UNIVERZITET U BANJOJ LUCI

PRIRODNO-MATEMATIKI FAKULTET

PRIPREME ZA AS MATEMATIKE IZ PREDMETA

Metodika nastave matematike 2

Mentor:
Prof. dr Duko Bogdani, doc.

Student:
Ognjen Janji 376/13

Sadraj:
Normalna projekcija ............................................... 3
Primjeri poliedra (prizma,paralelopiped,kvadar
,kocka,piramida,tetraedar ) i njihovi ravni presjeci10
Povrina pravog valjka ,prave kupe i prave
zarubljene kupe ................................................... 18
Rjeavanje sistema Kramerovim pravilom ............. 23
Koordinatni prikaz vektora ,te prikaz operacija
sabiranja i mnoenja vektora skalarom................. 28
Eksplicitna jednaina prave y = kx + n ,jednaina
prave paralelne y osi ............................................. 33
Odnos izmeu prave i krive drugog reda ............... 37
Ogranienost konvergentnog niza,konvergencija
zbira ,proizvoda i kolinika nizova ........................ 43

 : Ognjen Janjid
: III

: Gimnazija
:Matematika

Analitika geometrija

Normalna projekcija
Obrada
Usvajanje i proirivanje znanja o normalnoj projekciji ,vrstama
normalne projekcije i primjene u zadacima;

Uenici treba da :
usvoje i proire svoj znanja o normalnoj projekciji ;
znaju prepoznati ta je rjeenje projekcije
primjenjuju steeno znanje na rjeavanje konkretnih
problema

Razvijanje intelektualnih funkcija :zapaanja , apstraktnog

miljenja,zakljuivanja;

Podstaknuti uenike da zakljuuju ,da budu aktivni prilikom

rjeavanja nekog problema,da razvijaju pozitivan odnos prema
matematici.

Frontalni,individualni
Udbenik ,zbirka,tabla,kreda

:
Ponavljanje osnovnih pojmova i definicija sa prethodnih asova .
Normalna projekcija
Projekcija je u stvari preslikavanje take iz -dimenzionalnog koordinatnog sistema
(prostora) u sistem koji ima manje koordinata.
Najede elimo stvari iz prostora predstaviti na papiru to jest 3D objekte predstaviti u ravni.
Razlikujemo sljedede sluajeve normalne projekcije:
normalna projekcija take na pravu ;
normalna projekcija dui na pravu;
normalna projekcija take na ravan;
normalna projekcija dui na ravan;

Normalna projekcija take na pravu

Neka je p proizvoljna
prava i taka izvan te
prave. Konstruiimo iz
zadane take du
normalnu na tu pravu.
U ovom sluaju taku
nazivamo normalna
projekcija take na
pravu . Pravu
nazivamo osa normalne
projekcije.

Na isti nain dobijamo

projekcije i taaka
i . Poto taka pripada
osi projekcije, ona se
b)
poklapa sa svojom
projekcijom.

a)

 ZAKLJUAK:
Normalna projekcija take
na pravu je taka.

Normalna projekcija dui na pravu

S obzirom da je svaka du odreena svojim krajnjim takama, dovoljno je
odrediti projekcije ovih taaka na pravu. Du AB zauzima razliite
poloaje prema osi projekcije.
Postoje tri sluaja:
b)
Du je paralelna osi .
Tada je projekcija dui
takoer du . Pri
tome je = .
a)

Du pripada pravoj
b)
koja sijee koso osu .
Projekcija ove dui je du

krada od date dui,

> .
a)

c)

Du pripada pravoj
normalnoj na osu.
Projekcija te dui je taka,
tj. =0.

b)

a)
c)

Normalna projekcija na ravan

 Projekciju take ili dui osim na pravu moemo izvesti i na ravan. Kao to
smo projektovali taku na pravu tako demo je projektovati i na ravan.
Isto tako na onaj nain na koji smo projektovali du na pravu, tako demo
projektovati i na ravan.

Normalna projekcija take na ravan

Ako se iz take van ravni

konstruie du normalna na
tu ravan, tada se podnoje
te normale zove normalna
projekcija take na
ravan.Ravan na koju
projektujemo taku naziva
se ravan projekcije. Prava
je projektujuda
prava.

Ukoliko taka pripada

ravni onda ona predstavlja
i svoju projekciju na
ravan. Tj. ona se poklapa
sa svojom projekcijom.
ZAKLJUAK:
Projekcija take na ravan je
taka.

Normalna projekcija dui na ravan

Du se na ravan projektuje isto kao i na pravu.Postoji vie sluajeva

projekcije dui na ravan.Ovdje su pokazani mogudi sluajevi projekcije.

Ponoviti vanije pojmove sa proteklog asa .

Zadada:
1) Ortogonalna projekcija dui na ravan je du . Izraunaj
duinu projekcije ako je =10cm, =5cm, =4cm.
Take i nalaze se sa iste strane ravni .

: Ognjen Janjid
: III

: Gimnazija
:Matematika

Poliedri

Primjeri poliedra (prizma,paralelopiped,kvadar

,kocka,piramida,tetraedar ) i njihovi ravni presjeci
Obrada
Uenici treba da :
shvate pojam poliedra ;
primjere poliedara znaju nacrtati uz pomod
adekvatnog pribora;
ravne presjeke svih vrsta poliedara.

:
Uenici treba da :

shvate pojam poliedra ,osnovne osobine ;

podjelu poliedra I crtanje svih vrsta poliedara;
ravne presjeke svih poliedara;
primjena steenog znanja u rjeavanju problema.

Uenici treba da :
razviju naviku tanog obiljeavanja geometrijskih
objekata;
se osposobljavaju za precizno i uredno crtanje i
pravilno koridenje pribora;
stiu naviku da zamiljaju objekte i njihove odnose u
prostoru i osposobljavaju se za prostorno
posmatranje;
stiu sposobnost izraavanja matematikim jezikom,
jasno i precizno,u pismenom i usmenom obliku;
razviju logiko ,analitiko i proceduralno
(algoritamsko ) miljenje.

Uenici treba da razviju:

koncentraciju;
sposobnost za uporan i predan rad;
postupnost i sistematinost u radu;
tanost preciznost i urednost u radu;
pozitivan odnos prema matematici i uvaavanje
matematike kao podruja ljudske djelatnosti;
naviku samokontole i kritikog miljenja.

Frontalni i idividualni

Udbenik,zbirka,tabla,kreda,pribor za geometriju

:
Ponavljanje osnovnih pojmova o poliedrima.
Poliedar je geometrijsko tijelo omeeno ravnim stranama odnosno poligonima. Duine u
kojima se sastaju dvije susjedne strane poliedra se zovu ivice poliedra, a take u kojima se
sastaju susjedne ivice su vrhovi poliedra. Prostorna dijagonala poliedra je duina koja spaja
dva tjemena na raznim stranama poliedra.
Ako sve prostorne dijagonale poliedra lee unutar tog poliedra onda je on konveksan
Svaki konveksni poliedar je presjek konanog broja poluprostora.

 :
Prizma
Neka su u dvjema razliitim paralelnim ravnima data dva meusobno podudarna poligona sa
paralelnim odgovarajudim stranicama. Poliedar odreen tim poligonima i spojnicama
odgovarajudih vrhova tih poligona naziva se prizma.
Ta se dva poligona zovu baze (osnove) prizme, a spojnice odgovarajudih vrhova (sve su
meusobno paralelne i podudarne) zovu se bone ivice prizme. Dvije susjedne bone ivice i
dvije odgovarajude ivice baze ine paralelogram kojeg nazivamo strana prizme. Sve strane
prizme ine njen omota.

slika1
Razmotridemo sada kako se konstruiu presjeci ravni i prizme ,tzv. ravni presjeci prizme .
Postoje tri karakteristina sluaja,zavisno od toga da li je ravan kojom se sijee data prizma
:
a) paralelna sa ravni njene osnove (slika2)
-rezultat ovog presjeka je poligon podudaran sa bazama prizme
b) da je paralelna sa sa bonim ivicama prizme(slika3)
-specijalno ,ovde spada i tzv. dijagonalni presjek prizme
c) nije paralelna ni sa ni sa bonim ivicama prizme(slika4)
-da bi se kontruisao ovaj presjek dovoljno je znati tri nekolinearne take tog presjeka
koje pripadaju povri prizme
Specijalno ,ako je ravan normalna na bone ivice prizme ,dobija se tzv. normalni
presjek .

slika2

slika3

slika4

Prizma kojoj su baze paralelogrami naziva se paralelopiped. Iz ove definicije slijedi da su sve
strane paralelopipeda(ima ih est) paralelogrami.
Uspravni paralelopiped kojem su baze pravokugaonici naziva se pravokugaoni paralelopiped
(kvadar).
Pravougli paralelopiped kojem su sve ivice jednake zove se kocka.

primjeri paralelopipeda
Ravni presjeci kvadra sa ravni :
a) da je paralelna sa ravni osnove kvadra(slika5)
pravougaonik
b) da je paralelna sa sa bonim ivicama kvadra(slika5)
pravougaonik
c) dijagonalni presjek kvadra (slika6)

slika6
slika5
Ravni presjeci kocke sa ravni :
a) da je paralelna sa ravni osnove kocke(slika7)
kvadrat
b) da je paralelna sa sa bonim ivicama kocke(slika8)
kvadrat
c) dijagonalni presjek kocke (slika7)
pravougaonik
d) nije paralelna ni sa ni sa bonim ivicama kocke(slika9)
pravougaonik

slika7

slika9

slika8
Piramida
Neka je 3 prirodan broj .Poliedar koji ima + 1 strana,od kojih je jedna -tougao,a sve
ostalo trouglovi ,naziva se -tostrana piramida.
Ona -tougaona povr naziva se osnova piramide,a sve ostale (trougaone) strane piramide
nazivaju se bone ivice.
Unija svih bonih strana ini omota piramide.
Razlikujemo prave i kose piramide.
Ako su bone ivice jednakih duina ,piramida je
prava ,inae je kosa.
Spojnica vrha i njegove normalne projekcije na
ravan naziva se visina piramide.
Kaemo da je piramida pravilna ako je uspravna,
a baza joj je pravilni mnogougao.

vrste piramide
Razmotridemo sada kako se konstruiu presjeci ravni i piramide ,tzv. ravni presjeci piramide .
Postoje tri karakteristina sluaja,zavisno od toga da li je ravan kojom se sijee data
piramida :
a) da je paralelna sa ravni osnove piramide(slika10)
U ovom sluaju presjek je mnogougao homotetian sa osnovom piramide.
b) ravan sadri vrh piramide i sijee ravan osnove po nekoj pravoj (slika11)
U ovom sluaju rezultat presjeka je trougao.
Ako prava sa osnovom piramide ima jednu zajedniku taku,tada je rezultat
presjeka bona ivica piramide .
Ako prava nema sa osnovom zajednikih taaka,tada je ,tada je vrh piramide jedina
taka presjeka.
c) Ravan ne sadri vrh piramide,a sijee ravan osnove po nekoj pravoj i ima
zajednikih taaka sa piramidom .(slika12)
u ovom sluaju razultat presjeka je etvorougao.

slika11
slika10

slika12
Trostrana piramida naziva se tetraedar. Baza, ali i sve tri strane tetraedra su trouglovi.
Ravni presjeci tetraedra sa ravni :
a) da je paralelna sa ravni osnove tetraedra(slika13)

 trougao
b) ravan sadri vrh piramide i sijee ravan osnove po nekoj pravoj (slika14)
trougao
c) Ravan ne sadri vrh piramide,a sijee ravan osnove po nekoj pravoj i ima
zajednikih taaka sa piramidom .(slika15)
etvorougao

slika13

slika14

slika15

:
Ponavljanje osnovnih pojmova iz protekle lekcije .

Zadada:
1) Osnova piramide je pravougaonik sa stranicama 6 i 8 ,a svaka bona ivica
13.Izraunati visinu piramide
2) Dijagonala osnove pravilne etvorostrane prizme je ,a dijagonala bone
strane prizme .Nadi dijagonalu prizme.

: Ognjen Janjid
: III

: Gimanzija
:Matematika

Obrtna tijela

Povrina pravog valjka ,prave kupe i prave zarubljene

kupe
Obrada
Upoznavanje nastavne jedinice te osamostaljivanje uenika da
sami rjeavaju zadatke

Razumjevanje pojma povrine obrtnih tijela uz primjenu kod

valjka ,prave kupe i prave zarubljene kupe

Razvijanje intelektualnih funkcija :zapaanja , apstraktnog

miljenja,zakljuivanja;

Podstaknuti uenike da zakljuuju ,da budu aktivni prilikom

rjeavanja nekog problema,da razvijaju pozitivan odnos prema
matematici.

Frontalni ,individualni
Tabla ,kreda


:
Ponavljanje osnovnih pojmova koji su do sada raeni iz date nastavne oblasti .
Cilindrina povr i valjak
Konusna povr i kupa
Obrtna povr ,sfera i lopta

:
Prav valjak
Neka je prav valjak visine ,ije osnove imaju povrinu .Dakle ,ako je poluprenik
kruga koji ini osnovu valjka , tada je = 2 .
Povrina valjka se sastoji od povrine osnova valjka i povrine omotaa valjka .
Ako se omota valjka razvije u ravan,dobija se pravougaonik ija je jedna stranica jednaka
obimu kruga koji ini osnovu valjka ,tj. 2,a druga stranica je jednaka visini valjka
(slika2).
Dakle ,povrina omotaa valjka iznosi = 2.
Kako svaka osnova valjka ima povrinu = 2 ,ukupna povrina valjka iznosi :
2 + = 2 2 + 2 = 2 + .

slika1

slika2

primjer:Povrina osnog presjeka valjka je .Odrediti povrinu omotaa valjka .

Osni presjek pravog valjka je pravougaonik ije su stranice 2 i (slika3),pa je njegova
povrina = 2.Meutim ,povrina omotaa valjka je = 2,odakle se dobija
= .

slika3
Prava kupa i zarubljena kupa

Povrina kupe sastoji se iz povrina osnove i povrine omotaa .Osnova kupe je krug ija
povrina je poznata .Da bismo odredili povrinu omotaa kupe ,razvijamo ga u ravan .Kako je
svaka taka kruga koji ini osnovu kupe krajnja taka jedne izvodnice kupe,kad se omota
kupe razvije u ravan ,dobija se kruni isjeak poluprenika (gdje je duina izvodnice).

slika4

slika5

Povrina krunog isjeka ,ija je duzina luka , poluprenik iznosi 2 . Koristedi se ovom
1

formulom zakljuujemo da je povrina omotaa kupe : = 2 2 = ,pa povrina kupe

iznosi:
= + = 2 + = ( + )

Prelazimo sada na sluaj zarubljene kupe. Povrina zarubljene kupe sastoji se iz povrina i
osnova I povrine omotaa.Za povrine osnova vai :
= 2 , = 2 .
Omota zarubljene kupe razvijen u ravan predstavlja isjeak krunog prstena () .Neka je
izvodnica zarubljene kupe ,a izvodnica kupe (kojom je zarubljena kupa dopunjena do
kupe ).Na osnovu slinosti kupa i zakljuujemo da je :
+

=
, . =
.

Meutim ,povrina omotaa zarubljene kupe jednaka je razlici povrina omotaa kupe
i kupe :

= + = + = +
= +

= + .

slika6
Stoga je povrina zarubljene kupe:
+ + = 2 + 2 + + .
:
Ponavljanje najvanijih pojmova sa proteklog asa.
Zadada:
1) Kruni isjeak sa uglom = 180 savija se u omota prave kupe .Odrediti
ugao pri vrhu osnog presjeka .
2) Duina dijagonale razvijenog omotaa valjka iznosi 18 i sa stranicom koja
odgovara krugu u osnovi valjka obrazuje ugao od 30.Izraunati povrinu
valjka.

: Ognjen Janjid
: III

: Gimnazija
:Matematika

Linearne jednaine

Rjeavanje sistema Kramerovim pravilom

Obrada novog gradiva
Usvajanje i proirivanje znanja o Kramerovom pravilu

Uenici treba da:

- proire svoja znanja o rijeavanju sistema jednaina;
- usvoje i shvate Kramerovo pravilo;
- razviju tehniku rjeavanja pomodu ovog pravila;

- razvijanje tehnike rjeavanja sistema;

- primjenom misaonih operacija, posebno apstrakcije i
generalizacije, razviju sposobnost za induktivni oblik
zakljuivanja;

Uenici treba da razviju:

- koncentraciju;
- sposobnost za uporan i predan rad;
- postupnost i sistematinost u radu;
- tanost ,preciznost i urednost u radu;
- pozitivan odnos prema matematici;

Frontalni i idividualni
Kreda i tabla


:
U optem sluaju, pod sistemom linearnih jednaina podrazumjevamo sistem od m
jednaina sa n nepoznatih
a11x1 + a12x2 + . . . + a1nxn = b1
a21x1 + a22x2 + . . . + a2nxn = b2
...
am1x1 + am2x2 + . . . + amnxn = bm
U sistemu su x1, x2, . . . , xn nepoznate veliine, dok su aij , 1 i m, 1 j n zadati
koeficijenti, a bi, 1 i m zadati slobodni lanovi. Pri
tome broj jednaina m i broj nepoznatih n mogu biti u bilo kom od odnosa m < n, m = n ili m
> n.
Prema tome da li ima ili nema rjeenja, i ukoliko i h ima, da li ima jedno jedino ili vie
rjeenje, sistem linearnih jedna ina moe biti:
1.
odreen, ako ima samo jedno rjeenje,
2.
neodreen, ako ima vie od jednog (beskona no mnogo) rjeenja,
3.
nemogud,ako nema rjeenja
Ako su svi lanovi homogenog sistema jednaki nuli sistem je homogen, u suprotnom je
nehomogen.

 :
Rjeavanje sistema linearnih jednaina pomodu Kramerovog pravila:
i) Ako je determinanta sistema
1 1 1
2 2 2
3 3 3
razliita od nule , onda sistem ima jedinstveno rjeenje koje trazimo preko:
D =

x=

; y=

;y=

ii) Ako rjeenja sistema D= 0 I Dx =Dy=Dz=0 sistem ima beskonano mnogo rijeenja
(neodreen je ).
iii) Ako je determinanta sistema D = 0 i Dx 0 ili Dy 0 ili Dz 0 ( znai, bar jedna od

ove tri determinante

da je razliita od nule) sistem je nemogu, to jest nema rijeenja.
Kvadratni nehomogeni sistem ima rjeenja ako i samo ako je D = 0.
Zadaci :
1. Rijeiti sistem:
x + 2y - 5z = 6
2x + y + 2z = 5
-3x + 3y 4z = 8

Rjeenje:
D =

1 2 5
2 1 2 =-4-12-30+16-6-15=-51
3 3 4

Dx =

6
5
8

Dy=

1 6
2 5
3 8

2 5
1 2 = -24+32-75+40-36+40=-23
3 4

5
2 =-179
4

1 2 6
2 1 5 =-15
3 3 8

Dz=

Po Kramerovom pravilu imamo sljededa rjeenja:

x=

23

23

y=

179
51

z=

15
51

= 51 = 51
=

179
51

5
17

2. U zavisnosti od parametra a , diskutovati i rjeiti sistem:

+ + = 1
+ + =
+ + = 2

D =

1
1

1
1 = 3 3 + 2 = 1 2 ( + 2)

Dx =

1
1 = - 1 2 ( + 2)

Dy =

1
1

1
1 = ( 1)2

Dz =

1
1

1
= 1 2 ( + 1)2
2

Kramer kae da sistem ima jedinstveno rjeenje ako je D

0 1 2 + 2 0 1 2
x=

+1

= -+2

y=
z=

= +2
=

(+1)2
+2

Ali ovde posao nije gotov ,jer moramo ispitati ta se deava ako je =1 ,pa ako je =-2.
Za =1 sistem je neodreen i rjeenja opisujemo sa (x , y , z)=( x , y , 1-x-y ).
Dok je za =-2 sistem nemogud.

:
Ponavljanje svega to smo radili proteklog asa osnovne pojmove .
Zadada:
1. Rijeiti sistem:
5 + 2 3 =0
3 4 + 5 =10
7 3 + 6 = 19
2. U zavisnosti od parametra n i m ,diskutovati i rijeiti sistem:
=
+ =

 : Ognjen Janjid
: III

: Gimnazija
:Matematika

Vektori

Koordinatni prikaz vektora ,te prikaz operacija

sabiranja i mnoenja vektora skalarom
Obrada
Usvajanje i proirivanje znanja o vektorima,njihovim osobinama
te prikazu vektora u koordinatnom sistemu i osnovnih operacija
sa vektorima.

Uenici treba da :
Ponove i proire svoja znanja o vektorim i njihovim
osobinama
Shvate prikaz vektora u koordinatnom sistemu i
izvedene formule za operacije sa vektorima u
koordinatnom obliku

Uenici treba da :
Razviju tehniku za predstavljanje vektora u
koordinatnom sistemu ,kao i koridenje osnovnih
operacija nad tim vektorima
primjenom misaonih operacija, posebno apstrakcije i
generalizacije, razviju sposobnost za induktivni oblik
zakljuivanja

Uenici treba da razviju:

- koncentraciju
- sposobnost za uporan i predan rad
- postupnost i sistematinost u radu
- tanost preciznost i urednost u radu
- pozitivan odnos prema matematici

Frontalni i idividualni
Kreda,tabla,trokut

:
Pojam vektora kao i neki pojmovi u vezi sa vektorima ,poznati su odranije .
Podsjetidemo se ukratko nekih najvanijih definicija i osobina vektora.
Neka je proizvoljna du . Ako dogovorno usvojimo da je poetna a krajnja taka te
dui dobijamo usmjerenu du ili vektor .
Suprotno ako dogovorimo da je poetna a krajnja taka dobijamo vektor ,za koji
kazemo da ima suprotan smjer od vektora .
Vektor je odreen:
a) Duinom dui ,koja se naziva duina(intenzitet) vektora i oznaava ;
b) Pravom kojoj pripada du ta prava odreuje pravac vektora;
c) Svojim smjerom;
-Ponavljanje pojma nula vektora.
Ponavljanje osnovnih operacija sabiranja(nadovezivanje) i mnoenje vektora skalarom .

slika 1

slika2

Slika3
:
Poznato je kako se svakoj taki u ravni dodjeljuje ureen par realnih brojeva (, ) tj. njene
koordinate u Dekartovom koordinatnom sistemu.
Slian postupak se moe primjeniti i za take prostora.
Neka je fiksiran jedan trijedar jedininih vektora ( , , ) ,tj. ureena trojka vektora gdje su
svaka dva vektora meusobno normalna i svi su intenziteta 1 i neka je fiksirana i jedna taka
koju demo zvati koordinatni poetak.Tada je dobijen Dekartov pravougli koordinatni
sistem,gdje su , i odreene redom vektorima , i i takom .
Drugim rijeima ,dobijena je bijektivna funkcija koja svakoj taki prostora pridruuje
ureenu trojku realnih brojeva .injenicu da taki odgovara ureena trojka realnih
brojeva (, , ) oznaavademo sa M(, , ) .
Jasno je da svakom vektoru jednoznano odgovara jedna taka tako da je vektor ba
taj vektor i taj vektor demo oznaavati sa . Vektor zvademo vekor poloaja take .
Znai ako imamo taku ( , , ) ,tada je = + + i zbog kratkode pisanja
uobiajeno je da se + + zapisuje samo sa (, , ) .
Prema tome ako imamo taku M(, , ) ,tada je = , , .
Prelazimo sada na izvoenje formula za operacije sa vektorima u koordinatnom obliku .
Neka su = (1, 1, 1) i = (2, 2, 2) proizvoljni vektori .
Tada je :
= 1 + 1 + 1 , = 2 + 2 + 2,
pa, vodedi rauna rauna o zakonima koji vae za sabiranje vektora i mnoenje vektora
skalarom ,dobija se :
+ = 1 + 1 + 1 + (2 + 2 + 2)
= 1 + 2 + 1 + 2 + 1 + 2 ,
tj.

 + = + , + , + .
Slino , iz jednakosti = 1 + 1 + 1 ,slijedi:
= 1 + 1 + 1 = 1 + 1 + (1),
tj.
= , , .
Specijalno ,za vektor ,koji je suprotan vektoru = 1, 1, 1 , vai
= 1, 1, 1 .
Najzad ,na osnovu prethodnih formula zakljuujemo da vai :
= + = 1, 1, 1 + 2, 2, 2 ,
tj.
= ( , , )

Napomenimo jo da se duina vektora = , , , jednostavno izraunava primjenom

Pitagorine teoreme .Dobija se formula :
= + + .
Primjer1: Neka su = (1, 1, 1) i = (2, 2, 2) dvije take u prostoru .
Odredimo koordinate vektora .
Rj.
Vektori i imaju iste koordinate kao i take i , tj.
= 1, 1, 1 , = (2, 2, 2).
Meutim ,imamo (slika4) + = tj. = , odakle izlazi:
= 2 1, 2 1, 2 1 .

slika4

Ponoviti vanije pojmove koje smo radili proteklog asa .

Zadavanje zadade:
1) Za vektore i odrediti i 3 + 2,gdje je = 3,0, 4 , = (1,0,2)
2) Ako je = 2, 7,1 , (1,1, 3), odrediti koordinate take .


: Ognjen Janjid
: III

:Gimnazija
:Matematika

Prava

Eksplicitna jednaina prave = + ,jednaina prave

paralelne osi
Obrada
Usvajanje i proirivanje znanja o jednaini prave ,njenom
eksplicitnom obliku i jednaini prave paralelne osi y

Uenici treba da :
Ponove i proire svoja znanja o odnosima prave oblika
= + sa krivim drugog reda.
Steeno znanje primjene za rjeavanje konkretnih
problema odreivanja odnosa izmeu prave = +
i kreive drugog reda.
Uenici treba da :
stiu sposobnost izraavanja matematikim
jezikom,jasno i precizno ,u pismenom i u usmenom
obliku ;
razvijaju logiko ,analitiko i proceduralno
(algoritamsko) miljenje analogijom ,generalizacijom
,induktivnim i deduktivnim nainom zakljuivanja
razvijaju matematiko miljenje;
Primjenom misaonih operacija, naroito apstrakcije i
generalizacije ,razvijaju se sposobnosti za induktivni oblik
zakljuivanja.
Uenici treba da razvijaju:
koncentraciju;
sposobnost za uporan i predan rad;
postupnost i sistematinost u radu;
tanost,preciznost i urednost u radu;
pozitivan odnos prema matematici i uvaavanje

matematike kao podruja ljudske djelatnosti;

samopouzdanje i povjerenje u vlastite matematike
sposobnosti;
naviku samokontrole i kritikog miljenja;

Frontalni,individualni
Udbenik,zbirka,tabla,kreda

:
Ponavljanje onog to je raeno proli as.
Centralna ideja na kojoj se zasniva analitika geometrija je da je lake rjeavati jednaine
nego geometrijske probleme.Da bi se ta ideja realizovala potrebno je :
1. Uvesti koordinate taaka tako da postoji uzajamno jednoznano preslikavanje
izmeu taaka (prave,ravni ili prostora) i njihovih koordinata.
2. Predstaviti geometrijske figure jednainama po mogudnosti jednostavnijim ,u kojima
se pojavljuju koordinate.
Predstaviti jednaine geometrijskim figurama .
:
Kako je prava jedna od najjednostavnijih figura ,i kako se niz geometrijskih figura sastoji od
prave ili dijelova prave ,izuimo najprije jednainu prave.Da bismo mogli odrediti jednainu
prave moramo se koristiti nekom njenom geometrijskom osobinom ,jer je prava osnovni
geometrijski pojam koji se ne definie.
Radi jednostavnosti posmatrajmo najprije pravu koja prolazi kroz koordinatni poetak i koja
je razliita od koordinatnih osa .

(slika1)

(slika2)

Neka je (, ) proizvoljna taka na pravoj razliita od koordinatnog poetka.

Ta prava je jednoznano odreena uglom koji zaklapa sa x- osom .Odnos
1
= = tan
1
je konstantan za proizvoljan poloaj take ,oznaava se sa k i naziva se koeficijent pravca .
Odavde slijedi da je za svaku taku na pravoj y= ,
pa je to jednaina prave kroz koordinatni poetak ,koja zaklapa ugao sa x- osom ,gdje je
k= tan .
Neka je data proizvoljna prava.Tada su moguda tri sluaja :
1. Prava sijee obje koordintne ose .Neka su koordinate presjene take prave i y- ose
(0, ). Sa slike se vidi da je ordinata svake take na pravoj povedana za ako je
pozitivno ili je smanjena za ako je negativno u odnosu na take sa istom
apscisom koje lee na paralelnoj pravoj koja prolazi kroz koordinatni poetak .Kako je
jednaina prave koja prolazi kroz koordinatni poetak = to dobijamo
= +
U ovoj jednaini je tangens ugla koji prava obrazuje sa - osom a je odsjeak na
y-osi .Poto se jednaina oblika y=() naziva eksplicitna jednaina ,to se navedena
jednaina prave naziva eksplicina jednaina prave .
2. Prava paralelna sa osom ili se sa njom poklapa (slika3) ili sve take na pravoj imaju
isto rastojanje od - ose a kako je rastojanje od ose ordinata take ,to sve take na
pravoj imaju meusobno jednake ordinate .Neka je rastojanje ose od taaka na
pravoj jednako .Tada jednaina prave oblika:
=

(slika3)
Ovaj poloaj moe da se posmatra kao specijalan sluaj prethodnog kada je ugao ili cijeli
umnoak od
3. Prava je paralelna sa osom ili se sa njom poklapa (slika3).Tada sve take na pravoj
imaju isto rastojanje od y ose pa se analogno dobija da je jednaina prave oblika:
=
Iz svega slijedi da je jednaina prave uvijek jednaina prvog stepena .Zbog toga se
jednaina prvog stepena naziva linearna jednaina.
:
Provjeravamo ta uenicima nije jasno o dananjoj lekciji ,ponavljamo ono to smo nuili .
Dajemo dva zadatka za zadadu:
1. Pretvoriti u eksplicitni oblik jednainu oblika:
a) + + = 0
b) 4( + 2)2 4 2 5 + 8 = 0
2. Odrediti presjenu taku funkcije () i ose :
a) = 3 8 15 = 0
b) = 9 + 15 3 = 0

: Ognjen Janjid
: III

: Gimnazija
:Matematika

Analitika geometrija u ravni

Odnos izmeu prave i krive drugog reda

Obrada
Usvjanje i proirivanje znanja kao i utvrdjivanje odnosa izmeu
prave i krive drugog reda ( parabole ,elipse, hiperbole)

Uenici treba da :
Proire znanja o pravoj i krivoj drugog reda
Usvoje i shvate tehniku za ispitivanje odnosa koji vrijedi
za pravu i krive drugog reda
Razvijanje sposobnosti da se navedenom tehnikom
rjeavaju odreeni problemi u matematici

Razvijanje intelektualnih funkcija :zapaanja

,miljenja,zakljuivanja.

Podstaknuti uenike da zakljuuju ,da budu aktivni prilikom

rjeavanja nekog problema ,da razvijaju pozitivan odnos prema
matematici.

Frontalni i individualni
Udbenik,tabla ,kreda


:
Ponavljanje osnovnih pojmova koje smo ranije obradili .
Navodjenje osnovnih oblika jednaine prave .
Ponavljanje osnovnih pojmova i definicija krivih drugog reda :
Navodjenje njihovih jednaina u kanonskom obliku

:
Uzajamni poloaj prave i krive drugog reda utvruje se ispitivanjem da li postoje zajednike
take tih linija.To nas uvijek dovodi do sistema od jedne linearne i jedne kvadratne
jednaine.
Posebno demo razmotriti uzajamni poloaj prave i parabole ,elipse odnosno hiperbole .
Prava i parabola
Neka se date prava:
= +
i parabola:
2 = 2
>0 .
Njihove zajednike take odreuju se rjeavanjem sistema jednaina :
= + 2 = 2.
Ako se iz prve jednaine zamjeni u drugoj ,dobija se kvadratna jednaina :
2 2 + 2 + 2 = 0
sa diskriminantom 4( )2 4 2 2 tj. 4( 2) .Kako je > 0, na osnovu poznatih
svojstava kvadratne jednaine zakljuujemo :
a) Ako je 2 > 0 postoje dva razliita rjeenja 1, 2 jednaine.
b) Ako je 2 < 0 jednaina nema realnih rjeenja ,pa prava i parabola nemaju
zajednikih taaka .
c) Ako je 2 = 0 postoji jedno jedino rjeenje 1 jednaine.To je apscisa take
u kojoj prava dodiruje parabolu ,tj. prava je tangenta parabole u taki .
Odredimo jednainu tangente na parabolu u taki = (, ) .Tada nastupa sluaj pod c)
pa se iz jednaine dobija apscisa take M:
2( )
1
1

1 =
=
(

=
2

=
.
2 2
2
2

Ordinata take dobija se pomodu jednaine prave :


+ = 2.

Dakle, jednaina tangente u taki dodira 1, 1 , glasi:

1 = ( + 1. )
1 = 1 + =

primjer1:Data je parabola 2 = 4.Odrediti jednainu tetive te parabole koja sadrzi taku

(2, 1) i koja je tom takom prepolovljena.
rj. Neka tetiva ima jedniinu = + . Rjeavanjem sistema : = + 2 = 4 ,
nalazimo koordinate presjenih taaka tetive i date parabole : 1,2 =
,1,2 =
1

2 4 +4

2 4 +4
2
1

. Kako taka (2, 1) polovi tetivu ,dobija se 2 = 2 1 + 2 ,

2 4

1 = 2 1 + 2 , tj. -2= 2 2 , 1 = 2 , odakle izlazi : = 2, = 3. Prema tome ,traena

tetiva ima jednainu : = 2 + 3 (slika 1).

slika1

Prava i elipsa
Da bi se odredile zajednike take prave = + i elipse
2 2
+
=1,
2 2
Treba rijeiti sistem jednaina:
= + 2 2 + 2 2 = 2 2 .
Eliminacijom promjenljive dolazimo do kvadratne jednaine 2 2 + 2 ( + )2 =
2 2 ,tj.
2 2 + 2 2 + 22 + 2 2 2 2 = 0 ,
ija je diskriminanta 4 2 2 4 4 2 2 + 2 2 2 2 2 , . 42 2 2 2 + 2 2 .
S obzirom da je 42 2 > 0 , zakljuujemo :
Ako je 2 2 + 2 2 > 0, prava = + sijee elipsu u dvjema razliitim
takama;
Ako je 2 2 + 2 2 < 0, prava = + i elipsa nemaju zajednikih taaka ;
Ako je 2 2 + 2 2 = 0 , prava = + ima samo jednu zajedniku taku sa
elipsom , tj. ta prava je tangenta elipse u taki ,ija se apscisa dobija rjeavanjem
kvadratne jednaine .
Odredimo jednainu tangente na elipsu u taki dodira 1, 1 .Kao to smo ved istakli ,1
se dobija kao jedino rjeenje kvaratne jednaine = + ,tj.
2
2
2
1 = 2 2
= 2 =
.
+ 2

Ordinata 1 dobija se pomodu jednaine prave = + .Dakle:

2
2 2 + 2 2
1 = 1 + = 2 + =
= .

Odatle slijedi = , =
1

1
2

= 2 1 , pa jednaina tangente u taki dodira (1, 1)

1

glasi :
2 1
2
= 2 + ,
1
1
tj.
2 1 + 2 1 = 2 2 ,ili

1
2

1
2

= 1.

primjer2:Nadi jednainu elipse ako su poznate dvije njene tangente + = 8 i

+ 3 + 16 = 0.
rj. Uslovi dodira elipse 2 2 + 2 2 = 2 2 sa datim pravama glase:
1
256
2 + 2 = 64 2 + 2 =
.
9
9

Rjeavajudi ovaj sistem dobijamo 2 = 40, 2 = 24. Jednaina elipse stoga glasi:
24 2 + 409 2 = 960 .
Prava i hiperbola
Istim postupkom kao i ranije ispitujemo uzajamni odnos prave = + i hiperbole:
2 2

=1
2 2
S obzirom da je postupak potpuno analogan postupku za elipsu ,preskaemo detalje i samo
navodimo rezultate.
Eliminacijom promjenljive iz sistema = + 2 2 2 2 = 2 2 dobijamo
kvadratnu jednainu :
2 2 2 2 22 2 2 + 2 2 = 0 ,
Ispitujudi njenu diskriminantu dolazimo do sljededih zakljuaka:
a) Ako je 2 + 2 2 2 > 0 , prava = + sijee hiperbolu :
2

2 = 1 u dvjema razliitim takama ;

2
b) Ako je 2 + 2 2 2 < 0 , prava = + i hiperbola nemaju zajednikih
taaka ;
c) Ako je 2 + 2 2 2 = 0, prava = + ima samo jednu zajedniku taku sa
hiperbolom

2
2

2 = 1 , tj. ta prava je tangenta hiperbole .

Ako je ispunjen uslov c) tj. ako je prava = + tangenta hiperbole 2 2 = 1 , i ako

je (1, 1) taka dodira ,tada jednaina tangente u toj taki glasi :

2 1 2 1 = 2 2 ,tj. 21 21 = 1.
primjer3:Odrediti jednainu tangente hiperbole 25 2 9 2 = 225 u taki dodira 5,
rj.
Direktnom primjenom formule 2 1 2 1 = 2 2 ,koja u ovom sluaju postaje
25 5 9

20
3

= 225, dobija se 25 + 12 45 = 0.

20
3

 :
Zadada:
1) Odrediti za koje vrijednosti broja prava = + 2:
a) sijee parabolu 2 = 4;
b) dodiruje je ;
c) nema sa njom zajednikih taaka .
2) Nadi zajednike tangente elipsi 4 2 + 5 2 = 20 , 5 2 + 4 2 = 20.
3) U jednaini 3 = 24 odrediti ,tako da ta prava bude tangenta
hiperbole 2 2 = 36.

: Ognjen Janjid
:III

: Gimnazija
:Matematika

Nizovi

Ogranienost konvergentnog niza,konvergencija zbira

,proizvoda i kolinika nizova
Obrada
Upoznavanje nastavne jedinice te osamostaljivanje uenika da
sami rjeavaju zadatke

Razumjevanje pojma granina vrijednost niza,konvergencija

niza i nekih algebarskih operacija nad konvergentnim nizovima

Razvijanje intelektualnih funkcija :zapaanja , apstraktnog

miljenja,zakljuivanja

Podstaknuti uenike da zakljuuju ,da budu aktivni prilikom

rjeavanja nekog problema,da razvijaju pozitivan odnos prema
matematici.

Frontalni ,individualni
Tabla ,kreda


:
Ponavljanje osnovnih pojmova i definicija o nizovima,uz poseban osvrt na pojam granine
vrijednosti niza .
Defnicija:
Realan broj je granina vrijednost niza ( ) ako se u prozvoljnoj -okolini broja nalaze
skoro svi lanovi niza ( ) .
Ako takav broj postoji ,onda se kae da je niz ( ) konvergentan i da konvergira ka , i
pie se:
lim =

U suprotnom ,za niz ( ) kaemo da je divergentan .

:
Dokazademo sada neka vana svojstva konvergentnih nizova ,a zatim demo ih primjeniti na
izraunavanje raznih graninih vrijednosti .
1. Konvergentan niz je ogranien.
Dokaz. Neka je ( ) konvergentan niz i neka je lim =
Tada za = 1 postoji prirodan broj 0 takav da je :
< 1 za > 0 .
Iz date nejednakosti slijedi:
1 < < + 1 za > 0 ,
pa,tim prije ,
< + 1 za > 0 ,
Neka je = max
( + 1, 1 , , 0 ).Tada je oigledno,
< ,
Za svako ,to znai da je niz ( ) ogranien.
Napomena: Kao to znamo ,obrnuto tvrenje nije tano ;naime,ogranian niz ne mora da
bude konvergentan .
2. Neka je lim = lim = i neka je ( ) .
Tada je ( ) konvergentan niz i lim = .
Dokaz:
Neka je > 0 proizvoljno .Tada postoje prirodni brojevi 1 i 2 takvi da je :
< za svako > 1 i < za svako > 2 ,

tj.
< < + , < < + ,
za navedene vrijednosti .
Neka je 0 = max 1 , 2 .Tada je :
< < + za svako > 0 ,
< < + za svako > 0 ,
Ili ,ekvivalentno lim = .
3. Definiimo sada neke algebarske operacije sa nizovima .Proizvod realnog broja i
niza ( ) je,po definiciji ,niz .
Zbir ,razlika ,proizvod odnosno kolinik nizova i ( ) su ,po definiciji ,redom sljededi
nizovi :
+ , , ,

Pri emu je kolinik definisan samo u sluaju 0 ( ).

Iz sljededeg tvrenja vidimo da je u sluaju konvergentnih nizova operacija limes u neku
ruku saglasna sa definisanim algebarskim operacijama ,u smislu da je limes jednak zbiru
limesa itd.
Neka je lim = i lim = . Tada je :
a)
lim =
;

b)
lim ( + ) = + ;

c)
lim ( ) = ;

d)
lim ( ) = ;

e)

lim

0 .

Dokaz:
1) Ako je = 0 ,tvrenje je oigledno .Pretpostavimo toga da je 0 .Neka je > 0

proizvoljno i odredimo 0 tako da je < za > 0 . Tada je :

= <

= za > 0 ,

ime je tvrenje dokazano.

2) Neka je > 0 proizvoljno.Postoje prirodni brojevi 1 i 2 takvi da je < 2 za

> 1 i < 2 za > 2 . Tada je :

+ ( + ) = ( ) + ( ) < + <
za > 0 = max
(1 , 2 ), ime je tvrenje dokazano.
3) Ovo izlazi direktno iz a) i b) . Zaista,

+ =
2 2

lim ( ) = lim ( + (1) ) = lim + lim = lim +

1 lim = + 1 = .

4) Kako je ( ) konvergentan niz ,on je ogranien ,tj. postoji takvo da je

< , pri emu broj biramo tako da bude ispunjeno i < .
Neka je > 0 proizvoljno i neka su 1 i 2 prirodni brojevi takvi da vai :

<
za > 1 i <
za > 2
2
2
Tada je :
= + = ( ) + ( )
+ ( ) = +

<
+
= za > 0 = max
(1 , 2 ),
2
2
ime je tvrenje dokazano.
5) Primjetimo prvo da ako je lim = 0,tada postoji
prirodan broj takav da je > (gdje je > 0) za > .
Zaista ,za > 0 postoji prirodan broj takav da je < , za za > ,
Odakle izlazi :
= za > ,
ili u drugom obliku :
1
1
<
, za > .

Neka je > 0 proizvoljno i neka su 1 , 2 prirodni brojevi takvi da je :

<
za > 1 i <
za > 2
2
2
Tada je:


+
+
=
=

1
1
+
+
<
+
=

2
2

za > 0 = max
( , 1 , 2 ) ime je tvrenje dokazano .
primjer: Ako je > 1,dokaimo jednakost
1
lim = 0

rj.
1 1
Za > 1 ,imamo > , pa je 0< < . Konstantan niz (0,0,...,0,...) konvergira ka 0 ,a
takoe i niz
1
lim = 0.

konvergira ka 0. Na osnovu dokazanog svojstva 2. zakljuujemo da je

 :
Ponavljanje prethodno dokazanih osobina konvergentnog niza .
Zadavanje zadade:
1) Izraunati sljedede granine vrijednosti :
+1
32 + 1
2 + 1
lim 2
; lim 2
; lim
;
+ 2 5
(3 + 2 3 )