KARADENZ TEKNK NVERSTES

MHENDSLK FAKLTES
MADEN MHENDSL BLM
KAYA MEKAN LABORATUVARI
Prof. Dr. Ayhan KESMAL Ar. Gr. Tekin YILMAZ
TEK EKSENL BASIN DAYANIMI DENEY
(UNIAXIAL COMPRESSIVE STRENGTH TEST)
(DENEY NO: 5)
1. Ama: Kaya malzemelerinin zerlerine uygulanan belirli bir basn altnda krlmadan nce ne
kadar yke dayandn belirlemektir.
Kaya malzemelerinin dayanmnn belirlenmesinde kullanlan en yaygn method tek eksenli
basn dayanm testidir. Tek eksenli basn dayanm c ile gsterilir. Kaya numunesinin
basn dayanm testi yaplarak o numunenin kohezyon (c) ve isel srtnme as () gibi
parametreleri yaklak olarak bulunabilir.
Kohezyon; normal gerilme olmad durumda, kaya malzemesini oluturan mineral moleklleri
arasndaki ekimden dolay makaslama dzleminde makaslama gerilmesine kar gsterilen
diren olarak tanmlanabilir.
sel srtnme ise kaya malzemesini oluturan tanelerin birbirine srtnmesi, kenetlenmesi vb
durumlar sonucunda oluan direntir.
Tek Eksenli Basn Dayanmn Etkileyen Faktrler
Numune boy/ap oran
L/D

ise c

(Yan basn etkisi oluur)

L/D

ise c

(Bklme meydana gelir)

Ykleme hz
Numunenin alt ve st yzeylerinin paralellii ve bu yzeylerin yanal yze gre diklii
Platenlerle numune yzeyleri arasndaki etkileim ve platen malzemesinin cinsi
Yklemenin numune dey eksenine paralellii
Numunenin bykl
Numunenin bykl
Nem oran
Nem oran

ise c

ise c

(Heterojen, en zayf yerden krlr)

KARADENZ TEKNK NVERSTES

MHENDSLK FAKLTES
MADEN MHENDSL BLM
KAYA MEKAN LABORATUVARI
Prof. Dr. Ayhan KESMAL Ar. Gr. Tekin YILMAZ
2. Deney in Gerekli Numune zellikleri
o Tek eksenli basn dayanm deneyi genellikle boy/ap (L/D) oran: 2,5-3.0 olan NX
apl (54,7 mm) silindirik karot numuneleri ile yaplmaktadr.
o Deneyde kullanlacak olan karot numunelerinin alt ve st yzeyleri birbirine paralel ve
przsz olmal, herhangi bir atlak krk vb. kusur iermemelidir.
o Numuneler alndktan sonra en fazla 30 gn ierisinde kullanlmaldr. Aksi takdirde
rnek ierisindeki doal su kaybedilebilir. Bu yzden gerekiyorsa deney yaplmadan
nce her bir rnein su ierii tayini yaplmaldr.
o rneklerin boy (L) ve ap (D) deerleri kumpas yardmyla llerek kaydedilir.

ekil1. Tek eksenli basn dayanm test nitesi ve krlma sonras numune
grnm
3. Hesaplamalar
Numunenin tek eksenli basn dayanmn hesaplayabilmek iin deneyi yaplan numunenin
alan ve krlmadan hemen nceki krlma yk gereklidir.
Basn dayanm,
Numune alan,

formlleri ile hesaplanmaktadr.

c : Basn dayanm, (MPa)

A: Numune alan, (cm2)

Fc: Krlma yk, (kN)

D: Numune ap, (cm)

KARADENZ TEKNK NVERSTES

MHENDSLK FAKLTES
MADEN MHENDSL BLM
KAYA MEKAN LABORATUVARI
Prof. Dr. Ayhan KESMAL Ar. Gr. Tekin YILMAZ
NOT: 1 MPa = 10,1972 kg/cm2
Numune
No
K1
K2
K3

Boy
(mm)
157,03
118,04
146,78

ap
(mm)
54,70
54,70
54,70

1kN = 101,9716 kg/cm2

Krlma as
()
55 / 60

Krlma Yk
(FC: kN)
72,36
77,33
68,64

Basn Dayanm
(MPa)

4. Sorular
1) Tek eksenli basn dayanm deneyinin yapln anlatnz (20p).
2) Tek eksenli basn dayanm iin kullanlan test standartlarn aratrnz. Tabloda
verilen Kumta (K1, K2 ve K3) numunelerinin standartlara uygun olup olmadn
aratrnz ve nedenini aklaynz (15p).
3) Kayalara ait dayanm snflamasn aratrarak, her bir numunenin tek eksenli basn
dayanmn (MPa) bularak dayanm snfn belirleyiniz (15p).
4) Kumta iin ortalama basn dayanmn hesaplayarak; Mohr dairesini iziniz.
Kohezyon (c), krlma as (), isel srtnme as (), krlma dzleminde meydana
gelen normal () ve makaslama () gerilmelerini hesaplaynz ve btn
parametreleri grafik zerinde ve olmas gereken yerde gsteriniz. (35p).

Not:
Deney raporu teslimi son gn 09.12.2014 Sal gn saat 17.00dr.
Raporlar istee bal olarak elle veya bilgisayar ortamnda yazlabilir. Her iki
durumda yazlan raporlarn dzeni 15 puandr.
Birim evrimleri aksi belirtilmedike uygun deerler kullanlarak yaplmaldr.
Krlma as () iin renci numaras ift olanlar 55 tek olanlar 60
alacaklardr.