PUMS 99: 1

UNNERSITI MALAYSIA SABAH

BORANG PENGESAHAN STATUS TESIS
l1JDUL: -AJ IAN

f~ {'\ ~flm~IL-8N

Pi E

=r

PAN EAKTD!e - At.TO>2 LAIN

'yANG

ItA
______~
B~EJ2.::..r::.J'f
=-J:t
:...LL.J
ITL.LAJ.L-N
~-\)"-'EN~<ZA=~.LJ
N'--"\f.&::>o<><:kfY,""'I4I......
=+-J
N'---"B""-');""'\- ?=Pr
:. J. .T
~B'484J.1?a.AJ....!.N..I-....JOi.LJ)wt.t4A"'-'L=.IAN:::u..1JG;~1l4'-"N---I\="*'~\T
.......AN:...u....Ju..frAI.CL.LN~_ _
WPt NI1 A 0\ VtN\\t~~I"T 1 rnA-I-AY5IA .cf'\'13/rli
51\f(\\> mAICIiN~A
)
I.IAZ/U\
sAY?JANA 1114 t21:} " bliN4=ftIV p-.r:YJl ~N
{.q-(NC; mA~frNAN t>frtJ I'P11A1fANAIV
trAZAH:

SESI PENGAJIAN: _ _;)_O,,-O_~-,--,/_2--=6~

1 D
>L-.._ _

B ~Vl2. 1-1

~aya

:J 0 HN
(HURUF BESAR)

lllengaku membenarkan tesis (LPSI Smjanal Doktor Falsafah) ini di simpan di Perpustakaan Universiti Malaysia Sabah
<iengan syarat-syarat kegunaan seperti berikut:

1. Tesis adalah hakmilik Universiti Malaysia Sabah.

2. Perpustakaan Universiti Malaysia Sabah dibenarkan membuat salinan untuk tujuan pengajian sahaja.
3. Perpustakaan dibenarkan membuat salinan tesis ini sebagai bahan pertukaran antara institusi pengajian tinggi.
4. ** Sila tandakan ( / )
(Mengandungi maklumat yang berdmjah keselamatan .
atau kepentingan Malaysia seperti yang termaktub di
SULIT
dalam AKTA RAHSIA RASMI 1972)
(Mengandungi maklumat TERHAD yang telah ditentukakan
oleh organisasilbadan di mana penyelidikan dijalankan)

TERHAD

/'

TIDAK TERHAD

(TANDATANGAN PENULIS)
~lamat Tetap:

!> \::.1 \

~~, Ie AI,:). 0]..0

4,
Nama Penyelia

't-arikh:

--------------------------

~ TATAN:

Tarikh:

-------------------------

* Potong yang tidak berkenaan .

* Jika tesis ini SULIT atau TERHAD, sila lampiran surat daripada pihak berkuasalorgansasi
berkenaan dengan menyatakan sekali sebab dan tempoh tesis ini perlu dikelaskan sebagai SULIT
dan TERHAD.

* Tesis dimaksudkan sebagai tesis bagi Ijazah Doktor Falsafah dan Sarjana secara penyelidikan, atau
disertasi bagi pengajian secara kerja kursus dan penyelidikan, stau Laporan Projek Sarjana Muda (LPSM).

KAJIAN PENGAMBILAN DIET DAN FAKTORFAKTOR LAIN YANG BERKAITAN DENGAN

KELEBIHAN BERAT BADAN DI KALANGAN
KAKITANGAN WANITA DI UNIVERSITI
MALAYSIA SABAH
BEVERLY JOHN

LATIHAN ILMIAH INI DIKEMUKAKAN UNTUK

MEMENUHI SEBAHAGIAN DARIPADA SYARAT
MEMPEROLEHI DAZAH SARlANA MUDA
SAINS MAKANAN DENGAN KEPUJIAN
(SAINS MAKANAN DAN PEMAKANAN)

SEKOLAH SAINS MAKANAN DAN PEMAKANAN

UNIVERSITI MALAYSIA SABAH

2010

PENGAKUAN

5aya akui bahawa karya ini adalah hasil kerja saya sendiri kecuali nukilan dan
ringkasan yang setiap satunya telah saya jelaskan sumbemya.

~~

16 April 2010

HN2006 - 4643

ii

PENGESAHAN
NAMA

BEVERLY JOHN

NO MATRIK

HN2006-4643

TAJUK

KAJIAN PENGAMBILAN DIET DAN FAKTOR-FAKTOR

LAIN YANG BERKAITAN DENGAN KElEBIHAN BERAT
BADAN Di KALANGAN KAKITANGAN WANITA DI
UNIVERSm MALAYSIA SABAH
DAZAH SARJANA MUDA SAINS MAKANAN DENGAN

DAZAH

KEPU1IAN (SAINS MAKANAN DAN PEMAKANAN)

TARIKH VIVA:

14 MEl 2010

DIPERAKUKAN OLEH

1. PENYEUA
(DATIN RUGAYAH ISSA)

2. PEMERIKSA - 1
(DR. YASMIN 001 BENG HOUI)

3. PEMERIKSA - 2
(CIK ADlLAH MD RAMU)

4. DEKAN
(PROF. MADYA DR. MOHO. ISMAIL ABDUllAH)

iii

PENGHARGAAN
Setinggi-tinggi penghargaan dan ucapan terima kasih ditujukan kepada
Datin Rugayah Issa selaku penyelia projek tesis di atas segala kesabaran,
tunjuk ajar, nasihat dan kritlkan yang membina daripada beliau bagi
menyempurnakan penyelidikan ini.

Penghargaan turut diberikan kepada Dekan Sekolah Sains Makanan

dan Pemakanan (SSMP), Prof. Madya Dr. Mohd. Ismail Abdullah dan para
pensyarah yang telah memberikan didikan serta tunjuk ajar kepada saya
sepanjang pengajian saya.

Ucapan

terima

kasih

turut

ditujukan

kepada

semua

pihak

pengurusan di setiap sekolah dan jabatan di Universiti Malaysia Sabah atas

kerjasama dan kebenaran yang telah diberikan bagi menjalankan kajian di
sekolah dan jabatan tersebut. Kepada semua responden yang terlibat dalam
menjayakan kajian inl diucapkan ribuan rerima kasih atas segala kerjasama
dan penglibatan anda.

Jutaan

terima

kasih

turut

ditujukan

kepada

rakan-rakan

seperjuangan yang telah memberikan sokongan dan bantuan secara tidak

langsung dalam menyelesaikan kajian ini. Terima kasih atas persahabatan
ini.

Akhir sekali, tJdak dilupakan ucapan terima kasih kepada ahli

keluarga saya di atas segala dorongan, kasih sayang dan sokongan moral
yang tidak terhingga.

Beverly John

16 April 2010

iv

ABSTRAK

Tujuan utama kajian ini dijalankan adalah untuk mengetahui tahap

kelebihan berat badan di kalangan kakitangan wanita di Universiti Malaysia
Sabah. Objektif utama kajian ini ialah mengenalpasti faktor-faktor dan
perkaitan di antara cara pengambilan diet dengan tahap kelebihan berat
badan. 5eramai 102 orang responden yang terlibat dalam kajian ini. Data
telah diperoleh melalui borang demografik yang merangkumi pengukuran
antropometri (Indeks Jisim Tubuh (1JT), saiz rangka tubuh, nisbah pinggang
kepada pinggul (WH/?), peratusan lemak badan dan pengukuran lipatan
kulit) dan borang kekerapan pengambilan makanan. Data dianalisa
menggunakan SPSS versi 15.0. Daripacla hasil kajian Ini, terclapat sebanyak
22 (21.6%) orang responden berada pada DT pra obes sementara 5 (4.9%)
orang berada pada DT obes. Antara faktor penyebab kelebihan berat baclan
yang mempunyai hubungan yang signifikan (p<O.OS) ialah umur iaitu pada
kumpulan umur 31 - 40 tahun (p=O.004), kandungan lemak dalam baclan
yang tinggi iaitu lebih daripada 32% (p=O.OOO), saiz rangka tubuh yang
besar (p=O.001), sejarah kesihatan iaitu mempunyai penyakit darah tinggi
(p=O.OOO) dan kekerapan pengambilan jenls masakan bergoreng dan
dipanggang (p=O.OOO). Kajian ini menunjukkan tahap kelebihan berat
baclan di kalangan kakitangan wanita clalam kajian ini berada pada tahap
sederhana.

ABSTRACT

A STUDY OF DIETARY INTAKE AND OTHER FACTORS RELATED TO

OVERWEIGHTAMONG WOMEN STAFF IN UNIVERSITY NALA YSIA

SABAH

The main purpose of this study was to know the level of overweight among women
staff in University Malaysia Sabah. The main objective was to determine the factors
and relationship between the dietary intake and level of overweight About 102
respondents were involved in this study.

Data had been collected using

demographic questionnaires which includes the anthropometry measurements (BMI,

size of the body stature, WHR, body fat percentage and Skinfolds measurements)
and food frequency questionnaires (FFQ). Results have been analyzed with SPSS
version 15.0. From the results, 22 (21.6%) respondents were overweight while 5
(4.9%) were obese. Factors that showed a significant relationship (p<O.05) with
overweight were age which range from 31 - 40 years old (p=O.OO4), high body fat
percentage which more than 32% (p=O.OOO), big size of the body stature
(p=O.OOl), health status related to hypertension (p=O.OOO) and the intake of fried
and grilled foods (p=O.OOO). This study showed thclt the level of overweight among
women staff in this study was considered medium.

vi

151 KANDUNGAN
Halaman
TAl UK

PENGAKUAN CALON
PENGESAHAN
PENGHARGAAN
ABSTRAK

ABSTRACT
SENARAI KANDUNGAN
SENARAIJADUAL
SENARAI RAJAH
SENARAI SINGKATAN/SIMBOL
SENARAI LAMPIRAN
BAB 1: PENDAHULUAN
1.1 Pengenalan
1.2
1.3

Objektif
Rasional Kajian

ii
iii
Iv
v
vi

vii
viii
ix

x
1
3
4

BAB 2: ULASAN PERPUSTAKAAN

2.1
2.2
2.3
2.4
2.5

Makanan dan pemakanan

Nubien makanan
Diet seimbang
Piramid makanan
Berat Badan
2.6 Berat badan ideal
2.7 Penyakit dan Pemakanan
2.7.1 Tekanan darah tinggi (hipertensi)
2.7.2 Diabetes
2.7.3 Penyakit jantung
2.7.4 Keobesan
2.8 Faktor-Faktor Penyebab Kelebihan Berat Badan
2.8.1 Kurang Aktivitl Fizikat
2.8.2 Penggunaan dan Kesan Sampingan Ubat
2.8.3 Genetik dan Keturunan
2.8.4 Gaya Hidup dan Skala Sosial
2.8.5 Insulinoma
2.9 cara Mengat:asi Kelebihan Berat Badan
2.9.1 Diet Seimbang dan Teratur
2.9.2 Meningkatkan Aktiviti Fizikal
2.9.3 Pengambilan Ubat-Ubatan
2.9.4 Perawatan melalui Pembedahan
2.10 Terapi Bagi Mengurangkan Berat Badan
2.10.1 Perubahan Sikap

5
6

8
9
9
10
10

11
11

11
11
11
12
12
12
12

13
13
13
13

14

15
15

BAB
3.1
3.2
3.3
3.4

3: BAHAN DAN KAEDAH

Lokasi Kajian
Tinjauan Awal
Surat Kebenaran
Persampelan
3.4.1
Responden
3.4.2
Pengiraan saiz sampel

17
17
17

3.5
3.6
3.7
3.8

Masa Kajian
Bahan dan Peralatan
Ujian Rintis (Pilot Test)
Pengumpulan Data

18
18
18
19

3.8.1

Borang Soal Selidik

a. Bahagian A: Data Demografik
b. Bahagian B: Tabiat Makan dan Pemakanan
c. Bahagian C: Gaya Hidup
d. Bahagian D: Pengetahuan Amalan Pemakanan
e. Bahagian E: Sejarah Kesihatan

19
20
20
20
20
21

3.8.2

Pengukuran Antropometri
a. Indeks Jisim Tubuh(IJT)
b. Nisbah Pinggang kepada Pinggul (WHR)
c. sajz Rangka
d. Upatan Kulit (5kinfold Measurement)
e. Peratusan Lemak

21
22
22
23
24

Borang Kekerapan Pengambilan Makanan (FFQJ

26

3.8.3
3.9

Analisis
3.9.1
3.9.2
3.9.3

Data
Taburan Frekuensi
Ujian Khi Kuasa Dua
Analisis Varians (ANOVA)

16
16
16

25

26
26
26

27
27
27

3.10 Etika Konsiderasi

3.10.1 Borang Maklumat Kajian
3.10.2 Surat Persetujuan
3.10.3 Kerahsiaan Data Dan Maklumat

28
28

BAB 4: HASIL DAN PERBINCANGAN

4.1 Tahap berat badan responden
4.2 Data demografi
4.2.1
Kelebihan Berat Badan Dengan Umur
4.2.2
Kelebihan Berat Badan Dengan Status
4.2.3
Kelebihan Berat Badan Oengan Bangsa Dan Agama
4.2.4
Kelebihan Berat Badan Dengan Pekerjaan
4.3 Maklumat Antropometri
4.3.1
IJT dengan nisbah pinggang kepada pinggul

29
30
33
34
35
38
40
41

4.3.2
Dr dengan saiz rangka
Dr dengan kandungan lemak dalam badan
4.3.3
4.4 Sejarah perubatan
4.5 Tabiat pemakanan
Kekerapan makan di restoran makanan segera
4.5.1
Pengambilan buah-buahan
4.5.2
Pengambilan sayur-sayuran
4.5.3
Jenis masakan yang kerap diambil
4.5.4
4.6 Gaya hid up
Tabiat meJihat label
4.6.1
cara mendapatkan maklumat
4.6.2
Tablat menjalankan senaman
4.6.3
Tabiat merokok
4.6.4
4.7 Pengetahuan amalan pemakanan
Piramid makanan
4.7.1
Penskoran
4.7.2
4.8 Kekerapan pengambilan makanan

42
43
44
46

47
49

SO
51
53
53
54
54
56
57
55
57
58

BAB 5: KESIMPULAN DAN CADANGAN

5.1
5.2

Kesimpulan
cadangan

RUlUKAN

61
62
63

SENARAI lADUAL
Halaman
Jadual2.1

Prinsip pemakanan manusia

Jadual2.2

Jenis-jenis ubat dan kesannya

14

Jadual2.3

Pembeclahan rawatan keobesan

14

Jadual3.1

Kaedah penskoran bagi pengetahuan pemakanan

21

Jadual3.2

Klasifikasi indeks jisim tubuh

22

Jadual3.3

K1asifikasi nisbah pinggang kepada pinggul

23

Jadual3.4

Penentuan saiz rangka tubuh bagi wanita

24

Jadual3.5

Sahagian lipatan kulit

25

Jadual3.6

Tahap lemak di dalam badan bagi individu 18 tahun dan

25

ke atas
Jadual4.1

Taburan frekuensi dan peratus responden

29

berdasarkan pengelasan berat

Jadual4.2

Taburan frekuensi responden berclasarkan

31

data demografi (n=102)

Jadual4.3

K1asifikasi UT responden mengikut kumpulan umur

34

Jadual4.4

Klasifikasi UT responden mengikut status

35

Jadual4.5

Klasifikasi UT responden mengikut bangsa

36

Jadua14.6

Klasifikasi UT responden mengikut agama

38

Jadua14.7

Klasifikasi UT dengan pekerjaan responden

39

Jadual4.8

Taburan frekuensi dan peratus berclasarkan ukuran

40

antropometri responden (n=102)

Jadua14.9

K1asifikasi risiko kesihatan responden mengikut or

42

Jadua14.10

Klasifikasi saiz rangka mengikut or

43

JaduaI4.11

Klasifikasi kandungan lemak mengikut UT

44

Jadual4.12

Taburan frekuensi dan peratus berdasarkan jenis

45

penyaklt (n=102)
JaduaI4.13

Ujian Pearson Khi-kuasa dua berdasarkan penyaklt

46

Jadual4.14

Klasifikasl UT berdasarkan kekerapan responden

48

vii

mengunjungi restoran makanan segera

Jadual4.15

Klasifikasi IJT responden berdasarkan jenis masakan

52

Jadual4.16

Taburan frekuensi dan peratus berdasarkan sumber

54

maklumat (n=102)
Jadual4.17

Frekuensi dan peratus bagi kekerapan melakukan

56

senaman (n=102)
Jadua14.18

Klasfikasi UT responden dengan skor keseluruhan

59

Jadual4.19

Kekerapan pengambilan jenis makanan mengikut saiz

60

hidangan bagi responden yang pra obes dan obes

viii

SENARAI RAJAH
Halaman
Rajah 2.1

Piramid makanan

Rajah 4.1

Kecenderungan pemilihan makanan responden

47

Rajah 4.2

Kekerapan makan di restoran makanan segera

49

Rajah 4.3

Kekerapan pengambilan buah-buahan

50

Rajah 4.4

Kekerapan pengambilan sayur-sayuran

50

Rajah 4.5

Jenis masakan yang kerap diambil

51

Rajah 4.6

Kekerapan memeriksa label semasa membeli

53

Rajah 4.7

Kekerapan responden yang suka bersenam

55

Rajah 4.8

Peratusan responden yang merokok

57

Rajah 4.9

Jumlah responden yang faham mengenai piramid

57

makanan
Rajah 4.10

Jumlah skor yang diperolehi oleh responden dalam

bahagian pengetahuan pemakanan

ix

58

SENARAI SINGKATAN/SIMBOL

Simbol/singkatan

Makna

Peratus

Tambah tolak

>

kurang daripada

<

feblh daripada
jumfah bilangan responden
nilai Khi-kuasa dua

nilai pada aras keertian 0.05

df

darjah kebebasan

em

sentimeter

mm

milimeter

kg/m 2

kilogram per meter persegi

ill

Indeks Jisim Tubuh

WHR

Waist Hip Ratio (Nisabah pinggang kepada

plnggul)
WHO

World Health Organization

UMS

Universiti Malaysia Sabah

SPSS

Statistical Package for the Social Sciences

FDA

Food and Drug Administration

RNI

Recommended Nutrient Intakes

KKM

Kementrian Kesihatan Malaysia

SENARAI LAMPI RAN

Halaman
LAMPIRAN A Surat kebenaran kepada dekan

70

Maklumat kajian

76

LAMPIRAN B

LAMPIRAN B Surat persetujuan

77

LAMPIRAN B Borang demograflk

78

LAMPIRAN B

Borang kekerapan pengambilan makanan (FFQ)

LAMPIRAN C Keputusan crosstab bagi ujian Khi-kuasa dua

dan ANOVA yang dianalisis dengan SPSS

xl

86
97

BABl

PENDAHULUAN
1.1 Pengenalan
Fenomena kelebihan berat badan dan obesiti kini kian meningkat terutamanya di
negara-negara yang sedang maju. Epidemik ini juga turut menular di negaranegara Asia. Pada tahun 1998, Pertubuhan Kesihatan Sedunia (WHO) telah
mengenalpasti bahawa fenomena kelebihan berat badan dan obesiti merupakan
suatu epidemik global yang menyerang lebih daripada dua ratus lima puluh juta
orang dewasa di seluruh dunia (Pon et al, 2004). Kelebihan berat badan dan
obesiti merupakan suatu masalah kesihatan yang

menyumbang ke arah

menghidapi penyakit lain serta menjurus kepada kematian (Mousa et al., 2006).

Menurut Rachmat (1996), kesihatan seseorang individu adalah merangkumi

kesihatan secara keseluruhan dari segi fizikal, mental, sosial dan rohani.
Pertubuhan Kesihatan Sedunia (WHO) pula, mendefinisikan sihat sebagai keaclaan
sejahtera dari segi fizikal dan sosial iaitu dengan tidak menghidapi sebarang
penyakit dan tidak cacat Kelebihan berat badan dan obesiti menunjukkan bahawa
seseorang individu itu kurang sihat dan mudah menghidapi penyakit kronik lain
seperti diabetes mellitus jenis II, penyakit jantung, hipertensi, gangguan emosi,
penyakit sendi dan juga kanser (Spark, 2007; Khor, 2008; Singh et ai, 2009).

Malaysia merupakan salah satu negara yang mengalami perubahan

terhadap gaya hidup dan cara pengendalian nutrisi. Perubahan dan kemajuan
teknologi telah mengubah sikap seseorang individu dalam membuat pili han
terutamanya dalam pemilihan makanan. Rakyat Malaysia pada amnya, kian
mengamalkan diet yang tinggi lemak dan kalori disamping mengamalkan gaya
hidup yang kurang aktif (Pon et ai, 2004). Keaclaan ini mampu menjurus kepada
masalah berat badan akibat pengumpulan tenaga dan lemak yang berleblhan di
dalam badan (Wiseman, 2002).

Ketumpatan otot di dalam

meningkatnya

usia

seseorang

badan

individu.

akan

Keadaan

berkurang sejajar dengan

ini

menyumbang

kepada

peningkatan kandungan lemak dan dipercayai mengganggu fungsi fizikal tubuh

serta mengehadkan pergerakan akibat daripada interaksi di antara otot dan lemak
yang memberikan kesan secara maksimum terhadap indlvidu tersebut (Rolland

al,

et

2009). Kegemukan merupakan salah satu isu yang sering dipersoalkan pada

masa kini yang bukan hanya menjadi fokus terhadap lelaki dan kanak-kanak, malah
turut terjadi dikalangan wanita. Kegemukan, kelebihan berat badan dan obes
merupakan istilah yang menerangkan keadaan mengalami kelebihan lemak dl
dalam badan (Parham dan White, 2004).

Menurut Oilton (2007), wanita mengalami kadar kelebihan berat baclan dan
obesiti yang tinggi berbanding dengan lelaki. Pertambahan lemak terjadi pada
peringkat awal menopos terutamanya di bahagian peha dan pinggul. Peningkatan
usia dikalangan wanita turut menyumbang kepada peningkatan lemak dan ukuran
lIIitan pinggang. Perbezaan ketara di antara wanita dan lelakl adalah pada tahap
kandungan plasma leptin yang mana wanita mempunyai tiga kali ganda lebih tinggi
kandungan plasma leptin daripada lelaki. Kandungan plasma leptin menyumbang
kepada peningkatan jisim lemak dalam badan (Oifton, 2007).

Kelebihan berat badan dan obesiti dipercayai terjadi akibat faktor-faktor lain
seperti dekomposisi genetik, diet, aktiviti fizikal dan juga persekitaran. Genetik dan
kadar metabolik membentuk suatu tapak bagi mengenalpasti berat badan
seseorang individu dalam suatu budaya, persekitaran dan faktor sosial (Pon

et al,

2004). Kelebihan berat baclan dan obesiti turut terjadi akibat daripada urbanisasi
serta perkembangan ekonomi yang mana bertanggungjawab terhadap cara hidup
semasa seseorang indMdu dan kurangnya aktiviti fizlkal (Harrison dan Hamlcle,
2009).

Masalah kelebihan berat badan dan obesiti turut akan memberi impak
terhadap kesihatan umum apabila masalah ini mampu meningkatkan risiko
mendapat penyakit dan juga kematian (Mousa et aI., 2006). Faktor gaya hidup
akan memberikan implikasi kepada kualiti kehidupan dan juga kesihatan khususnya
kepada wanita di pertengahan usia yang sedang mengalami perubahan hormon
dan menopaus (Noor-Aini et aI., 2006). Para saintis berpendapat bahawa
penambahan berat badan yang menyumbang kepada kelebihan berat baclan dalam
manusia adalah disebabkan oleh keseimbangan tenaga positif yang berlebihan
dalam mengekalkan berat badan ideal (Heymsfield, 2009). Ketidakseimbangan ini
turut terjadi disebabkan oleh faktor pengambilan makanan dan aktiviti fizikal
(Parham dan White, 2004).

Pengawalan kelebihan berat badan perlu dititikberatkan secara menyeluruh

bagi membantu mengurangkan risiko dan potensi dalam menghidapi penyakit
kronik. Konsicierasi terhadap cara dan kuantiti makanan yang diambll perlu dikawal
terutamanya dalam pengambilan snek, makanan tinggi lemak dan kalon bagi
membantu mengawal keleblhan berat badan (Nawalyah dan Zamaliah, 2007).
Selain itu, pemilihan makanan yang seimbang adalah perlu dalam mengekalkan diet
yang sihat. Makanan yang diambil perlu merangkumi sayur-sayuran dan buahbuahan agar keseimbangan diet dan pengekalan berat baclan yang ideal dapat
dicapai (Parham dan White, 2004).

1.2 Objektif kajian

Dalam kajian ini, objektif yang diketengahkan adalah seperti berikut:

1. Mengetahui tahap kelebihan berat baclan di kalangan wanita di UMS.

2. Mengenalpasti

faktor-faktor

dan

kaitan

yang

mempengaruhi

pengambilan diet dan kelebihan berat badan wanita di UMS.

cara

1.3 Rasional kajian

1. Pendedahan dan penerangan terhadap rlsiko kelebihan berat baclan dan
obesiti.
2. Penilaian terhadap pengambilan diet iaitu melalui borang soal selidik dan
borang kekerapan pengambilan makanan (FR]).
3. Melihat potensi menghidapi rlsiko penyakit melalui pengukuran antropometri
sepertl Indeks Jisim Tubuh (IJT), nisbah lilitan pinggang kepada pinggul
(WH/(), peratusan lemak dalam baclan (penggunaan BIA, Body lmpendance

AnalysiS), pengukuran rangka tubuh dan juga pengukuran lipatan kulit

(Skinfold Measuremef).
4. Pengenalpastian faktor-faktor yang membawa kepada kelebihan berat
badan seperti faktor persekitaran, gaya hidup, genetik, penggunaan ubat
dan aktiviti fizikal.

BAB2

ULASANPERPUSTAKAAN
2.1 Makanan dan pemakanan
Makanan merupakan sumber utama bagi mendapatkan nutrisi di dalam badan.
Makanan yang baik nilai pemakanannya adalah berdasarkan kepada makanan yang
lengkap dan seimbang (Rachmat, 1996). Makanan juga merangkumi semua bahan
pepejal atau cecair yang masuk ke dalam sistem tubuh melalui saluran pencemaan.
Makanan turut digunakan bagi menjaga serta membina tisu tubuh, mengawal atur
proses-proses tubuh dan membekalkan tenaga bagi kelangsungan hidup manusia
(Suriah et al, 2003).

Manusia memerlukan makanan yang mencukupi dalam mendapatkan

kesihatan yang optima. Keperluan makanan adalah berdasarkan kepada kombinasi
keselamatan makanan itu sendiri dan keperluan dalam meningicatkan kesedaran
terhadap keselamatan rnakanan serta kandungan nutrisi di dalam makanan yang
diambJl bagi menjalani gaya hldup yang sihat dan aktif (Brown, 2005). Pemakanan
merupakan suatu bidang sains yang merangkumi proses pembekalan, pengambilan
dan penggunaan makanan terhadap sesuatu organisma (Zubaidah, 1992).
Kombinasi proses ini diperlukan bagi mengawal fungsi pertumbuhan serta
memperbaharui sel (Suriah et aI., 2003).

Menurut Brown (2005), pemakanan merupakan suatu kajian terhadap

makanan, kandungan nutrien, komposisi kimia dan juga kesan makanan tersebut
terhadap kesihatan. Terdapat sepuluh prinsip bagi pemakanan manusia yang mana
digunakan dalam menyediakan asas bagi meningkatkan pengetahuan terhadap
pemakanan (Brown et aI., 2005). Berikut merupakan prinsip dalam pemakanan
manusia:

JaduaI2.1:

Prinsip pemakanan manusia

Prinsip

Keterangan

Pertama:

Makanan merupakan keperluan asas manusia.

Kedua:

Makanan memberikan tenaga (kalori), nutrien dan bahan lain

yang diperlukan bagi tumbesaran dan kesihatan.

Ketiga:

Masalah kesihatan yang berkaitan dengan pemakanan adalah

terjadi di dalam sel.

Keernpat:

Pemakanan yang lemah boleh terjadi akibat kekurangan dan

kelebihan tahap pengambilan nutrien.

Kelima:

Manusia

mempunyai mekanisma yang

boleh

mengawal

perubahan semasa pengambilan makanan.

Keenam:

Malnutrisi terjadi akibat diet yang tidak seimbang, penyakit

yang

sedang

merebak,

faktor genetik atau kombinasi

kesemuanya.
Ketujuh:

Sebilangan kumpulan manusia berada pada tahap risiko yang

tinggi dalam mengalami kekurangan nutrisi daripada yang
lain.

Kelapan:

Pemakanan yang lemah dapat memberi implikasi terhadap

perkembangan sesetengah penyakit.

Kesembilan:

Diet yang sihat adalah berdasarkan kepada keseimbangan

dan keperluan rnakanan tersebut.

Kesepuluh:

Tidak terdapat makanan yang \'baik" atau "jahat".

Sumber: Brown et a/. (2005)

2.2 Nutrien makanan

Nutrien didefinisikan sebagai komposisi dalam makanan yang diperlukan bagi
membantu penyelengaraan kehidupan, pertumbuhan, pembiakan, fungsi normal
organ dan penghasilan tenaga (Zubaidah, 1GG2). Nutrien juga merupakan bahan
kimia semula jadi dalam makanan yang berfungsi dalam memelihara kesihatan

(Nawalyah dan Zamilah, 2007). Makanan daripada produk tumbuhan dan haiwan
akan

memberikan tenaga serta

nutrien yang

diperlukan bagi

kehidupan,

tumbesaran dan pembiakan (Grosvenor dan Smolin, 2002). Nutrien terbahagi

kepada dua iaitu nutrien perlu dan nutrien tidak perlu. Nutrien perlu merupakan
nutrien yang tidak dapat dihasilkan oleh badan atau dihasilkan dalam kuantiti yang
sedikit. Nutrien perlu seperti karbohidrat, asid amino, asid linoleik, vitamin, mineral
dan air adalah diperlukan di dalam diet manakala nutrien tidak perlu seperti
kolesterol, keratin dan glukosa adalah nutrien yang tidak diperlukan di dalam diet.
Nutrien tidak perlu hadir di dalam makanan dan digunakan oleh badan namun
nutrien ini tidak diperlukan dalam diet pada kuantiti yang banyak (Brown, 2005).
Terdapat enam kategori nutrien iaitu' karbohidrat, protein, lemak, vitamin, mineral
dan juga air (Brown, 2005; Grosvenor dan Smolin, 2002).

Pada tahun 2003, Kementerian Kesihatan Malaysia telah menjalankan satu

kajian survei (Malaysian Adult Nutrition SurveY) secara besar-besaran di seluruh
negara dalam mengetahui kuantitatif informasi mengenai status pemakanan,
pengambilan rnakanan dan cx>rak aktiviti fizikal orang dewasa yang berumur di
antara lapan belas hingga lima puluh sembilan tahun.

Dalam kajian ini

menunjukkan pengambilan setiap nutrien menyumbang kepada diet yang seimbang

dan menglkut pengambilan nutrlen yang disarankan oleh Pertubuhan Kesihatan
Sedunia (Mimalini

et al, 2008).

2.3 Diet seimbang

Diet seimbang merupakan diet yang teratur dan betul, baik untuk kesihatan serta
dapat diarnalkan (Rachmat, 1996). Menurut Whitney et al (2007), diet seimbang
merupakan suatu perwatakan pemakanan yang menyediakan pelbagai makanan
daripada setiap komposisi makanan yang mengandungi nutrien yang tinggi secara
seimbang. Selain itu, diet seimbang turut diklasifikasikan sebagai diet yang boleh
membekalkan nutrien yang mencukupl kepada badan mengikut umur, jantina,

keperluan tertentu dan keadaan fizikal seseorang individu dalam memenuhi

keperluan tumbesaran dan kesihatan (Nawalyah dan Zamaliah, 2007).

Tabiat pemakanan dan juga diet yang diamalkan oleh wanita dapat dilihat
melalui survei serta pengukuran antropometri. Pendedahan terhadap pengambilan
makanan yang betul serta diet yang seimbang dapat membantu wanita dalam
membuat pemilihan yang betul bagi mengekalkan berat badan yang ideal terhadap
diri sendiri dan juga keluarga. Pengekalan Indeks Jisim Tubuh yang nonnal (18.5

kg/m 2 hingga 24.9 kg/m 2 ) adalah penting bagi menghindarkan potensi menghidapi
penyakit kronik. Risiko ini boleh terjadi apabila berat badan adalah berlebihan dan
obes (Harrison dan Hamide, 2009).

2.4 Piramid makanan

Piramid makanan merupakan suatu pendekatan dan pengetahuan terhadap
perancangan diet yang dapat membekalkan kuantiti serta kualiti nutrien yang
mencukupi. Terdapat em pat (4) aras dalam piramid makanan bagi mewakili satu
set nutrien yang berbeza. Pemilihan makanan daripada setiap kumpulan makanan

akan melancarkan serta memudahkan perancangan pemilihan serta pembentukan

diet yang seimbang (Kementerian Kesihatan Malaysia, 2002).

cmak mlnyalic, 9 u I
garam
GUNASEDIIC
CI~n

Ikon. a'll.. 1'1'1 tlk.

daglng d n

Susu dan PIJ'OCI'uk

lenusu
'1-2 HI ANGA

kokacang
2- H DA

AN

Bu h--b .... han

dan
3-5

yuron

m.nlmum
DANGA

Nasi. m i. For. b Jlrln I ~n Clan produk blllrrin d

- 2 HtOANGAN

Rajah 2.1

Piramid Makanan

Sumber:

Kementerian Kesihatan Malaysia (2002)

n ubi

2.5 Berat badan

Berat badan merupakan jisim tubuh yang merangkumi komposisi cecair dan lemak
di dalam badan. Terdapat beberapa faktor yang mempengaruhi berat badan
seseorang individu. Antaranya, faktor umur, jantina, aktiviti fizikal, masalah
kesihatan dan penggunaan ubat-ubatan, psikologikal dan sosial serta gaya hidup
(Kementerian Wanita, Keluarga dan Pembangunan Komuniti, 2006). Keseimbangan
di antara pengambilan tenaga dan juga penggunaan tenaga dipengaruhi oleh
kelebihan atau kekurangan makanan, perubahan fisiologi dan psikologi. Faktorfaktor ini mampu mengubah berat normal seseorang individu (Suriah et al, 2003).

Masalah berat badan sering terjadi di kalangan wanita akibat dari

pengambilan makanan yang berlebihan dan kurangnya melakukan senaman.
Masalah ini boleh meningkatkan risiko menghidapi masalah jantung, tekanan darah

RU1UKAN

Alvarez, J., Pavao, J., Baumrind, N., dan Kimerling, R. 2007. The relationship
Between Child Abuse and Adult Obesity Among california Women. American
Journal of Preventive Medicine. 33 (1):

Anirawati binti Dahari. 2000. Pengukuran Antropometri di Kalangan Pelajar

Perempuan Universiti Malaysia sabah. 5ekolah Sains Makanan dan Pemakanan.
Kota Kinabalu: Universiti Malaysia Sabah.

Bolton, T.R. 2003. Obesity and Appetite Drogs. In Handbook of Food Drug
Interactions. CRC Press

Brown, J.E. 2005. Nutrition Now.

4th

Ed. Thomson Wadsworth

Brown, J.E., Isaacs JS., Krinke, U.B., Murtaugh, M.A., Sharbaugh, C,;J Stang, J., dan
Wooldridge, N.H. 2005. Nutrition Through The Life C}de. 2 Ed. Thomson
Wadsworth

Bartlett, J.E., Kotrlik, J.W. dan Higgins, C.C. 2001. Organizational Research:
Determining Appropriate Sample Size in SUlVey Research. Information
Technology, Leaming and Performance Joumal 19(1): 43-50

m: Nutrition in 07ronic Disease and Various Conditions:

Obesity and Weight Management In Optimizing Women's Health Through

OiftDn, P. 2007. Section

Nutrition. Taylor and Francis Group

Dunne, L.J. 2002. Nutrition Almanac 5th Ed. McGraw-Hili

63

Garrow, J.S, James, W.P.T dan Raplh, A. 2000. Human Nutrition and Dietetics. 10th
Ed. Churchill Livingstone

Grosvenor, M.B. dan Smolin, l.A. 2002. Nutrition From Science To Life. Harcourt
Inc.

Harrison, G.G. dan Hamide, S. 2009. Section IV: Foods and Health: Overweight,
Obesity and Related Diseases. In Adequate Food For All: Culture, Science &
Technology of Food in the 21 st Century. Taylor and Francis Group

Heymsfield, S.B. 2009. How Large Is The Gap That Accounts For The Obesity
Epidemic? American Journal of Oinical Nutrition. 89: 1717-8 (Editorial)

Israel, G.O. 1992. Determining Sample Size.

Oktober 2009.

. 25

Jabatan Pendaftar UMS. 2009. Senarai Kakitangan Wanita Mengikut Jabatan Oi

UMS Sehingga 24 Ogos 2009.
. 25 Ogos 2009.

James, P. 2003. Obesity: A Global Problem. Taylor dan Francis

Kandiah, M., M.Shariff, Z., Chan, Y.M. dan A.Saad, H. 2007. Handbook on
Nutritional Assessment Methods. Malaysia: August Publishing Sdn. Bhd.

Kementerian Kesihatan Malaysia. 2002. Atlas Makanan: saiz Pertukaran dan Pors/.
Universiti Kebangsaan Malaysia: MDC Publisher Printers Sdn 8hd

64

Kementerian Wanita, Keluarga dan Pembangunan Komuniti. 2006. Women and

Nutrition: A Practical Guide for Healthcare Professionals. Kuala Lumpur:
Ministry of Women, Family and Community Development and Nutrition Society
of Malaysia

Khor, G.L. 2008. Abdominal Obesity. Malaysian Journal of Nutrition. Editorial

Kreider, R.B. dan Wilborn, C.D. 2009. Nutritional Concems in Recraation, Exercise
and Sport: Weight Management Taylor and FranCis Group

Lawrence, M. dan Worsley, T. 2007. Public Health Nutrition: From Principles to

Practice. Australia: McGraw-Hili

Lay, Y.F. dan Khoo, C.H. 2009. Pengenalan Kepada Analisis Data Berkomputer
Dengan SPSS 16.0 for WinOOmi. Selangor: Venton Publishing

Lee, R.D. dan Nieman, D.C. 1996. Nutritional Assessment. 2nd Ed. McGraw-Hili

Lee, R.D. dan Nieman, D.C. 2003. Nutritional Assessment 3rd Ed. New York:
McGraw-Hili

Md Idris Mohd Noor. 1995. Asas Statistik dan Penyelidikan Perubatan. Kuala
Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka

65

Ministry of Health Malaysia. 2005. RNI: Recommended Nutrient Intakes for

Malaysia. Putrajaya

Mirnalini, K., Zalilah, M.S., Safiah, M.Y., Tahir, A., Siti Haslinda, M.D., Siti Rohana,
D., Khairul Zarina, M.Y., Mohd Hasyami, S.dan Normah, H. 2008. Energy and
Nutrient Intakes: Rndings from the Malaysian Adult Nutrition Survey (MANS).

Malaysian Joumal of Nutrition. 14(1): 1-24

Mitchell, M.K. 2003. Nutrition Aatlss the life Span. 2nd Ed. USA: Elsevier Science

MOusa, N.A., Salma, K.T. dan Hamed, R.T. 2006. Obesity and OVerweight in Young
Adult Females of Northern Badia of Jordan. Malaysian Joumal of Nutrition.

12(2): 157-166

Nawalyah, A.G. dan Zamaliah, M.M. 2007. Modul Diet Seimbang. 2nd Ed.
Kementerian Kesihatan Malaysia

Noor-A1ni, M.Y., Pon, L.W., Ong, F.B., Adeeb, N., Seri, S.S., Shamsuddln, K.,
Mohamad, A.L., Hapizah, N., Mokhtar, A. dan Wan, H.W.H. 2006. Ufestyle
Improved Nutritional Knowledge, Dietary Composition and Health Status of
Midlife Malaysian Women. Malaysian Journal of Nutrition. 12(2): 125-146

Norimah, A.K., Safiah, M., Jamal, K., Siti, H., Zuhaida, H., Rohida, S., Fatimah, 5.,
Siti, N., Poh, B.K., Kandiah, M., Zalllah, M.S., Wan, M.W.M., Fatimah, 5., dan
Azmi, M.Y. 2008. Food Consumption Patterns: Findings From The Malaysian
Adult Nutrition Surveys (MANS). Malaysian Joumal of NutTitIon. 14(1):25-39

Norimah, A.K., Nik Shanita, S.F.M.Y., Norazliana, M.N., Zawiah, A. dan Tee, E.S.
2008. Tahap Pengetahuan Pemakanan di Kalangan Warga Tua di Malaysia.

Jumal Sains Kesihatan Malaysia. 6(2):42-54

66

Parham, E.S. dan White, A.A., 2004. Women and Weight: A Model-Based
Perspective. In Wolinsky 1. & K1imis-Zacas D. (eels.). Nutritional Concems of
Women. 2nd Ed. CRC Press LLC

Pon, LW., Kandiah, M. dan Mohd Taib, M.N. 2004. Body Image Perception,
Dietary Practices and Physical Activity of Overweight and Normal Weight
Malaysian Female Adolesrents. Malaysian JoumalofNutrition. 10(2): 131-147.

Rachmat, S. 1996. Amalan Hidup Sihat: Nasihat Perubatan dan Kesihatan untuk
Anda, Keluarga dan Semua. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka

Ramadas, A., Kandiah, M., larida, H., Yunus, G.A.G., dan Faizal, J.A. 2009. Obesity
and Risk of Colorectal Adenomatous Polyps: a Case-Control Study in Hospital
Kuala Lumpur. Malaysian Journal of Nutrition. 15(1): 1-10

Rolland, Y., Lauwers-Cances, V., Cristini, c., Kan, G.A.V., Janssen, I., Morley, J.E.
dan Veil as, B. 2009. Difficulties with Physical Function Associateel with Obesity,
Sarcopenia and Sarcopenic-obesity In community-dwelling elderly women: The
EPIDOS (EPIDemlologie de 1'00000porose) Study.
AmeriaJn Joumal of
OiniaJl Nutrition. 89: 1895-900

roe

Rozalni bint! Shaari. 2001. Perubahan Tabiat Pemakanan di KiJlangan Pelajar

Perempuan di Universiti Malaysia Sabah. Sekolah Salns Makanan dan
Pemakanan. Kota Kinabalu: Universiti Malaysia Sabah.

Saunders. 2005. Dorland's Pocket Medical Dictionary. 2-rt' Ed. Elsevier

67

Sherina, M.S. dan Lekhraj, R. 2009. The Prevalence and Factors Associated With
Obesity Among Adult Women in Selangor, Malaysia. Asia Pacific Family
Medicine. 8 (2):

Sidek Mohd Noah. 2002. Reka 8entuk Penyelidikan: Fa/safah, Toori dan Praktis.
Selangor: Universiti Putra Malaysia

Singh, R., Martin, B.R., Hickey, Y., Teegarden, D., campbell, W.W., Craig, B.A.,
Schoeller, D.A., Kerr, D.A., dan Weaker, C.M. 2009. Comparison of SelfReported and Measured Metabolizable Energy Intake with Total Energy
Expenditure in OVerweight Teens. The American Journal of Oinical Nutrition.
89: 1744-50

Spark, A. 2007. Nutrition in Public Health: Principles, Polides and Practice. Boca
Raton: CRC Press Taylor and Francis Group

Suriah, A.R., Norimah, A.K., Aminah, A., Azizah, H.A.H. dan Fatimah, A. 2003.
Makanan, Pemakanan Dan Terapi Diet Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan
Pustaka

Tee, E.S. Mohd Ismail Noor, Mohd Nasir Azudin dan Khatijah Idris. 1997. Nutrient
Composition Of Malaysian Foods. 4th Ed. Food Composition Database
Programme. Kuala Lumpur: Institute for Medical Research

Undang-undang Malaysia. 2009. Aida Makanan dan Peraturan-Peraturan. Kuala

Lumpur: MDC Publishers Sdn Bhd

Wardlaw, G.M. 2003. Contemporary Nutrition: Issues and Insights. 5th Ed. McGraw-

Hill

68

Westerterp, K.R. 2005. Physical Activity and Obesity. In Food, Diet and Obesity.
Taylor and Francis

Whitney, E., DeBruyne, L.K., Pinna, K. dan Rolfes, S.R. 2007. Nutrition for Health
and Health
3rd Ed. USA: Wadsworth Cengage Learning

care.

Wiseman, G. 2002. Nutrition and Health. New York: Taylor & Francis Inc.

Wlttert, G.A. 2007. Obesity in Older Adults. In Geriatric Nutrition. Taylor and

Francis group

Zainab binti Madil. 2002. Kajian Tahap Keobesan di Kalangan Wanita di Universiti
Malaysia Sabah. Sekolah Sains Makanan dan Pemakanan. Kota Kinabalu:
Universiti Malaysia Sabah.

Zalilah, M.S., Mirnalini, K., Saftah, M.Y., Tahir, A., Siti, H.M.D., Siti, R.D., Khairul,
Z.M.Y., Mohd, H.S., Normah, H., dan Siti, F.A. 2008. Daily Energy Intake from
Meals and Afternoon Snacks: Rndings From The Malaysian Adults Nutrition
SUrvey (MANS). Malaysian Journal of Nutrition. 14(1): 41-55

Zubaidah Haji Abdul Rahim. 1992. Pemakanan: Pendekatan Dari Segi Biokimia.
Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka

69