qui, ,uj..

e; rJ)ullh (j)illh

7()u rn_r;, nqiIy_ 24 Ilulllt) 7 fIlim 2(J06

gMny hOIl m{# Ihijp ky ifllll, Ihu'tI',.,y_ UlLJi itifn 1Ii'lTii mall(} I~li I~I; l'l!ll Itl Mil, lih,,_ liing. eo' h~i VII hlull 'itinq {.jw Ili~ ell 1'01' titllUlh IIqhifp In-my ,,In killh 'i'ItJjm ('II".

fdhiuh phli ({)if' fJiam ni~ Ifllllll Ilim ifii, oifl' 11/0 mill kifll 1111".1" I!li ITlI'Dl' tllla"l, IllJhifp_ Ihu!h. n-l~i Ihimll pill;" killh Ii' IfIWIIII I'luillfj Nip N!", nl' d~lI1lJ tJii I"l/fllt) I(li Ii,' IlulOI'lJ "''1i ififn M' itl kinh niiq kJlI7jnq ehi IUIIl till";" Iii ",!JI p_Jllt'tl",y I""il' hlJ~11 IT~II(} Ihu.,llllJ lUl,li ma ell" Iii 1'('lIly I!{f IlllIt ltiflt y;';p dtlaul, /lyJtifp_ ({lifl fIlam III;II() NltJ IIlilly I~le eii h!1i Illll,lll 1i1'1, l'lll' oiw 11r! I",,(lny. 'hi'yU; .

.J2/( Qh,i' 'I'-II't;"y f}J~ (JlmollY mf.li ph{1 Inlell 11'-1/1' Nip lillll VI/I' 111ll'tJ/,q fflqi ififu M~ liji flu lui{fUl n}lllJ Ilwolif/ m~ti ltifH lti'IIII'Ii't! 10 ~p 11ll";'e 11lI1i/ "ill; if{!~m ph,ill";i,, nut; Oli'i "hii"lJ ITtillq '1fip IMii '''~''e. ttl MIlIIll'n I.fW IIm'tJ'llIj IUlP', ,u.ie /,if I I;, £ua~ klf(i'lllll}Il~J fwl; fJii tlfl'" ,,~, eliu nil' tliJ/lllit IIq),ifp On ''IIJ III~; mi'u kifll elw nit· ,/rumlt II~Jhifp r{)t'fl (J(1l1Jl fllllm "iullw"JIIIJ mI.'" Ir,fll I",.

Tlur tnrong B9 Thuong mai

" ., _ ....

LOI MO DAU

Vao cuoi the ky xx, sir phat trien va hoan thien cua ky thuQ-t so dll diroc ap dung tnroc het vao may tinh dicn til, tiep do sang cac Iinh vue khac (dien tnoai di dong, the till dung ... ). so hoa va mang hoa da la tien de eho su' ra doi cua nen kinh te moi - nen kinh t6 s6 (con gQi la n8n kinh t~ tri thirc, nen kinh t~ dira tren tri thirc, ... ). Viec mua ban hang hoa va dich vu thong qua cac phirong ti~n dien nr, Internet va cac mang vi~n thong khac da xu:rr hien, do ehinh 1ft "Tlurong mai dien nr" (TMDT).

Thuong mai di~n tu la toan bQ chu trinh va cac heat d9ng kinh doanh lien quan den cac t6 chirc hay ca nhan ti8n hanh heat dong thuong mai co su dung cac phuong ti~n dien tu va cong nghe xu ly thong tin s6 hoa, bao g6m cit san xuat, phan phoi, marketing, mua - ban, giao hang hoa va dich vu bang cac phtrong tien dien nr,

Tuy moo xuat hien va chi chiem mot t9 trong nho trong thirong mai song TMDT dll mang lai nhirng lei Ich to 16'0 cho doanh nghiep, ehinh phu, ngiroi tieu dung va xii hoi. Thu011g rnai dien til da virot ra khoi Iinh virc thirong mai, ngay cang rae dong den cac Iinh virc khac va hua hen mang lai nhirng thay d6i to 16'0 va sau sac moi mat doi song xii: hoi loai ngiroi. 11u1011g mai dien til ngay cang duoc sir quan tam cua Chinh phu, doanh nghiep, nguai tieu dung va' dang tra thanh m¢t cong cu hfru hieu trong qua trmh toan cau hoa va trong xay dung nen kinh t€ s6. That kho rna hinh dung ra xii h¢i urong lai neu kh6ng co TMDT.

Ben canh do, TMDT cung d~t ra nhicu van de dn phai giai quyet d~ khai thac cac 1m ich cua Th1DT nlnr van de an toan, an ninh eho cac giao dich tren mang, cac van d6 v~ bao v¢ bf mat, tfnh rieng ttr, cac van d6 v6 CNTT va truycn thong, co sa ha tang, cac van de ve nhan

4

life, chuyen d6i mo hlnh kinh doanh, cac van d~ v~ quan ly, thay ddi t~p quan, thoi quen trong kinh doanh ...

Phat trien TMDT dang la van de d~t ra cho mroc ta khi tham gia TO chtrc thuong mai the gi6i WTO. TMDT vira la eo h¢i, vira li, cong cu htru hieu baa dam su binh dfutg va but pha cua doanh nghiep Viet Nam trong tien trmh hoi nhap kinh te quoc teo

Cuon sach "Tlurong mai dien tir danh cho doanh nghiep" dtroc bien soan nharn trang bi eho doanh nghiep nhfrng kien thirc co ban v6

TMDT va diroc trinh bay thea quan diem thirc hanh, Do vay khong doi ..

hoi doc giii phai co nhfmg kien thtrc chuyen sau v6 CNTT. nhung can

eo nhirng kien thtrc v6 kinh te va thirc te kinh doanh d~ eo th~ van dung diroc cac me hinh kinh doanh rna cuon sach gioi thieu. Do cac

me hinh kinh doanh trong TMDT rna the gici hien nay dang su dung

phat tri~n het sue nhanh chong va r~'t phong phd. nen cac tac gia lua chon va chi giro thieu cac mo hlnh eo ban, eo tfnb me-dun rna doanh nghiep Viet Nam co thi su dung trong xay dung mo hinh kinh doanh

elm minh khi tham gia TMDT.

Phil hop v6i muc dfeh tren, cuon sach se khong gioi thieu san ve cong nghe, ky thuat ella TMDT, chung toi eoi do la cong viec ella cac nha chuyen rnon ve TMDT.

Cuon sach nay diroc bien soan trong khuon kheS du an "Td clute Tri~n khai, phat tfiin TMDT' do B(> Thuong mai tien hanh, Mac dil qua trinh tham khao, hra chon kien thtrc, thi'r nghiern giang day diroc tien hanh cong phu song do lMDT phat trien nhanh nen chung toi cho rang eon nhieu noi dung can ph iii sua ddi, b6 sung, cap nhat trong qua trmh nghien ciru giang day va hQC tap,

Trong IAn xuat ban dAu tien nay, ngoai sir hO tro cua Trung tam nr van dao tao ~ B(> Thuong mai , chung t6i eon nhan diroc cac y kien dong gop quy bau cua GS.TS Dang Hfru Dao - vien CNTI, Thac sy

5

Nguyen Van Thoan - Truong bl) m6n TMDT tnrong Dai hoc Ngoai thuong va nhieu chuyen gia trong Iinh vue TMDT. Chung toi xin chan thanh cam an su h6 tro va cac y kien dong gop do. Chung toi mong mu6n tiep tuc nhan diroc nhUng y kien dong gop va h6 tro nham noan thien han noi dung cua cu6n sach trong Ian xuat ban sau. MQi y kien dong gop xin gi'ri ve thea dia chi tmdt@vtic.com.vn

Hit N9i, ngity 10 thong 6 niim 2006 Cac tac gia

6

CHUONGI

TONG QUAN VE TRUONG M~I DI~N TU

1. 1. KHAI NleM V~ THU'O'NG M~I DII;N TCr

Su phat trien nhtr vii baa ella CNTT dil tac dQng rnanh me va to t611 d@n rnoi mdt doi song kinh t€ xa h{)i. Ngay nay, CNTT dil tro thanh mot trong nhirng dong hrc quan trong nhAt cua SlJ phat trien. Voi kha nang s6 hoa moi loai thong tin (s6, 06 thi, van ban, hinh anh, tieng noi, am thanh ... ), may tinh tro' thanh phuong tien xu 19 thong tin thong nhat va da nang, thuc hien diroc nhieu chirc nang khac nhau tren moi dang thong tin thuoc moi linh vue: nghien ciru, quan ly, kinh doanh ... Cung voi SI,l phat trien cua may tinh di~n ill, truyen thong phat tri~n keo theo S1,l" ra obi cua mang may tinh, til cac mang CI,lC bo, mang dien rong cho tai mang toan cfru Internet va xa 1Q thong tin. S6 hoa va mang hoa oa lam xu&t hien 51.)" hQi tu gifra may tinh, truyen thong va cac nganh eung dp noi dung thong tin tren mang tao ra co sa rnoi cho su phat trien ella cac nganh kinh t~. Do la tien d~ cho SI! ra ob'i cua nen kinh t@ moi - nen kinh t@ s6 (con goi la nen kinh t@ tri thirc, nen kinh tti dua tren tri thirc), Trang nen kinh t@ sb, thong tin diroc xu ly, hru giii trong cac may tinh va duoc trao d6i, truyen di voi tOe dO anh sang tren mang, nho do thong tin co th€ diroc pho bien va truy e$p tire thoi tai b~t ky dia diem nao tren the gioi. Viec thong tin chuyen sang dang sb va nai rnang da lam thay dbi S\I chuyen hoa cua nen kinh t€, cac dang th~ che, cac m6i quan h~ va ban eh&t cua hoat dong kinh tS xa h{>l va co anh huong sau s~c d€n h§.u h~t cac linh vue heat d9ng va doi song can ngiroi, trong do co cac hoat dong thuong mai, Nguoi ta dil co th~ tien hanh cac heat dong tlnrong mai nho cac plurong tien dien tv, do ehinh la "tlnrong rnai dien ill" (TMDT).

7

Nam 1996 thu~t ngfr thirong mai dien ttr chinh thirc duoc HQi dong lien hop qu6c sir dung trong "Dao luat mau vf Thirong mai dien til" do Uy ban Lien hop qu6c v6 Luat tlurong mai quae t6' soan thao (UNCITRAL).

1.1.1. Khai nifID TMDT theo nghia hep: TMDT hi viec mua ban hang hoa va dich vu thong qua cac phuong ti~n dien ur, nh&t la Internet va cac mang vi€n thong khac.

each hieu nay nrong tu voi mot 56 cac quan diSm vola cu6i th~p ky 90:

- TMBT hl cac giao dich thuong rnai v~ hang hoa va djch vu diroc thuc hien thong qua cac phtrong tien di~n tir (Di~n dan d6i thoai xuyen D<)i Tay Duong, 1997).

- TMBT Ii! vi~e thuc hien cac giao dich kinh doanh c6 d§n t61 vi~e chuyen giao gia tri thong qua cac mang vi~n thong (EITO, 1997).

- TMBT la viec hoan thanh bat ky mot giao dich nao thong qua mdt mang may tinh lam trung gian, baa gbm viec chuyen giao quyen sa htru hay quyen Slr dung hang hoa va dich vu (Cue thong ke Hoa KY,2000).

1.1.2. Khai ni~m TMDT thee nghia rc}ng: Thea nghia rong, thuang rnai dien tir la viec su dung cac phirong phap dien ill d6 lam thirong rnai. N6i each khac, thuong mai di~n tir la thirc hien cac quy trinh eo ban va cac quy trinh khung canh cua cac giao dich tlnrong rnai bAng cac plnrong tien dien tir, CI) th~ Itt tren mang may tinh va vi6n thong mot each rong d'i.i, a mire dQ cao nhat co th@. Cac quy trinh C(J ban cua mot giao dich thuong mai gorn: tim kiem (rnua gi, a dau ... ), danh gia (co hQ1J vci minh khong, gia ca. va dieu kien fa sao ... ), giao hang, thanh toan, va xac nhan. Cac quy trinh khung canh cua mot giao dich thuang mai g6m: di~n ta (rna ta hang hoa, dich VI), cac di~u khoan cua hop d6ng), hop tlurc hoa (lam cho thoa thuan 13. hop phap), uy tin va giai quyet tranh chap, TSt nhien co nhirng quy trinh khong th~ tien

8

hanh tren rnang nhu viec giao hang hoa a dang v~t th~ (may moe, thuc pham ... ), song cit ca cac qua trinh cua giao dich neu co th~ thuc hien tren mang thi d~u co th~ tien hanh bang cac phirong ti~n di~n tiro

UNCITAD, 1998: TMDT bao gdm vi~c san xudt, phan phoi, marketing, ban hay giao hang hoa va dich V\I bang cac plnrong tien di~n ill.

EU: TMBT bao gdm cac giao dich thuong mai thong qua cac mang vi~n thong va su dung cac pmrong tien dien ttr, N6 bao gam TMDT gian tiSp (trao d6i hang hoa hiru hinh) va TMDT tnrc tiep (trao d6i hang hoa vo hinh). TMDT ciing diroc hi!u la heat d(>ng kinh doanh dien tir, bao g6m: mua ban di~n ill hang hoa, dich vu, giao hang tnrc ti~p tren mang voi cac noi dung sd hoa duoc; chuy€n ti~n di~n ill - EFT (electronic fund transfer); mua ban e6 phieu di~n ill - EST (electronic share trading); v~n dan di~n tu - E BIL (electronic bill of lading); dAu gia thirong mai - Commercial auction; hop tac thi~t ke va san xuat; tim kiern cac ngu6n hrc tnrc tuySn; mua sAm tnrc tuyen - Online procurement; marketing tnrc tiep, dich vu khach hang sau khi ban ...

OEeD: TMDT g6m cac giao dich thirong mai lien quan dan cac t6 chirc va ca nhan dua tren viec xu ly va truyen di cac dft ki~n dff ducc s6 hoa thong qua cac mang rna (nhu Internet) hoac cac mang dong co cong thong voi rnang rna (nhu AOL).

Thirong mai di~n ill la viec lam kinh doanh thong qua mang Internet, ban nhimg hang hoa va dich vu co the diroc phan ph6i khong thong qua mang hoac nhtrng hang hoa co th~ rna hoa bAng ky th~t 56 va duoc phdn ph6i thong qua mang,

UN: dua ra dinh nghia day dli nhAt d~ cac rnroc c6.th~ tham khao lam chudn, tao co sa xay dung chien hroc phat trien TMBT phil hop:

Pharr anh cac bu6c TMDT (theo chieu ngang): TMDT lit vi~e thuc hien toan b¢ heat d¢ng kinh doanh bao g6rn marketing, ban hang, phan pMi va thanh toan (MSDP) thong qua cac phtrong ti~n di~n ttl.

9

Phan anh g6c dQ quan ly Nha mroc (theo chieu d9C): TMDT

bao g6m:

- Co sa ha tang cho SI,I phat trien TMDT

- Thong diep

- Cac quy tfrc co ban

- Cac guy t~c rieng trong nrng linh VI,IC

- Cac irng dung

WTO: Thuong mai di~n tu bao g6m viec quang cao, san xuat, ban hang, phan ph6i san pham, duoc giao dich va thanh toan tren mang Internet, nhung viec giao nhan co th~ hiru hinh hoac giao nhan qua Internet dum dang s6 hoa.

AEC (Association for Electronic Commerce): TMDT \3. viec kinh doanh co su dung cac cong cu dien tiro Dinh nghia nay rong, coi hiu h@t cac hoat d¢ng kinh doanh nr dan gian nhir mQt ell di~n thoai giao dich d~n nhtrng trao d6i thong tin EDI ph tic tap d@u lit TMDT.

UNCITRAL (UN Conference for International Trade Law ), Lu~t m~u vb Tlurong mai cti~n tir (UNCITRAL Model Law on Electronic Commerce, 1996): Thuang mai dien nr la viec trao d6i thong tin thuong mai thong qua cac phuong tien di~n ill, khong can phai in ra gidy bfit cl1 cong doan nao cua toan bO qua trinh giao dich.

Ttl "thirong mai" khong chi bao ham nghia buon ban hang hoa va djch vu thea each hiSu thong thuong, rna bao quat rn 9t pharn vi rong han, baa g6m cac vAn d~ nay sinh nr moi m6i guan h~ mang tinh chdt thuong rnai. Cac m6i quan h~ mang tinh thucmg mai bao gem cac giao dich sau day: Giao dich vb cung dp, trao d6i hang hoa hoac dich VI,1; dai dien hoac dai ly thuong mai; uy thac hoa hong; cho thue dai han; xay dirng cac cong trinh; nr van; ky thuat cong trinh; diu tir dp von; ngan hang; bao hiern; thoa thuan khai thac hoac chuyen nhuong; lien doanh va cac hinh thirc khac v€ hop tac cong nghiep, kinh doanh;

10

chuyen cho hang hoa hay hanh khach bang duong bien, dirong khong, duong s~t hoac duong b¢.

Nha mroc, khu Vl,I"C ttr nhan, cong d6ng nhimg nha chuyen rnon, nhirng ngiroi tieu dung - t fit ca d6u cho rang thtrong mai dj~n nr la phirong thirc each mang trong viec thuc hien giao dich thirong mai ngay nay. Thucng mai dien tu Ja mot qua trinh dang phat trien va ti@n hoa lien tuc.

1.2. cAc PHU'ONG TJI;N THV'C HJeN THU'O'NG M~J £)J~N Til

Thtrong rnai dien tir duoc thuc hien qua cac phuong tien nhu dien thoai, may fax, truyen hinh, cac he thong irng dung thtrong rnai dien tl1 va cac mang may tfnh ket noi voi nhau, Thuong mai dien nr phat trien chu yeu qua Internet va tren cac h¢ thong cung trng dich vu ho tro giao dich thurrng mai dien tu (nhu mang gia tri gia tang, he thong quan 19 day chuyen cung img hang hoa, dich vu), Ngay nay, voi su phat trien nhanh chong cua cong nghe khong day, cac thiet bi khong day tich hop da chirc nang dang dan trc thanh mor plurong ticn dien tl1 quan trong, co kha nang ket noi Internet va rat thuan loi cho viec tien hanh cac giao dich thuong rnai dien ur. Cac hoat dong thirong mai tien hanh tren nhtrng phuong tien di dong duoc goi fa thuong mai di dong (m- commerce).

1.2.1. Di~n thoai

Dien thoai la plurong tien phd thong, d~ su dung va thucng mo dau cho cac giao dich thirong rnai, Co cac dich vu buu dien cung cap qua dien thoai nhir hoi dap, nr van, gdti trL. V oi str phat trien ella dien thoai di dong, lien lac qua v¢ tinh, img dung cua dien thoai dang vii SC tro nen rong rai hon, Tuy co uu diem la ph6 bien va nhanh nhung bi han ch€ lit chi truyen diroc am thanh la chfnh, cac CU9C giao dich van phai ket thuc bang giay to va chi phi dien thoai kha cao.

11

1.2.2. May di~n bao telex, telecopy (fax)

May fax thay the du~c dich vu dua thu va girl cong van truyen thong. Ngay nay fax gan nhu di thay the hin may telex chi truyen duqc Uti van. May fax co han ch€ Iii khong truyen tai diroc am thanh, hinh anh phirc tap va chi phi Slr dung cao.

1.2.3. Truyen hlnh

Truyen hinh dong vai tro quan trong trong quang cao thuong rnai, Toan the gici llac tfnh co 1 ti may thu hlnh, so nguoi Slr dung may thu hinh rat Ian da khien eho truyen hlnh tro thanh cong cu phd bien va d~t gia, Truyen hlnh cable ky thuat s6 Ia cong cu quan trong trong thuong rnai dien ti'.r vi no t':10 duoc nrong tac hai chien voi nguoi xern, do Hi. dieu rna truyen hinh thong thuong khong lam duoc, Truyen hlnh a mot so nuac gan nhu chiern phan Ian doanh s6 trong thirong mai dien ti'.r dang B2C.

1.2.4. Thi~t b] ky thu~t thanhtoan di~n tii'

BaD g6m the thanh toan dien tu, tui tien dien tir, the thong rninh, cac 10<;1.i the mua hang cung cac M thong ky thuat kern theo. Xu huang chung cua cac loai ky thu~t nay Iii ngay cang tich hop nhieu chirc nang nham tao tien 19i t6i da cho ngtroi sir dung.

1.2.5. May tinh va Internet

Su bung n6 cua may tinh va Internet vao nhiing nam 90 cua the ky XX da tao biroc phat trien nhay vot eho tlurong rnai dien nr, May nnh tra thanh phuang tien chu yeu cua thirong mai dien tir VI nhirng l1U the n6i bat, xir 19 diroc nhieu loai thong tin, co th~ tl! dong hoa cac quy trlnh, noi mang va nrong rae hai chieu qua mang.

Mang may tinh dtroc hlnh thanh khi hai hay nhieu may tinh duqc noi voi nhau (thuong bang cap), chung su dung cac phan mem d~ giao tiep thong tin. Nhfrng nguoi sir dung mang eo tht cimg chia se tai

12

nguyen bao g6m rna cimg, 6 rna CD-ROM, may in, modem ... Tuy theo tinh rna rong cua mang rna ngiroi ta chia thanh cac mang cue bo (LAN), mang dien rong (WAN) va Internet. Theo pham vi cung cap dich vu, ngiroi ta phan thanh cac rnang noi b¢ (Intranet) va mang ngoai bo (Extranei).

Internet diroc dinh nghia la t~p hop bao gom cac mang may rfnh thuong mai va phi thirong rnai diroc ket noi voi nhau nhc co duong truyen vien thong va cimg dua tren mot giao rhirc truyen thong tieu chuan - do la giao thiic TCPIIP, trong do Tep (Transmission Control Protocol) chiu trach nhiem dam bao viec rruyen giri ehinh xac dir lieu tir may nguoi sir dung den may chu, con lP (Internet protocol) co trach nhiern gi'ti cac goi diI lieu til nut mang nay sang nut mang khac thea dia chi Internet.

Nhu vay, Internet la mang toan du hinh thanh tu nhfrng mang nho han, k~t n6i hang trieu may tinh tren toan the gioi thong qua h~ thong vi~n thong. Internet mang lai co so ha dng giup cac cong ty ph6 bien cac dia chi tren mang ella minh, hi~n th] noi dung thong tin d~ moi nguoi co the truy cap. Internet bao g6m cac thong tin da phirong tien nhu s6 lieu, van ban, d6 hoa, phim anh... b mot hmh thirc mang voi nhfrng clurc nang phong phil d~ ket noi thong tin tren toan the gioi.

Cac moe quan trong hinh thanh va phat trien mang Internet co th~ k~ d~n 18:

1962: Y nrong ddu tien ve mang ket noi cac may tinh voi nhau (J.CR. Licklider)

1965: Mang gui cac da lieu diroc chia nho thanh tung goi tin. di theo cac tuyen duong khac nhau va k~t hop lai tai diem den (Donald Dovies); Lawrence G. Roberts aa k~t n6i mOt may tinh l'Y Massachussetts voi mot may tinh khac a California qua dirong day dien thoai.

13

1967: Lawrence G. Roberts d~ xuAt y nrong mang ARPANETAdvanced Research Project Agency Network tai mot hOi nghi a Michigan; C6ng ngh~ chuyen go! tin (packet switching technology) dem lai 19i ich to IOn khi nhieu may tinh co the chia se thong tin voi nhau; Phat tri~n mang may tinh thir nghiem cua B¢ qu6c phong My thea y nrong ARPANET

1969: B¢ Qu6c phong My tien hanh du an nghien ciru cao dip ARPA (Advanced research project agency). Muc tieu dtr an lit nghien ctru cac tieu chuan va cong nghe - thiet bi truyen giri da lieu thiet I~p he thong mang toan quoc cho phep trao d6i thong tin nhanh chong, kip thoi, d6ng thoi dam baa cho sl! hoat dong lien tuc cua rnang may tfnh, k6 ell trong tnrong hop mot phan hay mot bl) phan cua mang thong tin bi pha hUY. DI! an thanh e6ng ngoai sue nrong tuong, h~ thong mang dii duoc cac nha khoa hoc, cac ky su, cac nganh cong nghiep, cac tnrong dai hoc ung h¢ va dii tra thanh mang thong tin khdng 16, co ten 13 Internet (mang cua cac mang).

1972: Thu di~n tfr b~t dftu ducc su dung (Ray Tomlinson) 1973: ARPANET tan dftu tien duoc k€t n6i ra mroc ngoai, to; tnrong d~i hoc London

1984: Giao thirc chuyen goi tin TCPIIP (Transmision Control Protocol va Internet Protocol) tro thanh giao tlnrc chuftn cua Internet; h~ thong cac ten mien DNS (Domain Name System) ra do; de pharr bi~t cac may chilo

1990: ARPANET ngirng hoat dQng, Internet chuyen sang giai dean maio

1991: Ngon ngu danh d§u sieu van ban HTML (HyperText Markup Language) cung voi giao thirc truyen sieu van ban HITP (HyperText Transfer Protocol) ra doi, Internet thuc su tro thanh cong CI,l d~c lire voi hang loat cac dich V\1 maio

14

Khi Internet xuat hien, cac nha kinh doanh thuong mai da nhanh chong khai thac thanh nru nay. HQ sir dung Internet nhu phirong tien d~ gtri thu, dam phan, thao hop d6ng, ky k~t hop d6ng, quang cao, chao hang, tim ki~m thi tnrong, ctdi tac thirong mai, va trong mot s6 tnrong hop Internet con dtroc Slr dung nhir kenh giao hang.

World Wide Web (WWW) ra doi, giup nguoi sir dung co the tham chieu ill mot van ban d~n nhieu van ban khac, chuyen tir co sa dii' lieu nay sang co sa dii' li~u khac voi hinh thirc hAp dfuI va n¢i dung phong phil. Internet va Web Ut cong C1,I quan trong nhfit cua TMDT, giup cho TMBT phat trien va hoat dong hieu qua.

Dich :V1,l Internet b~t ddu duoc cung cdp tai Vi~t Nam chinh thirc ill thang 10 nam 1997 va sir xu{it hien ella dich vu ADSL vao Dam 2003 danh dau moe phat trien moi cac dich vu tren Internet trong d6 c6 1MDT tai mroc tao

1.3. cAe HiNH THO'C HO~T DQNG THU'ONG M~I flleN TCr

1.3.1. ThlT di~n ta (Email)

Email Ia phtrong thirc dt! dang nhat de! doanh nghiep lam quen va tiep can voi thircng mai dien tu. Viec sir dung email giiip cho doanh nghiep tiet kiern chi phi trong khi van dat diroc muc tieu truyen giri thong tin mot each nhanh nhat. VI! mat clnrc nang, email c6 the thay the hoan roan cho fax. M¢t dia chi email t6t phai dap img cac yeu cau cang ngan cang t6t, gan v6i dia chi website va thuong hieu cua doanh nghiep,

Dia chi email can ngAn gon d~ d6i tac e6 th~ de nho va tranh kha nang go nharn tren ban phfm VI khi go dia chi email chi cdn sai mot ky nr la coi nhu sai ca dia chi va thu giri se khong den noi,

15

Dia chi email can gan vcri dia chi website va thuong hieu vi nhu v~y chi can doc dia chi email la d6i tac co th~ nhan biet ten doanh nghiep cua ban cling nhir dia chi website ella ban. Vi du, khi nhan diroc email tirmarketing@ibm.comla ngtroi ta de dang doan fa duoc day la email tir cong ty IBM va Website cua cong ty nay la www.ibm.com . Dtra tren nguyen tl1c dia chi website gan lien voi ten tlurong hieu, trong nhieu tnrong hop co th€ dean fa dia chi website ella doanh nghiep mot each dt dang. Tuyet dai da s6 website cua doanh nghiep deu eo phan d~u la www.vaphilnsaula.comho<}c.com.vn. Chung ta chi can d~t ten thmrng hieu cua doanh nghiep van gifi'a hai phan tren la xong.

D~ tang tinh dong nhat giua dia chi website va dia chi email, doanh nghiep can lay ngay dia chi website lam ph~n g6c (phan sau dau @). Rat nhieu doanh nghiep hien cia co website, nhung lai khong biet la ho co quyen dung dia chi website do cho dia chi email cua minh nen van phai dung dia chi email dang ky tai cac nha cung cap dich vu Internet nhu VDC, FPf ...

1.3.2. Trao d8i dif li~u difn tir (EDI)

Trao d6i dfr lieu di~n tu (electronic data interchange - ED!) la viec trao d6i true ti~p cac dO: li~u diroi dang "c6 cau true" (structured form) tu may tinh di~n tu nay sang may tinh dien tu khac, giO:a cac cong ty hay t6 chirc dii thea thuan buon ban voi nhau thee each nay mot each tv dong rna kh6ng cdn co su can thiep cua con nguci. Trao dai dO: lieu dien tir co vai tro quan trong 06i voi giaa dich thirong mai dien ill quy rna t60 gitra doanh nghiep voi doanh nghiep, V6i viec hinh thanh nhGng h~ thong irng dung thirong mai di~n nr ky thuat cao nhu mang gia tri gia tang (VAN), h~ thong quan ly day chuyen cung ling (SCM), mang cua cac nha cung dp dich vu trung gian ... c6 sir tharn gia ella nhieu doanh nghiep su dung dich vu ap dung nhtrng tieu chuan trao dai da Ii~u thong nhdt tao thuan Jc;ri cho cac giao dich thuong mai di~n

16

nr, Sir dung ED!, doanh nghiep se giam duoc 16i sai sot do eon nguoi gay nen, giam thai gian xu ly thong tin trong cac giao dich kinh doanh, ti~t kiem thai gian va ehi phi trao d6i du li~u. Hien nay, str xuat hien cua cac ngon ngu I~p trinh hien dai nhu XML lam cho EDI tro nen d~ thi~t k~ va d~ sir dung han, do do ED! diroc irng dung r~t phd bien trong nhieu nganh tren the gioi.

1.3.3. Quang cao true tuy~n

CO nhieu hinh thtrc d~ tien hanh quang cao true tuyen, Doanh nghiep co th~ hinh thanh mot website rieng, d(lt dircng dAn website ella minh tai nhtmg trang web co nhieu ngtroi xem, dang hinh quang CaD tai nhimg trang web thong tin 160 hay tnrc tiep giri thu dien tir tUi. timg khach hang, d6i tac tiern nang ... Chi phi quang CaD tren cac trang web ra:t thap so voi viec quang cao tren cac phirong tien truyen hinh, dai phat thanh. Vi vay, viec tien hanh quang cao tren nhtrng website co s6 hrong truy cap 1&1 cfing dang tro thanh mot chien hroc quan trong ella nhieu doanh nghiep, Nhirng cong ty co trang web rieng hoat dong tren nhieu Iinh virc khac nhau, ttt san xuat hang hoa, dich vu cong nghiep too nhirng san pham tieu dung hang ngay, Nhieu doanh nghiep dff tan dung chi phi thap cua cac hlnh thtrc quang cao bang tlnr dien tu bang each mua hoac liet ke danh sach khach hang tiern nang co dia chi email til nhimg nha cung cfip dich vu Interner nhu FPT, VDC ... r6i giri thir dien tit quang cao. V[ du v~ cac loai quang cao true tuyen tren website la sarner, popup, contest/quizz ...

1.3.4. Ban hang qua m\lng

Website ban Ie la hinh thirc doanh nghiep sir dung website de! tnrng bay hlnh anh hang hoa giao dich va ban hang hoa cho nguoi tieu dung. DAy chinh 13. su th~ hien cua phtrong thirc giao dich gitra doanh nghiep v6i ngtroi tieu dung. Mac du khong phai plurong thirc co tri gia giao dich 160. nhat trong thuang rnai dien tir, nhirng khi noi d€n tlurong

17

mai dien tir ngtroi ta hay nghi den website ban Ie voi cac mo hinh ndi tieng nhu www.amazon.com, www.zappos.com.

Website ban Ie co uu the trong viec kinh doanh nhiing rnon hang co gia tri nha va vira, nhtmg mat hang tieu dung thuong g~p trong doi song hang ngay, Ben canh nhfmg hang hoa htru hlnh, hang hoa co the s6 hoa va dich vu cling Hi d6i nrong cua website ban le, Phan mern, tro choi, phim fa nhiing mat hang so hoa co doanh s6 phan phol qua mang cao. Cac dich vu giru tri, du lich, giao thong, tir vi'n '" cling la nhtrng Iinh Vl!C tiem nang cho cac website ban Ie.

Quy trtnh mua ban tren mot website ban Ie thirong di~n ra nhu sau:

• Ngum mua vao website xem hang, moi mat hang thuong co hlnh anh minh hoa, cac chi tier ve mat hang do.

• Khi muon mua mot mat hang, nguoi mua se nhan vao nut "D~t mua" sau do lai co the tiep tuc xem cac m~t hang khac.

• Sau khi xem va chon hang xong, ngiroi mua nhan vao 0 "Gio mua hang" (Shopping cart hoac Basket) d~ xem lai nhfrng mat hang dfi chon. Tai day ngtroi mua co th~ bo bot nhii'ng mat hang da chon hoac tang so hrong cua mot mat hang nao do.

• Tiep do den phan thanh toan, nguai mua se dien rna so khach hang (neu da dang ky) hoac dien cac thong tin ve dia chi nhan hang va chon phuong thtrc thanh to an : bang the tin dung, chuyen tien thang van tai khoan ngtroi ban, chuyen tien qua Paypal, chuyen tien qua biru dien,

• Sau khi nhan diroc thanh roan, nguoi ban se gUi hang qua biru dien hoac chuyen true tiep den cho nguoi mua (nguoi mua cung eo th~ thanh toan true tiep bang tien rn~it tai thai di~m nay).

V6i website ban le, doanh nghiep co th~ tn1 thanh mot nha phan ph6i hang hoa rna khong can phai tnrc tiep san xuat hay khong

18

can dien tfch qua 16'0 d~ lam cira hang. Dieu nay tao nen Ioi the canh tranh 1a dt giam diroc chi phi thue mat bang va nhan cong, Tuy nhien, d~ thiet l~p website ban le, doanh nghiep can hru y nhfmg dieu kien sau:

• Thiet ke' hoac thue thiet k€ dtroc mot website ban le co dciy du cac chirc nang, tien lqi cho ngtrci dung va bao m~t tot (nhat Iii voi cac website co nhan thanh toan tnrc tiep qua rnang).

• Di.it website tren may chu co t6c dQ cao, dirong truyen bang thong rong d~ khach hang truy cap de dang.

• B6 tri t6t nhan luc dti nhan, phan h6i cac don d~t hang, cap nhat thong tin tren website, nhan hang tir nha san xuat va giao hang cho ngiroi mua.

• Cung cap nhieu loai hinh thanh toano

• Lam t6t cong hie quang cao website, cham s6c khach hang.

1.4. QUY TRiNH KINH DOANH TRONG THlfO'NG M~I £lIeN TO'

1.4.1. Tim ki~m aAi tac, SaD phAm, djch VI}

Ngay nay, chung ta co th~ tim dia chi d6i tac m¢t each d~ dang hon thong qua cac cong cu tim ki~m tren Internet nhu dia chi www.googJc.com.ww\v.vahoo.com , d~e biet til. d5i rae tal cac mroc phat trien, noi co ty l~ ph& c~p Internet rftt cao. Tai nhlrng cong cu tim kiem, sau vai gio pharr loai, sang loc thong tin, cluing La co tb~ co trong tay mot danb sach cac ct6i tac tibm nang. D~ xem thong tin chi tiet ve m¢t d6i tac cling nhu san pham, dich vu rna ho cung c§p, ban co thS van tnrc tiep cac website ella ho, So voi each lam truyen th6ng l:\ qua cac danh ba di~n thoai, cac catalogue,

19

phirong phap moi nay co nit nhieu uu diem: nhanh han, chinh xac hon, tiet kiem han.

1.4.2. Thoa thu~n hQ'P dang

Mot trong nhfmg di~rn quan trong nh~t trong cong dean thea thuan hop d6ng la xac dinh gia, v oi Internet, viec xac dinh gia eho mot san pham va djch Vl,1 elf th~ nao do la kha d~ dang va nhanh chong thong qua cac each nhu gui thu hoi gia, thu bao gia d€n cac d6i tac, dua gia san phArn, dich V\l elm minh tren website dS tdt ca nhirng ai quan tarn co th6 xern diroc, co th6 trao d6i, dam phan tnrc ti~p voi d6i tac ve cac dieu khoan cua hop dong ... Internet co cac cong cu hiru hieu d6 lam nhfrng vi~c nay, do Ia website, e-mail, cac cong CIf d~ hQi dam nhu ICQ, MS Messenger, AIM v.v ...

1.4.3. Thanh toan

Thanh roan Ia mot trong nhfrng v&n d~ gay nhi~u ban cai va plurc tap nhat trong tlurong mai dien tir. N@u khong k6 d6n nhtrng hop dong Ian giUa cac cong ty, v~n diroc thuc hi~n thea cac phuong thirc truyen thong nhu trong giao dich ngoai thuong thong qua tin dung thu hoac di~n chuyen tien, trong cac giao dich nho, vi~e thanh toan co th~ duoc thuc hien qua the tin dung nhu Master Card, Visa Card, American Express ... Khach hang chi can nhap mot s6 thong tin v~ the tin dung cua minh, toan b9 cac cong viec con lai se diroc cac ngan hang thuc hien.

1.4.4. V~n chuyen hang boa, djch V\I

Cac san pham, dich vu lien quan den thong tin nhir dich thuat, tu van, dao tao, cac dich vu bao chi, truyen thong d~u co th€ duoc v~n chuyen mot each d~ dang nhanh .chong qua Internet .Ubi voi cac hang hoa phai chuyen thea cac kenh truyen thong nhu duong bien, duong hang khong '.' Internet vdn giup cac d6i tac theo doi duoc tinh trang ciing nhu vi tri cua hang hoa tren DUOng v~n chuyen, Cac

20

c6ng ty v~n tai bi~n, cac e6ng ty phat chuyen nhanh thirong cung c§.p cac dich vu nay cho khach hang cua minh nhu mdt cong cu marketing hieu qua.

1.5. LO'I iCH. THAcH THl1e vA ANH HU'ONG ellA THU'O'NG M~I ell;:N TO'

1.5.1. LQi Ich ciia thuong mai difD tif

Mac du hien nay TMDT moi chi chiem m9t tY l~ nho trong cac heat dong kinh t6, no d:1 va dang g6p phan dAy rnanh cac qua trinh thirong rnai thong tlurong va rna ra cac each lam an moi, cac each t6 chirc cong viec maio TMBT la de phat trien cac loai san pham, dich V1,l h6 tro cho cac qua trinh canh tranh gia, di1ic biet la viec su dung intelligent agents. Loi Ich cua tlnrong mai dien til duoc th~ hien b cac diem sau:

1.5.1.1. Db; v6i cae doanh nghi¢p

• Mil rong thi trutmg: V oi chi phi dfiu tu nh6 han nhieu so vo! thirong rnai truyen thong, cac cong ty co th~ rna f¢ng thi tnrong, tim kiern, ti~p c~n nha cung C§.p, khach hang va d6i rae tren khap the gioi. Vi~c rna rong mang hroi nha cung dp, khach hang ding cho phep cac t6 clnrc co th~ mua voi gia thftp hem va ban duoc nhieu san pham hon.

• Cai thien h~ th6ng phdn ph6i: giarn hrong hang hru kho va dQ eh~ tr€ trong phan ph6i hang, H~ th6ng ella hang gioi thieu san pham duoc thay th~ hoac h6 tro boi cac showroom tren mang,

• Vuat giai han v~ thili gian: viec tv d{)ng h6a cac giao djch thong qua Web va Internet giup heat dong kinh doanh diroc thirc hien 2417/365 rna khong mcit them nhieu chi phi bien ddi.

21

• Scm xudt hang thea yeu c6u: con diroc bi&t d~n dum ten goi "Chi~n luoc keo", loi keo khach hang d6n V01 doanh nghiep bang kha nang dap irng rnoi nhu du ella khach hang. vi du nhu hang Dell Computer Corp.

• M6 hinh kinh doanh mai: cac rno hinh kinh doanh moi voi nhimg loi th~ va gia tr] moi cho khach hang. M6 hinh ella Amazon.corn, mua hang theo nhom hay d~u gia nong san qua mang d6n cac san giao djch B2B hi di6n hlnh cua nhirng thanh cong nay.

• Tang tac ar tung san phdm ra thi trutmg: voi lei th6 v~ thong tin va kha nang ph6i hop gitra cac doanh nghiep lam tang hieu qua san xuat va giarn thai gian tung san pharn ra th] tnrong,

• Giam chi phi scm xucft: giam chi phi gidy to, chi phi thong tin, chi phi in ful, gui van ban truyen thong,

• Giam chi phi giao dich: Nha co tlnrong mai dien tit, thoi gian giao dich giam dang ke va chi phi giao dich cilng giam theo. Thoi gian giao dich qua Internet chi bang 70% so v6i giao dich qua fax va bang 5% so voi giao dich qua biru dien. Chi phi giao dich qua Internet chi bang 5% chi phi giao dich thong qua buu dien, Chi phi thanh toan dien llt cling giam ngoai sire tuong nrong.

• Giam chi phi mua sdm: thong qua giam cac chi phi quan ly hanh chinh (80%); giam gia mua hang (5-15%).

• Cung cd quan hf khach hang: thong qua viec giao tiep thuan tien qua mang, quan h~ voi trung gian va khach hang diroc cling c6 d~ dang han. D6ng thai viec ca biet hoa san phAm va dich V\1 cfing gop phan th~t ch~t quan h~ voi khach hang va cung c& long trung thanh,

• Thong lin cQP nhdt: moi thong tin tren web nhtr san pharn, dich vu, gia ca ... d~u co th~ diroc c~p nh~t nhanh chong va kip thoi,

22

• Chi phi dang kY kinh doanh: mQt s6 nu6c va khu V\IC khuyen khich bang each giam hoac khong thu phi dang ky kinh doanh qua mang VI tren thuc t~, do d~c thu rieng bi~t nen viec thu phi dang ky kinh doanh qua mang ding se g~p ra-t nhieu kh6 khan.

• Cdc 19"i ich khac: nang cao uy tin, cai thien hlnh anh doanh nghiep; cai thien chih Iircng dich vu khach hang; tim kiern cac d6i rae kinh doanh moi; dan gian hoa va chuan hoa cac quy trinh giao djch; tang nang sutlt, tang khci nang tiep c~ thong tin; tang S\I linh hoat trong giao dich va hoat dong kinh doanh.

1.5.1.2. »ai vui ngu0'i lieu dung

• Vu-(Jf gio-i han vJ khong gian va thai gian: thuong mai di~n tu cho phep khach hang mua si1m moi noi, moi luc tren kh&p th~ gioi,

• Nhiiu lua chan vi san pham va dich Vll: thuang mai di~n tll' cho phep ngiroi mua co nhieu hra chon han vi ti~p c~n diroc nhieu nha cung cap han.

• Gia thap hem; do thong tin thuan ti~n, d~ dang va phong phu han nen khach hang co tha so sanh gia ca giua cac nha cung cftp thuan tien han va ill do tim diroc mire gia phil hop nhat,

• Giao hang nhanh han vai cae hang hoa s6 hoa duac: d6i voi cac san pham s6 hoa duqc nhu phim, nhac, sach, phArr mern .... viec giao hang duoc thirc hien d~ dang thong qua Internet.

• Thong tin phong phu, thudn tien va chat luang cao han: khach hang c6 th~ d~ dang tim duoc thong tin nhanh chong va d~ dang thong qua cac cong CI,l tim kiem (search engines); dang thai cac thong tin da phirong ti~n (fun thanh, hinh rum).

• Ddu gia: mo hinh d:1u gia true tuyen ra do; cho phep moi ngiroi d~u co the tham gia mua va ban tren cac san dftu gia va d6ng thOi co thb tim, suu tdm nhilng m6n hang mlnh quan tam tai moi noi tren the gioi,

23

• "Dap ieng moi nhu cdu ": kha nang tu dl;)ng hoa cho phep chap nhan cac dan hang khac nhau tit moi khach hang.

• Thud: trong giai dean dAu cua TMDT, nhieu mroc khuyen

khich bang each mien thue d6i voi cac giao dich tren mang.

1513 V,{· T' ~h'" • • •• 01 VO'l xa (}I

Mac du luc dBu chi lit mN hien nrong kinh t6, TMDT nay da tro thanh b<) phan cua mot qua trinh cai bien xii hoi rong IOn han nhieu tren nen tang ella xu th~ toan du hoa, cua qua trinh dich chuyen toi nen kinh t6 dua tren eel sa tri thirc va thong tin, voi cong nghe cao (cong ngh~ sinh hoc, c6ng ngh~ thong tin ... ) bien chuyen nhanh chong, thai gian tu nghien cuu den (mg dung ngay cang rut ngan . Co it nhoit hai y6u t6 xa hl;)i dung d~ xem xet trinh do phat trien va hieu qua cua TMDT: (i) kha nang lien k~t bOi. TMDT, cac dieu kien va h~ qua (vi du, thu nhap va thoi gian), (ii) niern tin.

Cac dieu kien su dung Internet va rnang may tinh anh hirong toi mire do chdp nh~ TMflT cua xa hoi va cua n~n kinh t~, d{ic biet la cac dieu kien cho cac doanh nghiep vira va nho (DNVVN) a ca cac nan kinh tS phat trien va dang phat trien. Cac nghien CUu diroc tien hanh a nhieu mroc cho thay co su lien h~ tich cue gifra Slr dung cong nghe thong tin (su dung may tinh va Internet) va thu nhap - noi chung ngiroi c6 siT dung cong nghi; thong tin co thu nhap cao han so voi ngiroi khong su dung hoac it sir dung cong nghe thong tin. Ngu<JC lai, nhiing ngiroi co tim nhap cao han thirong su dung may tinh va Internet tlurong xuyen hon nhGng ngudi co thu nh~p thffp. T:MDT giup giam thoi gian giao dich, ddn toi mot s6 thay d6i quan trong trong hoat dong kinh t~ va xa hQi.

• Hoat d9ng true tuyen: thirong mai di~n tu tao ra moi truong d~ lam viec, mua sam, giao dich ... tir xa nen giam viec di lai, 6 nhiern, tai nan,

• Nang cao muc sang: nhieu hang hoa, nhieu nha cung d.p tao ap h.re giam gia do d6 kha nang mua sam ella khach hang cao han,

24

ghUf4r-IJ- W{li jllfn iu tilinh JUl. ,/nanh nqhifp

nang cao rmrc sang cua moi nguoi. TMDT lam tang them long tin cua nguoi dan, tao di~u kien cho cac dich vu khac phat tri~n

• Loi ich cho cae nutrc ngheo: nhtrng mroc ngheo eo th~ tiep can voi cac san pham, dich VI) tir cac mroc phat tri~n han thong qua Internet va TMDT. D6ng thai ciing eo thS hoc t~p duoc kinh nghiem, ky nang ... diroc dao tao qua mang,

• Dich v~ cong dtrac cung cap thuan tien han: cac dich vu cong ceng nhu y t&, giao due, cac dich vu cong cua chinh phu.. dtroc thuc hi~n qua mang veri chi phi thap han, thuan tien hon. CBp cac loai giBy phep qua mang, tu vBn y te ... lit cac vi du thanh cong di~n hinh.

1.5.2. MQt sa thach thtrc va anh hutrng eua thuong mal di~n tfr 1.5.2. I. Thach thzh: ciia thuong m{li dirn tu-

Co th6 chia cac thach thirc ella Thuang mai di~n tu thanh hai nhom, nhom mang tinh kg thu~t va nhom mang tinh thirong mai. Theo nghien ciru cua CommerceNet (commerce.net), 10 rao can 1611 nhAt cua TMDT theo thir tv lit:

1. An toan

2. Su tin tirong va rui ro

3. Thi~u nhan luc v~ TMDT

4. Van hoa

5. Thieu ha tAng v~ chu ky s6 hoa (hoat dQng cua cac t6 chirc

chimg thirc con han eh€)

6. Nhan thirc cua cac t6 chirc v~ TMDT

7. Gian l~n trong TMDT (the tin dung ... )

8. Cac san giao dich B2B chua thuc su than thien vci nguoi dung

9. Cac rao can tlurong mai qu6c t~ truyen th6ng 10. Thi€u cac tieu chuan quae t~ v~ TMDT

25

Bang 1.1. Thach thtrc ella thuang ma! dlen tir

Can tro v~ ky th u~t Can tra v~ thurmg m~i
Chua co tieu chuan quoc t€ ve An ninh va rieng nr la hai can
chat hrong, an toan va dQ tin c~y. tre vb tam ly d6i v6i ngiroi
tham gia TMDT
Tac do dirong truyen Internet vdn Thi@u long tin vao TMDT va
chua dap irng diroc yeu cAu cua nguoi ban hang trong TMDT
ngiroi sit dung, nhat la trong do kh6ng diroc g?P true ti~p.
thirong mai di~n tir.
Cac cong Cl,l xuy dlJng phdn Nhieu v§.n dS ve l~t. chinh
mem van trong giai doan dang sach, thu€ chua diroc lam ro
phat trien
Kho khan khi ket hop cac phdn Mot s6 chinh sach chua thirc SlJ
mem TMDT voi cac phan mern h6 tre t<;10 di~u kien d~ TMBT
irng dung va cac co sa dir lieu pbat trien
truyen thong
Cdn co cac may chu thuong rnai Cac phuang phap danh gia hieu
dien tu d~c bi~t (cong suat, an qua cua TMDT con chua dAy
toan) doi hoi them chi phi diu tu du, hoan thien
Chi phi truy C?P Internet van con Chuyen dbi th6i quen tieu dung
cao tir thuc d€n ao c5.n thai gian
Thirc hien cac dan d~t hang trong S\I tin C?y ddi voi moi tnrong
thuong mai di~n nr doi hoi h~ kinh doanh khang giay to,
th6ng kho hang tu dong IOn kh6ng ti~p xuc true tiep, giao
dich dien tu d.n thoi gian
s6 hrong ngiroi tham gia chua
du 1611 de dat loi th~ v~ quy rna
(hoa v6n va c6 Uii)
sa hrong gian l~n ngay cang
tang do d~c thu cua TMDT 26

1.5.2.2. Anh hutrng cua thuang mai i1iin tua) Tac arng din hog! iI(Jng marketing

• Nghien cuu [hi trutmg: Mot m~t TMDT hoan thien, nang cao hieu qua cac hoat dong nghien ciru thi tnrong truyen thong, mot rn~t tao ra cac hoat dong moi giup nghien ciru thi truong hieu qua hon. Cac hoat d(mg nhu phong vfin thea nhom, phong v<1n sau duqc thirc hien tnrc tuyen thong qua Internet; heat dong diSu tra bang bang cau hoi diroc thirc hien qua cong cu web based tien lei, nhanh va chinh xac hem.

• Hanh vi khach hang: Hanh vi khach hang trong thuong mai dien ill thay d6i nhieu so voi trong thuong mai truyen thong do d~c thu cua rnoi tnrong kinh doanh moi. Cac giai doan xac dinh nhu du, tim kiem thong tin, danh gia hra chon, hanh dong mua va phan irng sau khi mua hang dSu bi tac dong boi Internet va Web.

• Phon doan thi trutrng va thi trutmg muc lieu: Cac tieu chi d~ Iua chon thi tnrong muc tieu dua vao tudi tac, gioi tinh, giao due, thu nhap, vung dia lY ... diroc b6 sung them boi cac tieu chi d~c bi~t khac cua TMDT nhu mire dQ Slr dung Internet, thu dien nr, cac dich vu tren web ...

• Dinh vi scm phdm: ben canh cac tieu chi d~ dinh vi san phAm truyen thong nhu gia re nhat, ch~t hrong cao nhat, dich vu t6t nhAt, phan ph6i nhanh nhit, viec dinh vi san pham ngay nay con diroc be) sung them nhirng tieu chi rieng ella thirong mai dien tu nhu nhieu san pham nhat, dap ling nhu ca.u ella ca nhan va doanh nghiep nhanh nhat ...

• Cae chiin Iuac marketing h6n hop: b6n chinh sach elm marketing la san pham, gia, phan phoi, xuc tien va he> tro kinh doanh cling bi tac dong ella TMDT. Vi~c thiet k~ san pham moi hieu qua han, nhanh hon, nhieu y nrong moi han nho sir pho i

27

hop va chia se thong tin gifra nha san xuiit, nha phan ph6i, nha cung cap va khach hang. Viec dinh gia cfing chiu tac dQog cua Tlnrong mai di~n nr khi doanh nghiep tiep c~n duoc th] tnrong toan cdu, d6ng thai d6i thu canh tranh va khach hang cling ti~p can duoc nguon thong tin toan cAu doi hoi ehinh sach gia toan du va noi dia dn thay d6i dS c6 su thong nMt va phu hop giiia cac thi tnrong. Viec phan phoi d6i voi hang hoa hfru hinh va vo hinh d~u chiu su tac dong cua TMDT, d6i voi hang h6a htru hinh qua trinh nay duoc hoan thien han, nang cao hieu qua han; d6i voi hang h6a vo hinh, qua trinh nay diroc thuc hien nhanh han h&n so v61 thuang mai truyen th6ng. D?c bi~t heat d¢ng xuc tien va h6 tro kinh doanh co S1,1" ti~n bQ vuot bac nhc tac dong cua TMDT voi cac heat dong mol nhu quang cao tren website, quang CaD bAng e-mail, di~n dan eho khach hang tren mang, dich vu h6 tro khach hang 2417 ...

b) Thay dbi ma hinh kinh doanh

Vj~c xu&t hien thucng mai dien tit da dan de'n trao hru hang 10<;\t doanh nghiep phat trien cac mo hinh kinh doanh tir truyen thong sang mo hinh kinh doanh thirong mai dien tu nhu cac Cong ty Ford Motor, Dell Computer Corp ... Ben canh do cung dii hlnh thanh cac san giao dich dien tll dang B2B.

• V6i Ford, viec ap dung TMDT vao cac hoat dong san xuat kinh doanh da giup cong ty giam hrong hang hru kho va d¢ tn~ trong phan phoi hang hoa. H¢ thong cira hang gioi thieu san pham diroc thay the hoac he, tro boi cac showroom tren mang, tiet kiem diroc chi phi hang ty USD ttr giarn chi phi hru kho.

• V 6i Dell Computer Corp, ap dung TMDT trong cac chien hroc thuc dAy hoat dong kinh doanh cua cong ty nhu loi keo cac khach hang den v6i doanh nghiep bang kha nang dap ling rnoi

28

nhu cau ella khach hang, sin xuat hang thee yeu cau (diroc biet den diroi ten goi "chien hroc keo").v.v ..

• Voi mo hinh ella Amazon.com, mua hang thee nhom hay dau gia nong san qua mang den cac san giao dich B2B Ht dien hlnh cua nhiing thanh cong tu viec tao ra cac loi the va gia tri moi eho khach hang bang TMDT.

e) Tac aQng din hOCJt Gong san xudt, kinh doanh

Cac hang san xuat Ian nho irng dung 1MDT co th~ giam chi phi san Xtult dang k~. Co th~ phan tich mot s6 roo hinh d~ thfty TO hieu qua cua TMDT trong san xuat, Hang loat cac dich V\I ngan hang dien tu diroc hinh thanh va phat trien rna ra co hQi moi cho ca cac ngan hang va khach hang nhu Internet banking, thanh toan the tin dung tnrc tuyen, thanh roan b~ng the thong minh, mobile banking, ATM ... heat oQng v~n tai, baa hiem, D~c bier, d6i voi heat oQng ngoai thirong, 1MDT co nhtrng tac d<')ng het sire rnanh me do d<}e thu cua Internet la rQng IOn tren toan du, nit phu hQ'P voi cac giao dich tmrong rnai quoc t&. Moi hoat d<')ng trong quy trinh kinh doanh quoc te d~u chiu tac d<')ng ella TMDT.

1.6. MOT so VAN B~ PHAp LV TRONG THU'ONG M~I £lIeN TV

Cac van de phap Jy trong TMDT lien quan den nhieu che dinh phap luat thuoc cac linh V1!c khac nhau, Trong thirong rnai truyen thong, cac ben tlurcng g~p nhau tnrc tiep de tien hanh giao dich hoac Ut nhtmg nguoi da quen biet nhau ti'r tnroc, COn trong 1MDT, cac chu thi khong tiep xtic tnrc tiep vOi nhau va khong doi hoi ph iii bi€t nhau tu tnroc. Oie giao dich thuong mai truyen th6ng duoc phan dinh rO rang ve ranh gioi qu6e gia, trong khi do TMDT lai dlr<;1C thirc hien trong rnoi truong hay thi truong phi bien gioi, Tuy nhien 1MDT khong th~ thuc hien dtroc neu khong co ngtroi thu ba la cac nha cung cap dich VJ..l rnang, Neu nhtr

29

trong thuang mai truyen thong rnang tum la phuong tien d~ trao d6i thong tin thi trong 1MDT mang Internet chinh la mot thi truong. Do v<!ty cac van d~ phap ly nay sinh trong thi tnrong ao la hoan toan khac.

1.6.1. Cac v'n dS phap ly trong TMDT

1.6.1.1. van d€ phiip Ij trong dam bao an toan va dp tin c(iy cho cdc giao dich TMDT

An toan va tin c<!t-y la cac yeu to rna ngiroi tharn gia TMDT phai can nhac tnroc khi quyet dinh tham gia. Neu nguoi sa dung cam th§y thong tin v6 giao dich cua ho khong dtroc dam bao an toan, co th~ bi sira d6i, eo th~ bi kharn pha trai phep ho se khong tham gia lMDT. Do do, can phai co ha tang vi~n thong an toan, tren d6 co cac phuong tien de bao v~ thong tin, tranh kham pha, su dung trai phep va mot hanh lang phap 19 day du phan dinh ro fang trach nhiern cua cac chu th~ tham gia TMDT a t~t ca cac cong doan cua giao dich thuong mai rna tfnh an roan, d¢ tin cay bi de doa nhu may tram, may chii, dirong truyen. Mat khac nguoi su dung cilng phai hoc each nr bao ve minh bang cac bien phap ky thuat,

Ma hoa 13. mot cong cu hfru hieu dam baa an toan cho cac giao dich trong TMDT. No cho phep nguoi sir dung bao ve dUq'e thong tin cua minh mot each an toan, dam bao ngu6n goc thong tin va tfnh toan ven cua thong tin. Tuy nhien khi sir dung rna hoa co th~ xay ra tnrong hop nhu bon t¢i pharn co the su dung bien phap rna hoa de rna hoa cac thong tin. D6ng thoi, rna hoa nhieu khi ding gay kh6 khan cho giam d6c doanh nghiep kiem soar hoat dong cua can b¢ dum quyen.

1.6.1.2. van dJ dam bao tinh rieng til'

Thong tin ca nhan duqc lu~t phap ton trong. ca nhan dircc quyen dam bao bi mat cac thong tin v~ dci ttl. Khi thuc hien cac giao dich trong moi tnrong Internet, cac chii th8 tham gia giao dich tlurong dtroc yeu cdu phai khai bao cac thong tin ca nhan vi du nhu s6 the tin

30

dung, dia chi, ngay thing nam sinh, dia chi nha rieng, s6 dien thoai ca nhan d~ phuc vu cho muc dich xac nhan, kiem tra. SO ill c6 dieu d6 la do cac ben tham gia giao dich khong quen biet nhau. Cac thong tin ve dOi tu nay d~ bi ben thu ba lay cap va sir dung vao muc dfch khac, gay phtrong hai den ngtroi tham gia giao dich TMDT. Do do, trong TMDT can quy dinh r6 trach nhiern phap 19 cua cac ben tham gia giao dich d6i vOi cac thong tin ella cac chu the.

1.6.1.3. Bao vf nguiJi tiiu dung

Do trong 1MDT d. ngtroi mua Ian ngtroi ban khong din g~p nhau, biet nhau nen d~ xay ra cac rui ro va ngum bi thiet tlurong 13. nguoi tieu dung bOi vi ho phiii tn1 ti~n tnroc eho cac san phdm, dich Vl;I rna ho mua qua mang song Iai chua bitt diroc chat hrong san pham va viec giao hang co dien ra dung nhu ngtroi ban dii eam ket khong. van de se tra nen phec tap hon khi hai chu th6 cr hai qu6c gia khac nhau, chiu cac luat dieu chinh khac nhau, tham quyen tal phan khac nhau. Do vay trong quy dinh phap 19 eho cac ben tham gia TMDT, cac qu6c gia deu bao v¢ ngiroi tieu dung. Tuy nhien, do luat phap cac mroc Ia khOng giong nhau nen neu hai chit th6 thuoc hai qu6c gia khac nhau thi hai ben can thoa thuan tnroc ve luat se ap dung,

,(,l •

1.6.1.4. Cdc van de hfIP dong

Theo phap luat, hop dong dmrc xac lap khi cac ben dat duqc su nhat trf v~ cac dit!u kien ghi trong hop dong bat k~ 18. thea thuan mieng hay bang van ban. Vft'n d~ nay sinh 18. xac dinh noi giao ket hop dong de xac dinh luat giai quyet khi c6 tranh chap. Trong hau het cac tnrong hop thl qu6c gia noi d~t webserver khong he dUQ'C quan tam va khong phai hie nao vi trf ella webserver cling r5 ding. Domain name cling khOng phai 18. can cu de xac dinh noi giao kct hop dong. Co nhieu doanh nghiep Viet Nam buon ban qua domain name mroc ngoai va ngiroc lai.,

31

N6i chung cac lo~i hop dong d~u co th~ giao k€t qua rnang, tuy nhien cling co mot s6 loai hop dong thea quy dinh cua phap luat phai th~ hien bang van ban, co cong chirng, dang kyo Luat phap cac mroc deu khong phil nhan gia tri phap ly cua hop dong ao chi VI no lit dang da lieu (ban ghi dien til).

Co nhieu loai hop dong trong khong gian ao, do la hop dong hang hoa, dich V1,l va cac dich vu s6 hoa. Hang hoa khi chao ban tren mang phai dam bao chat hrong, phil hop vOi rnuc dich si't dung, an toan va khong co khuyet diem nho. se kh6ng diroc coi Hi co khuyet di~rn nho neu nhir ngiroi ban chi ra cho ngiroi mua tnroc khi ky ket hop dong. Cung cap dich vu ehinh la eung cap sue lao dong, ky nang. Viec mua mot phan mem tai ci'la hang thi phan mem 1ft hang hoa,

. con hop dong voi mot cong ty tin hoc thue viet mot phan mem thi do la hop dong cung cap dich VI,l. Djch VI,l s6 hoa lit nguoi ban e6 the gill cho ngum mua cac loai san pham nhu bang video, Am nhac, sach bao, phan mern ... qua rnang Internet.

1.6.1.5. Cdc yeu eau hinh thue van bdn, chii' ky, van han g6c Co mot s6 loai giao dich phap luat guy dinh pha! thirc hien bang van ban. Cac loai giao dich nay thirong III giao dich ve tai san co dang kyo Cac loai giao dich rna phap luat doi hoi hlnh thiic van ban phai HI. van ban tren giay se khong tien hanh qua mang. Gi6ng nhu cac van ban tren giay, cac giao dich TMDT khi can phai co chir ky d6 rang buoc chu th6 voi noi dung tai lieu, Chtr ky dien tit se diroc str dung trong nhimg tnrong hop nhu vay, UNCITRAL da neu luat khung ve chit ky dien tu d~ cac nuoc tham chieu khi xay dung luat cua minh,

Dam bao tinh nguyen ven (ban goc) cua tai lieu trong TMDT la mot nhu cau. D6i voi nhtrng tai lieu ve quyen sCi hiru hay giay to c6 gia (nhu van dan) khi quyen di lien vm viec chiem htru ali san d6, thi dieu CO' ban It! dam bao rang ban g6c phai b trong tay nguoi

32

co quyen sa hfru tai san rna gifty tv the hien, Trong TMDT con nguoi co th~ tao duoc cac ban sao gi6ng het nhu ban g6c mot each d~ dang. Dieu quan trong la tap dii lieu do mot nguoi khoi tao khong hi thay d6i v~ n(:li dung, hay noi each khac la dam bao 51! nguyen ven cua dCi' lieu.

1.6.1. 6. Thili diRm, dja diRm giH, nh9n thong difp difn Iii' Thai gian giao ket rat quan trong d6 xac dinh thOi di6rn bat dliu nghia V1,l cua cac ben, Do cac ben trong TMDT khong quen biet nhau, 6 xa nhau, lien lac vOi nhau qua mang nen xac dinh thoi di~m giao ket thirong mai Ut kh6 khan va cac ben dt de hieu khac nhau v~ thai diem giao dich. Dieu d6 de dAn den cac tranh chap.

Nguoi duoc chao hang co the chap nhan 1m chao hang va thea do tao ra mot hop dong true tiep, Su phan h6i cua khach hang chap nhan don chao hang la su tra gia. Tnrong hop nay ngiroi mua la ngtroi tra gia, ngiroi ban la nguoi chap nhan hop d6ng. Viec xac lap hop dong khong nhat thiet phai do con nguoi thirc hien, rna co the chap nhan W dong bang h~ th6ng may moe, Vi du, khi nguci chu d~.t may ban nuoc giai khat t~ d¢ng, dugc coi la chap nhan tci gia khi khach be rien vao may. Khi tien hanh TMDT, ngurri chao hang co the quy dinh thai gian giri y kien chap nhan, khi d6 thai di~m chap nhan hop d6ng la thoi dit~m thong tin chip nhan cua khach hang nhap vao M th6ng cua ngiroi chao hang.

Thoi gian nhan diroc thong diep di~n til diroc xac dinh thea nguyen tac sau:

a/ Neu ngum nhan chi dinh m~t h~ th6ng thong tin d6 nh~ thl thm gian nhan Hi khi thong di~p dien tu nhap vao he thong thong tin d6 hoac khi nhap vao h~ th6ng thong tin khac nhung ngum nhan dang lam viec d~ truy luc thong diep dien tiro

b! Neu nguoi nhan khOng chi dinh he thong thong tin thl tfnh thoi diem nhan la thoi diem thong diep dien til truy nhap vao h¢ thong thong tin cua ngtroi nhan,

33

1.6.2. Phap luit v~ thlfong m;1i di~n til tren th~ giOi * Cde la ehlk Quae Ii

* UNCITRAL - Oy ban cua LHQ v~ Luat Thirong rnai Quac t~: dtra ra Luat mau v@ Thuang mai di~n ill vao nam 1996 lam khung huang dan cho cac nu6c xay dung cac dao luat ve thirong rnai dien tu .

* OECD - T6 chirc Hop tac va Phat trien Kinh t~: nghien ciru, di~u tra mQt sa linh VI,CC cua Thuong mai di~n ill nhir thue, bao v~ nguoi tieu dung va rieng til ca nhan, tac dQng cua ICT den tang tnrong kinh te

* WIPO - T6 chirc BaD v~ Sa hfru tri tue: v~ cac linh V\lC ban quyen, nhan hieu tlurong mai va cac vftn de lien quan d~n ten mien

* ICANN - giai quye: cac tranh chap v@ ten mien quac t~

* WTO - giai quyet cac vAn de lien quan d~n rao can thuong mai dien tu qu6c t~

* Cdc nuuc tren thJ giui va khu v(l'c

• EU; Nam 2000 dira ra huang din chung ve thuong mai di~n ill "Directive on electronic commerce"

• US: UETA - Luat giao dich dien ill thong nhat (Uniform

Electronic Transactions Act)

• Canada: Luat giao dich di~n tu

• Australia: Luat giao dich dien ill cac bang

• Singapore: Luat giao dich dien ill, narn 1998

1.6.2.1. LII{it mall cua UNCITRAL vi thsamg mpi dirn til" Nham tao khung phap ly eho phat trien thirong rnai dien tir, nam 1996 Uy ban Luat Tlnrong mai qu6c t~ cua Lien hop qu6c (UNOTRAL) dfi soan thao mot luat miiu ve thuong mai dien tir, hinh thanh nhiing quy dinh mAu ve thira nhan gia tri phap 19 cua cac thong diep dii lieu nharn bao v¢ ve mat phap ly cho nhiing t6 chirc, ca nhan mong muon tham gia thirong rnai dicn nr, Luat mau co th~ duqe sir dung

34

nhu mot tai lieu tham khao cho cac mroc trong qua trlnh xay dung phap luat v6 thirong mai dien tu ella minh. Tinh than cua Luat mau la bao dam nhirng giao dich thirong mai dien til diroc thira nhan gia tri phap Iy va neu din thiet thi se eo nhirng hanh dong thich hop M tang cirong kha nang thi hanh cho nhii'ng giao dich bang phuong tien dien til. Luat mau dugc soan thao dua tren nhirng nguyen tac co ban sau:

• Tai lieu dien ttr co th~ diroc coi la co gia tri phap ly nhir tai lieu a dang van ban neu thoa man cac yeu cau k9 thuat nhat dinh;

• TV do thoa thuan hop dong;

• T6n trong viec sa dung nr nguyen phuong thirc truyen thong dien tir;

• Gia lei phap ly ella hop dong va tinh Uti viet cua nhimg quy dinh phap ly ve hinh tlurc hop dong; nhtmg dbi hoi d6i v6i hop dong d~ co gia tri phap Iy va kha nang diroc thi harm phai duqc ton trong:

• Ap dung ve mat hinh thirc hem 1a quan tarn t6'i nol dung : luat chi ap dung d6i vO'i hlnh thirc hop d6ng rna khong de cap noi dung, tren co so phai thoa man nhfrng dbi hoi phap 19 nhat dinh:

• Phap luat ve bao v¢ ngtroi tieu dung phai di tnroc. Nhieu qu6c gia dB. th~ hien cac nguyen tac va n¢i dung ella luat mAu UNCIlRAL vao h¢ th6ng phap luat qu6e gia ella mrcc mtnh.

1.6.2.2. L~t Thuong mfJi di~n tli cua mpt sa nuri'c tren thi giui Xay dung khung phap 1y cho TMUT 1(\ vi~c rdt cdp thiet. D~

h6 tro cac hoat dQng TMDT, nhieu mroc tren th~ gioi d€u da xay dung khung phap 1y rieng, dua tren nhtrng khai niem va nhirng nguyen tic co ban cua bo lu~t mftu v~ Thirong mai dien tir ella Uy Ban Phap lu~t thuong mai quoc tS ~ Lien hop quoc (UN Commision on International Trade Law - UNCITRAL) soan thao nam 1996. BQ luat mftu nay cung cAp cac nguyen tic co tinh quoc u~, giai quyet mot s6 tro ngai, nham tao ra moi tnrong an toan ve phap ly cho cac hoat dong thuang rnai dien tu,

35

Bang J. 2. Khung phdp Ij cho ctic hopt d{jng TMIJT cua m{it sa nUYtc tren th€ giUi

NtrO'c MQt sa van ban phap ly
Australia Luat giao dich dien nr nam 1999 (din ctr tren lu(\t m~u
v@ TMDT cua UNCITRAL) quy dinh cac nghia vu
phap ly voi viec phat hanh d6i voi phirong ti~n dien tir
Nhat Ban Hang loat lu(it lien quan d@n cong nghe thong tin ban
hanh trong nam 2000 cong nhan tinh hieu luc cua viec
chuyen cac van ban bing phuong ti~n dien ttr,
Luat' vS chtr ky dien tu va t6 clnrc chirng thirc dien ill
ella Nh(it Ban cling diroc ban hanh ngay 25/5/2000.
Trung Luat hop d6ng thira nhan tinh hieu hrc ella cac hop
Qu6c d6ng dien tir
D~c khu Ngay 7/112000, H6ng Kong da: ban hanh phap l~nh
Hongkong giao dich dien tU. Van ban nay co guy dinh vS chtr ky
dien ill, ban ghi dien nr va diroc ap dung rong rai cho
moi hoar dong truyen thong, cong nhan tinh phap 1)'
ella cac giao dich dien nr.
Han Quoc Han Quoc co Lu(it Chu ky dien tu VaG nam 1999 va
sua d6i vao nam 2001
Mehieo N ghi dinh v~ TMDT duoc thong gua nam 2000
New Luat Giao dich dien tu (din eu van lu(it m~u vS TMDT
Zealand cua UNCITRAL) ban hanh nam 1998, xac dinh quyen
va nghTa vu ella cac ben tham gia vao mot giao dich
dien ill. Luat cling guy dinh viec d.p phep qua thiet bi
dien ttl d6i voi khu Vl,IC ceng cQng va trach nhiern cua
cac nha cung c§p djch vu thuoc ben thtr ba.
Co eh~ giai quyct tranh chAp di~n ill gua Internet duoc
sir dung d6 giai quyet tranh chap 36

Thai Lan Luat Giao dich di~n ill cua Thai Lan diroc thong qua
vito thang 10)2000 d§ baa quat ca chir ky di~n nr,
My Ap dung Luat thuong mai chung
Ap dung Lu~t Chuyen tibn di~n tu d&i voi cac san
pham luu tni gia tri duoi su kiem soat cua Cue Dl,I tm
Lien bang.
Lu~t Giao dich di~n tu thong nhftt thong qua nam 1999
thua nh~n tinh binh d~ng cua chu ky di~n ill va chtr ky
vi~t tay. Cac bang ban hanh lu~t rieng dua tren lu~t
giao dich di~n tit th6ng nhat.
Malaysia Ngay 1110/1998, Luat v~ chit ky dien tu cua Malaysia
dA co hieu lire.
Singapore Ngay 29/6/1998, Lu~t giao dich di~n tit ella Singapore
da ra doi quy dinh v~ chit ky di~n tU, chn ky s6 cling
nhu ban ghi di~n nr.
PhiJipines Luat Thuong mai di~n tu ella Phiiipines ban hanh ngay
14/6/2000 da: di~u chinh v~ chtr ky dien nr, giao dich
dien tu va t9i pham lien quan toi thirong rnai di~n tu.
Brunei Luat Giao dich dien tir cua Brunei duoc ban hanh
thang 11/2000 baa quat d~n v§.n d~ hQ'P d6ng di~n tit
ding nhtr chfr ky di~n tit va chtr ky sd.
An DO Luat v~ cong nghe thong tin cua An DO diroc thi hanh ill
thang 10/2000 quy dinh vb chn ky s5 va ban ghi dien tiro 1.6.3. Khudn khB phap Iy cho thirong mai difD tif« Vift Nam Cling voi h~ thong phap lu~t chung, cac van ban phap lu~t lien quan d~n thuang mai di<$n tu cfing bu6c dau duoc hinh thanh va dan hOM thien.

37

1. 6.3.1. Lu{it giao dicit ili¢n tir

Luat Giao dich di~n ttl diroc Qu6e h9i khoa XI, ky hop tlnr 8 thong qua ngay 29/1112005 va co hieu luc nr ngay 1103/2006. Luat g6m 8 chirong, 54 di~u guy dinh v~ thong diep dil lieu, chtr ky di~n tir va chimg thirc chtr ky di~n ttl, giao k~t va thirc hien hop d6ng di~n tir, giao dich dien nr cua co quan nha nucc, an ninh, an toan, bao v~, bao mat trong giao dich di~n nr, giai guy@t tranh chap va xu ly vi pham trong giao dich di~n nr. Pham vi di~u chinh chu yeu cua Luat la giao dich dien tu trong hoat d9ng cua cac co quan nha mroc, trong linh Vl!C dan sir, kinh doanh, thuang rnai,

LU~l Giao dich dien til nhan manh nguyen tac tien hanh giao .dich dien tic III ttf nguyen, diroc tIf thoa thuan ve viec hra chon cong nghe d6 thirc hien giao dich, trung l~p ve cong nghe, bao dam su blnh dfing va an toano

ChG ky dien tic IV. mot nc)i dung dircc de cap den trong Luat Giao dich dien til. Luat cong nhan gia tri phap ly cua chn ky dien tit, neu len nghia vu cua ben ky, ben chap nhan chit ky va t6 chirc cung cap dich vu chirng thirc chir ky dien til va danh hin mot chuang de cap den giao dich dien tit cua co quan Nha mroc.

1.6.3.2. Lu(it thuang mai

Luat Thircng mai (sua d6i) duoc Quoc hQi khoa XI, ky hQP thir 7 thong qua ngay 14/06/2005 va e6 hieu luc tir ngay 1/0112006 la van ban phap ly lam nen tang cho cac heat dong thuong mai, trong do co thirong mai dien tir. Dieu 15 cua Luat quy dinh "Trong hoar dong thirong mai, cac thong diep dii lieu dap img cac dieu kien, tieu chufn ky thuat theo guy dinh cua phap luat thira nhan c6 gia tri phap ly luang duong van ban". Ngoai fa, tai khoan 4, Di~u 120 (cac hmh thuc tnrng bay, giro thieu hang hoa, dich vu), trong do coi "Tnrng bay, gici thieu hang hoa, dich vu tren Internet" la met hmh thirc tnrng bay, giai thieu hang hoa, dich vu.

38

1.6.3.3. Bp lu~t diin s{l'

Tai khoan 1, Dieu 124 "Hlnh thtrc giao dich dan su" ella B¢ luat Dan su (Qu6c hQi khoa XI, k5' hop thu 7 thong qua ngay 14/06/2005 va co hieu hrc tir ngay liD 112006) quy dinh "Giao dich dan SI! thong qua plurong tien dien tu dum hlnh thirc thong diep du lieu diroc coi U, giao dich bang van ban". B¢ 1ul).t Dan su dua ra quy dinh cu th~ v~ cac tnrong hop giao ket, sua ddi, thtrc hien, huy bo hop d6ng. Theo d6, thoi di~m giao ket hop d6ng la thoi diem ben d~ nghi nhan diroc tra lci chap nhan giao keto Dia diGm giao ket hen> dong dan sir do cac ben thoa thuan, neu khong c6 thoa thuan thl dia di~m giao ket hop dong dan sir la noi cu tru cua ca nhan hoac tru sa cua phap nhan da: dua ra de nghi giao ket hop dong. Day la nhirng khai niem quan trong can tinh den khi xay dung cac van ban phap luat lien quan den giao ket va thtrc hien hop dong trong m6i tnrong dien tll'.

1.6.3.4. Lu{it Hili quan

Luat Hili quan (sua d6i) diroc Quoc h91 khoa XI, ky h9P thir 7 thong qua ngay 14/06/2005 va co hieu hrc ill ngay 110 1I2006 co b6 sung mot s6 quy dinh ve trmh tlf khai hai quan dien tit, dia di~m khai, hb SO' hill quan dien tir, thu tuc hai quan d6i v6i hang hoa xuat nhap khau bang Thuong mai dien tl'r.

1.6.3.5. Lu~t Su huu tri tUf

Luat Sa hfru tri tue duoc Qu6c hQi khoa XI, ky hop thir 8 thong qua ngay 2911112005 va co hieu luc ill ngay 1I0712006 the hien mot buoc tien trong viec hoan thi¢n h~ thong van ban phap lu~t bao hI) quyen sa hiiu trf tue, Luat sa hiiu trf tue e6 mot s6 dieu khoan lien quan den thuong mai di¢n tu nhu quy dinh ve cac hanh vi bi xern lit xarn pham quyen tac gia, quyen lien quan trong moi tnrong dien tit nhu c6 y huy bo, thay ddi thong tin quan 19 quyen dum hlnh thue dien tit co trong hie pham, dB be hoac thay d6i thong tin quan 1y quyen

39

dum hlnh thirc dien tir rna khong diroc phep cua chu sa hUU quyen lien quan, Tuy khong co quy dinh cu th~ lien quan den linh vue thuang rnai dien nr, nhirng cac nguyen tac trong Luat sa hitu trf rue co th~ ap dung d6i vei linh virc nay.

1.6.3.6. Mi}( sa van him phdp lupl khdc

Ben canh Luat Tlurong mai, Luat Giao dich dien nr va Bq luat Dan su, co mot s6 van ban khac cling de cap den tlnrong mai dien tlr nhu :

- Quyet dinh s6 27/2005/QD-BBCVT do B¢ tnnmg B¢ Biru chinh - Vi~n thong ky va ban hanh ngay 11/08/2005 quy dinh ve quan ly va sil dung tai nguyen Internet.

- Thong nr lien tich s6 02/2005{TIL T-BCVT- VlITf-CAKHDT ngay 14/07/2006 ve quan 1y dai ly Internet.

Ngoai ra, Luat Cong nghe thong tin cling dang khan tnrong dtroc xay dung, tao ca sa phap ly cho thtrong mai dien tir phat trien.

1.7. TiNH HiNH PHAT TRI~N TMDT TREN THt: GIOI vA a VieT NAM

1.7.1. Tinh hinh phat triin TMDT tren th~ giOi

Theo bao cao thuong mai dien tir 2005 cua UNCfAD, toc d¢ tang tnrong ve 56 hrong ngiroi sir dung Internet toan cau la 15,1%, thap hen so voi 2 nam tnroc do (26%). Tuy s6 ngiroi su dung Internet ngay cang tang nhanh a Chau Phi (56%), Dong Nam A va SNG (74%) nhirng nhin chung khoang each gifra cac rnroc phat trien va dang phat tri6n van rat 160 (chi 1,1 % ngtroi dan CMu Phi truy cap diroc Internet nam 2003 so vOi 55,7% cua dan ctr Bac My). Nharn t~n dung tri¢t d~ tinh nang cua Internet, ngiroi sir dung khong chi can co ket noi rna ho con can ket n6i nhanh voi chat hrcng t6t. 'Irong mot s6 irng dung kinh

40

doanh dien ta, bang thong r¢ng dl'l tra thanh mot dieu kien khong thi thieu. Neu cac doanh nghiep vira va nhb 0 cac nuoc dang phat tri~n khtmg the truy cap Internet bang rong, ho kho co the min khai cac chien luge Ief nham cai thien nang sua'! lao dong trong nhfrng mang tim kiem va duy trt khach hang, kho van va quill ly hang t6n. Hien nay, My chiern hen 80% tY l~ TMBT toan du, va tuy dung hrong nay se giam dan, song My yin co kha nang 100 cho viec chiem toi tren 70% tY l~ TMDT toan cfiu trong 10~15 nam toi. Mac du mQt 36 mroc chao A nhu Singapore va Hong Kong (Trung Quoc) da phat tri~n rfit nhanh va rfit hieu qua, thuang mai di~n ti'r tai cac rnroc khac a chau luc nay d6u con phat tri~n cham.

Thirong mai dien tir khong chi giai quyet nhimg yeu cau thiet yeu, cap bach tren cac Iinh vue nhir h~ thong giao dich hang hoa, dien til hoa tien t~ va phirong an an toan thong tin ... rna heat dong thuc te cua no con tao ra nhirng hieu quit va 19i Ich rna mo hinh phat trien cua thtrong mai truyen thong khong thi sanh kip (vi du, tnrong hop hieu sach Amazon, trang web dau gia eBay). Chfnh vi tiern hrc het sue to 1&1 ella thuong mai dien tir nen chfnh phil cac mroc dell het sue chii trong van d~ nay. Nhieu rnroc dang co chfnh sach va ke hoach hanh dong de d.iy manh su phat tritin cua tlnrong mai di~n tU (j mroc minh, nham nam bat co hoi cua tien bl') cong nghe thong tin nang cao nang luc canh tranh qu6e te, thtic dAy Sl,T phat trien kinh te cua d§t mroc, gianh l§y vi tri thuan kji trong xii h<:)i thong tin tuong lai.

Khoang each rrng dung thirong mai dien tir giG'a cac rurcc phat tritin va dang phat tri€n van con rfit Ian. Cac mroc phat trien chiem hon 90% t6ng gia tri giao dich thirong mai dien tir toan cau, trong d6 rieng phan cua Bae My va chau Au dli len toi tren 80%. Phuong thirc kinh doanh BlB dang va se chiern uu the n6i trQi so vci B2C trong cac giao dich thirong mai di~n tir toan cau, Trang phuong tlurc B2C, loai hinh ban Ie t6ng hop (sieu thi thuong mai dien tu) db chiern t9 1~ khong cao

41

trong tong so cira hang ban Ie tIVC tuyen nhirng lai flam gift phan lon gia tri giao dich B2C tren thi twang ao, Viec ket hop cua hang ban Ie tnrc tuyen voi cac kenh phan phoi truyen thong hien va.n la phuong thirc diroc nhieu nha kinh doanh hra chon.

1.7.2. Tinh hlnh phat tri~n thutmg mai di~n tii' {y Vi~t Nam

M~c du chua phai 1<\ tluroc do trinh dQ trien khai irng dung thuong mai dien ill ella doanh nghiep, nhung s6 hrong va chat hrong cac website kinh doanh cling la m¢t tieu chi quan trong d~ danh gia mire d<) phat trien thirong rnai dien ttr, d<)c biet trong b6i canh doanh nghiep Viet Nam con tuong d6i bo ngo voi cac phuong thirc ti~n hanh thuang mai di~n tir ella th~ gioi, Khi viec k~t nbi h~ thong gitra cac dbi tac chien luoc d~ ti€n hanh trao ddi dfr lieu dien ill We tiep 6 Viet Nam hien con chua phat trien, thi cac website la kenh phd bi@n nhdt d~ doanh nghiep quang ba san pham, xuc tien dich vu va ti~n hanh giao dich thuong mai di~n tt! ca thea hinh thirc B2B Idn B2C. Do v~y, ntu mot doanh nghiep xay dung va duy tri duoc mQt website hieu qua d~ phuc V\1 hoat d9ng san xuftt kinh doanh ella dan vi minh, di~u nay da noi len mQt trinh dQ nhdt dinh v~ trien khai irng dung thuang mal di~n tll trong doanh nghiep do.

Hang nam, Vu Tlurong mai dien tir - B¢ ThUOl1g mai deu tien hanh cac heat dong dieu tra, danh gia hien trang hoat dong thuong rnai dien tir a Viet Nam, d~c bier la tmh hinh irng dung thuong mai dien tir d cua cac doanh nghiep, Thea Bao cao thirong rnai dien tit nam 2005, trong tflng s6 504 doanh nghiep duoc khao sat thi co 46,2% doanh nghiep da thiet J{ip website. Tuy nhien hau het cac doanh nghiep duoc khao sat d~u t~p trung a nhfrng thanh ph6 hoac khu cong nghi~p trong diem ella cac tinh, noi ha tang e6ng nghe thong tin va truyen thong nrong d6i t6t. Chi~m phan IOn (68,7%) trong 'nhtrng doanh nghiep da thi~t )~p website lit cac doanh nghiep kinh doanh thuang rnai - dich VI). S6 website cua doanh nghiep san xuat mac du con chiem ffiQt tY l~

42

khiern tim nhtrng ciing da: noi len 51! quan tam nhat dinh cua nhtrng doanh nghiep nay d6i voi viec irng dung thuang mai dien ill de tiep thi eho san pham cua minh, Tinh gQP cit kh6i doanh nghiep san xuar va doanh nghiep thuong rnai - dich V1,l, s6 hrong san ph Am diroc gici thieu tren cac website cling nh da dang,

Nhin VaG co eftu hang hca, dich V1,l duoc gioi thieu tren cac website doanh nghiep, co th€ th5y nhom hang hoa ph6 bien nh5t hien nay vjn la thiet bi dien tu - vi6n thong va hang tieu dung. Do d~c thu cua m~t hang di~n ill ~ vi~n thong va d6 dien gia dung lit mire dQ tieu chuan hoa cao, voi nhirng thong s6 ky thu~t cho phep nguoi mua danh gia va so sanh cac san pharn rna khong dn phai giam djnh tnrc quan, nhorn hang nay se ti~p tuc chiem tru the khi tham nhap cac kenh tiep thj tnrc tuyen trong vong vai nam toi. V€ linh VI!C dich V1,l, dan d§.u v6 mire do irng dung thuang mai dien tu hi~n nay ia cac cong ty du lich, dieu flay cfing phu hop voi tinh chit hQi nhap cao va ph,;UTI vi thi tnrong mang tinh quoc tt: cua dich vu nay. So voi nam 2004, nam 2005 eo mot loai hinh dich V1,l moi n6i len nhir linh VlJC ung dung manh thuong mai dien nr Iii djch vu v~n tai giao nhan, voi rAt nhieu website cong phu vii co nhieu tinh nang tuong tac voi khach hang.

Co tM 87,6% 56 doanh nghiep c6 website eho bi~t d6i tirong ho hu6ng toi khi thiet l~p website fa cac t6 chirc va doanh nghiep khac, trong khi 65,7% doanh nghiep chu trong toi d6i nrong nguoi ticu dung. Nhu v~y, phuong tlurc gino djch B2B se ta hra chon chiem iru th~ d6i voi doanh nghiep khi trien khai irng dung thuong mai di~n ttc mot each chuyen nghiep han trong nrong lai.

Mot trong nhiing tieu chi giup danh gia ch~t luong va tinh chuyen nghiep cua mQt website 1<'1 tftn su~t c{lp nh?t thong tin tren do, noi each khac 1<'1 su d§.u tu cong sue va thai gian ella doanh nghiep d6 nuoi song website. Han m¢t mra 56 doanh nghiep diroc khao sat cho bi~t he chi e~p nhat thong tin tren website m¢t thang m¢t l§.n hoac it

43

han. Chua d~n 30% doanh nghiep coi viec fil soat website la cong viec hang ngay. Sv be trS nay cling 1a di~u dS hieu khi nhin vao thirc trang chi khoang 30% s6 website co tinh nang h6 tro giao dich thuong mai dien nr. KSt hop lai, cac thong ke tren cho thay doanh nghiep Vi~t Nam v§n chua nhin nhan dung rmrc v~ vai tro cua trang web nhir mot kenh giao ti~p va tirong tac thuong xuyen voi khach hang, do do chua co su d§.u tu dung mire v~ nguon hrc ciing nhu thoi gian d~ xay dung, duy tri va khai thac website mot each th~t hieu qua,

Phan tich sau han mo hinh quan ly website cua cac doanh nghiep con cho thay 56,2% s6 doanh nghiep tv' quan tri website cua minh va 43,8% ky hQ'P dang voi mot nha cung cdp dich vu web d6 lam viec nay. Day cling la mot trong nhtmg 1y do giai thich eho vi~c thong tin va tinh nang giao tiep cua cac trang web con ngheo nan. Boi Ie, d6 co the c~p nhdt thong tin va duy tri quan h¢ giao ti~p voi khach hang mot each thuong xuyen, doanh nghiep dn phai hi ngtroi chu dong narn quyen quan tri website. Khi giao phan viec nay vao tay mQt cong ty dich vu ben ngoai, doanh nghiep da vo hinh chung bo di chirc nang tirong tac voi khach hang cua website va biSn no thanh mot c6ng cu quang CaD thuan tuy. V6i nhtrng doanh nghiep tv dam nhan cong tac quan tri website thi d~ him viec nay mot each th~t su chuyen nghiep cling la thach thuc Ian trong b6i canh hien vdn chua co nhieu doanh nghiep b6 trl diroc can bQ chuyen trach v~ cong ngh~ thong tin.

M~c du ty 1~ doanh nghiep co website nam 2005 da cao han nam tnroc, nhung tinh nang tlnrong mai di~n tir ella cac website thi vKn chua ducc coli thien, Phan Ian website vdn chi dung a rmrc gioi thieu nhiing thong tin chung nh§.t v~ cong ty va san pham, dich vu, voi giao dien dan gian va cac tinh nang ky thu~t con rat sa khai. KSt qua di~u tra nhirng doanh nghiep dff I~p website eho thdy 99,6% s6 website co cung cap thong tin gioi thieu doanh nghiep, 93,1% dira thong tin gioi thieu san pham, trong khi chi 32,8% buoc ddu co tinh nang h6 tro giao dich thuong rnai dien tir nhu cho phep hoi hang hoac giri yeu cau, mot s6 it cho phep d~t hang true tuyen, Trong s6 nhfmg

44

website co tinh nang h6 tro giao dich thirong mai di~n tit nay. 82% thuoc v~ cac cdng ty kinh doanh dich vu, tren cac linh VIJC du lich, v~ tai giao nhan, Quang cao, thirong mai.v.v ...

V8 mire d¢ dAu tu, k~t qua khao sat nhiing doanh nghiep eta thier l~p website cho thdy dau tu v~ irng dung tlnrong ID1;l.i dien ill chiem tY trong tuang d6i thAp trong tdng chi phi h01;1t d¢ng thirong nien. Tren 80% doanh nghiep cho bi~t ho danh khong d~n 5% chi phi hoat dong cho viec trifn khai thucmg mai dien ill, bao g6m ca viec mua cac phan mem thuong mai di~n tit, duy tri baa dirong website va phan bi> nguon nhan hrc cho nhtrng heat d¢ng nay, Chi co khoang 14% doanh nghiep chon mire dftu nr 5-15% va mot tY l~ nit nho (3,6%) d~u tu th~t S1,l quy rno cho thuang mai di~n tir, a muc tren 15%.

Trong nrong quan voi tY l~ d§.u nr, rmrc dong gop cua thuong mai di~n nr cho viec tao doanh thu mac du chua tlnrc S1,l nBi b~t nhung cung rcit dang kha guan. GAn 30% doanh nghiep duoc hoi danh gia mire dong gop nay i:J vao khoang nr 5% - 15%, va 7,5% con to ra lac quan hon nua khi cho rang ung dung thucmg mai di~n tU d1:'i dem lai cho ho tren 15% nguon doanh thu cua nam. So voi k~t qua di8u tra nam 2004, co th~ thdy nam 2005 doanh nghiep to ra th~ trong han khi phan b6 v6n dau tu cho cac irng dung trien khai thirong mai di~n ill, nhung hieu qua thuc te do dau tu nay mang lai ciing eta bit d§.u phat huy tic dung va dUQ"C doanh nghi~p nhin nh~n nrong d6i kha quan. M9t bAng chirng nua cho nh~n dinh nay la vi~c 37,2% doanh nghiep diroc hoi cho rang doanh thu ill kenh ti~p thi thuong mai di~n tit se tang trong nhttng nam toi, 61,5% cho ~ng khong thay ddi. va chi 1,3% nghieng v~ chieu hu6ng giam,

Tuy nhien, tY 1~ dong gop cho doanb thu moi chi la rnQt trong nhtrng tac dung rna viec tri~n khai thtrong mai dien nr co th€ dern lai, Ngoai yeu t6 dinh hrong nay, con nit nhieu y~u t6 dinh tinh khac de danh gia hieu qua ella irng dung thucmg mai di~n ttr noi chung va website noi rieng d6i voi hoat dong san xuAt kinh doanh trong doanh

45

nghiep, Khi duoc yeu d.u cho di@m mot s5 tac dung cua website thee thang diem til 0 d~n 4, trong d6 4 la mire hi~u qua cao nhat, da s5 doanh nghiep cho di~m nit cao tac dung "Xay dung hlnh anh c6ng tyn va "Me rong kenh ti~p xuc v61 khach hang hien co". Danh gia nay cho tMy doanh nghiep da nhan thirc ro vai tro cua website nhu mQt c6ng cu quang ba va rna rQng thi tnrong. Nhung m~t khac, viec hai tac dung "tang doanh s5" va "tang IQi nhuan va hieu qua heat dQng cua doanh nghiep" duoc x€p cuoi bang voi diem binh quan chua den 2 cling cho thay hieu qua bing tien rna irng dung thuong mai di~n nr dern lai cho doanh nghiep van chua thuc sir n6i b~t.

Nhin van mot s6 nguyen nhan 1)' giai cho viec trien khai irng dung thirong mai dien ill chua mang lai hieu qua nhu mong muon, tro ngai ve nhan thirc xa hQi diroc cac doanh nghiep x€p len ddu bang voi s6 di~m binh quan dat tren 3,3. Theo kha sat la cac tro ngai v~ h~ th6ng thanh toan (3,27), moi tnrong phap ly va t~p quan kinh doanh (3, I 1). Tro ngai v~ ha tang cong ngM thong tin - vi~n thong, m~c du vfu1 co diem s5 kha cao (2,8) nhung da 1I)t xuong cu6i danh sach cac v5n dS dang quan ngai d6i vol doanh nghiep khi tfien khai ling dung thuong mai dien hr.

Tom lai, thuong mai dien tir duoc biet den nhir mot phirong tlurc kinh doanh co hieu qua va phat tri~n d~e biet nhanh tir khi Internet hlnh thanh va phat trien. Thucng mai dien tir t<;10 fa mot phong each kinh doanh, lam viec moi phil hop voi cuoc song cong nghiep; Ia mot cong cu giup doanh nghiep vira va nho khac phuc nhiing dit1m kern loi the' d6 canh tranh ngang bang vm cac doanh nghiep IOn. D6ng thai, thircng mai dien til cflng tao ra dqng luc cai each manh me cho cac co quan quan If NhA nizoc, dap irng nhu cau cua doanh nghiep va xii hoi.

46

CHUONG2

THUONG MAl BIEN TU TRONG HOAT D()NG KINH nOANH CVA DOANH NGHI~P'

2.1. MQT so MO HiNH GIAO D!CH THU'ONG M~I el~N TO'

Cac giao dich cua thirong mai dien tir dien ra ben trong va gitra ba nhom chu th~ tham gia chu yeu la: doanh nghiep, cac co quan nha mroc (Chfnh phu) va ngtroi tieu dung. Dua vao cac chu th~ tham gia giao dich thuong mai dien tir ngtroi ta phan thanh cac loai mo hlnh giao dich thuong mai dien tu, bao gom doanh nghiep voi doanh nghiep (business to' business - B2B)~ doanh nghiep voi ca quan nha ruroc (business to government - B2G); doanh nghiep v6i ngtroi tieu dung (business to consumer - B2C); ca quan nha mrec vUi co quan nha ruroc (Government to Government 020); co quan nha mroc voi ngtroi tieu dung ( Government to consumer 02e); ngiroi tieu dung vUi nguci tieu dung (consumer to comsumer - C2C). Trong chuang nay chi neu nhtmg mo hinh co tfnh chat ph6 bien d6i voi cac doanh nghiep va co th~ ap dung tai Viet Nam d~ doanh nghiep tham khao,

2.1.1. Mo hlnh giao dich doanb ngbifp - nguiri tieD dung (B2C )

Do ct6i nrong tharn gia mo hinh giao dich pity gem doanh nghiep _ va ngiroi tieu dung nen tlurong mai dien ill dang B2C co sire Ian toa manh va thirong duoc xii hQi chu y. Day cflng 1ft phirong thirc thirong duoc doanh nghiep h,ra chon khi bUGC dAu trien khai irng dung thucmg mai di~n nr, c$c bi~t voi nhirng doanh nghiep vira va nho huang toi phuc vu d6i nrong nguoi tieu dung, Tu kinh nghiem xdy dung va v~n hanh cac website thucmg rnai di~n tir B2C cua mQt s6 doanh nghiep dIT nrong d8i thanh cong, co th~ nit ra mQt s8 nh~ djnh sau:

47

Diem mau eh6t quyet dinh thanh cong cua mot website thirong mai dien tir B2C la kha nang thu hut va duy tri S\I quan Him cua ngiroi tieu dung. D~ thu hut khach hang moi, ben canh giao dien dep va thuan tien eho viec sa dung, thong tin tren website cling d.n phai h~t sue phong phu, Kinh nghiem cho thfty khach hang d~e biet quan tam tim kiem nhfrng thong tin rna ta va gia ca hang hoa, dich vu tren mang, qua do so sanh, dbi ehi&u d~ dfrn d~n quyet dinh mua hang. Viec dap irng mot each thu~n ti~n nhu du cua ngiroi tieu dung v6 khao sat gia ca ciing nhtr san pham hi lqi th6 nbi b~t cua phuong thirc tiep thi true tuyen rna cac nha kinh doanh cfrn khai thac tri~t de. Mot khi khach hang dff quan tam d~n website, dung tlnr cac dich Vl,1 tren do va thay thuc sir hieu qua thi xac suat quay lai se 1:\ nit IOn. Trong b6i

. canh cac website thU011g rnai di~n ttr cua Viet Nam chua nhieu, nhUng doanh nghiep quan Him d5u tu lam thuong mai di~n tit mi?t each bai ban se co nhieu uu th~ trong viec xay dung hrong khach hang trung thanh d~ lam co sa cho giai doan d.t canh v@ sau.

Phuong thirc mua hang tren mang e6 sue hut rnanh voi dbi nrong la can bi? cong so, sinh vien, nhtrng ngiroi it c6 thai gian mua sam va thtrong xuyen Slr dung mang Internet. Do do, khi trien khai cac "cira hang true tuyen", doanh nghiep dn luu y phdn rich thoi quen va tam [y tieu dung cua cac nh6m dbi tirong nay d~ co chien hroc tiep thi hoac lira chon loai hang hoa eho phu hop,

Mo hinh kinh doanh thuang mai dien nr thea phuong thirc B2C phu hop han voi cac doanh nghiep thirong mai dich vu. Khi co nhu cAu mua s~m, nguoi tieu dung muon tim diroc thong tin da dang ve cac loai hang h6a va san pharn khac nhau ngay tai m9t eh6. Cac doanh nghiep true ti&p san xu&t ra hang h6a se kho long dap irng nhu cdu nay do m6i doanh nghiep chi t~p trung san xu&t m9t vai san pham nhdt dinh, Trang khi do, doanh nghiep thirong rnai dich Vl,1 - von chi dong vai tro trung gian phan phoi san pharn - se co loi th6 hon trong viec t~p hop cac nguon hang khac nhau d~ co hang h6a,

48

san pharn tnrng bay phong phu, tao thuan lei, dap iJng t6i da nhu diu cua ngtroi mua hang.

Trong vai nam qua, s6 hrong website thirong mai dien nr B2C a Viet Nam khong ngirng tang. Bao cao Tlurong mai dien nr Vi~t Nam nam 2004 uoc tinh eo 17.500 website doanh nghiep VaG thai diSm cuoi thang 12/2004, trong 56 nay nit nhieu website thee dinh huang B2C. Ngoai s61uqng dan hang, rmrc d¢ thich img cua nguoi tieu dung d6i voi phuong thirc giao dich thirong mai di~n tlr B2C con th~ hien a gia tri trung binh ella cac dan hang tren mang. Thea s6 li~u thong ke chi ti~t, gia hi trung blnh cua giao dich tlurong mai di~n nr B2e tren cac website VDC tang kha nhanh trong vong 3 narn qua, tir mire 760.000 d5nglgiao dich trong nam 2003 len den 2.300.000 d6ng/giao dich trong nam 2005. f)i~u nay cho thay nguoi tieu dung ngay cang tu tin hon khi ti~n hanh giao dich tren mang va sfuJ sang mua nhtrng m~t hang c6 gia trj tuong d&i tan dtra vao cac thong tin cung cap tren website thuong mai di~n tu cua doanh nghiep. I

Thanh cong cua cac cong ty theo rno hinh B2C la nho vao nhtrng thuan lqi trong vi~c mua hang rna ho c6 th~ cung d.p cho khach hang. Qua trinh nay c6 phful nrong tu v6'i djch vu khach hang ki~u cU. Cac ceng ty nhu Amazon.com ... da thu hut duoc dong dao khach hang tnrc tuyen chu y~u la nho van vi~c dap img m9t each hoan hao nhu d.u cua ho.

Mot kinh nghiern d6i v6i khach hang true tuyen chinh lit giao dien: duoc hi!u la tir ngfr va hlnh anh rna nguoi mua hang s~ ti~p xuc, thay vi nguoi ban hang thirc S\l (mac du nhiing c6ng ngh~ moi nhu VoIP co th~ cho phcp khach hang dam thoai tn;rc ti~p voi cac nhan vi en ban hang khi ho thuc hien mua hang). N~u nguoi mua hang dua cac muc hang vao mot chiec gio mua hang ao va trinh ra the tin dung, cac cong ty c6 the clap img cac dan d~t hang rna Mu nhu khong cdn c6

I Trfch Bao do Thuong mai dien tu nam 2005 ciia VI;! Thuong rnai di¢n ti.'r .B¢ Thuong mai

49

sir tham gia xu ly cua con nguoi. Cu6i cung, cac h~ th6ng nhu man hinh tro giup thee tinh huong (context-sensitive) va quang cao phil hop voi sa thich timg ca nhan da fa deri. M~c du, ban d~u cong chung co m9t s6 10 ngai v~ dQ bao m?t cua cac giao dich bfulg the tin dung nhirng TMDT B2C gic dang b~t dAu bung phat.

Ngoai fa, cac c6ng ty thea rno hinh B2C con co nhirng each khac dB thu loi, HQ c6 th~ ban eh6 quang cao tren trang web cua minh hoac ban quyen truy c(ip toi m{lt nQi dung d~c biet tinh tren co sa tra tibn thee sir d1)11g (pay-per-use) hay tra ti~n thea l§.n xem (pay-perview). Voi each ban quy~n truy cap, cac cong ty se ehia nho thong tin tren trang web ella mlnh va ban eho khach hang cua minh thea nrng lfin su dung boac Iii thea rnQt khoang thai gian sir dung nruit dinh. Chang han, Nh~t baa Wall Street (http://www.wsj.com) cho phep khach hang quyentruy c~p co thai han 1 ngay toi mot phien ban baa true tuyen cua cong ty voi gia kh6ng dAy 50 cent.

Trang chuang 5 se lurong dan chi ti€t hon viec xay dung mot website ban Ie.

2.1.2. Mo hlnh giao djch doanh nghi~p - doanb nghifp (B2B)

Gitra cac doanh nghiep, TMBT duoc sir dung d€ trao d6i dfr li?u, mua ban va thanh toan hang hoa va dich vu. V~ m~t cong ngbe trong khi B2e chu y€u Slr dung cira hang ao tren mang, rno hinh B2B chu yeu Slr dung trao dbi dfr li?u di?n tir (EDI). V~ thanh toan, trong rno hinh dang B2B vi¢c thanh toan duec ti~n hanh tren co sa quyet toan bu tnr vao cu6i ky va co th~ thirc hien thee phucrng thirc truyen thdng rna viln khong lam giam y nghia cua n6. Trong khi do a mo hinh B2C, viec thanh toan diroc quan Him d~c biet vi mua hang IAn nao thanh toan l~n do. DAy la ch6 khac nhau din ban giua hai loai mo hinh B2B va B2C.

C6 nhi~u kieu rno hinh B2B cho cac ki~u kinh doanh khac nhau, trong d6 dftc trung nhdt lii cac rno hlnh sau:

50

2.1.2.1. M6 hinh ban hang tr¥"c tilp cho nha phlin ph6j (B2B Direct)

Day la rna hinh ap dung trang tnrong hop ban hang true ti~p cho nha phan ph6i hay nha ban le (con diroc goi hi hinh thtrc ban buon cho nha ban le, Vi du nhir nha nhap khau hang hoa khi nhap khau hang v~ trong mroc co th€ giao tnrc tiep cho cac sieu thi, cong ty kinh doanh ban le; nha may san xuftt van phong phfun ban true tiep cac san pham do nha may san xuftt fa nlur but, rmrc, va, dB dung van phong pham khac cho cac cira hang ban le .. ,

M6 hlnh B2B direct duoc xay dung tren hoat dOng kinh doanh thuc t8 dang di@n ra gifra nha ban bucn va nha ban le. So v6i rno hinh TMDT dang B2C no co ddy du cac chirc nang nhu tim kiem hang hoa, di,\t hang, giao hang, v?n tai. (Do trong thirc t~ cong viec thanh toan gifra nguoi ban va nguo! mua dugc ti~n hanh van cuoi ky tren co sa bit tnr nen rno hinh h6 trc cong C1,l thea doi cong no voi tung khach hang va tang hop cong no cua cac khach hang), M6 hinh cung c§p cac modules d~ tich h9P cac 85 li~u cong no, thanh toan vao h~ thong s6 sach k~ toan cua doanh nghiep. Me hinh nay hfru hi~u khi 85 luong m~t hang Ion, trong ky giao hang nhieu 1<1n, co vi~c d5i hru hang hoa hay thanh toan, tarn irng nhi~u l§n.

2.1.2.2. Mo hlnh ban hang thong qua hI thang cdc iI(li ly

Me hinh kinh doanh nay thirong duoc sir dung d~ quan 1y h~ thong dai IY. No h6 tro cho doanh nghiep quan ly duqc h~ thong d~i ly cua minh, n~m duoc hrong hang ban cua tirng dai 1y tal thai di~m rna minh quan tam, vi du nhu van 16h30' hang ngay doanh nghiep can nam dircc trong ngay h~ thong dai ly cua mlnh dll ban duoc baa nhieu hang, nhirng hang nao dang ban chay, d~i 1y nao ngay mai se h~t hang va neu phai di~u hang toi thi phai diBu til kho nao .. , Mo hinh nay cho phep cac dai 1)' h6 tro ldn nhau trong ban hang, Vi du khach hang d~n

51

dai 19 cua LO tai Ha Noi, mua mot cai tu lanh, nhung lai muon giao hang tai Nam Dinh, dai Ty LO tai Hi NQi se ban hang cho khach va chuyen viec giao hang cho d~i 19 LO tai Narn Dinh. Dai 19 LO tai Nam Dinh se thirc hi~n va cubi ky hai dai ly se thanh roan bu trir cho nhau. Cac dli Ii~u ve hoat doug kinh doanh cua roan h~ thong dai }y nay se diroc c~p nh~t vao CSDL chung dS LG co th~ din cir vao do di~u chinh k~ hoach giao hang, b6 sung cho k~ hoach tiep thi cling nhir hoach dinh cac phuong an kinh doanh.

V~ m?t cong nghe, thuc chat cua rna hinh nay la doanh nghiep xay dung mot catalogue chung, cac thanh vien cua doanh nghiep thea chirc nang cua minh se diroc chia se mot phan catalogue chung do, phin catalogue rna mot thanh vien duoc chia se se diroc doanh nghiep ap dung chinh sach rieng, khong phu thuoc VaG cac chinh sach ap dung eho cac thanh vien khac. Nhu v~y tuy cung mot loai hang nhirng cac thanh vien khac nhau se duoc doanh nghiep danh cho cac gia ban buon khac nhau, thai han thanh to an, s6 hrong, chung loai hang hoa, dich VI) khac nhau, lili suat qua han khac nhau, h6 tro khac nhau ... va cac thong tin nay Hi thong tin bf mat giua doanh nghiep va dai Iy, cac dai 19 khac khong duqc biet.

Ma hinh nay, trong thirc t~ rdt phong phu va kh6ng chi cho h~ thong dai ly, co the v~n dung cho ca kiSu mua dut, ban doan nhung nhieu h~n. Hai di6u kien dS ap dung cho rna hinh nay la cac thanh vien chia se thong tin chung thea nhtrng quy dinh rieng cua doanh nghiep va cac heat d¢ng kinh doanh co tinh chfrt lau dai.

2.1.2.3. Mo kink mua kang thong qua t~p h(yp cdc nha cung cap

v~ cong nghe, rna hinh rnua hang qua cac nha cung cftp la rna hinh ngiroc voi rna hinh ban hang qua h~ thong dai IY. Mo hinh ban hang qua M thong dai 1y doanh nghiep xay dung catalogue va thong tin chung rdi sau do cho phep cac thanh vi en tham gia diroc chia se.

52

M6 hinh mua bang qua cac nha cung d.p thi doanh nghiep khong xdy dung catalogue rna cac thanh vien xay dung cac catalogue rieng cua minh sau do d~t van "cho chung" d~ tao nen catalogue chung.

Me hinh nay duoc sir dung d~ lien ket cac nha cung c§.p rieng le thanh mot nha cung dip IOn va tao nen sire manh xam nhap thi tnrong. Vi du mot lang nghe co nhieu co sa san xuit voi nhieu m?t hang khac nhau. M6i co sa san xudt xay dung mot catalogue san pham rieng cua minh va d?t tai site chung (cho chung) cua ca. lang. Chc chung se c6 hang nghin san pham va se dap ling dAy dil nhat nhu du cua khach hang khi ho ghe tham. Tuy nhien rna hinh v§n dam bao la khach Iva chon san pham cua ca sa nao thi khach se him viec voi co So' d6 mot each rieng tu. 0 day cac co sa dong vai tro cac nha cung cap,

2.1.2.4. M6 hinh hbn hflp mu r(ing extended site (XS)

Do trong thuc te mQt doanh nghiep thuong co nhieu khach hang voi cac tinh chAt cong viec khac nhau, do v~y d.n phai quan ly cac khach hang nay khac nhau. Mo hinh han hop thirong diroc sir dung trong tnrong hop nay. M6 blob XS d~ ngiroi ban hang co tb~ t<;10 fa nhieu site nham vao cac nhorn ngiroi su dung khac nhau. Vi du, ngiroi ban hang co th~ tao ra cac site thea vung dia Iy, cac site rieng cho khach hang 16n. Tilt ca cac site khac nhau diroc tao fa nay d~u co th~ ehia se cac tai san chung nhu catalogue chang han, tai d6 m6i site t<;10 fa co thS chon Iva m9t nhom con cua catalogue va chi phan dtroc chon do moi diroc hi~n thi, n~u cAn thi~t co th~ them cac thong tin rieng nhu gi<'i ca, dieu kien giao hang, thanh toan, khuy€n mai.; cho site con duoc tao fa. Dieu do co tac dung:

• Cho phep doanh nghiep tao fa nhieu chien luge d~ san pham/dich vu luon sfut sang d6i voi khach hang.

53

• Doanh nghiep co nhieu site trinh di~n khac nhau rna khach hang nilly nhu la m¢t site rieng biet,

• Doanh nghiep co th~ tao cac site thee :

o Vung dia 19

o M~t hang

o Phan dean thi tnrong

o Khach hang

• M6i site the hi~n nhu la mot site rieng duy nhdt cho khach hang truy nh~p, m6i site co thS ap dung quy dinh kinh doanh rieng. Vi du, cac vung dia 19 khac nhau co th~ co qui dinh gi<i col, dieu kien thuong mai va mire thue khac nhau.

• Me hinh ES khoi tao va quan 19 m¢t du hinh dii' lieu chung, cac site se chia se va sir dung chung. Doanh nghiep co th€ tao ES chua tdt ca cac khai bao dn thi~t dBi voi khach hang cua minh de xac l~p site duy nhdt cho mN thi tnrong d~c bi~t.

Vi du: Doanh nghiep san xu&! 6 t6 eo thi tnrong deu thu la Vi¢t Nam (mien BAc, Trung, Nam) va xuat khrtu ra th~ gioi (Nhat Ban, Him Qu6c, Trung Qu6c .i.]; tham gia vao san xudt c6 cac nha cung dp linh kien, ban thanh pham, n9i thftt; tham gia van qua trinh phan phBi c6 cac nha xuat khau, cac dai 19, salon ot6.

Khi tham gia TMDT, doanh nghiep san xudt oto co the rna

them cac site ngoai site chinh cua minh nhu:

1. Site cho nha cung cip sam, lap

2. Site cho nha cung cdp trang bi noi thdt, gh~, d~m

3. Site eho nha cung cdp day, cap, bang mach di~n cho 0 to

4. Site cho t6ng dai ly tieu thu

5. Site chuyen cho xuat khdu

6. Site chuyen gici thieu san pham moi ...

54

Tuy rna nhieu site, nhung doanh nghiep san xufit 6 t6 chi cfm dung 1 catalogue chung, cac site tuy thee yeu cAu rna sir dung mQt phfm tai nguyen cua catalogue chung nay. Khi sir dung chung catalogue, doanh nghiep co the khai bao d~ cac site rna them nay (site phu) phu hop voi yeu diu kinh doanh. Vi du co the dua them van site cho t6ng dai ly cac chinh sach, gia ca, khuyen mai, lich trinh d.p hang cling nhu cac yeu cau rieng v~ kinh doanh, cac h6 tro v~ ky thuat '" de h6 tro cho quan ly, kinh doanh mQt each tich cue. Tlnrc chat doanh nghiep khi thirc thi ES eo th~ kien tao site theo yeu cAu rieng cua minh va eftp quyen cho cac site con do minh tao ra.

Mo hinh kinh doanh thea ki~u XS la m!)t rno hinh cho phep doanh nghiep sir dung t6i da co so v~t cMt cua nha cung cftp dich vu nhung v§n dam bao diroc bi mat kinh doanh cua minh nhu tnrong hop dAu tu xay dung mang ket noi Internet rieng, Di€u nay cho phep ti~t kiern chi phi va tang hi~u qui Ngoai ra no co tic dung thuc dfty nhanh phat triEn cua thuang mai di~n nr do nhirng dbi hoi v€ xay dung co sa vat chat, kY thuat (phan cirng, phan mem, thiet bi d1u n6i. .. ) dft co nhUng don vi chuyen dam nhan, doanh nghiep co di~u kien t,?p trung cho cong vi~ kinh doanh.

2.1.2.5. Mo hinh bdn dau gid

Ban dau gia nham xac dinh tiem nang ella thi twang d6i vci met mat hang hoac xac dinh mire gia d6i v6i mot san pham, DOi khi no con dung nhu mot cong cu xuc tien thuong mai cho san phAm moi.

C6 nhieu ki&u ban dau gia :

+ Open cry - Hit ca cac bidder (nguoi tham gia dau gia) biet cac thong tin cua nhau,

+ Sealed bid - thong tin cira cac bidder chi ngiroi quan tr] duqe biet, tat ca cac bidder khong bi€t cac thong tin v~ gh'i cua nhau.

+ Dutch - Kh6ng yeu cau bidder d~t gia khffi diem rna ngtrci quan tri d~t gia va thong baa too cac thanh vien tham gia dau gia d~ xem ai chap thuan gia nay khong. Thong thuong se d~t fa mot gia cao sau d6 giarn dan t61 khi co bidder dong y mua.

55

2.1.2.6. Mo hinh gpi thau

Viec t6 chuc dffu thau 1.1 m¢t qua trinh cong phu doi hoi phai chuan bj ky cang va co su tham gia cua Nha mroc. Cac van ban phap quy v~ dau thAu con phai diroc cu th€ hoa trong twang hop d5u thau qua mang. Do la dieu kien va cling la co sa d€ dam bao hieu qua cua dau thau qua mang. Han Qu6c 1a nuoc co kinh nghiem trong t6 chirc dau thau mua sam cong, Hang nam ho tham dinh va phan loai cac cong ty mu6n tham gia dau thau thanh cac hang khac nhau.

Khi goi thau, nguai goi tMu cOng b6 goi thtiu do danh eho doanh nghiep hang nao va ehu cac doanh nghiep hang do mu6n duqe tham gia. Cac nha thau Download h6 sa moi thau d~ nghien ciru. Tai thai di~m rna thau, de nha thau chi glri qua mang den ban chao gm va cac dieu kien thuong mai khac theo quy dinh cua h6 sa thau. Viec xet thau se dien ra mot each nhanh chong, chfnh xac va minh bach, Nam 2004, kinh phi cua Han Quae danh cho mua sam cong la 38 ty USD, 95% mua sam duoc dau thau qua mang va tiet kiem diroc 2,8 ty USD.

Bang 2.1. Su khac nhau giiJa B2B va B2C

D~c tinh B2C B2B
Ty l~ tharn gia Thap den trung binh Cao den rat cao
D¢ phirc tap ella Dem • > hOll u._r Phu thuoc vito nhieu
gran -
quyet dinh mua quyet dinh d6i tirong
1---.
Kenh Thing den nguoi dung Qua nhieu trung gian
Thanh toan Gi6 tri nho Gia tri 100
Dac di~m hang hoa Chuan Chuan hoac khong 2.1.3. Mo hln h giao djch gifra n gU'iri tieu dung v6'i ngU'iri tieu dung (C2C)

Phuong thirc giao dich thuong mai di~n ill C2C dien fa gifra cac ca nhan nguoi tieu dung voi nhau. Tuy nhien, khac voi thucmg mai

56

di~n tit B2C hoac B2B la nhtrng mo hinh kinh doanh dtra tren doanh nghiep va do doanh nghiep lam d¢ng luc, thuong mai di~n nr C2C phu thuoc rAt nhieu vao trlnh d¢ thuong mai di~n tit cua tung ca nhan tham gia giao dich cling nhtr nhan thirc vi nhu cAu cua nguoi tieu dung noi chung trong xii hoi,

Tai Viet Narn, voi S\I phat trian cua Internet, nhu du tim kiem, eung cAp thong tin ve hang hoa va dich vu qua mang ngay cang 100. Trong vai nam gAn day, m(lt s6 website xay dung theo mo hinh tlurong mai di~n tit C2C cling dB. xu&t hien a Vi~t Nam, chu y~u dum hai hinh tlnrc website rao v~t va website ddu gia. Do yeu c§u ky thuat khdng plnrc tap va doi hoi v~ trinh dQ thuong mai di~n tit ddi vci nguoi tham gia ding kh6ng 16n, cac website rao v{it phat tri~n voi tdc d¢ kha nhanh, ca v~ s6 IU(]I1g trang web ei!ng nhu luong thong tin dang tren tung trang. Day 1(\ nhUng website thong tin ve cac loai hang hoa va dich vu cAn ban, dn rnua, di cung voi mot s6 tien Ich nhu tim kiem, tu van tieu dung.v.v ...

2.2. cAe VAN De f)~ T RA CHO DOANH NGHlep VIe:T NAM KHI THAM GIA THU'ONG M~I tm;N TtY

2.2.1. CO' sa h, ting kY thu,t

S\I y~u kern cua h~ thong vi~n thong (baa gAm mang va cac thiet bi ket ndi rnang vien thong qu6c gia toi Internet) tai cac mroc dang phat trien dil anh huong d~n sue tang truong cua TMBT trong cac doanh nghiep, Mac du da: e6 nhieu n6 luc, S1,1 chenh lech v~ co so ha tAng vi~n thong cho TMDT a cac nuoc dang phat triSn va cac mroc cong nghiep v§n con r~t Ian. Theo s6 li~u cua Ngan hang the gioi (WB 2000), chau Phi voi 739 trieu dan rna chi co 14 trieu dirong di~n thoai, Tinh trung binh, cac mroc thuoc T6 chtrc Hop tac va PhM tri~n Kinh te (GEeD) co s6 may tinh tren d~u nguoi gAp khoang 40

57

lfin m6i qu6c gia chau Phi 6 Sahara (tnr Nam Phi), 110 ldn s6 di~n thoai di dQng va 1600 lfin s6 may chu Internet.

Su dQc qUY~TI cua TIha mroc hoac nr nhan a cac mroc nay khong khuyen khich diroc rnoi tnrong canh tranh va dan den nhfrng bAt hop Iy v~ cau true gia, Nhi~u nha eung cAp dich vu Internet (ISP) khong thS mua diroc nhUng dirong truyen dung hrong du Ion phuc vu cho cac (rug dung cua TMDT. Hau qua la, cac ruroc dang phat trien phai d6i m~t voi tY l~ eucre phi vi~n thong tren thu nh~p cao han nhieu so voi cac mroc cong nghiep phat trien. Vi du, doanh nghiep a B~c Kinh phai chi toi 35% ehi phi hanh chinh d€ su dung cac dich vu Internet. Them vao do, su 10 Bing v~ an ninh tren mang dft khien nhieu quae gia phai thiet l~p cac bien phap an toan nhu nrong lira, nhung d6ng thai cling ngan can nhieu nguon thong tin kinh doanh va djch vu qu6c te (hop thu tit xa, die nhom tin hay di~n thoai Internet) lam cham t6c de) giao dich TMDT va dlly gia ciroc Internet cua nguoi su dung (bao g&m ca cac DNVVN) len cao do chi phi xay dung nrong lira va dinh hu6ng lai cac giao dich tren mang co tuong lira.

a Viet Nam, linh VI,l'C vian thong diroc chinh phu khuyen khlch va duy tri duoc t6c dQ phat trien 15% m6i nam (theo C6ng ty di~n toan va truyen s6 lieu biru di~n, 2001). Tuy nhien, mot cuec di~u tra do Du an phat trien khu VI,l'C song Mekong (MPDF) ti~n hanh tai 93 doanh nghiep tu nhan cho biet, 33% trong s5 do d§ ket nBi Internet nhung khong cho rfuJg do la cong cu htru ich, 48% trong s6 do chi su: dung thu di~n nr. K~t qua nay cho thAy doanh nghiep Viet Nam van con tho a V01 Internet cCing nhtr TMDT va h§u nhu van chi ua chueng phirong thirc kinh doanh truyen th6ng. Mot trong nhtrng muc tieu ella Ke hoach tong th€ phat triSn TMDT a Viet Nam dBn nam 2010 la da s6 doanh nghiep, d~c biet 1ft DNVVN tham gia TMDT (6 nhtrng mire dq khac nhau) va cac co quan chinh phil se sir dung TMUT VaG muc dich quan ly, eung cap dich vu cong va giam sat. Di~u nay doi hoi nhtmg 06 11,l'C rAt Ian khong chi cua chinh phu rna con cua tAt ca cac d6i tac lien quan d~n doanh nghiep.

58

2.2.2. Xay dvng long tin v6i cac dAi tac

Khi cac ca nhan, doanh nghiep diroo hoat dong trong moi tnrong phap Iy va t6 chirc t6t, long tin cua ho duoc cung c6, boi Ie bdt ky khi nao g~p S1.)' man sai, quyen lei cua ho se dircc lu~t phap bao ve. Them vao do, doanh nghiep cling d.n phai xay dung long tin trong cac d6i tac kinh doanh cua minh. Theo OEeD (2001), cac chu doanh nghiep a cac nuoc dang phat trien muon tharn nhap thi tnrong th~ gi6i thong qua phuong thirc truyen thong hoac qua Internet dSu g~p kh6 khan trong xay dung long tin vi cac I;' do: M9t hi, cac quoc gia d6 thuong khong co uy tin v~ Io?t phap chat che, Hai la, mot chu doanh nghiep vo danh thirong khong diroc mot t6 clnrc qu6e t~ uy tin nao dam bao tren van ban v~ kha nang dang tin e~y. Ba Ia, SI! khac biet v~ van hoa cling hi mot tro ngai cho long tin va cac nha dAu tu tlurong phai dua vito ki~u dan a hai ngoai khi rnu6n xarn nhap m¢t thi tnrong ngoai quoc. Trong vtm d~ nay. TMDT. d~c biet 1ft a giai dean khoi dAu, se phai ct6i mar voi van de v~ tinh xac thirc cua thong tin nhieu hon so voi cac phirong thirc thuong mai truyen th6ng. Khi chi co thS d6i thoai true tuyen, mot khach hang khong quen bi~t khong th~ thue mQt co quan d~ khao sat mot nha cung cAp tiSm nang. Do do, khi g~p nhtrng tro ngai v~ tham nh~p thi tnrong di kern voi Internet, ho chang co each nao d~ vuot qua. Vi vay, cac rnnrc dang phat trien co th~ hoc hoi nhirng kinh nghiem ella aEeD d~ xay dung long tin trong moi tnrong TMDT, d~c bi~t 1<\ nhUng v5.n d~ nhu tuan thu nhirng dieu khoan hop d5ng v~ giao hang va thanh tcan, ton trong bi m~t thong tin khach hang, baa v~ cac giao djch wac su t5n c6ng ella tin t~c ...

2.2.3. Lu,t phap va chinh sach

TMDT cho DNWN doi hoi phai nang d.p va xdy dung nhieu bl) lu~t (vi du: Luat hop d6ng, Luat bao v<$ nguoi tieu dung. Luat baa v~ quyen rieng tu, Luat sa hfru tri tue ... ) va cac chuan kg thuat (nhir cac chuan vt each tlurc thanh toan qua Internet, hang hoa chuyen giao

59

cho nguoi S11 dung cuoi cling, an ninh, chirng thuc, chn ky s6, giao thirc ket n6i ... ). Nhirng doi hoi nay tac dong d~n TMDT cling nhu moi quan M gifra doanh nghiep veri khach hang va chinh phil. Nhfrng yeu d.u cua luat quoc gia va quoc t~ v~ viec su dung van ban viet tay hoac chtr ky tay trong cac giao dich thuang mai qUde t~ thirong duoc coi la trc ngai 1611 nhat d6i voi S\1 phat trien TMDT tren quy rna toan cau,

Ngan hang th@ gioi (WB) dii nhan manh d~n phat trien nr do hoa, canh tranh va cai t6 chu SO' htru trong khu V\lC vien thong, thi~t l~p mot co quan l?p phap doc l~p cho TMDT. Theo goi y cua WB, cac mroc dang phat trien citn d~c bi~t chu y den nhi1ng van d~ nhir: Cac ehinh sach thu~ khong phan biet, quan ly quyen sa hfru tri tu~ trong moi tnrong true tuyen, cac chinh sach v~ quyen tu nhan va bao v~ ngiroi tieu dung, Slr dung cong ngh~ rna hoa va 5\1' chip nh~ clnrng thuc trung gian ciing nhu cac dieu lu~t vS xac nhan, Nhirng van dS khac ding khong kern phan quan trong la: Quyen loi ella cac ddi tac thuong mai; chia se rui ro giira nha cung cdp dich vu va cac mang; kiern roan tnrc tuyen ... The tin dung khong bi han ch~ nhung yeu cAU sir dung the phai co chtt ky cua chu sa hiru va viec trirng phat do tuy ti~n sir dung the chua diroc neu ro rang. Dieu nay cling lam han ehe viec ph6 bien the tin dung cho cac muc dich cua TMDT. MQ.e du chung ta dff co cac guy dinh phap lu~t vS baa v~ bl m~t rieng cua cong dan va cac t6 chirc nlnrng chua co nhtrng van ban vS viec bao v? dti lieu tren khong gian ao va hitu h~t cac doanh nghiep phai tv bao v~ thong tin cua rninh, Khai niem TMBT con qua moi me, cac nha trung gian tnrc tuyen nhu cac nha eung dp dich vu Internet va cac nha eung cap n¢i dung thong tin Internet (ISPs, ICP5) hi nhom ngiroi duy nhat co hieu biet va kinh nghiem ve cac quan h~ tnrc tuyen, Do d6 phap luat vS trung gian tnrc tuyen citn chu y dac biet d~n quyen loi ella nguoi su dung, cac DNVVN va khach hang cua he, nhtrng nguoi it hoac khong co kha nang tu bao v~ khi tham gia TMDT. Dac biet, van dS xarn pham ban quyen ding la trc ngai 160 cho phat tri~n TMDT quoc gia.

60

2.2.4. Ngu6n nhAn hFe va vin d~ ctao tl,lO

Cac mroc dang phat trien din mt)t 56 hrong 16n lao dQng chuyen mon cao d~ xaydung cac trng dung, eung cdp dich V1,l va ph6 bien cac kien thirc Icy thti?t vS TMDT. DNVVN thuong thieu kha nang dAu tu eho cac thi~t b] Internet chilt hrong cao va cling khong c6 kha nang tra luang thoa dang cho cac nhan cong cung ling dich vu chuyen mono Lien doan may tinh khu V\lC Dong Nam A cho bi~t, cac ky nang ky thuat v~ Internet va TMf)T Ia nhtrng di~m y~u trfun trong nhilt cua khu V\IC DNVVN cung voi cac Icy nang phi ky thuat nhu tiep thi, quan ly thay d6i va l;}.p k~ hoach. Vi du, DNVVN yeu v~ ky thu~t thuQc linh vue CNTT nhu: thieu chuyen giao tri thirc khien nhan vien moi thuong g~p kh6 khan khi thao tac veri cac he thong tich hop phirc tap: thieu nguon vc3n d~ thue nhan cong co tay nghe: kh6 tim noi bao tri chfit hrong t6t, gia eel chAp nhan duoc khi h~ th6ng co su cd.

Cac hinh tlnrc d~ cung cdp ngudn luc c6 th~ bao g6m dao tao nghe, dao t<;LO giao vien, hoc ill xa qua Internet va cac phirong ti~n truyen thong dai chung, Phd bien TMBT doi hoi nhirng ky nang ky thuat d~ phat trien cac irng dung, h6 tro va duy trl cac thi~t bi ella h~ thong eNTT va vi~n thong. Theo T6 chirc lao dQng qUc3e te. vi~c dao t<;LO cAn chu trong d~e bi~t den cac dc3i nrong la cac nha hoach dinh chinh sach va thuong thuyet, cac chu DNVVN, ky th~t vien va cong nhan v~n hanh cac h~ thang trao d6i dii li~u di~n tiro Nhtmg linh ¥\IC dn diroc cac nha dao tao t(ip trung va quan tam la: phan tich quan niern va dinh hrong v~ anh hirong cua TMBT len thirong mai va phat triSn, t6 clnrc cac hQi thao dS nang cao nhan thirc eho lanh dao va cac hiep hoi ve ti~m nang va thach thirc cua TMBT, san xuat va ph6 biSn cac chuang trinh dao tao tron g6i v€ TMDT.

Nhu v~y. cac mroc dang phat tri~n, trong do co Viet Nam dang phai dc3i m~t voi rAt nhieu vAn d~ d~ phat trien TMDT. ThiSu lu(it phap va chinh sach, co sa ha ting truyen thong con yeu kern. thieu nhan

61

cong co trinh dO cao, thi6u 51! tin c~y giua cac d6i tac la nhfrng can tro 16n d6i voi phat trien TMDT 6 cac qu6c gia nay. Mac du TMDT duoc lura hen Ii don bAy eho S\I tang tnrong ella khu vue DNVVN, nhung nhirng bfrt c~p k~ tren do pha! diroc xem xet d6ng bQ va giai quyet th§u dao wac khi trien khai cac (rug dung cua TMDT.

2.2.5. Kinh nghi~m giili quy~t tranh chip phat sinh trong hoat dqng giao djch thuong mal difn til dai v6i cac doanh nghi~p Vi~t Nam

2.2.5.1. Cac chinh stich va khung phtip lj trong hopt d{Jng giao djch thutmg m(li difn Iii"

Trong giao dich thirong mai dien tit tren Internet thuong co kha nang xay ra mot s6 van de gitra ngirci mua va ngure ban nhu:

- Khach hang thanh toan nlnrng nguoi ban khong giao hang

- Khach hang thanh toan nhirng nguoi ban giao hang 16i hoac

chAt hrong hang kern hoac hang bi hong ...

Tai Vi~t Nam, thtrong mai dien tu (TMDT) da biroc d~u diroc irng dung va ngay cang phO bien. Doanh nghiep da: nam bat diroc nhtmg lqi ich rna TMDT co the dern lai d6i voi viec giam thiiu cac chi phi san xu fit, kinh doanh, rna rong thi tnrong cho hang hoa va dich vu cua minh, nho do nang cao nang luc canh tranh trong mrec va qu6e re. De dap ung cac yeu cdu ve giai quyet tranh chap phat sinh trong cac heat d¢ng 1MDT, Viet Nam da: va dang xay dung nhUng che dinh phap 19 lien quan t6i cac khfa canh khac nhau cua TMDT.

2.2.5.2. Tranh chdp ten mi€n

Khi m9t cong ty quyet dinh chuyen sang lam TMDT thi ho dn phai dang ky ten mien, Ii vi~c chuyen ti.r mot dia chi s6 IP sang dang text quen thuoc. Thay vi danh xxx.xxx.xxx.xxx h§.u het moi ngiroi dSu thich drum dau phay(,) d~ nho va it l6i han. Dang ky ten mien thi khong kho nhirng d~ co diroc mot cai ten phil h9P voi ten doanh nghiep, kieu logo hoac nhan hieu co th~ r~t kho. Tren Internet thi moi

62

domain deu can phai co tinh doc nhat d~ tranh 16i truyen thong nhirng no diroc §n dinh cho Idn dang nhap ddu tien, server co ban ddu tien nghia la bat cir mot ai cling co the dang ky ten mien rna ban muon cho c6ng ty hoac san pham cua minh. Cac ten mien Internet duoc thi~t l~p hoan toan dira tren hai y~u t6 rieng biet, top-level domain (TLD) va second-level domain (SLD). TLD chua dung cac thong tin g5c cua trang web nhu ".it" ella Y boac "Jr" cua Nhat va ".za" cua Nam Phi. SLD hoan thanh ten mien bang each them VaG ten cua c6ng ty, nhan hieu, chit cai dau, cac chtr viet tiit, danh tir hoac bat cu mot tir nao toi TLD.

V§.n d~ lien quan toi ten mien lit vi chinh bin than "ten mien" chir kh6ng phai lit nhan hieu, Nhi~u nguoi dang ky ten mien cling nhan hieu rna kh6ng co lien quan gi d~n chu so htru nhan hi~u. Trong mot s6 tnrong hop co nguoi dung nhan hieu rna khong he biSt gi v~ nhan hieu va trong hdu hSt cac tnrong hop nay thi kien tung ra toa an Ii kh6ng cdn thiet. Thi du nhu "altavitsta.com", m(>t cong ty nho ten hi Altavista Technologies thuong dung nhan hieu dai di~n cho c6ng ty. Ky thu~t s6 (Digital) all bilt dBu cung dp cho cac c6ng C1,l tim kiem kha nang thanh cong cao han voi ten Ii Altavista vi ten mien ad duoc dang ky, Digital dung altavista.digital.com cho cac c6ng cu tim kiem, Cac cong ty khac mua ten mien voi nhan hi~u d~ ban chung cho cac chu se hiru hop l~. Gia ca danh cho nhtrng ten mien duoc dang ky nay phdn loai nr mot vai tram d6 la toi met vai trieu do la so veri khoan l~ phi gan mot tram d6 trong yang 2 nam, Thai ky. dftu khong h~ co m(jt toa an nao quan tam toi chuyen tranh chap ten mien, do do cac c6ng ty de dang co th~ co duoc s5 ti~n rna ho yeu cau. Thi du nhu ten mien cua MTV da diroc mot ciru thanh vien cua MTV yeu du nhung 6 thai di~m do ho chua co k~ hoach k~t n6i tnrc tuyen va tham chi Ia h6 tro cho nhan vien dung MTV.com, chang baa lau sau cong ty muon nr minh tham gia tnrc tuyen va da: khong the su dung diroc ten mien 06 nfra. Trang thai ky khoi ddu khong co each nao d~ lay lai nhrrng ten

63

mien d6 nhimg bay gic thi nhirng vi pham nay da hi xu ly, Mot ca nhan dang ky panavision.com phai xu 1y thong qua ten mien toi Panavision VI a My thi nhfrng ngiroi bi kien da vi pham van Lu~t Vi Pharn Ban Quyen Lien Bang (Federal Trademark Dilution Act), da e6 nh nhieu tnrong hQ1J ttrong nr nlnr v~y a My cling nhu tren the gioi,

Nhfrng bo luat moi v8 dang ky ten mien aa giup toa an rttt nhieu trong nhirng tranh chip nay. Can ell van nhirng gi da dang ky tnroc thi chu so hiru do sf! duoc iru tien. N6u mot nhan hi~u nhu panavision.com da diroc dang ky truce ten mien thi nguoi sa hfru nhan hieu d6 se duoc cdp ten mien. Mat khac, neu nhu nhan hieu duoc thanh I~p sau khi ten mien aa duqc dang ky, nhu altavista.corn, thi chu sa hiru nhan hieu khong co quyen co ten mien do. f)~ tranh cac van de phap lu?t cho cong ty, ban nen kiem tra ca tim mien s~n co va nhan hieu diroc dang ky tnroc khi dang kyo

2.2.5.3. Cae van ilR vR kit nOi va len khung

Djnh dang sieu van ban cho phep cac tai lieu (document) ket n6i vo'i nhau (interlinking) tren Web. Cac ket n6i khong han ch~ voi mot phan Cl,.1 th~ nao cua trang Web. BAt ke mot trang Web nao cling co th~ diroc k@t nbi voi mot trang Web khac rna khong can phai dang kyo Cac k~t n6i diroc cung cap nlnr 1a m9t djch vu toi cac ngu6n thong tin k hac c 6 cling noi dung hoac nhu la mot phirong tien d~ k~t nbi quang CaD vao mot trang Web.

Do chua co mot co sa phap 1}1 nao cho trang Web ncn tat ca moi nguoi d~u dung ket nbi rna khong h~ bi han ch~, day ding 1<\ 111Q1 thuc to thong thuong khi cung cap cac ket nbi toi cac trang khac. VAn d~ phat sinh ngay khi cac ket n6i duoc dung d~ ngl;ly tao cho vice cung cAp cac mau thong tin diroc t<;10 ra boi nguoi khac, De tao ra mot dich vu moi cung cap cac d~ muc cho cac tin moi nhat tren cac server khac la di@u dan gian. Khach hang se vao trang cua ban vi ban co nhtrng db muc cac tin nrc moi nhat nhung tAt ca nhfrng gi ban lam la cung dp k~t

64

n&i cho c6ng viec coo ngiroi khac. M~c du khong e6 quy dinh nao lien quan too viec k~t n6i, trong ffiQt vai nam qua viec k~t ndi sau (nghia hi kSt ndi voi mot trang Web d~c biet) bi coi nhir Ia vi pham ban quyen mot trang Web neu duoc thuc hi~n i:J mQt cftp dQ rong hon, nhirng d~ cung cftp mQt k~t ndi dan ciing khong kh6. Nam 1997 Ticketmaster da: kien Microsoft vi da: cung d.p nhtrng k~t ndi tnrc tiep toi cac phong ban ve tren Web. Bang vi~c kSt n6i tnrc ti6p d6 trang chu cua Tieketmaster, nhtmg gi lien quan d€n quang cao va disclaimer da: bi bo qua. R.§.t nhieu khach hang khong nhan thfty 1ft mlnh dang chuyen ill mQt trang Web nay toi mot trang Web khac va toi mQt cong ty khac, Hewlett-Packard cung k€t n6i voi cac trang khac ill trang chu cua minh, nhung hi€n thi mot disclaimer truce khi ra kh6i trang chu cua Hewlett-Packard.

Cling veri cac khung nay co the tach cac thanh di~u huang ill nQi dung, nho d6 viec cir 30 giay lai d~t them mot bi€u ngir quang cao khac tren man hinh Ia mQt diSu d~ dang rna kh6ng cdn phai titi lai ca mQt cua s6. Mac du day khong phai hi y nreng t6i nhung cac khung ding tao ra nhiSu vim d~ hon la kha nang chung eo th~ giai quyet, Cac khung nay ciing giup cho vi~c tao cac diSu huang voi logo cua cong ty ban duoc de dang han va tir d6 co th~ k~t n&i voi cac trang khac, Khi moi nguoi nhin thay logo cua ban thi ho se nghi r~g tai lieu 6 trong cac khung khac ding lei mot phftn cua trang Web cua ban, Trong hdu h~t cac tnrong hop, chu nhan cua cac trang Web deu se phan d6i neu ho thay nQi dung cua ho bi len khung tren mQt trang Web khac, d~e bi~t la khi nQi dung cua ho lai bi bao quanh boi cac bi~u ngtt quang cao dUQ'C tra tien.

Cac cong cu tim kiern nhu HotBot khong chi tim kiem nQi dung rna con co th~ tim kiern cac trang co k~t n6i toi trang cua ban, Ki€m tra nhtmg trang nay tren m<}t co sa thong thirong de xem ho dang len khung hoac dang k~t n6i theo kieu khong duoc phc1n loai,

65

2.2.5.4. NVi dung cua Website

MQt s6 yin d@ phap 1y khac co th6 phat sinh lien quan den nQi dung cua Website TMDT, bao g6m S\I vi pham nhan hieu, thoi quen gian 1WJ thirong mai, quy dinh v~ quang cao va boi nho danh du cua nguci khac.

• Vi pham nhan hi~u

Nhtrng nha thiet k~ Website phai r~t dn than d8 kh6ng su d1,111g bAt ky ten, logo hoac cac ky hieu nhan dien cua nhan hieu khong duoc ngtroi sa htru nhan hieu dua fa.

• Th6i quen gian lin trong thirong ml)i

Ccng ngh~ d6 thi, hinh anh, am thanh cua may tinh cho phep cac nha thi~t k~ Web site thirc hien nhieu vi~c mang tinh sang tao va thu vi. Nhtrng thao tac cua cac clip birc anh, am thanh va hlnh arm dang t6n tai co th6 nit thu vi. Tuy nhien, neu d6i nrong bi thao hie 1.1 nhan hieu diroc dang ky, nhtrng thao me nay co th~ vi pham quyen cua ngtroi sa hiru nhan hieu

• Quy dinh v~ Quang ClIO

Tai My, quang cao diroc quy dinh tnroc tien boi Uy ban thuong mai lien bang (FTC), Cung vci nhtrng kiem tra rieng cua minh, FTC chap nhan viec di€u tra tit cac t6 chirc nhu C\lC doanh nghiep t8t han (Better Business Bureau). FTC dua ra cac tuyen b6 v€ chlnh sach co th~ la nhiing huang dftn co ich cho nhtrng nha thi~t k~ Website TMDT. Cac chinh sach nay bao gdm nhirng thong tin vS nhtrng cai diroc cho phep quang cao va bao g6m cac llnh V\lC cu th~ nhu:

- Quang cao moi.

- Viec cho vay va cho thue cua khach hang.

- Viec chirng thirc va gi§y chirng thirc.

66

- Bang ke khai v~ tieu dung nang luong cho cac thi~t hi gia dung.

- Bao hanh va dam bao,

Gia ca.

Cac t6 chile lien bang khac eo quy~n quyet dinh viec Quang cao tnrc tuyen tai My. Cac t6 chirc nay g6m co Ban quan ly thirc pham va duoc pham (FDA), O,lC phu trach v~ db uong, thuoc la va sung dan (BAFT), Ban giao thong (DOT). FDA guy dinh viec thong bao chi tiet v~ cac san pham thuc pham va duoc pham, Vi du, bc1t ky Website Quang cao cac Ioai diroc pham nao cilng la d6i nrong cua cac guy dinh v& dan nhan diroc pham va quang cao cua FDA. BD1F hun viec voi FDA d~ quan ly va thuc thi l~t lien bang lien quan d~n viec quang cao cac san pham db uong va thu5c hi. Nhtrng l~t nay guy djnh cac thong bao cu th~ phai duoc dua kern trong m6i quang cao eho cac san pham do. Nhieu bang ciing da: co luat guy dinh vi~e Quang cao cho cac san pham dl, uong va thuoc lao Luat phap bang va lien bang tham chi quy dinh viec Quang cao va ban sung dan kMt khe hon. Bat ky mQt Web site nao co k~ hoach buon ban loai hang d6 cling nen tham khao cac luat sir quen thuoc voi cac luat lien quan tnroc khi gUi ban Quang cao.

Nhu vay, tuy theo d~c thu cua dan vi rna doanh nghiep co th~ sit dung nhieu hlnh thirc tham gia TMDT khac nhau nhu B2B, B2C. Tren thirc te, co nhieu mo hinh trien khai heat dong TMDT khac nhau nhirng quy trmh kinh doanh trong TMDT ve ca ban lai gi6ng nhau, bao g6m tim kiem d6i tac, san pham, dich vu, thoa thuan hop d6ng, thanh toan, van chuyen hang hoa, dich vu. van de d~t ra cho cac doanh nghiep a day la biet tim kiem va sir dung hiiu hieu nhat cac mo hlnh cho kinh doanh cua minh, Khi su dung can hru y Ut cac rno hinh dtroc gioi thieu a tren thuc chat la cac rna htnh co ban, mang tinh modun. Khi thiet ke cac mo hlnh kinh doanh trong TMDT, cac doanh nghiep co th~ sir dung d6ng thai nhieu mo hlnh ket hop d~ co dircc mo hinh kinh doanh phil hop nhai,

67

CHUONG3

H~ TH6NG THANH TO AN, QUY TRINH THANH ToAN TRONG THlfONG M~I DI~N TU

3.1. KHAI NII;M THANH rOAN

3.1.1. Djnh ngbia tbanh toan va eae hinh thire tbanh toan

Thanh toan don gian la th~t ngfr ngan gon mo ta viec chuyen giao cac phuong tien Uti chlnh til mQt ben sang mQt ben khac. Tien 1:,\ phuong ti~n thirc hien trao dili hang hoa, dang thoi 1a viec k~t thuc qua trinh trao dili. Luc nay ti~n thuc hien chirc nang phirong ti~n thanh toano SI,l van dong cua ti~n te c6 th~ tach roo hay dQc l~p nrong d6i voi su v~ dong cua hang hoa, Thuc hien chirc nang phirong tien thanh toan, tien khong chi su dung d€ tra cac khoan no v~ mua chiu hang hoa, rna chung con duoc su dung d~ thanh toan nhirng khoan no virot ra ngoai pham vi trao d6i nhu n¢p thue, tra luong, d6ng gop cac khoan chi dich vu ...

Liru thong khong dung tien m~t hi cac qua trinh tien te tlnrc hien chirc nang phucmg tien ltru thong va phtrong tien thanh toan khong true ti~p b5.ng tien m~t rna thuc hien bAng each trich chuyen tren cac tai khoan a Ngan hang, t6 chirc tin dung ho~c bu tru Ian nhau giita nhfrng nguoi phai thanh toan va nhiing ngtroi thu huang.

Thanh toan khong dung ti~n m~t ehi diroc phat trien va hoan thien trong nen kinh t~ thi tnrong va diroc ap dung rQng rai trong linh VI,lC kinh b~ tai chinh d6i nQi cung nhu d6i ngoai. S\f phat tri~n rt',)ng kh~p cua thanh toan khong dung ti~n mi,it hien nay la do yeu c~u phat trien virot b<lc cua nen kinh t~ hang hoa. Kinh tS hang hoa phat tri~n cang cao, khoi luong hang hoa trao dili trong mroc va ngoai mroc cang 1611 thi cAn co nhilng each thirc tra ti~n thuan tien, an toan va ti~t kiem,

68

Xet ve mat ly luan, thanh toan khong dung ti~n mat lit mot hinh thirc v~n dong ella ti~n t~. 0 day, ti~n vira lit cong C1,l k~ toan, vira la cong C1,l d~ chuyen hoa hinh tlnrc gia tri cua hang hoa va dich V1,l. Mat khac, thanh toan kh6ng dung tien m~t Ia nghiep vu co qua trinh chua dung nhOng cong nghe tinh vi va phtrc tap, Khi thuc hien chirc nang phuong tien thanh toan co th~ su dung tien du gia (vang) hoac dau hieu gia trio Tro ngai chinh ella ti~n gidy va ti~n kim Ioai la chung de bi danh cAp va co the tdn nhieu chi phi van chuyen; de khAc phuc nhucc di~m nay, cung voi buac phat tri~n cua h~ thdng thanh toan Itt su ra doi cua sec trong hoat d9ng cua ngan hang hien dai, DiSu nay cai tiSn m¢t biroc rat quan trong trong thanh toan, nang cao hieu qua thanh toano Chung c6 th~ diroc sir dung bu trir trong thanh toan, giam chi phi v,;m chuyen va d~c biet lit n6 an toan, ghi thea 56 hrong ti~n tuy y. Tuy nhien, no co hai nhiroc diem co ban: thanh toan cham do kh6ng dugc ghi "Co" ngay vao tai khoan ngiroi thu huong va chi phi in fin, quan Iy con cao.

Hinh thuc thanh toan Ia tlmg th~ cac quy dinh v~ mot each thirc tra tiSn, la S\I lien k~t cac yeu t6 cua qua trinh thanh toano Cac hinh thirc cu th~:

Oy nhiem chi: la m(l' hinh thuc thanh toan kha ph6 bi~n trong moi tnrong kinh t~ cac mrcc khi bit dAu chuy~n sang kinh t~ thi tnrong. Vi~e chuyen no co uy quyen nhu cac doanh nghiep nho ngan hang tra luang vao tai khoan cua cong nhan, vi~c n9P cac loai phi bao hiem ... cling lIi mQt djch vu thanh toan moi nrong t\1 nhu uy nhiem nhung hlnh thtrc Iuan chuyen thong tin co th~ lit dia hoac bang nr hay qua mang vi~n thong.

Uy nhicm thu: uy nhiem thu do ngiroi thu huang I~p giri vito Ngan hang phuc Vl,J minh d~ thu tien hang dd giao hay dich vu da cung frog, thong thuong la cac dich vu di~n, mroc, di~n thoai.

Cac loai sec chuyen khoan, bao chi, dinh mire, chuyen ti~n do ngiroi mua phat hanh d~ tra tien hang hoa, dich vu,

69

Ngan phi8u thanh toan: Thirc ch5t la ~Qt l~nh tra tien d~c bi~t cua chu sa htru nao do, viec tra ti~n thuc hien thea dung chirng tit thanh roan co ten Ngan phieu thanh toano

Thu tin dung: d6i voi thanh to an trong nuoc duoc su dung it, chu y~u duoc su dung trong viec tlurc hien cac nghiep V\1 kinh doanh xuAt nhap khau hang hoa va dich V1,l.

Cae Ioai the thanh toan: The thanh toan do Ngan hang phat hanh bin cho khach hang su dung d~ tra ti~n hang hoa, dich V\1, cac khoan thanh toan khac, rut ti~n mat tai cac Ngan hang dai Iy thanh toan hay cac quay rut ti~n tv dong.

D~ kh~c phuc nhuoc di~m cua sec, cung vci phat tri~n cua may tinh dien tu va h~ thong vi~n thong, trong miy th~p ky qua h~ thong thanh toan duoc cai tii~n va hoan thien, chuyen sang mot h~ thong moi voi cac khai niem moi: "Ti~n di~n ttl", "Vi di~n nr", "The thanh tcan", "H~ thong chuyen khoan dien ttr". Ngoai ra, Ct nhi~u mroc da t6 chirc h~ thong chuyen ti8n lien Ngan hang (thanh toan bu tnr lien Ngan hang), duoc dung d~ thanh toan lien Ngan hang trong pharn vi qu6e gia va quec t8. Vi~c thanh toan cung ducc thirc hien khong chi tai cac Chi nhanh Ngan hang rna hang loat kenh giao dich moi ra doi: ATM, KIOSK, PC, Telephone, Mobile phone.

Khi Internet ra doi, viec giao hru kinh t~ duoc thuan lqi han bao gia h~t, no khong bi gio! han boi kh6ng gian va thai gian. Nho do, cac giao dich mua ban hang hoa (vat chdt ho~e nQi dung hoac cac dich vu) diroc thuc hien g§.n nhu tire thoi, Vfm d~ nay sinh cAn duoc nghien ciru va giai quy~t la: xac nhan v€ nguoi mua nguoi ban, xac nhsn v~ giao djch, cac quy dinh v~ thu tuc hai quan lien quan d~n xuit nh~p khfrulvtln d6 bao hi~m va v~n chuyen hang hoa (neu co), co 56 dS xu ly tranh chap vv ... va d~e bi~t la vAn d6 thanh toano Thanh toan di~n nr trong thirong mai dien nr Ia vdn d6 r§t plnrc tap, da dang lien quan d~n phap ly, kinh t~. ti6n te va ky thu~t trong vi~c dat duqc rnuc tieu "Nhanh chong - Chinh xac - An toan".

70

3.1.2. Thanh tnan trong nOi b{i ngan hang

N gan hang la mot loai hinh doanh nghiep $c biet kinh doanh trong llnh vue tien t~ va dich V1,l. Chirc nang lam trung gian thanh toan cua Ngan hang Thuang mai thirc chat la Ngan hang lam thu quy, thtrc hien cac nhiem vu uy quyen cua khach hang.

Trong cac loai nghiep V1,l Ngan hang. vai tro Jam trung gian thanh toan cho n~n kinh te la m¢t nghiep vu rAt quan trong, n6 c6 lich sir gfu li~n voi lich su hinh thanh va phat trien cua h~ th6ng N gan hang ciing nhir co vai tro to 16'11 trong vi~c thuc dAy san xuat va hru thong hang hoa phat trien, Cac giao dich thanh toan cua khach hang va nQi bQ ngan hang (d6i titn, dau co, dAu ill, quyet toan thanh toan ... ) tlnrc hien dum hinh thirc ti~n m~t, chuyen khoan (trong h~ th6ng) ho~c chuyen tien (lien ngan hang).

Truce day, do ditu kien co sa ha tdng ky thuat kh6 khan, vi~c thanh toan ella khach hang trong m¢t h~ th6ng Ngan hang thuong diroc quan ly va xu ly phan tan tren co sa clnrng tu va luan chuyen qua biru dien, Sau d6, khi co dien thoai va telex, cac Ngan hang sir dung viec chuyen titn bfulg di~n baa cua biru di~n. Nhimg giao dich nay b~t dAu vi k~t thuc khong d6ng thQi, do do, cac ngan hang phai t6 chirc h~ th6ng thanh toan trong n¢i bQ (intrabank payment). H~ th6ng thanh toan nay phil hop voi rna hinh quan ly phan tan va thai gian hoan t5t m<}t giao dich tit mot cho (H~n 15 ngay (di~u ki~n Vi~t Nam). Khi may tinh ra doi, nhieu Ngan hang thuong mai 100 da thuc hien viec k~t nbi may tinh gifra Tru sa chinh voi cac Chi nhanh, sir dung cac may tinh 100 (mainframe) va tram lam vi~c (terminal), D6ng b9 voi no Ia h~ thong quan ly va xu ly t~p trung cac giao dich cua cac khach hang. Cac nghi~p vu thanh toan gitra cac khach hang trong met h~ thong ngan hang duoc thirc hien dum hinh thirc chuyen khoan (books transfer), ghi "No" va ghi "Co" rue thi cho khach hang. Vi~e quan Iy tai khoan khach hang, xu ly giao dich t~p trung cho phep thuc

71

hien cac giao dich tnrc tuyen (online), tire thai (real time), giam t6i da cac rui ro trong thanh toan va tbi Uti hoa trong quan ly v6n cua ngdn hang va khach hang.

Cung voi Sl,I phat trien ella M thong ky thuat va d6i moi cdu true kinh doanh cua ngan hang, viec "ban" cac dich vu thanh toan cling nrng biroc diroc cling cd va phat triSn v~ hrong va chAt. Tnroc day. khach hang muon tmrc hien giao dich phai d~n chi nhanh ngan hang noi rna tai khoan, toi quAy giao dich g.;ip cac nhan vien k~ toan chuyen trach thee tung cong doan ella mQt san pham thanh toan (sec, uy nhiem chi, thanh to an lien ngan hang ... ). Ngay nay, cong nghe da tro giup cho viec tich hop cac san pham dich vu cua ngan hang. Do tai khoan khach hang duoc qulin ly t~p trung nen khach hang co th~ d~n bat ky chi nhanh nao, d~n bfrt ell quAy giao djch nao d~ thuc hien bAt ky giao dich nao. Tham chi, khach hang co the t\I thirc hien giao dich tren cac may tram cua ngan hang hay su dung cac loai the thanh toan tai cac di~m ban le POS, may A TM, PC, telephone, Internet dt th1JC hien cac giao dich voi khach hang khac co rna ali khoan tai h~ thong ngdn hang do hay a h~ th5ng ngan hang khac mqt each linh heat va tien loi.

3.1.3. Thanh toan lien ngan hang

Trong quan h~ thanh toan trong mroc va thanh toan qucc t~, cac N gan hang co th~ ky k~t cac van ban thoa thuan v~ viec thanh toan bu tnr gifra hai ben hoac nhieu ben v~ thanh toan ti6n nQi dia hay thanh toan bit tnr vS ngoai t~. Cac Ngan hang rna tai khoan tai ti~n gill thanh toan cho nhau, quy dinh vS loai tj~n, han mire thAu chi, thoi gian th~u chi, tftt toan thee dinh ky, each tinh Hii ... £)~c di~m thuan loi la co th@ t?n dung cac th€ rnanh trong thanh toan cho nhau a nhtrng noi Ngan hang nay chua co chi nhanh nhung Ngan hang khac co, lqi th~ v~ ngoai t~ cua rn6i Ngan hang khac nhau, dam bao thanh toan nhanh ch6ng. N6 nit thudn lqi cho nhorn Ngfin hang 100 trong viec quan ly diSu hanh v6n t?P trung tai tru sa chinh trong khi chua th~ rna rQng

72

thanh toan bit tru da bien, tang kha nang dam bao thanh toan, nang cao hieu qua sir dung vAn voi mire tAi Uti tnroc khi phai vay mUQ11 tren thi tnrong tien t~ hay vay chiet khau tai N gan hang Trung irong.

Hien nay, viec t& chile thanh toan btl trir song bien do cac ngan hang tu thea thuan va quy€t toan thanh toan qua tai khoan tai Ngan hang Nha ruroc, Ngan hang Nha mrcc chiu trach nhiem chinh trong t6 chirc thanh roan bu trir chirng tit va bu tnr di~n ill lien ngfm hang. D6i v61 thanh toan quoc t€ co Ngan hang thanh toan qu6c tS - IBS t& chirc btl. tnr, Dac biet, d8n dAu nam 2004, 55 ngan hang thanh vien (trong do co 11 Ngan hang trung irong) ella CLS bank (Continuous Linked Settlement) da: tham gia mQ.I1g btl trir da tien t~ (CAD, USD, EUR, JNY, GB, CHF va du ki€n se co them 7 loai ti~n nira) nh~m giam rui ro, cung cdp tien ich quan ly v6n trong ngay, tang tinh long ella v6n tien t~, giam 16i va giam phi giao dich,

Btl. trir qua mang ATM, pos: Trong th~p ky 80, m{lt s5 ngan hang Ian thuong ddu nr rieng cho minh mQt he th6ng A TM, cac khach hang cua ngan hang nao chi duQ'c su dung the tai cac may ATM cua ngan hang do. Sau filly, cac ngan hang d~u ~ thfiy viec sir dung chung h~ thong thiet hi la ti~t kiem va cling khong anh hirong 160 d~n canh tranh nen cung nhau gop v6n xay dung cac trung tam xu ly the hoac su dung ky thuat d~ cling khai thac mang A TM cua cac ngfm hang k@t n6i voi nhau. Trung tam xu ly the co trach nhiem quan 1y h~ thong va xac dinh cac giao dich cua m6i ngan hang lam can cir thanh toan btl tnr v~ v6n cling nhir phan be, chi phi. Tren co sa lien k~t gifra cac ngan hang trong viec phat trien mang lucri ATM, viec giao dich va thanh toan cua cac khach hang va ngdn hang diroc mo rQng mQt each nhanh chong.

VISA, MASTER, AMERICA EXPRESS, JCB CARD ... lit cac loai the tin dung, thanh toano eho ca. nhan tren pham vi qu6c gia va quec t~. M~c du the thanh toan co nhieu hinh thirc, phuc vu nhieu d6i

73

nrong voi cac nhu c~u khac nhau, pham vi khac nhau nhung viec d§.u tu cong nghe the rieng cua m6i ngan hang dem 19-i hieu qua kh6ng cao. Do do, cac ngan hang phai tinh toi viec chap nhan mot s6 Cong ty the chuyen nghiep noi tren db hop tac chia se phi (thanh vien xu ly giao dich tnrc tifp hay gian tiep). Cac khach hang co th~ tham gia lam thanh vien cac t6 chirc phat hanh cac 109-i the n6i tren, khach hang c6 th~ nhan cung irng hang hoa, dich V1,l trong khoang thai gian 24 gio/I ngay, 7 ngay trong tuan, thanh toan trong mroc (POS, EDP, ATM) cling nhu tai cac chi nhanh, dai ly tai mroc ngoai, Viec quyet toan giao dich do C6ng ty the tin dung quoc t~ chiu trach nhiem.

3.1.4. Thanh toan quae t~

Trong viec t6 chirc thanh toan gitra cac t6 chtrc tin dung a cac quae gia khac nhau d~ thuc hien cac khoan thu chi lien quan d€n hoat d<)ng kinh t~ ehinh tri ~ xii h<)i d€u di~n ra qua viec xu 1y cac gidy to thanh toan nhdt dinh goi 1a nghiep Vl,1 thanh toan qu6c t€.

3.1.4.1. Phuong thuc chuyJn ti2n

Trong thanh to an qu&c t€, mQt khach hang (nguoi tra tien) co th~ yeu cAu Ngan hang phuc vu minh chuyen m!)t s5 ti~n cho m¢t nguci khac (nguoi thu huong) a mQt dia di~m nhdt dinh bang hai each: Chuyen ti~n di~n hay chuyen tien bang thu, Pharr biet nQi dung 2 each nay If! thai gian nhanh hay cham, phi cao hay tMp. Neu khach hang chuyen tien ra mroc ngoai thi vi~c thanh toan thirc hien bang ngoai t~, n6 duoc su dung chu y~u trong thanh toan phi mau dich, cac dich vu lien quan d~n xuiit nhap khAu hang hoa.,

3.1.4.2. Phuong th,rc uj thtic thu hay nhil thu

Day lit phuong tlnrc thanh toan, trong do ngiroi xudt kh§u sau khi hoan t§t nghia vu xudt chuyen hang hoa cho nguoi nhap kMu thi uy thac cho Ngan hang phuc vu minh thu hQ s6 tiSn & ngum nh~p khfiu tren co sa h6i phi~u do minh l~p ra. Phuong thirc nho tim g6m nho thu phieu tron va nho thu kern chirng nr.

74

3.1.4.3. Phuong thtrc tin d{mg chUng tiT

(1) Tren co s6 hop d6ng Thuong mai d~ ky ket, ngiroi nhap khAu l~p thu tuc xin rna thu tin dung,

(2) Ngan hang rna thir tin dung thong bao n9i dung va chuyen thu tin dung qua Ngan hang phuc vu ngtroi xuAt khau la Ngan hang thong bao.

(3) Ngan hang thong baa, baa tin cho ngiroi xulit khau v~ n¢i dung thu tin dung da rna.

(4) Ngiroi xu&t khau n~u thiiy nQi dung thu tin dung phil hop yeu cau can thi ti~n hanh xuAt hang hoa cho nguoi nhap kh§.u.

(5) Sau khi xuAt chuyen hang hoa, nguoi xudt khdu l?p b9 clnrng nr thanh toan giri Ngan hang rna thu tin dung (qua Ngan hang thong baa),

(6) Ngan hang rna thu tin dung ki~rn tra b¢ chimg tir, n~u thdy phil hop thi thanh toan cho nguoi xuiit khdu.

(7) Ngan hang rna thu tin dung doi tiSn nguoi nhap khdu va chuyen giao b9 chimg tir cho nguoi nh~p khau,

(8) Ngiroi nhdp khau ki~rn tra b¢ clnrng tu, n~u thAy phu hop voi thu tin dung thl hoan tni ti~n cho Ngan hang, n~u khong, co quyen tir chai tra tien,

3.1.4.4. PhU'01Ig thuc thutin d,!ng

La m¢t S1,l' thoa thuan, trong do m9t N gan hang theo yeu du cua khach hang, se tra roQt sa tiSn nhat dinh, cho m¢t ngurri thu ba hoac chfip nh~ h3i phi~u do nguoi thu ba ky phat trong pham vi s6 ti~n do, khi ngtroi thir ba nay xu&t trinh cho Ngan hang bQ chirng nr thanh toan phu hop voi nhtmg quy dinh da d~ ra trong thu tin dung. Cac loai thu tin dung Thuang mai chu y~u g6m: Thu tin dung co th~

75

huy ngang; Thu tin dung kh6ng the huy ngang; Thu tin dung kh6ng th~ huy be co xac nhan; Thu tin dung chuyen nhuong, Day la mQt nghiep vu diroc cac Ngan hang d~c biet quan tam nham dap irng nhu d.u kinh doanh cua khach hang trong di~u kien quec te hoa thi tnrong hien nay.

N goai nhtrng phuong thirc tren, ngan hang con thirc hien cac nghiep vu thanh toan khac (bien lai tin thac), hoac thirc hien cac nghiep V1,l bao lanh thanh to an, chiet kh§.u b¢ chimg nr thanh toan .... Viec thuc hien giao dich co the qua duong thir, telex hoac m~g may tinh qua h~ thong SWIFT (Society for Worldwide Interbank Financial Telecommunication) - Hiep h9i tai chinh vi€n thong lien Ngan hang toan du. SWIFT diroc thanh l~p nam 1973 va di vao heat d¢ng chinh thirc nr cuoi nam 1977, tru sa chinh d~t tai thu do Bruxelles cua mroc Bi.

+ SWIFT la hiep hQi cua cac Ngan hang voi mang lucri vi€n thong an toan, ti~t kiem va hieu qua cao, quy mo hoat dong tren toan thS gioi, Den nay di'i co g§n trcn 150 thanh vien quoc gia voi hem 4000 ngan hang thanh vien gop e6 ph§n, (kh6ng k~ cac thanh vien phu).

+ SWIFT la t6 chirc hoat d¢ng khong vi Ioi ich tu than, cung d.p cho cac Ngan hang thanh vien m¢t mang rieng d~ chuyen giao dfr li~u tren pham vi to an du, xu Iy cac giao dich lien Ngan hang quoc t~ vci cac dac diem co ban: tieu chuan (Standard), an toan (Security), trach nhiern tai chinh (Finacial Liablity), hop tac (Cooperation).

+ Khi noi d~n SWIFT, thuong hay nhac d~n viec tieu chuan hoa, SWIFT sir dung cac tieu chuan quoc te (International Standard Organization - ISO), nguoc lai, ISO cling e6 gang sllp x~p dinh dang cac birc dien trong thanh toan lien ngan hang phu hop voi cac khu6n m~u do SWIFT ill dua ra. Tfit nhien, cac tieu chuan cua SWIFT cling co quan h~ rfit chat che voi cac quy che cua phong Thuong mai qu6e tS Paris.

76

3.2. QUY TRiNH THANH ToAN TRONG GIAO D!CH THU'ONG M~I aU;N TO' BANG THE THANH ToAN

3.2.1. Khai nifm the thanh toan :

Tuy vao hoan canh rna co nhieu each di~n dat khai niem the thanh toan, trong d6, m6i each di~n dat nham lam n6i b~t m¢t n¢i dung nao do. Bao g6m:

- The thanh toan (the chi tra) la m¢t phuang tien thanh toan tiSn mua hang hoa, dich vu hoac c6 th~ diroc dung d~ rut tien m~t tai cac Ngan hang dai ly ho~e cac may rut ti~n nr dong.

- The thanh toan la m¢t loai the giao dich Uti ehinh duoc phat hanh boi Ngan hang, cac T6 chirc tai chinh hay cac cong ty.

- The thanh toan la m¢t phuang tien thanh toan khong dung ti~n rn~t rna nguoi chu the co the su dung d~ nit tiSn m~t hoac thanh toan ti~n mua hang hoa, dich vu tai cac di~m chftp nh~ thanh toan bang the.

- The thanh toan la phuang tlurc ghi s6 nheng s6 tien cdn thanh toan thong qua may doc the ph6i hop voi h~ thong mang may tinh kch n6i gifra Ngan hangff6 chirc tai ehinh voi cac diem thanh toan (Merchant). No cho phep thuc hien thanh toan nhanh chong, thuan loi va an toan d6i VO; cac thanh phdn tharn gia thanh toano

Tit ca cac each dien dat tren deu co chung m¢t n¢i dung rfing day lit phuong tlurc thanh toan rna ngiroi sa hiru the co th8 dung de thanh toan tien mua hang hoa dich V\1 hay rut tiSn mat tu d¢ng thong qua may doc the hay cac may rut tien tv d9ng.

3.2.2. Phfin IOlJi the thanh toan

Co nhieu each de phan loai the thanh toan: phan loai theo cong ngh~ san xuftt, thee chu th~ phat hanh, thea tinh chAt thanh toan cua the, thea pham vi lanh th6 ...

77

3.2.2.1. Phon IOfJi theo cong nghf san xuat

- The kh!ic chir n6i (Embossing Card): dua trencong nghs khac chtt n6i, tim the d§.u tien duoc san xuat theo cong nghe nay. Hien nay ngtroi ta khong con su dung IO<.1i the nay nffa vi ky thu~t qua tho sa d~ bi gia mao.

- The bang tic (Magnetic stripe): dira tren ky thu~t thir tin voi hai bang tir chua thong tin dang sau m~t the. The nay da duoc su dung ph6 bien trong 20 nam qua, nhung da bQc lQ mot s6 nhuoc di~rn: do thong tin ghi tren the khong tu rna hoa duoc, the chi mang thong tin c6 dinh, khong gian chua da lieu it, khong ap dung duoc ky thuat rna hoa, bao mat thong tin ...

- The thong minh (Smart Card): day la th~ h~ moi nhdt cua the thanh toan, the co c§u true hoan toan nhu rnQt may vi tinh.

3.2.2.2. Phfin IO(li thea tinh chat thank todn cua the

- The tin dung (Credit Card): Ia 10<.1i the diroc sir dung ph6 bien nhat, theo do nguoi chu the duoc phep su dung rnQt han rmrc tin dung khong phai tra 1ai de mua sam hang hoa, dich V1,l tai nheng co sa kinh doanh, khach san, san bay ... chip nhan 109-i the nay, The tin dung co dac di~rn IS. chu the duoc irng tnroc mQt han rmrc tieu dung rna khong phai tnt ti~n ngay, chi thanh toan sau mQt ky han nhllt dinh. Cfing tir d{ic diem tren rna ngiroi ta con goi the tin dung la the ghi no hoan hieu (delayed debit card) hay cham tra.

- The ghi na (Debit card): day la loai the co quan h~ true tiep va g~n 1i~n voi tai khoan tien giri. Loai the nay khi diroc su dung de mua hang hoa hay dich vu, gia tri nhUng giao dich se duqc khdu tnr ngay l~p tire VaG tai khoan cua chu the thong qua nhtrng thiet bi di~n tu d~t tai cira hang, khach S9-n ... d6ng thai chuyen ngan ngay l~p nrc vao tai khoan cua cira hang, khach S9-ll... The ghi no' con hay diroc su dung de rut ti~n mat tai may rut ti~n nr dQng. The ghi no kh6ng co han

78

mire tin dung vi no phu thuoc VaG s6 du hien hiiu tren tai khoan cua chu the. Co hai loai the ghi no co ban:

- The online: IA loai the rna gia tri cac giao dich duoc khau tnr ngay l~p nrc vao tai khoan chu the.

- The offline: la loai the rna gia tri cac giao djch diroc khau trir vao tai khoan chu the sau do vai ngay.

- The rut tdn m(it (Cash card): Ia loai the rut ti~n rn~t tai cac may rut ti~n tu dong hcac a ngan hang. Voi chirc nang chuyen biet chi dung d~ rut tien, yell cau d:}t ra d6i voi loai the nay 1<\ chu the phai ky guy ti~n giri vao tai khoan ngan hang hoac chu the dtroc c~p tin dung th§.u chi moi su dung dircc. The rut ti~n mat co hai loai:

LO(Ji 1: chi rut tien tai nhfrng may W d¢ng cua Ngan hang phat hanh,

LO(Ji 2: duoc su dung d~ rut ti~n kh6ng chi a Ngan hang phat hanh rna con diroc sir dung d~ rut ti~n 6 cac Ngan hang cung tham gia t6 chuc thanh toan voi Ngan hang phat hanh the.

3.2.2.3. Phfin 10(1; theo ph (1m vi llinh thb

- The trang ruroc: la the duoc gioi han trong pharn vi mot quae gia, do v.;iy d6ng ti~n giao dich phai ia d6ng ban t~ cua rnroc do.

- The quae t~: day ia loai the duoc chdp nhan tren toan th~ gioi, 511 dung cac ngoai t~ manh de thanh toano

3.2.2.4. Phfin 10(1; theo chu thi phdt hanh

- The do ngan hang phat hanh (Bank Card): la loai the do ngan hang phat hanh giup eho khach hang S11 dung mot s6 ti~n do ngan hang c§.p tin dung,

- The do t6 chirc phi ngan hang phat hanh: la loai the du lich va giai tri cua cac t.;ip doan kinh doanh Ian hoac cac cong ty xang dAu 16'11, cac cira hieu Ian ... phat hanh nhu Diner's Club, Amex ...

79

3.2.3. Quy trinh thanh toan trong giao djch thuong mai di~n tii' b~DgthethaDhtoan

D~ su dung dich VI,l nay, doanh nghiep d.n lam viec vci cac cong ty dich VI) thanh toan tren Internet, va dang ky tai khoan thuang mai di~n ill (Internet Merchant Account) tai mQt ngan hang co trien khai dich VI) nay. Internet merchant account la tai khoan ngan hang d~c biet, eho phep ban thanh roan bang the tin dung, Thanh roan bang the tin dung chi co th~ tien hanh thong qua dang tai khoan nay. MQt s6 cong ty chuyen ve dich VI) thanh toan tren Internet Ian va uy tin voi ten tu6i diroc bi~t d~n 1a Visa Card, Master Card, American Express. Hien nay, mot s6 ngan hang trong mroc nhu A Chau, Vietcombank, Eximbank, Sacombank dell chap nhan mot trong cac loai the thanh

. toan nay.

Tren thirc t~, qui trinh thanh toan the (truyen thong) dUQC di~n ra theo cac biroc nhu sau: Khi khach mua hang co nhu d.u thanh toan bang the (vi du the VISA), cira hang se quet (swipe) the ella ban vao mQt chiec may doc (goi la EDCT - Electronic Data Capture Terminal), EDCT doc cite thong tin v~ the cua ban ghi tren bang tir va k~t nBi (contact) toi ngan hang cua cira hang (Merchant's Bank) thong qlla modem, duong di~n thoai hoac ISDN line, giri kern thea yeu cdu v~ sd ti~n cftn thanh toan, ngan hang nay kiem tra trong C(J sa dfr lieu cua VISA xern the cua ban co phai la the h~t han hoac bi mat d.p hay kh6ng, s6 ti~n ban muon tra co VUQ't qua han rmrc khong, neu khong, ngsn hang se bao lai ngay trong vai giay v6 EDCT la giao dich duoc phe duyet (approved), khi d6 EDCT se in ra mot to gi§y nho ghi ro s6 tien, rna s6 giao dich d~ ban ky van do (Sale Slip). Ban duoc gilt ban chinh cua sale slip, cira hang se giu ban sao va giri v~ ngan hang d6 nhan tien sau nay. Nhan diroc sale slip ngan hang cua cira hang se ghi co (credit) ngay s6 ti~n giao dich van tai khoan cua cira hang d6ng thai gui thong bao qua mang cua VISA yell eftll ngan hang cua ban (Cardholder's Bank) thanh toan s6

80

tien. N gan hang cua ban se thanh toan ti~n eho ngan hang cua cira hang va ghi no s6 tien vao tai khoan cua ban, Chi ti~t ve giao dich se duoc ghi trong thong baa k~ tiep giri den eho ban. Gia S11 co nguoi an e~p the, gia mao chtr ky ella ban thi trong thai han nhat dinh (thuong la 2 twin) ban eo the lien h~ voi ngan hang ella ban d~ doi lai tien, VISA dam bao r~ng n~u ngan hang cua ban chirng minh duoc chtt ky khong phai la chfr ky ella ban thi ho se tra Iai tien cho ban ngay. Ngan hang cua cira hang se lAy lai tien tir tai khoan ella cira hang. Truong hop nay goi 1ft Chargeback.

Truong hop ban thanh toan true tuyen (online), cira hang kh6ng co dieu ki~n quet (swipe) the cua ban, cling khong nhin thay ban, Nhung ban cung dp ten, ngay h~t han va s6 the (16 s6 in tren m~t tru6c the) thi ho ding kiem tra diroc nrong t\1 nlnr lam qua EDCT. D~ bao v~ them cho cira hang, phia sau the co mQt day s6 dai in tren cung dai bang noi c6 chfr ky ella ban, Da s6 cac cira hang yeu cau ban cung dp 3-4 s6 cu6i trong day 56 nay, goi 1a security code, tnroc khi nhan thanh toano Tuy v~y ban thc1y r5 r~ng giao dich nay kh6ng hoan toan an toan 100%, mot ngiroi co ban photocopy ca 2 rn~t the ella ban la eo the thanh roan tnrc tuyen. N~u ban phat hien giao dich khong dung tren thong bao cua minh, hay d~n ngay ngan hang ella ban yeu c5u LAy lai tien. N~u ban chirng minh duoc giao dich khong phai do ban thuc hien (VI du, ban (} Him Quec rna giao dich lai do ai do thirc hien nr may tinh a My) hoac ban tuyen b6 hi khong nh~n duoc hang, thl ngan hang ella ban co co sa de doi lai s6 tien cho ban ngay. Cuoi cung, chi co cira hang c6 the dff giri hang di ma khong diroc tra tien, tnrong hop muon khieu kien thi ban lai a qua xa, chi phi phap ly cao. Khong it ngtroi dii su dung ke ho nay de thuc hi~n cac giao dich khong trung thuc tren internet.

De chong lai hien tirong nay cac t6 chirc thanh toan qu6c te co vai giai phap, Cac the xay ra r~c r6i se duoc ghi lai tren co sa dCt lieu, Ifin sau se kho eo S\I chap thuan cho giao dich hem. The gay ra qua

81

nhieu giao dich thi canh sat co th€ bi rn~t di~u tra ve chu the (Cardholder), va nguoi do co th~ bi b~t, bi tu vi tQi lira dao. V& phia cac cira hang, ho tv v~ b~ng each tir choi nhan thanh toan bAng cac loai the phat hanh nr cac quoc gia rna ngan hang cua ho khong voi toi diroc, cac quoc gia rna he thong baa v~ phap luat, cu5ng che thi hanh kern, tham chi the do cac ngan hang nho va la phat hanh, MQt s6 cira hang Ion, ho co bien phap an toan g<1n nhir 100% 1<1 yeu cfm ban di&n thong tin vao mot to khai, in ra, ky ten va gui lai cho ho qua fax. Nhu dii noi 6 tren, mQt khi giao dich da co chu ky cua ban, thi kh6 long co th6 hiy lai tien, va ntSu chfr ky gift mao, thi tir chii ky do va s6 fax, thai gian, nguoi ta co th~ lfin tim ra duoc ke lira dao. Nguoi thi~t thoi trong tnrong hop nay, co th~ noi chinh la chu the kh6ng diroc chap nhan thanh toan, nhu cac ban 6 Him Quoc ch5ng han, trong khi the cua cac ban co bieu tirong cua VISA, MasterCard ngan hang vin thu phf, cong dung thi khong co.

o mQt s6 mroc trong pham vi qu6c gia c6 h~ thong thanh toan lien ngan hang, vi du a Singapore goi lei NETS. Ban co th~ dung the A TM mua hang a cira hang cung bing hinh tlurc swipe card. Nhimg thay vi ky ten ban g5 s6 PIN (bi m~t cua ban) vao mQt cai may, ngay l~p tire tien diroc chuyen tir tal khoan cua ban vao tai khoan cua cira hang, kh6ng co co h(Ji Hi.y lai ti~n bAt ky kieu gl, du 1<,\ the bi danh cap, Vi thtS NETS duoc col la giao dich nrong duong voi tra ti~n mat. N~u ban co Card reader thi con co thS SLr dung the ATM dS mua hang tren PC nfra,

Ngoai ra con co m¢t loai the nfra dung a Singapore, goi 1a Cash Card. The nay eire ky don gian, ban dung the A TM nap tien vao Cash Card, sau do dung Cash Card thanh to an diroc moi thir, nhung khong nen nap nhieu ti~n vito Cash Card, vi Cash Card kh6ng ghi ten, chi la m¢t cai vi di~n ill (electronic wallet). Cash Card khong dn ky ten, cling kh6ng co PIN.

82

3.3. MQT so VAN flE CAN uru Y KHI THAM GIA H~ THONG THANH ToAN TR(fC TUYEN

3.3.1. Vin d~ bao m~t trong thanh toan di~n ttl

Phuong phap thanh toan Internet cho thuong mai dien til B2C phf, bien nhat la the tin d\111g. Tuy nhien, mot m5i 10 ngai cho khach hang 1<\ van d~ an ninh khi giri qua Internet nhiing thong tin v~ the tin dung, bao g6m ten, s6 the, ngay h~t hieu 11,1C. Nguoi mua con 10 ngai v~ v~n d~ bao v~ S1,1' rieng nr, HQ khong muon ngiroi khac biet ho lil ai, hay ho mua gi. HQ cling muon tin chac ring khong ai thay d6i dan d~t hang ella ho va rang ho dang lien h~ voi nguoi ban hang thuc S1,l va kh6ng phai voi ffiQt nguc! gia danh.

Hien nay, nhieu cong ty su dung giao thirc SSL (Secure Socket Layer) de cung c~p S\I baa m~t va baa v? S\I rieng tu. Giao tlurc nay cho phep khach hang rna hoa dan ~t hang cua ho ~i may tinh ca nhan cua ho, Tuy nhien, day chua phai hi cit ca.

Visa va MasterCard dff cung nhau phat trit~n mQt giao thirc an toan han, dircc goi la SET (Secure Electronic Transaction). V~ 19 thuyet, d6 la mQt giao tlurc holm hao.Vi du, mot 51;[ khac biet di~n hinh giua SET va SSL la SSL kh6ng baa g6m mQt chimg thuc khach hang yeu cdu phdn mem d~e biet (duoc goi la vi s6 - digital wallet) tai may tinh ca nhan cua ho. SSL duoc thi~t I~p trong trinh duyet, do d6 khong dn mot phan mem dac bi~t nao. Trang khi do, Visa va MasterCard chap nhan cac thong di~p chi khi chung tuan thu giao thirc SET.

Tuy nhien, SET khong ph6 bien nhanh nhu nhieu nguoi mong doi do tinh phirc tap, thai gian phan h6i cham, va su cfm thiet phai cai d~t vi s6 a may tlnh cua khach hang. Nhibu ngan hang ao va cira hang di¢n tU duy tri giao thirc SSL, tham chi mQt s6 cua hang di~n ttl, nhu Wal-Mart Online, di thee ca hai giao thirc SSL va SET. Ngoai ra, thea

83

mot cuoc khao sat do Forrest Research tlnrc hien, chi co 1 % k~ beach kinh doanh dien tu di chuyen sang SET.

Nguy co su dung gia mao the tin dung ella mQt ngiroi khac cling thuong xuyen co tnr phi t6n tai mot giao thirc co th€ xac nhan tinh chan that cua nguoi chu sa hfru the a phi a ben kia cua khong gian ao. Lieu viec gui thong tin the bang fax, di~n thoai, e-mail, hay thu bao dam co tranh duqc nguy co nay? Tat nhien lit khong, Thuc v~y, cac ky thuat rna hoa thich hop la su bao v~ an toan nhat chong lai viec "nghe trom" trong qua trlnh truyen thong tin. Khong chi vAn d~ bao m~t trong qua trinh truyen thong tin 1;1 cAn diroc giai quyet rna con ca vfin d~ clnmg thirc nguoi chu sa hiru the. Ngiroi tieu dung can phai trinh mot clurng tmrc xac nhan, chimg thuc nay co th~ diroc hru giu a mot the thong minh sao cho nhtrng ke gia mao khong th~ lam dung thong tin cua the ngay ca khi thong tin co th~ bi 19 ra. Do la nhtrng gi rna giao thirc SET dang c6 g~ng dat diroc.

3.3.2. The tin dung hCfp I~

The tin dung la mot trong cac phuong phap thanh toan ph6 bi~n nhAt cho viec rnua hang ella ngiroi tieu dung tren khong gian ao hien nay. Nhtrng chu thS tham gia vao h~ thong the tin dung la:

Chi: sa him the: La mot nguoi tieu dung hay m9t cong ty mua hang, su dung the tin dung d~ tra ti~n cho nguoi ban (nguoi kinh doanh),

NguCri kinh doanh: M9t thuc th~ chAp nh~n the tin dung va cung d.p hang hoa hay dich vu dS d6i lay viec tra ti~n.

NgU-07 phat hanh the: Mot co quan tai chinh (thuong 18. mot ngan hang) l~p tai khoan cho ngiroi chu so hfru the va phat hanh the tin dung,

Nguoi nhdn thanh toan: MQt co quan tai chinh (thuong lit mQt ngan hang) l~p tai khoan cho ngiroi kinh doanh va co duoc chimg tu ella cac phieu ban hang uy quyen,

84

Co quan nhiin hieu the: Cac t6 chirc the ngan hang cua nguoi phat hanh va nguoi nhan thanh toan (nhu Visa va MasterCard), cac t6 chirc duoc thiet l~p de bao v~ va Quang cao nhan hieu the, thiet lap va ban hanh hieu lire cac nguyen tAc cho viec Slr dung va chap nhan cac the ngan hang cua ho, va cung cAp rnang cho viec k~t nlii cac co quan tai chinh co lien quan. Co quan nhan hi~u cho phep giao djch dua tren tin dung va baa dam viec thanh tcan cho ngiroi kinh doanh. D6i khi, ngan hang phat hanh thuc hien cong viec cua co quan nhan hieu,

Qua trinh su dung the tin dung:

Th~ thirc khac nhau tuy thuoc VaG sir thoa thuan gifra co quan nhan hieu, co quan phat hanh va co quan nh~ thanh toan, Cac buoc co ban trong qua trinh la:

1. PMt hanh mot the tin dung cho mot nguiri sa hifu the tiim nang. Mot chu sa htru the tiem nang yell d.u mQt ngan hang phat hanh, tir do nguoi chu sa hiru the c6 the co mot tai khoan, SI,l phat hanh m¢t nhan hieu the (nhu Visa hay MasterCard). N~u diroc chAp nhan, mot the nhua duoc cung cAp t61 dia chi cua khach hang b~ng dirong buu di~n. The c6 hieu luc ngay khi ngiroi chu s6 htru the goi cho ngan hang de b~t dftu str dung va ky vao phia sau cua the.

2. Ngteai chu sa hint the trinh the cho mot ngiroi kinh doanh bat cir khi nao anh ta can tra tien cho mot hang hoa hay dich vu,

3. Nguo! kinh doanh sau do yeu Cdll slJ xac nh~ tir cong ty nhan hieu, va giao dich diroc thanh toan bing tin dung. N girci kinh doanh gifr mot phieu ban hang.

4. Nguoi kinh doanh ban phieu ban hang cho ngan hang nhan thanh toan va tnt mot khoan phi cho dich vu, Day duoc goi ia qua trlnh cAm gill' (capturing process).

85

5. Ngdn hang nhdn thanh loan yeu du ca quan nhan hieu tnr khoan tin dung va nhan tien tra. Sau do, co quan nhan hieu yeu d.u khoan d5 tnr voi ngan hang phat hanh.

6. s6 !ian duoc chuyen tir co quan phdt hanh din co quan nhiin hiiu. S6 tien tuang t1,I duoc khau tnr tit tai khoan cua ngiroi sa hiru the a ngan hang phat hanh, Trong h~ thang the tin dung thong l~, qua trinh vua rna ta chi duoc ur dQng hoa mQt phan, voi nghia la thong tin the kh6ng ali tieu chuan duqc giri toi ngtroi kinh doanh bang van ban va yeu du su xac nhdn d6i khi duoc thuc hien qua dien thoai (a nhieu ruroc), Ngoai ra, nguoi kinh doanh phai giri qua biru di~n cac phieu ban hang bang gidy toi ngan hang n1$1 thanh toan dS earn giC'r. Tuy nhien, ca qua trinh phai duoc ttr dQog hoa hoan toan tren Internet voi mQt phuong thirc darn bao,

Khi giao dich mua ban tren rnang, mot the tin dung duoc coi hi hop 1~ khi co au hai di~u ki9n sau:

- Lit the diroc cung cdp boi ngan hang/t5 chirc cung d.p dich vu xu ly thanh roan tren rnang (Issuer).

- The con du kha nang chi tnt cho hang hoa hoac dich vu rna nguoi chu the dinh mua.

3.3.3. Tinh phap Iy trong tbanb toan difD ttl

Dac diem cua cac giao dich thuang mai di~n nr la rilt chinh xac, nhanh nhung cling rAt d~ bi true trac do cac giao dich khong thirc su di~n ra tnrc ti@p va kh6ng phai lit thong qua van ban gi§.y tao Do do, n~u khong co nhtrng quy dinh cu th~, ro rang vS chn ky di~n nr nham dam bao tinh hop phap cua cac giao dich di~n tit thi d.t d6 xay fa cac vi pham hoac cac 16i chu quan trong viec giao dich va ky kSt hop dAng tlurong mai dien tir, tit d6 gay kh6 khan va anh hirong d@n cong viec kinh doanh cua cac doanh nghiep khi sir dung phirong thirc giao djch

86

nay. Cac yeu d.u v~ mar phap 1y cua viec phat tri~n thuang mai dien tu bao g6m:

Thic nhdt, gia tri phap Ij cua cae hinh thu» thong tin difn tit.

Theo quy dinh cua phap luat Vi~t Nam, c6 rAt nhieu giao dich dan SI,I, tlurong mai yeu d.u phai diroc thuc hien dum hlnh tlnrc van ban, d~e bi~t lit d6i voi cac hop dang kinh t~. Theo quan niem lau nay cua l~p phap va tu phap, van ban duoc hi~u lil van ban tren gi5y to, dum hinh tlnrc viet, N6u cac hinh thirc thong tin dien tir khong diroc ghi nhan v~ mat phap Iy la mot hinh thirc cua van ban, cac hop d6ng giao k~t tren mang 5e bi coi hi hop dang va hi~u do khong dap irng duoc yeu diu v€: m~t hinh thirc cua hop d6ng. N~u cac hop d6ng dan 51J, thirong mai diroc the hien duoi hinh thirc viet va chit ky tay thi nhtrng uu th6 cua giao dich thuong mai di~n nr se khong duoc t~ dung, Viec xoa be rao can d§.u tien anh hirong d~n sir phat trien cua thuong mai dien ur lit Nha mroc phai ghi nhan ve mat phap ly d6i voi cac gia tri cua van ban giao dich thong qua phucmg tien dit%n tll bftng hai each:

• Dua ra khai niem van ban di~n tu va quy dinh quy eh~ rieng voi nhtmg d~e trung cua loai van ban nay;

• Coi cac hinh thirc thong tin dien til nhu 18. van ban va c6 gia tri tucmg duang van ban viet, nSu van ban dien tu chua cac thong tin, eo th~ hru gilt, tham chien lai khi cdn thiet; bao dam tinh xac thirc cua thong tin; bao darn tinh toan ven cua thong tin.

Tlur hai, gia tri phap Ij cua chic kY dien lir. Trong giao dich

tlurong mai dien tir, cac yeu c§.u v~ dac tnrng cua chir ky tay co th~ dap irng b~ng chu ky di~n nr, ve mat cong nghe va phap ly, chir ky di~n ill phai dap irng duoc sir an toan va th~ hien y chi cua cac ben tham gia giao dich v~ thong tin chira dung trong van ban di~n nr. Tren th@ gioi, nhieu cong nghe va quy trinh duoc nghien ciru, irng dung r¢ng dii nham nhan dang va clurng thuc ca nhan nhu cong nghe s6, m~t l~nh nhan dang, dau hieu hoac the thong minh, sinh trite h9C, dtr

87

lieu dien til don gian, chtr ky ky thuat s6. Luat phap se ~p trung di;it ra yeu diu v@ nhan dang chir ky dien tu cho phep cac ben khong lien quan hO{lc co it thong tin v@ nhau co th~ xac dinh dO tin cay cua chit ky di?n til bang mot co quan trung gian.

Thu btl, vein dj him g6c. Ban g6c th~ hi~n tinh to an ven cua thong tin chua dung trong van ban. Trong giao dich qua mang tin hoc, vfln d@ ban g6c di;it ra g~n li~n voi viec sll' dung chtt ky dien nr, Chir ky dien ur kh6ng nhtrng chi xac dinh ngiroi ky rna con nham xac minh cho tinh toan ven cua noi dung thong tin chua trong van ban. Si'r dung chir ky dien til d6ng nghia voi rna hoa tai lieu duoc ky k~t. Viec giai quyct tron ven v~ mat phap Iy ba vfm d8 lien h~ rn~t thi~t voi nhau: van ban, chtr ky, ban g6c trong thuong mai dien tu dem lai cho van ban di9n nr gia tri phap Iy ngang voi van ban truyen thong.

Thu tu, gia tri chung elf cua van him t1i¢n til'. Kinh nghiern m9t s6 rnroc eho thay, khi gia tr] cua van ban di~n tir khong diroc dung ngang hang voi van ban vi~t truyen thong trong quan h~ t6 tung, thi cac doanh nghiep va nguci tieu dung se thuong hra chon van ban viet khi tien hanh giao ket hop dong dan su, thuang mai. Tuy vay, khi xac dinh mot van ban dien ti'r co gia tri clnrng ell', cac tham phan phai kiem dinh d9 tin c~y ella h~ thong bao mat, rna hoa van ban di~n tir, baa dam yeu cAu v8 tinh nguyen ven cua thong tin chua dung trong van ban.

Ngoai fa, CO th6 chu trong mot s6 v.1n d~ sau :

- Hinh thtrc phap lj cua cae giao dich i1i~n Ilr. Thuang mai di~n ttr dira VaG cac giao dich dien tir, khac voi giao dich truyen thong bang van ban, Hien nay, ngoai Lua; Thuang mai quy dinh dien bao, telex, fax, thir dien til va cac hinh thirc thong tin dien hI khac la hinh thirc hop phap d6i voi hop dong mua ban hang hoa; nhung phap luat v6 hop d6ng cling nhu thuc ti~n xet xu chua tung xern giao dich dien tu lit hop d6ng. Phap lu~t ve hop dong ella mroc ta quy dinh

88

hinh thirc hop phap ella hop d6ng phai hi van ban. Dieu nay d~t ra vfrn de v~ gia trj phap ly va kha nang baa dam thuc hi~n hop d6ng cua thuong mai di~n nr, cling nhu cac vdn dS cu the nhu thoi diem phat sinh hieu hrc ella hop d6ng thuang mai di~n nr, gia tri phap Iy ella chfr ky di~n tll', sua d6i, b6 sung va cham dut hop dimg ... van chua duoc de cap,

- vdn ad Ihui trong hap d6ng thuong mai di¢n tit. Su tang twang va phat trien nhanh chong cua tlnrong mai di~n tir ding tao ra cac m6i quan ngai ve thue. Cac co quan thue thuong g~p nhieu kh6 khan trong viec xac dinh can cu tlnh thue, thu~ soAt. Trong tnrong hop mi,)t cong ty thuong mai di~n tll' a mi,)t mroc co s6 Iuong Ian khach hang a cac quoc gia khac nhau tmrong tao ra str bitt d6ng gilra hai CC1 quan thue hai mroc v~ thArn quyen, ai diroc quyen thu thu~ thu nh~p doanh nghiep, thue gii tri gia tang ... f)~c bier rAt kho xac dinh diroc co sa tlnrong tru, dia di~m giao dich, nai tieu thu trong nhiing tnrong hop nhu vay,

- v~ baa v¢ quyen sa him tri tu¢. Ph5n Ian d6i nrong trong thuong mai di~n ill la cac frn pham tri rue, d~c bi$t la cac san pham eo th~ s6 hoa, Cac chirc nang va ky thuat cong nghe trong thuang mai di~n ill co the cho phep cac chu the tham gia nhan ban khong han ch~ s6 hrong cac san phAm sa hiru tri tu~ voi chfrt hrong khong d6i, d6ng thai eho phep chuyen, giri khong han eh~ v~ m~t 56 hrong cac ban sao d~n cac dia chi tren toan cAu trong khoang thai gian nhanh nh~t. Internet voi cac hacker diroc coi tel may copy khong 16, vi pham thuong xuyen quyen sa hiru tri tu~. Trong khi d6 phap lu~t vS bao hi,) quyen sa htru tri tue con chua hoan ehinh, hieu qua thap. Day thuc 51,l la m9t thach thirc d6i v6i phap lu~t d~ vira bao v~ duoc quyen tqi va khuyen khlch chu sa httu tri tu~, vira baa dam cho S1,l phat trien cua cong nghe thong tin, thuong mai di~n tiro

- Baa v¢ nguoi tieu dung. Trong thirong mai di~n tU, quy each hang hoa, chat hrong hang hoa d~u a dang s6, nguoi mua kh6ng co

89

di~u kien bi6t diroc chit hrong hang hoa truce khi mua. Cho nen str rui ro d6i voi nguoi mua trong thuong mai dien tu secao han so voi thuong mai truyen thong, d6 la chua k~ tci kha nang bi nham l§.n cac co sa dfr lieu, bi lira gat boi cac thong tin va cac t6 chirc bat hop phap tren mang,

- An toan dif lieu va baa mdt thong lin. H~ng ngay, hang gio tren the gioi thong tin dien tu va Internet, s6 vu tftn cong cua cac hacker vao cac Website ngay cang gia tang va mire do nghiem trong han, ban d~u chi la dS chimg to minh, sau do chuyen hu6ng nh~m muc dich true IQ'i... Hien nay, BO ]u4t hinh su mroc ta dff guy dinh mot s6 hanh vi bi COL la tQi pham nhu hanh vi su dung trai phep thong tin tren mang, hanh vi tao ra va phat tan virus tren may tinh ... Nhung tren thuc te, chung ta chua xu Iy va truy t6 hanh vi cua mot hacker nao, Phap lu~t dn b6 sung cac guy dinh v~ an toan dfr li~u va bao m~t thong tin, d6ng thai cilng kien quyet xu Iy cac hanh vi vi pham trong linh V\lC cong nghe thong tin.

- Gild quye: tranh chdp. Str phat triSn nhanh chong thirong mai dien tu dff lam gia tang s6 luong cac vu tranh chap phat sinh tit giao dich di~n tir. Tranh chap trong thuong mai dien tl1 thtrong xay ra giua cac doanh nghiep a cac quoc gia khac nhau. Vi v~y. viec hra chon l~t ap dung, dia di€m va co quan co thdm quyen giai quyet tranh chip lit vin d~ khong dan gian, boi no dung cham d@n cac vin d~ phirc tap nhat cua tu phap quoc t@. nhu noi thuong tru, noi diSn ra giao dich, noi co hang hoa '" trong khi do nhfrng y@u t6 nay gAn nhu khong t6n tai trong the gioi ao cua thuang mai dien tir.

Tom lai, viec thanh toan trong lMDT 1ft van d~ he'! sue quan trong VI day la giai doan eu6i ella qua trlnh hoar d"ng thuong mai dien tir, Ban chat cua thanh toan trong thuong mai dien ti'r la cac phuong tien dien nr tv dong chuyen tien ttr tai khoan nay sang tai khoan khac, Thanh toan dien tir sir dung rong rai cac may rut tien nr dong (A TM); the tin dung cac loai, the mua hang, the thong minh. V6i su phat trien

90

manh me cua cac cong nghe thanh toan dien nr, nhieu phtrong tien thanh toan moi cling dang hinh thanh nhu thanh toan qua vo tuyen n6i rnang, thanh roan giira cac dien ta khong tiep xuc, Viec thanh toan trong 1MDT tuy thuan tien song cling khong tranh khoi riri ro, nhat 13. thanh toan trong B2C, VI v~y doi hoi cac doanh nghiep khi ap dung quy trinh thanh roan trong TMDT can can nhac d~ tranh diroc cac rui ro, dam bao an toan cho hoat dong kinh doanh cua minh.

91

CHUONG4

AN ToAN V A AN NINH MANG TRONG THUONG MAl

DIENTU .

4.1. MQT so HI~M HQA THU'6'NG G~P TRONG THUONG ~ £)I~N ill

4.1.1. Hi~m hoa a6i vOi may chu

May chu la lien k~t thir 3 trong b<) ba may khach - Internet - may chu (Client-Internet-Server), bao g6m dirong ddn tlurong mai di~n ill giira mot nguoi Slr dung va m<)t may chu tlurong mai, May chu co nhirng diem yeu d~ bi tAn cong va m<)t d6i nrong nao do co th6 19i dung nhtmg diem Y~u nay d~ pha huy, hoac thu diroc cac thong tin m<)t each trai phep, Hi€m hO<;1 d6i voi may chu bao g6m may chu Web va cac ph§.n mem cua no, cac chtrong trlnh phu tro bftt ky co chira dtr lieu, cac chuang trinh tien ich diroc cai d~t trong may chu,

4.1.1.1. Cdc hiim hop d6i vui may ehu Web

Cac may chu Web duoc thi~t l~p chay 6 cac mire d{ic quyen khac nhau. Mire th~m quyen eao nhat eo d<) mem deo cao nhftt, eho phep cac chirong trinh, thuc hien teit ca cac chi lenh cua may va khong gioi han truy nhap vao cit cit cac phan cua h~ thong, khong ngoai tnr cac vung nhay earn va phai co thdm quyen. Mire thdm quyen thdp nhdt t<;10 ra m<)t rao can logie xung quanh m<)t clurong trinh dang chay, ngan eh~n kh6ng cho no chay uit cit cac lap Ienh cua may va khong cho phep no truy nhap vao t8t ca cac vung cua may tinh, chi it 13 cac vung hru giu nhay earn. Quy t~c an toan d~t ra la cung cAp m<)t chuong trinh va chuang trinh nay do eo tham quyen t6i thi€u du d6 thirc hien cong viec ella minh, Viec thiet l~p m<)t may chu Web chay 6 rmrc tham quyen eao co th6 gay hiern hoa v@ an toan d6i voi may chu Web. Trong

92

h§u hat thoi gian, may chu Web cung cAp cac dich vu thong thuong va thuc hien cac nhiem vu voi mot rmrc tham quyen nit thap, N~u mot may chu Web chay a mire tham quyen caa, mot d6i tuong xdu co thS 101 dung mot may chu Web d~ tlnrc hi~n cac lenh trong ch~ de) tham quyen,

Mot may chu Web giu cac danh sach thu muc nr dong diroc lila chon cac thiet l~p mac dinh, Mot trinh duyet Web eo thS phat hien ra cac ten danh muc thiet 1J.p cua may chu.

Nhtrng nguoi quan tri cua cac site khac, vi du ngtroi quan tri cua Microsoft, r~t than trong trong viec hien thi ten danh muc. Viec nhap ten ngiroi dung vao mot phan d{ic bi~t trong khong gian Web, vS ban chAt khong phai la S\1 xam pham tlnh bi m~t hoac tinh rieng tu. Tuy nhien, ten nguoi dung va mat khau bi mJ.t co thS bi 10 khi truy nhap vao nhi~u trang trong vung noi dung duoc bao v~ va quan trong cua may chu Web. Dieu nay la do mot s6 may chu yeu du thiet l~p lai ten nguoi dung va mJ.t khau cho nrng trang trong vung ne)i dung quan trong rna ban truy cap vao do Web khong hru nh6 nhfrng gi da xay ra trong giao dich cuci, Cach thich hop nhat d~ nho ten ngiroi dung va mat khau 1a hru gift cac thong tin bi m{it cua ngiro! su dung trong mot cookie c6 tren may cua ngiroi nay. Thea each nay, mot may chu Web c6 th~ yell d.u xac nhan dO lieu, b5.ng each yell du may tinh giri cho mot cookie. Cac thong tin co trong mot cookie co thS diroc truyen di khong an toan va mot d6i tirong nghe trom co the sao chep, Do v~y, may chu Web cAn yeu cAu truyen cookie an toan.

SSI la mot chuang trinh nho, chuang- trinh nay c6 the diroc nhung vao mot trang Web, no co thS chay tren may chu (doi khi con diroc goi Ia servlet). Bfrt ell khi nao chuang trinh chay tren mot may chu hay d~n tu mQt nguon vo danh va khong tin c~y, vi du ill trang Web cua mQt ngiroi sir dung, co the se xay ra kha nang SSI yeu du thuc hien mQt hoat dQng bAt hop phap nao d6. Ma chuang trinh S5I en thS la mot chi thi cua h~ 'diell hanh yell cAu hien th] file m~t khau, hoac giri ngiroc tro lai mot vi tri d~c biet,

93

Chuang trinh FTP co th~ phat hien cac m0i hiern hoa ct0i voi tinh toan ven cua may chu Web. Viec 10 thong tin eo the xay ra khi khong eo cac eo che bao v~ d6i voi cac danh muc, do do nguoi su dung FTP co th~ duyet qua.

Mot trong cite file nhay cam nhat tren may chu Web chua mat khau va ten ngiroi dung cua may chu Web. Neu file nay bi t6n thuong, bAt ky ai cling co th~ tham nhap VaG cac vung thftm quyen, bang each gia mao mot ngiroi nao do. Do co th~ gil danh d~ lAy duoc cac m~t khftu va ten ngiroi dung nen cac thong tin lien quan d~n nguoi sir dung khong con bi m~t nita. HAu h~t cac may chu Web hru gitt bi m~t cac thong tin xac thirc nguoi dung. Nguoi quan tri may chu Web co nhiem vu dam bao r~ng: may chu Web dircc chi dan ap dung cac co ch~ bao v~ d6i voi dfr lieu.

Nhfrng m~t khftu (nguoi dung chon) cung lit mot hi~m hoa Doi khi, nguoi su dung chon cac m~t khau d~ dean, vi chung co th@ la ten thai con gai cua me, ten cua mot trong s6 cac con, s6 di~n thoai, hoac s6 hieu nhan dang, Ngiroi ta goi viec dean nhan m~t khau qua mot chuang trinh l~p sir dung tir di~n di~n tir la tan cong tir di~n. Mot khi di'i bi~t diroc mat khau ella nguoi dung, bAt ky ai cling co th~ truy nhap VaG mot may chu rna kh6ng bi phat hien trong met khoang thai gian dai.

4.1.1.2. Cdc de doa ita; vO'; may chu ca su dii' /ifU

Cac h~ thong thuong mai dien nr hru gifr dii Ii~u cua ngiroi dung va lay lai cac thong tin v~ san pharn tir cac co sa dii lieu ket nbi voi may chu Web. Ngoai cac thong tin ve san phAm, cac co s& dii' li~u co th~ chua cac thong tin eo gia tri va mang tinh rieng ttl. HAu h~t cac h~ thong co sa dfr lieu co guy mo IOn va hien dai sir dung cac d~c tinh an toan co sa dir lieu dua VaG mat khau va ten ngiroi dung, Sau khi diroc xac thirc, nguoi su dung co th& xem cac ph§.n d§ chon trong co sa dfr lieu. Tinh bi m~t luon sfin sang trong cac CCY sa dfr lieu, thong

94

qua cac d<lie quyen duoc thiet (~p trong eo sa dfr li~u. Tuy nhien, mot s6 co sa dir (i~u hru gifr mat khau/ten ngiroi dung mot each khong an tcan, hoac dua VaG may chu Web de co an toano Khi an roan bi vi pham, CSDL bi su dung bdt hop phap, lam 19 hoac tai ve cac thong tin mang tinh ca nhan va quy gia, Cac chuang trinh con ngtra thanh Taroa nam .in trong h~ thong co sa dfr lieu ciing co th~ lam 19 cac thong tin bAng viec giang dp cac thong tin nay (co nghia la chuyen cac thong tin nhay cam sang mot vung it diroc bao v~ ella co sa dfr lieu, do do bAt ell ai ciing co th~ xem xet cac thong tin nay), Khi cac thong tin bi giang dp, cit ca nhtrng nguoi su dung, khong ngoai trir nhirng d6i nrong xam nhap trai phep cling co thS truy nh~p.

4.1.2. Rui ro c16i v6i may khach

Cho d~n thai diem hien tai, cac phuong thirc khai thac thong tin qua Internet chu yeu qua giao dien web. a thai ky d§.u, cac trang Web chu y~u a trang thai tinh. Tuy nhien, de dap irng cac nhu cAu v~ quang cao, ti~p thi, cac trang web ngay cang duoc thith k~ s6ng d9ng. Sa di co di~u nay lit do viec su dung r9ng rai cac n9i dung d9ng (active content).

Khi noi d~n active content, ngiroi ta mudn noi d~n cac chuang trinh duoc dira VaG cac trang Web de tao ra cac hoat dong eho trang web. Active content co th~ hien thi hinh anh d9ng, tai v~ va phat lai am thanh, hoac thirc hien cac chirong trinh bang tinh dua vao Web. Active content diroc sir dung trong thucmg mai di~n nr de d~t cac khoan muc rna chung ta muon mua trong rn9t the mua hang va tinh toan t6ng 56 hoa dan, baa gam thu€ ban hang, cac chi phi v~ chuyen bang duong thuy va chi phi xu lY. Active content t~ dung tbi da chirc nang cua HTML, lam cac trang Web them phiin s6ng dgng. DOng thoi no cung giam bot ganh nang cho cac may chu khi phai xu ly nhieu dfr

95

lieu va ganh nang nay diroc chuyen bot sang cho cac may khach nhan r6i cua nguoi sir dung,

Active content diroc cung d.p thea mot s6 dang, Cac dang active content duqc bi~t d~n nhieu nh~t Ia applets, ActiveX controls, JavaScript va VBScript.

JavaScript vit VBScript cho cac script (t~p cac chi Ienh) hoac cac lenh co th~ thuc hien diroc, chung con diroc goi lit cac ngon ngfr kich ban. VBScript la mot t~p con cua ngon ngfr I~p trinh Visual Basic cua Microsoft, day lit mot cong cu bien dich nhanh gon va mern deo khi Slr dung trong cac trlnh duyet Web va cac irng dung khac co su dung Java applets hoac ActiveX controls cua Microsoft. Applet lit mot chuang trinh nho chay trong cac chuang trlnh khac va khong chay tnrc tiep tren .IDOt may tinh. Di~n hinh la cac applet chay tren trinh duyet Web,

Con co cac each khac d~ cung cftp active content, nhung khong ph6 bien, chang han nhu cac trinh Graphics va cac trinh duyet Web plug-ins. Plug-ins Ia cac chuang trinh bien dich hoac thuc hien cac chi lenh, duoc nhung vao trong cac hinh anh tai v~, am thanh va cac d6i nrong khac. Cac tep Graphics co th~ chua cac chi lenh dn duoc nhung kern. Cac chi lenh nay diroc thirc hien tren may khach khi chung diroc tai v~. Cac chuang trinh hoac cac cong cu bien dich thirc hien cac ehi lenh duoc tim th~y trong chuang trinh Graphics, mot s6 khuon dang khac co th~ tao ra cac chi lcnh khong eo Ioi (do trong cac chi I~nh graphics) va chung cilng duoc thuc hien,

Active content cho cac trang Web kha nang thirc hien cac heat dong, trong suot hoan toan d6i VO; bat ky ngiroi nao xem duyet trang Web chua chung, Bfit ky ai c6 tinh gay hai cho mot may khach d~u co th~ nhung mot active content gay hai vao cac trang Web. Ky thuat Ian truyen nay diroc goi la con ngl,fa thanh Toroa.

Viec dua active content vito cac trang Web thirong mai dien nr gay ra mot s6 rui roo Cac chuang trinh gay hai diroc phat tan

96

thong qua cac trang Web, co the phat hien ra s6 the tin dung, ten nguoi dung va m~t khau, Nhtmg thong tin nay thuong dircc hru gift trong cac file dac biet, cac file nay duoc goi la cookie. Cac cookie duoc sir dung d@ nho cac thong tin yeu du cua khach hang, hoac ten ngiroi dung va m~t khau. Nhieu active content gay hai co th~ Ian truyen thong qua cac cookie, chung co the phat hien duoc n(;i dung cua cac tile phia may khach, hoac tham chi co the huy bo cac file diroc hru giu trong cac may khach. Vi du, mot virus may tinh aa phat hien duoc danh sach cac dia chi thu tin dien til cua nguci sir dung va giri danh sach nay cho nhttng ngiroi khac tren Internet. Trong tnrong hop nay, chuang trinh gay hai gianh diroc dftu vao (entry) thong qua thu tin dien nr duoc truy nhap tu mot Web trinh duyet, Cling co nhieu nguoi khong thich luu gift cac cookie tren cac may tinh cua ho, Tren may tinh ca nhan c6 luu met s6 hrong IOn cac cookie gi6ng nhu tren Internet va mot s6 cac cookie co th@ chua cac thong tin nhay cam va mang tinh chdt ca nhdn. C6 nit nhieu chuang trinh phftn mem mi~n phi co the giup nhan dang, quan 1)" hien thi hoac loai be cac cookie.Vi du, Cookie Crusher (kiem scat cac cookie truce khi chung duoc luu giu tren 6 cling cua may tinh) va Cookie PaL

Nhu vay, cac hiem hoa d6i voi may khach khi khai thac thong tin qua Internet la Ian va nit kho nhan dien.

4.1.3. Rui ro dBi vo; kenh truy~n thong

Internet dong vai tro k~t n6i mQt khach hang voi mQt tai nguyen thuong mai di~n til (may tinh dich vu thirong mai). Chung ta da xem xet cac hiem hoa d6i voi cac may khach, cac tai nguyen ti~p theo chinh la kenh truyen thong, cac kenh nay diroc su dung de ket n6i cac may khach va may chu,

Cac thong bao tren Internet duoc giri di theo mot duong d§.n ng§.u nhien, ill nut nguon toi nut dich. Cac thong bao di qua mot s6

97

may tinh trung gian tren rnang tnroc khi toi dich cuoi cling va m6i l.§.n di, chung co the di thee nhung tuyen dirong khac nhau, Kh6ng co gi dam bao r~ng t~t ca cac may tinh rna thong bao di qua tren Internet d~u an toano Nhimg d6i nrong trung gian c6 th~ doc cac thong bao, sua d6i, hoac tham chi co the loai bo hoan toan cac thong bao cua chung ta ra khoi Internet. Do vay, cac thong baa duoc giri di tren mang la d6i tirong co kha nang bi xam pharn den tinh an toan, tinh toan ven va tinh s~n sang.

4.2. MI.)C TIEU COA He THONG sAo M~T CHO cAe HO~T eQNG THU'O'NG M~i el~N nJ

4.2.1. Chang l:,ti SI}' tin cong hacker

Thong tin trong cac giao dich thuang mai di~n nr, d.;ic biet la a loai hinh B2B, gifra cac d6i tac kinh doanh, rat nhay cam va dn thi@t phai duoc bao ve. Vi v~y, cac h~ thong phuc vu thuong mai di~n tlr phai co chirc nang chang lai cac CliQC tAn cong voi muc dich kharn pha thong tin. Co rat nhieu dang tdn cong: co th~ tfrn cong tren dirong truyen thong, ngan chan cac thong baa gifra may chu va may khach, nham n~m b~t nQi dung thong tin. Cac tin t~c cling co the nhorn ngo vao may khach hoac chinh may chit, la cac di~m nguon va dich cua thong bao, d~ doc duqc noi dung de thong bao, DiI a dang nao, h~ thong cling dn co cac chinh sach thich hop d~ phan irng va ngan chan cac cuoc tan cong tren.

4.2.2. Bao dam khong b] Ii) thong tin, bao to an die li~u

Trang cac h~ thong phuc vu giao dich thuong mai di~n tfr, nhtrng dieu dam bao sau la vo cung quan trong:

- Bam bao khong bi 19 thong tin e6 nghla la chi nhirng ngtroi c6 quyen moi diroc phep xem va sua d6i noi dung thong tin. Tren thirc t@, nhieu thong tin nhay cam co th~ bi xam pham bdt hop phap va di~u nay c6 th6 gay ra nhirng hau qua rdt Ion n6u khong diroc ngan chan. Vi du, cac thoa thuan trong hop d6ng gifra cong ty A va B la hoan

98

toan rieng tu va chi C<1n nhtrng nguoi co trach nhiem cua hai e6ng ty nay biet. Trong twang hop mot ngiroi cua cong ty thu dich voi cac cong ty tren bi~t duoc va mu6n gay hai, ho co the dQC nQi dung hoac nguy hiem han la chinh sua noi dung. Hoac trong met dan d~t hang, khach di;it mot 16 hang A thi lai bi sua thanh 16 hang B. Trong mQt giao dich chuyen tien, dang fa phai chuycn s6 ti~n tit tai khoan A sang tai khoan B thi thong tin lai diroc sua thanh sang tai khoan C. TAt ca nhirng twang hop nrong tu nhir v~y d.n phai duoc loai be trong mot h~ thong thU011g mai dien ill.

- Dam bao khong bj sua adi, mat dli lieu cua thong tin co nghia ia thong tin di tit nguon toi dich, dam bao khong bi sua d6i. Tren thirc t~, nhi~u thong tin nhay cam bi d6i thu chan l~i tren duong di, tim each sua d6i nQi dung r6i tiSp tuc giri den dia chi dich rna ngmri nhan hoan toan khong biet v~ viec sua ddi nay. Do v~y, h~ thong thtrong mai di~n tir cAn co nhtrng gia! phap ki~m soat thong tin, nham phat hien fa str mao danh cung nhir Sl,I khong toan ven cua thong tin.

- Dam bao tinh sful sang cua thong tin co nghia Ia khi ngtroi sir dung cAn d~n thong tin, chung phal co va 0 tJ1U1g thai co th~ khai thac diroc. Tren thirc t~, tin t~c c6 th€ dung nhieu hinh thirc de lam giam tinh s~n sang cua h~ thong, hoac t~ hai han 1ft him te 1i~t h~ thong, each thirc dan gian nh<1t thuong diroc su dung la tao fa mQt s6 hrong IOn cac g6i tin yell du duoc xu 1y trong cung mot thai gian. Do v~y, h~ thong se khong c6 kha nang dap img va bi cham lai hoac te liet,

4.3. MQT so KY THU~T Ap DVNG CHO AN ToAN TRONG THU'O'NG M~i eleN Tlr

Tren thuc t~, nguoi ta sir dung nhieu ghli phap d~ bao v~ thong tin cho cac giao dich qua mang, D6i voi m6i dang hiem hoa, co nhtmg giai phap khac nhau va cAn c6 rnQt chfnh sach chung v~ chien IUQ'e an toan bao mat hfru hieu,

99

4.3.1. Bao v~ may khach

Cac may khach (thong thuong til cac PC) phai duoc bao v~ nham chong lai cac de doa xu5t phat tir phan mem hoac dft li~u duoc Uti xuong may khach tir Internet.

Nhu chung ta da biet, active content bao gbm nhieu chuang trinh diroc nhung VaG cac trang Web, tao nen S\I s6ng dQng cho cac trang Web. Tuy nhien, mQt active content gia eo ve vo hai nhung lai gay ra cac thiet hai khi chung chay tren may khach. Cac chuang trinh duoc vi~t bang Java, JavaScript mang lai S\I s6ng dQng cho cac trang Web. MQt s6 cac cong cu active content ph6 bi~n khac la cac ActiveX control. Ben canh cac m6i de doa xuat phat tir cac chuang trinh ben trong cac trang Web, thi cac trinh d6 hoa cac trinh duyet gai sfu1 (trinh duyet plug-ins) va cac phan dinh kern thu dien tU cling la cac m6i de doa co th~ gay hai eho cac may khach khi cac chuang trinh .in nay duoc thirc hien.

Nhi~u active content gay hai co th~ Ian truyen thong qua cac cookie. Cac dean van ban nho nay duoc hru gift tren may tinh cua ban va co clnra cac thong tin nhay cam khong diroc rna hoa. Di~u nay co nghia la b5t ky ai cling co th~ dQC va lam sang t6 mQt cookie, thu duoc thong tin co trong do. Thong tin nay lien quan d€n the tin dung, m~t khau va thong tin dang nhap. Do cookie gi6ng nhu cac the dang nhap vao cac Website, chung khong gay hai tnrc ti€p cho cac may khach nhung no vdn la nguyen nhan gay ra cac thiet hai do chua nhieu thong tin khong rna hoa.

MQt m6i de doa khac d6i vci may khach la mQt server site dong gia mQt Website hop phap. Day thuc S\I la mot m6i quan tam an toan d6i voi may khach, cac may khach coin co trach nhiem nhan biet cac may chu cua rninh. Cac muc tiep thea trinh bay cac eo eh€ bao v~ hien co, chung duoc thi€t ke nham ngan chan hoac giarn dang k~ kha nang cac hiem hoa xay ra d6i voi may khach,

100

4.3.1.1. Gidm sat Active content

Cac trinh duyet Navigator cua Netseape va Internet Explorer cua Microsoft JUlie trang bi d~ nhan bi~t cac trang Web co chua active content chuan bi JUIIC tai xuong, Khi ban tai v~ va chay cac chuang trinh JUIIC nhung vao cac trang Web, ban muon Jam bao rfuig cac chuong trinh nay d~n ill mot nguon ban bi~t va tin c~y. Cach thirc rna hai trinh duyet tren sir dung d~ dam bao an toan duoc trinh bay trong cac muc sau day. Tnroc h~t chung ta xem xet cac clumg chi s6, chung thuc su can thi~t cho phia may khach va may chu khi xac thuc,

4.3.1.2. Bdo vf bling cdc chkng chi sa

M9t clurng chi s& (hay ID sa) la phdn dinh kern vei thong bao di~n tir hoac m9t chuang trinh duoc nhung vao m¢t trang Web. Khi mot chuang trinh duoc tai xuong c6 chua mot chirng chi s6, no nhan dang nha phat hanh va thoi han hop l~ cua chimg chi. Mot chirng chi khong chua bit ky di~u gi lien quan d~n nQi dung duoc tai xuong. N gfun dinh cua viec sir dung cac chung chi la n~u ban tin c~y nha cung cap/ngiroi phat hanh, clnrng chi cung cip cho ban S\I' dam bao rkg cac n9i dung duoc ky c6 nguon g6c tin c~y tic nha cung cAp. Luu y rang chimg chi cua nha cung cip CA co s6 tlur nr duy nhilt cho tung clurng chi va chn ky.

Co quan chirng thirc (CA) phat hanh chimg chi s6 cho ca nhan hoac t6 chaco CA yeu cAu cac thuc th~ muon c6 clnrng chi cAn cung cip bang clnrng nhan dang thich hop, Mot khi dap irng diroc dieu nay. CA s~ phat hanh mot chirng chi. CA ky chimg chi (dong tern phe chuan), theo dang khoa rna cong khai, "khong giu bl mat" d6i voi bit ky nguoi nao nhan chirng chi. Khoa la m9t s6, thuong la met s6 nhi phan dai (long binary), duoc sir dung voi thuat toan rna hoa nham "gitt bl m{it" cac ky tu co trong thong bao bao v~. Vi v~y. v~ m~t ly thuy~t la khong th€ doc duoc hoac ghli rna: chung, Cac khoa dai eo kha nang bao v~ t6t han cac khoa ngan, MQt trong cac CA t6n tai Hiu nhat va diroc nhieu nguoi biet d€n hi VeriSign.

101

Yeu du nh~ dang cua cac CA cling khac nhau. Mot CA co thS yeu cdu bang lai xe d6i voi cac chimg chi ca nhan, trong khi cac CA khac co th~ yeu d.u van tay. Cac chimg chi diroc phan 10'.11 thanh cac lap darn bao nhu sau: thip, trung binh, hoac cao, phu thuoc phdn Ian vao cac yeu du nhan dang cAn phai dap (mg.

VeriSign dua ra mot 56 lop chirng chi, ill 16p 1 den 4. Cac chirng chi lap 1 la cac clnrng chi a mire thap nhit, giin liSn voi cac dia chi thu di~n tir va cac khoa cong khai, Cac chirng chi lap 4 ap dung cho cac may chu va t6 clnrc. Cac yeu du d6i voi chimg chi lap 4 cao han rit nhieu so voi cac yeu du danh cho chUng chi lap 1. Vi du, cac chirng chi lap 4 cua VeriSign dam baa nhan dang ca nnan va m6i quan h~ cua ca nhan nay voi cong ty ho~c t6 clnrc xac dinh,

[hong tin nh~n d@g clla ea nhan: ten, t6 ehuc va dia chij iKhmi cong khai eua ca nha~

[hoi gian luu hanh hqp l~ ella chimg eh~ IS6 hi~u ella ehfrng"cll1l

tfhang tin v~ ID va chu ky 56 cua cAl

Being 4.1 : Cdu true mpt ehlmg chi clio VeriSign

Khi tai v~ mot trang Web co chua chuang trinh dong, nhung chuang trmh dong nay chua diroc ky, se xuat hien m¢t hOp thoai chi baa ring a day khong co clurng chi hop I~. Vi~c Internet Explorer co hien th] canh baa an toan hay khong phu thuoc vao viec ban dinh diu hinh an to an cho trinh duy~t cua minh nhir th~ nao.

Cac chirng chi co tho; han t6n tai nhih djnh, co th6 nhan bi~t nhan thoi gian khi nhan vao mot sieu lien k~t. Nhan thai gian nay cho biet thai han t5n tai hop l~ cua mot chtrng chi. Chung chi se bi thu h6i