UNIVERSITETI KORCES FAN S.

NOLI

FAKULTETI I SHKENCAVE NATYRORE DHE HUMANE

Dega:FILOZOFI-SOCIOLOGJI

TEM DIPLOME

ASPEKTE TE POLITIKES SHQIPTARE SIPAS

OPTIKES SE NEOSHQIPTAREVE

Pedagogu udheheqes:Maria Dojce

Korce,korrik 2014
1

Punoi:Gentian Aliaj

Struktura e punimit
Abstrakti2
Falenderime dhe mirnjohje3
Hyrja .4
Metodologjia..6
shtjet :
I.

II.
III.

sht Neoshqiptarizma?
1/1- Kuptimi etimologjik..8
1/2- Perfaqsuesit e ksaj rryme.9
1/3- Synimet kryesore t ksaj rryme 12
Mendimet politike si afrim me perendimin
2/1- Pak histori mbi shtetin Shqiptar....13
2/2- Programi politik i Sami frashrit.14
Sfida e Neoshqiptarizms
3/1- Perpjekja pr ndertimin e nj shteti modern .15
3/2- Shfaqja e tendencave modernizuese 18
3/3 Problematikat Shqiptare .22

Konkluzione e rekomandime.27
Bibliografi28

Abstrakt
2

Politika sht nj ndr elemntt m kryesore n zhvillimin socio-ekonomik t nj vendi. N kt

kontekst, sfida kryesore e do vendi sht instalimi i nj forme qeverisje e cila duhet t siguroj
presporitet n t drejtat e njeriut, zhvillimin ekonomik, krijim e shtetit t s drejts etj. Sot
shoqria shqiptare po tenton t bhet pjes e Unionit Europian dhe pr kt ajo sht vendosur
prball disa sfidave shum dimensionale. Integrimi n BE nnkupton n rradh

t par,

prafrimin dhe prqafimin e vlerave themelore mbi bazn e t cilave sht ndrtuar ky organizm
mirpo orientimi drejt bots perndimore nuk sht nj rrug e zbuluar vetm pas shmbjes s
sistemit diktatorial n vitet 1990 n Shqipri. Shum koh m prpara, qysh n periudhn e
rilindjes kombtare shqiptare jan shfaqur tendencat e para intelektuale pr nj orientim
politiko-shoqror drejt perndimit, tendenca kto q do t kristalizoheshin dhe do t bheshin
laitmotivi i krejt rryms ideore t viteve 20-30. N kt prizm qllimi kryesor i ktij punimi do
t jet analiza e mendimve politike t viteve 20-30 veanrisht t shkolls s
Neoshqiptarizms m n sfond realitetin dhe aspiratat e sotme shqiptare. Plejada e
mendimtarve t ksaj periudhe kishte si synim kryesor orientimin e Shqipris drejt Europes ,
nj synim ky i cili mbetet edhe sot n thelb t do aspirate aktuale t shtetit shqiptar n lidhje me
tendencat dhe prpjekjet pr tu br pjes e BE . N mbeshtetje t ksaj q tham Ndriim Kulla
n nj prmbledhje t shum shkrimeve t viteve 20-30 pohon se mendimi intelektual i viteve
20-30 mbetet aktual dhe pritet t zbatohet edhe sot . Kshtu duke marr parasysh gamn e
mendimeve politike t intelektualve shqiptar t ktyre viteve (por edhe m par) ne mund t
kuptojm m mir realitetin e sotm shqiptar , si dhe mund t evidentojm nj prngjasim me
tendencat e mendimtarve t ksaj periudhe me tendencat dhe aspiratat e sotme politikokuluturore shqiptare (sidomos politike) . Kjo sht edhe arsyeja kryesore se prse nevojitet nj
analiz e mendimeve politike t ktyre intelektualve. Nj reflektim mbi t kaluarn mund t na
shrbej si nj msim pr t tashmem dhe si optimizm pr t ardhmen.

Fjalt ky :

Neoshqiptar,

Modernizim, Lindje, Demokraci,

Perndim
Mirnjohje dhe falenderime

Integrim,

Qeverisje,

Prpara se t filloj t paraqes punimin tim, n shenj rrespekti nuk mund te harroj pa falendruar
ata persona q dhan ndihmesn e tyre n realizimin e ksaj detyre.

Pik s pari falenderoj udhheqsen time Prof.Grida Duma, e cila ofroi ndihmen e saj n
hartimin e ketij punimi, n metodologjin si dhe n lidhje me informacionet e materialet, pr kt
i jam shum mirnjohs.

Mirnjohja ime shkon n fakt pr t gjith stafin pedagogjik t departamentit t shkencave

sociale me t cilt pata nj eksperienc shum frytdhnse.

Mirnjohja ime shkon patjeter pr familjen time q m ka mbeshtetur n do aspekt gjat

studimeve.

Faleminderit!

Hyrje
Shteti shqiptar n thelbin e aspiratave politike paraqet nevojn e domosdoshme pr konsolidimin
e demokarcis. Pr kt sht shum e nevojshme q t bhet nj huazim i mirfillt n vendet
me nj demokraci t konsoliduar. Sot n Shqipri mekanizmi politik shfaqet me probleme t
gjithanshme si probleme n drejtsi, konsesus politik i panashm etj. Ndryshe nga kjo nj shtet
perndimor prftyrohet si i zhvilluar, i rregullt, i lir, i drejt, i paqm, me mirqnie etj, Lvizja
drejt tij quhet zhvillim.N kt kontekst shfaqet nevoja pr t realizuar nj pamje n
retrospektiv t mendimeve politike me kusht q t kuptojm m mir realitetin aktual.
Mendimet politike pr krijimin e nj shteti shqiptar konstitucional me instuticione t pavarura
dhe t ekulibruara i gjejm q n gjenezn e shtetit Shqiptar. Kjo vjen si pasoj e nevojs pr tu
shkputur nga despotizimi Oriental i Perandoris Osmane .Orientimi i Shqipris drejt Europs
do t ishte synimi kryesor i mendimtarve t viteve 20-30 , por kontribut te vyer dhan dhe
shum rilindas si p.sh Sami Frashri me vepren e tij Shqipria ka qn, sht, dhe do t
bhet . N kt kontekst prfshirja e disa rilindasve n kt punim vjen pr arsye se mendimet e
tyre ishin tipike kah perndimore. Studimi i pikpamjeve kryesore t pfaqsuesve neoshqiptare
ka vlera praktike aktuale pr faktin se disa objektiva t cilat qndrojn akoma edhe sot n
vazhdn e prpjekjeve pr tu realizuar kan njfar afrimiteti n ato t viteve 30-t.
Qndrdiskutimi i ksaj rryme ideore qndronte n gjetjen e rrugve t prshtatshme

pr

zhvillimin e Shqipris dhe futjen e saj n rrjedhn e zhvillimit Europian. Pushtimi i Shqipris
nga Turqia bri t mundur implementimin e nj kulture aziatike, t prapambetur. N prizmin
politik kjo dukuri indetifikohet me despotizimin oriental, shtypjen e t drejtave t njeriut,
prapambetjen ekonomike edhe civilizuese. Duke filluar me Monteskjene u be e zakonshme pr
iluministt Europian karakterizimi i Perandoris Osmane si shoqri despotike. Fjala
despotizm shnonte tipin aziatik t shoqris t prcaktuar nga klima e nxeht e cila sipas
Monteskjes bnte q njerzit t ishin te qullt e skllevr t despotit, ndryshe nga Europa ku
prpjekja me klimn e ftoht i kishte br njerzit e lir.(2)
N te njjtn frym i ka portretizuar dhe Sami Frashri Turqit , si Orientale n thelbin e tyre. N
kt optik lvizja kulturore e plejades s mendimit Neoshqiptar sht ndryshimit. Ky ndryshim
konsistonte n rradh t par me shkputjen e mentalitetit shqiptar nga kultura politike orientale
5

Aziatike, despotike. Faktikisht kta krkonin edhe pasuesit e rilindjes si Fan Noli , Gjergj Fishta ,
Asdreni etj. Shkputja e mardhnieve me Orientin do t onte domosdoshmrisht tek nj
prcaktim me Oksidentin, Perndimin. Ky prcaktim, sipas neoshqiptareve krkonte orientimin e
Shqipris drejt mnyrs s jetess perndimore. N kt mnyr qllimi kryesor i neoshqiptarve
mbetet modernizimi dhe demokratizimi i shoqris dhe politikes shqiptare. Kto qllime
qndrojn edhe sot n thelbin e aspiratave t strmundimshme t Shqipris pr tu br pjes
integrale e Unionit Europian. Sot sht shum e rndsishme q shkrimet e intelektualve t
viteve 20-30 t analizohen e riinterpretohen sepse ne nj kuptim kjo prbn prpjekjen pr t
lidhur mendimin intelektual aty ku u kput ne vitin 1945. Kjo prbn edhe nj ndr arsyet
kryesore t ktij punimi. Kshtu sipas kritikut dhe publicistit Piro Misha, rruga e modernizimit e
nisur me pavarsin e Shqipris nuk ka mbaruar ende dhe paralele mund t hiqen midis viteve
para Luftes II Boterore dhe tranzicionit paskomunist.(3) (sulsatarova fq 105)
T pavarsohesh nga sundimi politik i nj strshteti despotik e i prapambetur dhe t hysh n
rrugn e modernitetit sht nj sfid shum e vshtir q ndrmorn shqiptart dhe njkohsisht
mbetet nj sfid e jona edhe sot; Modernizimi; Demokratizimi.

Metodologjia.
Ky studim sht prshkrues, analitiko-empirik. Gjithashtu prfshin dhe nj sr analizash
praktika t cilat evintetohen qysh n prcaktimin e shtjeve. Burimet kryesore ne saj te cilave
sht realizuar ky punim jan: veprat e vet autorve te viteve 20-30, prmbledhje revistash,
botimesh, biblioteka Tirane, Kor, biblioteka t universiteteve te ndryshme, botime t shtypit
shqiptar si dhe materiale nga internet. Gjithashtu n shrbim t kredibilitetit dhe qllimit t ktij
punimi jan prdorur pyetsor gjysm t shtrukturuar. shtjt n kt studim jan intgruar n
mnyr t till q t prmbushin qllim kryesor q aspirohet te arrihet. Fillimisht pr t ralizuar
kt punim sht haurtuar nj struktur mbi bazn e s cils do t serviret i gjith informacioni i
duhur.
Fusha e krkimit: Sociologji politike

1 (1) Sulstarova, Enis (2013) Arratisje nga Lindja, Pika pa Siprfaqe, Tiran.Fq8) (2) Sulstarova, Enis (2013)
Arratisje nga Lindja, Pika pa Siprfaqe, Tiran .Fq 71
(3) Sulstarova, Enis (2013) Arratisje nga Lindja, Pika pa Siprfaqe, Tiran .Fq 105

Ky punim i prkt fushs s sociologjis politike pr vet faktin se shtjet kryesore q do te

diskutohen n kt punim lidhen drejtprdrfejt me aspektet e politiks n shoqrin shqiptare.
Gjithashtu me qllim evidentimin sa m t sakt t mendimve politike i meshohet ne nje fare
menyre aspektit socio-kulture.
Tipi i studimit: Ontologjik-Deskriptiv ( prshkrues)

Qllimi dhe Objektivat

Ky punim ka si qllim t eksploroj ndikimin e modernizimit shoqror n konsolidimin e nj
forme politike. Ai sht fokusuar n mndimet intelektuale t viteve 30 n Shqipri duke synuar
t shqyrtoj n mnyr konsekuente rndsin q ka formimi kulturor shoqror n formn e
qeverisjes politike. N kt mnyr synimi i ktij punimi do t jet nxjerrja n pah dhe analiza e
mendimeve kryesore t viteve 30 n lidhj m modernizimin dhe demokratizimin e shoqris.
N kt kontekst objektivat qe shtrohen n kt punim do t jene:
1. T shqyrtohet ndikimi q ka kultura n integrimin politik t nj vndi ( n rastin ton
Shqipria).
2. T nxirren n pah vlerat praktike q kan pr aktialitetin shqiptar mendimet e
Neoshqiptareve

Hipoteza:
-Mendimet intelektuale t Neoshqiptarve lidhen me aspiratn e sotme t Shqiprise pr
konsolidimin e demokracis.
-Variabli i pavarur: Mendimet intelektuale t Neoshqiptarve
-Variabli i varur: Aspirata e sotme e Shqiperis pr konsolidimin e demokracis
Metoda e mbledhjes s t dhnave:

Krkim Sasior
-Si instrumenta pr mbledhjen e t dhnave n kt punim jan prdorur pyetsor gjysem
te strukturuar.
Kampioni:
-Kampioni i zgjedhur n kt studim prbhet prej 100 respondentsh t przgjedhur n
mnyr rastsore, t cilt kan pranuar t bashkpunojn
Target grupi: T dhnat e mbledhura n terren u shtrin n qytetin e Korcs. Grupi i
respondentve i prket moshs mbi 18 vjec si dhe prfshin t dyja gjinit.

Kreu I
sht Neoshqiptarizma?
1/1- Kuptimi etimologjik

Neoshqiptarizma sht nje rrym mendimi q lindi nga fundi i viteve 20 t shek xx dhe u
konsolidua si e till sidomos gjat viteve 30.(1) Vet termi Neo i vendosur prpara konceptit
Shqiptar nnkupton se kjo rrym mendimi ishte e re por nga prmbajtja si dhe nga idet q
proklamonte. Neoshqiptarizmi n fillimet e shfaqjes s tij pretendonte t ndrtonte nj shken t
shoqris n Shqipri e jo te nderhynte drejprdrejt n shtjet politike t caktuara , apo t
pozicionohej n ndonj debat politik q zhvillohej n vend. Mirpo duke marr parasysh se
politika lidhet ngusht me aspektet kye t funksionit dhe organizimit shoqror prfaqsuesit e
ksaj rryme do t trajtonin aspekte t politiks shqiptare pr t kuptuar se ku qndronte
hendeku midis asaj q shqiptart ishin politikisht dhe asaj q krkonin e duhej t ishin. N kte
moment nj nga karakteristikat thelbsore t ksaj rryme ishte s prfaqsuesit kryesore,
ideologt e ktij orientimi mendor u bazuan dhe u ndikuan fuqimisht nga sociologt dhe filozoft
perndimor. Ata u bazuan te sociologt perndimor si ishin August Comte dhe Emil Dukhaim,
por gjithmon duke br prpjekje q idet e tyre t zbatoheshin n kushtet e vendit ton.
Pikrisht ktu vrehet edhe origjinaliteti i Neoshqiptarve, pra n aftsin e tyre pr t
internalizuar disa ide kye socilologjike-filozofike perndimore dhe nprmjet ktyre
stukturave pr t br analizn ose me sakt anatomin e shoqris shqiptare. Pra shikojm
se kemi t bjm me nj rend intelektualsh t fokusuar tek kultura e sidomos tek kultura
Europiane , te ciln ata synonin ta sillnin n atmosfern intelektuale dhe mendore shqiptare.
N kt kontekst mund t themi se qllimi kryesor i Neoshqiptarve ishte afrimi i shqiptarve n
mendimin filozofik e social-politik perndimor.(2)
2

1/2- Prfaqsuesit e ksaj rryme

2 (1)- Titili,Denisa Cikel leksionesh Mendimi politik shoqeror shqiptar (2)- Kulla, Ndriim (2003)
Antologji e mendimit shqiptar, Plejad, Tiran

10

Prfaqsuesi kryesor dhe themeluesi i ksaj rryme mendimi ishte Branko Merxhani. Si nj ndr
intelektualet m t shquar shqiptar t t gjitha periudhave , ai ishte drejtuesi i shkolls
Neoshqiptrizms q prfaqsonte levizjen m t rndsishme moderne t kohs. Ai lindi n Turqi
n 1824 dhe n Shqipri erdhi n fund t viteve 20. Branko Merxhani si kryeteme t tij kishte
idet t cilat i krahasonte e meteort dhe pr kt ai shprehej se sht koha t krijojm nj jet
mendore. Ai si ndr te rrallt mendimtar shqiptar , arriti t sjell prball opinionit ton
kombtar ide mjaft t vlefshme pr rndsin q duhej t kishte filozofia,sociologjia dhe
psikologjia pr kultivimin e jets social-politike t kombit Shqiptar.(1)
-Nj prfaqsues tjetr jo m pak i rndsishm se Branko Merxhani ishte edhe Mehdi Frashri .
Lindi n Frashr me 28 shkurt 1874. Gjat viteve 1921-1944 ai shrbeu n dikastere t ndryshme
t shtetit shqiptar , pati pozicione kye n jetn politike ku n vitin 1935 ai zgjidhet
kryeministr. Edhe Mehdi Frashri si mendimtar dhe shtetar hyn n at kategori t vogl dhe t
veant t diturish, q jo vetm i njohin problemet shqiptare dhe i analizojm ato bazuar n nj
vizion kryesisht perndimor , por arrijn t japin edhe zgjidhje konkrete pr disa prej tyre.(2)
-Pater Anton Harapi , nj prift dhe nj mendimtar i shquar i viteve 30-t , pjes e shkolls s
klerikve t veriut, ishte dhe nj prej intelektualve me prfaqsimtar t rryms s
Neoshqiptarizms . Kontributi m i madh i ktij autori qndron n krkesn e palodhshme nga
ana e tij pr Evropianizmin e Kombit Shqiptar. Duke evidentuar problemet kryesore t
shqiptarve ai arriti n prfundimin se zgjidhja e ktyre problemeve gjendej vetm n mnyrn
e t jetuarit dhe t punuarit perndimor.(3)
-Gjuzepe (zef) Valentini. Ai prve se dha nj kontribut t shquar n albanalogji nprmjet ideve
t tij solli risi edhe n mendimin filozofik, edukimin familjar qytetar e shoqror.(4)
Nj ideator q spikat me mprehtsin e mendimeve t tij ne kt periudh ishte Vangjel Koca.
Ai shquhej si bashkthemelues i lvizjes ideologjike t Neoshqiptarizms. N sfondin e tematiks
s ktij autori qndron prshkrimi i dualizmit tragjik t shpirtit t intelektualit shqiptar i cili,
shpesh luan me idet e mendimet sipas metodes fizolofike nga fryn era. Vangjel Koca vjen t
brezi yn si nj personalitet i shquar i orieintimit politik t Shqipris s viteteve 1920-1943.(5)

11

Nj ndr studiuesit dhe mendimtart m t vyer t ksaj plejade mendimesh t viteve 19301940 ishte profesor Krist Maloki. Ai lindi n Prizren t Shqipris etnike ne vitin 1900. `Ky
mendimtar shfaq prpjekjet e fuqishme t nj oksidentalisti t prcaktuar qart. Sipas tij
kultivimi oriental q ka filluar qysh nga epoka bizantine shfaqet si barrier q e pengon shqiprin
t oksidentalizohet, pra t prfaqsohet me prendimin n mnyrn e t jetuarit dhe t
qeverisurit. Pr kt arsye Maloki besonte n brjen e nj shqiptarie t re duke ndryshuar s pari
mnyrn e t menduarit , punuarit dhe t jetuarit sipas modelit oksidental .
Tajer Zavelani. Ai lindi n vitin 1903 n qytetin e manastirit. Ky mendimtar shkruajti me
kurajo pr politikn , shtetin dhe pr mnyrn e jetess shqiptare. Vizioni I tij pr ndryshimin e
shqipris , ishte gjithmon perndimore.(6)
T njohur m shum se novelist tregimtar , dramaturg , prkthyes dhe politikan Ernest Koliqi
do te ishte nj gur i muar n plejaden e mendimtarve neoshqiptar. Ai lindi n Shkodr n 20 maj
1903 studimet e mesme dhe t larta i kreu n Itali. Nprmjet nj retrospektive t thjesht ai
parashikonte n mnyr elegante prfundimin historik se puna dhe vetm puna sht burimi i
qytetrimit dhe prparimit t popujve.(7|)
- Prfaqsues tjetr i ksaj rryme ishte dhe Stavro Skndo i cili lindi n Kor m 1905. Ai
argumentoi se nj ndr problemet kryesor shqiptre sht mendimi politk i ndar i coptuar , I
paunifikuar q nuk mundson nj strategji t prbashkt.(8)

3
(2)
(3)
(4)
(5)
(6)
(7)
(8)
(9)

Kulla, Ndriim (2003) Antologji e mendimit shqiptar, Plejad, Tiran. Fq.12 Kulla,

Ndriim (2003)

Antologji e mendimit shqiptar, Plejad, Tiran. Fq 395

Kulla, Ndriim (2003) Antologji e mendimit shqiptar, Plejad, Tiran. Fq 457
Kulla, Ndriim (2003) Antologji e mendimit shqiptar, Plejad, Tiran Fq 508
Koca, Vangjel (2010) Ne udhn e Shqiptarizms, Plejad, Tiran Fq 12
Kulla, Ndriim (2003) Antologji e mendimit shqiptar, Plejad, Tiran. Fq 601
Kulla, Ndriim (2003) Antologji e mendimit shqiptar, Plejad, Tiran. Fq 673
Kulla, Ndriim (2003) Antologji e mendimit shqiptar, Plejad, Tiran. Fq 721
Kulla, Ndriim (2003) Antologji e mendimit shqiptar, Plejad, Tiran. Fq 756
Kulla, Ndriim (2003) Antologji e mendimit shqiptar, Plejad, Tiran. Fq 785

12

-Nebil ika si prkrahs i shkolls ideologjike t Neoshqiptarizms u prfshi gjallrisht n kt

lvizje mendore t viteve 30. Ai lindi me 1893. Ky mendimtar trajtoi probleme t rndsishme
t ndrgjegjies politike, kombtare dhe shoqrore t shqiptarve duke i trajtuar ato sipas nj
knvshtrimi origjinal t mbshtetur mbi arsyetime t mirfillta filozofike dhe psikologjikefilozofike.(9)
Nj prsonalitet tjetr i shquar i arsimit , kulturs , politiks shiptare n gjysmn e par t
shekullit 20 ishte dhe Safet Budka. Veprimtaria e tij e realizuar npr gazeta , revista ose
konferenca t ndryshme publike sht kryesisht sociale dhe eduaktive, por dhe msimore e
politike.(10)

Ismet Toto. Temat kryesore t ketij autori lidhen me ato t karakterit teorik q kan t bjn me
filozofin , letrsin dhe edukatn, ashtu dhe at t karakterit praktik q kan t bjn me
misionin e nnpunsit civil n administratn shtetrore.(11)
-At Gjon shllaku. Ardhmerin e Shqipris ai e shikon drejt perndimit dhe thekson nevojn e
braktisjet s t kaluars t shpirtit shqiptar individual dhe egoist.(12)
Tendenca e neoshqiptarizmit prve prfaqesuesve t prmendur m sipr dhe Sami Frashrin,
GJergj Fishten, Faik Konicen dhe Fan Nolin sepse mendimet e tyre t vyera politike-kulturore
ishin tipike kah perndimore .
-Sami Frashri lindi n Frashr t Prmetit dhe ishte ideologu kryesor i lvizjes kombtare
shqiptare. N kryevepren e tij Shqipria ka qn , sht e do t bhet ai shpreh idet e tij
pr t ardhmen politike, ekonomike kulturore t Shqipris duke par kt t ardhme nga nj
fryme krejt moderne dhe perndimore.(13)

13

 Gjergj Fishta lindi n Fisht t Lezhs m 13 tetor 1971. Ai kritikoi mediokritetin e qeveritarve
tan, politikat e tyre t mbrapshta duke i br ato objektet e analizave dhe kritikave publike.(14)
-N tematiken e Konics t trheq vmendje kritika e rrept q i bn politiks pa qllim, pa
ideale, duke e konkretizuar at me luftn e partive politike shqiptare, q i karakterizon ngrindja
dhe mungesa e konpromisit.(15)
Fan Noli. Tematika e problemeve q trajton ky mendimtar fillon q nga mnyra e jets
orientale q karakterizon jetn shqiptare, deri te domosdoshmria e krijimit t mnyrs
oksidentale si e vetmja prespektiv e zhvillimit dhe prosperitetit t Shqipris. Me veprimtarin e
shumanshme ai dha ndimes t muar n zhvillimin e kulturs demokratike shqiptare n vitet 2030 .

1/3- Synimet kryesore t ksaj rryme

Slogani ideologjik i rryms s Neoshqiptarizms ishte orientimi i Shqipris drejt Europs. Idet
e reja mendore q promovoi shkolla e Neoshqiptarizms kishtin si qllim prgatitjen e shtetit
shqiptar pr t br reforma dhe ndryshime rrnjsore , nprmjet mundsimit t shqipris pr
tu aftsuar dhe pr tu prgatitur n rrugn perndimore me nj shtet t fort dhe qytetrim t
zhvilluar. Sipas prfaqsuesve kryesor t ksaj rryme pr shtetin dhe shoqrin shqiptare kishte
ardhur asti i nj kthese t madhe reformuese. Kto reforma krkonin nj kqyrje t sistemeve
politike-shoqrore t vndeve m t zhvilluara Perndimore n mnyr t till q t realizohej nj
program progresiv dhe racional n vetvete. Branko Merxhani si nj figur kryesore
4

Kulla, Ndriim (2003) Antologji e mendimit shqiptar, Plejad, Tiran. Fq 817Kulla, Ndriim (2003)
Antologji e mendimit shqiptar, Plejad, Tiran. Fq 977
(11) Kulla, Ndriim (2003) Antologji e mendimit shqiptar, Plejad, Tiran. Fq 64
(12) Kulla, Ndriim (2003) Antologji e mendimit shqiptar, Plejad, Tiran. Fq 155
(13) Kulla, Ndriim (2003) Antologji e mendimit shqiptar, Plejad, Tiran. Fq 201

14

prfaqsimtare e ksaj rruge do t bazohej tek shkenat shoqrore Europiane , si ishte

sociologjia, si dhe tek rryma filozofike shoqrore Perndimore. Merxhani me bisturi n dor ,
sht prqendruar n opinionin kirugjikal t nj lvizje q ka nxn e deprton npr endzen e
shtypit shqiptar.: Fshehjes shkathtsisht t natyrs s vrtet t problemeve reale e nuk ka frik t
flas iltras pr gjndjen ekonomike t prapambetur apo pr robrimin politik. (1) Neoshqiptart
shfaqen si propagandues t zellshm t oksidentalizmit dhe nisur nga kjo ata vrejn se e vetmja
mnyr pr t dal nga kjo kriz shoqrore- politike ishte prqafimi dhe internalizimi i vlerave
dhe parimeve perndimore , pra nj mnyr jetese oksidentale. Nj synim tjetr shum i
rndsishm e neoshqiptarve ishte q nprmjet predikimit t nj rruge t re zhvillimi t
eliminoheshin disa dobsi t vjetra e t reja dhe t zvendsoheshin me nj mentalitet t ri me
parime moderne t mbshtetura mbi nj frym oksidentale. N kt kontekst Krist Maloki, si nj
oksidentalist i orientuar qart besonte n brjen e nj Shqiperie t re duke ndryshuar s pari
menyren e t menduarit , punuarit, dhe t jetuarit sipas modelit oksidental.
Krkesa e ktyre mendimtarve pr oksidentalizm nuk shtrihej vetm n rraftin kulturor por edhe
n at politiko- ekonomik. Nisur nga kjo mendimtar t ndryshm shfaqnin ide, mendime t
ndryshme per ngjarje t njjta duke krijuar kshtu prpjekjen e par ne kushte t nj anarkie
intelektuale dhe mendore, pr nj pluralitet mendimesh, idesh dhe formash qeverisse. N kt
prizm synimi i rryms neoshqiptarve ishte dhe nj demokratizim gjithprfshirs i jets politike
dhe mendore. N kuadrin e modernizimit Mexhani shpreh nevojn pr t krijuar nj jet
intelektuale e n mnyr t till q kjo jet intelektuale t sherbej si prekursor i demokratizimit
mbar shoqror dhe politik. Shikojm pra se sfondi i sulmit t neoshqiptarve ngrihet si
kundrvenje ndaj vlerave dhe normave anarkike, t prapambetura orientale, despotizimit mendor
e politik duke nnkuptuar qart iden e nevojn e oksidentalizimit t shoqris dhe poliks
shqiptare.

Merxhani, Branko (2003) Vepra, Plejad, Tiran Fq 12 Kulla, Ndriim (2003) Antologji e mendimit
shqiptar, Plejad, Tiran. Fq 635
(1) Frashri, Sami, Shqipria ka qn, sht e do t bhet Fq 71-72
(2) Sulstarova, Enis (2013) Arratisje nga Lindja, Pika pa Siprfaqe, Tiran Fq 74

15

Kreu II
Mendimet politike si afrim me perndimin
2/1- Pak histori mbi shtetin Shqiptar
jan Turqit? Nj komb i egr t ardhur nga shkrettirat e Azis s veriut me nga nj hastem n
dor. Na kemi me ta ? A mos erdhm me ta ? Jo kurr ! Ne sjemi as turq t ardhur nga
shkrettirat e Azis. Ne jemi m i vjetri komb i Europs kemi t drejt ne dhet teurops m tepr
se do komb.(1)
Rilindja kombtare shqiptare prbn epokn historike m vendimtare lidhur me egzistencn e
shtetit shqiptar. Qllimi kryesor i rilindasve ishte pavarsia e shtetit shqiptar nga Perandoria
Osmane. Mirpo prve afirmitetit t pavarsis s shtetit Shqiptar kjo periudh na shfaqet si
fillimi i nj orientimi te ri pr nga ana politike-shoqrore. Pa ekzagjerim mund t themi ktu se
me rilindjen kombtare shqiptare kemi orvatjen e par pr tu shkputur nga orienti. Tek
mendimi i rilindjes lidhjet e kombit shqiptar me Europn morn rndsi

parsore duke

kushtzuar n kt mnyr gjykimin e tyre mbi lidhjet historike e kulturore t shqiptarve me

Turqit brenda perandoris osmane. Kjo e fundit n syt e rilindasve gjithmon e m shum po
prfaqsonte Azin, despotizimin dhe prapambetjen. Kjo ishte n pajtim me at far mendohej
pr Perandorin Osmane. N kt kontekst Sami Frashri si mendimtar demokrat dhe illuminist
n projektin e tij politik propozon si form regjimi n Shqipri Republikn Parlamentare.
Kushtetuta e shtetit shqiptar q propozonte Sami Frashri pershkohej nga fryma demokratike.
Ideali i tij pr kt sht ishte ideali i nj demokracie borgjeze. Si shprehs i pikpamjeve t
klass s borgjezis ky ishte nj ideal i perparuar pr kohn sepse ai i kundrvihej shetit despotik
osman. Pr t dhn nj shmbull nga nje tekst qndror pr iluminizimin, n hyrjen autoriteti
t enciklopedis t redaktuar nga Dideroi dhe DAlamberti gjejm pohimin e mposhtm. Nse
bashkoj n nj pik vshtrimi Francen dhe Turqin n njrn an shoh nj shoqri njerzish t
cilt i bashkon arsyeja, t cilt virtyti i bn t reagoj dhe kur nj udhheqs njherazi i urt dhe
i famshm sundon sipas ligjeve jurisprudence - n ann tjetr ligji i shkopit t cilt i bashkon
shprehia dhe i drejton ligji i shkopit dhe kur nj sundimtar absolut i udhheq sipas tekave. (2) Ktu
evidentojme 2 elemnte kryesore: 1-Indetifikimin q i bhet turqis me despotizimin nga

16

iluministt eoropiane. 2-Mishrimin e fryms iluministe tek mendimet demokratike e

konstitucionale t Sami Frashri. N kt mnyr qysh prej rilindjes kombtare shqiptare
intelektuale si formuesi e indetitetit shqiptare orvaten ti shkpusnin Shqiptart nga ndikimi I
orientit,nga ajo q Monteskje e pati konceptuar si : Shoqri despotike.

2/2- Programi politik i Sami frashrit

Sami Frashri n veprn e tij Shqipria ka qn sht dhe do t bhet prvese

argumenton t kaluarn dhe gjndjen aktuale asakohe t shqipris jep edhe dimensionin e
mendimit konstitucional. N.q.s ne i shikojme institucionet politike t shtetit n optikn
konstiticionale t Samiut ather kuptojm se ky autor shfaq tendenca thelbsore Perndimore.
Projekti politik i Samiut na jepet si nj traktakt me fryme konstitucinaliste Perndimore. Ktu ai
dizenjon shtetin modern me instuticione politike sipas parimeve t Monteskjes me pushtet
legjislativ , ekzekutiv e gjygjsor t ndara t pavarura e t balancuara me kryetar kolegjial shteti
dhe qeverisje lokale t decentralizuar e t pavarur nga qeveria. Pavarsisht se Sami Frashri ishte
nj rilindas, q do t thot se problemi kryesor i tij ishte pavarsia e Shqipris ai nprmjet
mendimeve t tij pr t ardhmen

politike t shqipris

shfaqet si ndr intelektualt me

prfaqsimtare t Neoshqiptarizms nse ne marrim parasysh qllimin e ksaj rryme, e jo

periudhn kohore. Abuzimi me pushtetin sjell dme shum t mdha, thekson Karl Papper dhe si
duket nj ide e ksaj natyre endej n mendjen e Samiut prderisa ai propozon nj struktur t
ekulibruar q duhet t vesh pushteti politik. Monteskje ka meritn e padikutueshme t
formulimit t parimit t ndarjes, t ekuilibrit dhe t frenimit t pushteteve t vlersimit se liria
dhe siguria e qytetarve jan t lidhura me faktin se asnj pushtet nuk duhet t jet i pakufizuar. (1)
N koht q po jetojm ky ekuilibr ose balancim pushtetesh shrben si baz e do sistemi
politik demokratik e liberal. T gjitha shtetet antare t bashkimit Europian funksionojn mbi
bazn e demokracive liberale n t cilat shteti i s drejts sht konsoliduar, ligji sht i barabart
pr t gjith dhe t drejtat e njeriut jan t shenjta. Prderisa tema esenciale e programit politik t
Sami Frashrit sht ky ekulibr pushtetesh q propozonte edhe Monteskje athere me plot t

17

drejt mund t themi se ky program politik prbn orientimin e padiskutushm de jure t

Shqipris drejt demokracive moderne Perndimore. Mirpo pyetja q lind ktu sht :
A sht pikrisht kjo struktur e ekulibruar pushtetesh q shteti shqiptar po krkon akoma dhe
sot ta realizoj ?

Kreu III
Sfida e Neoshqiptarizms
3/1- Prpjekja pr ndrtimin e nj shteti modern
Nse orientimi Perndimor i rilindjes kombtare ishte nj dshir elitave q kombi shqiptar t
hynte n rrugn e prparimit tashm egzistenca e shtetit u ofronte elitave politike intelektuale
shqiptare shansin pr t ndrmarr eksperimentin e modernizimit t Shqipris. (1) Fillimi i
viteve 20 prbn pr shtetin shqiptar tendencn e par dhe de fakto drejt oksidentit, Perndimit.
Kjo erdhi si vazhdim i nj rruge t nisur qysh me rilindasit t cilt profetizonin nj Shqipri t
lir si n aspektin kombtar ashtu dhe n at politik. Ligjrimi modernist shtetror bie n sy n
gjith vazhdn e mendimeve politik-shoqrore t viteve 20-30. Dominimi i ngjyrimeve liberale
perndimore qndron gjat gjith kohs n sfondin e diskutimeve politike dhe intelektuale,
pavarsisht drithijeve n t cilat shfaqen kto ngjyrime. Individi q spikati n politikn shqiptare
ishte Ahmet Zogu i cili q nga filimi i viteve 20 mbajti n rradh postet e ministrit t brendshm,
kryeministrit, presidentit, e n fund t mbretit. Ky politikan nga nj pjes e intelektualve dhe
politikanve t asaj kohe shnjohej si mishrim i prpjekjes pr t oksidentalizuar shtetin
shqiptar n prizmin e qeverisjes , kurse nga nj pjes tjetr intelektualsh dhe politikansh
shikohej thjesht si nj ujk oriental i maskuar n lkurn e deles oksidentale. Qysh hert n
karriern politike Zogu e kuptoi se ndrtimi i nj shteti modern t stabilizuar dhe ndrmarrja e
6Sokoli,

Lek (2001), Themeluesit

politike sociale(ISPS), Tiran Fq 20

18

sociologjis,

Instituti

studimeve

reformave oksidentale prputheshin me interesat e tij sunduese. (2) Fan Noli nj mendimtar dhe
politikan i shquar i ksaj kohe shprehte konsideratat e tij negative pr Ahmet Zogun. N
ligjrimet e tij spikatin qart temat e ndrtimit t Shqipris perndimore me kultur, qeverisje
dhe arsim Europian. Ai mbetet nj ndr demokratt m t spikatur t viteve 20. (3) Fan Noli
mendonte se qeverisja e Zogut ishte krejt ndryshe nga ajo ka proklamohej se ishte. Noli e
shikonte prirjen oksidentale Europiane t Zogut si nj mask pr t ligjitimuar sundimin e tij
orientalist mbi kurrizin e shqiptarve. Gjat periudhs s shkurtr por t vrullshme t viteve 20-30
u huazua nga Europa perndimore element t qeverisjes e organizimit shtetror q paraqiteshin
n ligjrimin politik si reforma oksidentale pr rimkmbjen e vendit prej trashgimis orientale,
Osmane. Partit politike t ktyre viteve huazuan programet nga demokracit e zhvilluara

Partit politike t ktyre viteve huazuan programet nga demokracit e zhvilluara Europiane por
ato n fakt nuk ishin m tepr sesa grupe personalitetesh dhe t pasuesve t tyre pr t marr n
dor qeverisjen e vendit.(4) Mirpo kryesorja ktu mbetet prplasja e ideve t cilat silleshin rreth
nj kndvshtrimi t ri politik ndryshe nga despotizimi oriental, tashm ligjrimet politike kishin
n fokus demokracin dhe liberalizimin.
Fan Noli shfaqet jo vetm si nj kritik i zhdrvjellt i politiks shqiptare por edhe si nj
demokrat i orientuar qart. Kshtu n mbshtetje t ksaj na vjen kjo pjes e shkputur nga vepra
VI e Nolit: Ligji duhet t shkoj prpara memurit ashtu si shkon prpara do qytetari. N t
gjitha shtetet konstitucionale fuqia juridike qndron n nj rradh me fuqin legjislative dhe me
fuqine ekzekutive t cilat e konterbalancojn. Atje ku ka drejtsi t mbaruar dhe ligje t forta si
n viset Anglo-sanksone atje mbretron dhe liria me e plot. N kto vise mund t hedhsh n
gjygj pa marr lejen e askujt , cilindo q do t jet nevoja duke nisur q po nga numri i fundit
gjer t mbret e presidenti e gurvenatori dhe t gjesh t drejtn tnde ne e paqe ta dnosh fajtorin
sado lart q t qndroj n shkalln e administrats. (5) (A.M.sh.kulla Fq282-283). Nse parimi
7
(2)

Sulstarova, Enis (2013) Arratisje nga Lindja, Pika pa Siprfaqe, Tiran Fq 82Po aty.
Kulla, Ndriim (2003) Antologji e mendimit shqiptar, Plejad, Tiran Fq 251

19

baz i do demokracie konstitucionale e vendeve m t zhvilluara perndimore sht barazia

prpara ligjet athere ky mendim i Nolit mbi ligjin si themel i shtetit mbetet aktual dhe n qndr
reforme aktuale t shqipris pr krijimin e shtetit t s drejts. Modeli q ky mendimtar na
shpalos sht modeli i nj sitemi konstitucionalist anglo-sankson ku e vetmja mnyr pr t
realizuar lirin e plot sht t realizohet parimi i cili krkon q ligji t jet themeli i shtetit.
Demokracia liberale prbn nj trsi komplekse institucionesh q me an t ligjit dhe nj
sistemi mekanizmash kontrolli dhe baraoeshimi frenojn dhe rregullojn ushtrimin e pushtetit. (6)
N kt prizem vertiten edhe mendimet kryesore t Sami Frashrit e Fan Nolit
Temat e klass politike nuk mund t shptonin pa u prekur edhe nga shkrimtar intelektuale t
shquar t kohs si p.sh Gjergj Fishta. Fishta problemin m madhor shqiptar t kohs nuk e
shikonte vetm tek prapambetja ekonomike dhe materiale e shqiptarve por ai shkonte n thellsi
ku kritikonte mentalitetin e prapambetur dhe si pasoj e ktij mentaliteti politikat e mbrapshta t
politikanve shqiptar. Orientimi i bots mendore intelektuale e politike shqiptare drejt
tendencave qytetruese dhe liberale perndimore prbnte ajkn e ideve t tij. N t njtn linj
mendimi ishte dhe kritiku i njohur Faik Konica. Nga knvshtrimi i tij perndimore ai kritikoi pa
mshir amullin ton politike dhe shoqrore dhe organizimi i varfr shtetror t kohs t
pushtuar nga shpirti fedual.

Ai evidentonte tek klasa politike gnjeshtrn si nj mjet pr t arritur qellimet e veta. N kt

kontekst n nj botim t br n revistn Dielli m 11 shtator 1924 shkruan: Populli u ngop
me gnjeshtra. Ka humur besimin t politikant. Dhe populli ska aspak faj se politikant n t
vrtet nuk meritojn aspak besim.(7) N kt moment shikojm se n optikn e Konics,
politika shqiptare karakterizohej nga nj kondratiksion i thell midis asaj q proklamonte e
8

Kulla, Ndriim (2003) Antologji e mendimit shqiptar, Plejad, Tiran Fq 83Kulla, Ndriim (2003)
Antologji e mendimit shqiptar, Plejad, Tiran Fq 282-283

(4) Fukuyama, Francis(2012) Fillesat e rendit politik, Instituti i studimeve

ndrkombetare, Tiran Fq 4.
(7) Kulla, Ndriim (2003) Antologji e mendimit shqiptar, Plejad, Tiran Fq 226-227

20

propagandonte dhe asaj q n t vrtet realizohet, problem ky i cili fatkeqsisht pohohet edhe
nga shum intelektuale e akademike pr aktualitetin politik shqiptare. Faik Konica shikonte t
mishruar tek politikanet ton veset m t keqija t cilat shrbenin si kundrbot ndaj vlerave
dhe virtyteve perndimore. N tematikn e tij ai bn nj kritik t rrept politiks shqiptare pa
qllim pa ideale, duke e konkretizuar at me luftn e partive politike shqiptare q i karakterizon
grindja dhe mungesa e kompromisit. Faik Konica kritikon ashpr Shqiptart pr individualizmin
egosit t tyre n jetn shoqrore dhe politike duke thn: Q shqiptart e do hap t jets
politike dhe sociale theqin nga hollsirat dhe kurr nga mendimi i prgjithshm kjo mund t
vihet re shum lehte. N kt mnyr kritikat e ktij mendimtari ishin nj krkes e hapur q
politikant shqiptare t prqafonin vlera dhe ide novatore n mnyr q t shembnin nj
mentalitet i cili qndronte si mas e vlerave e prapambetura politike e njerzore. Pra Konica ktu
na shfaqet si kundrpeshe ndaj kapadaillkut politik i cili shikohej si pasqyrimi i vlerave t
prapambetura orientale despotike. Ai n polemikat e veta e shikonte politikn shqiptare si pa
qllim pa kompromis dhe e karakterizuar nga lufta partiake. N ditt e sotme q nj sistem
politik liberal t funksionoj prtej do partie politike duhet t udhhiqet nga disa parime apo
principe t cilat duhet t prbjn edhe thelbin e cdo programi partiak. Pikrisht n njfar
mnyre kt munges t ktyre parimeve shikonte Konica tek politika shqiptare pa qllim .

3/2- Shfaqja e tendencave modernizuese

Formulat e Neoshqiptarizms nuk ishin gj tjetr prvese nj platform politike-ekonomike dhe

kulturore pr t reformuar shtetin dhe shqoqrin shqiptare. Themeluesi dhe drejtuesi i ksaj
shkolle ishte Branko Merxhani. Lvizja e re mendore q ai promovoi n shkolln e famshme t
Neoshqiptarizms kishte si qllim kryesor zgjidhjen e nj problemaciteti t gjr shoqror q
lidhej me kushtet politiko-shoqrore n t cilat gjendej Shqipria e viteve 30. N kt prizm ai
shkruan: do lvizje e reformonjese me nj prmbajtje kombtare dhe sociologjike , q t jet
21

serioze positive efikase dhe pamdhnse duhet t ket nj baz intelektuale t prgjithshme. (1)
Krkesa e tij primare sht kultivimi mendor i shqiptarve dhe pr kt shfaqej nevoja pr t
krijuar nj jet intelektuale. Merxhani nuk e prkrahte angazhimin politik t drejprdrejt dhe
mendonte se shndrrimet rrnjsore politike dhe shoqrore mund t rridhnin prej ndryshimeve
kulturore. Neoshqiptarizmin e kishte konceptuar si nj lvizje idealiste , kulturore shkencore dhe
reformuese pr ngritjen e nj shoqrie moderne shqiptare . N themel t mendimit t Merxhanit
sht dallimi midis kulturs dhe qytetrimit . Sipas tij qytetrimi sht ndrkombtar kurse
kultura kombtare.(2) Kultur do t thot nj mbledhje harmonike e jets fetare, morale, ligjore,
estetike, ekonomike dhe shkencore e nj populli t vetm. Kurse qytetrimi sht tersia e
fakteve shoqrore q realizohen me an t metodes dhe ushqehen nga vullnete individuale t
ndryshme.(3) Kultura shqiptare shfaqej me plot probleme t theksuara dhe n kt mnyr duhej
q n kultura t paraprinte politiken d.m.th n sensin q vetm duke krijuar nj ndergjegjsim
kulturor n lidhje me at s far prfaqson politika n nj shtet mund t krijohej dhe nj sistem
politik q do ti shrbente popullit dhe nevojave t tij. Sipas Merxhanit nj qyteterim , q t fitoj
nj unitet harmonik , duhet t shartohet me nj kultur kombtare. (4) N kt kontekst
oksidentalizmi i shqipris nuk duhet kuptuar si imitim e kopjim i qytetrimit perndimor , por si
nj pun krijuese ku elemente moderne huazohen e shkrihen n kulturn shqiptare, duke e
zhvilluar at. Vrehet qart se merxhani krkonte q shqiptart t huazonin nga qytetrimi
Perndimor vlera kulturore, shkencore e politike dhe ti internalizonin n botkuptimin kuluturopolitik . Qytetrimi q t asimilohet dhe t zr vend n mndsin e nj populli duhet patjetr t
shkrihet n kulturn kombtare. Prandaj Merxhani thot se kultura sht nisja. Kultur e lart
dhe m pas marrja e instuticioneve t qytetrimit. Organizimin e nevojshm t mendimit
intelektual merxhani paraqitet t bj me levizjn kulturore e pagzoi si Neoshqiptarizm.
9

Merxhani, Branko (2003) Vepra, Plejad, Tiran Fq 19Merxhani, Branko (2003) Vepra, Plejad, Tiran
Fq 140
(2) Po aty.
(3) Merxhani, Branko (2003) Vepra, Plejad, Tiran Fq 142

22

Ky mendimtar duke studiuar anatomin kulturore t popullit shqiptar kishte kuptuar se vlerat
orientale linin hapsira n shtetin shqiptar pr fitorn e ndonj sistemi politik despotik. Nga kjo
rrjedh se rndsi primare do t kishte orientimi i shqipris drejt qytetrimit europian me qllim
q shoqria t modernizohej dhe kshtu n shqipri t krijohej Strufullogu i nj form politike
oksidentale. Modernizmi qndronte n themel t krkesave t Neoshqiptarizms sepse vetm
kshtu mund t arrihej demokratizimi i jets politike. Nse ne analizojm shprehjen e Havelit:
do popull meriton qeverin q ka do t thoshim nga optika e Merxhanit edhe populli do t
jet pasqyr e politikanve. N kt kontekst, nse populli do t jet nj pasqyr oksidentale
do t reflektoj n form politike perndimore. Prandaj dhe krkesa themelore e tij sht pr
krijimin e nj jet intelektuale, mendore t integruar kulturalisht n botn perndimore, pra i nj
pasqyre perndimore. Merxhani shprehej se : Mendimi yne themelore sht ky : Jeta jon
shoqrore nuk ka fituar ende nj pik-mbshtetje t shndosh. (5) Pikrisht pr kt qllim ishte
krijuar shkolla e Neoshqiptarizms pr t ndihmuar shoqrin e prapambetur shqiptare n
sigurimin e ksaj pikmbshtetje nga vlerat e prparuara dhe racionale perndimore. Pr t
kuptuar rndsin q kishte krijimi i disa konditave t reja kulturore si kundrthnie ndaj
mentalitetit Shqiptar , na vjen n ndihm edhe dallim q Merxhani mban midis Kulturs dhe
politikes. Sipas tij : do shoqri shfaq dy lloj vullnete sociale. E para sht kultura , e dyta sht
politika. Puna e kulturs , n parim , sht nj pun mendimi q ecn kryesisht drejt zbulimit t
s vrtets. Politika n parim edhe kjo nj pun mendimi , por nj pun q nuk ka si qllim t
vrtetn. Politika ecn drejtprdrejt pr n fuqi dhe pr n pushtet. (6) Mirpo far qndron
fshehur n thelbin e ksaj ndarjeje kulturo-politike. Merxhani i ndikuar nga idet e Makiavelit e
shikon politikn si t destinuar drejt pushtetit ku qllimi shnjtron mjetet dhe ku e vrteta sht
do gj q i shrben ktij qllimi, pushtetit, fuqis. N gjndjen kulturore q shqipria ishte n
at periudhe kohore grupet politike kishin nj terren shume t prshtatshm pr t implementuar
propagandat e tyre (kjo u vrtetua me vendosjen e regjimit komunist n 1945) prandaj kultura
shikohej si nj element i cili duhej reformuar mbi bazn oksidentale n mnyr q t kishte nj
vetdijsim racional n lidhje me politikn. Kshtu Aleksis de Tokvill kur studioi demokracin
n Amerik vuri re se kultivimi i lir i individve, shoqris mundsonte dhe vendosjen e
sistemeve politike liberale e demokratike. Duke u bazuar n kt tez e de Tokevill mund t
evidentojm arsyen se prse merxhani i mshonte kaq rndsi kultures, jets mendore fillimisht e
pastaj jets politike. N fakt po ti referohemi shqipris paskomuniste vrehet nj hendek i madh
23

midis krkesave t shqiptarve pr t vendosur nj demokraci t konsoliduar dhe reformave e

prpjekjeve t ndrmarra realisht.
10

Kjo pr vet faktin se kultivimi i ktij populli paraqet ose reflekton nj nivel t prapmbetur , ose
arkaik po ti referohemi Prof. Fugs. Pr sa i prket trajts s regjimit politik q i shkon pr shtat
shqipris merxhani, ishte pr nj demokraci t disiplinuar. Ai theksonte As fashiste , as
bolshevike , as liberale as absolute. Por demokrat t disiplinuar demorkate me nj disiplin dhe
nj ideal.(7) Neoshqiptart mendonin se nj demokratizim i till i mbretris krkonte m par nj
liri shtypi t prgjegjshme ku t rrihen mendimet dhe kur t piqeshin kushtet mund t
zhvilloheshin zgjidhje t lira. Neoshqiptart mendonin se modernizmi i vendit do te sillte
fuqizmin e popullsis qytetare , me fjal t tjera t borgjezis q do ti jepte tonin jets politike
dhe shoqrore dhe do t prfaqsonte krahun oksidental brenda shoqris. Modernizimi i cili
qndronte n themelin perpjekjeve t Neoshqiptarve sht akoma edhe sot nj tendenc
bashkkohore e shoqris shqiptare n kuadrin e intergrimit n unionin Evropian. Paaftsia e
shtetit shqiptar pr t krijuar nj demokraci t konsiliduar me n fokus t drejtat dhe lirit
themelore t njeriut shfaq paradokalisht nevojn e nj analize t mendimit neoshqiptar. Mendimi
i cili n vrazhdn e prpjekjeve pr modernizmin e shoqris krkonte demokratizimin e saj.
Demokratizimi lidhet drejprdrejt me modernizmin dhe racionalizmin e shoqris. Shoqrit
civile(t pavarura nga pushteti politik) apo lvizjet pr t drejtat e njeriut si lvizjet feministe
jan karakteristik e vndeve t zhvilluara perndimore t cilat vijn si pasoj e vetdijsimit dhe
racionalizmit t shoqris. N shqiprin e sotme prfaqsues t bashkimit Europian n lidhje me
integrimin e vendit ton n kt Union shprehin konsideratat e tyre n lidhje me mungesn e
institucioneve t tilla t pavarura si p.sh shoqrit civile . Prvese n kt aspekt nevoja e
modernizmit t shoqris q filloi me neoshqiptaret evidentohet edhe ne aspekte t tjera . N kt
kontekst politika shqiptare ndodhet shum larg nga prfytyrimet q na vijn nga modelet
demokratike perndimore. Nj shtet perndimor prfytyrohet si i zhvilluar , i lir, i drejt me nj
10 Merxhani, Branko (2003) Vepra, Plejad, Tiran Fq 396Merxhani, Branko (2003) Vepra, Plejad, Tiran
Fq 397

24

mirqnie normale larg korrupsionit tiranis , prapambetjen , anrkis etj . Kshtu , merxhani
shkruante n vitet 30 Sot t gjith popujt i kan kthyer syt nga perndimi. Edhe shqiptart
duhet t kthejn syt andej nga perndimi!. Ja zgjidhja e lirimit mendor t popullit tone. (8)
Shqiptart sipas tij jan Evropian por shtja mbetet si ti bjn t tyret vlerat e qytetarimit
oksidental. Pikrisht ky synim mbetet aktual edhe sot , brendsimi apo internalizmi i vlerave
perndimore n kulturn shqiptare me qllim q shoqria t ket nj orientim oksidental edhe n
sfern politike. N udhn e Neoshqiptarizms do t bashkohej dhe nje personalitet tjetr i cili
zgjidhjen e problemeve politiko-sociale e shikonte n t njjtn linj sikurse Merxhani . Ky
personalitet ishte Vangjel Koca. Sfida e tij kryesore ishte zhdukja e disa dobsive kulturore t
shqiptarve t cilat konceptoheshin si t prapambetura dhe orientale dhe zvendsimin e tyre me
nj mentalitet t ri me parime moderene t mbeshtetura n rrymn oksidentale. Ai kt e ilustron
duke thn :Sot mbretronte metoda e filozofis s kontigjentizms d.m.th e filozofis nga
fryn era !
11

Adhurimi i verbr i ngjarjes mburrja e teprt dhe servile e suksesit , admirimi pr do gj t

jashtme formale e pa vler, kulti shtazarak i violencs gjahu i ethshm i floririt dhe i nderimeve ,
mos interesimi dhe prbuzja pr vlern dinamike t ideve dhe pr fuqin morale t parimeve. (9)
Pra shikojm se n sfondin e tematiks s ktij autori jan me rndsi temat q prshkruajm
dualizmn tragjik t shpirtit t intelektualit shqiptar i cili shpesh luan me idet dhe mendimin
sipas metods filozofike nga fryn era. Gjithashtu ai flet pr kultin shtazarak i cili evidentohej tek
shqiptari i paqytetruar i viteve 30. Nj faktor vendimtar pr kt situat sipas Kocs ishte
mungesa e vlerave qytetare t cilat shrbejn per raciolnalizmin e shoqris. Kto vlera qytetare
qndrojn edhe sot ne sfondin e prpjekjeve kulturore shqiptare si kundrthenie ndaj

11 Merxhani, Branko (2003) Vepra, Plejad, Tiran Fq 409Merxhani, Branko (2003) Vepra, Plejad, Tiran
Fq 143
(6) Koca, Vangjel (2010) Ne udhn e Shqiptarizms, Plejad, Tiran fq 136
(7) Po aty.
(8) Koca, Vangjel (2010) Ne udhn e Shqiptarizms, Plejad, Tiran Fq 145

25

prapambetjes. Si e shikojme pra kerkesat politike t neoshqiptarve lidheshin n mnyr t

drejtprdrejt me shtjen kulturore t nj vendi.
Teza e tyre ishte: Pa kultivim shoqror me vlera perndimore nuk mund t vendosen e t
funksionojn sistemet politike perndimore. Prqafimi dhe brendsimi i vlerave oksidentale do t
krijonte terrenin e favorshm pr implementimin e sistemeve politike perndimore. Kjo ishte
rruga q ndrmorn Neoshqiptart pr modernizimin e shoqris dhe demokratizimin e sfers
politike. Koca flet edhe pr mosinteresimin dhe prbuzjen ndaj fuqis morale t parimeve. Pra
duke qn robr t filozofis nga fryn era parimet ishin braktisur dhe orientimi ishte i
paprcaktuar. N kt kontekst ai shkruan se: Lartsia e vrtet (modernizimi) nuk arrihet pa
dritn ideale t parimeve morale t cilat jan pr ndrgjegjien si ylli q sht pr detarin. (10)
shtja e parimeve ishte prekur edhe nga Konica por le ti bjm nj analiz par nga konteksti I
politiks aktuale shqiptare. Nj ndr elementet karakterizues t politiks Europiane n ditt e
sotme sht konsesusi n lidhje me parime t prbashkta q duhen ndjekur. P.sh nj parim mund
t jet rrespektimi i t drejtave dhe lirive themelore t njeriut ose rrespektimi i ligjit. N politikn
shqiptare postkomuniste prokramohet nga klasa politike por nj parim t prbashkt:
Konsolidimi i demokracis . Mirpo ky parim ka mbetur akoma edhe sot nj ide , i papraktikuar i
parealizuar. Konsesusi politik nuk sht karakteristike e klass politike shqiptare dhe kt
theksojn m s miri prfaqsuesit e institucioneve pr integrimin e Shqipris n BE. Nse nuk
ka konsesus pr nj parim t prbashkt si p.sh demokracia athere a mund t realizohet ky
parim? Forma e qeverisjes q mbshteste Vangjel Koca ishte Monarkia konstitucionale
parlamentare dhe demokratike. Sipas tij qeveria prfaqsimtare sht forma m e mir e sundimit.
N lidhje me kt ai shkruan: Mbreti nuk sht m Zot absolut i vendit dhe i popullit q sundon.
Nuk mundet t veproj sipas qejfit t tij dhe q dy fuqit :Mbreti-Populli prpiqen pr t mirn e
prgjithshme.(11)

Edhe tek Koca vrehet ligjrimi politik modern me monarki konstitucionale ku mbreti nuk sht
zot n nj shtet por duhet t jet rrespektues i disa principeve apo ligjeve mbi bazn e t cilve
rregullohet e tr jeta politike dhe socialiste. Kt lloj monarkie ai e huazoi nga nj vend i njohur
historikisht si mbrojts i liris, nga Anglia. N mbshtetje t ksaj ai shkruante: Monarkia
konstitucionale u zhvillua n Angli dhe u prhap n shtetet e tjera. (12) Sipas tij vtm nj
26

monarki e till mund tju shrbej interesave t shtetasve shqiptar sepse mbreti duke qn n
bashkepunim t ngusht me popullin athere jo vetm q nuk do t mundet t frustroj t drejtat
e tyre por edhe do t punoj pr t mirn e tyre

3/3 Problematikat Shqiptare

Sot n shqipri na shfaqen probleme t shmllojshme t cilat lidhen me keq qeverisjen, nivelin e
ult ekonomik, mosrrespektimin e t drejtave t njeriut, probkeme sociale etj. Trashgimia
historike-kulturore ka nj rndsi shm t madhe n lidhj me zhvillimin politik t nj vendi.N
vitin 2006, pak pas nnshkrimit t marrveshjes historike t shtetit shqiptar me Bashkimin
Europian pati nj debat lidhur me identitetin e shqiptarve midis shkrimtarit Ismail Kadare dhe
akademikut Rexhep Qosja. Ismail Kadare thekson s shqiptart edhe pse n shumic muslimane
kan nj indetitet Europian. Kt prcaktim Kadareja e bn duke ju rrfyer historis s kombit
shqiptar qysh me Gjergj Kastriotin, ashtu si Sami Frashri, n gjurmt arkeologjike greko-ilireromake teatro e amfiteatro etj. Pra mbron Origjinn pellazgjike t popullit shqiptar. N lidhje
me tendencat e para pr modernizimin e shtetit Kadare n nj artikull t botuar nga gazeta
Shekulli n dat 28\3\2006 shkruan: Nga burrat e shtetit mbreti Zog ishte ndr ata q m s
shumti u shqetsua nga nj prsritje e mundshme e haxhiqamilizimit. Prpjekjet e tij shpesh
her t dshpruara por nj shtet shqiptar Europian binin ndesh me fytyrn reale t Shqipris,
Shqipria ishte e vonuar. E prve voness ajo kishte nj penges tjetr. Ndsa n vendet e tjera
feja zotruese e krishtere ndihmonte n ndarjen nga tradita Otomane. N Shqipri, ajo tradit
mund t strehohej pikrisht pas fes zotruese t myslimanizmit.Shikojm se n sfondin e sulmit
t Kadares qndrojn traditat e prapambetura orientale q u brumosn tek shqiptart gjat
psuhtimit dhe sundimit Turk. N kt mnyr duke konsideruar pushtimin e shqipris si nj
27

aksident Kadare thekson se indetiteti i shqiptarve sht Europian dhe n kt mnyr

islamistt shqiptare duhet t krijojn figurn e tyre identitare perndimore. N nj mnyr tjetr
arsyeton akademiku kosovar Rexhep Qosja n shkrimin e tij indetiteti kombtar dhe vetdija
fetare. Sipas Qoses shqiptart skan pse t shtiren si Evropiane ngaq ata i takojn qytetrimit
islamik hi m pak se qytetrimit t krishtere . N kt kotekst Kadare n artikullin e tij shkruan
se:Thelbi i shkrimit t tij sht prpjekje pr t treguar se shqiptart vetm prgjysm i prkasin
qytetarimit evropian. Ktu sipas Kadares, Qosja ka br gabimin se ka nnkuptuar se
shqiptart vetm prgjysm i prkasin qytetrimit Evropian dhe kjo tez tregon se shqiptart
nuk jan t bindur pr orientimin e tyre proevropian dhe rrjedhimisht pr integrimin n BE.
Kadare thekson se indetiteti shqiptar sht tashm i formuar qysh n lashtsi e mesjetn
paraosmane prandaj shekujt e pushtimit Osman nuk mund t sjellin asgj t re n indetitein
Evropian t shqiptarve.Qosja ju kundrprgjigj me esen realiteti i shpfillur ku sipas tij Kadare
bazohet mbi premisa t gabuara . Qosja thekson se kombet ndikohen dhe ndryshojn indetitetin
e tyre edhe nga pushtimet por sidomos nga konvertimet fetare. Nse lindjen e indetifikojm n
islamin athere identiteti modern i shqiptarve sht po aq perndimor sa dhe lindor.(1)

12

Prej ktej prsrit Qosja rrjedh edhe caktimi i rolit historik t shqiptarve si pajtues t dy
qytetarimeve. Kjo nuk do t thoshte aspak q shqiptart me kt rol do t gjenden jasht
Europs por prkundrazi pikrisht pr shkak t ktij misioni do t duhet ta bnte m t dshiruar
pr n BE. 13
Megjith polemikn e ashpr si Kadareja dhe Qosja mbajn gjykimet t njtja pr t shkuarn
orientale dhe aspiratn e sotme Evropiane-perndimore t shqiptarve. Pra perndimi del si
streh natyrore e demokracis kurse Lindja myslimane si streh natyrore e despotizimit. Kjo gj
12 Sulstarova, Enis (2013) Arratisje nga Lindja, Pika pa Siprfaqe, Tiran Fq 275

13 Po aty.Sulstarova, Enis (2013) Arratisje nga Lindja, Pika pa Siprfaqe, Tiran Fq 276

28

dshmohet edhe nga prdorimi i togfjalshit despotizm oriental prej Qoses me t cilin ai kupton
mbetjet e dmshme nga e kaluara n kulturn dhe politikn Shqiptar q duhen fshir pr tu
prshtatur me Evropn. Qosja e mbyll esen duke theksuar se shqiptart po mbahen larg prej
integrimit n BE jo pr shkakun se Evropa ata i quan pa indentitet kulturor Evropian. Ai shkruan:
Tjetrkund gjendet jo Evropianiteti i tyre: n jetn e sotme politike dhe shtetrore e cila nuk po
zhvillohet sipas normave Evropiane t demokracis dhe rrespektit t t drejtave t njeriut. (2)
Thelbsorja e ktij debati sht se, si Kadareja, po ashtu edhe Qosja, orientimin e tanishm
politik t shqiptarve e shohin si rrjedhoj t thelbit t tyre kulturor dhe historik. (3) Pyetjes se
prse nuk po arrijm dot n konsolidimin e demokracis disa i prgjigjen se kjo vjen pr shkak t
klases politike ,mungess s konsesusit politik apo prgjigje t tjera t ksaj natyre. Pyetja m e
arsyeshme q mund t derivoj prej ktej sht: Sa ndikon kultura e nje populli n formn e tij t
qeverisjes?
N nj pyetsor t realizuar n qytetin e Korcs, pyetjes: A mendoni se sot n shqipri kemi nj
demokraci funksionale, 88% e respondentve i jan prgjigjur: Disi. Pra, ndonse nuk jemi nj
vend pa demokraci prap se prap funksionimi i saj nuk rezulton i knaqshm. Ndrsa pyetjes se
mbi k bie prgjegjsia m e madhe pr moskonsolidimin e formave demokratikene Shqipri
pergjigjet kan qn: Mbi zgjedhsit shqiptar 60% ; Mbi klasn politike 22%; Mbi te dyja palt
18%.Nse ne biem dakord me Qosen dhe Kadaren sipas t cilve orientimi i sotm politik i
shqiptarve shihet si rrjedhoj e thelbit kulturor e historik t tyre athere tezat e Neoshqiptarve pr
oksidentalizim t kulturs shqiptare si premis baz e konsolidimit t nj forme qeverisse
perndimore mbeten n mnyr definitive aktuale edhe sot. N kt kontekst sfida e
Neoshqiptarve n vitet 30 pr modernizimin e popullit shqiptar mbeten akoma edhe sot si
element esencial n lidhje me konsolidimin e demokracis.

N mbshtetje t kesaj na vjen edhe pergjigjia e dhn n lidhje me mnyren se si veprojn

zgjedhsit shqiptar.
Kshtu pyetjes se: Perpara se t votonit a keni lexuar programin e ndonj partie, 70% e
respondentve jan pergjigjur: Jo. Pra ktu vihet re qart mungesa e zgjedhjes racionale q i
karakterizon votuesit shqiptar n zgjedhjen e perfaqesuesve politik.Vangjel Koca fliste pr
29

mosinteresimin dhe prbuzjen e shqiptarve ndaj fuqis morale t parimeve. Sipas tij politikant
duke qn robr te filizofis nga fryn era parimet ishin braktisurdhe orientimi ishte i
paprcaktuar.N kt prizm pyetjes: Nga cfar udh hicet sot elita politike, 80% e
respondentv theksojn se ajo udhhiqet nga interesa vetjake t politikbrsve, 11% nga parimi
i prbashkt (Demokracia) dhe vetm 95 theksojn se udhhiqet nga interest e prbashkta t
shoqris.Shikojm pra se mendimi intelektual i viteve 30 afirmohet fuqishm sot n aktualitetin
social-politik shqiptar.
N studimin Ortiental apo Oksidental Krist Maloki mori pjes n polemikn e kohes midis t
vjetrve dhe t rinjve.Ai jep kuptimin etimologjik t ktyre termave q me oriental tipizoheshin
t vjetrit ndersa me oksidental t rinjet si idhtar r mendsis Europiane t kohes.Sulmi i
Malokit konsiston ndaj mendsis s prapambetur t orientalistit shqiptr. Sipas tij po krijohet
tipi i orientalit modern shqiptar. Kshtu ai shkruan: Idealet e orientalit shqiptar jan kolltuku e
llokoma, pr ti siguruar vetes kto t mira ai prdor cdo mjet, bhet kur e don nevoja patriot e
tralltar,monarkist e bolshevik, perparimtar e reaksionar, por n shpirtin e tij sht oriental
kryekput, rrnimtar, dstruktiv.(4) Tashme oriental modern shqiptar si ideal ka kolltukun,
rehatin vetiake, t arritura n kurrizin e s mirs s pergjithshme. Orientali shqiptar shfaqet
ktu i veshur me vellon oksidentale vetem pr t legjitimuar interest e tij.
N lidhje me kt pyetjes se: Cfar i karakterizon shqiptart n prgjithsi pr sa i prket
mbshtetjes s ndoj force politike, 87% pergjigjen: Disa krksa utilitare ( si p.sh sigurimi i nj
vendi pune) 8% intersi pr kontributin q mund t sjell pr vendin e tyre ajo parti dhe vetm
5% vlersimi objektiv q ato kan pr programin e nj X-partie.Tek Maloki vrejm nj krkes
pr racionalizimin e vlerave t kultures shqiptare.Realisht vlersimi objektiv, racional mbetet
nj munges e theksuar tek shoqria shqiptare. Pr pyetjen: N lidhje me integrimin e shqipris
n Bashkimin Europian, ku e shikoni pengesen kryesore: 60% e respondentve prgjigjen ; N
keqqeverisje.
14

14Maloki, Krist (2005) Refleksione Faik Konica, Prishtin Fq 154

30

Politologu shqiptar Blendi Kajsiu n punimin e tij Demokratizim pa politik shprehet:

Politika sht product i marrdhnieve institucionale, kulturore apo individuale, dhe jo procesi
q n fakt i prodhon kta faktor, ndersa edhe formsohet prej tyre.N kt kontekst Anthony
Giddens Ne Librin e tij Pasojat e modernitetit thekson: Moderniteti shnon nderprerjen e rendit
tradicional dhe shkputjen nga tradita, nga mnyra tradicionale e t mnduarit, t sjelljes dhe
organizimit instirucional t shoqris, t cillat mbshteteshin ne marrdheniet farefisnore,
ontologjit fetare dhe praktikat tradicionale q ishin n mnyr inhernte konservatore.(5)
M konkretisht ai e lidhte modernizmin me iluminizmin Europian, me rritjen e besimit tek
arsyeja njerzore, pra me racionalizimin shoqeror.Modernizimi lidhet n mnyr t drejtprdrejt
me demokratizimin. N teorit e modernizimit, demokratizimi shihet si si product final i procesit
t modernizimit. Sipas ktyre teorive moderniteti q nnkuptonte nj process politik pluralist dhe
kompetitiv, si dhe nj system ekonomik kapitalist, ishte faza prfundimtare drejt s cils
evoluonin shoqrit tradicionale. Cshtja q mund t ngrihet ktu sht : Cfar e prcakton
zhvillimin e nj kulture demokratike n prputhje me nj regjim demokratik. Sigurisht q
prgjigjen e ksaj pyetje e gjejm t mishruar tek mendimi i Neoshqiptarve. Ajo cka e
prcakton zhvillimin e nje ikulture demokratike ne nje popull sht modernizimi, racionalizimi i
mnyres s jetess.Vetm n kt mnyr nj popull mund t shkoj n perputhje me nj regjim
demokratik. Faktikisht kjo ishte teza baz e Neoshqiptarve.

31

15

Paraqitje grafike e t dhnave empitike

Pyetsor
Ky pyetsor shrben pr mbshtetje studimore.
Faleminderit pr bashkpunimin

I.

Gjinia a) Femr b) Mashkull

Gjinia:
Femer
Mashkull

Numri i personave
55
45
60
50
40

Nr. i personave

30
20

Numri i personave

10
0
Femer

Mashkull

Gjinia

II.

Mosha __________

Grupmosh
15(5)

Numri i personave

Giddens, Anthony (2013) Pasojat e modernitetit UET, Tiran Fq 13.

32

at:

18-25
26-40
41-60

57
23
20

60
50
40
30

Nr. i personave

20
10

Numri i personave

Grupmoshat:

III.

Arsimi
1)
2)
3)
4)

Arsimi
Tetevjecar
I mesem
I larte
Pa arsim

Tetvjecar
I mesm
I lart
Pa arsim
Numri i personave
0
32
68
0

33

80
70
60
50

Nr. i personave

40
30
20
10
0
Tetevjecar

I mesem

I larte

Pa arsim

Arsimi

IV.

A mendoni se sot n shqipri kemi nj demokraci funksionale?

1) Plotsisht
2) Disi
3) Jo aspak
4) Nuk e di

Variantet:
1)
2)
3)
4)

Numri i personave:
0
88
12
0
100
80
60

Nr. i personave

40
Numri i personave:

20
0
1)

2)

3)

Variantet

V.

Sipas jush, elita politike sot udhhiqet nga :

1) parimi i prbashkt (demokracia)
34

4)

2) Interesat vetiake t politikbrsve

3) Konflikti
4) Interesat e prbashkta t shoqeris
Variantet:
10
2)
3)
4)

Numri i personave:
11
80
0
9
100
80
60

Nr. i personave

40
Numri i personave:

20
0
10

2)

3)

4)

Variantet

VI.

Cfar i karakterizon shqiptart n pergjithsi pr sa i prket mbshtetjes s ndonj

force politike?
1) Interesi pr kontributin qe mund t sjell pr vendin e tyre ajo parti
2)Disa Krkesa Utilitare ( si p.sh. sigurimi I nj vendi pune)
3)Vlersimi objektiv qe ata kan pr programin e nj X- partie.

Variantet:
1)
2)
3)

Numri i personave:
8
87
5

35

100
80
60

Nr. i personave

40
Numri i personave:

20
0
1)

2)

3)

Variantet

VII.

Prgjegjshmria m e madhe pr mos konsolidimin e formave demokratike n

shqipri bie mbi:
1)Klasn politike
2)Zgjedhsit shqiptar
3)Asnjra pal
4)T dyja palt

Variantet:
1)
2)
3)
4)

Numri i personave:
22
60
0
18

Nr. i personave

70
60
50
40
30
20
10
0

Numri i personave:

Variantet

VIII.

Cfar vlersoni m shum tek partit kryesore ne Shqipri ?

1) Vizionin e saj pr t ardhmen e vendit
36

2)
3)
4)
5)

Lidert e tyre
Prformancn elektorale
Strategjit qeverisse
Asnjren prej tyre

Variantet:
1)
2)
3)
4)
5)

Numri i personave:
40
20
0
0
40

50
40
30

Nr. i personave

20
10
0

Numri i personave:

Variantet

IX.

Variantet:
1)
2)
3)

N lidhje me mnyren se si po qeveriset shqipria sot, sa mendoni se i takon

prgjegjsia popullit?
1) Shum
2) Disi
3) Pak
4) Aspak
5) Nuk e di
Numri i personave:
50
40
0
37

4)
5)

10
0
60
50
40

Nr. i personave

30
20

Numri i personave:

10
0
1) 2) 3) 4) 5)

Variantet

X.
A keni votuar ndonjher ?
1) Po disa her
2) Jo asnjhere
3) Pa prgjigje
Variantet:
1)
2)
3)

Numri i personave:
80
20
0

38

Nr. i personave

90
80
70
60
50
40
30
20
10
0

Numri i personave:

1)

2)

3)

Variantet

XI.
Prpara se t votonit a keni lexuar programin e ndonjres prej partive ?
1) Po
2) Jo
3) Pjesrisht
Variantet:
1)
2)
3)

Nr. i personave

Numri i personave:
30
70
0
80
70
60
50
40
30
20
10
0

Numri i personave:

1)

2)

3)

Variantet

XII. Premtimet e politikanve npr fushata elektorale ju I shikoni m shum si :

1) Propaganduese
2) T pabazuara n ndonj gj t realizueshme
3) T realizueshme
39

4) Aspak t vrteta
Variantet:
1)
2)
3)
4)

Numri i personave:
9
60
11
20

70
60
50
40

Nr. i personave

30
Numri i personave:

20
10
0
1)

2)

3)

4)

Variantet

XIII.
1)
2)
3)
4)

N lidhje me integrimin e Shqiperis ne Bashkimin Europian, ku e shikoni pengesen

kryesore :
N keq qeverisje
N neglizhenc t forcave politike
N opozit t dobt
N t 3-ja opsionet e dhna

Variantet:
1)
2)
3)
4)

Numri i personave:
60
18
0
22

40

70
60
50
40

Nr. i personave

30
20

Numri i personave:

10
0
1)

2)

3)

4)

Variantet

Konkluzione e rekomandime
Shteti shqiptar sot shfaq nvojen imediate pr t formuar konturet e nj forme demokratike t
qeverisjes. Ne nuk mund te thenmi se nuk posedojm aspak nj form demokratike, por mund t
theni me t drejt se demokracia n vendin ton po zhvillohet me ritme shum t ngadalta.
Paaftsia e shqiptarve pr tu shkputur nga mentaliteti i prapambetur prbn sot nj nga
problem kryesore q e pengon zhvillimin socio-politik, s i orvatet t argumentoj ky studim. N
kt kontekst sfida q na paraqiste Branko Merxhani n lidhje me brndsimin e vlerave qytetare
n kulturen ton kombtare, mbetet edhe n ditt e sotme si nj krkes kyce pr demokratizimin
e structures shoqerore e asaj politike. Integrimi n Bashkimin Europian pik s pari nnkupton
41

prafrimin dhe prqafimin e vlerave themelore mbi bazen e t cilave sht ndrtuar ky Union. N
kt kontekst Anthony Giddens sugjeron se ato shoqri, t cilat perpiqen t modernizohen n
kuptimin instirucional t fjales duke u zhvilluar si demokraci kapitaliste- por q nuk shkputen
nga tradita t tjera si, fjala vjen, pabarazia gjinore, kan shume gjasa t dshtojn n prpjekjet e
tyre pr tu br shoqri modern t suksesshme. Ajo ka konkluduam nga mbledja e t dhnave
empirike ishte se shqiptart n prgjithsi nuk karakterizoheshin nga vlersimi racional, qytetar
n mbshtetje t nj x-force politike. Ketu ideja e Neoshqiptarve se prqafimi dhe brendsimi i
vlerave oksidentale do t krijonte terrenin e favorshm pr implementimin e sistemeve politike
perndimore na shfqet padiskutim si nj krkes e ditve tona. N lidhje me kt sfida e
Neoshqiptarve pr internalizimin e vlerave perndimore, t zhvilluara, racionale,qytetare mbetet
akoma edhe sot n focus t prpjekjeve pr antarsimin e vendit tone n Bashkimin
Europian.Sfera politike sot nuk po zhvillohet sipas vlerave Europiane t demokracis dhe
rrespektit t t drejtave t njeriut.Mirpo tham se sipas teorive moderniste, demokratizimi shihet
si produkt final i procesit t modernizimit t nj shoqrie. N kt mnyr mendimi i
Neoshqiptarve na shfaqet sot, pas kaq shum vitesh si nj rrug n t ciln ne duhet me doemos
t kalojm nese duam t kemi nj form qeverisse demokratike.

Bibliografia

Merxhani, Branko (2003) Vepra, Plejad, Tiran

Frasheri, Mehdi (2006) Problemet shqiptare Plejad, Tiran
Maloki, Krist (2005) Refleksione Faik Konica, Prishtin
Sulstarova, Enis (2013) Arratisje nga Lindja, Pika pa Siprfaqe, Tiran
42

Frashri, Sami, Shqipria ka qn, sht e do t bhet,

Kulla, Ndriim (2003) Antologji e mendimit shqiptar, Plejad, Tiran
Koca, Vangjel (2010) Ne udhn e Shqiptarizms, Plejad, Tiran
Kadare, Ismail Identiteti Europian i shqiptarve
Sokoli, Leka (2001), Themeluesit e sociologjis, Instituti i studimeve
politike sociale(ISPS), Tiran
Titili,Denisa Cikel leksionesh Mendimi politik shoqeror shqiptar
Fuga, Artan (2000) Shoqri periferike, ARA, Tiran
Dervishi, Zyhdi Npr degzime t kulturs shqiptare, EMAL,Tiran
Fukuyama, Francis(2012) Fillesat e rendit politik, Instituti i studimeve
ndrkombetare, Tiran
Doje, Maria cikel leksionesh sociologji politike
Giddens, Anthony (2013) Pasojat e modernitetit UET, Tiran
Bobi, Gani Paradoks kulturor Dukagjini, Prishtin
Xhaferraj, Ferdinant(2007) Deballkanizimi i Ballkanit Dudaj, Tiran
Botime t shtypit shqiptar
Materiale nga interneti:
http://.trepca.net/2005/07/050713_za_lidershipi_shqiptar_sipas_kriste_malokit.ht
m
http://.forumishqiptar.com/threads/61243-Rexhep-Qosja-Identiteti-komb
%C3%ABtar-dhe-vet%C3%ABdija-fetare
http://revistapolis.com/polis/images/stories/Polis%204/Blendi%20Kajsiu.pdf
43

http://.panorama.com.al/2014/04/23/aurel-plasari-zbulon-tragjedine-epambaruar-te-branko-merxhanit/

http://sq.wikipedia.org/wiki/Debati:Kadare_-_Qosja
http://komente.soup.io/post/135889438/Debati-Qosja-Kadare-Frashri-rreth-identiteti
http://www.shekulli.com.al/web/p.php?id=2847&kat=104
https://groups.yahoo.com/neo/groups/albmuslimnews/conversations/topics/13293?
threaded=1&m=e&var=1&tidx=1
http://shtypishqiptar.blogspot.com/2012/11/mustafa-nanooksidentali-me-gjuhe.html#.U7W7qXKSxzo

44

45