Karakutu Yaynlar: 74

Dnya Edebiyat: 05
2005, Karakutu Yaynlar
Bu kitabn her trl yaym, proje ve eserde yer alan tm mektuplarn
basm, yaym, oaltma ve yayma haklar Fikir ve Sanat Eserleri Yasas
gereince Karakutu Yayn Sanayi ve Ticaret A..'ye aittir.
Yayn Ynetmeni: Rasih Ylmaz
Yayn Koordinatr: Asya alar
Editr: Z. Aybike Ylmaz
Proje Sorumlusu: Arif Arslan
Kapak Tasarm: Karakutu Ajans - Hseyin zkan
Tasarm: Burhan Maden
Bask: Kilim Matbaas - Zeytinburnu/stanbul
Adres: Maltepe Mah. Litros Yolu, Fatih Sanayi Sitesi. No: 12/204
ISBN: 975-8658-93-X
1. Bask: Mays 2005 (10.000)
2. Bask: Haziran 2005 (10.000)
3. Bask: Temmuz 2005 (10.000)
4. Bask: Temmuz 2005 (10.000)
5. Bask: Temmuz 2005 (10.000)
nternet: www.karakutuyayinlari.com
E-mail: karakutu@karakutuyayinlari.com

KaraKutu
Caalolu Yokuu No: 6-8
Karvar Han Kat: 4 Caalolu-stanbul
Tel: (0212) 519 83 74 (2 Hat)
Faks: (0212) 519 83 77
Genel Datm: Glbahar Mah. Gayret Sk. No: 214 /2
Mecidiyeky - stanbul
Tel: (0212) 272 45 46 (Pbx) - Faks: (0212) 272 45 55

[HZ. MUHAMMED]
TOLSTOY
RUSA'DAN AZERCE'YE EVR

Prof. Dr. Telman Huridolu Aliyev

Vakf Tehmezolu Halilov
AZERCE'DEN TRKE'YE EVR

Arif Arslan

KaraKutu

'Muhammed her zaman Evangelizm'in (Hristiyanlarn) stne

kyor. O, insan Allah saymyor ve kendini de Allah ile bir
tutmuyor. Mslmanlarn Allah'tan baka ilh yoktur ve
Muhammed onun peygamberidir. Burada hibir
muamma ve sr yoktur.'
Lev Nikolayevi TOLSTOY

Yayncnn notu...
nsanlarn bilmesi gerekenler
Tolstoy'un slm peygamberi Hz. Muhammed'in hadisleriyle ilgili risalesi (kitap), uzun yllardr Trkiye'de yaynclar arasnda bilinen, ama okuyucuya sunulamayan gizemli bir eserdi. nk Tolstoy gibi dnyaca nl bir yazarn Hz.Muhammed'in szlerine ilgi duymas ve bunu derleyip Rus halkyla paylamak adna yaymlamas inan ve kltr dnyas iinde alabildiine nemliydi.
Tolstoy'un Hindistanl alim Abdullah El-Shreverdi tarafndan hazrlanan "Hazret-i Muhammed'in Hadisleri" kitabndan derleyip setii hadislerden oluan kitap, orijinaliyle birlikte ortaya kartmak ve basmak ciddi abalar ve
aratrmalar gerektirdi bizim iin. Tolstoy'un yalnzca slm
peygamberinin hadislerini derleyip kendi imzas ile basp
yaymlamasnn bile ne kadar nemli olduunu bilmemize
ramen, bu kitap destekleyen unsurlarla, var olan derlemeyi bir proje haline getirmenin daha iyi olacan dndk. Ve Tolstoy'un Mslmanlk ve slmiyet ile ilgili yazmalarn ve anekdotlarn da elinizdeki esere farkl blmler
halinde koymaya karar verdik. Sz konusu mektuplara ve'
anekdotlara ulamak iin ciddi aratrmalar yaplp belgelere
7

ulald; ardndan ise asllarna sadk kalnarak yeni bir edisyon ile sizlere sunuldu.
Aslnda Tolstoy'un Hz. Muhammed'in hadislerini derleyip arlk Rusya'snda basmas bile bal bana bir olayd;
bunu da kesinlikle biliyorduk. nk Tolstoy gibi bir dhinin seme hadisleri derledii srada hangi dnce ve duygu
ile bunu yaptn hayal etmek ve onu anlamaya almak bile insann ufkunun genilemesinde ciddi yardmlarda bulunabilirdi. Ama her eyden nemlisi Tolstoy gibi bir dhinin,
Mslman olma ihtimali ve slm'a duyduu hayranln
bir ifadesi olarak, kk de olsa byle bir derlemeyi hazrlayp insanlarla paylamak arzusunda olmas ve bu kitap
bastrmasyd.
Amacmz, olmayan bir olguyu, dnceyi veya yazn
varm gibi sunarak bilin altlarn aldatmaya ynelik bir giriimde bulunmak kesinlikle deil. Varolann ve gerek olduuna inandmz eylerin zerindeki gizem perdesini
kaldrarak belge, bilgi ve kaynaklaryla sunmak. nk bizim iin Tolstoy'un 'Eer insan, seme hakkna sahip olsayd, akl banda olan her Provoslav (Hristiyan) ve her bir insan, phe ve tereddt etmeden Muhammedilii; tek Allah'
ve onun peygamberini kabul ederdi.' sz dahi bir kitap
hacmindeki bilgi ve anlam kadar deerliydi. Ve insanlar nl yazarn bu inan kltrndeki deiimini ve deiim sanclarn bilmeliydi.
Rasih Ylmaz

nsz
Tolstoy'un inanc
Dnyaca nl Rus yazar Tolstoy'un Hz. Muhammed ismindeki risalesinin (kitapk) bir sr zellii var. ncelikle
bu eser, bask dneminde Hristiyan Rusya'snda yazlp
1909 ylnda yaymlanmtr. Bu risaleyi, Rusya'nn ve dnyann nemli yazarlarndan biri, yaad srede dahi klasik
kabul edilen Rus yazar Lev Nikolayevi Tolstoy derlemitir.
Byk mlk ve servet sahibi olan Lev Tolstoy, din inanlarnn salam olmas ve doru olana hizmet etmesi ile tannmaktadr. Benzerlerinden farkl olarak o, oveniste dinde
ayrm yapanlardan olmamtr. Bu doru olana tutkunluu
ve dnyevi deerlere kymet vermemesi onu din gereklere
yaklatrmtr.
L. Tolstoy, Hz. Muhammed'e ve slm dinine duyduu
hayranlk sonucu derledii bu eseriyle hi kimseyi, zellikle
yksek kltrl ve din bilgilere sahip, ada dnyada ncl olan Trk okurlarn hayrete drmeyecektir diye dnyoruz.
L. Tolstoy, bu kitap arlk dneminde derleyerek,
kendisinin dier eserleriyle birlikte 1909'da yaymlatmtr.
Tolstoy, bu eseriyle Rus okurlarn, Hz. Muhammed'in hadisleriyle tantrmtr. Cesaretle syleyebiliriz ki, bylelikle
9

Hz. Muhammed

onlarn din dnce ve terbiyesine tesir etmitir. Burada

hem Hz. Muhammed'in benlii, ilh kudrete dayanan fikirleri, ayn zamanda Rusya'da din m'min saylan Tolstoy'un
takdimleri kitapn etkisini arttrmtr.
Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birlii dneminde L. N.
Tolstoy'un eserleri tekrar tekrar baslrken "Muhammed'in
Kur'an- Kerim'e Girmeyen Hadisleri" derlemesi nedense hi
yaymlanmamtr. SSCB'nin ilk yllarnda insanlara, "Ateistlik" kimlii zorla kabul ettirilmitir. Bu kimlii kabul etmedii iin 1938 ylnda Repressiya kurbanlar olarak anlan bir
ok insan da idam edilmitir. Byle bir dnemde, doal olarak L. Tolstoy'a da istisna gsterilmesi dnlemez.
Bu sansrc yaklama bir rnek vermek gerekirse; 1978
ylnda (kitapcn yaynndan 70 yl sonra) Azerbaycan
Cumhuriyeti'nin en byk dergisi olan Azerbaycan'da bu risalenin giri blmne ek olarak Trk asll bir Generalin ei
olan Y. Vekilova'nn L. N. Tolstoy'a yazd mektubu, Azeri
Trke'sine evrilerek yaynlatlmak istenir. Bak sansr kurulu yayna izin vermez. Sebep ise Tolstoy gibi bir dhi Rus
yazarn slm din ve Hz. Muhammed iin yksek ve olumlu
fikirler dile getirmesidir. Redaktr bu yaz yznden derginin yaynn uzun sre geciktirir ve izin iin bu kez Moskova'ya bavurulur. Oradan "Evet, yaynlanabilir" cevabnn
gelmesiyle risale ve mektuplar okurla buluur. Bylelikle bu
kitaptaki mektuplar 1978 ylnda ilk defa olarak Azerbaycan
basnnda Azeri Trke'sinde ve Rus dilinde yaynlanr.
Tolstoy'un derledii risale ve mektuplar olduka ses getirir. Ancak Tolstoy gibi dhi bir kalem sahibi, slm'a byk
rabeti ve saygs olan bir ahs, eserine isim seerken metodolojik bir yanla der. Bize gre slm, Rus mparatorluu
dneminde aka yasaklanmasa da Rusya'da renilmesi
mmkn olmayan bir dindi. Bu yzden Tolstoy da risalesine
isim seerken metod olarak bir yanl yapmt.
10

Tolstoy

70 yllk Sovyetler Birlii ykldktan sonra din deerlere yeniden nem verilirken, L. Tolstoy'un risalesi, 1990 ylnda, kendi dili olan Rusa'da baslmtr. Maalesef, Tolstoy'un
hatasn risalenin Azerbaycan basksnn editrln yapan
yaync Kaybov da tekrarlamtr. Biz ise bu kitab evirirken yaplan isim yanlln slmi terminolojiyi baz alarak,
teknik bir hata kabul edip dzeltmek zorunda kaldk. Tolstoy'un yaymlad srada risalenin ad: "Hz. Muhammed'in
Kur'an'a Girmemi Hadisleri" idi. Bizce bu isim yanlt.
nk Kur'an, Allah kelmdr. Hadis ise Hz. Muhammed'in szleridir. Dorudur, Hz. Muhammed, seilmi bir
kuldur ama yine de kuldur. Bu konuda biz de, Tolstoy'un risalesinin isminin "Hz. Muhammed" olarak sunulmasnn
daha doru olduunu dndk.
Bir konuya daha temas etmek istiyoruz ki, Rusya'da,
Rus milletinden, slm' kabul etmi Valeriya Porohova adnda bir kadn vard. Bu kadn bir Arap'la evlenmi, 11 yl eiyle birlikte Suudi Arabistan'da yaamt. Bu arada slm dinini iyice renmi ve Mslman olmutu. Porohova,
Kur'an' Kerim'i Rusa'ya tercme etmi; lahiyatlar da bu
tercmeyi beenmilerdi. Porohova Hanm, cesaretle Tolstoy
ve slm konusunu medyada ok ciddi bir ekilde aydnlatmtr.
Bayan Porohova, L. N. Tolstoy'un, mrnn son zamanlarnda slm' kabul ettiini ve bir Mslman gibi topraa
verilmeyi vasiyet ettiini Sovyet medyasnda dile getirmitir.
Sovyet hkmeti, uzun yllar bu gerei gizlemeye almtr. Bayan Porohova, bu nemli belgeyi byk cesaretle aklayp yaynlanmasn salamtr. Bayan Porohova'nn aklamalarna gre, Tolstoy, slm kurallar ile defnedilmiti.
Onun mezarnn stnde Hristiyan sembol olan 'Ha'n olmamas da bunun ak delili olarak gsterilmitir.
Rus halk, zellikle Rus aydnlar ve bilginleri, L. N.
Tolstoy'u ilh kuvvete sahip birisi gibi seviyorlard ve onun
11

Hz. Muhammed

slm' kabul etmesi Rus toplumu iinde slm'a gl bir

akm balatabilirdi. Bu yzden de Tolstoy'un slm' kabul
etme ihtimalini dahi gizli tutmaya alyorlard. Rus Devleti, Tolstoy gibi bir dhinin slm'a saygsn ve Mslman olduunun topluma duyurulmasna izin veremezdi. Bu yzden Tolstoy'un Hz. Muhammed'in hadislerini derledii risalesi (kitap) uzun sre insanlardan gizlendi.
Bu kitapkta yer verilen hadisleri ve dier slmi konular, dikkatle inceleyip Trke'ye evirerek, Trkiye'de yaymlanmasnda yardmc olan Dr. Arif Arslan'a teekkrlerimizi sunuyoruz.
Prof. Dr. Telman Huridolu Aliyev
Vakf Tehmezolu Halilov
Bak - Azerbaycan
Nisan 2005

12

Sunu
Hz. Muhammed'e hayran bir yazar: Tolstoy
Tolstoy'un Mslman olarak son nefesini verme ihtimalini bilmek dahi bir Muhammedi olarak alabildiine sevindirici bir durumdu bizim iin. Ve bu yzden olsa gerek, byle
bir dhinin Hz.Muhammed ile ilgili bir derlemesinin Trke'ye evrilip kazandrlmasnda katkda bulunmak ahsm
adna onur vericiydi.
Kaptan Cousteau Mslman olduunda Fransz
"Match" dergisinde rportajn okumutum ve inanamamtm. Ayn ekilde 1983 ylnn mays aynda, Clement Torez
iin de ayn dergide bir yaz okumutum. Fransz Komnist
Partisi genel bakanl yapm biriydi Torez. "nsanlk artk, komnizme deil, gerek kblesi olan Kbe'ye dnecek,
komnizm bitti..." diyordu ve Filistinli eiyle birlikte, gazete
ve dergilere ekinmeden pozlar ve demeler veriyorlard.
Bat'da olduka nl olan ve daha sonra Mslman olanlar
yalnzca bu isimler deildi tabi ki. Daha eskilere gidersek,
Prens Bismark, Goethe ve benzerleri ile yine bir Rus olan A.
Pukin ve dierleri de sz konusuydu. Bu dierlerinden biri
de, yazar Alev Alatl'dan baka hemen hi kimsenin haberi
olmad 2000'lerin banda Mslman olan Rusya'nn Din
leri Bakan Polosin'di.
lgintir ki, Polosin btn Rus medyasnn nnde Mslmanln aklarken yle diyordu:
13

Hz. Muhammed

"Kamuoyunda ahadet ederim ki ben Ortodoks Kilisesi'nin ne papaz nede mridiyim. Artk Mslman'm... Kamuoyunda ahadet ederim ki ben kitapl dinlerin Hazreti brahim'den balamak zere tm peygamberlerinin yce gelenei olan hakiki imann takipisi olarak, tek doru dine ahitlik ettim. Sosyal hayatm da inanlarm dorultusunda
ekillendirmeye karar verdim. Ve Mslman oldum."
Trkiye Cumhuriyeti Diyanet leri Bakan Hristiyan
olduunu aklasa, byk tartmalar meydana gelmez mi?
Hele Ortodoksluun kalesi komumuz Rusya'da nasl yanklanr Polosin'in yapt? Ancak 1999 ylnda, Rusya Ortodoks
Patriklii'nin Kamu Dernekleri ve din rgtleri likiler Komitesi Bakan ve Yksek Sovyet Vicdan zgrl Komitesi Bakan ve Rus Federasyonu Temsilciler Meclisi "DUMA"da milletvekili de olan Bapiskopos "Viaeslav Polosin"in (Trkiye Cumhuriyeti'nde Diyanet leri Bakanl
makamna tekabl ediyor) Mslman olmas, nedense Trkiye'de hi kimse tarafndan duyulmamt ta ki Alev Alatl
dile getirene kadar.
Polosin, Moskova Devlet niversitesi Felsefe Fakltesi,
Zagorsk Dini Mektebi ve Rusya Federasyonu Dileri Bakanl Diplomatik Akademi mezunuydu ayn zamanda.
Ben bu mthi bilgiyi, Alev Alath'nn, "Gogol'un zinde Aydnlanma Deil, Merhamet" isimli kitabnda okuyunca, nce
inanamadm. Bylesi bir olayn duyulmamasnn imknszln dndm. Ancak biraz aratrnca yanldm anladm.
Polosin, Mslman olduunu akladktan sonra bana
gelebilecek tehlikeler hakknda ne dnd sorulunca
yle diyordu: "Hepimiz faniyiz, nnde sonunda bu dnyadan ayrlacaz. nsanolunun vehimlerine itaat etmektense, Hakikat'e teslim olmu olarak gitmek daha iyi!"
Einin de Mslman olduunu aklayan ve Ali adna
alan Polosin, Rus steplerinde imdilik bilinen ve daha nce
14

Tolstoy

Hristiyan olan son nl Mslmand. 1978 ylnda Moris

Bucaille ve Roger Graudy gibi fikir adamlar da Mslman
olmutu. R. Graudy Mslman olduunda da ayn sevinci
duymutuk. Bunlar gemite komnizmin fikir babalaryd.
Kim bilir kimler nerede gizli veya ak, Tolstoy gibi slm'a
girip Mslman oluyorlard da haberimiz yoktu.
Tolstoy, Mslmanl Komnizmin en st seviyede
temsil edildii ve fikir olarak en kuvvetli olduu bir zamanda dile getirmiti. O zaman byle bir ie girimek iin belki
de ikence ve idam gze almak gerekiyordu. Tolstoy ite bunu yapt. Sanatnn zirvesindeyken ve hibir eye muhta olmad bir dnemde bu ie girimiti ki, ona bir mazeret bulmak da mmkn deildi. Yani "Zayft, snmaya ihtiyac
vard..." diyemezdi kimse.
Tolstoy, btn bunlar grerek ve bilerek Hz.Muhammed'in hadislerini derleyip Rus halkna sunuyordu. Zaten
temelden yanl olduu belli olan komnizm veya komnizmin alt yapsn oluturan sosyalizm onu hi sarmam ve
tam zirvede olsa bile onun nimetlerinden faydalanmak yerine ayrlp Mslman gibi yaamay tercih etmiti.
"... Benim iin Muhammedilik, Haa tapmaktan (Hristiyanlktan) mukayese edilemeyecek kadar yksekte duruyor. Eer insan,
seme hakkna sahip olsayd, akl banda olan her Provoslav ve her
bir insan, phe ve tereddt etmeden Mhammedilii; tek Allah'
ve onun Peygamberini kabul ederdi..."

Yelena Vekilova'ya yazd mektubun bir paragrafnda

yukardaki cmleleri kuran Tolstoy, aka Mslmanla ve
slm dinine hayranln ifade ediyordu. Rusa'dan eviride
kk nanslar olduunu sandmz dier paragrafta da slm dininin, dier dinlerin dt duruma dmekten kurtarldn, Hz. Muhammed'in tebli ettii dinin en son ve en
mkemmel din olduunu vurgulayarak, dier dinlerdeki batl inanlara ve hurafelere dikkat ekiyordu.
15

Hz. Muhammed

Hadislerden setii konular da "fakirlik" ve "eitlik" gibi kavramlarla Rus halkna ve onlar aldatanlara bir ders verir nitelikteydi. Tolstoy, seip kitaplatrd bu hadislerle,
gerek adalet ve eitliin, gerek kardelik ve fedakrln
yerinin slm olduu, hatta insana sayg ve sevginin ve daha
tesinin de yerinin slm olduunu vurgulamak istemiti...
Tolstoy'un derledii hadislerden birounun kaynan
tespit ettik. Tespit edemediklerimiz belki de Ktb- Sitte'nin dndaki hadislerden olmas ve Tolstoy'un da mektubunda temas ettii "az da olsa akla manta yatmayan ve gerei

glgeleyen eylerin" yani hurafelerin bulatn syledii, anlalmayan hususlar da bu hadislere bakarak sylenmi szlerdir. Yoksa eer Tolstoy, tek bana Kur'an- Kerim'i okuyup inceleme ansna ve bilgisine sahip olsa veya onu yorumlardan renmeseydi, bu sz slm iin sarf etmezdi.
Takdir edersiniz ki, Trke'ye yaptmz eviri ile risalenin
kazand drdnc bir kimlikten de bahsedebiliriz. Birincisi,
Arapa'dan alnan hadislerin deitirdii ve Rusa'ya geerken
kazand kimlik... kincisi, eski (klasik) Rusa'dan yeni Rusa'ya geerken kazand kimlik. ncs, Rusa'dan Azerice'ye geerken kazand kimlik, drdncs de Azerice'den
Trke'ye geerken kazand kimlik. Bu nedenle gerek mektuplardaki, gerekse hadislerdeki milli kltre uygun lisanlar,
daha fazla aratrma yaplmay gerektirmektedir.
Bu kitap ve mektuplar Azerice'ye tercme edip bize
ulatran deerli byklerimiz Prof. Telman Aliyev ve Vakf
Halilov beyefendilere, Trk okurlarna sunmak adna srarc
olup tercme bitene kadar ve proje sonlanana kadar da "merak ve heyecanla" bekleyen Karakutu Yaynlar Ynetim Kurulu Bakan Rasih Ylmaz'a teekkrlerimi sunarm.
Arif Arslan
Mays 2005 stanbul

16

Lev Nikolayevi Tolstoy

Dhi bir yazarn hikyesi
28 Austos 1828 tarihinde Moskova'nn gneyinde yer
alan Tula ehrinin Yasnaya Polyana blgesindeki iftlik evinde, varlkl ve asil bir ailenin drdnc ocuu olarak dodu.
Henz ocukluk an srdrrken annesini yitirdi.
Eitim ve renimiyle babas Kont Nikolay Tolstoy ilgilendi.
ocuk yalarda Franszca ve Almanca'y rendi. Babaannesi ve halalar, asil bir ailenin yesi olarak yetimesinde byk rol oynadlar. Dokuz yan srerken babas zehirlenerek
ldrld. Hemen ardndan babaannesini de yitirince, kardeleriyle birlikte halalar tarafndan sahiplenildi.
1844 ylnda Kazan niversitesi'nde Dou dilleri zerine renim grmeye balad. Bu tarihlerde kendini bohem
yaama kaptrd. ki, kadn ve kumar ile geen bu dnemde
renimini yarda brakmak zorunda kald. 1845 ylnda bu
kez hukuk renimi grmeye balad ama bunu da tamamlayamad ve iki yl sonra okuldan kovuldu.
On dokuz yana geldiinde ailesinden kalan mirasn
varislerinden biri olarak gen yanda byk bir servetin sahibi oldu. Yasnaya Polyana'daki iftlik evi de mirasta ona
kalmt ve yaamn ok sevdii bu evde srdrmeye balad.
17

Hz. Muhammed

1851 ylnda, zerinde derin etkiler brakacak olan Kafkasya'ya gitti. Kafkasya'da bir asker okula devam ederken
1853'te Osmanllara kar savamak zere grev ald. 1854'te
Krm ordusuna atand ve Krm Sava'na katld. 1856 ylnda ordudaki grevinden ayrld.
ocukluk anlarn anlatt ve ilk eseri olan "ocukluk"u 1851 ylnda henz yirmi yandayken yazmaya
balad.
zerinde byk etkiler brakan Kafkasya'daki halklarn
yaamlarn, 1852 ylnda kaleme ald "Hac Murat" ve
"Kazaklar" adl romanlarnda, Krm Sava'nda yaadklarn ise 1855 ylnda yaynlad "Sivastopol Hikyeleri"nde
anlatt.
1857 ylnda ilk nce Almanya'ya, ardndan da 1860'da
ngiltere, svire ve Belika'ya seyahat etti. Bu lkelerin nde
gelen dnce insanlar ve yazarlaryla tant.
1861 ylnda Rusya'ya geri dnd ve Moskova'nn tannm doktorlarndan Bers'in kz Sofya ile 22 Eyll 1862 tarihinde evlendi. Bu tarihten itibaren iftliine ekilerek sade bir yaam srmeye, sadece edebiyatla ve ailesiyle ilgilenmeye
balad.
1863 ylnda en byk eseri saylan Sava ve Bar' yazmaya balad. Bu kitabn yazmn 1869'da tamamlad.
1873 ylnda Sava ve Bar'tan sonraki en gl eseri saylan Anna Karenina'y kaleme almaya balad. ocuunu
ve halalarn yitirdii talihsizliklerle dolu yla yakn bir
dnem iinde bu eserini bitirdi.
Hasta olan erkek kardeinin lmnn kendisinde
uyandrd etkiyle, yaamnn sonuna kadar hi eksilmeyecek ve sonu gelmeyecek olan karmaalarn anlatt "tiraflarm" kaleme almaya balad.
"Sava ve Bar" ile "Anna Karenina" dan sonra bir dier gl eseri olan Dirili'i, Anna Karenina'y yazmay ta18

Tolstoy

marnlad 1876 ylndan yirmi yl sonra yazmaya balad.

Bu zaman sresince yaamnda byk sarsntlar geirdi ve
dnyaya, insana, yaama baknda kkl deiimler yaad.
Bu deiimlerle birlikte teolojinin arlnn hissedildii, Allah, insan, yaam ve lmn sorguland eserler kaleme ald. "Din Nedir", "van lyi'in lm", "nsan Ne le Yaar",
" lm" ve "lm Manifestosu" gibi roman ile hikyelerinde bu temalar youn biimde yer ald.
1891-92 yllarnda Rusya'da yaanan ktlk ve salgn hastalk dneminde ahit olduklarnn, bunun hemen ardndan
da en sevdii ocuu olan kz Vanika'nn yedi yanda lmesinin getirdii ruh haliyle manev yaam alt st oldu.
1896 ylnda ilk cmlesini kurduu Dirili, 1899 ylnda
tamamlad. Ayn tarihte, giderek artan huzursuz ruh hlinin
yansmalarnn yer ald "Kreutzer Sonat"n yazmaya balad.
Evliliinin ilk yllarnda balayan aile kavgalarnn artk
dayanlmaz hl ald bir anda, ardnda karsna yazlm bir
mektup brakarak Yasnaya Polyana'daki evini terk ettiinde
tarih 9 Kasm 1910'u gsteriyordu ve Tolstoy seksen iki yandayd.
Kendisini, yaamn anlamn ve Allah' aray btn
mr boyunca sren Tolstoy, evini terk ettikten birka gn
sonra Odesa-stanbul zerinden Bulgaristan'a gitme hazrl yaparken yolda zatrreye yakaland. Astapovo'daki metruk tren istasyonunun bir odasnda 20 Kasm 1910 sabah saat 06:05'te gzlerini yaama kapad..
Vasiyeti zere, yaamnn en gzel dnemi olarak nitelendirdii ocukluunun getii kardeleriyle birlikte oyunlar oynad, Yasnaya Polyana'daki iftliinin glgeli ve sessiz bir kesine gmld.

19

1.BLM
HZ. MUHAMMED
(L. N. Tolstoy, 1908 ylnda, "Abdullah El-Shreverdi"nin
Hindistan'da baslm "Hz. Muhammed'in Hadisleri" kitabn
okumutur. Okuduu hadislerden bir kitapk derlemi, bunu Rusya'nn "Posrednik" adl yaynevinde bastrmtr. Kitap, 1908 ylnn ekim aynda "Muhammed'in Kur'an'a Girmemi Hadisleri"
isminde okuyucuya sunulmutur. 1. Blm Tolstoy'un derledii
bu hadis kitapndan olumaktadr. Kitapn ismi metodolojik
olarak yanl olduu iin daha sonra Hz.Muhammed olarak deitirilmitir.)

"Kalbimizde Allah'n nuru vardr,

onun ad da vicdandr."
Tolstoy
Evrensel Tavsiye
Tolstoy'un slm Peygamberi Hz. Muhammed'e ak hayranln nceki blmlerde dile getirmitik. Ona bu hayranl Hz.
Muhammed'in hadislerini okumas kazandrm ve bunun zerine Hindistanl slm dnr Shreverdi'nin hazrlad hadis
kitabn incelemitir. Okurken not alp, Hz.Muhammed'den mahrum olan Rus halkna ve kendisini hemen her konuda rnek alan
dier okuyucu kitlesi ile dost ve arkadalarna da Hz. Muhammed'i tantmak ve sevdirmek istemi olmal ki, "evrensel tavsiye
ve uyarlarla" dolu bu hadis kitapn veya risalesini hazrlamtr.
Hz. Muhammed'in sevgiye ait szleri ve davranlar,
hogr, ahlk, adalet, doruluk ve daha birok evrensel deerin yine Tolstoy'un ifadesiyle "akl banda" bir insan celp
ve cezp etmemesi zaten dnlemezdi. O da bu incelii yakalam, cihann grp grecei en zeki ve duru vicdanl insanlardan biri olarak, bu tehis ve tespiti yapm ve insanlarla paylaacan umut etmiti phesiz. te, dhi yazarn bu
dilei de bugn elinizde onun setii bir demet hadisle ve
bu kitapkla gereklemi oldu.
23

Hz. Muhammed

"Allah'm Sana Olan Sevgimi

Bana Bala"
"Hurma aacnn altnda uyumu olan Hz. Muhammed
uyannca, elinde bir klla habersizce baucunda dikildi ve;
"Ey Muhammed, seni benden kim kurtaracak?" dedi.
Hz. Muhammed:
"Allah!" diye cevap verdi. D'sr'un klc yere dt.
Onu Raslullah ald ve;
"Asl imdi seni benden kim kurtaracak?" dedi.
D'sr, "Hi kimse!" dedi. Raslullah onu serbest brakt ve "Kalk iine git" dedi.
D'sr giderken, "Sen benden daha hayrlsn" dedi. Resul-i Ekrem:
"Ben buna senden daha hak sahibiyim" dedi. D'sr:
"Ben de Allah'tan baka ilh olmadna ve senin Allah'n Resul olduuna ahadet ediyorum" diyerek Mslman oldu. Hz. Muhammed'in de en sadk arkadalarndan
biri oldu."(l).
***
"Allah'm! Sana olan sevgimi, bana bala. Sevdiklerinin sevgisini de kalbime koy. yle yap ki, ben senin layk
24

Tolstoy

bildiin, sevdiin ilerin uygulaycs olaym. yle yap ki,

senin sevgini benim iin, bana, aileme ve servetime olan sevgimden stn eyle."
"Allah'm! Senden sevgini ve seni sevenlerin sevgisini
ve senin sevgine beni ulatracak ameli istiyorum. Allah'm!
Senin sevgini nefsimden, ailemden, malmdan, souk sudan
daha sevgili kl."(2).
* * *

"Hakikat insanlar iin ne kadar ac olsa da, hakikati syleyin!"(3).

***
"Din kardein zalim de mazlum da olsa ona yardm et."
Bir adam:
"Ya Raslallah! Kardeim mazlumsa ona yardm edeyim. Ama zalimse nasl yardm edeyim, syler misiniz?" dedi. Resul-i Ekrem:
"Onu zulmden alkoyar, zulmne engel olursun. phesiz ki bu ona yardm etmektir" buyurdu.(4).
***
"Kim bir hayr ilerse, ona onun on misli vardr veya daha da artrrm. Kim bir ktlk ilerse, ona da onun misli
vardr. Ya da tamamen affederim. Kim bana bir kar yaklarsa, ben ona bir arn yaklarm; kim bana bir arn yaklarsa, ben ona bir kula yaklarm. Kim bana yryerek gelirse, ben ona koarak varrm. Kim bana hibir eyi ortak
komamak artyla dnya dolusu gnahla gelirse, ben kendisini o kadar mafiretle karlarm." (5).
***
"Allah'm, beni miskin (fakir) olarak yaat, miskin olarak ruhumu kabzet, kyamet gn de miskinler zmresiyle
birlikte haret."
25

Hz. Muhammed

Hz. Aye ileri atlarak sordu:

"Niin ey Allah'n Resul?"
"nk dedi, onlar cennete, zenginlerden krk bahar nce girecekler.
Ey Aye! Fakirleri sev ve onlar (rivayet meclisine) yaklatr, ta ki kyamet gn Allah da sana yaklasn."
"Allah'm! Beni fakirlerle yaat, fakirlerle ldr ve fakirlerle birlikte hareyle."(6).
* * *

"Allah Tel'nn en houna giden ey, insann, kendi almasyla elde ettii azck kazancndan, gc yetmeyenlere
yardm etmesidir."(7).
***
"Hibir kimse fkesini yutmaktan daha gzel bir iki imemitir."(8).
***
"Sizden biriniz, kendisi iin arzu edip istedii eyi, din
kardei iin de arzu edip istemedike, gerek anlamda iman
etmi olmaz."(9).
***
"Cehennem, nefse ho gelen eylerle kuatlm; cennet
ise, nefsin istemedii eylerle epeevre sarlmhr."(10).
***
Allah Tel buyurmutur ki: "Ey insan! Yalnz benim kanunlarma uysan, bana uyar ve benzersin. Diyorsun ki, "Bu
byle olmu, yle olacak..."(11).
Yani insan, hayatn ve tabiatn kanunlarna uygun hareket etse, Allah Tel'nn iradesine de uygun hareket etmi
olur ve istediklerini elde eder." (Abdullah El-Suhreverdi)
***
26

Tolstoy

"ok fazla yiyip ierek kendi kalbinize yklenmeyin."(12).

***
"Allah arz yaratt zaman, arz sallanmaya (tpk bir
hurma aac gibi saa sola) yalpalar yapmaya balad, bunun zerine dalarla onu sabitletirdi ve bylece arz istikrarn bvldu. Melekler dalarn iddetine hayrette kaldlar.
"Ey Rabbimiz, dediler, dalardan daha iddetli bir mahlk yarattn m?"
"Evet, buyurdu. Demiri yarattm."
"Demirden daha iddetli bir ey yarattn m?" dediler.
Hak Tel: "Evet! Dedi. Atei yarattm."
"Ateten daha ar bir ey yarattn m?" diye yine sordular.
Hak Tel: "Evet, dedi, suyu yarattm!"
"Sudan daha iddetli bir ey yarattn m?" dediler.
Hak Tel tekrar cevap verdi: "Evet, rzgr yarattm."
"Rzgrdan daha iddetli bir ey yarattn m?" diye yine
sordular.
Hak Tel: "Evet insanolunu yarattm" dedi ve devam
etti:
"Eer o, sa eliyle sadaka verir, sol eli grmeyecek kadar
gizlerse (daha iddetlidir)."(13).
***
Allah Tel buyurur: "Ben, gizli bir hazine idim. Bilinmek istedim ve insan yarattm."(14).

***
"Kimseyi krma. Biri seni krar ve ayplarn, ktlklerini aa vurursa, sen de onun ktlklerini aklayp yayma."(15)

***
27

Hz. Muhammed

"Allah Tel baz eyleri farz kld, onlar ihmal etmeyin.

Baz gnahlara yaklalmamas iin snrlar koydu, o snrlar
amayn. Baz eyleri haram kld, o haramlar inemeyin.
Baz eyleri de unuttuu iin deil size olan merhameti sebebiyle dile getirmedi, onlar da aratrp kurcalamayn."(16).
***
"Kim Allah'n yarattklarna kar merhametli olursa,
Allah da ona merhametli olur. nsanlarn iyilik ve ktlklerine bakmayarak onlara iyilik et. Bakalarna iyilik yap ki ktlklerine engel olasn" (17).
***
"Hz. Muhammed'den sordular ki:
"Dinin esas ne zerine kurulmutur?" O da yle cevap
verdi:
"Kendiniz iin istediinizi bakalar iin de isteyin; kendiniz iin istemediklerinizi bakalar iin de istemeyin." (18).
***
"Bir Mslman'n samimiyetinin ls, onun gcnn
yetmedii eylerde aresiz kalmasdr." (19)
***
"Allah Tel, her iki tarafna duvarlar yaplm birtakm
yollar yapm, duvarlarn zerlerinde perdeler aslm, ak
kaplar kurulmu, bir yol yapmtr. Bu yolun balangcnda
durmu bir beki, kaplara doru gidenlere yle diyor:
"Doruca gidin ve hibir tarafa sapmayn." Sonra yukarda duran beki: "u kapdan ieri girmeyin, yoksa iine dersiniz."
Bu yol, hayat yoludur. Ak kaplar Allah Tel tarafnn
tehlikeli grlm amellerdir. Kaplar kapatan perdeler Allah'n koyduu snrlardr. Birinci beki Allah'n kelmdr.
kinci beki ise, her insann kalbindeki Allah korkusudur."
28

Tolstoy

(.n.: Tolstoy'un derlemesine koyduu bu hadiste tercme ve nakil hatas ile ilaveler var. Hadisin kaynandan yaptmz tercmesi yledir.)
Bir adam; "Srat- mstakim (doru yol) nedir?" diye
sordu. Hz. Peygamber ona u cevab verdi:
"Hz. Muhammed, bizi srat- mstakimin bir banda brakt. Bunun br ucu ise cennete ulamaktr. Bu ana yolun
sanda ve solunda baka tali yollar da var. Bunlardan her
birinin banda bir ksm insanlar durmu oradan geenleri
kendilerine aryorlar. Kim bu d yollardan birine saparsa,
yol onu atee gtrecektir. Kim de srat- mstakime (dosdoru yola) giderse, o da cennete ulaacaktr." bnu Mes'ud
bu aklamay yaptktan sonra u yeti okudu:
"te bu benim srat- mstakimimdir, buna uyun. Baka
yollara sapmayn, sonra onlar sizi Allah'n yolundan ayrrlar..."(20).
***
"Her Mslman'n sadaka vermesi gerekir" buyurdu.
Kendisine:
"Ya bulamayan olursa?" diye soruldu.
"Eliyle alr, hem ahs iin harcar, hem de sadaka verir" cevabn verdi.
"Ya alacak gc yoksa?" diye soruldu.
"Bu durumda, skm bir ihtiya sahibine yardm eder" dedi.
"Buna da gc yetmezse?" dendi.
"yilii veya hayr emreder" dedi.
"Bunu da yapmazsa?" diye tekrar sorulunca:
"Kendini bakasna ktlk yapmaktan alkoyar. Zira
bu da bir sadakadr" buyurdu.(21) .
***
"ehvetle bakmak zinadr. Erkek olan meclise bir kadnn kendini gstermek iin sslenip gitmesi ve ihtirasla bakmas da zinadr."(22).
***
29

Hz. Muhammed

Vbisa bni Ma'bed diyor ki, Resul-i Erkem'in huzuruna

varmtm. Bana:
"yiliin ne olduunu sormaya m geldin?" dedi.
"Evet" dedim. O zaman unlar syledi:
"Kalbine dan."
"yilik, kalbin uygun grd ve yaplmasn onaylad
eydir. Gnah ise iini trmalayan ve bakalar sana yap diye
nice nice fetvalar verse bile iinde phe ve tereddt uyandran eydir."(23).
***
"Siz, kendi dininize sahip kmadka Allah'n saltanatna varis olamayacaksnz ve birbirinizi sevmedike isteinize kavuamayacaksnz." (24).
***
"Mlayimlik ve itaat, imann almetleri; boboazlk ve
cerbezeli konumalar ikiyzlln almetleridir." (25)
***
"Zalimlerle birlikte olmaktansa, kendi bana, yalnz kalmak daha iyidir. Kendi kendine olmaktansa hayrl insanlarla
birlikte olmak daha iyidir. lim renmek isteyene ilim retmek susmaktan iyidir. Bo konumaktansa susmak iyidir." (26).
***
"fkesini aa vurmaktan ekinip, onu boanlar Allah
daima mkfatlandrr." (27).
***
"Herkesin ameli, onun davranlarndaki niyetine gre
deerlendirilir. (Ameller niyetlere gredir)" (28).
***
"Allah Tel, kendi kazancyla yaayanlar, kendisine
dost yapar."(29).
***
30

Tolstoy

"Gerek zere olan o kimsedir ki, ktle kar sabrldr ve krlmay unutur." (30).
***
"Gerek tevazu, btn iyiliklerin badr." (31).
***
"Tevazu ve anlay olmadan iman olmaz." (32).
***
"yilikleri paylama konusunda srarl olun." (33).
***
"Ben a doru kotum, kta da yayorum." (34).
***
"En hayrlnz odur ki, iyilik bulunca Allah'a kreder,
ktle maruz kalnca sabreder. O daima Allah tarafndan
mkfatlandrlr." (35).
***
"Doru yolu bulmu insanlar, tartmaya girmeselerdi
bu yoldan sapmazlard." (36).
***
"Allah'n en byk dmanlar, m'min olduklar halde
haksz yere zulmedip cana kyanlardr." (37).
***
"Kabir, ahiret menzillerinin ilkidir."(38)
***
"En mukaddes sava, insann (nefsine) kendine galip
gelmesidir." (39).
***
31

Hz. Muhammed

"Bir saat almak, bir yl keyif ekmekten iyidir." (40).

***
"badet, dua eden m'minin ruhunun ykselmesi ile Allah'a kavumasdr." (41).
***
"lm bir kprdr, dostu dosta kavuturur." (42).
***
"Fakirliim, benim vn kaynamdr." (43).
***
"M'min, Allah'a sadk olarak, onun hkmne ve rahmetine raz, mitle yaar." (44).
***
"Gzlerin zinas bakmaktr, dilin zinas konumaktr.
Nefis de temenni eder ve itah duyar. Uzuvlar da bunu dorular veya yalanlar."(45).
***
"Allah Tel'nn en sevmedii ey, erkek veya kadnlarn
ibadetlerinde gsteri yapmasdr." (46).
***
"Allah Tel, kendi kazancyla geinenlere merhamet
eder, dilenerek geinenlere deil." (47).
***
"Kim daha ok sknt iindeyse, onun mkfata da bir o
kadar byk olur. Kim daha fazla bellara maruz kalmsa
onun mkfat daha fazladr. Gerekten Allah Tel, kimi
daha ok severse onu daha fazla bellara uratr." (48).
***
32

Tolstoy

Hz. Muhammed namazn klnca arkasndan deti olarak yle dua ederdi:
"Allah'm! Sana imanmn salaml iin dua ediyorum.
Doru yolla gideceime hazr olduum iin dua ediyorum.
Senin merhametine ve yardmna gvenerek sana secde ediyorum. Sana dua ediyorum ki, beni hatalarmdan temizleyip, temiz bir kalp, doruyu konuan bir dil verdin. Sana
dua ediyorum ki, bana iyilik yapmay tavsiye edip ktlkten ve hatalardan koruyorsun. Senden gizli ve ak yaptm
gnahlarm balaman istiyorum." (49).
***

Biliyor musunuz ki, bizim dinimizin asln bozup onu

dren nedir?
"Tefsirci ve tahlilcilerin yanllar; riyakr nakilcilerin
yozlatrp tartmalar ve yoldan sapm hkmdarlarn
buyruklardr."(50).
* * *

"Kadn erkein ikinci parasdr."(51).

* * *

"lim, unutulursa kaybolur, liyakatsizlerin elinde yok

olur. Gerek lim odur ki, bilgisini hayata tatbik eder." (52).
"Allah Tel ilmi insanlarn hafzalarndan silip unutturmak suretiyle deil, fakat limleri ldrp ortadan kaldrmak suretiyle alr. Neticede ortada hibir lim brakmaz. nsanlar bir ksm cahilleri kendilerine lider edinirler. Onlara
birtakm meseleler sorulur; onlar da bilmedikleri halde fetva
verirler. Neticede hem kendileri sapkla der, hem de insanlar saptrrlar." (53).

33

Hz. Muhammed

"Fazla gemez bir zaman gelir ki, kendi dininizin adndan baka bir ey kalmayacak. Kur'an'dan, onun grntsnden baka bir ey kalmayacak. O zaman camilerde artk
ilim ve din renilmeyecek, Allah'a kulluk yaplmayacaktr.
Din adamlar, ilim adamlar, insanlarn en ktsne dnecek, mnakaa ve mnazaralar onlardan kacak ve insanlar
dinden kp geri dnecekler." (54).
***
"lim renmek her Mslman'a farzdr. lmi, ehil olmayana retmek, domuzlarn boyunlarna cevher, inci ve altn
takmaya benzer." (55).
***
"lim ekilde olur: Bunlardan biri, phesiz gerektir,
onun ardnca git. Dieri yoldan karr, ondan sakn. ncs ise, bilinmeyen konulardadr, bunun da cevabn Allah'n indinde ara." (56).
***
"M'minler lmezler. Onlar yalnz fani dnyadan ebedi
leme gerler." (57).
***
"Gerek m'min, iyi gnleri iin Allah'a kreder, bana bir bel geldii zaman da Allah'a snr." (58).
***
"Allah'a tevekkl et (gven), ancak deveni salam kaza balamay da ihmal etme." (59).
***
"Dnya ve dnyann btn nimetleri deerlidir. Ancak onun nimetleri iinde en deerlisi, Saliha (iyi) kadnlardr." (60).

***
34

Tolstoy

"Biliyorum ki, 'Allah'tan baka her ey fanidir.' Szn

'Lebid'den baka kimse sylememitir." (61).
***
"Dorulua snn, yalandan kann!" (62).

***
"Gerek m'mine, kimseyi rezil etmek, yaramaz iler yapmak,
bir kazan salamayan szler sylemek yakmaz." (63).

***
"nsanlarn kusurlarn, zellikle byle kusurlar kendinde varsa, onlarn yzne vurmaktan sakn!" (64).
***
"Daha fazla susup, ruhun hayra (iyilie) ynelmesine
kavumaktan daha gzel bir ey yoktur." (65).

***
"Konuunca doru syleyin; sz verince yerine getirin;
borlarnz deyin; kendi fikir ve ilerinizde sapkla dmeyin; ellerinizi israftan ve kt eylerden koruyun." (66).
***
"Allah Tel, halim selim, saygl ve mtevaz olmay
emrediyor ki, kimse bakasna zulmetmesin." (67).

***
"O kimse ki, bizi zulmetmeye arr, o bizden deildir.
Kendi halkn cehalette, yalan iinde brakanlar da bizden
deildir. Kendi halkn zorlua ve skntya maruz brakanlar
da bizden deildir." (68).
***
"Muhabbet, insan sevdiine kar sar ve dilsiz yapar." (69).

***
35

Hz. Muhammed

"Kendisi iin istediini, m'min kardei iin de istemeyen gerek m'min deildir."(70).
* * *

"Mslman, dier Mslmanlarn elinden ve dilinden

zarar grmedii kimsedir. M'min de, halkn, can ve mallarn kendisine kar emniyette bildikleri kimsedir."(71).
***
"Diliyle insanlar kranlar, ibadetleri temizlemez."(72).
***
"Namaz klp oru tutmaktan ve iyilik etmekten daha
gzeli nedir bilir misiniz?
Dargnlar bartrmak. nk kin, nefret ve dmanlk
insan Allah'n verecei her mkfattan mahrum eder."(73).
***
"Allah Tel, akl ve zekdan daha gzel, daha iyi bir
ey yaratmamtr. nsanlara verdii serveti de onlarn hatrna veriyor. Allah' anlamak da zekdan doar."(74).
***
"Allah Tel, kendisi mlayimdir ve mlayim davranr.
O, mlayimlere verdiinden, sert ve hain kimselere vermez." (75).
***
"Gl, azametli (kuvvetli) insanlardr ki, insan liyakatini azaltmaz. Aksine kendi gazabndan ekinir."(76).
***
"Gerek zenginlik, mal okluu deil, gnl tokluudur."(77).
***
36

Tolstoy

Abdullah bnu Mes'd yle dedi:

"Raslullah bir hasr zerinde yatp uyumutu. Uykudan uyandnda, hasr vcudunun yan tarafnda iz brakmt. Biz:
"Ya Raslallah! Sizin iin bir dek edinsek, dedik. Bunun zerine Resul-i Ekrem:
"Benim dnya ile ilgim ne kadar ki? Ben bu dnyada bir
aacn altnda glgelenen, sonra da oradan kalkp giden binitli bir yolcu gibiyim" buyurdular."(78)
***

"Kendinizden fazla zengin ve gzel insanlar seyrederken, kendinizden aada olanlar da unutmayn." (79).
***
"Sizden biri, mal ve yaratla kendisinden stn olana
baknca, nazarn bir de kendisinden aada olana evirsin.
Byle yapmak, Allah'n zerinizdeki nimetini kk grmemeniz iin gereklidir." (80).

***
"Bir adam gelerek;
"Ey Allah'n Resul! Ben seni seviyorum" dedi. Raslullah:
"Ne sylediine dikkat et!" diye cevap verdi. Adam:
"Vallahi ben seni seviyorum!" deyip, bunu kere tekrar etti.
Raslullah, bunun zerine adama:
"Eer beni seviyorsan, fakirlik iin bir zrh hazrla. nk beni
sevene fakirlik, hedefine koan selden daha sratli gelir." (81)

***
"nsann her bir eklemi iin her Allah'n gn bir sadaka
vermesi gerekir:
37

Hz. Muhammed

ki kiinin arasn bulman, (haklarnda adaletle hkmetmen) bir sadakadr.

Bir kimseye bineine binerken yardmc olman veya ykn hayvanna yklemesine yardm etmen bir sadakadr.
Gzel bir sz sylemek sadakadr.
Namaza giderken attn her adma bir sadaka sevab
vardr.
Gelip geenleri rahatsz eden bir eyi yoldan alp atman
bir sadakadr."(82).
***
Allah Tel yle buyurdu: "Her kim (ihls ile bana kulluk eden) bir dostuma dmanlk ederse, ben de ona kar
sava iln ederim. Kulum kendisine farz kldm eylerden,
bence daha sevimli herhangi bir eyle bana yaknlk kazanamaz.
Kulum bana (farzlara ilveten iledii) nafile ibadetlerle
durmadan yaklar, nihayet ben onu severim.
Kulumu sevince de (adeta) ben onun iiten kula, gren
gz, tutan eli ve yryen aya olurum. Benden her ne isterse, onu mutlaka veririm; bana snrsa, onu korurum." (83).
***
"Yerin srtnme kuvvetiyle demiri temizledii gibi, Allah
Tel'y bilip iman etmek de insann kalbini temizler." (84)
***
"Her bir maruf (iyilik) sadakadr." Baka bir rivayette:
"Kardeini gler yzle karlaman, kendi kovandan kardeinin kabna su vermen de birer maruftur (iyiliktir)." eklindedir. (85).
***

38

Tolstoy

"(Bir keresinde) Raslullah'a (ayr dt) ocuuna

duyduu zlemden dolay rastlad her ocuu kucaklayan,
gsne bastrp emziren bir kadnn da aralarnda bulunduu bir esir grubunu getirdiler. Resul-i Ekrem evresindekilere (o kadn iaretle):
"Bu kadnn ocuunu atee atacana ihtimal verir misiniz?"diye sordu.
"Asla, atmaz!" dedik.
Bunun zerine Hz. Peygamber:
"te Allah Tel kullarna, bu kadnn yavrusuna olan
efkatinden daha merhametlidir" buyurdu. (86).

***
"Herkes iin yaratlan bir eyi yalnz kendi hesabna kullanan kimse, sulu ve kanun karsnda sorumludur." (87).

***
"inin hakkn alnnn teri kurumadan (yorgunluu
gemeden) veriniz."(88).

***
"nsanlara nezaketli ol, kabalk etme. Onlarla iyi gein,
onlardan nefret etme. Sana Yahudiler ve Hristiyanlar rast gelip cennetin anahtarn sorsalar, onlara anlat ki, cennetin anahtar, 'Allah'n varlna ve birliine, ahadet etmektir' de." (89).

***
"Kardeine kar gsterecein tebessmn bir sadakadr.
yilii emredip ktlkten sakndrman sadakadr. Yolunu
kaybeden kimseye yolu gsterivermen sadakadr; gz sakat kimse iin grvermen sadakadr; yoldan ta, diken, kemik (gibi eyleri) kaldrp atman sadakadr; kovandan kardeinin kovasna su boaltman sadakadr."(90).

***
39

Hz. Muhammed

"nsanlara merhamet edin ki, Allah da size merhamet etsin!" (91).

* * *

"Bir insan gzel bir szle teselli etmek, bakasna hak

ve adaleti sevdirmek, yazl talimatlara, istemeyerek ve isteksizce riayet etmekten iyidir." (92).
***
"Hkmnzde olan alaycy/tahkirciyi affetmeniz, Allah karsnda fazla derecede deerlendirilir." (93).
***

40

Tolstoy

Kaynaklar
(1) Ahmet Davudolu, Sahih-i Mslim tercme ve erhi, X, 55; smail Mutlu, Peygamberimizin Mucizeleri, s. 420.
(2) Tirmizi, Da'avt 74, (3485).
(3) Tirmizi, Fiten 26, (2192).
(4) Buhr, Mezalim 4; krah 6. Ayrca bk. Tirmiz, Fiten 68.
(5) Mslim, Zikir 22.
(6) Tirmizi, Zhd (2353).
(7) Kar: Tergib ve Terhib Tercmesi: Hadislerle slm, C.II, s. 290;
317.
(8) Kar: Tergib ve Terhib Tercmesi: Hadislerle slm, C.V, s.
325-337.
(9) Buhr, man 7; Mslim, man 71-72; Tirmiz, Kyamet 59; Nes, man 19,33; bnu Mce, Mukaddime 9.
(10) Buhr, Rikak 28; Mslim, Cennet 1; Eb Dvd, Snnet 22;
Tirmiz, Cennet 21; Nes, Eymn 3.
(11) Kayna bulunamad.
(12) Benzerleri iin bkz: Tergib ve Terhib Tercmesi: Hadislerle slm, C.IV, s. 363-376.
(13) Tirmizi, Tefsir, Muavvizateyn 2, (3366).
(14) el-Acluni, Kef'l-Hafa, II, 132 (2016).
(15) Kayna bulunamad
(16) Drekutn, es-Snen, IV, 184. Ayrca bk. Hkim, el-Mstedrek, IV, 115"(15)
(17) Kar: Tirmizi, Birr 16, (1925); Eb Dvud, Edeb 66, (4941).
(18) Kar: Buhr, man 6; Mslim, man 71, (45); Nes, man 19,
(3,115); Tirmiz, Sfatu'l-Kyamet 60, (3517); bnu Mce, Mukaddime 9,
(66).
(19) Kayna bulunamad.

41

Hz. Muhammed

(20) (En'm, 6:152) (Ayet, Rezn bnu Muviye'nin ilvesidir).

(21) Buhr, Zekt 30, Edeb 33; Mslim, Zekt 55, (1008).
(22) Ramuz'l-Ehadis, 2: 341 (6). Kar: Buhar, isti'zn 12, Kader 9;
Mslim, Kader 20, (2657); Eb Davud, Nikh 44, (2152).
(23) Ahmed b. Hanbel, Msned, IV, 227-228; Drim, By' 2.
(24) En yakn iin bkz: Tirmizi, Kyamet 46, (2490); Mslim, Cennet 63, (2865).
(25) Bkz. Kars: Tirmizi, Kyamet 46, (2490); Tirmiz, Birr 77,
(2019).
(26) Kar: Tergib ve Terhi Tercmesi (Hadislerle slm), IV, 431446.
(27) Taberani, Mucem's-Sair Tercme ve erhi (smail Mutlu),
c. II, s. 289.
(28) Buhr, Bed''l-vahy 1, mn 41, Nikh 5, Menkbu'l-ensr
45, tk 6, Eymn 23, Hiyel 1; Mslim, maret 155. Ayrca bk. Eb Dvd, Talk 11; Tirmiz, Fezil'l-cihd 16; Nes, Taharet 60; Talk 24,
Eymn 19; bni Mce, Zhd 26
(29) En yakn iin bkz: Mrid, 3.0, Hadis no: 7212.
(30) En yakn iin bkz: Buhar, Tefsir, H-mim, es-Secde (Fussilet)
1.
(31) En yakn iin bkz: Tirmiz, Birr '77, (2019).
(32) En yakn iin bkz: Tirmiz, Birr '77, (2019).
(33) Kayna bulunamad.
(34) Kayna bulunamad.
(35) Mslim, Zhd 64, (2999).
(36) Tirmiz, Tefsir, Zuhruf, (3250); bnu Mce, Mukaddime 7.
(37) Kayna bulunamad.
(38) Tirmizi, Zhd 5, (2309).
(39) Fediu'l-Cihad 2, (1621).
(40) Kayna bulunamad.
(41) En yakn iin bkz: Tirmiz, Daavt 112, (3542).
(42) Syuti, Kabir lemi Tercmesi, s. 39.
(43) En yakn iin bkz: Tirmizi, Zhd 36, (2351).
(44) Kayna bulunamad.
(45) Buhar, isti'zn 12, Kader 9; Mslim, Kader 20, (2657); Eb
Davud, Nikh 44, (2152).
(46) Kar: Buhar, Tefsir, Nun ve'1-Kalem 2, Tefsir, Nisa 8, Tevhid
24; Mslim, mn 302, (183).
(47) Kayna bulunamad.
(48) Kars: Muvatta, Kelm 8, (2,986); Tirmizi, Zht 57, (2400).

42

Tolstoy

(49) Kar: Buhri, Tehecct 1, Daavt 10 Tevhid 8, 24, 35; Mslim,

Saltu'l-Msfirin 199, (769); Muvatta, Kur'n 34, (1, 215, 216); Tirmizi,
Daavt 29, (3414); Eb Dvud, Salt 121, (771); Nesi, Kymu'1-Leyl 9,
(3,209,210).)
(50) Benzer bir hadise rastlanmad.
(51) Kayna bulunamad.
(52) Kar: Buhari, lim 34, 'tisam 7; Mslim, ilm 13, (2573); Tirmizi, ilm 5, (2654).
(53) Buhr, lim 34; Mslim, lim 13. Ayrca bk. Buhr, 'tism 7;
Tirmiz, lim 5; bni Mce, Mukaddime 8
(54) Kayna bulunamad.
(55) bnu Mace ve dierleri, Tergib ve Terhi Tercmesi (Hadislerle
slm), C. I, S. 129.
(56) Kayna bulunamad.
(57) Kayna bulunamad.
(58) Mslim, Zhd 64, (2999).
(59) Tirmizi, Kyamet 61, (2519).
(60) Mslim, Rad' 64, (1467); Nesai, Nikah 15, (6, 69).
(61) Kayna bulunamad.
(62) Kar: Tirmizi, Kyamet 61, (2520); Nesai, Eribe 50, (8, 327,
328).
(63) Kar: Tirmiz, Tefsir, Hucurat (3264); Ebu Dvud, Edeb 71,
(4926).
(64) Kar: Buhari, Edeb 57, 58; Mslim, Birr 28-34, (2563 - 2564);
Ebu Dvud, Edeb 40, 56, (4882, 4917); Tirmizi, Birr 18, (1928); 85,
(2033).
(65) Kayna bulunamad.
(66) Kar: Buhri, man 24, Mezlim 17, Cizye 17; Mslim, man
106, (58); Ebu Dvud, snnet 16, (4688); Tirmizi, man 14, (2634); Nesi,
man 20, (8,116).
(67) Kar: Buhr, stitbe 4, sti'zn 22, Edeb 35; Mslim, Birr 48,
Selm 10. Ayrca bk. Tirmiz, sti'zn 12; bni Mce, Edeb 9.
(68) En yakn iin bkz: Mslim, man 164, (102); Tirmiz, By 74,
(1315); Ebu Dvud, By, 52, (3452); bnu Mce, Ticart, 36, (2224). Metin, Mslim'inkidir.
(69) Ebu Dvud, Edep 125, (5150).
(70) Buhr, man 6; Mslim, man 71, (45); Nes, man 19, (3,
115); Tirmiz, Sfatui-Kyamet 60, (3517); bnu Mce, Mukaddime 9,
(66).
(71) Tirmiz, man 12, (2629); Nes, man 8, (8,104,105).
(72) Kar: Tirmizi, Birr 85, (2033).

43

Hz. Muhammed

(73) Kar: Tirmiz, Salt 266, (360); Mslim, Birr 36, (2565); Muvatta, Hsn']- Hulk 17, (2, 908); Ebu Dvud, Edeb 55, (4916); Tirmizi, Birr
76, (2024).
(74) Kayna bulunamd.
(75) Kar: Buhr, stitbe 4, sti'zn 22, Edeb 35; Mslim, Birr 48,
Selm 10. Ayrca bk. Tirmiz, sti'zn 12; bni Mce, Edeb 9.
(76) En yakn iin bkz: Buhari, Edeb 76, Mslim, Birr 107, (2760);
Muvatta, Hsn'1-Halk 12, (2,906).
(77) Buhr, Rikak 15; Mslim, Zekt 130. Ayrca bk. Tirmiz,
Zhd 40; bni Mce, Zhd 9.
(78) Tirmiz, Zhd 44.
(79) Buhari; Rikk 30; Mslim, Zhd 8, (2963); Tirmizi, Kyamet
59, (2515).
(80) Buhari; Rikk 30; Mslim, Zhd 8, (2963); Tirmizi, Kyamet
59, (2515).
(81) Tirmizi, Zhd 36, (2351).
(82) Buhr, Sulh 11, Cihd 72,128; Mslim, Zekt 56. Ayrca bk.
Mslim, Msfirn 84, Eb Dvd, Tatavvu 12, Edeb 160
(83) Buhr, Rikak 38
(84) Kayna bulunamad.
(85) Buhr, Edeb 33; Mslim, Zekt 52, (1005); Ebu Dvud, Edeb
68, (4947); Tirmiz, Birr 45, (1971).
(86) Buhr, Edeb 18; Mslim, Tevbe 22. Ayrca bk. Eb Dvd,
Ceniz 1; bni Mce, Zhd 35.
(87) En yakn iin bkz: Buhri, stikrz 2; Buhr, Hums 7.
(88) Tergib ve Terhib Tercmesi: Hadislerle slm, C. IV, s. 169.
(89) Kayna bulunamad.
(90) Tirmizi, Birr 36, (1957).
(91) Buhri, Tevhid 2, Edeb 27; Mslim, Fedail 66, (2319); Tirmizi,
Birr 16, (1923).
(92) Kayna bulunamad.
(93) Kayna bulunamad.

44

2. BLM
MEKTUPLAR

Hz. Muhammed'in retileri

Rus yazar L. N. Tolstoy, 1908 ylnda, 'Abdullah El-Shreverdi'nin Hindistan'da yaymlanm 'Hz. Muhammed'in
Hadisleri' kitabn okumutur. Tolstoy, okuduu hadislerden
bir kitapk tertip etmi, bunu Rusya'nn 'Posrednik' adl yaynevinde (1908 Ekim) "Muhammed'in Kur'an'a Girmemi
Hadisleri" ismini koyarak bastrmtr. Tolstoy'un kendisi
bir dindar olarak eitli din konulan iyi biliyordu. Onun slm'a bak, zellikle 15 Mart 1909 ylnda, Azeri kkenli
General brahim Aa ile evli olan Rus asll bayan Yelena Vekilova'ya yazd mektuptan da anlalyordu.
Dnemin Rusya'snda, ocuklarn, kendi halknn (Azeri-Trk toplumu) huzuru iin slm' kabul etmek istemeleri
halinde; anne ve baba farkl dine mensup dahi olsa ocuklarnn din deitirmeleri konusunda bask yapmazm. Yelena
Vekilova, bu yaklamdan hareketle durumu dncelerine
deer verdii ada Tolstoy'a bildirip ocuklarnn kimliklerine hangi din yazdrmasnn daha iyi olacan, "bu konuda ne tavsiye edersiniz, acaba ben ne yapaym?" diyerek
danmtr. Tolstoy da bu arya cevap vermekte gecikmemitir.

47

Hz. Muhammed

'En son ve en byk din olan slm...'

Tolstoy

Tolstoy'un Cevap Mektubu

"... Muhammedilie, Provoslav (Rusya'da Hristiyanln bir kolu) dininden daha fazla nem vermelerine gelince,
ben btn kalbimle buna katlyorum. Bunu sylemek ne kadar tuhaf olsa da benim iin Muhammedilik, Haa tapmaktan
(Hristiyanlktan) mukayese edilemeyecek kadar yksekte duruyor. Eer insan, seme hakkna sahip olsayd, akl banda
olan her Provoslav (Hristiyan) ve her bir insan, phe ve tereddt etmeden Muhammedilii; tek Allah' ve onun Peygamberini kabul ederdi.
Neden? nk zor ve anlalmaz bir ilhiyatlk olan Toritsa(*) (Baba-Oul ve Kutsal Ruh), srlarla dolu Meryem Ana,
Mukaddesler ve onlarn resimleri, tasvirleri ve zor ayinlerle dolu... Baka trl de olamazd. Yani Muhammediliin, din retilerin aslnn yerine geen birok batl inanlarn, kilise inanlarna evrildii bir dnemde, kilise inancndan yksekte durmamas mmkn deildi. una dikkat edelim ki:
Muhammedilik, Hristiyanlktan 600 yl sonra ortaya
kmtr. Dnyada her ey geliiyor, mkemmelleiyor. Her
bir insann gelitii gibi btn insanlk da geliip mkemmelleiyor. nsan hayatnn anlam, esas, onlarn din anlaylar(*) - Rusa bir kelime olan Troitsa, teslis yani leme demektir. Hristiyanlktaki teslis inanc, Baba (Allah), Oul (Hz. sa) ve Kutsal
Ruh'tan (Meryem) oluur.

48

Tolstoy

dr. Dinin mkemmellemesi ise, onun anlalmasn kolaylatrmaktan ve her trl gizli kalan dnceleri aklamaktan
ibarettir.
Dini deerlerin ve gereklerin perde arkas, karanlk yerlerinin aklanp aydnlatlmas, en eski devirlerden beri insanln byk dnrleri tarafndan yaplm, hayata geirilmitir. Onlarn, btn byk dinlerin esaslarn koyduklar
hesap edilmitir. Her eyden nce bizce bilinen dinlerin, byle
yani dinin en yksek deerleri, "Veda"nn (Hinduizm) kitaplarnda, daha sonralar Hz. Musa'nn, Buda'nn, Konfys'n, Lao-Tse'nin, Hz. sa'nn ve Hz. Muhammed'in retilerinde verilmitir. Yani dinlerin btn kurucular, din eski
anlamndan karm onlar daha derin, daha kolay ve akla uygun hale getirenler de insanlar idiler. Ancak yine de "insan"
idiler ve bu yzden de gerei, onu btn aydnl, derinlii
ve eskiden kalan herhangi bir yanllktan temizlenmi halde
ifade edememilerdir.
Dnsek ki, bu insanlar yanl yapmyorlard ve onun
iin onlarn kendilerinin ok aasndaki rencileri, gerei
derinliiyle kavrayarak, tabii ki sslemek amacyla, herkese
gre geerli hale getirmek iin birok lzumsuz ve zellikle de
tuhaf eyler ilave ederek evirmilerdir. Bunun sonucunda da
insanlarn birok gerei grmesi zorlamtr. Dinler ne kadar incelenirse, bir o kadar fazla ilhiyatnn aklad gereklerin byle aslndan uzaklatrlp deitirilmesi ise gereklerin yzn rter, karartr.
Bu konularda en eski dinlerde her eyden fazla tuhaflklar ve
her eit batl inanlar, uydurmalar (hurafeler) vardr ki, bunlar
da doruyu saklyor, perdeliyor. Bu da, arlkl olarak eski dinlerden olan Budizm, Brahmanizm, Konfys dininde Taoizm gibi
beeri dinlerle Hristiyanlk ve Musevilikte ve ok az da olsa en
son ve en byk din olan slm'da da vardr... "(*)
(*) - Tolstoy'un, 15 Mart 1909'da Yelana Vekilova'ya yazd mektup;
"Literaturniy Azerbaydjan" Dergisi, No: 12,1978, sayfa 114.

49

Hz. Muhammed

'Kalbimizde Allah'n nuru vardr,

onun ad da vicdandr.'
Tolstoy

Lev Tolstoy'a Mektup

Aradan alt yl geer. Ancak ne brahim Aa'nn baba
yrei sakinleir ne de Yelena Vekilova'nn ana kalbinin rahatsz arpntlar kesilir. Onlarn intizarnn esas sebebi,
oullarnn hangi dine hizmet edeceidir. Allah, onlara
nc evld da vermitir. Kzlar Reyhan da artk on yandadr. "Nereye gidip kimden akll bir maslahat almal?"
diye dnmektedirler. Resm devlet daireleri ve din adamlar, iinden klmaz bir duruma den aile meselesine bu
ynde bir yardm edememektedir.
General brahim Aa'nn Petersburg Teknoloji Enstits'nde tahsil yapan byk olu Boris (Faris)'i ve Moskova'daki Alekseyev Askeri Okulu'nda subay olan kardei
Qlebi (Galip)'i de dndren ciddi bir durum sz konusudur:
"Biz kimiz, hangi millete mensubuz? " eklindeki inan
sorgulamas...
Bu aklanamaz sorgulamalar karsnda iki karde sk
sk anne ve babaya mracaat edip sorunlarna are aryorlardr.
Evltlardan Fris (Boris) Vekilov bakn bu durumu nasl
anlatyor;
50

Tolstoy

"Benim yam 19 olmutu. Ders meguliyetleri ile beraber Muhammed'in dinine geme fikri de beni brakmyordu.
1904 - 1905 yllarndaki artlar bu niyetimin hayata gemesine yardm etmeliydi. Kt niyetli Rus - Japon sava, halk
kitleleri arasndaki inklb ruh haliyle ar hkmetini baz
liberal kararlar almaya mecbur etmiti.
1904 ylnda "Din zgrl hakknda manifesto (karar)" yaynland. Herhangi bir sebepten dolay ana baba dininden dnm olanlara tekrar o dine dnmeye izin verilmiti, insana yle geliyordu ki, uygun dileke vermek yeterliydi ki konu hallolsun. Tecrbeli insanlar, olan ebeveynim
Petersburg'a geliimin ilk ylnda Pravoslav (Hristiyan) dininin savunucularnn aracsz yaknlnda bu meseleyi kaldrmaya maslahat grmediler. Annemin Lev Tolstoy'a yazd mektupta da dikkatli davranmas dncesi hakimdi. Ho
olmayan olaylardan yakay kurtarmak iin niyetimin hayata
geirilmesini bir o kadar geciktirdik. Babam (brahim Aa
Vekilov) ve annem Yelena Vekilova u karara varmlar ki,
anlayl yazar Lev Tolstoy'dan baka hi kimse bu ciddi aile
meselesine akll bir cevap veremezdi."
2 Mart 1909 ylnda, anne Yelena Vekilova, Tiflis'ten
Tolstoy'a bir mektup yazar ve aile bireylerinin inan araylarn anlatr.
"Bizim ok sevdiimiz hocamz Lev Nikolayevi!
Mektubumla sizi rahatsz ettiim iin, size kar zr dileyecek sz bulamyorum. Biliyorum ki, benim gibi sizden akl
almak isteyenler oktur. Btn bunlara bakmayarak ben de size mracaat ediyorum. nk hayat benim karma gcmn
yetmedii bir konu karmtr.
Ben ksaca isteimi size anlatmaya alacam. Ben elli
yandaym. ocuk annesiyim. Kocam da Mslman'dr.
Ancak nikhmz kanunidir (yani din nikh yapmadk). o-

51

Hz. Muhammed

cuklarmz Hristiyan dinine inanyorlar. Kzm on yanda, olumun biri yirmi yanda ve Petersburg Teknoloji
Enstits'nde okumaktadr. Dieri yirmi iki yanda, o da
Moskova'daki Alekseyev Askeri Okulu'nda subaydr. Oullarm, babalarnn dinine gemek iin benden izin istiyorlar.
Ben ne yapmalym? Ben biliyorum ki imdi bu mmkndr
ve ayn zamanda bizde yaayan yabanc vatandalarla kt
ilikileri de biliyorum. Onlarda bu fikrin uyanmasna sebep
kk ailevi meseleler deil. Ne maddi kar beklentisi, ne de
makam mevki tutkusu da onlar bu konuya sevk etmiyor. Ancak karanlkta kalan Tatar (Azeri-Trk) halkna yardm etmek
maksadn tayorlar. Onlarn halkla birleip kaynamasna ve
yardmlamasna dinleri engel oluyor. Ama ben korkarm ki,
kendi dncemle onlar kt bir yola sevk edeyim. Ben kendi
derdimle ba baaym... Ah... Eer ben kendi dertlerimi ve
ektiklerimi, savalarm size yazabilseydim... Ben kendi evltlarn delicesine seven bir annenin gzyalar ile yazyorum. Artk azaptan aklm yitirmi halde sizden akl isteme
durumuna geldim. Siz, yalnz siz, kendi aklnzla hayatmzn
bugnk artlarndan bunun nasl neticeleneceini duyabilirsiniz. Benim derdim size kk ve basit grnebilir. Ancak bana dehetli azaplar vermektedir.
Lev Nikolayevi, siz bize, bizim gibi kk insanlara hibir zaman yrekten gelen deerli tavsiyelerinizi esirgemediniz. Bunu bildiim iin cesaret edip sizi kendi isteimle rahatsz ettim. Beni teselli ateine atn. ok ok zr dilerim ki sizin kymetli vaktinizi aldm. Bu adm atmaya beni mecbur eden ey delicesine analk sevgisidir."
Btn kalbiyle size bal olan
Yelena YEFMOVNA VEKLOVA
Tiflis, Uebny Pereulok I, Ev 8.

52

Tolstoy

'Mslmanlk Hristiyanlk
karsnda stndr.'
Tolstoy

Lev Tolstoy'un Cevab

Tolstoy, 15 Mart 1909 ylnda "Yasnaya Polyan"dan gnderdii cevap niteliindeki mektubunda yle diyordu:
"Yelena Yefimovna (Vekilova)'ya
Sizin oullarnzn Tatar halknn bilgilenmesine yardm
etme arzusunu takdir etmemek olmaz. Byle olduu halde
Muhammed'in dinini kabul etmenin de ne derece lzm olduunu da anlatamam. Genellikle size demeliyim ki, hkmete
itiraf etmeden, insann hangi dine mensup olmas hakknda kime olursa olsun artk kendinin bilgi vermesini gerekli sayyorum. Buna gre de sizin oullarnzn Muhammed'in dinini
Hristiyanlktan stn tutarak kabul etmeleri yani bir dinden
baka bir dine gemeleri hakknda kimseye bilgi vermeleri gerekmez. Belki bu zaruridir. Fakat ben bu konuda bir ey diyemem. Ona gre de sizin evltlarnz bu konuda hkmet organlarna haber verip vermemeleri hakknda kendileri karar
vermelidirler.
Mslmanln Hristiyanlk karsndaki stnlne
ve zellikle sizin evlatlarnzn hizmet ettikleri maksadn lice53

Hz. Muhammed

naplna gelince, bu konuya btn kalbimle katlyorum. Hristiyan ideali ve retisini, onun hakiki manasnda, her eyden stn tutan bir insan iin bunu sylemek ne kadar garip
olsa da demeliyim ki, Mslmanln kendine has d grnne gre Kilise Hristiyanlndan kyas kabul etmez derecede stn durmas, bende hibir phe dourmuyor. Eer ki,
bir kimsenin karsna kilise Hristiyanl veya slm dinine
girme hakknda bir tercih koyulsa, o zaman her bir akll adam,
mrekkep ve anlalmaz ilhiyatn sfatl Allah'n, gnah
karma merasiminin, din ayinlerin, sa'nn anasna yalvarn, mukaddeslerin ve onlarn resimlerine saysz hesapsz ibadetlerin yerine, hkmleri bir Allah' ve peygamberi olan slm dinini, phesiz ki stn tutar. Bu baka trl de olamaz.
Ayr ayr fertlerin, btn insanln ve btn insanlarn
hayatnn esasn tekil eden din uurun mkemmelletii
(olgunlat) gibi, hayatta her ey geliir ve mkemmellein
Dinin geliip mkemmellemesi ise, onun sadelemesinden,
anlalmasndan ve onu anlalmaz yapan her eyden kurtulmasndan ibarettir. Dini hakikatlerin, onu anlalmaz yapan
her eyden kurtarlmas en eski zamanlardan beri dinlerin esasn koyan dnrler tarafndan hayata geirilmitir. Bylelikle bize malum olan btn dinlerin hepsinden nce byle yce ve yksek din anlay, Veda'nn (Veda-Hinduizm) kitaplarnda, daha sonra Musa'nn, Buda'nn, Konfys'n, Lao
Tzu'nun, Hristiyanlk ve Muhammed'in retilerinde verilmitir. Dini, onun eski kaba manasndan kurtarp, daha derin,
sade ve akla uygun hakikatlerle deitiren btn yeni din hadimleri (hizmetileri/teblicileri) byk adamlar olmulardr.
Fakat srf byk adam olduklarndandr ki, hakikati olduu
gibi, btn aydnl, derinlii ve sadelii, safl ile eski yanl fikirlerinden kurtarlm ekilde ifade edememiler. Bu kimselerin hata yapmayacaklar, onlarn btn sylediklerinin
tekzip edilmez asl gerekler olduu farz edilse bile, onlarn
kendisinden ok ok aada bulunan akirtleri/'rencileri, ha54

Tolstoy

kikati btn derinlii ile anlamadan, onu daha gsterili ve

herkes iin uygun hale getirme arzusu ile ona pek ok gereksiz
eklemeler, zellikle acayip eyler kartrdklarndan, herkesin
gerei grmesi olduka zor olur.
Gerein din tarafndan byle tahrifi ne kadar ok itiraf
edilmise, bu tahrifler o kadar ok artm, neticede dine hizmet
edenler tarafndan kefedilmi asl hakikat karanlkta kalmtr. Buna gre de en eski dinlerde gerei gizleyen mucize ve
uydurmalar her eyden oktur. Bu, en ok en eski dinde, Brahman dininde, ondan az Yahudi dininde, ondan az Buda, Konfys, Taoizm dinlerinde, onlardan daha az Hristiyan dininde ve nihayet en az, en son din olan slm dininde vardr. Bu
bakmdan Mslmanlk en elverili durumdadr.
slm dini, onda harici, tabii olmayan ne varsa, hepsini
atsa ve z temeline Muhammed'in din -manevi retilerinin
esaslarn koysa- tabiidir ki, btn byk dinlerin esaslar ve
zellikle, gerei itiraf eden Hristiyan retilerinin esaslar
ile birleir.(*)
Siz byle uzun uzadya yazyorum ki, siz benim fikirlerimi oullarnza ulatracaksnz ve bu fikirler de onlarn gzel
dncelerini hayata geirmeye yarayabilirler. Dinin mahiyetini tekil eden byk hakikatlerin, onu karanlklatran her
eyden temizlenmesine yardm etmek, insann yapabilecei en
gzel ilerden biridir. Eer sizin evltlarnz bu ileri ailevi bir
grev hesap etseler, o zaman hayatlar dolu ve tam olacak.
Bilmiyorum, Mslmanlkta benim bildiim, yksek
esasl hakikatleri gizleyen yanl fikirlerden ve mevhumlardan
kurtarlmasna hizmet ettiklerini iddia eden iki reti sizce ve
sizin evlatlarnzca biliniyor mu bilinmiyor mu?

(*) nk dinlerin temel kayna Allah'tr. retileri ise Allah'a ve

Allah'n iman edilmesini istedii eylere inanp iman etmektir.
Bu durumda Tolstoy'un dedii gibi, dinler bozulmam olsayd
hepsi slm'n esaslar ile birleecekti.

55

Hz. Muhammed

Buna gre sz konusu her iki grup, aratrlm ve hl

da aratrlmaktadr. Bunlardan biri ran'da km sonra Trkiye'ye gemi olan ve orada yerlemeye alan Bahalik'tir.
Bahilik, Akka'da yaayan Bahaullah'n olunun adndan
yola klarak kurulmutur. Ancak btn insanlk iin bir olan
sevgi dinini kabul eden bu din mezhep, ibadetin hibir eklini
kabul etmiyor!*)
kincisi, Kazan'da ortaya km, taraftarlar, kendilerini
kurucularnn adyla adlandrp kendilerine "Allah'n ordusu" veya "Vaisovular" diyorlar. Bunlar da inancn asln
sevgide grrler ve sevgiye zt olan her eyden uzak dururlar.
Bu mezhep veya tarikat da takip edilmekte, rehberleri yakalanp hapse atlmaktadr.

(*) Lev Tolstoy'un da yanl ve batl bir inan olarak nitelendirip dikkat edilmesini istedii Baha Dini; inananlar tarafndan Bahaullah
olarak adlandrlan Mirza Hseyin Ali Nuri ( 1817-1892 ) liderliinde ran'da kurulan batl bir dindir. Mirza Hseyin Ali, 1863 ylnda Badat'ta daha nce Tebriz'de ldrlen ve mridi olduu
eyhi Bab Mirza Ali Muhammed'in ve dier dinler tarafndan gelecei vaat edilen Peygamber - Tanr Elisi - olduunu aklayarak
Baha dinini kurmu oldu. Mirza Hseyin kendini peygamber olarak akladktan sonra Osmanl Devleti ierisinde deiik blgelere
srgne gnderilmi ve Baha inancn yaymtr. Mirza Hseyin
Ali'nin (Bahaullah) lmnden sonra byk olu Abdlbaha
(1844-1957) retinin liderliini yapm, Abdlbaha'nn vefatndan sonra ise byk torunu evki Efendi, Bahaliin liderliine getirilmitir. Balangta slm dininin bir mezhebini andran Bahailik zamanla bamsz bir din halini almtr. Bahailik'te Yahudilik
ve Hristiyanlktan alnan esaslarda vardr. Gnde vakit zel
namaz klarlar. Namaz klarken, slm'dan ayrlan nceleri mezhep sonra ayr bir din hviyetine dnen inan sistemi olmalarna karn Kbe'yi kble olarak kabul etmezler. Bahaullah'n oturduu evin bulunduu yeri kble sayarlar. Bahalerin inanlarn
dzenleyen iki Kutsal kitaplar vardr. Bunlar: El-ikan ve Kitabu'lAkdes'tir lkemizde Yargtay'n 13.10.1962 tarih ve 1252 esas, 2345
sayl kararyla ayr bir din olarak kabul edilmedii iin ayr ibadethane yapmna izin verilmemitir.
56

Tolstoy

Eer benim dncelerim hi olmasa bir eye yarasalar,

siz veya oullarnz kendi faaliyetleri hakkndaki kararlarn
bana bildirseler ok memnun olurum."
Lev TOLSTOY
Grlyor ki, Tolstoy'u annenin yazd mektup ok heyecanlandrmtr. Bunu drt sayfalk ve acele yazlan mektubundan anlamak mmkndr. Lev Tolstoy'un, "Mslmanln kendine has d grnne gre kilise Hristiyanlndan kyas kabul etmez derecede stn durmas bende
hibir phe dourmuyor" cmlesi, onlarn aile strabna
son veren bir cevap olur. Mektup, ailede hkm (emir) gibi
okunup kanun gibi kabul edilir.
Tolstoy'un mektubundan sonra Tiflis'teki Zagafgaziya
Ruhani daresi general brahim Aa Vekilov'un evltlarn
Mslmanla kabul etmi ve bu arada Mft Mirza Hseyin Efendi Kaypzade'nin imzas ile resm senet vermitir.
ocuklarn adn da deitirip; Boris, Faris olmu, Qleb ise
Galip olarak resmilemilerdir.
Lev Tolstoy'un, Yelena Vekilova'ya yazd mektubun
asln Yelena'mn olu Faris'de, 1978 ylnda Moskova'da Lev
Tolstoy adna alan mzeye vermitir. Mektuplar mzede
hl sergilenmektedir.

57

Hz. Muhammed

'Mslmanlarn Allah'tan baka ilh yoktur

ve Muhammed onun peygamberidir.'
Tolstoy

Yasnopolyana Kaytlar
Dhi yazar Lev Tolstoy, slm dinine olan inancn sadece Vekilov'lara yazd mektuplarla aklamamtr. Onun
ok yaknnda bulunan binlerce kalem ve kalp dostlar Tolstoy ile slm dinine, Hz. Muhammed'in ahsiyetine ulv muhabbeti hakknda yazlar yazp, sohbetler ederlermi. Tolstoy'un, mslmanl kabul etmesi konusundaki ilk net ifadesi ise, aadaki szlerinden anlalabilir.
Slovak asll D. P. Makovitski, alt yl Tolstoy'un zel
doktorluunu yapm ve ok sayda dostunun Tolstoy'u ziyaret etmesi srasnda aralarnda geen diyaloglar not ederek, "1904-1910 Yllarnda Tolstoy'un Yannda" adl byk
bir eser yazmtr.
Bu kitap 1979 ylnda drt cilt olarak "Yasnopolyana Kaytlar" adyla, ilk defa Moskova'da yaymlanmtr. Kitabn
III. cildinin, 356. sayfasnda ise Tolstoy'un ailevi sohbetleri
veriliyordur. Okuyucu orada Tolstoy'un, General brahim
Aa Vekilov'un hayat arkadann kaygsna ortak oluuna
ve slm dinini kalben sevmesine bir kez daha ahit olur.
Tolstoy'un doktoru Duan Petrovi Makovitski bu durumu bakn nasl anlatyor:

58

Tolstoy

1909 yl Mart aynn 13'nde Lev Nikolayevi Tolstoy

bir sohbet srasnda dedi ki: 'Bir anneden mektup aldm. Yazyor ki: ocuklarmn babas Mslman'dr ben ise Hristiyan'm. ki olum var, biri talebedir, br zabit (subay).
Her ikisi de slm dinine gemek istiyor.'
Tolstoy'un bu sz zerine Sofya Andreyevna (Tolstoy'un arkada): 'Belki de oullan, ok eli olmak iin Mslman olmak istiyorlardr.' der.
Tolstoy: 'Ne olur ki... Sanki bizde ok eliler az m? Bu
mektup hakknda dnrken benim iin ok ey aydnland. Muhammed her zaman Evangelizm'in (Hristiyanlarn)
stne kyor. O, insan Allah saymyor ve kendini de Allah
ile bir tutmuyor. Mslmanlarn Allah'tan baka ilh yoktur
ve Muhammed onun peygamberidir. Burada hibir muamma ve sr yoktur.'
Sofya Andreyevna (Tolstoy'un arkada) : 'Hangisi daha
iyidir? Hristiyanlk m, Mslmanlk m?'
Tolstoy: 'Benim iin aktr ki, Mslmanlk daha iyidir,
daha stndr.'
Ksa bir sre sustuktan sonra Lev Nikolayevi Tolstoy
tekrar eder: 'Mslmanlk mukayese edildiinde Hristiyanlktan stnl grlr. Mslmanlk bana ok yardm etmitir.'
Mikail Vasileyevi (Tolstoy'un arkada): 'Zaporojyeli
Nekrasovular(*) slm Dinine gemiler...'
Lev Nikolayevi Tolstoy. 'nsan inkiaf edince (geliince)
dinin esaslar da; Taoizm, Budizm, Hristiyanlk da inkiaf
ediyor. Bunlarn da hepsinin din esaslar birdir. Zaman getike bu da birlie ve sadelie getirip ulatryor..."

(*) 1878 ylnda Bulavin isyan yattrldktan sonra ataman knat

Nekrasov'un rehberlii ile Trkiye'ye gen Don Kazaklar.

59

Hz. Muhammed

Bir dertli anne Yelena Vekilova

nl yazar Tolstoy ve dertli anne Yelena arasndaki
mektuplamalarn zerinden yaklak 80 yl getikten sonra
"Literetarnuya Gazeta"nn 7. saysnda (1991), General brahim Aa Vekilov'un aile mektubu hakknda bir haber dosyas yaymland. Dosya, slm dininin btn dogmalarn
(nass-kaynak) kendinde toplayan esiz kitap Kur'an- Kerim'e ayrlmt. Bu teebbs, slm dininin esaslar hakknda binlerce Rus okuyucusuna ak, abartsz bilgi vermek
iin gzel bir balang idi.
Yazar Lev Tolstoy'un Yelena Vekilova'ya yazd mektuptan blmlere yer veren gazete, "ok teessf ediyoruz ki,
Yelena Vekilova'nn ahsiyeti hakknda hibir bilgimiz yoktur" itirafnda da bulunmadan edememiti.
Azerbaycan'da bu soruya cevap verecek bir tek kimse
vard: General brahim Aa'nn tek torunu olan, Profesr
Leyla Galip kz Vekilova. Asker bir ailenin kz olan torun
Vekilova ailesini yle anlatyor:
"Babaannem Yelena, Tiflis'te subay toplantlarndan birinde, dedem gen subay Aaolu brahim Vekilov ile tanm. Bizim Vekilovlar nesli, Azerbaycan'n kenar ehri Kazak'tandrlar. Zadegan (Beyzade) soyuna mensup neslimiz
resm olarak 350 yldan fazladr devam etmektedir. Bizim so60

Tolstoy

yumuz, kendi halkna, vatanna birok sava, lim, yazar

ve air yetitirmitir.
ki gen, birbirini sever. Ancak onlarn saadetlerine yalnzca din fark engel oluyordur. Azerbaycanl brahim Vekilov Mslman, Yelena Yermolayeva ise Provoslav (Hristiyan) dinine mensuptur. O zamanki Rusya mparatorluu kanunlarna gre nikh kymak iin elerden biri kendi dininden feragat etmek zorundadr. Ancak dedem de, babaannem
de ailelerinden aldklar din terbiyeye kar kamamaktadr. Durum byleyken brahim Aa Vekilov, 'Rus ar'na
mracaat eder. Uzun ekimelerden sonra evlilik izni verilir.
Fakat byle evliliklerde yine dnyaya gelen ocuklar, Rus
mparatorluu kanunlarna gre Provoslav (Hristiyan) din
terbiyesi almaldrlar.
Bylece Yelena ocuunu -kz Reyhan, oullar Boris
ve Qleb'i vaftiz ettirir. Fakat babalarnn ve akrabalarnn etkisi ile ocuklar slm dinine meyleder ve Tolstoy'un telkini
ile Mslman olurlar..." (*)
Tolstoy ve Nakibendiler
Tolstoy'un 80. ya gnnde Kazan-Tatar Trkesinde
yayn yapan gazete ve dergilerde L.N. Tolstoy hakknda pek
ok anma yazsna yer verilir. Tatarlarn nl yazarlar Abdullah Tukay, Fatih Emirhan, Fatih Kerimi gibi isimler, Tolstoy'u tantan makaleler yaymlar. 'Fikir', 'deal', 'Vakit', 'ElIslah' ve 'ura' gibi basn yayn organlarnda Tolstoy'un felsefesi anlay ve dnya edebiyatnda ki yeri hakknda yazlar kaleme alnr. Bu arada baz Tatar yazarlarn Tolstoy'la
mektuplamalar da bahsi geen yayn organlarnda yer bulur.
(*)

Kaynak: emistan Nazirli, Toporaf General brahim Vekilov,

Azerbaycan Devlet Ktphanesi; Bak "Zaman" 2002. Kayt no:
71277 ve 70823.

61

Bu mektuplarn en dikkat ekeni ise 1909 ylnda 'ktisat'

dergisinin yazar Fatih Murtazn'n, Tolstoy'a cevaplamas
iin gnderdii 5 soruluk yazndr. Tolstoy'un cevab 9 Ocak
1910'da gelir. Tolstoy'un mektubunun Tatarca'ya tercmesi
'ktisat' dergisinin (1910) 11. saysnda yaymlanr.
Tolstoy cevabnda; 'Aslnda her din gzel, hayatn manasn ise dine inanan her insan aramal ve insanl sevmeli'
diyerek hmanist bir yaklam sergiler. Ancak iin ilgin taraf nl Rus yazarn cevap mektuplaryla beraber, derginin
yazar Murtazn'a, 'Hergn in Bir Hadis' adnda bir kitapkta gndermesiydi. Bu kitapkta Tolstoy, Hz. Muhammed'in szlerine yer verir ve ekler; "Bu ilahi (ezgi) kelimeler
her trl din ehli iin gereklidir"(*)... Dergide kan cevap
mektubunda Tolstoy, Arapa bilmedii iin slam' Rus misyonerlerinden rendiini de itiraf etmektedir.
Prof. Dr. Elfine Sibgatullina'ya gre Tolstoy'un bahsettii misyonerler Tatarlar arasnda varolan (1860) ilgin bir sofi
tekilatdr. Kurucusu Bahauddin Vaisov, Nakibend Tarikat'na mensup olsa da dnemin sosyal ve yaamsal gerekliliklerine ek olarak tarikat felsefesine yenilikler ykleyecek kadar da ak fikirlidir... Ancak Rus ar'na gndermi olduu
mektuplarda hkmetin siyasetini tenkit ermesinden dolay
Bahauddin Vaisov srgne gnderilir.
Prof. Dr. Elfine Sibgatullina'ya gre Bahauddin Vaisov,
Tolstoy ile grm ve baz konularda ortak noktalarda bulumulardr. Hatta Tolstoy Vaisov gibi devletten ve toplumdan ayrlma fikrine katlmtr(**)

(*) Ravil Amirhanov. Tatarskaya Dorevolutsyonnaya Pressa (V Kontekste

"Vostok-Zapad"), Kazan, Tatarskoye Knijnoye zdatelstvo, 2002; s.
141-142.
(**) Tatar Edebiyat Tarihi, II. Cilt, Kazan, Tataristan kitap neriyat, 1985.

62

3.BLM
TOLSTOY'UN TRAFLARI

Allah'a nanmak
Hristiyanln Ortodoks mezhebine gre vaftiz edildim
ve ocukluk yllarmda bu mezhebin grleri dorultusunda eitildim. ocukluk ve genlik yllarmdaki renim yaantmda da yine bu inan izgisinde renim grdm. Ancak on sekiz yamdayken, ikinci yldan sonra niversite renimimi yarda braktmda artk bana retilmi grlerin hibirine inancm kalmamt. Gemite yaadm olaylara ve anlara dayanarak hkm vermem gerekirse, aslnda
ok da inanl biri saylmazdm. Fakat buna ramen evremdeki insanlarn inanlarna sayg gsteriyor ve bana retilen bilgilere inanyor, itimat ediyordum. Aslnda iin gerei,
bu itimat ok da kalpten inanarak deildi.
Benim din inanlarmdan kopuum, kltrl ve aristokrat tabakaya mensup insanlarda gemi dnemlerde nasl olmusa ve imdi de nasl olmaya devam ediyorsa yle olmutu. Sanrm bu durum bir ok insan iin ayn seyri takip etmektedir. Yani evresindeki ounluk nasl yayorsa insan
da yle yayor.
nsanlarn byk bir ksm, inan esaslaryla hibir ortak
noktas olmayan, hatta ounlukla ona ters den ilkelere
bal olarak yayorlar. nan retisinin yaantmzda pek
yeri yok; ne baka insanlarla olan ilikilerimizde rastlyoruz
65

Hz. Muhammed

ona, ne de bizzat kendi yaantmzda onunla ilikimiz oluyor. nan esaslarn herhangi bir yerde, yaamdan uzakta ve
yaamdan bamsz olarak kabulleniyoruz. O, herhangi bir
zamanda karmza knca da yaam iten hi ilgilendirmeyen ve sanki sadece dtan bir olaym gibi karlyoruz.
Bir insann dindar olup olmadn, eski zamanlarda olduu gibi imdi de o insann hayatndan ve davranlarndan anlayabilmek olduka gtr.
nan, bugn ya da eski devirlerde olsun hep d basklarla ayakta tutulmaya allmtr ve insanlar ona sonsuz
bir gven duyarak, yaamlarnda inanca btnyle yer verememilerdir. nan, bugn artk bilimlerin ve inan esaslaryla ters den hayat deneyimlerinin etkisi altnda erimektedir
ve erimitir.
nsanlarn byk bir blm, kendisine daha ocuklukta retilen inan retisinin kendisinde sanki hi bozulmadan varln devam ettirdiini zanneder; oysa ki aslnda
bu retiyi, o inanc oktan kaybetmitir.
Bu durum insanlarn ok byk bir ounluunda sanrm ayndr. Elbette bizim gibi eitim grm insanlardan,
yani kendi kendine kar samim davranan insanlardan bahsediyorum; yoksa inandklar dinlerini, dnyev amalarna
alet eden insanlardan deil. Aslnda bu tip insanlar gerek
inanszlardr; nk, inan onlar iin herhangi bir dnyev
amaca ulamak iin ara durumundadr. Bu ise phesiz ki
asla inan deildir. Baz insanlar, bilginin ve hayatn nn
ykt o rk binann kalntlarn oktan silip sprm,
bazlar ise bunu henz fark edememilerdir.
Evet, Allah'a inanyordum; daha doru sylemek gerekirse Allah' inkr etmiyordum ama nasl bir Allah'a inanyordum, ite bunu anlatamazdm.
Yalnzca, kendi adma tek gerek olduuna inandm
eyi, ulatm bu gerek bilgiyi yazlarmda dier insanlara
66

Tolstoy

retiyordum. Yani benim imdi srdrdm gibi yaamak

gerektiini ve insann en rahat yaad yerin ailesinin yan
olduunu anlatyordum insanlara. Yaantm byle srp gidiyordu. Fakat yaantmn bu aka girmesinden be yl sonra tuhaf bir eyle karlatm. Baz anlarda zihnimi birdenbire kukular saryordu. Sanki yaam byle anlarda duruyor,
zaman akmyordu. Nasl yaamam, ne yapmam gerektiini
bilmiyor gibi oluyordum. Dengemi yitirdim ve melankoliye
dtm. Fakat bu durum ksa bir sre sonra geti. Yaantm
kald yerden, yine eskiden olduu gibi srmeye balamtm ki, bu kuku anlar daha sk, hem de ncekine gre ok
daha youn bir hlde tekrar etmeye balad. Hayatmn durduu bu anlarda hep ayn sorular ortaya kyordu:
Niin? Peki, ya sonra ne olacak?
Balangta bunlarn anlamsz, sama sorular olduunu
dndm. Sanyordum ki, bunlarn cevaplar belli, ortada
olan cevaplar var ve ben bu cevaplara kolayca ulaacam.
Her eyden nce bu sorularn zm ile uratmda meselenin ortadan kalkacan dnyordum. Fakat bununla
uraacak zamanm yoktu. Eer gnn birinde canm isterse
cevaplan bulabilirim diye dnyordum. Ancak sorular
gittike daha sk ortaya kmaya ve oalmaya baladlar;
stelik bu sorular, cevaplarn bulmann ok g olduu sorulard. Durmadan ayn yere den noktalar gibi, bu cevapsz sorular da kara bir leke halinde toplanp byyordu. Bir
i hastalk nedeniyle ac eken bir insann hli naslsa, benim
hlim de yleydi. nce hastann nem vermedii kk iaretler belirir, sonra bu iaretler gittike daha sk tekrarlanr
ve zamanla kurtulmann imknsz olduu bir strap haline
gelir. Ac giderek byr ve hasta dnmeye vakit bulamaz
olur. O zaman unu fark eder ki, kendisinin salk iinde yaarken pek fazla nemsemedii ey, aslnda dnyada onun
iin en nemli olan eydir: Yani, lmdr.

67

Hz. Muhammed

Yaantm sanki durmutu; sadece nefes alyor, yiyor, iiyor ve uyuyordum. Ancak bunlar yapyorum diye yaadmdan bahsetmem mmkn deildi; nk ruhumu rahatlatacak ve aklm tatmin edecek bir arzum yoktu. Aslnda unu da ok iyi biliyordum ki, bir arzum olduunda,
onu gerekletirsem de gerekletirmesem de sonunda bir
ey deimeyecekti.
Yaamay srdryordum ama bu sadece yaam fonksiyonlarm srdrmekten ibaretti. Bir uurumun bana gelmitim ve nmde yok olutan baka bir ey olmadn ok
iyi gryordum. Ulatm sonuca kaytsz kalmam imknsz olduu gibi, nmde yalnzca ac ve gerein durduunu
grmemek iin gzlerimi kapatmam da imknszd. Yaadm tam bir perianlkt.
Bir seyyahla, onun lde karlat yrtc hayvanlar
anlatan o ark masaln kim bilmez ki! Seyyah, yrtc bir
hayvandan kurtulmak iin kendini kurumu bir kuyuya
atar. Tam o anda, kuyunun dibinde onu yutmak iin azn
am bekleyen bir ejderha grr. Yrtc hayvan tarafndan
paralanmamak iin yukar kmaya cesaret edemeyen ama
ejderha tarafndan yutulmamak iin aaya da atlayamayan
bu zavall seyyah, kuyunun duvar talar arasnda boy vermi bir dal yakalar ve ona smsk tutunur. Az sonra elleri
uyumaya balar ve kendisini her iki tarafta bekleyen felketin kucana deceini anlar; ancak dala hl smsk tutunmaktadr. O srada birka farenin, onun tutunduu deln
evresinde dolamakta ve dal kemirmekte olduunu grr.
Dal kopacak ve o da canavarn aznn ortasna decektir.
Seyyah bunu grnce kurtulma midinin artk hi kalmadn anlar. aresizlik iinde evresine bakarken, daln yapraklarnda bal damlalar grr; dilini uzatr ve bunlar yalamaya balar. te, ben de aynen bu seyyahn benzeriydim;
lm ejderhasnn kanlmaz bir ekilde beni beklediini,
beni paralamaya hazr olduunu bildiim hlde, son bir
68

Tolstoy

mitle hayatn dallarna tutunuyordum ve bu azaba niye

dtm de aklm bir trl almyordu. Bana o gne kadar
teselli vermi olan bal yalamay deniyordum; ancak bal artk tat vermez olmutu. lm ejderhas azn am beni
yutmak iin beklerken, yaamn kemirgen fareleri de tutunduum dal kopartmaya alyorlard. Bense artk sadece
kendilerinden kaamayacam o ejderha ile fareleri gryor,
gzm onlarn zerinden ayramyordum. stelik bu bir
masal deildi; gerein ta kendisiydi. Bu, aksinin ispatlanamayaca ve herkesin alglayabilecei bir gerektir.
Soru: "Ne iin yayorum?"
Cevap: "Sonsuz byk meknda, sonsuz zaman irinde,
sonsuz kk paracklar, sonsuz kk bileimler iinde
deiirler ve sen eer bu deiimlerin yasalarn kavrayamamsan, yeryznde niin yaadn da kavrayamamndr."
Ayn ekilde dnce annda kendi kendime yle diyordum: "Btn insanlk, onu yneten manev ilkelere ve
ideallere dayanarak geliiyor. Bu idealler dinlerde, bilimlerde, sanatlarda, devlet ekillerinde ifadesini buluyor. Bu idealler gittike ykselmekte ve insanlk da gittike daha yksek mutlulua trmanmaktadr. Ben de insanln bir parasym. Bu nedenle benim grevim, insanln ideallerini renmek ve bunlarn gerekletirilmesine katkda bulunmaktr."
Zihin gcmn zayf olduu sralarda bu cevapla yetindim. Ancak yaamn sorusu iimde btn netliiyle uyanr
uyanmaz, bu teori de birdenbire yklverdi. Bilimlerin, insanln kk bir blmnn aratrlmasndan kard ve
genel geer sonular olarak sunmaya alt vicdansz vurdumduymazl ile insanln ideallerinin yer ald bu felsefenin birok ynnn kartlklar yn olmas bir yana, bu
felsefenin aptalca demeyeyim ama alacak noktas uydu:
Her insann karsna kan "Ben neyim?" ve "Ben niin yayorum?" ya da "Benim grevim ne?" sorularn cevaplandr69

Hz. Muhammed

mak istiyorsak, nce u soruyu zmemiz gerekiyor; "Bizim

yalnzca ok kk bir zaman diliminde, ok kk bir parasn bildiimiz o btnn ve insanln varlnn anlam
nedir?"
nsan, bunu yantlayabilmek iin ncelikle bu bahsi geen srlarla dolu insanl, yani daha kendini bile kavrayamam insanlardan kurulu insanln ne olduunu kavramak zorundadr.
Kendine "Nasl yaamalym?" sorusunu samimiyetle
soran insan, deneysel bilimlerin bu soruya verdii "Sonsuz
evrendeki zaman ve birleme imknlar bakmndan sonsuz
paracklar aratr; sonra kendi hayatn anlayacaksn?" eklindeki cevapla nasl tatmin olmuyorsa, ayn insan u cevapla da yetinemeyecektir: "Balangcn ve sonunu hi bilmediimiz ve belki de en kk paracn bile tanmadmz
insanla ait btn yaam anlaylarn aratr; ite o zaman
kendi yaamnn anlamn kavrayacaksn!"
Hi Olabilmek in
Hastalk, yallk ve lm hi grmemi ve onlarn ne
olduunu bilmeyen gen, mutlu prens Sakya-Muni, bir gezinti srasnda grn perian, dileri dklm, salyalar
akan bir ihtiyara rastlar. O zamana kadar ihtiyarln ne olduunu bilmeyen prens, aknlk iinde arabacsna bunun
ne olduunu, adamn nasl olup da bu acnas ve itici hale
dtn sorar. Bunun btn insanlarn ortak kaderi olduunu, kendisi kral olu olsa bile ayn eyin kendi bana gelmesinin de mukadder olduunu renince gezisine devam
edemez ve bu konuda dnmek iin geri dnmek ister. Tek
bana bir keye ekilerek gnler boyunca dnr ve anlalan sonunda bir teselli bulur. nk yine keyifli ve mutlu
olarak geziye kar. Bu defa karsna vcudu iler iinde,
gsz ve gzlerinin feri snm hasta bir adam kar. O gne kadar hastal hi bilmeyen prens arabay durdurur ve
70

Tolstoy

arabacya bunun ne olduunu sorar. Bunun hastalk olduunu, herkesin bana gelebileceini, salkl ve mutlu bir kral
olu olan kendisinin bile ayn hastala yakalanabileceini
renince yine neesini ve cesaretini kaybeder, geri dnmeyi
emreder. Daha nce olduu gibi yine dncelere dalarak teselli arar. Arad teselliyi yine bulur ki, nc kez gezintiye kar. Bu nc gezisinde yine bir manzara ile karlar.
Bir eyin insanlar tarafndan tanmakta olduunu grr.
Arabacya sorar:
-Bu nedir?
-Bir cenaze efendim.
-Cenaze ne demek?
-Bu herkesin sonudur.
Prens lye yaklar, rty aar ve yzne bakar.
-imdi ne yapacaklar onu? diye sorar.
-Onu gmecekler.
-Niye?
-nk artk kesinlikle canlanmayacak ve gelecekte ondan sadece pis bir koku ve kurtuklardan baka hibir ey
kalmayacak.
-Ve bu insanlarn kaderi yle mi? Benim de mi? Beni de
gmecekler, benden geriye de pis bir kokudan baka bir ey
kalmayacak, yle mi? Beni de kurtuklar m yiyecek?
-Evet.
-Geri dnelim. Artk gezmek istemiyorum ve bir daha
da bunu istemeyeceim.
Sakya-Muni bu defa bir teselli bulamad ve yaamn en
byk dert olduu sonucuna vard. Btn gcn, kendini
ve bakalarn bundan kurtarmaya harcad. Yaamdan yle kurtulsunlar ki, lmden sonra da hibir biimde tekrarlanmasn ve yaam kknden kaznm olsun.
71

Hz. Muhammed

Yaamn sorusuna cevap verdii zaman, insan bilgeliinin kesin cevaplan bu dorultudadr.
Sokrates: "Madd hayat bir derttir ve yalandr. Bu yzden madd hayatn yok edilmesi bir mutluluktur ve biz bunu
dilemeliyiz." der.
Schopenhauer: "Hayat, olmas gereken bir eydir ama
bir derttir; hilie gei ise hayattaki tek mutluluktur." der.
Hz. Sleyman: "Dnyadaki her ey: delilik ve bilgelik,
zenginlik ve yoksulluk, sevin ve ac; bunlarn hepsi botur,
hitir. nsan lp gider ve ardnda hibir ey kalmaz. Ve bu
samadr." der.
Buda: "Istrabn, acnn, gten dmenin, ihtiyarln
ve lmn kanlmazlnn bilinciyle yaanmaz. nsan kendini hayattan, hayatn her imknndan kurtarmak zorundadr." der.
Bilimlerin iinde dolamam beni aresizlikten kurtaramad gibi, bu aresizliimi daha da arttrd. Bu bilimlerden
biri yaamn sorusuna hi cevap vermedi. Bir baka bilim ise
dierinin tersine soruma dorudan cevap vererek benim
aresizliimi onaylad ve bana gsterdi ki, ulatm sonu
benim yanlmlmn, benim hastalkl ruh hlimin meyvesi deil. Yani, benim doru dndm ve insanln
dhileriyle ayn sonulara vardm onaylad.
Bunda yanlma yok; her ey bo ve lm yaamdan ok
daha iyi. nsann yaamdan kendini mutlaka kurtarmas gerek. Hi domam olana ise ne mutlu.
Bilinmeyeni Bulmak
zm bilimde bulamamtm ve bu zm yaamda aramaya balamtm; umudum onu evremdeki insanlarda bulabilmekti. Bylece insanlar gzlemlemeye baladm. Beni aresizlie srkleyen bu sorulara kar dier insanlarn nasl bir tavr takndklarn merak ediyordum.
72

Tolstoy

Peki, renim seviyeleri ve yaam tarzlaryla bana benzeyen bu insanlar nasl bir cevap bulmulard? Grdm ki,
benim evremdeki bu insanlar, iinde bulunduumuz bu
korkun durumdan kurtulmak iin drt farkl k yolu bulmulard.
Birinci k yolu bilgisizlik yoluydu ve bu yol undan
ibaretti: Hayatn bir bel ve samalk olduunu bilmemek ve
kavramamak.
kinci k yolu ise Epikrc k yoluydu. Bu dncenin esas uydu: nsan hayatn umutsuzluunu bilse de, onun sunduu nimetleri tatmaktr.
Benim evremdeki insanlar ounluu yaama imknn ancak byle buluyordu. inde bulunduklar artlar onlarn dertten ok nimet kazanmasn salyor ve ahlk duyarszlklar sayesinde unutma imkn buluyorlard. Bu ahlkszlk ve duyarszlklarna ramen iyi durumda olmalar ise
sadece bir rastlantdr.
amz insanlarnn byk ounluu byle dnmekte, byle hissetmektedir. Bu insanlardan bazlarnn dnce ve hayal glerinin felcini bir felsefe diye iln etmeleriyse bu insanlar yaamn sorusunu grmemek iin bal
yalamay srdrenler grubundan ayrmaz. Benim bu insanlara uymam da mmkn deildi. Onlarn hayal gcnn duyarszl bende olmad iin, yapay olarak da bunu salayamazdm. Gzlerimi, onlar bir kere grm olan
herhangi bir insan gibi, farelerden ve ejderhadan eviremezdim.
nc k yolu, g ve enerjinin yoluydu. Esas uydu: nsan, hayatn dert ve samalk olduunu anlaynca onu
yok etmelidir.
Drdnc k yoluysa zayflk yoluydu ve bunun esas
uydu: nsan, yaamn dert ve samalk olduunu kavrad
ve bu yaamdan bir ey kmayacan bildii hlde onu srdrmeye son vermez.
73

Hz. Muhammed

Bu grubun insanlar lmn hayattan iyi olduunu bilirler. Fakat onlar yanlglarna bir an nce son vererek kendilerini ldrecek akllca davranma gcne sahip olmadklar iin, sanki bir eyler bekliyor gibi davranrlar. Bu zayfln yoludur; nk eer ben daha iyi olan biliyorsam ve buna gcm de yetiyorsa, kendimi daha iyi olana vermekten
neden geri kalacaktm? te, ben bu gruptaydm.
Benim grubumun insanlar kendilerini o korkun elikiden eitli ekillerde kurtaryorlard. Aklm ne kadar zorlasam da, bu drdnc k yolunun yanna bir beinci yol
koyamyordum. Sadece baz areler vard. Bu arelerden biri,
yaamn samalk ve dertlerden olutuunu, bo olduunu
ve bu yaam srdrmemenin daha iyi olduunu kavramamakt. Fakat bunu bilmemek benim iin mmkn deildi.
Bunu bir kere grmtm ve bilmezlikten gelemez, gzlerimi bundan eviremezdim.
kinci are, hayat olduu gibi kabullenmek ve gelecei
dnmemektir. Ancak ben bunu da yapamazdm. htiyarlk, ac ve lmn var olduunu bildiim hlde Sakya-Muni
gibi ava gidemezdim. Yaam gcmn ok gl olmasna
ramen, ksa bir sre iin bana zevk veren anlk tesadflerden holanmyordum.
nc are, yaamn bir bel ve bir delilik olduunu
anladktan sonra ona son vermek, intihar etmekti. Bunu kavramtm ama sebebini ben de bilmem, kendimi ldrmeyi
hi denemedim.
Drdnc are ise, Hz. Sleyman'n ve Schopenhauer'in
durumunda yaamak, yaam denilen eyin bana yaplan aptalca bir aka olduunu bilmek ama yine de yaamaktr; ykanmak, giyinmek, yemek yemek, konumak, hatta kitap
yazmaktr. Bu benim iin iren bir eydi; ac ve strap doluydu ama yine de bu ekilde yaamm srdrdm.

74

Tolstoy

Aklm, yaamn aklszca bir ey olduunu kabul etmiti. Eer daha yksek bir akl yoksa -ki yoktur ve varl hibir eyle ispatlanamaz- o hlde bence akl, yaamn oluumunu meydana getirir. Akl olmasa, benim iin yaam da olmaz. Fakat bu akl eer yaamn sebebi ise, yaam nasl inkr edebilir ki? Ya da tam tersine yaam olmasa, benim aklm da olmaz; yani akl yaamn yaratdr. Yaam her eydir. Akl yaamn meyvesidir ve bu akl bu yaam inkr etmektedir. Bu noktada doru olmayan bir eyin var olduunu hissediyorum.
Yaamn bo olduunu gzlemlemek, yle byk bir
aklllk deil. Bu dnce en eski alardan beri dile getirilir; hem de en basit insanlar tarafndan bile. Fakat bu insanlar yine de yaamlardr ve yayorlar. Herkes nasl oluyor
da yaamay srdryor ve yaamn akla uygunluundan
bir an olsun phe etmiyor, bunu anlayamyorum.
Bilgelerin bilgelikleriyle onaylanm olan bilgim bana
unu gstermiti ki, dnyada var olan canl cansz her ey
son derece bilgeceydi; yalnzca benim durumum ok aptalcayd. Bu ahmaklar, yani insanlarn byk bir ounluu,
dnyadaki canl cansz tm varlklarn yaps hakknda en ufak bir eyi bile bilmeden yayorlard. Fakat sonuta bu insanlar yayorlard ve yaamlarnn da son derece akla uygun ekilde dzenlenmi olduuna inanyorlard.
Btn bu dnceler aklma u soruyu getirdi: "Ya henz bilmediim bir ey varsa?" Cehalette ite aynen byle
alr. Cehalet hep ayn eyi syler ve eer bilmedii bir ey
karsna karsa onun sama olduunu syler. Aslnda insanlk bir btndr; yani yaam olan ve yaayan tm insanlar sanki hayatn anlamn kavram gibi davranrlar.
nk onu kavramam olsalard, yaayabilmi olamazlard.
Bilgeliimiz ne kadar kesin olsa da, yine de yaamn anlamn renmeyi bahetmedi bize. Yaayan btn insanlar,
milyonlarca insan, yaamn anlamndan hi phe etmiyor.
75

Hz. Muhammed

En karanlk alardan bugne gelinceye kadar, yaamn

bo ve anlamsz olduunu bana da ispat eden o grleri tanyan tm insanlar, buna ramen yine de yaam ve yaama
yine de bir anlam vermilerdir.
Benim iimdeki ve evremdeki her ey, madd ve madd
olmayan ne varsa, hepsi onlarn yaam hakkndaki bilgilerinin meyvesidir. Zekmn bu yaam yarglama ve lanetlememe yarayan aralar benim tarafmdan deil, onlar tarafndan meydana getirilmitir. Ben dodum, eitildim, bydm. Onlar demiri yeryzne kard ve iledi, onlar orman
amay retti, onlar inekleri ve atlar ehliletirdi, onlar ekin
ekmeyi retti, onlar birlikte yaamay retti, onlar yaantmz salam biime soktu, onlar bana dnmeyi, konumay ve yazmay retti. Yiyip imem, giyinmem ve ders grp
eitilmem onlar sayesinde oldu. Onlarn eseri olan ben, yine
onlarn dnce ve szleriyle dnerek onlara diyorum ki,
bunlarn hepsi bo ve anlamszdr. "Bunda bir yanllk var!"
diyordum kendi kendime. Fakat bu yanllk neydi, ite onu
bulamyordum.
Yaknmdaki insanlarn oluturduu dar evreye baktmda, o soruyu anlamayan bir ok insan grmtm. Soruyu anlam ya da anlamaya alan bir ok insan ise yaamn
sarholuu iinde onu susturmutu. Dier yandan onu anlayan ve yaamlarna son verenler ile ne kadar kamaya alsalar da, en sonunda onu anlayan ve yaamlarn aresizlik
iinde srdrme zayfln gsterenler de vard. Bu tahsilli,
zengin ve avare insanlardan oluan benim de dahil olduum
dar evrenin btn bir insanlk demek olduu yanlgs iinde yaamtm. Bir zamanlar yaam ve imdi yaamakta
olan milyonlarca insan, birer insan deil, sanki bir tr hayvand.

76

Tolstoy

Allah'la Birleme
Tahsillilerin ve bilgelerin temsil ettii ekliyle, yani akl
yoluyla elde edilen bilgi, yaamn anlamn inkr etmektedir.
nsanln byk bir blm ise, bu anlam akla dayandrlmam bilgide grmektedirler. Akla dayandrlmam bu bilgi ise inantr; yani benim reddetmem gerektiine inandm
inan; bir ya da l bir Tanr'ya, dnyann alt gnde yaratlm olduuna, eytana, melee ve benim aklm kaybetmediim srece kabul edemeyeceim her eye duyulan inan.
inde bulunduum durum dehet vericiydi. Biliyordum
ki, akla dayal bilgi yolunu izlediimde yaam inkrdan
baka bir ey bulamayacaktm. Akla dayal bilgiden kan sonu da uydu: Hayat bir beldr ve insanlar bunu bilirler. Yaamamak, insanlarn kendi elindedir. Fakat onlar yine de yaadlar ve yayorlar. Ben de hayatn anlamsz bir
ey, bir bel olduunu ok iyi bildiim hlde yaadm ve yayorum. Yaamn anlamn kavramak iin kendimi akldan
kurtarmalym; yani bu anlam olmadan var olamayan akldan. nantan kabilecek en iyi sonu ite buydu.
ine dtm elikilerle beraber iki yol alyordu
nmde: Ya benim akla yatkn dediim ey benim dndm kadar akla yatkn deildi ya da bana sama grnen
ey dndm kadar sama deildi. Bylece, akla dayal
bilginin ilerleyiini gzlemlemeye baladm.
Akla dayal bilginin ilerleyiini gzlemlediimde ve sonularn kontrol ettiimde, ortaya kan sonular tamamyla doru buldum. Hayatn bir hi olduu sonucu kanlmaz
olarak karma kyordu. Ben niin yaayaym? Benim bir
glgeyi andran yok olulu yaammdan geree ve lmszle dair ne kar? Bu lmsz dnyada benim lml
varlmn anlam nedir? Bu gibi sorular cevaplandrmak
iin hayat aratrmaya kalkyordum.

77

Hz. Muhammed

Yaadm btn sorularmn zm, anlalaca zere beni tatmin etmiyordu. nk benim sorum ilk bakta
her ne kadar yaln grnse de, lmly lmszlk yoluyla aklamaya ya da tersine daveti kapsyordu. Kendime soruyordum: "Benim yaammn zaman, sebep ve mekn d
anlam nedir? Yaammn zamana, sebebe ve mekna bal
anlam nedir?" Derin ve zahmetli bir dnme eyleminden
sonra cevabm her defasnda u oluyordu: "Hi!" Gzlemlerimde hep lmly lmlyle, lmsz lmszle karlatrmtm. Bunu baka trl de yapamazdm; nk bundan baka yaplabilecek bir ey yoktu. Bundan dolay vardm sonu olmas gerektii gibiydi: "Kuvvet kuvvettir, sonsuzluk sonsuzluktur, hilik hiliktir." Bundan baka bir sonuca ulamam mmkn deildi. "Nasl yapmalym?" sorusunu nasl sorarsam soraym, onun cevab "Allah'n yasasna
gre!" olacaktr. "Benim imdiki hayatmdan ne kar?"
"Sonsuz azap ya da sonsuz mutluluk." "lmn mahvetmedii anlam nedir?" "Sonsuz olan Allah ile birlemedir; cennettir." Bylece unu zorla kabul etme durumuna geldim: O
dneme kadar bana gre biricik ve kesin saylan akla dayal
bilginin yannda, btn insanln akl d bir baka bilgisi
vard. Bu bilgi, insana yaamak ve yaamn srdrmek imkn veren yaratcnn kurgusuna olan inant.
nancn btn akl diilii benim iin o gne kadar ne
ise, yle kald; fakat onu kabul etmek zorunda kaldm. nk yalnzca o, insanln yaamn anlamna dair sorduu sorulara cevaplar buluyor ve bunun sonucunda da yaama imkn salyordu.
Akla dayal bilgi beni hayatn sama bir ey olduunu
kabullenmeye srklemiti; yaamm durmu, donuklam ve ben de onu yok etmek arzusuna kaplmtm. nsanlara, btn insanla bakyordum ve gryordum ki, insanlar yayorlard. stelik yaamn anlamn bildiklerini iddia
ediyorlard. Sonra kendime baktmda gryordum ki, ben
78

Tolstoy

yaamn anlamna dair sorulara cevaplar bulduum srece

yayordum. Dier insanlara olduu gibi bana da yaamn
anlamn ve yaama imknn inan vermiti.
Baka lkelerin insanlarna, adalarma ve lmlere
baktmda, yine ayn eyi gryordum. nsanln balangcndan itibaren, yaamn olduu her yerde, yaama imknn
ve iradesini inan veriyordu. nancn ana izgileriyse her
yerde hep aynyd.
'Allah' bulmak gerek'
nan hangi cevaplar verirse versin ve bu cevaplar kime verirse versin, inancn verdii her cevap insann lml
varlna sonsuzluk anlam katyordu; yani aclarla, fedakrlklarla ve lmle yok olmayan bir anlam. Bu demektir ki,
yaamann anlam ve imkn yalnzca inanta bulunabilir.
Peki inan nedir? unu kavradm ki, inan yalnzca grlmeyen varlklarn aa kmas, yalnzca vahiy deildir. (Bu,
inancn zelliklerinden yalnzca birinin tanmdr.) nsann
Allah ile ilikisi deildir. (nce inanc sonra Allah' tanmlamak gerekir. Yani, Allah araclyla inanc deil.) Din kabul,
inancn ounlukla insann Allah ile ilikisi ve insana sylenmi olan eylerin kabul edilmesi olarak anlalr. Oysa inan,
insan yaamnn ya da anlamnn renilmesidir. O sayede
insann kendi varln yok etmeyerek yaamn srdrd
eydir. nan, yaamn gcdr. nsan yayorsa, bir eylere
de inanyordun Eer ona bir eylerin yaamay emrettiine
inanmasa, o zaman yaayamaz. nsan, lmlnn bir glgeden ibaret olduunu kavryorsa, o zaman sonsuz olana inanmak zorundadr. nk inansz yaanamaz. Bugn btn o
i atmalarmn balangcn ve gidiatn hatrladmzda
rperiyorum. nsann yaayabilmesi iin ya sonsuz olan
grmemesi ya da bir cevaba ulam olmas gerekir. Benim
byle bir cevabm vard ama lmlye inandm srece ona
ihtiya duymuyordum. Aklla onu snamaya baladmda,
79

Hz. Muhammed

akln karsnda o zamana kadar geerli olan btn

aklamalar silinip gitti ve lmlye inanmaya son verdiim
zaman geldi artk. Bildiim eylerin akla yatkn temellerine
dayanarak, kendime yaamn anlamn verebilecek bir aklama karmaya baladm. Fakat bir aklama bulmak mmkn olmuyordu; insanln en sekin bilgeleri ve dehlaryla
ayn sonuca ulayordum:
Cevab deneysel bilimlerde aradmda ne yapmtm?
Ne iin yaamakta olduunu bilmek istemi ve bu ama
iin benim dmda olan her eyi aratrmtm. Farkl konularda pek ok ey renmitim ama asl ihtiya duyduklarma dair hibir ey bulamamtm.
Cevab felsef bilimlerde aradmda ise, benimle ayn
durumda olan ve niin yayorum sorusuna cevap bulamayan yaratklarn dnce yapsn aratrmtm. Tabi ki kendimin de bildii eyden bakasn renememitim; yani, insann hibir ey bilemeyeceini.
"Ben neyim?" Cevap: "lml olann bir paras." te,
btn mesele bu kelimelerde sakl.
nsanlk, her zek ocuun kendiliinden azndan dklebilecek bu basit soruyu, sanki benden nce kimse sormam gibi kendine soruyordu.
Hayr, bu soru insanlar var edildii ilk andan beri sorulmu ve cevap aranmtr. nsanlar var edildii andan, daha
en batan belliydi ki, bu sorunun zm iin lmly
lmlyle, sonsuzu da sonsuzla lmek hep yetersizdir. nsanlk, yaratld andan bugne kadar lmlnn sonsuzla
ilikisini aram ve bunu kelimelere dkmtr.
lmlnn sonsuzla karlatrld yaamn anlamn
ieren btn o kavramlar -Allah, zgrlk, iyilik vs.hepsini mantk bir incelemeden geirelim. Bu kavramlar akln eletirisini kaldramazlar. ok korkun deilse bile, bizim
kibir ve avuntuyla kendimizi kandrmamz ok gln ve
80

Tolstoy

ocuka bir ey deil midir? Hani saati paralayp zembereini bozan, onu bir oyuncak gibi kullanan ve sonra da "Saat
artk niye almyor?" diye aran ocuklar gibi.
Sonlu ile sonsuz arasndaki elikinin zm kanlmaz ve ok nemlidir. Ayn ekilde yaam mmkn klan,
yaama dair sorularn cevab da yle. Her yerde, her zamanda ve btn milletlerde bulduumuz bu yegne zm -bu zm, iinde insanlarn yaamlarnn kaybolduu
bir zamann sonucudur; benzerini bir daha bulamayacamz kadar g bir zm- srf herkese zg olan ve cevap
bulamadmz o soruyu tekrar sormak iin sorumsuzca ykyoruz.
Sonsuz bir Allah kavram; ruhun kutsall kavram; insan eylerin kutsall kavram; insan eylerin Allah'la birliktelii; ruhun nitelii ve iyi ile kt konusundaki insan tasarmlar, ite btn bunlar, insan dncesinin uuk sonsuzluunda ortaya getirilmi kavramlardr. Onlar olmazsa
yaamn kendisi de olmaz.
nsanln btn bu dnce emeini bir yana atarak,
her eyi yeni batan ve kendi dncelerime gre kurmak istiyordum. O zamanlar byle dnyordum. Bu dncelerin temelleri iimde zaten mevcuttu. unu artk iyice kavramtm ki: nancn verdii cevaplarda insanlarn en derin bilgelii saklyd ve akla dayanarak onlar yadsmaya hakkm
yoktu. Bu cevaplar sadece ve sadece yaamn sorusuna cevap veriyordu.
Hristiyanl Kabul Edemiyorum
Artk her trl inanc kabullenmeye hazrdm. Ancak bu
kabulleni bana pek huzur vermiyordu. Bir inanc kabullenirken ondan istediim ey benden akln inkrn istememesi ve bir yalan olmamasyd. Budizm'i ve slmiyet'i kutsal
kitaplarna mracaat ederek incelemeye baladm; her ey81

Hz. Muhammed

den nce kutsal metinlerden ve evremde yaayan dindar

insanlardan balayarak Hristiyanl incelemeye koyuldum.
Doal olarak her eyden nce kendi evremdeki inanl
insanlara yneldim. Ardndan bilginlere, Ortodoks ilhiyatlara, papazlara, yallara, yeni akma mensup Ortodoks ilhiyatlara ve hatta yeni Hristiyanlar diye nitelenenlere yneldim; hani u "Mutluluk, ruhun kurtuluu inancna baldr." diye vaaz edenlere. Bu dindar insanlara balandm ve
onlar yaamn anlamn iinde grdkleri inanlarnn nelerden ibaret olduu konusunda sorguya ektim.
Akla gelebilecek her trl itirafta bulunduum ve her
trl zihniyet kavgasndan uzak durduum hlde, bu insanlarn inancn kabul edemiyordum. Onlarn inan diye nitelendirdikleri ve kabullendikleri eyin bir aklama deil, daha ziyade yaamn anlamnn bir eit yok edilii olduunu
grdm. Onlar, beni inanca gtren yaam sorusunu cevaplamak adna inanlarna smsk balanm deillerdi; tam
tersine bana yabanc olan baka inan ve amalar iin balanmlard.
Bu insanlarla bir araya her geliimde iimi dolduran
umuttan sonraki o duyguyu, yani dehetin, eski aresizliimin iine geri dnn o azap verici duygusunu unutamyorum.
nan retilerini bana ne kadar sk ve ayrntl anlatyorlarsa, ben de onlarn karmakark kafalarn o kadar iyi
tanyor ve onlarn inancnda yaamn anlamna dair cevaplar bulma midimi tamamen kaybediyordum. Bana itici gelen, inan retilerinin aklanmasnda bana hep yakn gelen
gereklere bir ok yararsz ve mantksz eyler kartrmalar
meselesi deildi; bu insanlarn yaamlarnn da ayn benimki
gibi olmas beni itiyordu. Onlarla benim aramdaki tek fark,
inan retilerinin gsterdii ilkelere yaamlarnn hi de
uymuyor olmasyd. ok net olarak gryordum ki, onlar da
82

Tolstoy

yanlyorlard ve onlar da tpk benim gibi tek bir yaam anlamna sahiptiler: mr elverdii srece yaamak ve elin ulat her eyi almak. Bunu ok iyi kavramtm. nk,
eer sahip olmakla feragat, ac ve lm korkusunu yok edecek bir zihniyetleri olsayd, bunlardan korkmazlard. Sonuta benim evremin insanlar ve dindarlar da ayn benim gibi
refah ve bolluk iinde yayorlard ite. lerini bytmeye
ya da ellerinde tutmaya alyorlar, feragatten, acdan,
lmden korkuyorlar ve ayn benim gibi, teki inanszlar
gibi yayorlard. steklerini doyurarak, inanszlardan daha
kt deilse bile en az onlar kadar kt yayorlard. Hibir
gr beni onlarn inanlarnn doruluuna inandrmazd.
Bana yokluun, hastaln ve lmn verdii korkuyu yok
edecek bir yaam duygusuna sahip olduklarn aklayacak
davranlar gerekliydi; ancak o davranlar beni onlarn samimiyetine inandrabilirdi. Fakat bu trl davranlar benim evremdeki inanl kiilerde grmyordum. lgintir ki,
bu davranlar evremdeki en inansz denilebilecek insanlarda gryordum.
Bylece benim iin baz eyler akla kavutu. Bu insanlarn inanc benim aradm inan deildi. Onlarn inanc
inan deil, sadece hayatn Epikrc zevklerinden biriydi.
Anlamtm ki, bu inan insana teselli veremezdi; belki ancak lm deinde pimanlk duyan birine yararl olabilirdi. Ancak insanlarn o byk ounluuna bir fayda getiremezdi; yani bakalarnn emeini smrerek zevk almak
zere yaratlmam, btn insanlk yaayabilsin, yaamn
srdrebilsin diye yaam var etmek zere yaratlm insanlara bir fayda getirmesi mmkn deildi.
Yaama bir anlam vermek iin uraan milyarlarca insan, bunlarn dnda gerek bir inancn ve imann bilgisine
sahip olmak zorundalar.
"Yaamn anlam nedir?" eklindeki sorum ve "Bir
dert!" eklindeki cevap tamamen doruydu. Yanl olan uy83

Hz. Muhammed

du: Sadece bana ynelen cevab, ben genel olarak yaama

aktaryordum. Kendi kendime "Yaantmn anlam nedir?"
diye sormu ve cevab almtm: "Bir dert ve bir anlamszlk!" phesiz benim yaam biimim, yani marklk, zevk
ve sefa dolu bir yaam, anlamsz ve ktyd gerekten. Bu
yzden "Yaam kt ve anlamszdr." cevab genel olarak insan yaamna deil, benim yaamma aitti. Daha sonralar
Hristiyanlkta bulduum gerei, yani insanlarn ktan ok
karanl sevdiini, karanlk ilerle uraanlarn ktan nefret ettiklerini ve yaptklar ilerin aydnla kmasndan
korktuklar iin de a doru ilerlemediklerini kavradm.
Ak ve net olan bir gerek vard: "Yaamn anlamn
kavramak iin her eyden nce yaamn anlamsz ve kt olmamas gerekiyordu." Ben ne diye uzun bir sre byle apak bir gerei grmeden dolamtm, bilemiyorum. nsan
eer insanln yaam hakknda dnmek ve konumak isterse, birka asalan yaam zerinde deil, insanln yaam zerinde dnmek ve konumak zorundadr. Bu gerek
2x2=4 gibi bir gerektir. Bunu ben grememitim. nk
2x2=4 olduunu kabul etseydim, kendimin iyi olmadn
kabul etmek zorunda kalacaktm. Oysa kendimi iyi hissetmek benim iin 2x2=4'ten daha nemli ve daha gerekliydi.
Ancak imdi, iyi insanlar sevmeye baladktan ve kendimi
nefrete lyk bulduktan sonra, gerei kabul ediyordum. Benim iin her ey artk akla kavumutu.
Bir ku utuu, yem toplad ve yuva kurduu srece
yaamn srdrr. Kularn bu yaam abalarn grnce
onlarn duyduu sevinten sevin duyuyorum. Kei, tavan,
aslan; hepsi de beslenmek, oalmak ve yavrularn beslemek zorunda olularna imkn veren yaam artlarnn iinde bulunmaktalar. Biliyorum ki, eer onlar bunu yapyorlarsa mutludurlar ve yaamlar kendi yaam kurgulan iinde
tutarl ve mantkldr. Peki, insan ne yapmak zorunda? O da
yaamn iinde tpk hayvanlar gibi mcadele etmek zorun84

Tolstoy

da. Aralarnda yalnzca bir fark var; eer insan yaam tek
bana alt etmek isterse mahvolur. nsan, yaam sadece kendisi iin deil, herkes iin alt etmek zorunda. Eer bunu yapyorsa mutludur, yaam da mantkldr.
Peki, ya ben bugne kadarki otuz yllk bilinli yaamm
sresince ne yaptm? Brakn bakalar iin mcadele etmeyi,
kendim iin bile mcadele etmedim. Bir asalak olarak yaadm ve kendime "Yaamann amac nedir?" diye her sorduumda u cevab aldm: "Amasz!"
Dnya yaam, herhangi bir iradeye gre gereklemektedir. Biri, dnyann varlyla ve bizim yaamlarmzla kendine zg bir eser gerekletirmektedir. Bu iradenin anlamn kavramak midine sahip olmak istiyorsak, her eyden nce onun isteklerini yerine getirmek, bizden isteneni yapmak
zorundayz. Eer benden isteneni yapmazsam, bu durumda
benden istenen eyi asla kavrayamam. Bunun sonucunda da
hepimizden, btn bir insanlktan isteneniyse hi kavrayamam.
Allah' Aray
Akl yoluyla edinilen bilginin insan yanlgya gtrd
gr, verimsiz dncelere kaplmak hatasna dmemem noktasnda bana yardmc oldu. Gerein bilgisinin ancak yaam yoluyla bulunabileceine emin olmam, beni yaamn doruluundan pheye ard. Beni kurtulua gtren
yol, ben merkezcilii kavramam ve yalnzca bunun gerek yaam olduunu anlamam olmutu. Anladm ki, ben eer hayat ve anlamn kavramak istiyorsam, bir asalak hayat srmek
istemiyor ve gerek yaam istiyorsam, gereklerin ayrmna
varm insanln ona verdii anlam kavradktan sonra bu
hayatla birlemek ve onu incelemek zorundaydm.
Tam o sralarda bama ilgin bir olay geldi. "Yaamma
bir kurunla m yoksa bir ilmekle mi son vereyim?" diye d85

Hz. Muhammed

ndm yl, kalbim bahsettiim bu dnceler nedeniyle

hznl bir duyguyla dalanyordu. Eer bu duyguya bir
isim vermek gerekiyorsa "Allah aray" diyebilirim. Bunu
en iten inancmla tekrarlyorum: Bu Allah aray, dnceyle deil duyguyla ilikili bir arayt. Bu bir korku, bir terkedilmilik, bir yalnzlk duygusuydu; evrenin orta yerinde,
belli belirsiz bir yardm beklentisinin ve umudunun duygusuydu. Allah'n varln ispatlamann olanaksz olduuna
iyice inanmbm. nk, Kant bunu ispatlamann mmkn
olmadn ispatlam ve ben de bunu anlamtm. Yine de
her eye ramen Allah' aryor, onu bulacam umuyordum. Aradm ve bulamadm Allah'a, det olmu bir dua
ile ynelmekten de geri kalmyordum. Bazen Kant'n ve
Schopenhauer'in seslendirdii Allah'n varlnn ispatlanamazl hakkndaki gereklerini tartp lyor, bazen de bu
gerekleri rtmeye alyordum. Bunun sebebinin, mekn
ve zaman gibi bir dnce kategorisinin olmadn dnyordum. Eer ben varsam, bunun bir sebebi Allah denen
eydi. Bu dncenin stnde duruyor ve varlmn btn
yetenekleriyle bu sebebin bilincine ermeye alyordum.
Ancak iradesine tbi olduumuz bir gcn var olduunun
bilincine ular ulamaz, yaamn imknn hissettim. Fakat
kendime sorular sormaya devam ettim: "Bu sebep, bu kuvvet nedir? Onun hakknda ne dnmeliyim ve Allah dediim eye kar nasl davranmalym?" Sorduum tm bu sorularn karlnda, bilinen cevaplardan baka ey gelmedi
aklma: "O yaratandr, yaatandr."
Bu cevaplar beni hi tatmin etmedi. Yaamak iin ihtiyacm olan eyi kaybettiimi hissettim. Ruhumu bir korku sard ve aradm eye dua etmeye baladm, ondan bana yardm etmesini diledim. Dua ettike bir eyi ok aka anladm ki, o beni duymuyordu. Kalbim, Allah'n olmayabilecei phesiyle dolmutu. O anda yine dua ettim: "Efendim,
bana ac, beni kurtar! Efendim, Allah'm, bana yol gster!"
86

Tolstoy

Fakat hi kimse bana acmad ve ben yaammn tamamen

durduunu hissettim.
ok farkl taraflardan bakarak hep u sonuca varyordum: Ben sebepsiz ve anlamsz olarak dnyaya gelmi olamazdm. Kendimi benzer durumda hissettiim gibi, yuvadan dm srt st yatan bir yavru ku da olamazdm.
Hem yle olsa bile, yuvadan dm, srt st yatan bir kucaz yksek imenlerin arasnda tyordu. tyordum;
nk annemin beni yreinin altnda tadn, stp beslediini, sevdiini biliyorum. Nerede o anne? Ben eer dourulmusam, kim dourmutu beni? Birinin beni severek
dnyaya getirdiini kendimden saklayamam ki! Peki, bu birisi kim? Yine Allah.
'Sebepsiz bu dnyaya gelemezdim'
O, benim araym biliyor, aresizliimi ve savam da
gryordu. "O var!" dedim kendi kendime ve bunu kabul
etmem yetti. O anda yaam iimde kprdand ve ben varln imknn, sevincini hissettim. Ancak ksa bir an sonra,
Allah'n varln kabullenmek dncesinden ona olan ilgiyi aramaya getim. Karmda yine deiik klkta kurtarc
olunu bize gnderen yaratcmz, Allah vard. Bu dnyadan
ve benden kopmu olan Allah, bir buz paras gibi gzlerimin nnde eriyip gitti ve sonunda yine bir hilik kald. Yaam pnarnn yine kuruduunu hissettim. Beni yine kuku
ve o kt duygu sard: Kendimi ldrmekten baka kar yol
olmad duygusu. Fakat en kts, bunu becerecek durumda olmadm hissediyor olmamd.
ok iyi hatrlyorum, bahard ve ormanda yalnzdm.
Ormann sesine kulak vermitim. Dinliyor ve tek bir eyi dnyordum. Zaten son ylda hep o tek ve ayn eyi dnmtm. Yine Allah' aryordum.
87

Hz. Muhammed

"Pekl, Allah yok!" dedim kendi kendime. Benim hayal

gcmn rn olmayp da gerek olan, yani hayatm gibi
gerek biri yok. Yok byle biri ve hibir ey, hibir mucize
byle bir eyi ispatlayamaz. nk, mucizeler benim hayal
gcmn rnleri ve stelik de manta aykr. "Ya benim
aradm yaratc kavram? Peki bu kavram nereden geliyor?" diye sordum kendi kendime. Bu dnceyle birlikte
iimde yaama sevinci dalgalanmaya balad. evremdeki
her ey yaam gc ve anlam kazand. Fakat sevincim yine
uzun srmedi. Akl ilemeye devam ediyordu: Bir yandan
"Allah tasavvuru Allah deildir!" diyordum kendi kendime.
Sonra da "Tasavvur, benim iimde cereyan eden bir eydir.
Yaratc tasavvuru benim iimde uyandrp uyandramadm bir ey. Ben onsuz hayatn olmayaca bir eyi aryorum." diyordum. imdi iimdeki ve evremdeki her ey yine
lyordu ve ben yine kendimi ldrmek istiyordum.
Sonunda kendimi inceledim ve iimde neler oluyor diye
kendime baktm. lmeye ve dirilmeye dair yzlerce olay hatrladm. Grdm ki, ben yalnzca Allah'a inandmda yayordum. Allah' dnmem yetiyordu, o zaman hemen diriliyordum. O'nu unuttuum, O'na inanmadm zamanlarda
ise, yaam da yok oluyordu. Yaamn bu dirili ve lmleri
neydi? Allah'n varlna inanc kaybettiimde, sanki yaamla ilgili balarm da kopuyordu. Allah' bulmak konusunda
az da olsa umudum olmasa, yaamma oktan son verirdim.
Fakat yayordum. O'nu hissettiim ve O'nu aradm zaman yayordum. yleyse, O vardr. O, O'nsuz yaanmayan
eydir. Allah' bilmek ve yaamak, bir ve ayn eydir. Allah
yaamdr. Allah' arayarak yaadn takdirde, yaam Allah'sz olmaz."
Eskisinden ok daha gl bir ekilde iimdeki ve evremdeki her ey ldad ve bu k yaantmda beni bir daha
hi terk etmedi. Bylece intihardan kurtuldum, iimdeki bu
deiimin ne zaman ve nasl gerekletiini dile getiremez88

Tolstoy

dim. Nasl iimdeki yaama gc farkna varmadan yava

yava yok olmu ve yaamann imknszlnn, durgunluunun ve intiharn gerekliliin farkna varmsam, ayn ekilde yaama gc yava yava iime geri dnmt. Bana
geri dnen bu yaam gc yeni deil, yaammn ilk gnlerinde bana elik eden en eski gt. Her bakmdan en eskiye, ocukluk ve genlik yllarmn grne, yani beni meydana getiren ve benden bir eyler isteyen iradeye inanmaya
geri dnmtm. Yaammn tek ve balca amacnn daha
iyi bir insan ve bir iradeyle byk bir uyum iinde olmak olduu dncesine dnmtm. Bu iradenin ifadesini, benden sakl duran ve uzak bir gemite btn insanl kendi
dsturu hline getiren eyde bulacam dncesine dnmtm. Yani ksacas, Allah'a inanmaya, ahlk bir mkemmellemeye ve yaamn anlamn baheden gelenee dnmtm. Yalnz bir ey farklyd: O zaman btn bunlar bilinsizce kabulleniyordum; imdi ise artk bu olmadan yaayamayacamn farkndaydm.
Bamdan geenleri yle ifade edebilirim: Ne zamand
bilmiyorum; neresi olduunu bilmediim bir sahilde beni bir
kaya oturttular ve sonra kay kar kyya ynelttiler. Krekleri elime verip beni yalnz braktlar. Kreklerle elimden
geldii kadar uratm ve ilerledim. Ancak ben aldka beni o bilmediim yere gtren aknt da iddetleniyordu.
Ulamam gereken hedeften farknda olmadan uzaklayordum. Etrafmda benim gibi akntya kaplan bir ok krekinin olduunu grdm. Bazlar durmadan krek ekmeye
devam ederken, bazlar kreklerini oktan frlatp atmt.
Koca kayklar, dev gibi gemiler insanlarla doluydu. Bir ksm
akntya kar abalamaya devam ederken, bir ksm kendini
akntya brakmt. Ben de bir yandan ilerleyip bir yandan
da akntnn aalarnda kalan yolcularn ardndan bakarken, bana gsterilen yn unuttum. Tam da akntnn ortasnda, aa doru giden kayk ve gemilerin kalabalnda
89

Hz. Muhammed

ynm iyice kaybettim. Her yanmdan tayfalarnn neeli

zafer lklar att yelkenliler, gemiler ve krekli kayklar
geiyor, akntnn aalarna doru giderlerken bana "Baka
bir yn yok!" diye sesleniyorlard. Ben de onlara inanyordum ve onlarla birlikte ilerliyordum. Bylece ok uzaklara
yol aldm. yle uzaklara gittim ki, ortasnda yolumu ardm hzl akntlarn grltsnden baka ses duyamaz oldum ve kayklarn orada nasl paralandn grdm. Ve
btn bu grdm, yaadm eylerin dehetinden olsa
gerek, kendime geldim. Uzun sre, bana ne olduunu anlayamadm. nmde yalnzca koar adm yaklatm ve
korktuum yok oluu gryor, hibir yerde kurtulu gremiyordum. Ne yapmam gerektiini bilmiyordum. O zaman geriye doru baktm ve saysz kayk grdm. natla, byk bir
sava vererek aknty geiyorlard. O anda kyy, krekleri
ve ynm hatrladm. Geriye dndm ve akntya ters ynde, kyya doru krek ekmee baladm.
Ky Allah't; yn gelenek, krekler ise bana verilen zgrlkt. Ve bunlar bana kyya ulamaya abalayaym, Allah'la birleeyim diye verilmiti.

90

4. BLM
BELGELER

Tolstoy'un derledii "Hz. Muhammed'in Kur'an'a Girmeyen Hadisleri"

risalesinin orijinal Rusa basks.

93

Hz. Muhammed

94

Tolstoy

95

Hz. M u h a m m e d

96

Tolstoy

97

Hz. Muhammed

98

Tolstoy

99

Hz. Muhammed

100

Tolstoy

101

Hz. Muhammed

102

Tolstoy

103

Hz. Muhammed

104

Tolstoy

105

Vekilov Ailesinin Tolstoy ile Gerekletirdikleri Yazmalarn Kitapk Halindeki Metinleri

107

Hz. Muhammed

108

Tolstoy

109