S GIO DC V O TO THANH HA

TRNG THPT O DUY T

SNG KIN KINH NGHIM

GII TON TNH KHONG CCH TRONG HNH HC
KHNG GIAN

Tc gi: Nguyn Th Thu Hin

Chc v: Gio vin

Thanh Ha , Thng 6/2011

Sng kin kinh nghim mn Ton lp 11

I. LI M U:
Qua qu trnh dy hnh hc khng gian 11 v luyn thi i hc. Ti nhn thy
rng, a s cc em hc sinh cn cha tho trong vic gii cc bi ton v tnh
khong cch trong hnh hc khng gian. Nguyn nhn c bn l do hc sinh cha
phn bit r rng dng bi tp la chn cng c, phng php gii cho ph hp.
gp phn nh ca mnh vo vic h thng li cc phng php gii ton, to s
thch th cho cc em hc sinh. Gip cc em khng cn ngn ngi khi gp bi ton
tnh khong cch. Ti xin c php trnh by hai dng ton tnh khong cch
thng gp trong hnh hc khng gian l : khong cch t mt im n mt mt
phng v khong cch gia hai ng thng cho nhau.
II. NI DUNG TI
Bi ton 1: Trong khng gian cho im M khng thuc mt phng ( ) tnh
khong cch d M;( ) t M n mt phng ( ) .
tnh khong cch t M n mt phng ( ) ta c th s dng;
Phng php trc tip: Xc nh chn ng vung gc H h t M n mt
phng ( ) .
V d 1: Cho hnh chp S.ABCD c y ABCD l na lc gic u ni tip trong
ng trn ng knh AD = 2a v c cnh SA vung gc mp(ABCD) ,
vi SA= a 6 . Tnh khong cch t A n mp(SCD).
Gii:
S
V ABCD l na lc gic u ni tip trong
ng trn ng knh AD= 2a nn ta c
AD//BC, AB= BC= CD= a
AC CD, AB BD , AC= BD= a 3
CD AC
Ta c
CD mp(SAC)
CD SA
H
K AH SC ti H ta c AH CD
A
Nn AH mp(SCD). Vy AH= d A;(SCD)
F
Xt tam gic SAC vung ti A c AH l ng cao
1
1
1
1
1
1

Do AH 2 SA 2 AC2
2
2
E B
(a 6) (a 3)
C
2a 2
AH 2 2a 2 AH a 2
Nhn xt: Khng phi bi ton no ta cng xc nh c ngay chn ng vung
gc h t im n mt phng nh v d 1.
Hng 1: Ch ra mt mt phng ( ) i qua M v ( ) ( ) . Tm giao tuyn
( ) ( ) . K MH th d M;( ) = MH.
V d 2: Cho hnh chp S.ABCD c y ABCD l na lc gic u ni tip trong
ng trn ng knh AD = 2a v c cnh SA vung gc mp(ABCD)
vi SA= a 6 . Tnh khong cch t A n mp(SBC).
Nguyn Th Thu Hin Trng THPT o Duy T

Sng kin kinh nghim mn Ton lp 11

Nhn xt: v d ny ta cha th tm ngay c chn ng vung gc h t A n
mp(SBC) m ta phi lm theo hng 1.
Gii:
Qua A k AE BC (SAE) BC
(SAE) (SBC) m (SAE) (SBC)=AE
Qua A k AF SE AF (SBC). Vy AF= d A;(SBC) .
Xt tam gic vung SAE ta c
1
1
1
1
1

2
2
2
2
2
AF SA AE
(a 6) a 3 2 = 9 AF2 6a AF a 6
2
6a

9
3

2
a 6
Vy d A;(SBC) =
3

Hng 2: Nu c 3 im A, B, C thuc mp ( ) khng thng hng sao cho

MA= MB= MC hoc MA, MB, MC cng to vi y mt gc bng nhau th chn
ng vung gc H h t M xung mp ( ) l tm vng trn ngoi tip tam gic
ABC.
V d 3: Cho hnh chp S.ABC c y ABC l tam gic cn AB= AC, cnh BC= a,
BAC . Cc cnh bn SA, SB, SC cng hp vi y gc . Tnh th tch khi
chp S.ABC
S

Gii:
Gi O l hnh chiu ca S trn y ABC, OA, OB, OC
l hnh chiu ca cc cnh bn SA, SB, SC trn y
ta c SAO SBO SCO .
Cc tam gic vung SAO, SBO, SCO c SO chung,
A

SAO

SBO

SCO

Cc gc
nn OA= OB= OC.
Do O l tm ng trn ngoi tip tam gic ABC.
O trn ng cao AI ca tam gic cn ABC, AI cng l ng
phn gic trong gc A.

a
a

ta c IAB , BI= , AI BI cot cot

2
2
2 2
2
2
1
1 a
a

SABC BC.AI a. cot cot

2
2 2
2 4
2
BC
a
2R R
Ta c
.
sin A
2sin
a tan
Do SO OA.tan
2sin
1
1 a2
a tan a 3 tan
VSABC SABC .SO . .cot .

3
3 4
2 2sin 48sin 2

Nguyn Th Thu Hin Trng THPT o Duy T

C
O

I
B

Sng kin kinh nghim mn Ton lp 11

Hng 3: Khi chp c cc mt bn u to vi y mt gc bng nhau th chn
ng cao chnh l tm ng trn ni tip y.
V d 4: Cho hnh chp SABC. y ABC l tam gic vung, cnh huyn BC=a,
gc B= . Cc mt bn ca hnh chp nghing u trn y mt gc . Chn
ng cao ca hnh chp k t S trong min tam gic ABC. Tnh th tch ca
khi chp.
Gii: Gi O l chn ng cao k t S ca hnh chp.
T O k OH, OI, OK vung gc vi AB, AC, BC.
Do SHO SIO SKO (l gc ca mt bn hp y)
Ta c cc tam gic SOH; SOI; SOK l cc tam gic vung bng nhau (g.c.g)
OH=OI=OK => O cch u ba cnh ca ABC
S
ti O trong min trong ABC , nn O l bin
ng trn ni tip tam gic, bn knh OH=OI=OK
1
SABC p.r AB.AC vi 2p=AB+CA+BC
2

AB a cos , CA a sin , BC a
r

AB.AC
a 2 sin cos

AB BC CA a(1 sin cos )

C
O
H

Tam gic vung SOH cho ta SO OH tan r tan

1
1 AB.AC
1
a 3 2 sin 2 2 tan
VSABC SABC .SO .
.SO .AB.AC.r tan

3
3
2
6

96cos .cos
2
2 4
Nhn xt: Ta cng c th s dng gi thit m.
* Hnh chp c 2 mt bn k nhau cng to vi y gc th chn ng cao h t
nh s ri vo ng phn gic gc to bi 2 cnh nm trn mt y ca 2 mt
bn.
V d 5: Cho hnh chp SABCD c ABCD l hnh thang
cn AB=3a, CD=a, AC= a 7 , cc mt bn (SDC), (SBC), (SAD)
hp y gc 600 hnh chiu ca S nm trong hnh thang ABCD.
Tnh th tch hnh chp S.ABCD.

Gii:
Gi H l hnh chiu ca S trn y v I, K, J
tng ng l hnh chiu ca H trn AD, DC, CB A

B
H
I

J
D

Nguyn Th Thu Hin Trng THPT o Duy T

600

Sng kin kinh nghim mn Ton lp 11

Khi gc to bi cc mt bn (SAD), (SDC), (SCB) vi y tng ng l
SIH, SKH, SJH v SIH SKH SJH 600 . T 3 tam gic vung
SHI, SHK, SHJ bng nhau v ta thu c H cch u cc cnh AD, DC, CB nh th
H l giao im ca cc ng phn gic trong ca hai gc ADC v DCB
.ng cao hnh thang ABCD l DE = AC2 (2CD)2 a 3 ta s c:
DE
3 DAB 600 ADC 1200
tan (DAB)
AE
a 3
3a
HDK 600 HK DK tan 600
SH HK tan 600
2
2
DE(AB DC)
SABCD
2 3a 2 .
2
1
3
Vy VS.ABCD SH.SABCD 3a (vtt)
3
Phng php gin tip:
Hng 1: Tm ng thng qua M v ct mp ( )
ti I trn chn im A A I, A M .
Lc

d M;
d A;

IM

IA

dn n d M;

d A;( ) .IM
IA

Nhn xt : hng ny thay v tnh khong cch t A n mp ( ) ta a v tnh

khong cch t mt im khc A thuc ng thng i qua A m khong cch
tnh c mt cch d dng.
V d 6: Cho hnh chp S.ABCD c y ABCD l hnh vung cnh a. SA vung
gc vi mp(ABCD), SA= a 3 . Gi G l trng tm tam gic SAB. Tnh khong
cch t G n mp(SAC).
S

Gii: Gi O l tm hnh vung ABCD.

ng thng BG ct mt phng(SAC) ti F.
d G; SAC FG 1

Khi
d B; SAC FB 3
M

OB SA
OB (SAC) nn
OB AC

a 2
d B;(SAC) OB
2
1a 2 a 2
Vy d G;(SAC)
.

3 2
6

Nguyn Th Thu Hin Trng THPT o Duy T

D
G

C
O

Sng kin kinh nghim mn Ton lp 11

Hng 2: S dng cng thc h

3Vchp
.
Sdy

V d 7: Trn mt phng (P) cho hai ng thng Bx ' v By lp vi nhau mt gc

450. Trn ng vung gc vi (P) ti B ly BA= a, k Ax // Bx ' v ly C thuc Ax
sao cho AC= c. Gi D l hnh chiu ca C ln By. Tnh khong cch t B n
mp(ACD).
A
Gii: K CE// AB,
d thy ABEC l hnh ch nht v CE (P).
T ED BD (nh l 3 ng vung gc).
K DF BE t ta c tam gic DBE vung
cn nh D.
c
c
M BE= AC= c nn BD= DE=
cn DF=
2
2
V F l trung im ca BE
V AB (BDE) AB DF
Do

c
K
C

450

x
E

DF AB
x
DF (ABEC) . Ngha l DF l ng cao ca hnh chp
DF BE

DABC
T

1
1
ac 2
VABCD DF.SABC AC.AB.DF
3
6
12

K DK AC, tam gic ADC cn c AD= DC=

a2

c2
nn K l trung im ca
2

AC.
2

T DK=

c2 c
c2
2
AD AK a a
2 2
2
2

1
1
c2 1
SADC AC.DK c. a 2 c. 4a 2 c 2
2
2
4 4
3V
3ac2 c
ac
d B;(ADC) ABCD
:
4a 2 c 2
SADC
12 4
4a 2 c2
Nhn xt: bi ny nu ta s dng phng php trc tip tnh khong cch s
gp kh khn hn.
Bi ton 2: Trong khng gian cho hai ng thng cho nhau a v b. Tnh khong
cch gia a v b.
gii bi ton ny c 3 hng sau:
Hng 1: p dng cho trng hp a b
Ta chn mp ( ) cha a v vung gc vi b ti B.
Dng BA a ti A. Khi d(a;b)= AB.

Nguyn Th Thu Hin Trng THPT o Duy T

Sng kin kinh nghim mn Ton lp 11

V d 8: Cho hnh lng tr ng ABC.A1B1C1 c tt c cc cnh u bng a. M l
trung im ca on AA1. Chng minh BM B1C v tnh khong cch gia hai
ng
thng BM v B1C.
Gii: Lng tr ng ABC.A1B1C1 c cc cnh bng a nn cc mt bn
L cc hnh vung bng nhau. y l tam gic u
Gi I l trung im ca A1C1 , tam gic A1B1C1 u nn B1I A1C1
B1I (ACC1A1 ) B1I MC1 (*)
B
A1C1M C1CI MC1A1 C1CI (1)
0
M C1CI C1IC 90
(2)
0
T (1), (2) suy ra MC1A1 C1IC 90
IC MC1 (**)
(*),(**) MC1 mp(B1IC)
B1
MC1 B1C

B1C (MBC1 ) B1C MB

BC1 B1C
Gi O l giao im B1C v BC1
d B1C, MB d(O, MB) h .

C1

M
I
A1

a2 a 5
Li c MBC1 c MB= MC1= a 2
4
2
MBC1 cn nh M.
1
a 2
5a 2 2a 2 a 3
c BC1= a 2,OB BC1
,OM

2
2
4
4
2
a 3 a 2
.
OM.OB
2
2 a 30 .

h= OH=
MB
10
a 5
2

H
B
O

C1

Hng 2: Dng mt phng ( ) cha a v mp ( ) // b

Khi d a;b d b;( ) d B;( ) vi B l mt im bt k thuc b
A
V d 9: Cho hnh lng tr ng ABC.A1B1C1 y
ABC l tam gic vung, AB= BC= a,
AA1 a 2 . Gi M l trung im ca cnh BC.
Tnh khong cch gia hai ng thng AM v B1C.
Gii:
Gi N l trung im ca BB1 khi MN// B1C
A1
B1C// mp(AMN) nn
d B1C; AM d B1C;(AMN) d C;(AMN) d B;(AMN)
Mt khc t din BAMN vung nh B nn
d B;(AMN) =BH vi H l trc tm AMN

Nguyn Th Thu Hin Trng THPT o Duy T

C
M
B

C1

B1

Sng kin kinh nghim mn Ton lp 11

a .
1
1
1
1
BH

2
2
2
2
7
BH
BA BM BN
a
Vy d AM;B1C
7
Hng 3: Dng mt phng ( ) cha a v mp ( ) // b.
Dng mt phng ( ) cha b v mp ( ) // a
Khi d a;b d ( );( ) d A;( ) vi A l mt im bt k thuc
( )

V d 10: Cho hnh lp phng ABCD.A1B1C1D1 c cnh a. Ly M, N, P ln lt l

trung im ca AD, AB, B1C1. Tnh khong cch gia MN v BP.
Gii: Gi E, F, Q, R, S, T, O ln lt l trung im
CC1, DD1, PQ, C1D1, MN, B1D1.
Khi mp(MNB1D1) // (BDQP)
Ta c A1E (MNB1D1).
Tht vy hnh chiu ca A1E ln mt phng (A1B1C1D1 )B
l A1C1 .M A1C1 B1D1 nn A1E B1D1
(nh l 3 ng vung gc)
Hnh chiu ca A1E ln (AA1D1D) l A1F m A1F MD1
A1E MD1 . T A1E (MNB1D1 ) .
Tng t A1E (BPQD) .
Gi I, J ln lt l giao im ca A1E vi TO v SR.
di IJ l khong cch gia MN v BD
p dng nh l Talet cho tam gic A1EC1 ta c
JI
RO
RO 1
a2 a 7

IJ A1E.

2a 2
.
A1E A1C1
A1C1 4
4
8
Vy d(MN;BP)

T
N

C
A1

D1

J
E
Q

O
B1

C1

a 7
.
8

III. KT LUN
Qua qu trnh nghin cu v vn dng ti: gii ton tnh khong cch
trong hnh hc khng gian,vo ging dy ti nhn thy vn ny gip ch cho
hc sinh trong vic lm ton, gip cc em khng cn ngn ngi phn khong cch
na cc em gii kh tt nhng bi tp v tnh khong cch trong khng gian.
Thc nghim cho thy c khong 80% hc sinh gii quyt c 85% cc bi tp
trong sch gio khoa, 19% hc sinh gii quyt trn vn cc bi tp sch gio khoa.
Ring bn thn ti s tip tc nghin cu su hn na c nhng nh hng tt
hn.
Ti vit ti nhm mc ch trao i vi qu thy c dy b mn Ton v
vic h thng cc kin thc mt vi k nng v tnh khong cch. V kin thc v
thi gian cn nhiu hn ch chc rng ti liu c thiu st, ti chn thnh nhn s
gp ca qu thy c. Xin chn thnh cm n.

Nguyn Th Thu Hin Trng THPT o Duy T