Baz Hadislerin Shhat Durumuna Dair nl Sf Necmddn

el-Kbrya Yneltilen Sorular ve Cevaplar

Do. Dr. Muhammet YILMAZ

Atf / - Ylmaz, M. (2014). Baz Hadislerin Shhat Durumuna Dair nl Sf Necmddn elKbrya Yneltilen Sorular ve Cevaplar, ukurova niversitesi lahiyat Fakltesi Dergisi, 14
(1), 1-33.
z- slm Dininden beslenen ve tabiatyla hadislere de bir ekilde yer veren ilim dallarndan
birisi de Tasavvufdur. Muhaddis denilebilecek sfler olduu gibi, sf diye nitelenen ok sayda hadis ravisi veya limi de bulunmaktadr. u var ki, sflik yn daha ne kanlarn, Tasavvuf alannda ortaya koyduu eserlerde, sahihlerin yan sra zayf ve mevz hadislerin de bulunduu grlmektedir. Bu durum, sadece sfilere zg olmamakla birlikte ou kez onlar hakknda genel kabul grm bir kanaate dnm gibidir. te bu balamda, Necmddn elKbrnn kendisine yneltilen sorulara bir hadisi titizliiyle verdii yantlar, sz konusu genel
kanaatin en azndan onun hakknda geerli olmadn gstermektedir. Necmddn elKbrnn rencisi tarafndan yazlan ve makalemize konu olan risle, Tasavvuf alannda
ska atf yaplan hadisler de dhil olmak zere, yaygn olarak dillerde dolaan baz rivayetlerin,
muhaddislerin kriterlerini ve terimlerini kullanan bir tarikat kurucusu tarafndan deerlendirilmesi
bakmndan kayda deer bir rnek tekil etmektedir.
Anahtar szckler- Hadis, tasavvuf, Necmddn el-Kbr, sahh, mevz

Giri
slam Dininin ikinci kayna kabul edilen ve birok problemin zmnde bavurulan Snnet, arlkl olarak Hz. Peygamberin szlerinden/hadislerinden oluan byk bir
birikim halinde szl ve/veya yazl olarak aktarlma srecinde, gerek sened, gerekse
metin itibariyle eitli problemlerle kar karya gelmitir. Sahih olanndan mevz olanna
varncaya kadar binlerce hadis, yine binlerce aktarcnn/rvnin durumunu aratrmay
zorunlu klm; ilmr-ricl sayesinde tarihsel ve biyografik bilgilerin derlenmesine ve deerlendirilmesine de zemin hazrlamtr. Dorudan veya yorumlanarak dinin birok alan

ukurova niversitesi lahiyat Fakltesi Hadis Anabilim Dal, e-posta: muhyilmaz@cu.edu.tr

2 | Do. Dr. Muhammet YILMAZ

ve eitli bilim dallarnda delil olarak kullanlan hadislerin hangi kriterlere gre kabul edilip
edilmeyecei balamnda usll-hadis ilmi titizlikle devreye sokulmu, zamanla kendi
ierisinde branlara ayrlan hadis ilimleri ierisinde zellikle mevz veya dillerde dolaan
mehur hadisleri konu edinen eserler byk bir ihtiyaca cevap vermeyi amalamtr.
Derli toplu ilk rneklerini VI. (XII.) yzyldan itibaren takip edebildiimiz bu tr
eserlerin yan sra, bu konuda ilim meclislerinde diyalog tarznda gerekleen bilgi alverileri, kimilerince kayda alnarak sonraki kuaklara miras braklmtr. zellikle hadis
limlerinin baz hadisler veya ravileri hakknda birbirlerine ynelttikleri sorular ve bunlara
verilen cevaplarn kaydedildii almalar yaplmtr. Benzer ekilde ilim taliplerinin sanki
fkh konularnda fetva istercesine baz hadisler veya snnet diye bilinen uygulamalar
hakknda limlere sorduklar sorular ve bu sorulara verilen cevaplar da ya mstakil eserler
ya da baka eserlerin ierisinde bir blm olarak yer almaktadr. Soru ve cevap eklinde
icra edilen byle bir ilm etkinliin doal olarak -en azndan- bir tarafnda hadis uzman
birisi bulunur, bir dier ifadeyle muhaddis diye nitelenen lim kiiler yer alr. Hadisleri delil
alrken onlarn shhat derecesini irdeleyen fkh limleri de ksmen bu alana dhil edilebilir.
Fakat zellikle sf kimliiyle tannan, stelik bir Tasavvuf mektebinin kurucusunun, hadislere ilikin sorulara yine hadisi kimliiyle cevaplar vermesi, pek rastlanlan bir durum
deildir. te byle bir durum, imdiye kadar hakknda yaplan almalarda isminden hi
sz edilmeyen, daha dorusu kefedilmedii iin varlndan haberdr olunmayan bir
risle vesilesiyle Necmddn el-Kbr hakknda bu makalede sz konusu edilecektir.
Necmddn el-Kbrnn Hayat ve Eserleri
Yapt mnzaralarda herkese galip gelmesinden dolay et-Tmmetl-Kbr
diye anlm ve zamanla et-Tmme kelimesi unutulup sadece el-Kbr lakabyla zikredilen Necmddn el-Kbr, dnya ve ahiretten saknan anlamnda Ebul-Cennb knyesiyle mehurdur. ok ksa srede ok sayda mrid ve veli yetitirmesi nedeniyle Veltr ve Sniul-evliy diye de anlan Eb Abdullah Necmddn Ahmed b. mer b. Muhammed b. Abdillah el-Hvak el-Hrizm (540-618/1145-1221) genlik yllarnda hadis
tahsiline ok merakl olduundan Nbr, Isfahn, Hemedn, Mekke, skenderiyye, Badat, Tebrz gibi ilim merkezlerinde bulunmutur. Ebul-Mel el-Ferv (. 587/1191), Hfz
Ebul-Al (. 569/1174), Ebul-Mekrim Ahmed el-Lebbn (. 597/1201), Eb Cafer Muhammed es-Saydaln (. 568/1173), Hfz Eb Thir es-Silef (. 576/1180) gibi hadis
alimlerinden hadis dinlemi, okumu, rivayet etmitir.1

Hayat hakknda bkz. Gkbulut, Sleyman, Necmeddn-i Kbr: Hayat, Eserleri, Grleri, nsan
Yaynlar, stanbul 2010, s. 78-83; Algar, Hamid, Necmeddn-i Kbr, DA, stanbul 2006, XXXII,
498-499.

Necmddn el-Kbrya Sorulan Hadisler ve Cevaplar | 3

Msrda iken nl sf Rzbihn- Kebre (. 584/1188) intisap etmi, hadis tahsiline ynelik byk ilgisi nedeniyle eyhinden izin alarak el-Begavnin MsbhusSnnesini okumak zere Tebrize gitmitir. Tebrizde Baba Ferece (. 568/1173) balanarak bir sre halvet ve riyazat hayat yaam, daha sonra oradan ayrlarak Bitliste yaayan
eyh Ammr- Ysire (. 590/1194) intisap etmi, bir mddet terbiye grerek iczet almtr. Onun iaretiyle Hzistna giderek eyh smail el-Kasrnin (. 589/1193) elinden tasavvuf hrkas giymi, manevi eitimini tamamlamtr. eyhinin tavsiyesi dorultusunda
oradan ayrlp Msra uradktan sonra memleketi Hrizme dnm, Mool istilas srasnda ehit oluncaya kadar orada irad faaliyetlerine devam etmitir.2
Necmddn el-Kbrnn Mecdddn el-Badd (. 606/1209), Radyyddn Ali
Lala (. 642/1244), Sadddn Hammye (. 650/1252), Aynzzemn Cemlddn el-Cl
(. 651/1253), Necmddn Dye er-Rz (. 654/1256), Seyfddn el-Bharz (.
658/1259), Baba Keml el-Cend (. 672/1273), Ziyddn Mesd e-rz (. 655/1257),
Ebul-Meyyed Muvaffak el-Hass (. 634/1237) gibi mehur olan halifelerinin yan sra
daha birok halifesi ve mridi olduu bilinmektedir.3
Kollar vastasyla Anadoludan ine varncaya kadar geni bir corafyada yaylan Kbrevyye tarikatnn kurucusu olan Necmddn el-Kbr, el-Usll-Aere, Risle
ilel-Himil-Hif min Levmetil-Lim, dbs-Sfiyye. Fevihul-Ceml ve FevtihulCell, gibi hemen hepsi tasavvufla ilgili Arapa ve Farsa yirmiye yakn eser yazmtr.4
Slt Ecbe anh Ebul-Cennb Necmddn el-Hvak el-Kbr ve Yazar
Hadis alannda mevzut tr mstakil eserlerin telif edilmeye balad bir dnemde bir rencisinin sorduu hadis arlkl sorulara Necmddn el-Kbrnn verdii
cevaplar ieren ve rencisi tarafndan kaleme alnan bu eser, kk hacmine ramen o
dnemde yaygn olarak bilinen ve hakknda soru sorulma ihtiyac hissedilen hadislerin
neler olduunu tespit noktasnda fikir vermektedir. Birden fazla kiinin katld ve farkl
zamanlarda gerekleen derslerde, sorularn szl olarak iletildii ve cevapland anlalmaktadr.
Sorular soran rencinin kim olduuna dair eserde ak bir ifade, bir ahs ismi
bulunmamaktadr. Bununla beraber metninin balangcndan nce, besmelenin ardndan
u ifade yer almaktadr:

Gkbulut, Necmeddn-i Kbr, s. 86-87.

Gkbulut, Necmeddn-i Kbr, s. 124-166; Algar, Necmeddn-i Kbr, XXXII, 499.

Gkbulut, Necmeddn-i Kbr, s. 102-114; Algar, Necmeddn-i Kbr, XXXII, 500.

4 | Do. Dr. Muhammet YILMAZ

...
Bu kitab derleyen eyh mam Allah ona affyla muamele etsin yle dedi:
Bunlar eyhimize sorduum sorulardr5
Yukardaki ifadeden Bu kitab derleyen kiinin Necmddn el-Kbrnn rencisi olduunu rahatlkla anlyoruz. Tahminimizce Bu kitaptan maksat, soru ve cevaplar
ieren ve risale denilebilecek bir boyutta olan bu kk eser deildir. Ele aldmz risle,
koleksiyondaki ikinci eser olup, ilk sradaki Fuslul-hkm f Uslil-Ahkm adl eserden
sonra yer almaktadr. Fuslul-md ve el-Fuslul-mdiyye diye de tannan ilk eser,
Hanefi fkh alannda birok kaynaktan derlenerek yazlmtr.6
Burada verilen bilgilere gre bu hacimli fkh eserinin yazm/tahriri/kitabeti baz
dostlar tarafndan stlenilmi olmakla beraber bu iin tamamlanmas mellifin yani eyhlislam Cemlddnin olu tarafndan gerekletirilmitir. Eserin VIII. (XIV.) yy. istinsahl bir
nshasnda Cemlddn ismi mdddn olarak kaydedilmitir. 7 Bu durumda mellifin
lakab ou nshada Cemlddn, bazlarnda ise mdddn olarak gemektedir ki imla
bakmndan ikisi yaknlk arz etmektedir. Eserin giriinde bu eserin herhangi bir devlet
adamna ithaf edildiine dair bir ifade bulunmamas, eserin orijinal adnn Fuslulmd/Fuslul-mdiyye/el-Fuslul-mdiyye diye anlmas, yazarnn lakab olarak ounlukla mdddn lakabnn kullanldn gstermektedir. Tabi ki birden fazla lakap veya
knye ile anlmas da mmkndr.8
5

Slt Ecbe anh Ebul-Cennb Necmddn el-Hvak el-Kbr, Riyad Kral Abdlaziz Halk Ktphanesi, yazmalar blm, nr. 2308/2, vr. 424a.

Mernn, Ebul-Feth Abdurrahm b. Eb Bekr, Fuslul-hkm f Uslil-Ahkm, Riyad Kral Abdlaziz

Halk Ktphanesi, yazmalar blm, nr. 2308/1, vr. 2a, 423ab.

Glpnarl, Abdlbaki, Mevln Mzesi Yazmalar Katalou, Trk Tarih Kurumu Basmevi, Ankara
1972, III, 221-222.

Eserin yazarnn kim olduuna dair ihtilaf eskiden beri devam etmektedir. Mesela Manisa l
Halk/Akhisar Zeynizde Ktp., nr. 347deki nshann zahriyesinde (1a) u notlar yer almaktadr: Kitabn sonunda bu eserin sahibi kendisini Ebul-Feth b. Eb Bekr b. Abdlcell b. el-Hall el-Mernn
es-Semerkand diye zikretmitir. Kitabn baka bir yerinde dedesini el-Hidye, et-Tecns vel-Mezd
yazar olarak zikretmitir. Burada bir problem vardr zira el-Hidyenin yazar (Ebul-Hasen
Burhnddn) Ali b. Eb Bekr b. Abdilcelldir (. 593/1197) ve buna gre el-Hidye yazar onun dedesi deil kardei olmaktadr. Bununla birlikte birinci dedeye deil ikinci ve daha yukarsndaki dedeye
nispet etme uygulamas da sz konusudur, denilebilir. Fakat bu uygulama det ve rf asndan burada uzak bir ihtimaldir. Zira yazarlar eserlerinin sonunda isimlerini kaydederken tertibe uygun olarak
neseplerini kaydederler. Burada anne tarafndan dedesi (kastedilmi) olmas da mmkndr denilemez nk el-Hidye yazarnn babalarn (Eb Bekr, Abdlcell) kendi babalar olarak zikretmitir.

Bu satrlar yazan Ebul-Leys Ziyddn el-Hanef yle der: Ben daha sonra bu haiyenin/notun sahibi
olan Allme eyh (Seddddn) Abdlevvel b. Cemlddn (Muhammed b. brahim) el-Mridnin (.
872/1467) u satrlar babasnn yazs altna kendi hattyla yazm olduunu grdm: Burada bir
problem yoktur zira el-Hidye yazarnn mdddn Eb Bekr adl bir olu vardr ve bu (Eb) el-Feth
onun oludur. Bu durumda o (Ebul-Feth) b. Eb Bekr Ali b. Eb Bekr b. Abdlcell b. el-Hall el-

Necmddn el-Kbrya Sorulan Hadisler ve Cevaplar | 5

el-Fuslul-mdiyyenin yazarn Ebul-Feth Zeynddn Abdurrahm b.

mdddn Eb Bekr b. Shibl-Hidye bal altnda tantan Abdlhayy el-Leknev (.
1304/1886) u deerlendirmede bulunur:
el-Fuslul-mdiyyeyi inceledim. Yazar, el-Hidye yazarn Dedem
Burhnddn el-Mernn ve onun olu meri Amcam Nizmddn diye birok yerde
anmaktadr. Fakat yazarn eser sonundaki ibaresine gre o Ebul-Feth b. Eb Bekr b. Abdlcell b. el-Hall el-Mernndir. Buna gre o, el-Hidye yazarnn kardeidir zira elHidye yazar Ali b. Eb Bekr b. Abdlcell el-Mernndir. Zannmca ya bu ibarede
isim/isimler dmtr ya da Eb Bekr ile el-Hidye yazar deil onun olu mdddn
kastedilmitir. Bu durumda Abdlcelle nispet edilmesi dedesinin babasna nispet edilmesi
eklinde anlalr.9
Kanaatimizce eserin sonunda yer alan nesep zincirindeki isimlerin tam veya eksiklii konusunu deil, eser ierisinde yazarn verdii ipularn temel alarak onun elHidye yazar Ali b. Eb Bekr b. Abdlcell el-Mernn el-Fern er-Ritnnin olu
mdddn (veya: Cemlddn) Eb Bekrin olu Zeynddn Ebul-Feth Abdrrahm diye
nitelenmesi tercihe ayandr.
Yazarn tam ismi konusunda tartma sona ermemekle birlikte, yazarn bu fkh
eserini 651 senesi aban ay sonlarnda (Ekim 1253) Semerkandda tamamland bilgisi,
onun bu tarihlerde hayatta olduunu sylememize imkn vermektedir. Brockelmannn (.
1956) yazarn lm tarihini yaklak olarak 670/1271 ylnda olarak belirtmesi10 bir kaynaa deil tahmine dayal bir bilgi olarak grlebilir.
Yazarla ilgili bilgi veren ve bizim eriebildiimiz tarihi kaynaklarda onun Necmddn el-Kbr ile bulutuu veya ona renci olduuna dair bir kayda rastlanmasa da,
618/1221 tarihinde ehit olan Necmddn el-Kbrnn birok halifesi 630-670/1233-1271
tarihleri arasnda ldne gre 651/1253 ylnda Semerkandda hayatta olan yazarn
onun ilim meclislerine katlmas tarihen mmkndr.
Slt/Esile Ecbe anh Ebul-Cennb Necmddn el-Hvak el-Kbr diye adlandrlan kk eser Riyad Kral Abdlaziz Halk Ktphanesi, yazmalar blm, nr.
2308/2, vr. 424a-427b arasnda yer almaktadr. Eser ad, ktphane katalounu hazrlaMernn olmaktadr. Bu nesepte el-Hidye yazar olan Ali, ya ktip tarafndan ya da detleri gerei
byle bir uygulamadan dolay dm (ve zikredilmemi) olmaldr. Bunu yazan Abdlevveldir. Bu
satrlar yazan (Ebul-Leys Ziyddn) yle der: Nesepte el-Hidye yazar ve onun babas dmtr. Buna gre el-Fusl(ul-mdiyye) yazarnn ifadesini yukardaki dedeye nispet olarak anlamak gerekir ki, bu tr uygulamann ok sayda rnei vardr. (Merginn, Fuslul-hkm f Uslil-Ahkm,
Manisa l Halk/Akhisar Zeynelzade Ktp., nr. 347, vr. 1a.)
9

Leknev, Abdlhayy, el-Fevidl-Behiyye f Tercimil-Hanefiyye, Drul-Erkm, Beyrut 1417/1998, s.

159, 238.

10

Brockelmann, Carl, Geschichte der Arabischen Litteratur, Weimar 1898, I, 382.

6 | Do. Dr. Muhammet YILMAZ

yanlar tarafndan verilmitir. Makale ekinde ilk ve son sayfas sunulan eserin balang
cmlesi yledir:
"
...
Biti cmlesi:
: ...
Her biri 22 satrdan ibaret 4 varak (8 sayfa) hacminde Risle diye nitelenebilecek
bu eserin, Muhammed Latf b. Dost Ali el-Kbil tarafndan 10 Cemaziyelevvel 969/16
Ocak 1562 tarihinde Kabilde istinsah tamamlanmtr.
Necmddn el-Kbrya Hadis le ilgili Sorulan Sorular ve Cevaplar
Bu almada Necmddn el-Kbrya talebesi tarafndan sorulan tm soru ve
cevaplar gz nnde bulundurularak, benzer ierikli rivayetlerden setiimiz rnekler,
tarafmzdan oluturulan konu balklar altnda ele alnmtr. Risle metninde izlenen
usle sadk kalmay tercih ederek Necmddn el-Kbrya yneltilen soru ve onun verdii
cevab (italik olarak) verdik. Ardndan da ilgili rivayetin ksa tahricini sunmaya altk.
Bylece verilen cevapla tahri bilgileri arasnda mukyese yaplabilmesini amaladk.
Sorularn younlat konular ve Necmddn el-Kbrnn ne kan sflik ynn gz
nnde bulundurarak nce tasavvuf alanna ilikin soru ve cevaplar ele aldk.
1. Tasavvufta Mehur Olan Rivayetler
Soru: / Nefsini bilen Rabbini bilir sz hakknda ne
dersiniz?
Cevap: Hadis deildir. 11
Eb Nuaym (.430/1038) bu szn Sehl b. Abdullah et-Tsterye (. 283/896)
ait olduunu ve ona bu szn anlam sorulduunda /Kim
kendisini Rabbine ait grr (Onun kulu olduu bilincine varr) ise, Onun kendisinin Rabbi
olduunu bilir eklinde cevap verdiini kaydetmektedir.12 Eb Nuaymn bir baka rivayetine gre ise, erk (. 177/794) brahim b. Edheme (. 162/779), Hz. Ali (. 40/660) ile
Muviye (. 60/679) arasnda olup bitenleri sormu, bunun zerine o alamaya balam,
erk de bu soruyu sorduuna piman olmutur. Sonra brahim b. Edhem ban kaldrarak
/ Kim nefisini tanr/bilirse

11

Slt Ecbe anh Ebul-Cennb Necmddn el-Hvak el-Kbr, vr. 425b.

12

Eb Nuaym el-sfahn, Ahmed b. Abdillah b. shk, Hlyetl-Evliy ve Tabaktl-Asfiy, Matbaats-Sade, Khire, 1974, X, 208.

Necmddn el-Kbrya Sorulan Hadisler ve Cevaplar | 7

kendi nefsiyle megul olur; kim Rabbini tanr/bilirse baka bir eyle deil Rabbi ile megul
olur cevabn vermitir. 13
Hz. Peygambere aidiyetine dair hadis kaynaklarnda herhangi bir bilgiye rastlamadmz bu rivayeti bn Teymiyyenin (. 728/1327) uydurma kabul ettii, Ebul-Muzaffer
es-Semnnin (. 615/1218) de bununla ilgili olarak merf olarak bilinmemekle birlikte
Yahy b. Muz er-Rznin (. 258/871) sz olarak nakledilir dedii, ayrca Nevevnin (.
676/1277) de bu sz Hz. Peygamberin hadisi olarak sabit grmedii, bununla birlikte
manasn doru kabul ettii kaydedilmitir.14
Soru: / Sen olmasaydn alemleri yaratmazdm sz
hakknda ne dersiniz?
Cevap: Sahih deildir. Ancak mana ynyle hid rivayetler vardr.15
Sannin (. 650/1252) mevzu hadisler arasnda yer verdii16 bu rivayet hakknda Acln (. 1162/1748) hadis olmasa da manas dorudur deerlendirmesinde bulunmutur.17 Ali el-Kr (. 1014/1606), Sannin grn kaydettikten sonra manasnn
doru olduuna Deylemnin (. 509/1115)18 bn Abbasdan (. 68/687) merf olarak rivayet ettii /Cebrail bana geldi
ve: Ey Muhammed! Sen olmasaydn Cennet yaratlmazd, Sen olmasaydn Cehennem
yaratlmazd rivayetini delil gsterir ve bn Askirin (. 571/1176 ) rivayetinde de
/Sen olmasaydn dnya yaratlmazd eklinde getiine iaret eder. 19

13

Eb Nuaym, Hlyetl-Evliy, VIII, 15.

14

Ali el-Kr, Ebul-Hasan Nurddn Ali b. Sultan Muhammed, el-Esrrl-Merfa fil-Ahbril-Mevda

(el-Mevdtl-Kbr) thk. Muhammed b. Ltfi Sabba. Drl-Emne, Beyrut 1986, s. 337. Bu szn
tasavvuf kaynaklarndaki kullanm ve tahrici hakknda geni bilgi iin bkz. Yldrm, Ahmet, Tasavvufun Temel retilerinin Hadislerdeki Dayanaklar, Trkiye Diyanet Vakf Yaynlar, Ankara 2000, s.
229-231; Uysal, Muhittin, Tasavvuf Kltrnde Hadis, Yediveren Yaynlar, Konya 2001, s. 326-332;
Akel, Yusuf, Nefsini Bilen Rabbini Bilir Hadis mi?, Kelm- Kibar m?, Sleyman Demirel niversitesi lahiyat Fakltesi Dergisi, 1998, say: 5, s. 173-200.

15

Slt Ecbe anh Ebul-Cennb Necmddn el-Hvak el-Kbr, vr. 424b.

16

San, Ebl-Fedil Radyyddn Hasan b. Muhammed b. Hasan, Mevdts-San, thk. Necm

Abdurrahmn Halef, Drl-Memn lit-Trs, Dmak 1985, s. 52

17

Acln, smal b. Muhammed, Kefl-Haf ve Mzll-lbs, Drul-Ktbil-lmiyye, Beyrut 1988, II,

164.
Tesbit edebildiimiz kadaryla Deylemnin bn Abbasdan rivayeti yledir:
/Yce Allah yle buyuruyor: zzet ve cellime yemin olsun ki, sen olmasaydn cenneti yaratmazdm. Sen olmasaydm dnyay yaratmazdm. Kr. Deylem,
Eb c irye b. ehredr b. irye, el-Firdevs bi Mesril-Htb, thk. es-Sad b. Besyn Zall,
Drul-Ktbil-lmiyye, Beyrut 1406/1986, V, 227.

18

19

Ali el-Kr, el-Esrrl-Merfa s. 288. Bu rivayet hakknda geni bilgi iin bkz. Yldrm, Tasavvufun
Temel retilerinin Hadislerdeki Dayanaklar, 121-123.

8 | Do. Dr. Muhammet YILMAZ

Soru: Hz. Peygamberin / dem su ile toprak/balk

arasnda iken ben neb idim hadisini hakknda ne dersiniz?
Cevap: Sahihtir.20
Tirmiz (. 279/892), Eb Hureyreden (. 58/677) / Sana nbvvet ne zaman vacip oldu sorusuna Hz. Peygamberin /dem ruh
ve ceset arasnda iken cevabn verdiini nakletmi ve Eb Hureyre hadisi, hasen, sahih,
gariptir. Bu hadisi bu tarik dnda bilmiyoruz. Bu konuda Meyseretl-Fecrden de bir rivayet vardr21 deerlendirmesini yapmtr.22
Sehv (. 902/1497) ve Suyt (. 911/1505) gibi alimler ise hem sorudaki lafzn,
hem de / Ben nebi iken dem de, su da, toprak da yoktu
eklindeki rivayetin uydurma olduunu ifade etmiler, bununla birlikte Meysereden nakledilen / Sen ne zaman nebi oldun? sorusuna Hz. Peygamberin
/ dem ruh ve ceset arasnda iken eklinde cevap verdii bu rivayetinin sahih
olduu kanaatindedirler.23
evkn (. 1250/1834) /Ben yaratlta
nebilerin ilki, gnderilite ise sonuncusuyum rivayeti balamnda
/hadisini hid olarak getirmitir. Bununla birlikte Sannin su ve toprak kelimelerini ieren rivayeti mevz kabul ettiini, bn Teymiyyenin de ayn grte olduunu nakletmitir.24
Soru: / Dnya sevgisi btn hatalarn badr sz hakknda ne dersiniz?
Cevap: Zayftr. 25
bn Ebid-Dny (. 281/894)26 ve Beyhak (. 458/1066) Hasan el-Basrden (.
110/728) mrsel olarak rivayet etmilerdir. Ayrca Ali b. Eb Tlibten de senedsiz olarak

20

Slt Ecbe anh Ebul-Cennb Necmddn el-Hvak el-Kbr, vr. 424b.

21

Kr. Deylem, el-Firdevs, III, 284.

22

Tirmiz, Eb s Muhammed b. s, Snent-Tirmiz, thk. Izzddn Dall, Imdt-Tayyr, Ysir Hasan, Messesetr-Risle, Dmek 2011, Menkb, 1 (no: 3936), s. 1198.

23

Sehv, Ebul-Hayr emsddn Muhammed b. Abdirrahmn, el-Makasdl-Hasene, thk. Muhammed

Osman el-Hut, Drl-Kitbil-Arab, Beyrut 1985; s. 521; Suyt, Ebul-Fadl Cellddn Abdurrahman
b. Eb Bekr, ed-Drerl-mntesire fil-ehdsil-mtehire, thk. Muhammed b. Ltfi Sabba, CmiatlMelik Sud, Riyad 1988. s. 163; Acln, Kefl-Haf, II, 129.

24

evkn, Eb Abdillah Muhammed b. Ali b. Muhammed el-Havlan, el-Fevaid'l-Mecma fi'l-Ehdsi'lMevda thk. Abdurrahman b. Yahy el-Yeman, el-Mektebetl-slm, Beyrut 1392, s. 326. Tasavvuf
kitaplarndaki kullanm ve hadisin deerlendirilmesi iin bkz. Yldrm, Tasavvufun Temel retileri, s.
124-125.

25

Slt Ecbe anh Ebul-Cennb Necmddn el-Hvak el-Kbr, vr. 425a.

Necmddn el-Kbrya Sorulan Hadisler ve Cevaplar | 9

s b. Meryemin sz olarak rivayet edilmitir.27 Ali el-Kr bu ve benzer lafzlarla nakledilen dier rivayetleri bir arada deerlendirmi ve sonu olarak yle demitir: Hz. Aliden
gelen rivayet isnadsz olduundan uydurmadr. snad olan rivayetler de birbiriyle ihtilafldr. Bu rivayet, mrsel olarak rivayet edilmi olmakla birlikte, cumhura gre mrsel hadis,
isnad sahih olduu zaman huccettir. bnl-Medn (. 234/848), el-Hasen el-Basrnin
mrselleri, ancak ondan sika kiiler nakletmise sahihtir derken, Darekutn (. 385/995)
onun mrsellerinin zayf olduu kanaatindedir.28
Soru: / En amansz dmann, iki yann arasndaki/yan bandaki nefsindir sz hakknda ne dersiniz?
Cevap: Sahih deildir. 29
Beyhak, ez-Zhdde30 bn Abbs hadisi olarak zayf bir isnadla rivayet etmitir.
Bu senedde hadis uyduran Muhammed b. Abdirrahmn b. Gazvn bulunmaktadr. Drekutn onun hadis uydurduunu belirtmi, bn Ad (. 365/976) de31 hadis uydurmakla itham
edildiini zikretmitir.32
Soru: / Fakirlik iftiharmdr sz hakknda ne dersiniz?
Cevap: Mzekkirlerden/vaizlerden duydum. 33
bn Teymiyye bu hadisin yalan ve senedinin de zayf olduunu belirtmitir. Bu sz
Abdurrahman b. Ziyd b. Enuma (. 161/778) aittir. bn Hacer el-Askaln (. 852/ 1448)
de bu hadisin batl ve uydurma olduunu sylemitir.34
Soru: / Kk cihattan byk cihada dndk sz hakknda ne dersiniz?

26

Kr. bn Ebid-Dny, Eb Bekr Abdillah b. Muhammed b. Ubeyd, Kitbz-Zhd, thk. Yasin Muhammed Sevvs, Dru bn Kesir, Dmak 1999/1420, s. 26.

27

Fetten, Cemalddn Muhammed Thir b. Ali el-Hind, Tezkiretl-Mevdt, drett-TbatilMnriyye, (y.y.) 1343. s. 173. Bu rivayetin tasavvuf kitaplarndaki kullanm ve tahrici hakknda bkz.
Uysal, Tasavvuf Kltrnde Hadis, s. 346-347.

28

Ali el-Kr, el-Esrrul-Merfa, s. 188.

29

Slt Ecbe anh Ebul-Cennb Necmddn el-Hvak el-Kbr, vr. 42ba.

30

Kr, Beyhak, Eb Bekr Ahmed b. el-Hseyin b. Ali, Kitbz-Zhdil-Kebr, thk. mir Ahmed Haydr,
Messesetl-Ktbis-Sekfiyye, Beyrut 1996, s. 156.

31

Kr. bn Ad, Eb Ahmed Abdullah el-Crcn, el-Kmil f Dufi'r-Ricl, thk. dil Ahmed Abulmevcd,
el-Ktbl-lmiyye, Beyrut 1417/1997, VII, 549.

32

Acln, Kefl-Haf, I, 143. Ayrca bkz. Uysal, Tasavvuf Kltrnde Hadis, s. 325.

33

Slt Ecbe anh Ebul-Cennb Necmddn el-Hvak el-Kbr, vr. 425a.

34

Acln, Keful-Haf, II, 87; Ali el-Kr, el-Esrrul-Merfa, s. 254; Ayrca bkz. Uysal, Tasavvuf Kltrnde Hadis, s. 353-354.

10 | Do. Dr. Muhammet YILMAZ

Cevap: Herhangi bir isnadn bilmiyorum. Ancak / Allah

urunda hakkyla cihad edin ayetinin35 tefsirinde grdm. 36
Bu hadis tefsirlerde sz konusu ayetinin aklamas babnda zikredilmitir. Beyhak Zhdde Cbir b. Abdillah ( 78/697) hadisi olarak kaydetmi ve bu isnad zayftr
demitir.37 Acln, bn Hacerin halk arasnda mehur olmakla birlikte, bn Uleyyenin (.
193/809) szdr grn naklettikten sonra yle demitir: Bu rivayet hyda yer
almakta, ancak Gazzal (. 555/1111) zayf bir isnadla nakletmektedir.38
Soru: / Kavmi iindeki eyh/yal, mmeti iindeki
peygamber gibidir sz hakknda ne dersiniz?
Cevap: Byle sylenmektedir. Ancak sahih deildir.39
bn Hbbn (. 354/965) bn merden ( 73/692)40, Deylem de bn Abbsdan41
zayf bir isnadla rivayet etmilerdir. 42 Sehv bu bilgilere ilave olarak bn Teymiyyenin
baz ilim ehli byle sylerdi, ancak bu sz Hz. Peygambere ait deildir dediini nakletmi, ardndan da benzer manadaki rivayetlerin tamamnn batl olduunu zikretmitir. 43
evkn ise bn Hacer ve daha birok alimin bu rivayeti kesin olarak uydurma kabul ettiklerini nakletmektedir.44
Soru: / Allahn ahlkyla ahlaklannz sz hakknda ne dersiniz?
Cevap: Bu bir eyhin szdr.45
Tefsir ve tasavvuf eserlerinde sklkla kullanlan bu szn Hz. Peygambere izafe
edildii de olmutur.46 Ancak hadis kaynaklarnda Hz. Peygambere aidiyetine dair herhangi bir kayda rastlanmamtr.
35

22. Hac/78.

36

Slt Ecbe anh Ebul-Cennb Necmddn el-Hvak el-Kbr, vr. 425a.

37

Beyhak, Kitbz-Zhd, s. 165.

38

Acln, Kefl-Haf, I, 424. Ayrca bkz. Ali el-Kr, el-Esrrul-Merfa, s. 211-212. Kr. Irk, EbulFadl Zeynddn Abdurrahm b. el-Huseyn b. Abdirrhmn, el-Mun an Hamlil-Esfr (hynn hamiinde), Dru bn Hazm, Beyrut 2005, s. 882.

39

Slt Ecbe anh Ebul-Cennb Necmddn el-Hvak el-Kbr, vr. 425b.

40

Kr. bn Hbbn, Eb Htim Muhammed, el-Mecrhn mine'l-Muhaddisn ve'd-Duaf ve'l-Metrkn,

thk. Mahmd brhim Zayed, Dr'l-V, Haleb 1976, s. II, 39.

41

Kr. Deylem, el-Firdevs, II, 373.

42

Irk, el-Mun, s. 98.

43

Sehv, el-Maksdl-Hasene, s. 412; Acln, Kefl-Haf, II, 17.

44

evkn, el-Fevaid'l-Mecma, s. 286. Ayrca bkz. Yldrm, Tasavvufun Temel retileri, s. 191.

45

Slt Ecbe anh Ebul-Cennb Necmddn el-Hvak el-Kbr, vr. 426a.

Necmddn el-Kbrya Sorulan Hadisler ve Cevaplar | 11

Soru: / Fakirlik neredeyse kfr olacakt sz hakknda ne

dersiniz?
Cevap: Hasan el-Basrnin mrsel rivayetidir.47
Tabern (. 360/971) / Fakirlik neredeyse kfr olacakt, haset de neredeyse kaderin nne geecekti eklinde mer b. elHattbdan (. 23/643);48 Eb Nuaym49, Kud (. 454/1062)50 ve Beyhak51 de Enes b.
Mlikten ( 91/717) merf olarak rivayet etmitir.
Sehv bu rivayeti Ahmed b. Menin ( 244/859), Yezd er-Rakk tarikiyle Hasan (el-Basr) ya da Enes b. Mlikten / haset de neredeyse kaderin nne geecekti ziyadesiyle merf olarak naklettiini ve Yezd er-Rakknin zayf bir
ravi olduunu belirtmi ardndan Tabernnin de el-Evsatta52 /
muhtalk neredeyse kfr olacakt lafzyla rivayet ettiini, ancak bu rivayette de zayf
ravilerin bulunduunu zikretmitir.53
bn Teymiyyeye bu hadisin sorulduu, onun bu szn yalan olduunu ve Mslmanlarn kitaplarnda bununla ilgili hibir eyin bilinmediini syledii; ayrca San
tarafndan da kesin olarak uydurma kabul edildii belirtilmektedir.54
Soru: / hlas sahipleri byk bir tehlike zeredirler sz
hakknda ne dersiniz?
Cevap: Sahih deildir. 55

46

Rz, Eb Abdillah Fahrddn Muhammed b. mer, et-Tefsirl-Kebr (Mefatihl-Gayb), Dru hyitTrsil-Arab, Beyrut 1420, IX, 408; smail Hakk Bursev, Ruhl-Beyn, Drul-Fikr, Beyrut (t.y.), III,
283.

47

Slt Ecbe anh Ebul-Cennb Necmddn el-Hvak el-Kbr, vr. 425a.

48

Tabern, Ebl-Ksm Sleyman b. Ahmed b. Eyyb el-Lahm, Kitbd-Du, thk. Mustafa Abdulkdir At, Drul-Ktbil-lmiyye, Beyrut 1413, s. 319.

49

Eb Nuaym, Hlyetl-Evliy, III, 43.

50

Kud, Eb Abdillah Muhammed b. Selme b. Cafer, Msned-ihb, thk. Hamd b. Abdilmecid esSelefi. Messesetr-Risle, Beyrut 1985/1405, s. 342.

51

Kr. Beyhak, Eb Bekr Ahmed b. el-Hseyn b. Ali, uabl-mn, thk. Abdulal Abdulhamd, Mektebetr-Rd, Riyd 2003, IX, 12.

52

Tabern, el-Muceml-Evsat, thk. Trk b. Ivadullah b. Muhammed-Abdulmuhsin b. brahim elHuseyn, Drul-Haremeyn, Khire (t.y.), IV, 225.

53

Sehv, el-Maksdl-Hasene, s. 497; Acln, Kefl-Haf, II, 107-108.

54

Mbrekfr, Ebl-Ul Muhammed Abdurrahman b. Abdirrahim, Tuhfetl-Ahvez bi erhi CmiitTirmiz, Drul-Ktbil-lmiyye, Beyrut 1990, VII, 17.

55

Slt Ecbe anh Ebul-Cennb Necmddn el-Hvak el-Kbr, vr. 425b.

12 | Do. Dr. Muhammet YILMAZ

Beyhak,
/ limler dnda insanlarn hepsi ldrler,
amel edenlerin dnda limlerin hepsi uykudadrlar, ihlas sahipleri dnda amel edenlerin
hepsi aldanmaktadrlar; ihlas sahipleri ise byk bir tehlikeyle kar karyadrlar. eklinde
Zn-Nn el-Msrnin (. 245/859) sz olarak nakletmitir.56 San bu rivayetin Hz. Peygambere iftira olduu kanaatindedir.57
Soru: / Benim Allah ile olduum
yle bir vakit vardr ki, o vakit iinde Onunla benim aramda ne bir mukarreb melek ne de
bir mrsel nebi bulunur sz hakknda ne dersiniz?
Cevap: Sahih deildir.58
Mutasavvflarn ska zikrettikleri bu sz Kueyr (. 465/ 1073) Rislede59
eklinde rivayet etmitir.60 Ali el-Kr hadis olmad kanaatindedir.61
2. badetlerle lgili Rivayetler
Soru: / stifth namaz hakknda ne dersiniz?
Cevap: Bunu Cafer b. Muhammed es-Sdkdan rivayet etmektedirler. Ancak
ondan sahih olarak gelmemitir.62
Salt yevmil-istifth da denilen ve Recep aynn on beinde klnan 50 rekatlk
bu namazla ilgili rivayetlerin uydurma olduu ifade edilmitir. 63
Soru: Recep aynn ilk Cuma gecesinde klnan Reib namaz hakknda ne
dersiniz?
Cevap: Bu konuda sahih bir rivayet gelmemitir.64

56

Beyhak, uabl-mn, IX, 181.

57

San, Mevdt, s. 38.

58

Slt Ecbe anh Ebul-Cennb Necmddn el-Hvak el-Kbr, vr. 424b.

59

Kueyr, Abdulkerm b. Hevzin b. Abdilmelik, er-Risletl-Kueyriyye, thk. Abdlhalm MahmdMahmd b. e-erf, Drul-Merif, Kahire (t.y.), I, 190.

60

Sehv, el-Maksdl-Hasene, s. 565; Acln, Kefl-Haf, II, 173-174.

61

Ali el-Kr, el-Esrrul-Merfa, s. 291; el-Masn f Marifetil-Hadisil-Mevd (Mevdts-Sur), thk.

Abdlfettah Eb Gudde, Mektebetl-Matbuatil-slm, Kahire 1984, s. 151.

62

Slt Ecbe anh Ebul-Cennb Necmddn el-Hvak el-Kbr, vr. 424a.

63

Leknev, Ebl-Hasent Muhammed Abdlhay b. Muhammed, el-srl-Merfa fil-Ahbril-Mevda,

thk. Muhammed es-Sad Besyn Zall. Mektebet-arkl-Cedd, Badat (t.y.), s. 112.

64

Slt Ecbe anh Ebul-Cennb Necmddn el-Hvak el-Kbr, vr. 424a.

Necmddn el-Kbrya Sorulan Hadisler ve Cevaplar | 13

bnl-Esr (. 606/1210), Enes b. Mlikten Hz. Peygamberin Reib namaz

adyla ikindi ile akam arasnda 6 selamla 12 rekatlk bir namaz kldn rivayet etmi ve
Bu hadisi Rezn b. Muviyenin (. 535/1140) kitabnda buldum. Ktb-i Sittenin herhangi
birinde rastlamadm, ravilerinden tan edilenler vardr demitir.65
Acln de Receb aynn ilk Cuma gecesinde klnan ve Reib namaz olarak
isimlendirilen namazn, uydurma olduunu, snnet ve hadis imamlarna gre sabit olmadn belirtmitir.66
Soru: Recep ay ierisinde veya bu ayn belli bir gnnde oru tutmak hakknda
bir hadis var mdr?
Cevap: Hayr. 67
Irk, Receb aynn ilk Perembe gnnde tutulacak oru ve klnacak namaz ile
ilgili rivayeti, Reznin kitabnda zikrettiini belirtmi ve uydurma olduunu sylemitir.68
Soru: , , gibi dualar
Hz. Peygamber imam olduunda ya da tek bana kld farz namazlarda okumu mudur?
Cevap: Hz. Peygamber bu tr dualar ounlukla nafile/snnet namazlarda 69
okumutur. 70
Soru: Hz. Peygamber, kusmadan dolay abdest ald. Bunun zerine ona bu farz
m? diye soruldu. O da Hayr, eer farz olsayd bunu Yce Allah Kitabnda zikrederdi
buyurdu. hadisini hakknda ne dersiniz?
Cevap: Hadisin isnadnda problem vardr. 71
Drekutn bu hadisi el-Evzden (. 157/774) Utbe b. es-Seken dnda rivayet
eden olmadn ve onun mnkerul-hadis olduunu belirtmektedir.72

65

bnl-Esr, Mecddn Ebus-Sedt el-Mbrek b. Muhammedb. Muhammed el-Cezer, CmiulUsl f Ehdsir-Resl, thk. Abdulkdir el-Arnat, Mektebetl-Hlvn, (y.y.), 1971. VI, 154.

66

Acln, Kefl-Haf, II, 417.

67

Slt Ecbe anh Ebul-Cennb Necmddn el-Hvak el-Kbr, vr. 424a.

68

Irk, el-Mun, s. 240.

69

Kr. Eb Dvd et-Taylis, Sleyman b. Dvd b. el-Crud el-Fari, Msnedu Eb Dvd et-Taylis,
thk. Muhammed b. Abdlmuhsin et-Trk. Dru Hicr, Msr, 1999/1419, I, 129; Ahmed b. Hanbel, Eb
Abdillah Ahmed b. Muhammed e-eyban, Msned, thk. uayb el-Arnat, Adil Mrid, Messesetr-Risle, Beyrut 1995-2008, II, 32, 133, 183, 184, Mslim, Ebl-Hseyn Mslim b. el-Haccc elKueyr, Sahhu Mslim, ner. Muhammed Fud Abdlbak, ar Yaynlar, stanbul 1981, SaltlMsfirn, 201 (no: 1812), s. 330-331; Tirmiz, Deavt, 32 (no: 3719), s. 1148.

70

Slt Ecbe anh Ebul-Cennb Necmddn el-Hvak el-Kbr, vr. 424a.

71

Slt Ecbe anh Ebul-Cennb Necmddn el-Hvak el-Kbr, vr. 424a.

14 | Do. Dr. Muhammet YILMAZ

Soru: mma ilk rukuda yetien kii, ilk rekate yetimi saylr hadisi hakknda
ne dersiniz?
Cevap: Bu konuda sahih bir eser vardr. 73
bn Eb eybe bu rivayeti Sad b. el-Mseyyebin (. 93/711) sz olarak naklederken74, Beyhak Abdullah bn merin sz olarak kaydetmitir. 75
Soru: / Receb Allahn ayn, abn
benim aym, Ramazan da mmetimin aydr sz hakknda ne dersiniz?
Cevap: Sahih deildir.76
Deylem Enes b. Mlikten merf olarak rivayet etmi77 olmakla birlikte, bnlCevz (. 597/1200) uydurma olduunu zikretmi,78 bn Hacer de bu gre katlmtr.79
Soru: Hapran bir kimsenin (Elhamd lillh dedikten sonra) Fatiha sresini sonuna kadar okumas ve Cuma gn mezzin / Ehed Enne
Muhammeden Raslullh dediinde baparmaklar pmek daha sonra da iki gze srmek hakknda ne dersiniz?
Cevap: Bu konularda snnet bir uygulama yoktur, bilakis bunlar bidattir.80
Mnv (. 1031/1622) birinci rivayetin aslnn olmad ve bu uygulamann mekruh olduu grndedir.81 Sehv ikinci rivayeti Deylemnin Hz. Eb Bekrin sz olarak

72

Drekutn, Ebl-Hasan Ali b. mer b. Ahmed, Snend-Drekutn, thk. uayb el-Arnat, Hasan
Abdlmnm eleb, Heysem Abdlgafr, Messesetr-Risle, Beyrut, 2004, I, 292.

73

Slt Ecbe anh Ebul-Cennb Necmddn el-Hvak el-Kbr, vr. 424a.

74

bn Eb eybe, Eb Bekr Abdullah b. Muhammed b. brhim, el-Kitbl-Musannef fil-Ehds velsr, haz. Keml Ysuf el-Ht. Drt-Tac, Beyrut 1989, I, 220.

75

Beyhak, es-Snenl-Kbr, thk. Muhammed Abdulkdir At, Drul-Ktbil-lmiyye, Beyrut 2003, II,
128.

76

Slt Ecbe anh Ebul-Cennb Necmddn el-Hvak el-Kbr, vr. 424b.

77

Deylem, el-Firdevs, II, 270 (no: 3276)

78

bnl-Cevz, Ebl-Ferec Cemalddn Abdurrahman b. Ali, el-Mevdt, thk. Abdurrahman Muhammed Osman, el-Mektebets-Selefiyye, Medine 1966-1968, II, 124.

79

Acln, Kefl-Haf, I, 423-424. Ayrca bkz. bn Arrk el-Kinn, Ebul-Hasan Nureddn Ali b. Muhammed, Tenzih- eratil-Merfa anil-Ahbri-eratil-Mevda, thk. Abdlvehhb Abdllatf,
Abdullah Muhammed es-Sddik, Drul-Ktbil-lmiyye, Beyrut 1399, II, 90; evkn, el-FevidlMecma, s. 47-48,

80

Slt Ecbe anh Ebul-Cennb Necmddn el-Hvak el-Kbr, vr. 424a.

81

Mnv, Zeynddn Muhammed Abdrraf, et-Teysir bi erhil-Cmiis-Sagr Mektebetl-mam eafi, Riyad 1988, I, 116.

Necmddn el-Kbrya Sorulan Hadisler ve Cevaplar | 15

naklettiini belirtir ve bu konuda Hz. Peygamberden gelen sahih bir rivayet olmadn
kaydeder.82
Soru: / Kim hac yolunda lrse ona her
sene bir hac yazlr hadisi hakknda ne dersiniz?
Cevap: Bu hadisin senedi zayftr. 83
/Kim Hac yolunda lrse,
onun iin her sene iin kabul edilmi bir hac sevab yazlr lafzyla garib bir rivayettir. Eb
Yal (. 307/919)84 ve Tabern ... eklinde uzunca bir rivayet olarak nakletmilerdir. Tabern ayrca u deerlendirmeyi yapmtr: Bu hadisi At b. Yezd el-Leysden Ceml b. Eb Meymne, ondan da sadece Muhammed b. shk rivayet etmi; ayrca Eb Muviye bu rivayette tek kalmtr.85
Soru: Gnmzde Araplarn Mescid-i Harmda al veri vb mumelelerine
ruhsat var mdr? Zira ben Hz. Peygamberden / Allah senin ticaretini
kazanl klmasn eklinde bir hadis rivayet eder ve Mescid-i haramda bu tr uygulamalarn
mekruh olduuna bu rivayeti delil alr idim. Haclardan bir grup Biz Araplarn ou alverilerini Mescid-i Haramda yaptklarn grdk demilerdir.
Cevap: Nas86 mutlaktr ve onlarn yaptklar bidattir.87
Soru: ar, sokak ve yollarda Kuran okuma hakknda ne dersiniz?
Cevap: Hz. Peygambere Kuran yolda iken nazil olmutur. Dolaysyla bunda bir
saknca yoktur.88
Soru: / Biz zahiri durumlara gre hkm veririz sz hakknda
ne dersiniz?

82

Sehv, el-Maksdl-Hasene, I, 605.

83

Slt Ecbe anh Ebul-Cennb Necmddn el-Hvak el-Kbr, vr. 425a.

84

Eb Yal el-Mevsl, Ahmed b. Ali b. el-Msenn, el-Mucem (Mucemu yuhi Eb Yal) thk.
rdl-Hak el-Eser, dretl-Ulmil-Eseriyye, Faysalbd 1407, s. 105.

85

Tabern, el-Muceml-Evsat, V, 282; Zeyla, Eb Muhammed Cemalddn Abdullah b. Yusuf b.

Muhammed, Nasbr-raye li-Ehdsil-Hidye, thk. Muhammed Avvme, Messesetr-Rayyn, Beyrut 1997, III, 159.

86

Kr. Bezzr, Eb Bekr Ahmed b. Amr b. Abdilhalik el-Basr, Msnedl-Bezzr, thk. Mahfuzurrahmn
Zeynullah-dil b. Sad, Sabr Abdulhlik, Mektebetl-Ulm vel-Hkem, Medine 1988-2009, XV, 47;
bn Huzeyme, Eb Bekr Muhammed b. shk, Sahihu bn Huzeyme, thk. Muhammed Mustafa Azam,
el-Mektebl-slm, Beyrut 1975, II, 274; Tabern, el-Muceml-Evsat, III, 97; Tirmiz, Buy, 74 (no:
1369), s. 594.

87

Slt Ecbe anh Ebul-Cennb Necmddn el-Hvak el-Kbr, vr. 424b.

88

Slt Ecbe anh Ebul-Cennb Necmddn el-Hvak el-Kbr, vr. 427a.

16 | Do. Dr. Muhammet YILMAZ

Cevap: Hadis deildir. 89

Baz tefsir kitaplarnda / Biz zhir durumlara
gre hkm veririz, Allah ise gnllerde sakl olanlar bilir lafzyla Hz. Peygambere nispet

edilmektedir.90 Usl alimleri ve byk fakihler arasnda

/ Ben, zhire gre hkm vermekle emrolundum, gnlleri bilen ise Allahtr eklindeki mehur olmutur. Nevev erhu Mslimde91
/Ben nsanlarn kalbini ap bakmakla, gslerini yarmakla emrolunmadm
hadisi balamnda zikretmitir. Bununla birlikte mehur hadis kitaplarnda yer almamaktadr. Irk asl olmadn kesin bir dille ifade ederken, Mizz (.654/1256), bn Mlakkin (.
723/1804) ve Zerke (. 794/1391) gibi alimler de bu lafzla bilinmediini belirtmilerdir.
Suyt ise mam fiye (. 204/819) ait olduunu kaydetmitir.92
Soru: / Krmzdan saknn. Zira Krmz eytann ssdr ve eytan krmzy sever sz hakknda ne
dersiniz?
Cevap: Mekruh olduu ile ilgili rivayet vardr. 93
Imrn b. Husaynn Hz. Peygamberden naklettii
/Krmzdan saknn. Zira o eytann en sevdii sstr eklindeki rivayeti
Tabern iki ayr isnadla rivayet etmi ve isnadn birinde Yakub b. Hlid b. Nech el-Bekr
el-Abd olduunu ve bu kiiyi bilmediini, dier isnaddaki ravilerin ise sika olduklarn belirtmitir.94 Tabernnin Rfi b. Yezd es-Sekafden merf olarak naklettii95
eklindeki rivayetin isnadnda ise Eb Bekr elHzel vardr ki bu kii zayftr.96
Soru: / K, borlularn ganimetidir sz hakknda ne dersiniz?

89

Slt Ecbe anh Ebul-Cennb Necmddn el-Hvak el-Kbr, vr. 426b.

90

Ebu Hayyan el-Endls, Esirddn Muhammed b. Yusuf el-Ceyyan, el-Bahrul-Muht, thk. Sdk
Muhammed Ceml, Drul-Fikr, Beyrut 1420, IV, 404; smail Hakk Bursev, Rhul-Beyn, IX, 422.

91

Kr. Nevev, Eb Zekeriyy Muhyiddn Yahy b. eref, el-Minhc f erhi Sahhi Mslim b. Haccc,
Dru hyai't-Trsi'l-Arab, Beyrut 1972/139, VII, 163.

92

Sehv, el-Maksdl-Hasene, s. 162; Ali el-Kr, el-Esrrul-Merfa, s. 134-136, Acln, KeflHaf, I, 192.

93

Slt Ecbe anh Ebul-Cennb Necmddn el-Hvak el-Kbr, vr. 427a.

94

Tabern, el-Muceml-Kebr, thk. Hamd b. Abdilmecd es-Selef, Mektebet bn Teymiyye, Khire

(ty)., XVIII, 148.

95

Tabern, el-Muceml-Evsat, VII, 353.

96

Heysem, Ebul-Hasan Nurddn Ali b. Eb, Mecmeuz-Zevid ve Menbeul-Fevid, Hsamddn elKuds, Mektebetl-Kuds, Khire 1994, V, 130.

Necmddn el-Kbrya Sorulan Hadisler ve Cevaplar | 17

Cevap: Hadis deildir. Ancak bu konuda / K mminlerin bahardr eklinde bir rivayet vardr. Bunun anlam nedir diye Hz. Peygambere sorulduunda, Kn gndzler ksalr, mmin oru tutar; geceler de uzar, geceyi namazla ihy eder.
lkbaharda nimetler bol olur. te bu da mminin nimetlenmesidir demitir. 97
bn Eb eybe (. 235/849) /K ganimettir ve
/K, bidin ganimetidir lafzlaryla Hz. merin sz olarak nakletmitir.98
/ K, mminin bahardr. Gecesi uzun olur, namaz klar; gndz ksa olur, oru tutar eklindeki rivayetle ilgili Aclnnin deerlendirmesi yledir: Eb Yal99 bu rivayetin tamamn, Ahmed b. Hanbel (.
241/855)100 ve Eb Nuaym101 da ksmn Eb Sadden merf olarak
rivayet etmilerdir. Senedinde kimilerine gre zayf, kimilerine gre de sika olan EbulHeysem vardr. Bu hadisin hid rivayetleri bulunduundan hasen liayrih kabul edilir.
Tabernnin 102 naklettii ve senedinde zayf bir ravi olan Sad b. Berin bulunduu
Enesden merf olarak rivayet edilen hadisi, bu hid rivayetlerden birisidir.103 Beyhak de el-Mure b. Ziyd hadisi olarak zikretmi ve Mure, EbzZbeyr >Cbir tarikiyle naklettii merf rivayetlerinde kuvvetli deildir demitir.104
2. Hz. Peygamber ve Sahbe lgili Rivayetler
Soru: / Ben adil melik zamannda dodum sz hakknda ne dersiniz?
Cevap: Bu Hz. Peygamber adna sylenmi yalan ve uydurmadr. Nasl olur da
Hz. Peygamber kfir birini adil olarak niteler? Hz. Peygamber byle bir vmeden beridir.
105

Fetten (. 986/1578), bu rivayetin aslnn bulunmadn, Allahn hkm ile

hkmetmeyen birinin dil olarak isimlendirilmesinin caiz olmadn, bn Kudmeden merf

97

Slt Ecbe anh Ebul-Cennb Necmddn el-Hvak el-Kbr, vr. 425a.

98

bn Eb eybe, Kitbl-Musannef, II, 344; XIV, 176. Ayrca bkz. Eb Nuaym, Hlyetl-Evliy, IX, 20.

99

Eb Yal, Ahmed b. Ali b. el-Msenn el-Mevsl, Msnedu Eb Yal, thk. Hseyin Selim Esed,
Dr'l-Me'mn li't-Trs, Dmak 1984, II, 324.

100

Ahmed b. Hanbel, Msned, XVIII, 245.

101

Kr. Eb Nuaym, Hlyetl-Evliy, VIII, 325.

102

Kr. Tabern, el-Mucems-Sar, II, 26.

103

Acln, Kefl-Haf, II, 5.

104

Sehv, el-Maksdl-Hasene, s. 333.

105

Slt Ecbe anh Ebul-Cennb Necmddn el-Hvak el-Kbr, vr. 424b-425a.

18 | Do. Dr. Muhammet YILMAZ

olarak nakledilen Ben Melik Kisr zamannda dodum sznn de senedinde inkta
olduu iin sahih kabul edilmediini belirtmitir.106
Soru: Gln, Hz. Peygamberin terinden, knann da onun kanndan meydana
geldiine inan kiiler hakknda ne dersiniz?
Cevap: Bu szn asl yoktur. 107
erisinde knadan bahsedilmeyen
/ Gl, Hz. Peygamber (sav)in veya Burakn terinden yaratlmtr eklindeki rivayet, uydurma olarak kabul edilmitir.108
Soru: / vnmek iin sylemiyorum, ben Araplarn
ve Acemlerin en fasihiyim sz hakknda ne dersiniz?
Cevap: Hz. Peygamberden rivayet edilmitir. 109
Bu konuda anlam olarak birbirine yakn metinler vardr. /
Ben Dd harfini konuanlarn en fasihiyim eklindeki rivayet ile ilgili olarak Manas dorudur, ancak bn Kesr (. 774/1372) ve bnl-Cevznin dedii gibi halk arasnda mehur
olmakla birlikte asl yoktur denmitir. Yine / Ben Araplarn
en fasih konuanym. Zira ben Kureytenim ifadesi hakknda da Suytnin Bunu garip
rivayetlerde bulunan kiiler zikretmitir, ancak kaynan da isnadn da bilen yoktur dedii
nakledilmitir. 110
Soru: Hz. Peygamberin peygamberlik ncesi durumu hakknda ne dersiniz?
Cevap: Muvahhid idi ve Allah biliyordu. Tevhidle meguld. Hadiste111 de geldii gibi sla-i rahim yapar, hak yolda olanlara yardm ederdi. 112
Soru: / Ashbm yldzlar gibidir, hangisine
uyarsanz doru yola ularsnz hadisi hakknda ne dersiniz?
Cevap: Hz. Peygamberden rivayet edilmitir. Ancak isnad sahih deildir. 113
Abd b. Humeydin (. 249/863) Msnedinde bn merden
/ Ashbmn misli yol gsteren yldzlar gibidir; hangisinin

106

Fetten, Tezkiratl-Mevdt, s. 88. Ayrca bkz. Sehv, el-Maksdl-Hasene, s. 707.

107

Slt Ecbe anh Ebul-Cennb Necmddn el-Hvak el-Kbr, vr. 424b-425a.

108

Sehv, el-Maksdl-Hasene, s. 770.

109

Slt Ecbe anh Ebul-Cennb Necmddn el-Hvak el-Kbr, vr. 426a.

110

Ali el-Kr, el-Esrrul-Merfa, s. 137; Acln, Kefl-Haf, I, 200-201.

111

Kr. Buhr, Bedl-Vahy, 1 (no: 3) s. 192; Mslim, mn, 252 (no: 160), I, 139.

112

Slt Ecbe anh Ebul-Cennb Necmddn el-Hvak el-Kbr, vr. 425a.

113

Slt Ecbe anh Ebul-Cennb Necmddn el-Hvak el-Kbr, vr. 424a.

Necmddn el-Kbrya Sorulan Hadisler ve Cevaplar | 19

szne sarlrsanz doru yola ularsnz eklinde rivayet edilmitir.114 Beyhak, Cevvb
b. Ubeydillahdan lafzyla nakletmi ve bu hadisin metni
mehur, ancak isnadlar zayftr demitir. 115 bn Abdilber (.463/1071), isnadnn sahih
olmadn belirtmitir.116
Soru: / Allah benim gnlme
neyi dkm ise, ben de aynn Eb Bekrin kalbine dktm hadisi hakknda ne dersiniz?
Cevap: snad zayftr. 117
bnl-Cevz, Hz. Eb Bekirin fazileti hakknda rivayet edilen ok sayda rivayeti
terk ettiini, bunlar iinde mn olarak sahih rivayetler bulunduunu, baz rivayetlerin ise
hibir deeri olmad halde halk arasnda sylenmeye devam edildiini belirtmitir 118 .
Acln, bu rivayeti, Eb Bekir hakknda uydurulan haberler arasnda zikretmitir.119
Soru: / Ben ilmin ehriyim, Ali de kaps hadisi hakknda
ne dersiniz?
Cevap: snad zayftr. 120
Tirmiz (. 279/892) bu hadisi smil b. Ms, Muhammed b. mer b. er-Rm,
erk, Seleme b. Kheyl, Sveyd b. Gafele, es-Sunbih, Hz. Ali tarikiyle
/ Ben hikmet eviyim, Ali de kaps lafzyla rivayet etmekte ve Bu, garib mnker
bir hadistir. Bazlar bu hadisi erkten rivayet etmiler ancak burada es-Sunbihyi zikretmemilerdir, bu hadisin erk dnda sika bir kimseden geldiini bilmiyoruz. demektedir.121 Tabern bn Abbastan / Ben ilmin
ehriyim, Ali de kaps. Kim ilim isterse, kapsndan girsin lafzyla zikretmitir.122 Hkim bu
114

Abd b. Humeyd, Eb Muhammed Abd b. Humeyd b. Nasr el-Kiss, el-Mntehab min Msnedi Abd b.
Humeyd, thk. Subh el-Bedr-Mahmd Muhammed Hall, es-Sad, Mektebets-Snne, Khire
1988,.I, 250.

115

Beyhak, el-Medhal iles-Snen, thk. Muhammed Ziyurrahmn Azam. Drl-Hulefa lil-Kitbilslamiyye, Kuveyt (t.y.) s. 163.

116

bn Abdil-Berr, Eb mer Ysuf b. Abdillah b. Muhammed en-Nemer el-Kurtub, Cmiu Beynil-lm

ve Fadlih, thk. Ebul-Ebl ez-Zheyr, Dru bnil-Cevz, Suudi Arabistan, 1994, II, 924. Ayrca bkz.
Sehv, el-Maksdl-Hasene, s. 69.

117

Slt Ecbe anh Ebul-Cennb Necmddn el-Hvak el-Kbr, vr. 425a.

118

bnl-Cevz, el-Mevdt, I, 319. Ayrca bkz. Fetten, Tezkiratl-Mevdt, s. 93; Ali el-Kri, elEsrrul-Merfa, s 138.

119

Acln, Kefl-Haf, I, 203. Ayrca bkz. el-Ht, Eb Abdurrahman Muhammed b. Dervi, EsnalMetlib f Ehdsi Muhtelifil-Mertib, Mustafa Abdulkdir At, Drul-Ktbil-lmiyye, Beyrut 199/, s.
248.

120

Slt Ecbe anh Ebul-Cennb Necmddn el-Hvak el-Kbr, vr. 425a.

121

Tirmiz, Menkb, 73 (no: 4057).

122

Tabern, el-Muceml-Kebr, XI, 65.

20 | Do. Dr. Muhammet YILMAZ

lafzla gelen rivayetin sahihul-isnad olduunu belirtir, ancak Zeheb (. 748/1347) uydurma olduu kanaatindedir.123 Sehv; Eb Muviye ed-Darr, Ame, Mcahid tarikiyle
bn Abbas tarafndan ziyadesiyle nakledilen hadis ile Hz.
Aliden gelen Tirmiz rivayeti hakknda Darekutnnin Bu hadis muztaribtir, sabit deildir.
Zaten Tirmiz de mnker olduunu sylemitir szn nakletmekte; ardndan da bnlCevz, Zeheb gibi ok sayda hadis aliminin her iki rivayeti uydurma kabul ettiini eklemektedir.124
Soru: Hz. Alinin eli kesilen birine Fatiha sresini okuduu ve o kiinin elinin iyiletii ile m birinin Hz. Eb Bekirin sakaln tuttuu, bununla Allahtan ifa istedii ve o
kiinin grr hale geldiini syleyen kimseler hakknda ne dersin?
Cevap: Her iki konuda da sahih bir rivayet yoktur. 125
Soru: / Dininizin te ikisini u Humeyradan reniniz sz hakknda ne dersin?
Cevap: Zayftr. 126
Bu rivayet hakknda bn Hacer Herhangi bir isnadn bilmiyorum, Nihye127 dnda herhangi bir hadis kitabnda bununla ilgili bir rivayet grmedim. bnl-Esr de kimin
tahri ettiini belirtmemitir. derken, Zeheb senedi bilinmeyen uydurma rivayetlerden
deerlendirmesini yapmtr. Ayrca iinde Humeyr kelimesinin bulunduu btn rivayetlerin yalan ve uydurma olduu ileri srlmtr.128
3. tikd Konularla ile lgili Rivayetler
Soru: /Kim bir kavme benzerse, o da onlardan olur sz
hakknda ne dersiniz?
Cevap: Sahih bir hadistir.129
Mamer b. Rid (. 153/770), Katdeden mer b. el-Hattbn sz olarak kaydetmitir. 130 Bezzr (. 292/905) Muhammed b. Merzk, Abulazz b. el-Hattb, Ali b.

123

Hkim en-Nisabr, Eb Abdillah bnl-Beyyi Muhammed, el-Mstedrek ales-Sahihayn (Telhs ile

birlikte), thk. Mustafa Abdlkadir At, Drl-Ktbil-lmiyye, Beyrut 1990/1411, III, 137.

124

Sehv, el-Makasdl-Hasene, s, 169. Ayrca bkz. Acln, Kefl-Haf, I, 203.

125

Slt Ecbe anh Ebul-Cennb Necmddn el-Hvak el-Kbr, vr. 424b.

126

Slt Ecbe anh Ebul-Cennb Necmddn el-Hvak el-Kbr, vr. 425b.

127

Kr. bnl-Esr, en-Nihye fi Garbil-Hads vel-Eser, thk. Tahir Ahmed Zavi- Mahmud Muhammed
Tanah, Dru hyail-Ktbil-Arabiyye, Kahire 1963, I, 438.

128

Acln, Kefl-Haf, I, 374.

129

Slt Ecbe anh Ebul-Cennb Necmddn el-Hvak el-Kbr, vr. 425b.

Necmddn el-Kbrya Sorulan Hadisler ve Cevaplar | 21

Gurb, Him b. el-Hassn, Muhammed b. Srn, Eb Ubeyde b. Huzeyfe, Babas (Huzeyfe) tarikiyle Hz. Peygamberin sz olarak zikretmi ve u deerlendirmeyi yapmtr: Bu
tarik dnda Huzeyfeden msned rivayetini bilmiyorum. Ali b. Gurbdndaki raviler,
Him b. el-Hass, Muhammed b. Srn tarikiyle Eb Ubeydenin, babas Huzeyfeden
mevkuf rivayeti olarak nakletmilerdir.131
Tabern yukardaki tarikle kaydettikten sonra Bu hadisi Him b. Hassndan
Ali b. Gurb dnda rivayet eden yoktur. Ayn ekilde Ali b.Gurbdan da Abdlazz b. elHattb dnda hi kimse rivayet etmemitir diyerek Muhammed b. Merzkun bu rivayette
tek kaldn zikretmitir.132 bn Eb eybe133 ve Eb Davd134 (. 275/889) bu hadisi bn
merden sahih bir senedle rivayet etmilerdir.135
Soru: / mmetimin ihtilaf rahmettir sz hakknda ne dersiniz?
Cevap: Zayf bir hadistir. 136
Bu rivayet muteber hadis kaynaklarnda yer almamakla birlikte
/Ashabm ihtilaf sizin iin rahmettir, /Ashabmn ihtilaf
mmetim iin rahmettir eklinde nakledilen benzer rivayetler137 asl olmad,senedsiz
rivayet edildii ve senedinin zayf olduu gibi gerekelerle tenkid edilmitir.138 Ali el-Kr
ok sayda hadis aliminin, bu rivayetin asl olmad grnde olduklarn zikrettikten
sonra bu konudaki rivayetlerle ilgili tartmalara yer vermitir.139
Soru: / Yaratlan(lar) tefekkr edin, Yaratan
deil sz hakknda ne dersiniz?
Cevap: Hadis deildir. 140

130

Abdrrezzk b. Hemmm, Eb Bekr Abdrrezzk es-Sanan, el-Musannef, thk. Habiburrahmn

Azam, el-Meclisl-lm, Beyrut 1983, XI, 453.

131

Bezzr, Msned, VII, 368.

132

Tabern, el-Muceml-Evsat, VIII, 179.

133

bn Eb eybe, el-Musannef, VI, 471.

134

Eb Davd, Libs, 4 (no: 4031) s. 569.

135

Bu hadisin balam ve yorumu ile ilgili olarak Mirza Tokpnar tarafndan Hadislere gre Yahudi ve
Hristiyanlara Uymak (nsan Yaynlar, stanbul 2003) ismiyle mstakil bir alma yaplmtr.

136

Slt Ecbe anh Ebul-Cennb Necmddn el-Hvak el-Kbr, vr. 425b.

137

Bkz. Beyhak, el-Medhal, s. 162.

138

Sehv, el-Maksdl-Hasene, s. 69; Ayrca bkz. Acln, Kefl-Haf, I, 64-65.

139

Ali el-Kr, el-Esrrul-Merfa, s. 108-109.

140

Slt Ecbe anh Ebul-Cennb Necmddn el-Hvak el-Kbr, vr. 425b.

22 | Do. Dr. Muhammet YILMAZ

Acln, anlam itibariyle bu rivayete yakn olarak

, ve eklinde bn
mer ve bn Abbs gibi sahabilerden gerek merf gerekse mevkuf olarak nakledilen rivayetlerin mana olarak sahih olmakla birlikte sened asndan zayf olduklarn ifade etmitir.141
Soru: / nsanlar meliklerinin dini zeredir sz hakknda
ne dersiniz?
Cevap: Hadis deildir. 142
Sehv, hadis olarak bilmiyorum demitir.143
Soru: / Vatan sevgisi imandandr sz hakknda ne dersiniz?
Cevap: Byle bir rivayet vardr. Hz. Peygamber Mekkeye zlem duyuyordu.
Onun bir eyi sevmesi ancak imandandr, bu konu da byledir.144
San, uydurma olduunu sylemi; Sehv, manas doru olmakla birlikte
hadis olarak rastlamadm demitir.145 Ali el-Kr ise bu szn manasnn doru olduunu
grn reddederek, vatan sevgisi ile iman arasnda bir mlazemet bulunmadna dikkat
ekmitir.146
4. Ahlk ve db ile lgili Rivayetler
Soru: /Onlara (kadnlara) dann. Ancak (dediklerinin) hilafn
yapn sz hakknda ne dersiniz?
Cevap: Zayf bir rivayettir. 147
Bu lafzla sabit olmad ve hadis olarak bilinmedii vurgulanm; mana ynyle
benzer ekilde nakledilen merf rivayetlerin ise sened asndan tenkid edildii ifade edilmitir.148
Soru: / Nasl yayorsanz yle lrsnz
ve nasl lrseniz yle harolunursunuz sz hakknda ne dersiniz?

141

Acln, Kefl-Haf, I, 311-312.

142

Slt Ecbe anh Ebul-Cennb Necmddn el-Hvak el-Kbr, vr. 425b.

143

Sehv, el-Maksdl-Hasene, s. 689. Ayrca bkz. evkn, el-Fevidl-Mecma, s. 210.

144

Slt Ecbe anh Ebul-Cennb Necmddn el-Hvak el-Kbr, vr. 426ba.

145

Acluni, Kefl-Haf, I, 345-346.

146

Ali el-Kr, el-Esrrul-Merfa, s. 189-190.

147

Slt Ecbe anh Ebul-Cennb Necmddn el-Hvak el-Kbr, vr. 425a.

148

Sehv, el-Maksdl-Hasene, s. 400; Ali el-Kr, el-Esrrul-Merfa, s. 226.

Necmddn el-Kbrya Sorulan Hadisler ve Cevaplar | 23

Cevap: Zayf bir rivayettir. 149

Baz tefsir kitaplarnda Hz. Peygambere nispet edilmekle birlikte150 bu rivayetle
ilgili muteber hadis kitaplarnda herhangi bir bilgiye rastlayamadk.
Soru: / Kibirli olan kimseye kar kibirli davranmak sadakadr sz hakknda ne dersiniz?
Cevap: Bu ekilde bir rivayet vardr. Ancak sahih deildir. 151
Fahrddn er-Rznin (. 606/1209) mehur bir sz dedii bu rivayet, halk arasnda daha ok / Kibirli olan kimseye kar kibirli davranmak gzeldir eklinde hret bulmutur.152
Soru: / Fsk kimseyi yapt ile anlatn sz hakknda ne
dersiniz?
Cevap: Bu zayf bir rivayettir. 153
Baz kitaplarda Hz. Peygambere nisbet edilen bu rivayete154 anlam olarak yakn
olan / nsanlar sakndrmak amacyla kt kimseyi yapt
ile anlatn eklinde nakledilen Muviye b. Hayde rivayetinin de sahih olmad ifade edilmitir.155
Soru: / Kim zenginliinden dolay bir zengine tevazu gsterirse, dininin te ikisi gider sz hakknda ne dersiniz?
Cevap: Mervi bir hadistir. 156
Beyhak, bn Mesddan
lafzyla rivayet etmitir.157 Beyhaknin bu konuda merf olarak
naklettii benzer bir rivayet bulunmaktadr.158 Ali el-Kr bu konudaki grleri naklettikten
sonra Beyhaknin naklettii hadisin isnadnn zayf olduunu belirtir.159
149

Slt Ecbe anh Ebul-Cennb Necmddn el-Hvak el-Kbr, vr. 425a.

150

Bkz. smail Hakk, Ruhul-Beyn, II, 264.

151

Slt Ecbe anh Ebul-Cennb Necmddn el-Hvak el-Kbr, vr. 425b.

152

Ali el-Kr, el-Esrrul-Merfa, s. 175. Ayrca bkz. Acln, Kefl-Haf, I, 313

153

Slt Ecbe anh Ebul-Cennb Necmddn el-Hvak el-Kbr, vr. 425b.

154

Eb Mansr el-Badd, Abdulkhir b. Thir b. Muhammed b. Abdullah, el-Fark beynel-Frak, Drulfkl-Cedde, Beyrut I1997, s. 291; Rz, et-Tefsrul-Kebr, III, 589.

155

Acln, Kefl-Haf, I, 313.

156

Slt Ecbe anh Ebul-Cennb Necmddn el-Hvak el-Kbr, vr. 425b.

157

Beyhak, uabl-mn, X, 503.

158

Kr. Beyhak, uabl-mn, XII, 374.

159

Ali el-Kr, el-Esrrul-Merfa, 326.

24 | Do. Dr. Muhammet YILMAZ

Soru: / Bir saat (ksa bir sre) tefekkr, bir yl ibadetten daha hayrldr sz hakknda ne dersiniz.
Cevap Bir ey deildir.160
bn Hbbn, Eb Hureyre hadisi olarak zayf bir isnadla bir yl yerine altm yl
lafzyla nakletmi; ayn tarikten gelen rivayeti bnl-Cevz mevz olarak nitelendirmitir.
Deylemnin Msnedl-Firdevsde seksen yl lafzyla Enes b. Mlikden naklettii rivayetin senedi zayftr. Bu sz, Bir saat (ksa bir sre) tefekkr, bir gecelik ibadetten daha
faziletlidir eklinde bn Abbasn sz olarak da zikredilmitir.161
Soru: / Ben beni zikredenin yanndaym sz hakknda ne
dersiniz?
Cevap: Garib hadistir. 162
Deylem, Hz. ieden merf olarak nakletmitir. Beyhak uabl-mnda 163
Kabl-Ahbrn (. 32/653) yle dediini nakleder: Birgn Mus (as)
/Ey Rabbim, bana yakn msn? Sana yava sesle yalvaraym. Uzak
msn? Yksek sesle araym deyince Yce Allah ona Ey Ms!
/Ben, beni zikredenin yanndaym demitir.164
Deerlendirme ve Sonu
Bir rencisi tarafndan Necmddn el-Kbrya yneltilen sorular ve onun vermi
olduu cevaplarndan oluan bu rislede, tespit edebildiimiz kadaryla toplam soru says
170 civarndadr. Bunlarn byk ounluunda sadece bir konu/rivayet/hadis hakknda
bilgi istenirken, birka konu/rivayet/hadisin bir soruda birletirildii de olmutur.
Bir makalenin hacmi ve snrlarn aaca dncesiyle btn soru ve cevaplar
ele alma imkn bulamadmz bu almada, belli konu balklar tespit edilerek snrl
sayda soru ve cevab zerinde durulmutur. Burada ncelikle Necmddn el-Kbrnn
verdii cevaplar zikredilmi ardndan sz konusu rivayetle ilgili hadis alimlerinin deerlendirmelerine ksaca iaret edilmitir. Bylece mellifin verdii cevaplarla, hadis alimlerinin
grleri arasndaki benzerlik ve farkllklar ortaya konulmaya allmtr.

160

Slt Ecbe anh Ebul-Cennb Necmddn el-Hvak el-Kbr, vr. 425b.

161

Sehv, el-Maksdl-Hasene, s. 357. Bu rivayetin tasavvuf kaynaklarnda kullanm ve tahrici iin

ayrca bkz. Uysal, Tasavvuf Kltrnde Hadis, s. 405-406.

162

Slt Ecbe anh Ebul-Cennb Necmddn el-Hvak el-Kbr, vr. 425b.

163

Kr. Beyhak, uabl-mn, II, 171.

164

Sehv, el-Maksdl-Hasene, s. 167-168; Acln, Kefl-Haf, I, 201. Ayrca bkz. bn Eb eybe, elMusannef, I, 108.

Necmddn el-Kbrya Sorulan Hadisler ve Cevaplar | 25

Kbreviyye tarikatnn kurucusu nl sfye yneltilen bu sorular, halk arasnda

hret bulmu baz szler ile hadis olarak bilinen baz rivayetlerin kaynaklarnn tespit
edilerek Hz. Peygambere ait olanlarn belirlenmesi ve shhat durumlarnn ortaya karlmas ynndeki gayretlerin Necmddn el-Kbrnn yaad dnem ve corafyada da
btn hzyla devam ettiini gstermektedir.
Sorularn ounlukla / Ona (u) szlerinden sordum eklinde ifade edilmesi, ilk bakta, cevaplanmas istenen hususlarn halk arasnda mehur olan szler trnden olduu dncesini akla getirmektedir. Ancak sorularn muhtevasna bakldnda, sz konusu rivayetlerin ncelikle hadis olup olmad, hadis ise shhati, deilse
manasnn doruluu/yanll gibi alarndan bir deerlendirmeye tabi tutulduu aka
grlmektedir. Bunun yannda /u hadisi sordum,
/Hz. Peygamberin u szn sordum, / u hadisleri sordum
gibi ifadelerle cevaplanmas istenen sorunun, hadis olduu ya da en azndan hadis olarak
bilindii, dolaysyla shhat durumunun merak edildii grlmektedir.
Necmddn el-Kbr, kendisine yneltilen sorular bir muhaddis gibi ile ele alm
ve deerlendirmelerini hadis alimlerinin stlahlar zerinden yapmtr. Sz konusu sorulara verdii cevaplarn tarafmzdan yaplan tahric bilgileriyle byk oranda rtyor olmas,
onun ilgili literatre hakim olduunun bir gstergesi olarak ifade edilebilir.
Sonu olarak bata tasavvuf olmak zere tefsir, ahlak, vaaz ve irad gibi alanlarnda yazlm kitaplarda, ou zaman herhangi bir isnad zikredilmeksizin Hz. Peygambere izafe edilen ve bu yzden dillerde hadis olarak yerlemi ou rivayeti, sfi bir alimin
bir hadisi titizliiyle ele almas ve isabetli deerlendirmelerde bulunmas eine oka
rastlanlan bir durum deildir.

26 | Do. Dr. Muhammet YILMAZ

Ek 1: Slt Ecbe anh Ebul-Cennb Necmddn el-Hvak el-Kbr, Riyad Kral Abdlaziz
Halk Ktphanesi, yazmalar blm, nr. 2308/2, vr. 424a.

Necmddn el-Kbrya Sorulan Hadisler ve Cevaplar | 27

Ek 2: Slt Ecbe anh Ebul-Cennb Necmddn el-Hvak el-Kbr, vr. 427b.

28 | Do. Dr. Muhammet YILMAZ

Kaynaklar
Abd b. Humeyd, Eb Muhammed Abd b. Humeyd b. Nasr el-Kiss (. 249/863), elMntehab min Msnedi Abd b. Humeyd, thk. Subh el-Bedr es-Smir, Mahmd
Muhammed Hall, es-Sad, Mektebets-Snne, Khire 1988.
Abdrrezzk b. Hemmam, Eb Bekr Abdrrezzk es-Sann, (. 211/827), el-Musannef,
thk. Habibrrahman Azam, el-Meclisl-lm, Beyrut 1983.
Acln, smail b. Muhammed (. 1162/1748), Kefl-Haf ve Mzll-lbs, Drul-Ktbillmiyye, Beyrut 1988.
Akel, Yusuf, Nefsini Bilen Rabbini Bilir Hadis mi?, Kelm- Kibar m?, Sleyman Demirel niversitesi lahiyat Fakltesi Dergisi, 1998, say: 5, s. 173-200.
Ahmed b. Hanbel, Eb Abdillah Ahmed b. Muhammed e-eyban (. 241/855), Msned,
thk. uayb el-Arnat-dil Mrid, Messesetr-Risle, Beyrut 1995-2008.
Algar, Hamid, Necmeddn-i Kbr, DA, , stanbul 2006, XXXII.
Ali el-Kr, Ebl-Hasan Nurddn Ali b. Sultan Muhammed (. 1014/1606), el-EsrrlMerfa fil-Ahbril-Mevda (el-Mevdtl-Kbr, thk. Muhammed b. Ltfi
Sabb. Drl-Emne, Beyrut 1986; el-Masnu fi Marifetil-Hadisil-Mevd (elMevdts-Sur), thk. Abdlfettah Eb Gudde, Mektebetl-Matbuatil-slm,
Kahire 1984.
Badd, Eb Mansr Abdulkhir b. Thir b. Muhammed b. Abdullah (. 429/1038), elFark beynel-Frak, Drul-fkl-Cedde, Beyrut 1997.
Beyhak, Eb Bekr Ahmed b. el-Hseyin b. Ali (. 458/1066), es-Snenl-Kbr, thk.
Muhammed Abdulkdir At, Drul-Ktbil-lmiyye, Beyrut 2003.
--------, uabl-mn. thk. Abdulal Abdulhamd, Mektebetr-Rd, Riyd 2003.
--------, el-Medhal iles-Snenil-Kbr, thk. Muhammed Ziyaurrahman Azam, DrulHulef lil-Kitbil-slamiyye, Kuveyt (t.y.).
--------, Kitbz-Zhdil-Kebr, thk. mir Ahmed Haydr, Messesetl-Ktbis-Sekfiyye,
Beyrut 1996.
Bezzr, Eb Bekr Ahmed b. Amr b. Abdlhalik el-Basr (. 292/905), Msnedl-Bezzr,
thk. Mahfuzurrahmn Zeynullah- dil b. Sad, Sabr Abdulhlik, Mektebetl-Ulm
vel-Hkem, Medine 1988-2009.

Necmddn el-Kbrya Sorulan Hadisler ve Cevaplar | 29

Brockelmann, Carl, Geschichte der Arabischen Litteratur, Weimar 1898.

Buhr, Eb Abdullh Muhammed b. smail (. 256/870), Sahhul-Buhr, thk. Izzddn
Dal, Imdt-Tayyr, Ysir Hasan, Messesetr-Risle, Dmek 2012.
Drekutn, Ebul-Hasan Ali b. mer b. Ahmed (. 385/995), Snend-Drekutn, thk.
uayb el-Arnat, Hasan Abdlmnm eleb, Heysem Abdlgafr, Messesetr-Risle, Beyrut 2004.
Deylem, Eb c irye b. ehredr b. irye (. 509/1115), el- Firdevs bi MesrilHtb, thk. es-Sad b. Besyn Zall, Drul-Ktbil-lmiyye, Beyrut 1406/1986.
Eb Dvd et-Tayalis, Sleyman b. Dvd b. el-Crud el-Fris (. 204/819), Msnedu
Eb Dvd et-Tayalis, thk. Muhammed b. Abdlmuhsin et-Trk, Dru Hicr, Msr
1419/ 1999.
Eb Davd, Sleyman b. Eas b. shk el-Ezd es-Sicistan (. 275/889), Snen Eb
Dvd, thk. Slih b. Abdilazz b. Muhammed, Drus-Selm, Riyd 1999.
Eb Hayyn el-Endls, Esirddn Muhammed b. Yusuf el-Ceyyan (. 745/1344), elBahrul-Muht, thk. Sdk Muhammed Ceml, Drul-Fikr, Beyrut 1420.
Eb Nuaym el-sfahn, Ahmed b. Abdullah b. shk (. 430/1038), Hlyetl-Evliy ve
Tabaktl-Asfiy, Matbaats-Sade, Khire 1974.
Eb Yal el-Mevsl, Ahmed b. Ali b. el-Msenn (. 307/919), el-Mucem (Mucemu
yhi Eb Yal), thk. rdl-Hak el-Eser, dretl-Ulmil-Eseriyye, Faysalbd 1407.
-------, Msnedu Eb Yal, thk. Hseyin Selim Esed, Drl-Memn lit-Trs, Dmak
1984.
Fahreddin er-Rz, Eb Abdillah Muhammed b. mer (. 606/1209), et-Tefsirl-Kebr
(Mefthl-Gayb), Dru hyit-Trsil-Arab, Beyrut 1420.
Fetten, Cemlddn Muhammed Thir b. Ali el-Hind (. 986/1578), Tezkiretl-Mevdt
(Knnl-Mevdt ved-Duaf, drett-Tbatil-Mnriyye, (y.y.) 1343.
Gkbulut, Sleyman, Necmeddn-i Kbr: Hayat, Eserleri, Grleri, nsan Yaynlar,
stanbul 2010.
Glpnarl, Abdlbaki, Mevln Mzesi Yazmalar Katalou, Trk Tarih Kurumu Basmevi,
Ankara 1972.

30 | Do. Dr. Muhammet YILMAZ

Hkim en-Nisabr, Eb Abdillah bnl-Beyyi Muhammed (. 405/1014), el-Mstedrek

ales-Sahihayn, thk. Mustafa Abdlkadir At, Drl-Ktbil-lmiyye, Beyrut
1990/1411.
Heysem, Ebl-Hasan Nurddn Ali b. Eb Bekr b. Sleymn (. 807/1405), MecmeuzZevid ve Menbeul-Fevid, Hsamddn el-Kuds, Mektebetl-Kuds, Khire
1994.
Ht, Eb Abdirrahman Muhammed b. Dervi (. 1276/1859), Esnal-Metlib f Ehdsi
muhtelifil-Mertib, Mustafa Abdulkdir At, Drul-Ktbil-lmiyye, Beyrut 1997.
Irk, Ebul-Fadl Zeynddn Abdurrahm b. el-Huseyn b. Abdirrhmn, el-Mun an Hamlil-Esfr (hynn hamiinde), Dru bn Hazm, Beyrut 2005
bn Abdil-Berr, Eb mer Ysuf b. Abdillah b. Muhammed en-Nemer el-Kurtub, Cmiu
Beynil-lm ve Fadlih, thk. Ebul-Ebl ez-Zheyr, Dru bnil-Cevz, Suudi Arabistan 1994.
bn Arrk, Ebl-Hasan Nuruddn Ali b. Muhammed b. Ali Kinn (. 963/1556), Tenziheratil-Merfa anil-Ahbari-eratil-Mevda, thk. Abdlvehhb AbdllatfAbdullah Muhammed es-Sddik, Drul-Ktbil-lmiyye, Beyrut 1399.
bn Eb eybe, Eb Bekr Abdullah b. Muhammed b. brhim (. 235/849), el-KitblMusannef fil-Ehds vel-sr, haz. Keml Ysuf el-Ht, Drt-Tac, Beyrut 1989.
bn Ebid-Dny, Eb Bekr Abdullah b. Muhammed b. Ubeyd 281/894, Kitbz-Zhd, thk.
Yasin Muhammed Sevvas Dru bn Kesir, Dmak 1999/1420.
bn Hbbn, Eb Htim Muhammed (. 354/965), el-Mecrhn minel-Muhaddisn vedDuaf vel-Metrkn, thk. Mahmd brhim Zayed, Drl-V, Haleb 1976.
bn Huzeyme, Eb Bekr Muhammed b. shk b. Huzeyme es-Slem, (. 311/924), Sahihu
bn Huzeyme, thk. Muhammed Mustafa Azam, el-Mektebl-slm, Beyrut 1975.
bnl-Esr, Mecddn Ebus-Sedt el-Mbrek b. Muhammedb. Muhammed el-Cezer (.
606/1210), Cmiul-Usl f Ehdsir-Resl, thk. Abdulkdir el-Arnat, Mektebetl-Hlvn, (y.y.) 1971;
-------, en-Nihye fi Garbil-Hads vel-Eser, thk. Tahir Ahmed Zavi-Mahmud Muhammed
Tanah, Dru hyail-Ktbil-Arabiyye, Kahire 1963.
bnl-Cevz, Ebl-Ferec Cemalddn Abdurrahman b. Ali (. 597/120), el-Mevdt, thk.
Abdurrahman Muhammed Osman, el-Mektebets-Selefiyye, Medine 1966-1968.

Necmddn el-Kbrya Sorulan Hadisler ve Cevaplar | 31

smail Hakk Bursev, Ruhl-Beyn, Drul-Fikr, Beyrut (t.y.).

Kud, Ebu Abdillah Muhammed b. Selme b. Cafer (. 454/1062), Msned-ihb, thk.
Hamdi b. Abdilmecid Selefi, Messesetr-Risle, Beyrut 1985.
Kueyr, Abdulkerm b. Hevzin b. Abdilmelik (. 465/1072), er-Risletl-Kueyriyye, thk.
Abdlhalm Mahmd-Mahmd b. e-erf, Drul-Merif, Kahire (t.y.).
Leknev, Ebl-Hasent Muhammed Abdlhayy b. Muhammed (. 1304/1886), el-srlMerfa fil-Ahbril-Mevda, thk. Muhammed es-Sad Besyn Zall, Mektebet-arkl-Cedd, Badat (t.y.).
-------, el-Fevidl-Behiyye f Tercimil-Hanefiyye, Drul-Erkm, Beyrut 1417/1998.
Merginn, Abd er-Rahmn b. Eb Bekr, Fuslul-hkm f Uslil-Ahkm, Manisa l
Halk/Akhisar Zeynelzade Ktp., nr. 347.
--------, Fuslul-hkm f Uslil-Ahkm, Riyad Kral Abdlaziz Halk Ktphanesi, Yazmalar
Blm, nr. 2308/1.
Mbrekfr, Ebul-Ul Muhammed Abdurrahman b. Abdrrahm (. 1353/1935), Tuhfetl-Ahvez bi erhi Cmiit-Tirmiz, Drul-Ktbil-lmiyye, Beyrut 1990.
Mnv, Zeynddn Muhammed Abdrraf b. Tacilrifn b. Ali (1031/1622), et-Teysir bierhil-Cmiis-Sagr Mektebetl-mam e-afi, Riyad 1988.
Mslim, Ebl-Hseyn Mslim b. el-Haccc el-Kueyr en-Neysbr, (. 261/875), Sahhu
Mslim, ner. Muhammed Fuad Abdlbaki, ar Yaynlar, stanbul 1981.
Nevev, Eb Zekeriyy Muhyiddin Yahy b. eref (. 676/1277), el-Minhc f erhi Sahhi
Mslim b. Haccc, Dru hyait-Trasil-Arab, Beyrut 1972/1392.
San, Ebl-Fezil Radyyddn Hasan b. Muhammed b. Hasan (. 650/), MevdtsSan, thk. Necm Abdurrahmn Halef, Drl-Memn lit-Trs, Dmak 1985.
Sad b. Mansr, Eb Osman Sad b. Mansr b. ube el-Horasan (. 227/842), Snen,
thk. Habburrahmn Azam, Drus-Selefiyye, Hindistan 1982.
Sehv, Ebl-Hayr emsddn Muhammed b. Abdirrahmn b. Muhammed (. 902/1497),
el-Mekasdl-Hasene f Beyni Kesrin minel-Ehdsil-Mtehire,; thk. Muhammed Osman el-Hut, Drl-Kitbil-Arab, Beyrut 1985.

32 | Do. Dr. Muhammet YILMAZ

Suyt, Ebl-Fazl Cellddn Abdurrahman b. Eb Bekr (. 911/1505), ed-DrerlMntesire fil-Ehdsil-Mtehire, thk. Muhammed b. Ltfi Sabb, CmiatlMelik Suud, Riyad 1988.
Slt Ecbe anh Ebul-Cennb Necmddn el-Hvak el-Kbr, Riyad Kral Abdlaziz
Halk Ktphanesi, yazmalar blm, nr. 2308/2.
evkn, Eb Abdillah Muhammed b. Ali b. Muhammed el-Havlan (. 1250/1834), elFevaidl-Mecma fil-Ehdsil-Mevda thk. Abdurrahman b. Yahy el-Yeman,
el-Mektebetl-slm, Beyrut 1392.
Tabern, Ebul-Ksm Sleyman b. Ahmed b. Eyyb el-Lahm (. 360/971), Kitbd-Du,
thk. Mustafa Abdulkdir At, Drul-Ktbil-lmiyye, Beyrut 1413.
-------, el-Muceml-Kebr, thk. Hamd b. Abdlmecd es-Selef, Mektebet bn Teymiyye,
Khire (t.y.)
-------, er-Ravdd-Dan ilel-Mucemis-Sagr lit-Tabern, thk. Muhammed ukr Mahmd
el-Mektebl-slm, Beyrut 1985.
--------, el-Muceml-Evsat, thk. Trk b. Ivadullah b. Muhammed-Abdulmuhsin b. brahim
el-Huseyn, Drul-Haremeyn, Khire (t.y.).
Tirmiz, Eb s Muhammed b. s b. Sevre es-Slem (. 279/892), Snent-Tirmiz, thk.
Izzddn Dall, Imdt-Tayyr, Ysir Hasan, Messesetr-Risle, Dmek 2011.
Tokpnar, Mirza Hadislere gre Yahudi ve Hristiyanlara Uymak (eletirel yorum), nsan
Yaynlar, stanbul 2003.
Uysal, Muhittin, Tasavvuf Kltrnde Hadis, Yediveren Yaynlar Konya 2001.
Yldrm, Ahmet, Tasavvufun Temel retilerinin Hadislerdeki Dayanaklar, TDV Yaynlar,
Ankara 2000.
Zeyla, Eb Muhammed Cemalddn Abdullah b. Yusf b. Muhammed (. 762/1360) Nasbr-Rye li Ehdsil-Hidye, thk. Muhammed Avvme, Messesetr-Rayyn,
Beyrut 1997.

The Questions Concerning Authenticity Status of Some Hadiths

Addressed to Najm al-Dn al-Qobr and His Answers

Citation / -Ylmaz, M. (2014). The Questions Concerning Authenticity Status of Some Hadiths Addressed to Najm al-Dn al-Qobr and His Answers,
ukurova University Journal of Faculty of Divinity, 14 (1), 1-33.
Abstract- Tasawwuf is also a field among disciplines which are supplied
with the Islam religion and so need to touch on the hadithes in some way.
Just as we can see Muslim mystics called Muhaddith, too, we can see
many hadith scholars or narrators called Muslim mystic. However, when
Hadith scholars examines the works written, in the field of Tasawwuf, by the
ones distinguished with their mystical aspects, they can realize that those
books contain some weak or fabricated hadithes as well as the sound ones.
This case does not pertain all to mystics, but many scholars studying in the
Islamic disciplines have such a general opinion. In this context, the answers
given, from point of mohaddithian view, by Muslim mystic called mohaddith,
Najm al-Dn al-Qobr, for some questions addressed to him, show that this
general opinion is not true, at least, of him. The epistle, which is written by
one of his disciples, and the subject of our article, is a notably example in
terms that the order founder examines the common hadithes in his period,
including the ones frequently referred in the field of Tasawwuf, by applying
techniques, terms, and principles of the mohaddithes.
Keywords- Hadith, tasawwuf, Najm al-Dn al-Qobr, saheeh hadith,
mawdu (fabricated) hadith