Revolucioni industrial

Revolucioni industrial sht emri q historiant dhe ekonomistt i

vendosin nj periudhe historike t ekzistencs njerzore q u
karakterizua nga ndryshime t shpjeta dhe t mdha n mnyrn
e brjes s gjrave. Ndryshimi thelpsor kishte t bnte me
tranzicionin nga punishte t vogla n fabrika m t mdha ku
punonin nj numr m i madh njersizh, ku krijohej nj numr m
i madh produktesh dhe q shitej me nj mim m t vogl.

Fillimet
Fillimet e revolucionit industrial datojn rreth vitit 1760-t ndrsa
si prfundim konsiderohen vitet 1820-1840.

Etimologji
T dhnat e para t termit "revolucionit industrial" duket se ka
qen n nj letr nga 6 korrik 1799 shkruar nga i drguari francez
Louis-Guillaume Otto, duke njoftuar se Franca kishte hyr n gar
pr t industrialise. N e tij 1976 Keywords librit: nj fjalor t
Kulturs dhe Shoqris, Raymond Williams thot n hyrje pr
Industrin: Ideja e nj rendi t ri shoqror t bazuar n ndryshim
t madh industrial ishte i qart n Southey dhe Owen, midis 1811
dhe 1818, dhe ishte nnkuptuar si n fillim si Blake n Vitet 1790
e hershme dhe Wordsworth n kaprcyell t shekullit t 19. Termi
Revolucioni industrial zbatohet pr ndryshimet teknologjike po
bhen m t zakonshme nga 1830 n fund, si n prshkrimin
Jrme-Adolphe Blanqui n 1837 e la Rvolution industrielle.
Friedrich Engels n gjendjen e klass puntore n Angli n 1844
foli pr nj "revolucionit industrial, nj revolucion i cili n t
njjtn koh ndryshoi tr shoqris civile". Megjithat, edhe pse
Engelsi shkruante n vitet 1840, libri i tij nuk ishte prkthyer n
gjuhn angleze deri n fund t 1800, dhe shprehja e tij nuk ka
hyr gjuhn e prditshme deri ather. Kredia pr popullarizimin
e afatit mund t jepet pr Arnold Toynbee, t cilit 1881 ligjrata
dha nj llogari t detajuar t termit. Disa historian, t tilla si John

Clapham dhe Nicholas Mjeshtri, kan argumentuar se

ndryshimet ekonomike dhe sociale ndodhur gradualisht dhe
revolucioni termi sht i gabuar. Kjo sht ende nj subjekt i nj
debati midis historianve.

Si ishin gjerat :
Pr qindra vjet, jeta n Evrop prqendruar n bujqsi. Shumica e
njerzve kan jetuar n vend dhe kultivuar nj pjes t vogl t
toks pr jetesn e familjeve t tyre.
Nga mesi i shekullit t 18, megjithat, tregtart kerkonin prodhim
me te madh dhe m shum fitime, inovacione qe do te dilnin s
shpejti do tu jepnin atyre saktsisht se far ata donin dhe pr t
ndryshuar fytyrn e bots.

Revolucioni industrial Fillon

Nga 1750, Revolucioni Industrial ishte n horizont. Revolucioni
industrial ishte nj ndryshim kulturor dhe ekonomik nga industria
e thjeshte , bujqsia tradicionale, dhe puna e krahut te nj sistem
t bazuar n fabrik t prodhimit q prfshinte makineri
komplekse, rritjen e vazhdueshme teknologjike, burime t reja
energjie, si dhe zhvillime n transport.

Zhvillimi i industrise tekstile

Ne shekullin XVIII Anglia permendej per prodhimin e cohes
(pelhures) prej pambuku dhe leshi . Pambuku vinte me cmim te
lire prej kolonive ,perpunohej dhe behej cohe ne vend . Coha
angleze kerkohej shume ne tregun europian ,por pordhimi I saj
ishte I kufizuar .Kjo vinte sepse coha prodhohej me mjete
artizanale dhe puna behej me
dore .
Rritja e prodhimit te cohes sillte
fitime te medha per tregtaret
dhe prodhuesit e saj .Dy ishin
proceset kryesore te punes per
prodhimin e cohes: tjerrja dhe
endja.
Mjeshter te zote dhe
mendjeprehte shpiken makineri
te reja me ane te te cilave u rrit
prodhimi I cohes . Me pare u
shpik cikriku fluturues ne
endje .Kjo solli lindjen e
makines ,te tezgjahut ,qe e dyfishoi prodhimin. Mbeti mbrapa
procesi I tjerrjes .

Ne vitin 1765 u shpik makina Xhenni ,qe e rriti 8 here procesin e

tjerrjes . Me kete makineri dridheshin 16-18 fije ne te njejten kohe
. Per te vene ne levizje makinerite e reja nuk mjaftonte forca e
dores . Per ta zevendesuar ate , ne fillim u perdor forca e ujit e me
vone forca e avullit .

Lindja e fabrikes
Perdorimi I makinerive te reja solli lindjen e fabrikes .Keto ishin
ndertesa te medha ku puna behej nga makinerite ,qe nuk
viheshin ne levizje nga dora e njeriut . Fabrika e pare u ngrit ne
vitin 1771 ne qytetin Derbi dhe pastaj u perhaps kudo . Fabrikat
qe punonin me fuqine e ujit nuk ishin shume te pershtatshme
,sepse ato duhet te ndertoheshin gjithmone prane lumenjve.
Ne vitin 1769 Xhejm Vati ndertoi makinen e pare me avull .Kjo
makine u perdor ne industrine tekstile ,ne miniera per nxjerrjen e
mineralit dhe me vone ne industri e transport .
Motori me avull ishte shpikja me e madhe e kohes ,qe solli
transformime te medha ne te gjithe jeten e njeriut .
Lindja e makinerive , I qymyrgurit e avullit sollen nje zhvillim te
shpejte . Dyqanet e mjeshtrave ku puna behej me vegla te
thjeshta e me dore ,u zevendesua nga fabrika qe prodhonin me
ane te makinerive .Keshtu lindi industria moderne dhe filloi te
zhduket artizanati .
Kete proces historianet e kane quajtur revolucion industrial .

U quajt revolucion sepse shpikjet e para sollen nje kthese te thelle

dhe jeta e njeriut ndryshoi . U quajt industrial , sepse ndryshimet
ndodhen me pare ne industri .

Nje shoqeri e re
Zhvillimi I madh I ekonomise pas revolucionit industrial solli
ndryshime te medha ne shoqeri .Lindi nje shoqeri e re qe
perbehej kryesisht nga 2 shtresa themelore : borgjezia dhe
proletariati .Ne mes te tyre qendronte shtresa e nepunesve
,mjekeve ,inxhiniereve ,njerezve te artit etj . Shtresa borgjeze u
formua nga fabrikantet , tregtaret , bankieret e pronaret e
fermave bujqesore e blegtorale .
Borgjezia zoteronte prona e kapitale monetare ,te cilat I perdorte
per zhvillimin e metejshem te ekonomise . Prej ketej erdhi dhe
emertimi shoqeri kapitaliste dhe ekonomi kapitaliste .
Klasa punetore perbehej prej qytetareve qe nuk kishin prone dhe
qe punonin ne fabrikat e fermat e borgjezise dhe merrnin page
per punen qe benin ,prandaj quheshin punetore me meditje .
Numri I punetoreve rritej vazhdimisht prej zejtareve qe humbnin
pronen e tyre per shkak te konkurrences se industrise modern
,prej fshatareve qe braktisnin fshatin e vinin ne qytet per te gjetur

pune si dhe prej emigranteve . SHtresa e punetoreve perbente

pjesen me te madhe te popullsise se qyteteve .

Kushtet e jeteses e te punes

Borgjezia perbente pjesen me te pasur te popullsise se vendit
.Borgjezet filluan te ndertonin shtepi te bukura ,me arkitekture te
bukur e te rrethuara me mjedise te gjelberuara .Ata jetonin
mire ,permiresuan ushqimin e perditshem dhe veshjen e tyre dhe
ishin te interesuar per zhvillimin e arsimimit te vet .Punetoret
punonin ne kushte te veshtira .Paga e tyre ishte e ulet .Ata
punonin rreth 14 ore ne dite ,nen nje disipline te rrepte ,pa kushte
higjenike ,pa sigurimin e jetes nga aksidentet ,semundjet dhe
fatkeqesite . Mungonin ligjet per mbrojtjen e tyre .Gjendja e tyre
behej me e rende ne periudha krizash kur pronaret I pushonin nga
puna . Gjendja e grave dhe e femijeve ishte me e rende ,sepse
ata punonin njelloj si burrat dhe paguheshin me pak .Kushtet e
punes neper miniera ishin shume te renda ,sepse jeta e tyre ishte
vazhdimisht e rrezikuar nga shembjet apo shperthimet qe
ndodhnin shpesh ne minierat e atyre koheve .Lagjet ku jetonin
punetoret ishin trishtuara ,me rruge te ngushta ,plot balte ,pa

kanalizime ,pa ndricim,pa uje te pijshem dhe shume te pista .

Shtepite e tyre shpesh ishin baraka me nje dhome ,me
lageshtire ,me pak ndricim dhe pa kushte higjenike .Ne keto
mjedise ,pa kujdes mjeksor ,perhapeshin shume semundjet
ngjitese si : tifoja ,tuberkulozi etj . Vdekjet ishin te shumta
,vecanerisht ne moshen femijerore .Mosperputhja e interesave
mes pronareve dhe punetoreve I detyruan punetoret te
bashkoheshin e te krijojne organizatat e tyre te para qe u quajten
sindikata ose tredunione .Me anen e ketyre organizatave
punetoret e bashkuar benin presione me forma te ndryshme ndaj
pronareve dhe shtetit per rritjen e pages ,permiresimin e
kushteve te punes ,per
nxjerrjen e ligjeve ,per
mbrojtjen e tyre etj .

Britania-atdheu i
Revolucionit
Industrial
ANGLIA kishte nj sistem
bankar dhe lehtsira
kreditimi t cilat ishin
zhvilluar mjaft mir dhe
paraqiteshin shum m fleksible se sa homologt e tyre n
kontinent. Ajo kishte tregtar dhe landlord t pasur, t cilt ishin
t gatshm t jepnin fonde pr t financuar ndrmarrjet e reja
industriale.
Ajo zotronte nj flot t kahershme anijesh tregtare dhe nj
perandori t madhe koloniale
Procesi i gardhimit shpronesoi fshatarin dhe e ktheu ate ne krah
te lire pune
Anglia kishte rezerva te mjaftueshme me lende te para
Anglia kishte nje rrjet te duhur ujor, me kanale dhe porte qe
pershkonin vendin, te pershtatshme per zhvillimin e flotes e te
transportit, me shpenzime me te ulta se transporti tokesor.

Anglezet prej vitesh kishin grumbulluar kapitale te mjaftueshme

nga tregtia e pertej detit, nje baze kjo per kryerjen e
investimeve te metejshme.
Shoqeria britanike ishte nje shoqeri e hapur; me nisma
individuale dhe levizshmeri sociale.
Ne britani kishte institucione teper te fuqishme te lirive
politike.
Parlamenti britanik dhe tradita e tij e fjales se lire dhe debati i
hapur ishin kontribuesit me te fuqishem per perhapjen e ideve
te reja.
Ato ishin gjithashtu mbrojtes te fuqishem te te drejtave te
prones private qe nga ana a saj ishte thelbesore ne nxitjen e
nismes individuale.
Anglia kishte gjithashtu tregje te medha jashte vendit, lidhja me
te cilat lehtesohej nga flota vendase qe ishte mjaft e fuqishme
per kohen.
Fabrikat u vendosen buze lumenjve nga ku mund te sigurohej
enegjia levizese.

N fillim t shekullit XVIII, veanrisht pas vitit 1750, popullsia e

pjess m t madhe t vendeve europiane filloi t rritet me
shpejtsi.
Kjo rritje vazhdoi gjat gjith shekullit XIX, por me shkall t
dallueshme ndryshueshmrie nga njri vend n tjetrin. Britania
dhe shtetet q m 1871 u bashkuan dhe formuan Perandorin
Gjermane vazhduan t rritn me shpejtsi, duke e trefishuar secili
popullsin e vet gjat shekullit XIX, kurse rritja e popullis

franceze gjat s njjts periudh ra n mnyr t dukshme.

Disa prej vendeve t Europs Jugore dhe Lindore kt rritje do ta
fillojn pas vitit 1870. Pr Europn n trsi, n periudhn mes
viteve 1800-1900 popullsia u dyfishua.
Shkaqet e rritjes se popullsise :
1) rritja e shkalls s lindjeve, rnia e ndjeshme e shkalls s
vdekshmris pas vitit 1750
2) Prmirsimi i higjens dhe prparimi i mjeksis e shptuan
Europn nga shum prej epidemive m t kqija vdekjeprurse
3) Rritja e furnizimeve ushqimore e kufizoi urin q kishte
plakosur periodikisht Europn
4) Hapja e tokave t reja q m prpara nuk kultivoheshin,
ndihmoi gjithashtu n disa rajone n rritjen e prodhimit ushqimor
dhe shrbeu si nj nxitje pr fshatart pr t rrit numrin e
antarve t familjes prmirsimet e arritura n ruajtjen e rendit
e t siguris publike i dhane fund epokes se banditizmit masiv
dhe dhuns n vijim nuk pati aq shum luftra civile dhe fetare
sikurse gjat shekullit XVII

Shpikjet kryesore ne industrine tekstile

N vitet e para t Revolucionit Industrial inovacionet m t mira
dhe rezultatet m t larta u arritn n manifakturn e tekstileve,
veanrisht n veshjet e pambukta.

-Shpikja e par e rndsishme q u krye n vitin 1733 nga Xhon

Kej (John Kay) ishte ekrriku fluturues, i cili shkurtoi kohn e
krekuar pr endjen.
-Xhejms Hargrivs (James Hargreaves V. 1778), m 1764 e zhvilloi
m tj sistemin e maqins tjerrse. Maqinen e tij ai e quajti
Xheni, n nderim t gruas s tij.
- M 1769 Riard Evkrajt (Richard Arkwright 1732-1792), nj
berber, e prshpejtoi m tej procesin e tjerrjes duke shpikur nj
makineri, e cila prdorte fuqin ujore pr t tjerrur njkohsisht
shum fije.

Shpikjet ne minierat e qymyrgurit dhe n

metalurgji
-M 1698 Tomas Saveri (Thomas Saveri) shpiku makinen me avull,
e cila u prdor si pomp e fuqishme pr nxjerrjen e ujit
-m 1709 ajo u prmirsua nga Tomas Njukamen (Thomas
Newcomen, 1663-1729), duke u br m efiente
-m 1782 skocezi Xhejms Vat e prmirsoi n t gjitha pikpamjet
makinen me avull, e cila filloi t prdorej si nj burim i ri energjie
n nj numr t madh industrish

PASOJAT SOCIALE

Radhet e proletariatit rriteshin vazhdimisht nga shkaterrimi I

shtreses zejtare, qe humbiste pronen dhe fshataret qe
braktisnin fshatin. Punetoret punonin dhe jetonin ne kushte
shume te renda. Ngriheshin ne revolta, digjnin fabrikat,
prodhimin, prishnin makinerite.
Punetoret mendonin se makina ua merrte punen.
Me pas punetoret filluan te organizoheshin dhe krijuan sindakatat
, filloi levizja punetore.
Zbulimet e reja teknike u rriten, por nuk mjaftojne per te
justifikuar nje revoluzion social dhe economik te nje rendesie te
madhe, po te mos merren ne konsiderate dhe foktore si:
1- disponimi i madh i materieve te para.
2- transformimi teknik-shkencore i agrikultures
3- zhvillimi i borgjezise ne agrikulture e tregti
4- rritje e popullates (me shume krahe pune)