23.02.

2015

Elektrik Devre
Temelleri
Do. Dr. M. Kemal GLL
Elektronik ve Haberleme Mhendislii
Kocaeli niversitesi

Ders Kitab

Fundamentals of Electric Circuits,

Charles K. Alexander and
Matthew N. O. Sadiku
McGraw Hill, 5th edition
ISBN: 978-0073380575, 2013.

23.02.2015

Yardmc Kitaplar:
1) Electric Circuits, by James W. Nilsson and Susan Riedel,
Prentice Hall, 8th edition (2007)
2) Schaum's Outline of Electric Circuits, by Mahmood Nahvi and
Joseph Edminister, McGraw-Hill, 4th edition (2002)
3) Introduction to Electric Circuits, by Richard C. Dorf and James
A. Svoboda, Wiley, 7th edition (2006)
4) Schaum's Outline of Basic Circuit Analysis, by John O'Malley
and John O'Malley, McGraw-Hill, 2nd edition (1992)

Ders erii
1- Temel Kavramlar
Yk, Akm, Gerilim, G ve enerji, Devre Elemanlar

2- Temel Kanunlar
Ohm Kanunu, Dm, Dal, evre Kavramlar, Kirchoff Kanunlar,
Seri Diren ve Gerilim Blme, Paralel Diren ve Akm Blme, Y-
Dnmleri

3- Analiz Yntemleri
Dm Gerilimleri Yntemi (DGY), Baml/Bamsz Kaynak
varken DGY, evre Akmlar Yntemi (AY), Baml/Bamsz
Kaynak varken AY, Yntemlerin Karlatrlmas.

4- Devre Teoremleri
Lineerlik zellii, Sperpoziyon, Kaynak Dnm, Thevenin
Yntemi, Norton Teoremi, Maksimum G aktarm

23.02.2015

Ders erii
5- lemsel Ykselteler (Op-Amps)
lemsel Ykselteler, deal Opams, Eviren Ykselte,
Evirmeyen Ykselte, Toplayc Ykselte, Fark Alc
Ykselte, Kaskat Opamp devreleri

6- Kapasitr ve Endktr
Kapasitrler, Seri ve paralel bal kapasitrler,
Endktrler, Seri ve paralel bal endktrler

7- Birinci Dereceden Devreler

Kaynaksz RC devreleri, Kaynaksz RL devreleri, RC ve
RL devrelerinin birim basamak yant.

BLM-1 TEMEL KAVRAMLAR

GR

Gerilim ve akm hakknda temel bilgiler

Devre nedir?
Akm/gerilim kayna
Baml/bamsz kaynak

23.02.2015

Devre Nedir?
Elektrik sistemlerinde en temel kavram DEVRE dir.
eitli devre elemanlarnn uygun ekilde balanmasyla oluan
kesintisiz akm yoluna Elektrik Devresi denir.

Devre Nedir?
Radyo alcs:

23.02.2015

Temel Kavramlar
Temel bir elektrik devresinde;
Kaynak: Devreyi besleyen aktif
eleman

Yk: Kaynaktan ald elektrik enerjisini harcayp baka bir

enerji trne eviren eleman
letken: Kaynak ile yk arasndaki balanty salayan
eleman
Anahtar: Devreyi ap/kapamayan yarayan eleman

Temel Kavramlar
llebilir byklkler ile alldndan,
tanmlanm birimlerin bilinmesi gerekmektedir
Uluslararas lm dili SI (Int. System of Units) a
gre alt adet temel birim vardr

23.02.2015

Temel Kavramlar
n ekler:

1.3. Yk ve Akm
Her madde atomlardan olumaktadr
ve bir atomda elektron, proton ve
ntronlar mevcuttur.
letken malzemelerde normalde
hareketsiz duran serbest elektronlar,
devreye bir gerilim uygulanmas
sonucunda hareket etmeye balarlar.

23.02.2015

1.3. Yk ve Akm
Elektronlarn atomdan atoma sramas ve elektrik akmnn
olumas:

1.3. Yk ve Akm
Bir elektrik devresinde bilinen en temel
byklk elektrik ykdr.
Yn kazak kartrken oluan elektrik yk

Yk: maddenin ierdii atomik paracklarn

elektriksel zelliidir ve coulomb (C) birimi ile
llr.
Bir elektrondaki yk:
Bir proton da ayn genlikte pozitif yk tar.
1 C yk:

23.02.2015

1.3. Yk ve Akm
Yklerin hareketi Akm olarak adlandrlr.
Akm, birim zamanda hareket eden birim yke
denir.
Birimi Amper (A) veya Coulomb/s dir.
Pozitif yk yn akm ynn verir.
Atomlar ieren iletken
(Elektromotor kuvveti kayna)

1.3. Yk ve Akm
Elektrik Akm: yklerin zamanla deiim
hzdr ve amper (A) ile llr.
Akm - yk ilikisi:

Belli zaman aralnda yk:

23.02.2015

1.3. Yk ve Akm
Akm zamanla deimez (sabit) ise buna doru
akm denir ve dc (direct current) olarak ifade
edilir.
DC de akm I ile gsterilir.

1.3. Yk ve Akm
Akmn zamanla deiimi sinzoidal ise buna
alternatif akm denir ve AC (alternating
current) olarak ifade edilir.
ACde akm i ile gsterilir.

23.02.2015

1.3. Yk ve Akm
Akmn iareti, pozitif yk hareketinin ynne
gre belirtilir.
5 A akm seilen yne gre pozitif ya da
negatif olarak gsterilebilir:

rnekler
4600 elektron ile ne kadarlk bir yk oluur?
2 milyon proton ile temsil edilen yk nedir?
Bir uca giren toplam yk:
T=0.5 sndeki akm nedir?

10

23.02.2015

rnekler
Bir uca geen akm:
t = 1 sn ile t = 2 sn sreleri arasndaki toplam yk?

Bir elemandan akan akm:

t = 0 sn ile t = 2 sn sreleri arasndaki toplam yk?

1.4. Gerilim
letken zerinde elektronu belli bir ynde
hareket ettirebilmek iin belli bir i ya da
enerji transferi gerekmektedir.
Bu i harici bir elektromotor kuvveti (EMK)
ile gerekleir.
EMK, gerilim (voltage) ya da potansiyel fark
olarak da bilinir.

11

23.02.2015

1.4. Gerilim
Birim yk a noktasndan b noktasna tamak
iin gereken i (enerji):

a ile b noktalar arasndaki gerilim

1.4. Gerilim

12

23.02.2015

1.4. Gerilim
Edeer gerilimler:

Akm ve Gerilim
Akm ve gerilim elektrik devrelerindeki iki
temel deikendir.
Akm ve gerilim elektriksel byklkleri bilgi
tama amac ile kullanldnda iaret (signal)
olarak adlandrlrlar.
Elektrik akm: daima bir devre elemanndan
geer.
Elektrik gerilimi: daima bir eleman zerinde
ya da iki u arasnda oluur.

13

23.02.2015

1.5. G ve Enerji
Akm ve gerilim elektrik devrelerinde temel iki deiken
olmasna ramen pratik uygulamalarda bir elektrik
devresinin harcad g nem kazanmaktadr.
G: harcanan ya da ekilen enerjinin zamanla
deiimidir. Birimi Watt (W) dr.
Joule/saniye

i
Anlk G (zamanla deien)

1.5. G ve Enerji
Pasif iaret kuralna gre:
Akm, gerilimin pozitif
kutbuna (ucuna) girer
(p = + vi) (g harcama)
Eer akm, gerilimin
negatif ucundan girer ise
p = - vi gc oluur (g
salama)

14

23.02.2015

1.5. G ve Enerji
Harcanan G = - Salanan G

1.5. G ve Enerji
Enerjinin Korunumu:
Enerji: yapabilme kapasitesi (Joule = Watt x sn).
Devrede harcanan toplam enerji, devrenin salad
toplam enerjiye eittir.

Belli bir zaman aralnda bir devre elemannda

harcanan ya da salanan enerji:

15

23.02.2015

rnekler
Bir enerji kayna, bir ampulden 10 sn boyunca
2 A sabit akm geirmektedir. Eer 2.3 kJ k ve
s enerjisi eklinde yaylyor ise, ampul zerine
den gerilimi bulun.

rnekler
q = 2 C / q = -6 C ykn a noktasndan b
noktasna tamak -30 J gerektirmektedir.
vab gerilim dmn bulun.

16

23.02.2015

rnekler
Bir elemana akm pozitif utan giriyor ise t = 3
msde iletilen gc aadaki verilenlere bal
olarak bulun.

rnekler

17

23.02.2015

rnekler
100 W ampul 2 saatte ne kadar enerji harcar?

1.6. Devre Elemanlar

Devre eleman elektrik devresinin en temel bloudur.
Devre elemanlar Aktif ve Pasif olmak zere ikiye ayrlr.
Aktif elemanda enerji retme kapasitesi varken, Pasif
elemanda bu yoktur.
Pasif devre elemanlar:
Diren, Kondansatr, Endktr vs.

Aktif devre elemanlar:

Jeneratr, Pil, lemsel ykselte vs.

18

23.02.2015

1.6. Devre Elemanlar

En nemli aktif elemanlar, balandklar
devreye g salayan gerilim ve akm
kaynaklardr.
Kaynaklar baml ve bamsz olmak zere
ikiye ayrlr.
deal Bamsz Kaynak:
Devreye salad gerilim ya da akm dier devre
deikenlerinden etkilenmeyen kaynaktr.

1.6. Devre Elemanlar

deal bamsz gerilim
kayna:
U gerilimini korumak iin
gerekli olan akm
devreye verebilme
zelliine sahiptir.

deal bamsz akm

kayna:
Belirlenen akm
gerilimden bamsz
olarak devreye verebilme
zelliine sahiptir.

19

23.02.2015

1.6. Devre Elemanlar

deal Baml Kaynak:
Kaynak miktar, dier bir gerilim ya
da akm tarafndan kontrol edilen
kaynaktr.
Genelde elmas yapsnda gsterilirler.

Gerilim Kontroll Gerilim Kayna (GKGK)

Akm Kontroll Gerilim Kayna (AKGK)
Gerilim Kontroll Akm Kayna (GKAK)
Akm Kontroll Akm Kayna (AKAK)

1.6. Devre Elemanlar

Baml kaynaklar transistr, ilemsel
ykselte, tmleik devre gibi yaplarn
modellenmesinde kullanldr.
AKGK (gerilim = 10i V)!

20

23.02.2015

rnek
Aadaki devrede her eleman tarafndan
salanan/harcanan gc hesaplayn.

(Enerji korunumu)

rnek

21