj lidhje t posame. Kto lidhje me qera ose t dedikuara ofrojn bandwidth m t
madh.
Shembuj tjer t lidhjeve circuit-switched jan:
Sistemi telefonik (POST Plain Old Telephone System)

ISDN e tipit BRI (Basic Rate Interface)
ISDN e tipit PRI (Primary Rate Interface)
Te lidhjet permanente, ose ato me qera me bandwidth t caktuar, nuk kemi shfrytzim
efektiv t bandwidthit sepse rrjedhja e t dhnave fluktuon (ndrron me kohn). Pr
nj moment ai shfrytzohet, kurse n momentin tjetr jo. Prandaj tek lidhja e dedikuar
nuk kemi shfrytzim racional t bandwidth-it (bitlshimit).
39
Packet - switched
Rrjetat q prdorin sistemin e transmetimit me pakete (packet switched) vendosin
lidhje mes pikave fundore duke shfrytzuar switchat si stacione gjat rrugs. Ktu
dallojme dy lloje t lidhjeve.
PVC (Permanent virtual circuit) kur me rastin e aktivizimit t switchave lidhja
automatikisht realizohet (vendoset) dhe mund t shfrytzohet sipas nevoje, dhe
SVC (Switched virtual circuit) kur lidhja vendoset sipas nevojs, respektivisht
krkess (thirrjes).
Pr tu lidhur n rrjeten packet-switched parapaguesi duhet t jet i lidhur n pikn
(lokacionin) m t afrt t provajderit. Kjo lidhje lokale, normalisht duhet t jet
lidhje e dedikuar (me qera). Por kjo lidhje lokale sht shum m e shkurtr se sa
lidhja mes dy pikave fundore q komunikojn. Njherit, kjo lidhje lokale zakonisht,
bart disa lidhje virtuale (VC), sepse jo t gjitha VC-t njkohsisht transmetojn ose
pranojn. Prandaj kapaciteti (bitlshimi) i ksaj lidhje lokale mund t jet m i vogl
se sa shuma e t gjitha VC-ve individuale t kesaj lidhje lokale.
Shembuj t lidhjeve packet-switched dhe cell-switched jan:
Frame Relay
X.25
ATM
N skem jan t paraqitur opsionet ose mundsit e lidhjeve n WAN.
40
Lidhja me modem
Pr rastet kur nevojitet lidhje e kohpaskohshme, e transmetimit t t dhnave t
sasis s vogl, prdoret lidhja telefonike me modem.
Telefonia tradicionale prdor kablla t bakrit pr t lidhur aparatin telefonik t
parapaguesit n rrjetin telefonik prmes qarkut lokal (local loop). Sinjali n lidhjen
lokale sht sinjal continual (analog) q paraqet zrin e parapaguesit.
Ky qark lokal nuk sht i prshtatshm pr transportimin e t dhnave binare t
kompjuterit. Modemi sht ajo paisje e cila mundson transmetimin e t dhnave t
kompjuterit npr rrjetin telefonik. Modemi modulon t dhnat binare t kompjuterit
n sinjal analog tek burimi dhe demodulon sinjalin analog n t dhna binare, tek
destinacioni.
Karakteristikat fizike t qarkut lokal (lidhjes lokale) n rrjetin telefonik e limitojn
sasin e sinjalit q mund t bartet npr te. Limit i eprm sht prafrsisht 33kbps.
Pr biznese t vogla, kjo lidhje sht adekuate, p.sh. pr shkmbimin e listave t
mimeve, raporteve t ndryshme, letrave elektronike (e-mail), etj. Shfrytzimi i
lidhjes me thirrje (dial-up) gjat nats ose vikendeve sht shum i leverdishm pr
transferimin e fajllave m t mdhej pr shkak t tarifave t ulta t mimeve.
mimi varet nga koha kur shfrytzohet lidhja, distanca n mes pikave fundore
komunikuese dhe kohzgjatja e kontaktit (lidhjes)
Prparsia e shfrytzimit me modem dhe linjes analoge sht thjeshtsia, mimi i lir i
implementimit dhe disponueshmria (sht gjithnj n dispozicion).
Mangsit jan: Bitlshimi (bandwidthi) i vogl mundson bartje t sasis s vogl
t informats n njsi t kohs, dhe kohzgjatja e madhe n vendosjen e kontaktit. Pr
shkak t bitlshimit t vogl, transmetimi i zrit dhe i videos sht gati i
pamundshm.
41
ISDN
Lidhjet e brendshme t PSTN-s kan ndrruar nga bartja e sinjalit analog me
multiplexim frekuencor, n bartje t sinjalit digjital me multipexim kohor. Si hap i
ardhshm i mundshm sht q lidhjeve lokale tu mundsohet q t bartin sinjal
digjital. Kjo do t rezultoj me kapacitet m t madh n mes pikave lidhse.
ISDN ja e shndrron lidhjen lokale n lidhje me multipexim kohor (TDM). Lidhja
shfrytzon kanalet barts (B) pr bartje t zrit(telefonia) dhe t dhnave (nga
kompjuteri) si dhe kanali delta (D kanali ) pr vendosjen e lidhjes (filimin e lidhjes).
Dallojm dy lloje t lidhjes ISDN.
BRI(Basic Rate Interface) sht e dedikuar pr shtpi dhe pr kompani t vogla. Kjo
furnizon (ofron) dy B kanale me nga 64 kbps pr t dhna dhe nj D kanal me 16
kbps pr sinkronizim.
PRI (Primary Rate Interface) e dedikuar pr instalime m t mdha. Ajo shprndan
23 B kanale dhe nj D kanal, q t gjith me nga 64 kbps. Ky standard sht pr
Amerikn Veriore, me bitlshimin total 1,544 Mbps. Kjo shkakton pak probleme pr
sinkronizim.
N Australi n Europ dhe n shtetet tjera t bots, ISDN BRI ofron 30 B kanale dhe
nj D kanal me sasi totale t bitlshimit 2.048 Mbps. duke prfshir edhe
sinkronizimin.
N Amerikn Veriore, PRI korespondon me lidhjen T1, kurse ajo n Europ me
lidhjen E1. Kanali D i BRI-s sht i pashfrytzuar sepse kontrollon vetm dy kanale.
Pr WAN-a t vegjl, ISDN e tipit BRI ofron lidhje ideale. Ajo ka kohn e vendosjes
s kontaktit (call setup time) m t vogl se 1 sec, dhe kanali B i tij ofron kapacitet
m t madh se sa lidhja me modem. Nse krkohet kapacitet m i madhe, mund t
aktivizohet edhe kanli i dyt B q s bashku ofrojn 128 kbps.
Edhepse nuk sht i prshtatshm pr bartje t video sinjalit, ai ofron mundsi t
bartjes s disa konverzacioneve me z si dhe bartje t t dhnave, njekohsisht.
Nj zbatim tjetr i ISDN s sht q t ofrohet si kapacitet shtes n lidhjet me qera.
Lidhjet me qera projektohen q t bartin sasin mesatare t t dhnave, kurse n rastet
kur ka ngarkes ather aktivizohet lidhje ISDN.
Gjithashtu ISDN prdoret si lidhje rezerv, n rastet kur dshton lidhja me qera.
Tarifat pr lidhjen ISDN jan t ngjashme me ato t lidhjeve pr sinjal analog
(dialup).
Me ISDN t tipit BRI, n mes dy pikave fundore mund t lidhen shum B kanale. Kjo
mundson realizimin e video konferencave dhe lidhje me bitlshim t madh dhe pa
vones. Por lidhja e till, e shumfisht sht e shtrenjt, sidomos n distanca t
mdha.
42
Routeri i Ciscos me interfejs pr lidhje ISDN.
WAN-i me ISDN
Lidhjet me qera
N rastet kur nevojitet lidhje e vazhdueshme dhe e veant (permanent dedicated),
shfrytzohen lidhjet me qera, t cilat arrijn bitlshimin deri 2.5 Gbps.
Lidhja pik pr pik (point-to-point) ofron WAN komunikim prej paisjes s
parapaguesit, npr rrjetin e provajderit deri te paisja tek destinacioni. Lidhjet pointto point zakonisht jan lidhje q merren me qera prej Provajderve ( transportuesve
ose kompanive sinjal-bartse), dhe quhen linja me qera. Ato mund t jen t
kapaciteteve t ndryshme. Zakonisht mimet pr to kalkulohen n baz t bitlshimit
dhe distancs n mes pikave fundore komunikuese.
Kto lidhje t posame jan shum m t shtrenjta se sa shrbimet e bashkshfrytzueshme sikur sht Frame Relay. mimet jan sidomos t larta, kur duhet t
krijohen m shum lidhje, dhe t lidhen me shume vende. Ka raste kur shpenzimet
jan m t larta se sa prfitimet nga ajo lidhje.
43
Lidhja e dedikuar, nuk ka vones.
Pr do lidhje me qera nevoitet nj port i veant serik i routerit. Gjithashtu nevoitet
paisje CSU/DSU dhe lidhja lokale me provajderin.
Lidhjet me qera jan prdorur n mnyr ekstenzive pr ndrtimin e WAN-ave dhe
pr dhnjen e kapacitetit permanent dhe t dedikuar.
Por ato kan edhe t metat e veta.
Trafiku n WAN zakonisht sht i ndryshueshm dhe lidhjet me qera kan
kapacitet fiks. Kjo rezulton q bitlshimi i linjes rrall shfrytzohet i tri.
do pik fundore duhet t ket nj interface (piklidhje) n router, gj q do t
rris koston e lidhjes.
Pr do ndrrim n linjat me qera, krkohet rikonfigurim t kapaciteteve nga
ana e provajderit.
Linja me qera ofron lidhje direkte, point-to-point, n mes t LAN-ave t kompanive
dhe ndrlidhjen e degve individuale n rrjetin packet-switched. Disa koneksione
(kontakte) mund t multiplexohen npr nj linj me qera. Kjo rezulton me lidhje m
t shkurta n distanc dhe krkon m pak interfejsa
Lidhja me qera
DSL (Digital Subscriber Line)

sht teknologji e ashtuquajtur broadband. Kjo teknologji shfrytzon linjat
telefonike pr t prcjellur t dhna me bitlshim t gjr, deri tek parapaguesi
(shfrytzuesi). LAN-at zakonisht shfrytzojn teknologjin baseband, derisa DSL
shfrytzon at broadband q do t thot se shfrytzon breze t shumt t frekuencs
brenda mediumit t njejt fizik, pr transmetimin e t dhnave.
Termi xDSL mbulon nj numr t variantave t teknologjis DSL si p.sh.
ADSL (Asymetric DSL)
SDSL (Symetric DSL)
HDSL (Hight Bit Rate DSL)
IDSL (ISDN like DSL), etj.
Teknologjia DSL iu mundson provajderve (ofruesve t shrbimeve) t ofrojn
shrbime t rrjetit me bitlshim t madh duke shfrytzuar lidhjet lokale ekzistuese t
telefonis.
44
Me teknologjin DSL linjat ezistuese telefonike pra mund t shfrytzohen pr lidhje
normale telefonike, si dhe pr lidhje t vazhdueshme on-line pr shfrytzim t
menjhershm t rrjetit t Internetit.
M shum linja t parapaguesve jan t multipleksuara n nj t vetmen linj, t
kapacitetit t madh duke shfrytzuar nj paisje q ndodhet tek provajderi DSLAM
(DSL Access Multiplexer). Kjo paisje shfrytzon teknologjin e modulimit kohor
(TDM) pr grumbulimin e m shum linjave t parapaguesve dhe pr ti transportuar
t dhnat e tyre n nj t vetme (prgjithsisht T3/DS3). Aktualisht teknologjit e
DSL-s jan duke shfrytzuar kodime t sofistikuara dhe teknika modulimi t
ndryshme pr t arritur bitlshim deri 8.192 Mbps.
Skema e lidhjes permes shrbimit DSL.
Kanali i zrit (telefonia) mbulon brezin frekunecor 330Hz-4KHz. Dhe ky brez sht i
mjaftueshm pr transmetim t zrit prmes lidhjes telefonike. Teknologjia DSL
vendos transmetimet: upload (ngarkim- drgim) dhe download (shkarkim - marrje)
mbi brezin 4KHz. Kjo teknik mundson transmetimin e njkohshm t zrit dhe t
dhnave.
Dy tipet themelore t teknologjis DSL jan: asimetrike (ADSL) dhe simetrike
(SDSL). T gjitha format tjera jan nnkategori t tyre. Shrbimi asimetrik ofron
download (marrje) m t lart se sa uopload (drgim). Kurse shrbimi simetrik
(SDSL) ofron kapacitet t njet t bandwidthit (bilshimit) si pr marrje ashte edhe
pr drgim.
Llojet e ndryshme t DSL-s, ofrojn bitlshime t ndryshme me mundsi tejkalimi t
lidhjeve me qera siq jan T1 ose E1. Sasia e transferit t bitave varet nga gjatsia e
lidhjes (local loop) si dhe kabllimit. Pr shrbim t knaqshm, largsia e lidhjes
duhet t jet m e vogl se 5,5 km (3,5 mila).
N form tabelare jan paraqitur karakteristikat e secilit prej llojeve t shrbimeve
DSL.
45
Lidhja kabll-modem
Dihet se kabllat koaksial prdorn shum n hapsira urbane pr shprndarje t
sinjalit televiziv. Rrjetat televizive q shprndajn sinjalin televiziv, mund t prdorn
edhe pr qasje n Internet. Kjo mnyr ofron bandwidth m t madh se sa lidhjet e
realizuara permes lidhjeve telefonike.
Kjo lidhje kabll- modem (cable modem) mundson transmetim t t dhnave me
bitlshim t madh, n t dy drejtimet njkohsisht (download - upload), npr t
njejtin kabll i cili sjell sinjalin televiziv.
Disa nga ofruesit e shrbimeve kabllovike premtojn bitlshim m t madh pr 6.5
her se sa lidhjet me qera T1. Ky bandwidth e bn transmetimin kabllovik atraktiv
pr transferimin e sasive t mdha t t dhnave digjitale me shpejtsi t madhe (duke
prfshir video klipe, audio fajlla dhe sasi t mdha t t dhnave tjera.). Nse pr
marrjen (download-imin) e nj fajlli me teknikn ISDN BRI nevojiten 2 minuta, me
shrbimin kabllovik nevoiten vetm 2 sekonda.
Lidhja kabll-modem ofron nj instalim t thjesht dhe lidhje t vazhdueshme
(always on), me ka rritet rreziku pr siguri (Korporatat pr kt aplikojn serverat
VPN t cilt krijojn lidhje virtuale me klientt e vet)
Kabll-modemi n nj kanal (televiziv) 6MHz, mund t transmetoj deri 30 ose 40
Mbps. Kjo sht pr nja 500 her m shpejt se sa modemi dial-up me 56 Kbps.
Me kabll-modem, parapaguesi mund t pranoj njkohsisht edhe sinjalin televiziv
edhe t ket lidhje n Internet. Kt e mundson ndarsi nj-n-dy (splitter).
T gjith parapaguesit lokal t nj ofruesi t shrbimeve t Internetit (ISP),
bashkshfrytzojn bitlshimin e njet. Sa m shum shfrytzues q ka, bitlshimi
individual pr host bie.
46
N disa sisteme kablli koaksial sht medium i vetm pr shprndarje t sinjalit, kurse
tek disa tjera, prcjellja e sinjalit bhet me fiber optik deri tek nj pike shprndarjeje,
prej nga vazhdohet me kabll koaksial deri tek shfrytzuesit individual.
Sinjali q bart t dhna npr kabllin koaksial, trajtohet si sinjal i kanalit televiziv.
Ekzistojn brezet pr marrje (download) dhe ata pr drgim(upload). Pr kt arsye
pasi q npr t njejtin kabll udhtojn t dhnat n dy drejtime duhet t ekzistojn
dy paisje q punojn n ift: modemi (tek parapaguesi) dhe CMTS cable modem
termination system (tek provajderi). CMTS mund t krahasohet me DSLAM tek
shrbimi DSL. CMTS-ja gjendet tek provajderi dhe tek ai npr nj lidhje fizike vijn
m shum lidhje logjike. Shum shfrytzues npr nj lidhje fizike, mund t
shfrytzojn internetin prmes ksaj paisjeje. Kjo paisje fundore mund edhe t lidhet
me nj server i cili mund t identifikoj shfrytzuesit prmes MAC adresave t tyre
dhe t lejoj ose jo kyqjen n Internet, mund t konfigurohet protokoli DHCP pr
ndarje dinamike t IP adresave etj.
47
Tregtia elektronike (E commerce)

E-commerce ose Tregtia elektronike (e-tregtia), sht nj mundsi pr t br
tregti - pr t bler ose shitur prmes Internetit. Interneti si medium gjithbotror,
prveq tjerash, ofron mundsi pr t gjith ata prodhues ose tregtar, t bjn shitjen
e mallrave (ose shrbimeve) t tyre. Konsumatorve u mundsohet blerja e mallrave
ose marrja e shrbimeve duke qen afr kompjuterit dhe duke shfrytzuar Internetin.
Para se t mirret malli ose shrbimi, normalisht duhet t bhet pagesa. Pagesa sht
elektronike dhe quhet e-pagesa (e-payment).
E-pagesa (e-payment)
Asgj nuk sht m e volitshme se sa pagesa elektronike. Nuk ke nevoj t shkruash
ekun, as t posedosh t holla kesh (t gatshme) . E tra q duhet t bsh sht q t
fusish disa t dhna n Web browserin tnd dhe t klikosh me maus ! Prandaj nuk
sht pr tu uditur pse gjithnj e m shum njerz i jan kthyer ksaj metode pr t
br pagesa t ndryshme. E-pagesa sht n t vrtete nj alternativ e drgimit t
ekut prmes e-mail-it !
Tipet e e-pagesave
Pages elektronike konsiderohet do form e pagess pa mjete kesh (para t gatshme)
dhe pa ek (fletpages). Metodat e pagesave elektronike prfshijn kartelat e kreditit,
kartelat debis dhe rrjeti ACH (Automated Clearing House sistem i cili regjistron
automatikisht depozitat, debit ose ekimet elektronike (kontrollet elektronike !)).
Pr t gjitha kto metoda t pagesave elektronike ekzistojn tri tipe kryesore t
transakcioneve:
Courtesy Amazon
Pagesa blers shits prdort kur ju bleni on-line n ndonj Web sajt pr
e-tregti (Amazoni p.sh.). E tra q duhet t bsh sht t klikosh n ikonn e
kartels (Cart) pr blerje dhe ti fusish informatat tuaja t kartels s kreditit.
Pastaj sajti do ti prpunoj t dhnat e kartels tnde dhe do tiu njoftoi prmes email-it se pagesa sht kryer.
N disa Web sajte, mund t prdoret metoda e-check. Me kt metod nuk futen
t dhnat e kartels por t dhnat e xhirollogaris tnde q e ke n bank. N kt
mnyr shitsit i bhet pagesa prmes banks s blersit. Banka pastaj i drgon
shitsit nj ek prmes e-mail it si dshmi pr transferin q sht br.
48
Pagesat e aranzhuara jan ather kur ju paguani faturn sipas orarit t
paracaktuar, prmes xhirollogaris suaj. Kjo form e pagess ofrohet nga
kompanit e sigurimeve t veturave, kompanit e telefonit dhe kompanit
huadhnse. Pra pagesa iu ndalet n mnyr automatike pr do muaj !
Pagesa automatike bank-shits mund t realizohet nse banka juaj ofron
shrbimin e quajtur online bill pay (pagesa e drejtprsdrejt). Prodedura sht
kjo: duhet t hyjsh n Web sajtin e banks tnde, t japish shnimet e shitsit dhe
t autorizosh bankn pr t br pagesn n mnyr elektronike. Pra banka pas
autorizimit q i ke dhn ti, i heq t hollat nga kontoja yte dhe e kryen pagesn e
caktuar ! Kt procedur mund t prsritsh sa here q bn ndonj pages, ose
n rastet kur ke t bsh pages pr do muaj p.sh. mund t`a programosh pagesn
pr do muaj n datn e caktuar. Kshtu, n datn e caktuar nga kontoja yte do t
hiqen mjetet n vlern e caktuar pr t br pagesn.
Prparsit e pagess elektronike

Pagesa elektronike sht shum e volitshme pr konsumatort. N shumicn e
rasteve ju vetm duhet t futni informatat pr konton tuaj si numri i kartels s
kreditit dhe adresa e shitsit. Pastaj kto informata ruhen n databazn e Web serverit
t shitsit. Dhe hern tjetr kur hyni n kt Web sajt, ju vetm identifikoheni prmes
emrit dhe fjalkalimit tuaj (user name & password). Kompletimi i transakcionit sht
i thjesht me nj klikim mausi ! E tra q duhet t bni sht t konfirmoni vlern e
pagess.
Pagesa elektronike sht m racionale n kuptimin e shpenzimeve pr bizneset n
prgjithsi. Sa m shum pagesa elektronike q bn nj biznes, aq ma pak shpenzon
letr dhe shpenzime postare ! Ofertimi i pagesave elektronike nga bizneset i ndihmon
ato q t ruajn klientellen (konsumatort). Sepse konsumatori ma leht vendos q ta
prdor t Web sajt-in e-commerce n t cilin i ka dhn njher t dhnat e veta
dhe i ka t deponuara atje.
Duke pare t gjitha kto prparsi q ka pagesa elektronike, nuk sht pr tu habitur
q prdorimi i saj sht n rritje. M shum se 12 miliard ACH pagesa jan br n
vitin 2004, q sht nj rritje prej 20% n krahasim me vitin 2003. Prandaj eqet
letr jan duke u zvendsuar me eqe elektronik gati trsisht.
N mnyr q m mire tu shrbejn konsumatorve, bankat gjithnj e m shum jan
duke ofruar shrbime pagese t drejtprdrejt online. Pr kt duhet shfrytzuar
software-et: Quicken ose MS Money. Por ekzistojn edhe Web faqe q iu ofrojn
shrbime pr pagesa. Normal pr do transakcion pages e kan profitin e vet (p.sh.
0.5 ) ose kan edhe pages mujore (p.sh. 13 pr 30 transakcione. Shrbimet e tilla
jan: Paytrust, Yahoo!Bill Pay etj.).
49
Brengat e pagesave elektronike

Problemi kryesor i pagesave elektronike ka t bj me mundsin e vjedhjes s
identitetit. Fatbardhsisht ekzistojn shum mundsi pr mbrojtje n mnyr q t
ruhet informata personale pr t mos ra n duar t gabueshme.
Ju mund t mbroheni prmes softverve antivirus dhe firewall-it (murit zjarrt !). Ju
gjithashtu duhet t jeni t sigurt se i keni drguar informatat e karteles s kreditit n
serverin e sigurt (t duhur). Browser i Internetit do tiu lajmroj se ai serveri a sht i
sigurt apo jo, duke treguar dryrin ose elsin! Edhe siguria shtes:Web faqet (URL)
e sigurta fillojne me prefiksin: https n vend me http si fillojn Web faqet e
zakonshme. Kjo ka domethnjn se Web faqja e till informatat i enkripton dhe
dekriptimin e tyre mund ta bj vetm ai q ka elsin e duhur prandaj jan m t
sigurta.
Duke i ln anash t gjitha kto, disa njerz thjesht nuk dshirojn t bjn pagesa
elektronike. I urrejn passwordat, logimet n Web faqe etj. Ose ndjejn knaqsi kur
t mbushin fletpagesat ! Megjith kt popullariteti i pagesave elektronike sht n
rritje.
Si t ndrtoni nj e-pages pr biznesin tuaj

T sypozojm se keni nj biznes t vogl edhe dshironi q pagesat t bhen prmes
Web faqes suaj. Keni dy mundsi:
1.T shfrytzoni shrbimet e sigurta (Web f aqet) sikur PayPal dhe ProPay, t cilat iu
mundsojn transakcionet t cilat, normal paguhen. Nse konsumatori fut t dhnat e
veta n Sajtin tuaj, shrbimi i juaj pr pagesa (PayPal p.sh.) bn autorizimin e pagess
dhe transferon mjetet n xhirollogarin tnde. Pr kt pun shrbimi paguhet nga ana
yte.
2. Ose, nse dshiron t kesh nj sistem personal, s pari duhet t disponosh me nj
server t sigurt. Ky sht kompjuter i cili prdor kriptimin pr t ruajtur fshehtsin
50
e informatave. Teknologjia SSL (Secure Socket Layer) prdoret pr kriptimin e t
dhnave. Pr kt duhet t mirret nj certificate SSL. Kur ta keni certifakn SSL, iu
duhet t regjistroheni pr autentikim digjital. Certifikata digjitale siguron
konsumatort se sajti yt sht legjitim dhe informatat jan t kriptuara.
Courtesy Paypal
Tash, kur ju keni nj server t sigurt, iu nevojitet t ndrtoni ose t bleni nj

software i cili iu mundson konsumatorve t zgjedhin prodhimet nga sajti juaj dhe
t sajojn listn (kartn) virtuale t artikujve q do ti blejn. Kur konsumatort
prfundojn me zgjedhjene artikujve, klikojn n butonin prkats (chekout), i cili i
lidh ata me serverin tuaj t sigurt, ku ata i deponojn t dhnat e tyre t kartelave t
kreditit.
Dhe n fund, iu nevoitet nj sistem pr prpunimin e pagesave q bhen me kartela
krediti. Gjithashtu iu duhet edhe nj konto me bankn e cila duhet t funksionoi
prmes Internetit.Ekzistojn shrbime (servise) online t kompanive, t cilat bjn
prpunimin e pagesave me kartela krediti. Ato kompani, iu furnizojn me software, i
cili bn vlersimin e kartelave t kreditit t konsumatorve tuaj q i keni t
deponuara n serverin tuaj. Disa biznese, gjithashtu krkojn q t marrin edhe
verifikim elektronik nga konsumatort.
51
E msimi (E learning)
E-learning, iu mundson juve t msoni do kund dhe zakonisht n do koh n nj
kompjuter t konfiguruar si duhet. E njejta gj si me telefonat mobil ku ju mund t
bisedoni do kund dhe n do koh nse e keni konfiguruar si duhet telefonin e juaj
mobil.
E-learning mund t jet i bazuar n: CD-ROM, Rrjet kompjuterike, Intranet ose n
Internet. Ai mund t prmbaj: tekst, video, audio, animacione dhe ambiente virtuale
(imagjinare). Ai mund t jet nj eksperienc e pasur e t msuarit, e cila edhe mund
t ia kaloj nivelit t msimit n klas. Sepse me kt metod ai q mson, e zgjedh
vet ritmin e msimit duke ia prshtatur vetit sepse vet e bn dirigjimin.
Kualiteti i trajnimit online (e-learning) varet nga prmbajtja dhe nga shprndarja. Elearning mund t vuaj nga t njejtat gracka sikur edhe msimi n klas siq jan:
slajdet e mrzitshme, shpjegimi monoton, dhe mundsia e vogl pr ndrveprim
(interakcion). Bukuria e e-learning sht sepse software-et e rinj mundsojn krijimin
e ambienteve me efekte t mira q t prpijn e t fusin n botn e asaj q mson.
Nivelet e e-msimit (format)

Ekzistojn disa nivele (forma) t e-msimit, prej atyre bazike e deri tek ato shum t
avansuara. Ato jan:
Databazat e njohurive(Knowledge databases) Edhepse detyrimisht nuk
konsiderohet si trajnim, kto databaza paraqesin formn m themelore t e-msimit.
Ju me siguri keni par databaza t njohurive npr software t ndryshme, t cilt
ofrojn shpjegime dhe sqarime, sipas indexit, pr pyetje t ndryshme n lidhje me at
software. Si dhe instrukcione hap pas hapi (step-by-step) pr kryerjen e veprimeve t
caktuara. Kto baza jan interaktive, q do t thot se ju ose mund t shkruani nj
fjal ose fraz pr t ciln interesoheni, ose bni zgjedhjen e asaj ka doni prej nj
renditjeje t veprimeve sipas alfabetit.
52
Mbshtetja e drejtprdrejt (Online support) sht form e e-msimit dhe
funksionon n mnyr t ngjashme me databazat e njohurive. Mbshtetja e
drejtprdrejt vjen n form t: forumeve, dhomave chat (bisedave), buletineve, email-ave, ose mesazheve t menjhershm mbshtets. sht pak m interaktiv
(ndrveprues) se sa databaza e njohurive dhe n mnyr t drejtprdrejt ofron
prgjigjje pr shum pyetje t veqanta.
Trajnimi asinkron sht form m tradicionale e e-msimit n kuptimin e fjals.

Ai prfshin msimin e pavarur ose me CD-ROM, ose prmes Rrjetit, Intranetit ose
Internetit. Ai mund t prfshij qasjen tek instruktort prmes buletineve online,
grupeve t diskutimit online ose t e-mail-eve. Ose, mund t jet e-msim n ndonj
link t materialit t ndonj instruktori.
53
sinkron ndodh n koh reale me instruktorin i cili e bn m t leht msimin.
dokush mund t logohet (autentikohet) dhe t komunikoj direkt me instruktorin ose
me t tjert. Trajnimi mund t zgjas me jav, muaj ose edhe vite. Ky lloj i trajnimeve
bhet prmes Web sajteve t Internetit, audio ose video konferencave, Internet
telefonis etj.
Qyteti Stokholm, duke shfrytzuar shrbimet e nj kompanie lokale pr shprndarje t rrjetit me fiber optik
(Teknologjia broadband), i ka lidh t gjitha shkollat fillore dhe te mesme dhe ka ndrtu nj Shrbim edukativ t
drejtprdrjet online). Sot 175 shkolla t Stokholmit (nga t cilat 35 t mesme) jan t lidhura n rrjetin
broadband t bandwidthit 1Gbps. Secila klas sht e lidhur me 100 Mbps. Me kt rast 90.000 nxns dhe
8.000 arsimtar kan qasje:
n e-majlat personal (ata m t ri se 6 vjee me identifikim biologjik)
n m s 400 filma edukativ - online,
n m shum se 30 kurse edukativ online (t hapur pr t gjith!), si dhe
n portalet e shkollave ku prfshihet komunikimi, administrata, planifikimi etj.
Prmbajtjet e e-msimit - n prgjithsi duhet t jen t pasura me tekste,

animacione, audio dhe video efekte. Nxnsit ose studentt me kt rast q msojn e
kan m t leht q t kuptojn materjen, sepse iu sht m atraktive. Prandaj
profesort ose instruktort q krijojn materiale pr msim n largsi duhet t kan
parasysh q t krijojn prmbajtje t larmishme.
Veglat pr e-msim sot jan t nduardurshme. Prveq kompjuterit, jemi dshmitar
t prezencs s shum paisjeve mobile, t vogla si: MP3, USB Flash disk, laptop,
PDA, telefoni intelegjent (smartphone) etj. Kto paisje krijojn mundsi q msimi
elektronik t bhet n do vend dhe n do koh. Sot t rinjt kan shkathtsi q me
shum lehtsi t prdorin paisjet e reja q dalin n treg dhe ti shfrytzojn ato edhe
pr qllime pozitive t marrjes s dijes, prderisa profesort ngelin pak pas tyre n
kt aspekt!
PDA (Personal Digitas Assistance) sht kompjuter i dors,
q sht br shum i gjithanshm gjat viteve. Njihen edhe si
kompjuter t vegjl (palmtop computers). Mund t prdorn
pr: kalkulime, t shrbej si or dhe kalendar, pr qasje n
Internet, drgim ose pranim t e-mail-eve, inizim t videove,
prpunim t tekstit, ndrtim t tabelave, pastaj t shrbej si
radio, pr luajtje t lojrave t kompjuterit. PDA-t e rinj mund
t prdorn edhe si telefona mobil (smartphones), ose si Web
browsera. Shum PDA mund ti qasen Internetit, Intranetit ose
Extranetit prmes WWAN (Wireless Wide Area Network e
cila sht form e rrjetit ajror - pa tela). Shu PDA e aplikojn teknologjin touch
screen (prekja e ekranit).
Telefoni i zgjuar (smartphone) - sht telefon mobil i cili
ofron mundsi m t mdha se sa mobili i zakonshm, kryesisht
me funksione t PC-s. Pr disa smarphone sht telefon i cili
posedon sistem t plot operativ duke ofruar interface standard
dhe platform pr aplikacione. Pr t tjert ky sht vetm nj
telefon me veti t avansuara.
54
E qeverisja (E government)
E-government (eletronic government, gjithashtu e njohur si: e-gov, digital
government, online government) paraqet prdorimin e teknologjis s informats (IT)
pr qeverisje. Kjo arrihet prmes shkmbimit t informatave dhe shrbimeve me
qytetart, bizneset dhe degt tjera q qeverisen n prgjithsi.
E-qeverisja mund t zbatohet n legjislatur, judikatur ose administrat, n mnyr
q ta rris efektivitetin e ofrimit t shrbimeve publike. Modelet ose shembujt e eqeverisjes jan:
qeverisja e qytetarve
qeverisja e konsumatorve
qeverisja e bizneseve
qeverisja e puntorve, etj.
Prderisa e-qeverisja shpesh konsiderohet si qeverisje on-line (qeverisje e
drejtprdrejt) ose qeverisje e bazuar n Internet, edhe teknologji tjera mund t
shfrytzohen n kt kontekst e q jan gjithashtu t drejtprdrejta si p.sh. telefoni,
faxi, SMS mesazhet, rrjetet wireless , pastaj identifikimi biometrik, kartat
identifikuese, kartelat intelegjente, njoftimet e ofruara prmes TV-se dhe radios, emaili, chati online etj.
Ekzistojn disa implikime potenciale (ndikime) si rezultat i zbatimit dhe dizajnimit t
e-qeverisjes. Ajo ndikon n interakcionin (ndrveprimin) n mes t qeveris dhe
qytetarve, pastaj ndikim n faktort ekonomik, shoqror, ose politik.
N shtete si Britania e Madhe p.sh., ekziston interesi i zbatimit t e-qeverisjes pr
prfshirjen e qytetarve n procese politike. P.sh. kjo ka t bj me forma t
ndryshme t votimit elektronik n mnyr q edhe votimi si proces t jet m i leht.
Zhvillimi dhe implementimi (zbatimi) i e-qeverisjes ndikon dhe ka efekte n
organizimin e sektorit publik si dhe n natyrn e shrbimeve q ofron shteti duke
prfshir shtjet shoqrore, kulturore, edukative dhe t tjera.
Disa nga mundsit q ofron komunikimi elektronik jan:
E-demokracia (e-democracy) - duke shfrytzuar teknologjin e komunikimit
elektronik sikur sht Interneti, bn fuqizimin e proceseve demokratike brenda nj
shoqrie ose shteti demokratik. Kjo ndikon n zhvillimin politik prmes debateve dhe
aktiviteteve brenda qeveris, grupeve civile (shoqrive civile) dhe shoqatave t
ndryshme npr bot. Me kt qytetart n nj far forme marrin pjes n qeverisje
duke dhn mendimet, idet dhe sygjerimet e veta.
Konsultimet direkte (on-line constultations ose e-consultations) paraqesin
shkmbimin e t dhnave prmes Internetit. Lidhja sht e drejtprdrejt. Pr m
tepr, konsultimet on-line shrbejn, q prmes Internetit t pyesin nj grup t caktuar
njerzish pr prshtypjet dhe mendimet e tyre pr shtjen e caktuar.
Konsultimet dhe angazhimet on-line shfrytzojn:
55
Websajte
Tabela diskutimi, dhe
Letrat elektronike
Shrbimet kshilluese elektronike (electronic services delivery)

T gjith qytetart q jetojn nn qeverin qoft shtetrore, provinciale ose lokale,
kan nevoj q t ndrveprojn me te. Disa nga ndrveprimet jan voluntere (sipas
vullnetit jo t detyrueshme) si p.sh. antarsimi n ndonj shoqat; kurse t tjerat
mund t jen t detyrueshme t mandatuara (p.sh. pagesa e taksave, marrja e patent
shoferit etj.).
Bizneset dhe organizatat tjera gjithashtu kane nevoj t bashkveprojn me qeverin
n baz t rregulloreve.
N nj popullat t madhe me nevoja t shumta, sht vshtir pr qeverin q n
mnyr efektive ti prmbush shrbimet pr qytetart dhe organizatat. Problemi mund
t rritet derisa qeveria dhe popullata rriten gjithnj, kurse sistemi pr shrbime
mbetet i njejt. Me kt rast ai do t jet i ngadalt dhe i pasigurt dhe kshtu mimi
pr marrjen e shrbimeve do t rritet. Kjo mund t oj deri te korupcioni (pr ta kryer
punn ma shpejt ipet mito !). Kjo dukuri sht e zakonshme sidomos n kombet q
jan n zhvillim e sipr.
Pr ti zgjidhur kto probleme, qeveria duhet t tentoj q tu ofroj qytetarve shrbim
t shpejt t sigurt dhe transparent.
Shrbimi elektronik sht njra nga mundsit q qeverija tenton tu ofroj shrbime
qytetarve pa pasur nevoj kta t fundit q t shkojn n ndertesat qeveritare. Kjo
mund ti ngjaj tash nj shrbimi tregtar (e-commerce) n Internet.
Qeverisja e hapur (open source) - iu mundson qytetarve t interesuar t japin

ide kreative n lidhje me politikat qeverisse prmes web faqeve t destinuara pr
kt qllim (wiki).
Kshtu Legjislacioni sht i hapur n mnyr demokratike pr t gjith qytetart. Kjo
mundson q legjislacioni t prfitoj nga idet dhe sygjerimet e menura t
qytetarve.
*
Njsia e e-qeverisjes (e-Government unit eGU) sht njsia ma e madhe e Zyrs s
Kabinetit t qeveris s Britanis s Madhe. Ajo sht prgjegjse pr ti ndihmuar
departamentet e ndryshme t qeveris prmes teknologjis s informacionit, n mnyr q t
rris efektivitetin dhe t prmirsoj qasjen elektronike n shrbimet e qeveris. Kjo sht
krijuar nga Kryeministri Tony Blair n shtator t 2004-es.
eGU sht prgjegjse pr:
formulimin e strategjis dhe politikave t IT-s
56
zhvillimin e komponenteve t duhura t IT-s pr kontakt me qeverin
promovimin e praktikave m t mira kontaktuese me qeverin
drgimi i shrbimeve on-line pr qytetart
Web sajti i eGU-s numron disa principe udhrrfyese t ksaj njsie:
T punohet n projektet pr shrbimet publike, e jo vetm projektet e IT-s
T`i kushtohet m shum vmendje mbshtetjes se sa kontrollit dhe diktatit
T prkrahet bashkpunimi me departamentet dhe furnizuesit
T promovohen praktikat m t mira globale etj.
eGU sht prgjegjse pr kto resore (lmi):

Strategjia - pr zhvillimin e ICT-s brenda qeveris (Information and Communication
Technology)
Arkitektura pr t ofruar politikat, dizajnin, standardet etj. Pr ICT n qeverin qndrore.
Inovacionet t ofroj kshillime t nivelit t lart pr trupen qeveritare n lidhje me
inovacionet q ofron ICT-ja.
IT Financat pr monitorimin e projekteve madhore t IT-s n qeveri dhe t jap kshilla n
vendimet pr investime.
Zbulimet t identifikoj dhe t jet n rrjedha me trendet kyqe t teknologjis, shanset,
krcnimet dhe rreziqet.
Siguria t mbikqyr politikat e sigurimit t IT-s qeveritare, standardet, si dhe t bj
planifikimin pr infrastrukturn kritike kombtare (nacionale) n raste rreziku.

Kalkulimi IP

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Kalkulimi IP

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

1

Arkitektura e Internetit .............................................................................................. 3

ka ekuivalentin e vet binar: 11000000. 10101000. 00000001. 00001000

Konvertimi decimal dhe binar

Shihet se ekuivalenti binar sht: 11001000

Metodn e dyt t shndrrimit t nj numri decimal n binar do ta ilustrojm

Nse mblidhen numrat e kolons fundit del rezultati: 128+64+4+1=197

N mnyr q tiu prshtatn madhsive t rrjeteve, IP adresat pra jan

M posht do t ilustrohet pr seciln prej klasve veq e veq prmes

Nse merret adresa e klases A (100.0.0.0) e cila n oktetin e par ka vlern

Kurse adrdesa broadcast do t jet (pjesa e nyjeve t gjitha 1):

T gjitha IP adresat n mes t ktyre dy adresave t skajshme, shrbejn si

Po marrim pr shembull adrest e klass B (170.100.0.0) e cila n dy oktetet

Kurse adrdesa broadcast do t jet (pjesa e nyjeve t gjitha 1):

T gjitha IP adresat n mes t ktyre dy adresave t skajshme, shrbejn si

Po marrim pr shembull adresn e klass C (192.170.100.0) e cila n tre

Kurse adrdesa broadcast do t jet (pjesa e nyjeve t gjitha 1):

T gjitha IP adresat n mes t ktyre dy adresave t skajshme, shrbejn si

IP Adresat Publike dhe Private

Ndarja (Dhnja) e IP-ve

IP konsiderohet si adres logjike, pr faktin se mund t ndrrohet.

t vendosjes s lidhjes me nj nyje q gjendet larg,

Protokoli prshkruan (definon):

Formatin e mesazhit, dhe

Pr komunikim mes LAN-ave prdort nj verzion i ktij protokoli, Proxy ARP,

Protokolet adresues (routed)

IP-ja si protokol adresues (routed)

Protokolet rrugtues (routing protocols)

Routerat duhet t prmbajn tabelat e rrugtimit(rutimit) (routing

Tabelat e rutimit (routing table)

Zgjedhja e shtegut (Path determination)

Llojet e Protokoleve t rutimit

Protokolet Distanc Vector dhe

Pr ta ndar nj rrjet, n rrjete m t vogla (subnete), duhet q ta ndrrojm

Ndarja e rrjetit n rrjete m t vogla, mundson menaxhimin m t mir t

Pyetje: Cilt jan subnetet e krijuar ? Jan t paraqitur n tabel m posht !

Cilat jan IP-t e prdorshme t subnetit t 5 - t (brezi)?. Cila sht IP e

Pyetje: Cilt jan subnetet e krijuar ? Jan t paraqitur n tabeln m posht!

Pyetje: Cilt jan subnetet e krijuar ? Jan t paraqitur m posht !

11001000 01100100 00001010 00000000 200.100.10.0

Kalkulimi i IP-s s Subnetit prmes mbledhjes logjike

N vazhdim sht prshkruar procesi i mbledhjes logjke, t ciln e kryen

Funksionet e nivelit Transport t TCP/IP Modelit

Kontrollimi i transmetimit (Flow control)

Vendosja e kontaktit para transmetimit (Three way handshake)

Portet dhe numrat e porteve

Niveli Aplikativ (Application)

HTTP (Hypertext Transfer Protocol) mbikqyr shkmbimin e fajllave si

Paisjet fundore tek parapaguesi, ku krijohet e dhna zakonisht sht

Komunikimi i bazuar n lidhje n qark (circuit switched) dhe i

Alternative e ksaj sht bashkshfrytzimi i kanalit t transmetimit nga m shum

Sistemi telefonik (POST Plain Old Telephone System)

Routeri i Ciscos me interfejs pr lidhje ISDN.

DSL (Digital Subscriber Line)

Skema e lidhjes permes shrbimit DSL.

Tregtia elektronike (E commerce)

Prparsit e pagess elektronike

Brengat e pagesave elektronike

Si t ndrtoni nj e-pages pr biznesin tuaj

Tash, kur ju keni nj server t sigurt, iu nevojitet t ndrtoni ose t bleni nj

Nivelet e e-msimit (format)

Trajnimi asinkron sht form m tradicionale e e-msimit n kuptimin e fjals.

Prmbajtjet e e-msimit - n prgjithsi duhet t jen t pasura me tekste,

Shrbimet kshilluese elektronike (electronic services delivery)