VISKOKA KOLA STRUKOVNIH STUDIJA ZA OBRAZOVANJE

VASPITAA PIROT

SEMINARSKI RAD

PREDMET: SOCIOLOGIJA OBRAZOVANJA I PORODICE

TEMA: PORODICA KAO PRIMARNI NOSILAC

SOCIJALIZACIJE

STUDENT:

PROFESOR:

Andrijana Cani 74/10

Mirjana Markovic

Pirot, maj 2015.

Sadrzaj:
Uvodni
deo..3
Pojam
porodice4
Pojam
socijalizacije.4
Pozeljne crte icnosti I porodicni vrednosni
sistem..5
Porodica kao primarni nosilac
socijalizacije...6
Cinioci socijalizacije u
porodici.8
- Individualni nivo osobine
deteta...8
-Grupni nivo odnosi roditelji
deca....8
-Socio-ekonomski cinioci porodicne
socijalizacije....9
Razvojne etape socijalizacije u
porodici...10
Zakljucak...
12
Literatura..
.13

UVODNI DEO:
Nas um je nedovoljno sirok da sve obuhvati po samom rodjenju,
ali polako postajemo sve vise izlozeni kontaktima sa novim
stvarima, novim ljudima i razvijamo svoju licnost. Sam taj proces
upoznavanja sa drugim ljudima, ucenje zeljenih oblika ponasanja,
sticanje navika, znanja, prihvatanje pravila I normi dovodi do
naseg oformljenja, stvaranja kompletne licnosti, a zapocinje od
najranijeg doba, u okviru porodice I naziva se socijalizacija.
Porodica je bila I ostaje pocetna tacka socijalizacije, ali kako se
drustvo menja, menjaju se I odnosi u svim zivotnim sferama a
samim tim I nacini I efekti socijalizacije.

POJAM PORODICE
Porodica je univerzalna ljudska zajednica koju cine odrasli
reproduktivno sposobni partneri I njihovo potomstvo, ali I dalji
srodnici koji zive zajedno sa njima. Porodica, pored reproduktivne,
privredne, socijalne ima I znacajnu psiholosku, vaspitnu I
socijalizacijsku funkciju. Ona je vazna primarna grupa I jedan od
najzcajnijih agenasa socijalizacije.
Porodica je bio-socijalna zajednica i nezamenljiva sredina u kojoj
se covek formira kao licnost, zivi I zadovoljava svoje najosnovnije
potrebe. Ona ima veoma vaznu ulogu u razvoju individue ali I
celokupnog drustva.
Porodica je specificna drustvena grupa koja se kroz istoriju
menjala I razvijala, u kojoj se preplicu drustveno ekonomski,
bioloski I psihicki cinioci. Bioloski karakter je njeno osnovno
obelezje I podrazumeva prozimanje bioloskih, psiholoskih I
drustvenih elemenata : zadovoljavanje polnog nagona, emotivnih
potreba, radjanje I podizanje dece
,,Porodica je uvek slozeno odnosajno jedinstvo u kome se obavlja
vise diferenciranih aktivnosti ciji su clanovi u razlicitim vrstama
uzajamnosti sa van-porodicnim jedinicama.(A. Milic, 2007:197).
U njoj se odvija stalni proces pregovaranja I dogovaranja izmedju
clanova, usaglasavanja I sukobljavanja njihovih misljenja I
interesa. I ne samo da oznacava emocionalnu zajednicu vec I
odnos izmedju clanova unutar porodice I odnos porodice I drugih
agenasa sa kojima je ona u interakciji.
POJAM SOCIJALIZACIJE
Socijalizacija je slozen I slojevit proces koji planski I sistematski
sprovode porodica, skola I drustvena zajednica kako bi se
sicojalno nezrela deca postepeno osposobila za zivot u socijalnoj
zajednici. Njen osnovni cilj je da novi clanovi drustva putem
ucenja I u interakciji sa roditeljima, nastavnicima I licnostima iz
4

kulturnog I javnog zivota , nauce onaj tip ponasanja I

medjuljudskih odnosa, koji su karakteristicni za datu kulturu, uz
siroku mogucnost adaptacije na nove zivotne uslove. Prema
savremenim shvatanjima, proces socijalizacije ukljucuje I proces
individualizacije pod kojim se podrazumeva sposobnost pojedinca
da prevazilazi postojecu socijalnu datost I da se menja u skladu sa
sopstvenim potrebama. Najvazniji faktori socijalizacije su:
porodica, skola I sira socijalna zajednica sa svojim formalnim I
neformalnim institucijama.
Postoje dve grupe definicija socijalizacije:
- prvu srecemo kod sociologa I antropologa I ona naglasava
vaznost socijalizacije za osposobljavanje coveka za drustveni
zivot;
- drugu srecemo kod psihologa, pored osposobljavanja za
drustveni zivot naglasava vaznost socijalizacije za formiranje
licnosti.
Socijalizacija je proces ucenja tokom kojeg usvajamo norme I
pravila svoje kulture I samim tim postajemo sposobni za saradnju
u drustvenim odnosima. Njome se drustvene vrednosti, norme I
obrasci ponasanja prenose sa generacije na generaciju, usvajaju I
na taj nacin postaju sastavni deo licnosti.
Socijalizacija je proces kojim jedinka uci da se ponasa u drustvu
tako da kasnije bude prihvacena od ostalih clanova drustva.
Socijalizacija se odvija kroz kontakte I saradjivanje sa drugim
ljudima I drustvenim grupama, s tim da najvise ucimo od
najdrazih roditelja, clanova porodice, prijatelja itd. Prolazeci kroz
te interakcije ucimo sta je drustveno prihvatljivo, a sta
neprihvatljivo ponasanje I sta mozemo ocekivati ako krsimo
pravila I ne postujemo norme. Medjutim, ovde se ne misli na
formalni proces ucenja nacela ,,kako nesto treba jer socijalizacija
podrazumeva I ucenje prema stvarnosti, ucenje prema iskustvu.
5

Cilj socijalizacije je formiranje drustveno pozitivnih socijalnih

osobina ali socijalizacija isto tako moze dovesti do formiranja
licnosti sa shvatanjima suprotnim konvencionalnim shvatanjima I
devijantnim ponasanjem ako se ne vrsi na ispravan nacin.
POZELJNE CRTE LICNOSTI I PORODICNI VREDNOSNI SISTEM
Rec je o osobinama koje omogucavaju da se pojedinac uklopi u
sistem, odnosno o pozeljnom tipu heteronomne licnosti tj.
komformisticke licnosti koja ide linijom manjeg otpora I
prilagodjava se bezuslovno zahtevima I vrednostima postojeceg
drustva. Jasno se uocavaju klasne I etnicke varijacije vrednsnog
obrasca.
Melvin Kon je istrazivao osobine koje su pripadnici srednje I
radnicke klase smatrali najpozeljnijim za svoju decu. Osnovne
osobine, bez obzira na klasnu pripadnost su: postenje, razumnost,
poslusnost, lepi maniri, samokontrola. Roditelji iz radnicke klase
su navodili: urednost, cisticu, poslusnost I postenje, a roditelji iz
srednje klase: razumnost, samokontrolu, radoznalost u
ambicioznost. Pojedinci visih klasa navode osobine koje
naglasavaju estetsku dimenziju kao sto su umetnicko iskazivanje,
fantastika, harmonicnost, dok pojedinci iz nizih slojeva
naglasavaju funkcionalne odlike medju kojima je na prvom mestu
cistoca, prakticnost.
PORODICA KAO PRIMARNI NOSILAC SOCIJALIZACIJE
Frojd I Kuli isticu centralnu I osnovnu ulogu porodice u procesu
socijalizacije. Frojd to cini svojom nominalisticko-individualistickoj
epistemologiji koja detetov razvoj smesta u interindividualne
odnose unutar porodice. Kuli naglasava primarne grupe koje
predstavljaju posrednike izmedju pojedinca I drustva, kulture I
prirodnog sveta I upravo sluze procesu socijalizacije. To su grupe u
kojima pojedinci stupaju u odnose licem u lice, male su I
pregledne, a odnosi interakcije neposredni I spontani. U njima
dominiraju licni odnosi I zato postoji veca sansa da oni koji se
6

socijalizuju snaznije I dublje prihvate uticaje grupe. (Wurzbacher,

1974: 25).
,,Porodica je prirodni ,,lokus u kome na prirodan, neposredan
nacin dolazi do intimnog I trajnog povezivanja generacija odraslih
I potomaka, odnosno samih potomaka, tj. do njihove
unutargeneracijske povezanosti.(A. Milic, 2007: 244).
U procesu socijalizacije roditelji I deca su u poziciji da spontano
reaguju u medjusobnim odnosima cime se olaksava ulazenje dece
u svet drustveno-kulturnih vrednosti I odnosa I prvobitno
uspostavljen odnos izmedju njih u kasnijim zivotnim situacijama
moze biti uspesan inhibitor generacijskih sukoba I nerazumevanja.
Nemacki sociolog Diter Klesens polazi od Galenove teorije
,,nedovrsenosti ljudskog bica koje je upravo zbog toga otvoreno
prema svetu. Da se takvo bice ne bi izgubilo neophodno je da mu
se omoguci njegovo definitivno formiranje, koje istovremeno znaci
I odredjeno ogranicavanje, tj. usmeravanje njegovih potencijala.
Sredina koja trebada vrsi ovaj konacni proces formiranja treba da
poseduje sledece osobine:
1. relativnu trajnost zbog slozenosti prenosenja obrazaca;
2. veci stepen afektivnosti zbog dubinskog usvajanja
internalizovanih obrazaca;
3. da omoguci konkretizaciju vrednosti radi lakseg usvajanja;
4. da omoguci zastitu mlade licnosti od nekoherentnosti
vrednosnih sistema u drustvu
5. da poseduje materijalizovanu strukturu postojanog obrasca
koja ostaje I kad je proces socijalizacije zavrsen, tj. kada
individua moze sama da se reprodukuje.
Diter osobine licnosti koje su od sustinske vaznosti za pojedince u
modernom drustvu, a to su: sposobnost ucenja, motivacija ka
postignucu, inteligencija, autonomija I sposobnost za ljubav.
Pogodnost porodice za proces socijalizacije jeste intenzivna
emocionalna interakcija koja detetu pruza sigurnost I nudi
7

motivaciju za dalje napredovanje. Topla atmosfera porodicnog

doma je neizostavan uslov I podsticaj za izgradjivanje motivacije
kod deteta dok je za razvoj inteligencije presudna otvorenost
porodice prema okolini.
Tolerantno odnosenje I iskustvo uspesnosti su neophodni za razvoj
visokih dostignuca, stvaralastva I autonomije licnosti, ali
nuklearna porodica, posebno ona iz srednje klase nije u stanju da
pruzi optimalne uslove za razvoj ovih osobina licnosti jer je njena
struktura pretezno autoritarna, sa izrazitom hijerarhijom I zahteva
od svojih clanova totalno posvecivanje porodici. Ovakva struktura
je suprotna potrebnom balansu tolerantnosti prema detetovim
neuspesima I sa druge strane odobravanja I priznavanja u
spesnosti. Nuklearna porodica narocito ona srednje klase vise tezi
da kod deteta razvije komformizam nego autonomiju.
,,Uloga porodice u procesu socijalizacije produktivna je dok je dete
u fazi odojceta do trece godine, a posle toga njene prednosti
postaju izraziti nedostaci. Glavni razlog tome autor vidi u slabom
ucescu oca u procesu socijalizacije koji mora biti zamenjen nekim
institucionalnim oblikom socijalizacije (vrtici, obdanista I sl.).(A.
Milic, 2007: 246 ).
.
CINIOCI SOCIJALIZACIJE U PORODICI
INDIVIDUALNI NIVO OSOBINE DETETA
Sve dok socijalizacija nije shvacena kao zivotni proces dete se
smatralo njenim pasivnim proizvodom, a kasnije dete se smatra
vise manje aktivnim ucesnikom jer je proces socijalizacije uvek
interindividualna interakcija.
Delo M. Mid ,,Odrastanje na Samoi (1974) opisuje proces
sazvrevanja devojcica u jednom pacifickom domorodackom
drustvu, a saznanja o ovoj praksi autorki su posluzila da se kriticki
8

osvrne na socijalizacijsku praksu zenske dece u Americi I njenu

represivno-traumaticnu prirodu.
Mnogo je vise studija o decacima, a neka od njih su o odrastanju
decaka u gangovima u Americi I odrastanju decaka iz radnicke
klase u Engleskoj. Autori konstatuju da je vecina zadovoljna
svojim dotadasnjim zivotom I buducnoscu, ali da u tom
zadovoljstvu ima vise nemogucnosti promene ili odsustva ideje
promene nego istinskog zadovoljstva.
Sve ove studije dokazuju da se decaci pre, lakse I efikasnije od
devojcica opredeljuju za svoju polnu ulogu jer se kod devojcica
opredeljivanje za ulogu svog pola odvija pod pritiskom sredine.
Savremena saznanja demantuju Frojdovo misljenje koji je smtrao
da je sticanje polnog identiteta mnogo teza kod decaka jer
devojcice u ovom procesu nemaju sta da izgube I ne moraju da
menjaju svoj objekat identifikacije (majka), kao I da je neophodna
identifikacija sa oba roditelja zarad uspesne socijalizacije (nije
oceva uloga od glavnog znacaja).
GRUPNI NIVO ODNOSI RODITELJI DECA
Cilj je da se utvrdi dominantni vaspitni cilj odgovoran za
proizvodnju odredjenih nacina ili stilova ponasanja kod dece. U
pocetku se uzimala samo jedna varijabla, a kasnije veci broj njih.
Jedan od poznatijih modela roditeljske socijalizacije sa visestrukim
varijablamaje ponudio Beker (1964) I ukljucuje:
1. roditeljsku podrsku (toplina-neprijateljstvo),
2. kontrolu (restriktivnost-permisivnost) I
3. roditeljski odnos (anksiozno ukljucivanje ili hladno
distanciranje).
Slican je Saferov model (1965) koji ukljucuje tri varijable:
1. prihvatanje - -odbacivanje,
2. cvrsta opustena kontrola,
3. psiholoska kontrola autonomija.
9

Druga istrazivanja pak ukazuju da je mnogo vaznije kako deca

percipiraju zahteve roditelja nego kako se roditelji ophode prema
njima. Sva ova istrazivanja su metodoloski nepouzdana jer se
oslanjaju na izjave roditelja I dece, a znamo da su ljudi posle
izvesnog vremena na svoje postupke gledaju iz drugacije
perspektive I trude se da ih opravdaju, a jako su retka istrazivanja
koja se zasnivaju na longitudalnom pracenju desavanja u
porodicama zbog potrebnih organizacijskih napora I nedovoljnih
finanasijskih sredstava.
SOCIO-EKONOMSKI CINIOCI PORODICNE SOCIJALIZACIJE
Deskriptivne studije pokazuju da zanimanje, obrazovanje,
materijalno stanje uticu na ponasanje I stavove roditelja a samim
tim I na neke socijalizacijske ishode. U empirijskim istrazivanjima
mogu se razlikovati tri teorijska pristupa:
1. ideacione teorije koje naglasavaju vrednosti, verovanja I
ideologije roditelja
2. strukturalne teorije koje naglasavaju vrstu socijalnih relacija
u porodici
3. psiholoske teorije koje naglasavaju razne psiholoske
mehanizme
U grupu ideacionih navode se Bronfebrenerova istrazivanja
(1958) o uticaju mas-medijske propagande na promenu vaspitnih
stilova roditelja srednje I radnicke klase. Kod srednje klase dolazi
do brzih promena jer su izlozeniji uticajima mas-medija.
Istrazivanja Melvina Kona (1959, 1969) ukazuju na dve bazicne
grupe vrednosti koje odgovaraju dvema klasama:
1. samodirektivnost koja podrazumeva vrednosti kao sto su
sloboda, individualizam, inicijativa, samorealizacija I kreacija
I ticu se srednje klase;
2. komformisticke vrednosti kao sto su red, urednost I
postovanje I odnose se na radnicku klasu.
10

U okviru strukturalne isticu se istrazivanja Bazila Berstajna (1964,

1970, 1971) koja objasnjavaju kako se socijalna klasa ne
identifikuje kroz zanimanja vec kroz slozeniji sistem otvorenih I
zatvorenih uloga. Raspored uloga se vrsi prema tome da li su
orjentisane na osobe (srednja klasa), odnosno otvoren sistem
(prema licnostima) I zatvoren sistem uloga (zasnovan na
pozicijama). Osnovna posredujuca varijabla je komunikacijski stil
porodice odnosno jezicki kod kojim komuniciraju roditelji I deca. U
slucaju restriktivnog jezickog koda (radnicka klasa) deca se
direktno upucuju na ponasanja koja se odobravaju odnosno
sankcionisu (decaci ne placu) dok u slucaju razvijenog koda
srednje klase, deca se usmeravaju da razvijaju svoje individualne
sposobnosti I osobine. Roditeljski stil u srednjoj klasi je
samoregulativan dok je u radnickoj klasi didaktican. Porodicna
socijalizacija u srednjoj klasi ima mnogo vise razumavanja I
odobravanja za individualni razvoj deteta, dok je socijalizacija u
radnickoj klasi vise socijalno striktnija, represivnija, zanemarujuci
potrebe I sposobnosti deteta I njegov samostalni razvoj.
RAZVOJNE ETAPE SOCIJALIZACIJE U PORODICI
Frojd je ustanovio faze kroz koje dete prolazi u procesu sticanja
svog identiteta I podelio u tri stadijuma: oralni, analni I Edipov
stadijum.
Eriksonov model (1950) se zasniva na pracenju razvoja EGO
instance I na pojedine vazne socio-kulturne cinioce koji ucestvuju
u tom procesu. Cilj odrastanja svake individue je dostizanje
individualne autonomije tj. osamostaljenja. Postoji 8 etapa I na
svakoj pojedinac dospeva u krizu, a konacan cilj je zdrava licnost.
Stupnjevi razvoja prema Eriksonu:
1.
2.
3.
4.
5.

poverenje nepoverenje
Oralna faza
autonomija stid I sumnja
Analna faza
inicijativa osecanje krivice
Infantilna genitalnost
radinost osecanje manje vrednosti
Latencija
identitet identiteska difuzija
Pubertet
11

6. intimnost I solidarnost
Izolacija
7. generativnost samoapsorbovanje
8. integritet sumnjicavost
Genitalnost
Drajcl je razvio sopstveni dvodimenzionalni model: jedna osa je
formiranje identiteta licnosti (uslov za prihvatanje uloga), a druga
afektivna kontrola (uslov za zadovoljavanje potreba I kontrolu
frustracija).
Najveci stetni uticaj u stupnjevitom razvoju deteta moze doci
zbog emocionalnog stava roditelja koji moze da traumatizuje
dete I dovede do zastoja u njegovom razvoju. Najceste situacije
koje predstavljaju patogenu razvojnu konstelaciju su:
1.
2.
3.
4.
5.

dete
dete
dete
dete
dete

kao
kao
kao
kao
kao

zamena za partnera
idealizovana predstava sebe
samo-ideal
zrtveni jarac
roditeljsko slabo Ja.

12

ZAKLJUCAK
Uvideli smo da proces socijalizacije zapocinje samim
rodjenjem kao I da na socijalizaciju licnosti deteta uticu sredina,
klasni polozaj I celokupna emotivna situacija u porodici I mnogi
drugi faktori. Osnovnu ulogu ima zdrava porodica, potom socijalni
dozivljaji sa vrsnjacima, iskustvo prilagodjavanja drustvu kroz
zivot kao I obrazovne institucije.
Socijalizacija je vid vaspitanja, kao I drustvena obaveza u kojoj je
potrebna ravnopravna saradnja I edukacija roditelja, dece I
vaspitnih institucija za stvaranje zdrave, zrele licnost, zeljenog
nacin ponasanja I najlakse integracije u drustvu.

13

LITERATURA
Milic, Andjelka (2007), ,,Sociologija porodice, kritika I izazovi, Beograd: Cigoja.
Internet literatura:
http://sr.wikipedia.org/sr/%D0%9F%D0%BE%D1%80%D0%BE
%D0%B4%D0%B8%D1%86%D0%B0
http://sr.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D0%BE
%D1%86%D0%B8%D1%98%D0%B0%D0%BB
%D0%B8%D0%B7%D0%B0%D1%86%D0%B8%D1%98%D0%B0
http://bs.scribd.com/doc/72469098/sociologija-socijalizacija
http://studenti.rs/skripte/sociologija/uticaj-drustvene-sredine-na-socijalizacijudjece/

14