***********Programi dhe qellimet e mesimit te se drejtes romake****************

''Jus publicum ''- e drejte publike ---> quhej permbledhja e rregullave juridike
te cilat ,,ad statum rei rromanae spectant'' - i perkitnin pozites juridike te
shtetit romak. perfshinte rregullat e rregullimit shteteror, te burimeve te dre
jtesise, te veprimit te organeve shtetrore te financave shteterore apo publike,
te organizimit te ushtrise, te kolegiumeve klerike , si dhe te veprave penale dh
e te procedures penale.
Jus privatum - e drejte private '' ---> quheshin ato rregulla juridike qe sherbe
nin per rregullimin e marredhenjeve midis personave te koordinuar fizike apo jur
idike.
''Privatum jus est quod ad singulorum utilitatem pertinet ''- e drejte private
eshte ajo qe i perket dobise se individeve.
E drejta private e percaktuar ne kete menyre ndahej ne tri pjes :
''Jus quod ad personas pertinet'' - perfshinte normat juridike me te cilat rregu
lloheshin te ashtuquajturat te drejta personale dhe marredhenjet personale midis
banoreve te shtetit romak.
''Jus quod ad res pertinet'' - perfshinte rregullat e marredhenjeve pronesore mi
dis personave qe dilnin si titullare te autorizimeve pronesore .
''Jus quod ad actiones pertinet''- perfshinte rregullat juridike me te cilat rre
gullohej mbrojtja e te drejtave subjketive te karakterit personal dhe pronesor.
''Personas''- personat
''res''- sendet
''actiones'' - padi
Juristet e lashte e percaktonin shtetin si '' Res publica'' - si organizate, qe
egziston per mbrojtjen e interesave te pergjithshme te te gjithe banoreve ,
kurse drejtesin si '' ars boni et aequl'' - si mejshteri te se mires dhe te se
drejtes ..
Drejtesia ka 3 urdhera : ''Honeste videre'' - te jetosh me nder, ''alterum non
laedere'' - te mos i besh dem tjetrit, '' suum cuique tribuere''- secili te mar
re ate qe i takon.
**********Burimet e drejtesise ne perioden e pare *************
* jus non scriptum - e drejta e pashkruar
Faza e par qe perfshinte periudhen para krijimit te shtetit nuk kishte : ''Lege
s certas'' - ligje te percaktuara me siguri , ne kete periudh mbreterit aplikoni
n ''Mors Majorum'' - rregullat zakonore.
''Mos , mores majorum, diuturna , longa ose inveterata consuetudo'' ishin shpreh
je romake te rregullave zakonore te sjelljes.
Termin ''fas'' - romaket e perdornin per te treguar zakonet dhe rregullat jurid
ike zakonore me karakter religjioz.
Termin ''jus''- romaket e perdornin per rregullat e sjelljes qe sherbenin per
rregullimin e marredhenjeve midis shtetit romak dhe qytetareve te tij si dhe mar
rdhenjeve ndermjet qytetareve.
''Leges regiae''- eshte permbledhje qe permban rregulla shum arkaike mbi rregull
imin e marredhenjeve shoqerore ne organizaten klanore-fisnore , mbi kultin romak
dhe religjinon, mbi marredhenjet brenda familjes, burrit dhe gruas .
* Jus scriptum - e drejta e shkruar
''lex XII tabularum'' - Ligji i 12 tabelave.
*Ligjet. LEGES

Vendimet e komicioneve me permbajtje te pergjithshme dhe me permbajtje apstrakte

quheshin - ''Leges''
''Lex est quod populus jubet atque constituit'' - Ligji eshte ajo qe urdheron dh
e percakton populli
Inisiative per te nxjerre ligje kishin magjistratet me ''jus agendi cum populo'
', Magjistratet perpilonin propozimin ligjor- '' Rogatio'' dhe e ekspozonin ne
forum. Pastaj mblidheshin asamblet qe votonin per propozimin ligjor me '' uti r
ogas'' ose me '' antiquo'' . Kur shumica e centurioneve apo shumica e tribuseve
votonin per rrogacion e magjistrateve , rrogacioja e aprovuar merrej si ligj os
e Lex.
*vendimet e concila plebis. Plebiscita
Vendimet me permbajtje apstrakte juridike te aprovuara ne asamblete e plebejasve
quheshin plebiscita: '' Plebiscitum est quod plebs jubet atque consituit''.
''Leges speciales '' - Ligje te veqanta
*ediktet e magjistrateve
Magjistratet romake kishin '' jus edicendi'' - te drejte qe urdherat e drejtuar
a qytetareve romake, t i deklaronin gojarisht ne koncione ose t i jepnin me shk
rim ne forum. Keto urdhera quheshin '' Edicta''. Me ane te edikteve , magjistra
tet kryenin detyra te rendesishme :''adimplere'', ''supplere et corrigere jus c
ivile'' - aplikimin, permiresimin dhe plotsimin e rendit ekzistues juridik. Ng
a kjo veprimtari e magjistrateve , veqanerisht nga veprimtaria e pretoreve , u z
vhillua nje varg i tere i ri rregullash juridike, i njohur si e drejte honorare
apo magjistratore.
''Edictum perpetuum'' - apo edikt i perhershem i cili paraqiste programin e pune
s te cdo magjistrati. Ne ediktin e perhershem u permblodhen rregullat juridike t
e marra nga edikti i te meparshmit ''edictum tralaticium'' , dhe rregullat e rej
ate cilat per perioden e sherbimit i parashikonte cdo magjistrat veq e veq '' ed
ictum novum''. Perveq kesaj , magjistratet per disa qeshtje te parashikuara ne e
diktin e perhershem prej rastit ne rast shpallnin te ashtuquajturin edikt te pap
arapare ose ''edictum repentinum''.

Permbledhja e rregullave juridike qe permbanin burimet nga Leges dhe Plebiscit

a quhej - ''Jus Legitimum''.
Kleriket jepnin kshilla juridike, ndihmonin me rastin e lidhjes se puneve jurid
ike dhe u mesonin te tjereve zhvillimin e drejte te kontestave. Keto 3 lloje te
veprimtarise se klerikeve njiheshin si ''respondere'', ''cavere'', ''agere''.
Cdo ligj i aprovuar ne asamble , kishte tri pjese themelore perberese :
''Praescriptio''- Preskripcioni permbante shenimet per propozuesin dhe kryetarin
e asambleve , per diten dhe vendi e seances , si dhe per menyren e votimit .
''Rogatio'' - ishte ne te vertet propozimi i pandryshuar ligjor , sepse ne komi
cionet romake nuk kishte as diskutim as ndryshime te projektit ligjor.Projekti o
se aprovohej ose refuzohej ne teresi.
''Sanctio'' - masat qe perdoreshin kunder personave qe nuk do tu permbahen dispo
zitave ligjore.
Sipas Sanksionit ligjet ndaheshin ne :
''Leges perfectae'' - ishin ligjet qe shpallnin nul cdo veprim te ndermarre kund
er dispozitave ligjore
''Leges minus quam perfectae'' - nuk e anulonin veprimtarine e ndermarre , por e
denonin kryesin e vepres antiligjore
''Leges imperfectae''- as qe i anulonin veprimet e ndermarra as qe parashikonin
denim kunder personit qe kishte cenuar dispozitat juridike.
''Leges Speciales'' - ndaheshin ne :
''privilegia favorabilia'' - rastet kur individet ose grupe te popullsise, perku

ndrejt shumices, merrnin pozite te favorizuar

''Privilegia odiosa'' - rastet kur me individet ose grupet e popullsise sillej n
e menyre diskriminuese.

*Senatus consulta dhe orationes principum

'' Senatus consultum est, quod senatus jubet atque constituit : idque legis vice
m optinet, quamvis do ea re fuerit quaestum'' --- Mendimi i senatit eshte ajo qe
vendos dhe urdheron senati : ai ka fuqine e ligjit , dhe pse eshte mohuar dikur
.
''Aerarium'' - Arkivi shtetror
Gjate zhvillimit te metejshem te principates , kur marredhenjet midis senatit dh
e princepsit tani me ishin spastruar, senati nuk votonte me perkitazi me propozi
met e princepsit : i aprovonte me aklamacion.Prandaj si burime te drejtesise nuk
merreshin me mendimet e senatit por ''Orationes principum'' --Fjalimet ose reko
mandimet e princepsit , te mbajtuara ose te lexuara ne mbledhjen solemne te sena
tit.

''Responsa prudentium'' - mendimet profesionale te juristeve. u bene burim i te

drejtes romake.
Rregullat juridike qe i krijonte princepsi quheshin ''Constitutiones principum''
- vendime te princepsit .
''Nec umquam dubicatum est , quin id legis vicem optineat, cum ipse imperator pe
r legem imperium accipat''-- vendimi i princepsit eshte vendimi i perandorit.asn
jeher nuk dyshohej se vendimet e princepsit nuk kane fuqine ligjore, meqe perand
ori vete si pas ligjit merrte imperiumin.
Konstitucionet e perincepsit ndaheshin ne konstitucione me permbajtje te pergjit
hshme '' edicta dhe mandata'' dhe konstitucionet me te cilat perandoret zgjidhni
n rastet konkrete ''decreta dhe rescripta''.
''Edicta'' - ishin urdhera publike te drejtuara banoreve te shtetit
''Mandata'' - ishin udhezime te dhena drejtuesve te provincave dhe nepunesve te
tjere shteterore epr kryerjen e funksioneve qe u ishin besuar.
Aktvendimet e pricepsit ne qeshtjet konkret administrative dhe gjyqesore ishin '
'decreta''.
Rendi i ri juridik i shtetit romak, i krijuar kryesisht nga veprimtaria e pretor
eve peregrine quhej ''Jus gentium''- E drejta e popujve qe ishin te nenshtruar
*Burimet e drejtesise ne romen postklasike
Burimi aktiv i rregullave me detyrum te pergjithshem te sjelljes ne perioden e t
rete ishin vetem konstitucionet e perandoreve qe quheshin ''Leges''.
''Pragmatica sanctio'' - ishte nje shkrese e perandorit te njeres gjysme te pera
ndorise qe i dergohej perandorit te gjysmes tjeter.
*Kodifikimi i Justinianit
''Jus vetus'' - e drejta e lashte
''jus novum'' - e drejta e re
Kodifikimi i Justinianit gjate mesjetes u quajt '' Corpus juris civillis'' Kisht
e 4 pjese :
a) Digesta apo Pandectae'' - qe ishte pjesa me e rendesishme e kodifikimit te Ju
stinianit
b) Instituciones

c)Coder repetitae praelectionis

d)Novellne
************* ''Jus quod ad prsonas pertinet'' E drejta personale **************
******
''Capacitas juridica dhe capacitas agendi'' - Zotesi juridike dhe zotesi veprimi
Capacitas Juridica''-- romaket kuptonin cilesine e nje personi te caktuar qe te
jete titullar i te drejtave dhe detyrimeve .
''Jus connubii'' - e drejta familjare
''Legitimatio activa et passiva - institucionet e te drejtes kontestuse
'' Hominum cause omne jus constitum est'' - drejtesia egziston mu per shkak te n
jerzve.
'' personae physicae '' - persona fizik
''personae juridicae'' - persona juridik
Personat juridike si subjkete te drejtesise, ndaheshin ne shoqata njerezisht ( '
'sodalitates'', ''collegia'', '' universitates personarum'') dhe ne grumbuj send
es apo fondacione ( ''universitates rerum'', ''causae piae'').
''status civitatis'' - e drejta e statusit te qytetarit
'' status libertatis'' - e drejta e lirise
''instatu servitutis'' - gjendje skllaverie
Statusi i qytetarit romak fitohej :
''Jus sanguinis'' - me te lindur
''naturalisatio'' - me natyralizim
Ne te drejten romake u ndalua vrasja e femijeve me perjashtim te shemtuarve (''p
ortenta'', ''monstra'', ''prodigia'') dhe trashegimtareve qe shihej se ishin te
paafte per jete (''personae debiles'')
''Favor libertatis '' - Gruaja qe ishte ne skllaveri por gjat kohes sa ishte sht
atezene gezonte te drejta qytetare bile pak kohe
Zotesia juridike e femijes se lindur niste ne momentin e perfundimit te lindjes
, apo ne momentin kur femija ndahej fare nga zorra e kerthizes - ''partus perfec
tus''
''Jus suffragji '' - e drejta aktive e votimit ( e drejta per te votuar ne asamb
le)
''Jus honorum'' - e drejta pasive e votimit ( e drejta te zgjedhesh ne asamble)
''Jus conubii'' - e drejta per te lidhur martes
''Jus commercii'' - e drejta per ti perdorur institucionet
''Cives optimo jure'' - shtresat e privilegjuara te popullsise romake
'' cives minuto jure'' - shtresat e shtypura te qytetareve romake
'' alieni juris''- Personat qe jetonin nen pushtetin e shefit te familjes
''puberes'' - meshkuj te rritur
'' nexi dhe addicti '' - skllever debitor
personat '' in mancipio'' ishin personat alien juris te cilet patres familias i
shitnin nepermjet te mancipimit.
''Noxae deditio '' - pagimi i demit te shkaktuar

''auctorati(gladiatores)'' - ishin personat qe i betoheshin lanistit apo organiz

atorit te lojrave publike se do luftonin sipas urdherit te tije.
''Ab hoste redempti'' - ata qe ishin nxjerr nga roberia.
''Personae intestabiles'' - ishin personat qe kishin marr pjes ne lidhjen e pune
ve juridike.
''Nota censoria'' - Verejtje
''Persona infame'' - apo te pandershem kondsideroheshin edhe te gjith qytetaret
qe kishin bere ndonje pune te pandershme ne baze te se ciles ispo jurease me ven
dimin e gjyqit ishin njollosur si e pa denje per disa te drejta. kjo quhej ''inf
amia juris'' dhe ndahej ne :
''Infamia immediata '' - pandershmeria direkte
''Infamia mediata''- pandershmeria indirekte
''Turpes personae'' - personat e pandershem , ishin te gjithe personat qe merres
hin me profesione qe nuk u kishin hije romakeve.
''Capitis deminutio maxima dhe media'' - Humbja e zotesise juridike te qytetarev
e romake
''Delatio herditatis'' - Trashigimia
* zotesia e veprimit te te miturve
''Impuberes'' - Te mitur, meshkujt dhe femrat qe nuk e kan arrit pjekurin seksua
le
Personat e mitur gjer kur mbushnin moshen shtatevjeqare quheshin ''Infantes'', n
e kohen e infantes nuk kishin fare zotesi veprimi.
''Impuberes infantia majores'' - Personat e mitur te dalur prej femijrise
'' meliorem condicionem facere'' - permirsimi i pozites ekonomike
''deteriorem condicionem facere'' - keqesimi i pozites ekonomike
'' impuberes pubertati proximi '' - te miturit afer pjekuris
* zotesia e veprimit te femrave
''Tutor mulierum'' - pushteti i tutorit mbi grate me zotesi

''Imprium'' - pushteti shtetror

''fiscus'' - titullar i autorizimeve pronesore privato-juridike

*****************E drejta familjare***************

''Sui Juris'' - personat qe kishin te drejt te lidhnin pune juridike jo vetem pe
r vete , por per te gjith antaret tjere te familjes, ishin ata persona te cilit
posdeonin status libertatis dhe status civitatis kur mbi ta nuk ishte vendosur p
ushteti i te atit ose i burrit
''Alieni juris'' - ishin persona te cilet nuk kishin te drejte te lidhnin pune j
uridike ne emer te tyre ne menyre te pavarur , per ta vendoste dikush tjeter
''Pater familias'' - Kryetari i familjes i cili ushtronte pushtetin apsolut dhe
te perjetshem (''patria potestas'') , ai ishte i vetmi person sui juris.

Gjinia agnate - fakti i jetes se perbashket dhe momentin e lidhjes se marteses,

femra te gjitha lidhjet farefisnore qe i kishte me familjen e saj biologjike i s
hkepuste dhe futej ne gjinin agnate te familjart e burrit. karakteristik per per
iudhen e lasht romake.
Ginia kognate - e karakterizon lidhja e gjakut , pavarsisht se a jetojn a punoj
n se bashku. Periudha klasike dhe postklasike.
''linea recta'' - te aferm ne vije te drejte
''linea collateralis'' - te aferm ne vije te terthort (kusherit)
Ne familjen agnate pater familias ishte personi '' Quo in domo dominium habet''
- personi i cili ne ekonomine shtepiake ushtron pushtetin.

*************** E drejta reale *******************

Marrdhniet realo

juridike

I autorizuari juridik - (titullari)

''Inter vivos'' - (pr t gjall t titullarit), pr dallim nga marrdhniet trashgimore, q
ojn ''mortis causa '' - (pas vdekjes s titullarit).
''Erga omnes '' - (ndaj t gjithve)
pengonte n shfrytzimin e sendit - ''(actio in ren)'',
'' inter partes '' - (midis palve sakt t prcaktuara: kontesti eventual midis palve ob
ligatore zhvillohej me ''(actio in personam)''.
SEND
ET
Sendet e luajtshme dhe t paluajtshme (res mobiles, res immobiles)
*Sendet e zvendsueshme dhe ato t pazvendsueshme (res fungibiles dhe res non fungibile
s)
Supozimi i par juridik Si t zvendsueshme do t konsiderohen sendet e caktuara in gener
e (ishin t gjitha sendet e llojit t vet: gruri, misri, elbi etj. pra sende jo t ind
ividualizuara), ndrsa si t pazvendsueshme sendet e caktuara in specie (ishin sendet
e individualizuara plotsisht).
sendet konsumuese ? res consumptibiles , sendet e paharxhueshme ? res non consum
ptibles
Sendet e prbra ndaheshin
Universitas facti ishin
joi, populli etj.);
Ndrsa universitas juris
spozitave t rendit juridik

n universitas facti dhe universitas juris.

ato sende trsia e t cilave shfaqej n mnyr natyrore (tufa, z
ishin ato, trsia e t cilave shfaqej ekskluzivisht sipas di
(pasuria, trashgimi, paja etj.)

Frytet e krijuara nga sendet frytdhnse me veprim t ligjeve natyrore quheshin fru
ctus naturales (frytet natyrale).
Frytet q krijoheshin me veprimin e ligjeve t komunikimit ekonomik, quheshin fru
ctus civiles (fryte civile), si kamata qiraja, renta nga dhnia e toks me qesim afa
tshkurtr dhe afatgjat etj.

Sende t cilat n astin e duhur e kishin zotruesin dhe q gjendeshin n posedim t zotrues
Kto sende quheshin in bonis;

Sende t cilat ishin t braktisura nga poseduesi, quheshin res derelictae;

Sendet t cilat poseduesi i kishte humbur ose ia kishin vjedhur, quheshin res dep
erditae, dhe
Sende t cilat kishin zotrues por me kalimin e kohs s gjat nuk mund t vrtetohej identit
ti i tij, quheshin res nullius (sende t askujt).
Sendet jo t gatshme pr prvetsim privat ndaheshin n:
Res extra patrimonium divni juris apo n sende jo t gatshme pr prvetsim privat sipas
dispozitave hyjnore, dhe
Resextra patrimonium humani juris apo sende jo t gatshme pr prvetsim privat sipas d
ispozitave t s drejts njerzore.

Res mancipi
ishin t gjitha sendet, komunikimi juridik i t cilave duhej patjetr t zhv
illohej n form t posame solemne, N res mancipi hynin sendet m t rndsishme n qarkull
onomik dhe q ishin elemente prbrse t ekonomive:
tokat e qytetit dhe fshatit;
skllevrit dhe kafsht e puns.
Res nec mancipi

ishin t gjitha sendet tjera t gatshme pr qarkullimin ekonomik

KUPTIMI DHE LL

OJET E PRONS
Pr t treguar se nj send i takonte poseduesit, prdoreshin mbiemrat pronar (ager publ
icus, ager gentilicus etj.).
Me jetsimin e familjes agnate, u b e zakonshme q autorizimet pronsore dhe personal
e t pater familiasit t identifikohen me termin dominium.
N t drejtn klasike term teknik pr kuptimin e prons u institucianilizua termi propie
tas (ajo q i takon dikujt).
Pronart n baz t s drejts pronsore, merrnin tri grupe autorizimesh:
Jus utendi (e drejta e posedimit dhe e prdorimit t sendit);
Jus frutendi (e drejta e mbledhjes s fryteve natyrale dhe civile nga sendi frytd
hns), dhe
Jus abutendi (e drejta e disponimit me sendin).

sendi t pandar - ''proindiviso''.

Sipas
Pron
Pron
Nudum

mnyrs s fitimit prona private ndahej n:

kuirite;
bonitare, dhe
jus Quiritium (pron boshe kuirite).
- Prona Kuirite

''res vi ose clam possessae '' sendet e marra nga pronari me forc ose fshehtas
Pr fitimin e prons n res mancipi, krkoheshin t ashtuquajturat mnyra formaliste t fiti
it t s drejts s lasht, sikurse ishin:
Mancipatio,
In jure cesio, dhe
Usucapio.
Pr fitimin e prons n res nec mancipi,ishin t mjaftueshme mnyrat jo formaliste t fiti
mit (mnyrat e fitimit juris gentium).
Prandaj, pronart kuirit ishin vetm personat e zot (personae habiles), t cilt n mnyrn
e parashikuar juridike (justus modus ata), fitonin optimo juris ose t drejtn e pro
ns t rangut m t lart. Kjo e drejt mbrohej me ndihmn e rei vindicatio kundr secilit q
donte sendin e pronarit kuirit, ndrsa me acti negatoria kundr secilit q e kishte pe
nguar pronarin kuirit n fardo mnyre q t shfrytzonte t drejtat pronsore.

- Prona Bonitare

Mjeti i par juridik ishte exceptio rei venditae de traditae (e prdorte fituesi i
ndershm i sendit, n rast se pronari kuirit fillonte procedurn reivendikatore). Me kt
mjet juridik, fituesi i ndershm duhej t vrtetoj se sendin e ka marr prej pronarit ku
irit n mnyr t ndershme. Vendimi i organit shtetror ishte: padia e pronarit kuirit ref
uzohej.
Me exceptio mbroheshin blersit t cilt akoma e kishin posedimin e sendit.
Mjeti i dyt juridik ishte actio Publiciana (e prdor fituesi i ndershm, t cilit i sh
t marr posedimi i sendit). Pas vrtetimit t fakteve, organi shtetror sillte vendim me
t cilin t paditurit i urdhrohej q sendin t ia kthej paditsit).
Me futjen n sistemin juridik t ktyre dy padive, fituesi i ndershm i sendit, fitoi
t drejtn e plot t prons. Kjo pron quhej pron pretoriane, sepse e krijuan dhe e mbrojt
retort romak, ndrsa pron bonitare sepse objektet e ksaj prone ishin pjes prbrse e pas
s s qytetarve romak (in bonis).
- Nudum Jus Quiritum
Prona Provinciale
T drejtat e qytetarve individual mbi tokn n provinca morn emrin Jus possessionis
susfructus , e shpeshher edhe si jus habere possidere frui licere .

ose

Bashkpronsia (condoninium)

Marrdhniet e para bashkpronsore t njohura n t drejtn romake ishin marrdhniet n k

.

do bashkpronar konsiderohej si pronar i pjess alikuote, t pandar, procentuale ose i

deale t sendit t prbashkt.
Bashkpronart, interesat e t cilve ishin cenuar me vendimin e shumics, kishin t drejt
t ngrinin padi de communi dividundo.
Actio de communi dividundo e re shrbente jo vetm me ndarjen e pasuris s prbashkt, po
r edhe pr t penguar veprimet e ndrmarra, pr krkesat e zhdmtimit, si dhe pr llogaritjen
e shpenzimeve pr shkak t mbajtjes s sendit t prbashkt, kush i shmangej ksaj detyre, hu
bte pjesn bashkpronsore.

***********************E DREJTA REALE II*************************

MNYRAT E FITIMIT T PRONS

Mnyrat e fitimit t prons sipas ndarjes s prgjithshme t veprave t juristve romak, fiti
i pronsis ndahej n:
Mnyrat e fitimit t prons sipas dispozitave t s drejts romake (ishin mnyra t fitimit
ons t caktuara pr fitimin e prons s qytetarve romak); dhe
Mnyrat e fitimit t prons sipas dispozitave t jus gentiumit (ishin t gjitha mnyrat e f
itimit t prons, t prbashkta pr qytetart romak dhe banort e tjer t lir t shtetit r

Mnyrat civile t fitimit t prons ndaheshin n:

Mnyrat publike t fitimit t prons (ku pr konstituimin e t drejts pronsore ishte i nev
hm vendimi i organit shtetror); dhe
Mnyrat private e fitimit t prons (ishin t gjitha ato kur prona krijohej me vullneti

n e personave privat).

Sipas objektit t fitimit, mnyrat e fitimit t pronsis ndaheshin n:

Mnyrat universale t fitimit t pronsis (ishin kur prona konstituohej mbi tr pasurin e
personi ose mbi masn e gjrave t llojllojshme); dhe
Mnyrat singulare t fitimit t prons (ishin ato kur e drejta pronsore konstituohej mbi
objekt).
Sipas kohs s veprimit, mnyrat e fitimit t pronsis ndaheshin n:
Mnyrat e fitimit inter vivos (pr t gjall t pronarve): dhe
Mnyrat e fitimit mortis causa ( n rast t vdekjes s personit).

Ndarja m e rndsishme e fitimit t pronsis ishte n:

Mnyrn derivative t fitimit t pronsis (sht ather kur e drejta pronsore konstituohe
ekt t cilit i njihej pronari i mparshm); dhe
Mnyra origjinere e fitimit t pronsis (sht ather kur e drejta pronsore konstituohej
endin i cili n momentin e konstituimit nuk kishte pronar)
Mnyrat publike t fitimit t prons
Vendictio sub hasta ose vendictio sub corona
Ankandi publik
Ishte ankandi publik n t cilin organet shtetrore shitnin sendet shtetrore. Kusht
et e shitjes n ankand publik ishin t caktuara qysh m par. Shitja bhej gojarisht sipas
asaj se kush po jep m shum. Sipas vendimit t magjistratit, prona kalonte pa kurrfa
r formaliteti mbi personin q kishte ofruar mimin m t lart.

Ndarja e tokave
Ndarjen falas t tokave shtetrore n pron t qytetarve romak quhej adsignatio. Kt e
organet e veanta shtetrore, q zgjedheshin mu pr kt detyr. Me aktin e ndarjes toka bh
pron private e individit, duke u detyruar pronari q tokn t mos e tjetrsoj n afatin e p
rashikuar.

* Mnyrat private t fitimit t pronsis

- Mancipatio
Ishte mnyra m e rndsishme e fitimit t pronsis sipas dispozitave t s drejts civi
N do mancipim ekzistonin dy subjekte:
Mancipanti (tjetrsuesi), dhe
Mancipatari (fituesi i sendit).

- In jure cessio
Ishte form e gjykimit formal midis pronarit t gjer athershm dhe fituesit t sendit.
N kt akt duhet t merrnin pjes edhe pronari i gjer athershm, edhe fituesi i sendeve e
organi i autorizuar shtetror. Fituesi i sendit duhej shqiptuar formuln e prvetsimit
.

-Usucapio (parashkrimi fitues)

Ishte mnyr origjinere e fitimit t pronsis. Me parashkrimin fitues, qytetart romak t
cilt e kishin t drejtn e posedimit mbi nj send q bnte pjes n llojet e sendeve pa pron
e konstituonin t drejtn pronsore, por duke i plotsuar paraprakisht disa kushte lig
jore:
Res habilis
(objekt i parashkrimit fitues mund t ishin t gjitha sendet e prshtat
shme pr pron private);
Justus titulus (titulli i rregullt juridik pr parashkrimin fitues, t cilin e prbni
n t gjitha mnyrat e parashikuara pr fitimin e pronsis);
Bona fides (mirbesimi) krkohej t ekzistoj te fituesi i sendit q nga momenti i vendosj
es s posedimit mbi sendin e gjer n kalimin e kohs s parashkrimit fitues, se sendi nu
k ka pronar dhe se nuk i takon askujt;
Possessio ( posedimi dhe zotrimi i sendit dhe manifestimi publik i vullnetit se
sendin e mban pr vete, dhe

Koha e parashkrimit fitues q posedimi i sendit t zgjas aq sa parashikohej me ligj.

* Mnyrat e fitimit t prons sipas jus gentium

-Traditio (dorzimi i sendit)

Ishte e vetmja mnyr derivative e fitimit t prons sipas jus gentium
it. Dorzimi i
sendit pr tu konsideruar juridikisht si mnyr e fitimit t prons, duhej plotsuar disa pa
rakushte:
Subjektet e zot t zotrimit (me rastin e dorzimit t sendit duhej t ekzistonin dy subje
kte: tjetrsuesi dhe fituesi i sendit.);
Vullneti i formuar i subjekteve q sendin ta tjetrsojn apo ta fitojn;
Sendi i prshtatshm pr dorzim (ishin t gjitha sendet n qarkullim juridik), dhe
Akti i dorzimit t sendit (t bhej me trup dhe me t prekur, kurse pr tokat t shihen t g
ha pjest e saj).
Llojet e traditio ishin:
TRADITIO BREVI MANU
zbatohej kur poseduesi i sendit pr ndonj shkak translativ krkon
te q t bhet pronar i sendit,
TRADITIO LOGNA MANU ose dorzimi simbolik ekzistonte kur tjetrsuesi n vend t tjetrsimi
t i jepte marrsit ndonj simbol t objektit apo me ndonj gjest simbolik hiqte dor nga p
rona e tij, dhe
CONSTITUTUM POSSESSORIUM ishte e kundrta e TRADITIO BREVI MANU
ku pronari i sendi
t e humbte t drejtn mbi pronn por n marrveshje me marrsin e mbante sendin ende n posed
m.
-Occupatio (pushtimi)
Ishte mnyra origjinere dhe mnyra m e lasht e fitimit t prons.
Pushtimi paraqet prvetsimit e sendeve t cilat nuk kishin zotrues si dhe e sendev
e zotruesit e t cilave nuk gzonin mbrojtje pronsore. Sendet q nuk kishin zotrues quhes
hin res nulius (kafsht e egra, ishulli, sendet e braktisura nga pronari etj.), ndr
sa sendet pa mbrojtje juridike ishin sendet e armikut si dhe vet armiku.

-Thesaurus (pasuria e fshehur)

Konsideroheshin sendet me vler t fshehur n tok nga personat e panjohur edhe at n k
ohra t hershme. Kjo pasuri e fshehur i takonte n trsi pronarit t toks, n t ciln sh

-Accessio (shtimi)
Sipas rregulls ACCESSORIUM SEQUITUR PRINCIPALE, prona mbi sendin e prbr prej sen
deve t lidhura ngusht, t cilat para se t lidhen u takonin pronarve t ndryshm, kalonte
bi pronarin e sendit kryesor, ndrsa shuhej pr pronarin e sendit akcesor.
N rastet kur bhej bashkimi i sendit t paluajtshm me pjest e sendit tjetr t paluajtshm
q ishin:
ALLUVIO lymi i lymit (prona mbi lymin i takonte pronarit t toks n kufijt e s cils e k
shte sjell lumi);
AVULSIO rrnimi i copave t toks (copat e toks i takonin pronarit t asaj pasurie te kuf
ijt e s cils ishin sjell, por me nj kusht q flora e cops s shkputur t kishte lshua
e zotruesit t ri);
INSULA IN FLUMINE NATA
ujdhesa q bhej n mes t lumit (kjo i takonte zotruesve t tokav
fqinje. Kur ujdhesa nuk shtrihej mu n mes, u takonte pronarve t tokave m t afrta), dh
e
ALVEUS DERELICTUS shtrati i braktisur i lumit (u takonte zotruesve t pasurive fqin
je dhe ndahej proporcionalisht me gjersin e parcelave t tyre).
N rastet kur bhej bashkimi i sendit t paluajtshm dhe i sendeve t cilat pr nga natyra i
shin t luajtshme, e q ishin:
INAEDIFICATIO
sipas parimit SUPERFCIES SOLO CEDIT do ndrtim mbi tok i takonte pron
arit t toks; dhe
INPLANTATIO fidanizimi n tok (edhe ktu vlente parimi SUPERFICIES SOLO CEDIT).
N rastet kur bhej bashkimi i sendeve q ishin t dyja t luajtshme, e q ishin:
SCRIPTURA paraqet prdorimin e pergamenit t huaj pr t shkruar tekstin e vet, (pergame

ni i shkruar i takonte zotruesit t pergamentit),

PICTURA
prpunimi i fotografis mbi pllak t huaj (piktura do ti takoj piktorit),
TINCTURA ngjyrosja e plhurs me ngjyr t huaj,
TEXTURA
endja n plhurn tnde me perin e huaj, dhe
FERRUMINATIO shkrirja e materialit t huaj n sendin tnd.

-Specificatio (prpunimi)
Prpunimi i sendit t huaj paraqet nj rast t veant t shtimit, ku bhej bashkimi i ob
tit t huaj dhe puns s prpunuesit. Justiniani kishte dhn kt zgjidhje, nse sendi i pr
mund t kthehej n gjendjen e mparshme, i takonte pronarit t objektit dhe nse kjo nuk i
shte e mundur, sendi i ri i takonte prpunuesit.

-Przierja e sendeve (COMMIXTIO, CONFUSIO)

Commixtio ishte przierja e sendeve t ngurta, ndrsa confusio przierja e sendeve t
lngta. T dy llojet e przierjeve mund t bheshin rastsisht ose me vullnetin e zotruesit
e przierja ishte br rastsisht ather nuk krijoheshin marrdhnie bashkpronsore. Nse p
hte br me vullnetin e zotruesve ather krijoheshin marrdhnie t bashkpronsis.
*Mjetet pr mbrojtjen e pronarit

Mjetet juridike pr mbrojtjen e pronarit kuirit ishin:

- Rei vindicatio,(padi pr kthimin e sendit) - ishte padi petitore q prdoret nga pro
nari kuirit kur i merrej posedimi i sendit me efekt q t i kthehej sendi n posedim t sr
ishm. Kt padi kishte t drejt q ta ngre do pronar kuirit q n fardo mnyre ju kishte
mi i objektit t prons. Legjitimacion pasiv kishin poseduesit e objektit kontestues
.
dhe
- Actio negatoria (padi pr shkak t shqetsimit t pronarit)
ishte padi t ciln e ngrinte
pronari kuirit q nuk kishte humbur posedimin e sendit por q koh pas kohe dikush e
shqetsonte n shfrytzimin e plot ose t pjesshm t sendit.

Mjetet juridike pr mbrojtjen e pronarit bonitar ishin:

- Exceptio rei venditae ac traditae kt mjet e juridik fituesi i ndershm i kundrshton
te REI VINDICATION e pronarit kuirit. Efekti i ktij kundrshtimi ishte refuzimi i R
EI VINDICATIOS s pronarit kuirit; dhe
- Actio publiciana me kt mjet juridik fituesi i ndershm krkonte rikthimin e sendit n
posedim t srishm. Efekti i padis ishte kthimi i sendit n posedim t paditsit
fituesit
drgjegjshm.
*Humbja e t drejts pronsore
-Me veprimin e ngjarjeve natyrore
-Me vendim t organeve shtetrore
-Me vullnetin e pronarit
*Posedimi
Posedimi ishte pushteti fizik apo material mbi sendin. Posedues ishte do pers
on i cili e zotronte sendin pa marr parasysh se si e kishte konstituuar pushtetin
fizik mbi nj send.
Llojet e posedimit ishin:
POSSESSIO NATURALIS
(posedim natyror)
ekzistonte ather kur poseduesi e posedon sen
din me vullnet;
POSSESSIO CIVILIS (posedim civil)
ishte ai posedim kur zotruesi kishte pushtetin
fizik mbi objektin e posedimit dhe vullnetin q objektin ta mbanin pr vete.
Poseduesit te posedimi natyror nuk gzonin mbrojtje t veant, ndrsa poseduesit te p
osedimi civil ishin t mbrojtur me mjete t veanta juridike t quajtura interdikte.
Posedimi civil ndahej n:
POSSESSIO JUSTA ekzistonte ather kur poseduesi i sendit nuk e kishte prvetsuar objek
tin e posedimit me forc, fshehurazi apo n mnyr prekariste.
Ky lloj i posedimit ndahej n:

POSSESSIO BONAE FIDEI (posedimi i ndrgjegjshm)

ekzistonte ather kur poseduesi i send
it n momentin e konstituimit t posedimit nuk ishte i vetdijshm se shkaku i fitimit t
tij ka t meta, prandaj nuk mund t bhej pronar i sendit; dhe
POSSESSIO MALA FIDEI (posedimi i pandrgjegjshm)
ekzistonte qysh n momentin e fitim
it kur poseduesi e njihte shkakun prej t cilit nuk mund t bhej titullar i t drejts pr
onsore. (ishte i vetdijshm se sendin po e merr nga jopronari, ishte i vetdijshm se po
e okupon sendin).
Vetm poseduesi civil, i cili ishte posedues i ndrgjegjshm dhe i drejt formalisht
, kishte t drejt ta fitonte t drejtn pronsore me parashkrim fitues.
POSSESSIO INJUSTA ekzistonte ather kur zotruesit posedimin e kishin konstituuar me
forc, fshehurazi apo n mnyr prekariste.

* Mbrojtja juridike e posedimit

Poseduesit civil mbroheshin me mjete t veanta juridike t quajtura interdicta. INTE
RDICTET ishin urdhra t shkurtra dhe t kushtzuara t cilat i jepnin pretort me krkesn e
ersonave t interesuar dhe prmban urdhra drejtuar ndonj qytetari pr t br apo mos br d
INTERDICTET ndaheshin n:
INTERDICTA RETINENDAE POSSESSIONIS ky interdikt prdorej nga poseduesit civil kur
dikush i shqetsonte dhe i pengonte n realizimin e autorizimeve pronsore. Organi sht
etror i jepte urdhr personit i cili kishte penguar poseduesin n shfrytzimin, prdorimi
n ose mbledhjen e fryteve t sendit q t ndrmerrej me veprimet e ktilla.
INTERDICTA RECUPERANDA POSSESSIONIS
e prdornin poseduesit civil t cilve u ishte mar
r posedimi i sendit. Pretori i jepte urdhr q personi i till t ia kthej sendin menjher
eduesit civil.
***********************E DREJTA REALE III **********************
T DREJTAT REALE MBI SENDET E HUAJA (JURA IN RE ALIENA)

''Jura in re aliena''- apo t drejtat reale mbi sendet e huaj ishin kufizime t s dr
ejts pronsore t pronarve individual, t lindura me vullnetin e vet pronarve apo paraard
ve t tyre, e t konstituuara n dobi t personave t caktuar individualisht, por q mund t
aktoheshin, t cilt t drejtn e przierjes n sendin e huaj mund ta mbronin jo vetm kundr
t pronarit pr tr kohn gjersa ekzistonte e drejta.

t gjitha t drejtat reale mbi sendet e huaja ndaheshin n 3 lloje t veanta:

N Servitute,
N kontrata afatgjate mbi qesimin e toks, dhe
N kontrata pengu.
Grupin e servituteve e prbnin ato t drejta reale mbi sendet e huaja kur pronari i
objektit ishte ose i zhveshur nga t drejtat q ta pengonte t autorizuarin realo
jur
idik n shfrytzimin e caktuar t ndonj sendi t tij ose i detyruar q t mos prdorte n nj
caktuar ndonj send t tij;
Grupin e qesimeve afatgjate t tokave
e prbnin ato t drejta reale mbi sendet e huaj
n baz t t cilave pronari ia lshonte qiramarrsit nj tok t caktuar q ta prdorte pr
jtur t drejtn e qiras;
Ndrsa grupin e kontratave t pengut e prbnin ato t drejta reale mbi sendet e huaja k
ur pronari ja transmetonte t autorizuarit realo
juridik me kusht t drejtn e disponi
mit definitiv t sendit t vet.

SERVITUTET

Parakushtet pr themelimin dhe ekzekutimin e t drejts s servitutit ishin kto:

Prhershmria e t drejts s servitutit ? causa servitutis perpetua esse debet. Prhershmri

e servitutit ishte ose objektive ose subjektive: prhershmria objektive rridhte ng

a nevojat e prhershme t titullarve t servitutit q t prdornin dobit q kishin prej pas
shrbyese me qllim t eksploatimit n t mir ekonomike t toks s tyre; prhershmria su
matej me moshn q kish mbrritur titullari me rastin e servituteve personale.
Pasiviteti i zotruesit t pasuris shrbyese ? servitutis in faciendo consistere nequit
? do t thot q zotruesi i pasuris shrbyese nuk mund t ishte i detyruar q pr titullar
servitutit t punonte aktivisht, t kontribuonte q titullari t mund ta realizonte t dre
jtn e tij. Prmbajtja e servituteve qndronte n pati dhe non facere .
Nemini res sua resvit ? askush nuk mund t ket t drejt servituti n sendin e vet.
*

Mnyrat e krijimit t servituteve

N t drejtn e lasht romake servitutet jan konstituuar me mancipim dhe in jure cesio.
Me mancipim krijoheshin t ashtuquajturat servitutet fshatare, ndrsa me in jure c
esio si ato fshatare ashtu edhe t gjitha llojet e tjera.
Prve ksaj mnyre servitutet krijoheshin edhe me dedictio servitutis ose konstituimi
indirekt i t drejts s servitutit me t ashtuquajturn rruajtje pr vete.
Prve mnyrave t prmendura t cilat ishin t prshtatshme ekskluzivisht pr qytetart ro
ohn klasike si mnyra t konstituimit t servituteve u shfaqn pactiones et stipulaciones
se kontratat joformale dhe formale dhe praescriptio longi temporis.
Kontratat mbi konstituimin e servituteve nuk prcilleshin me tradicio, sepse ser
vitutet si res incorporales nuk ishin t gatshme pr t qen objekt i dorzimit.
*

Llojet e servituteve

Kodifikimi i Justinianit bn ndarjen e servituteve n 2 grupe:

N Servitute reale, dhe
N Servitute personale
- Servitutet reale i prkitnin gjithmon tokave dhe prandaj edhe quheshin servitute
toksore
Servitutet toksore q konstituoheshin nj her ishin t drejta t pandashme: per partes s
ervitutis neque adquiri neque imponi potest.

- Objekt i servituteve personale, n dallim prej atyre toksore, mund t ishin t gjith
a sendet in patrimonio dhe in commercio.
Pr nga prmbajtja e autorizimeve t titullarve t s drejts s servituteve personale, si
e pr nga objekti, t gjitha kto servitute ndaheshin n 4 lloje themelore:
Ususfructus,
Usus,
Habitatio, dhe
Opera servorum vel animalium.
*

Servitutet toksore fshatare

Ishin t drejtat reale mbi sendet e huaj t konstituuara n favor t zotruesit t pacaktua
r individualisht t pasuris sunduese, me qllim t prmirsimit t prodhimtaris bujqsore m
urin sunduese.
T gjitha kto servitute ndaheshin n 3 grupe themelore:
N servitute rruge,
N servitute uji, dhe
N servitute tjera t ndryshme.
*

Servitutet toksore t qytetit

Ishin t drejtat reale mbi sendet e huaja t konstituuara n favor t zotruesit t pacak
tuar individualisht t pasuris shrbyese, me qllim t prmirsimit t prdorimit t parcela
more ose objekteve ekzistuese, e q ishin:

Servitutet
Servitutet
Servitutet
Servitutet
*

pr mbshtetje ;
e shtrirjes e pamjes
pr rrjedhje

Servitutet personale

- Uzufrukti ose ususfructus

ishte servitut personal n baz t t cilit personi i autori
zuar ose uzufruktari fitonte t drejtn q sendin e huaj ta prdor dhe t i mblidhte frytet,
duke u detyruar q pas prfundimit t uzufruktit, sendin e padmtuar n esenc t ia kthej z
esit.
Uzufrukti qe ndar n 2 nnlloje:
Uzufrukti n kuptimin kategorik, ose uzufrukti mbi gjrat e paharxhueshme, dhe
Uzufrukti n kuptimin figurativ, ose uzufrukti mbi gjrat e harxhueshme i quajtur qu
asi usus fructus.

- Usus (prdorimi) ishte servitut personal q i mundsonte personit t autorizuar, q t

itoj t drejtn e prdorjes s sendit t huaj dhe t mbledh aq fryte nga sendi sa kishte nev
j pr plotsimin e nevojave personale dhe t familjes s ngusht.
- Habitatio(e drejta e banimit)
ishte servitut personal n baz t t cilit personi i a
utorizuar fitonte t drejtn q ta prdorte banesn e huaj, si pr nevojat e veta personale
ashtu edhe pr nevojat e familjes s tij, e bile edhe q t ia lshonte tjetrit me qira, du
ke mbajtur pr veti qiran e marr.

- Operae servorum vel animalium ishte e drejt e titullarit q t prdorte fuqin puntore
t skllevrve t huaj dhe kafshve t huaja t puns.
*

Mbrojtja dhe shuarja e t drejts s servitutit

Titullart e t drejts s servitutit mbroheshin me padi dhe interdikte t veanta. Padia

m e lasht ishte vendicatio servitutis. Krkesa juridike e paditsit ishte q t i njihej e
drejta e servitutit dhe t i evitohen pengimet q i jan br n ushtrimin e ksaj t drejte.
N kohn e Justinianit u fut prsri padia unike pr mbrojtjen e titullarve t servituteve
dhe u quajt actio confessoria.
Servitutet shuheshin ose:
Me veprimin e ngjarjeve natyrore, ose
Me vullnetin e t autorizuarve juridik, ose
Pr arsye t disa rrethanave q kishin pasoj shuarjen e servituteve.
Shuheshin n rastet e zhdukjes s objektit t servitutit, n rast t vdekjes s titullarit t
s drejts s servitutit.)
Shuheshin me heshtje ose duke hequr dor solemnisht nga e drejta e servitutit.)
Shuheshin me confusio, apo me shkrirjen e t drejts pronsore dhe t drejts s servitutit
n nj titullar , si dhe me prfundimin e afatit si dhe shfaqjen kushtit rezolutiv, s
idomos te servitutet personale.)
KONTRATAT E PEN
GUT
*

Kuptimi i kontratave t pengut

Kreditort t cilt n punt kreditore pr nj koh t caktuar heqin dor nga prdorimi dhe
sendeve t tyre, krkonin prej debitorve garanci se me t vrtet pas afatit t kontraktuar
do t u kthehen ose sendet e njjta ose sasia e njjt e sendeve t njllojshme.
Garantimi q krkonin kreditort mund t ishte i shumllojshm: ose personal ose real.

Garantimi personal
ekzistonte kur prpos debitorit edhe disa persona t tjer zotohe
shin se do t ua paguajn borxhin. Kto ishin kontrata pr dorzani.
Garantimi real ekzistonte kur kreditort krkonin q debitort t ua ln n dispozicion d
lera q do t u shrbenin si garanci se me t vrtet do t i realizojn rregullisht dhe me koh
tivet e tyre. N Rom garantimi real qe shum i prhapur. Konsiderohej se ky ishte lloji
m i mir i sigurimit t kreditorve: plus cautionis in re est quanin persona.
Gjat historis t s drejts romake kontratat e pengut si burime t t drejtave reale akces
re mbi sendet e huaja kaluan npr tri etapa t ndara.
N t drejtn m t lasht si kontrat pengu shrbente fiducia cum creditore,
N fillim t zhvillimit t s drejts klasike u shfaq Pignusi,
E pastaj edhe Hipoteka
*

Fiducia cum creditore

Kontrata m e lasht e pengut n Rom ishte fiducia cum creditore ose kontrata midis
kreditorit dhe debitorit, e lidhur n form per aes et libram ose in jure cesio,
me rast debitori ja transmetonte n pron kreditorit ndonj send, duke e obliguar q po t
jjtin send t ia kthej nse e paguan borxhin primar me koh dhe n rregull.
N t drejtn e lasht konsiderohej se prona krijohej me kalimin e objektit n form per ae
s et libram ose n form in jure cesio.
Pactum fiducie
marrveshja q kreditori t ia restituonte debitorit objektin e marr pa
s plotsimit t detyrimit primar nuk gzonte mbrojtjen juridike.
Me actio fiduciae u b e mundur q debitort, t cilt kishin plotsuar detyrimin primar,
t krkojn zhdmtim nga kreditort q nuk ua kishin restituuar objektin e pengut.
Actio fiduciae nuk mund t ngrihej kundr atyre personave t cilt e kishin marr objekt
in e pengut nga kreditori i pandrgjegjshm. Prandaj, ajo nuk kishte veprim realo
j
uridik por vetm veprim obligator.
*

Pengu i dors Pignusi

Pengu i dors ishte kontrat pengu q lindte me dorzimin e sendit t luajtshm dhe t paz
dsueshm t debitorit
kreditorit, duke e autorizuar kreditorin q sendin ta posedoj, ta
shes dhe nga mimi i fituar ta nxjerr aktivin primar, nse debitori n afatin e kontra
ktuar nuk e bn kt vet.
Kontrata mbi pengun e dors evitonte disa cilsi negative t kontrats fiducia cum cred
itore, sidomos kalimin e prons n ann e kreditorit mbi objektin e pengut.
T drejtat themelore q i fitonin kreditort n baz t kontrats mbi pignusin ishin:
Posedimi i objektit ose jus possidendi,
E drejta e kushtzuar pr shitjen e objektit t pengut ose jus distracionis, dhe
E drejta pr t nxjerr aktivin primar nga mimi i realizuar.
Jus possidendi i kreditorve u jepte atyre t drejtn q objektin e pengut ta posedonin
gjat tr kohs gjersa t mos plotsohej detyrimi primar i debitorit. E drejta e kreditorve
pr posedimin e objektit mbrohej erga omnes me interdikte posesore.
Jus distracionis
ose e drejta pr t shitur objektin e pengut lindte pr kreditort n m
omentin e voness s debitorit, apo ather kur debitort nuk e kishin plotsuar rregullisht
dhe me koh detyrimin e marr.
Pr mbrojtjen e autorizimeve realo
juridike t kreditorve (jus possidendi dhe jus d
istrahendi), t cilat vepronin erga omnes, bile edhe ndaj pronarit t objektit, shrbe
nin interdiktet posesore dhe
actio quasi Serviana, ndrsa pr
mbrojtjen e t drejtave t debitorve n dorzimin e objektit pas pagimit t detyrimit prim
ar, mund t shrbente rei vindicatio e rregullt ose actio publiciana. T gjitha aktive
t tjera reciproke dhe t gjitha detyrimet tjera reciproke midis kreditorve dhe debi
torve mbroheshin me actio pigneraticia directa dhe contraria.
Sipas actio pigneraticia directa, t drejtat n baz t kontrats mbi pengun e dors i rea
lizon debitori, ndrsa sipas actio pigneraticia contraria
kreditort.
*

Hipoteka

Hipoteka ishte kontrat pengu n baz t s cils kreditort fitonin t drejtn q pas vone
torit ta krkonin posedimin e objektit t pengut, q objektin e pengut ta shesin dhe q

nga mimi i shitjes t nxjerrin aktivin e tyre.

N t drejtn postklasike praktikohej q pr hipotekat e lidhura t prpilohen dokumente publ
ke ose private.
Dokumentet publike kishin fuqi t plot provuese pr ekzistimin e hipoteks. Po kt fuqi
t njjt e kishin edhe dokumentet private, kur ishin t nnshkruara prej s paku tre dshmi
arve.
Prve hipotekave t kontraktuara, e drejta romake dinte edhe shum hipoteka ligjore a
po legale, e q jan konstituuar ipso jure dhe t cilat vepronin pa plqimin paraprak t pa
lve.
Disa nga hipotekat ligjore u futn me an t zakoneve dhe u quajtn pignus tactitum os
e hipoteka ligjore me heshtje, ndr t cilat hynte hipoteka e qiradhnsit mbi t gjitha i
nvecta et illata t qiraxhinjve t pasurive bujqsore dhe banesave.
Prpos kontrats dhe ligjit, hipotekat aty
ktu u krijuan edhe me testamen
t, si dhe me vendimin e gjyqit.
Aplikimi parimor i rregulls s prmendur ishte i mundur gjersa hipotekat nuk filluan
t ndryshonin edhe sipas rangut. Dallimi i hipotekave sipas rangut filloi n t drejtn
postklasike. Rangun m t lart a veprimin m t fort e kishin t ashtuquajturat hipoteka t
ivilegjuara gjenerale:
Hipoteka e shtetit mbi pasurin e debitorit pr shkak t mos pagimit t detyrimeve publi
ke;
Hipoteka e gruas mbi pasurin e burrit pr sigurimin e pajs, dhe
Hipoteka e investitorit mbi objektin e investimeve.
M t ulta pr nga rangu ishin hipotekat tjera thjesht ligjore. Menjher pas ktyre vinin
me radh hipotekat ligjore me heshtje. Prej hipotekave t kontraktuara, avantazh kis
hin hipotekat pr lidhjen e t cilave ishte prpiluar dokumenti publik, pastaj vinin h
ipotekat pr lidhjen e t cilave ekzistonte dokumenti privat dhe n fund gjendeshin hi
potekat e lidhura n baz t marrveshjes s thjesht midis kreditorit dhe debitorit hipotek
or.

N t drejtn klasike objekt hipoteke mund t ishin vetm sendet e trupshme. N kohn postkla
ike t drejtat hipotekore mund t konstituoheshin edhe mbi sendet e patrupshme.
Hipoteka q pr objekt kishin sendin e caktuar sakt ose pjesn e caktuar sakt t pasuris s
donj personin, quheshin hipoteka speciale apo t veanta.
Ato hipoteka q ishin t konstituuara mbi tr pasurin e ndonj personi, quheshin t prgj
shme apo gjenerale.
N baz t kontrats mbi hipotekn, kreditort hipotekor fitonin t drejt q n momentin e v
ebitorit, me ndihmn e interdictum Salvianum ose actio Serviana t krkojn posedimin e
objektit t hipoteks ose jus possidendi.
T drejtat e kreditorve hipotekor mbroheshin me interdictum Salvianum dhe actio Ser
viana. Interdictum Salvianum bnte pjes ndr interdiktet pr fitimin e posedimit. T dre
jtn q t prdornin kt interdikt kishin kreditort hipotekor n momentin e voness s debi
si dhe n momentin kur u krcnohej rreziku serioz aktiveve t mbrojtura nga ana e vet d
ebitorit.
kreditort hipotekor m t lart n rang, kishin t drejt ta krkonin posedimin e objektit
ana e do poseduesi. Pr kt qllim shrbente actio Serviana. N kohn e Justinianit interd
um Salvianum dhe actio Serviana u ngjizn dhe u quajtn actio pigneratica in rem ose
actio hypothecaria.
Krkesave t paarsyeshme t kreditorve pr marrjen e posedimit t objektit t hipoteks, d
tori mund t u kundrshtonte ose me exceptio doli ose me exceptio pr shkak t ,,plus pet
itio tempore . Ai debitor q i kishte paguar kreditorit, kurse kreditori nuk i kisht
e lejuar q t i marr invecta et illata nga pasuria e marr me qesim, mund t prdorte inter
dictum de migrando, q kishte pr qllim ta detyronte kreditorin q me rastin e shprngulj
es t mos bj pengesa.

********************************************** E DREJTA DETYRIMEVE (OBLIGATORE)*

************************************
E DREJTA DETYRIMEVE I

Kuptimi dhe karakteristikat e t drejts detyrimore?

E drejta detyrimore sht pjes e t drejts pronsore, q vepron inter vivos (pr t gjal
narit), q veprojn inter partes (midis palve) dhe q shfaqen si jus in personae aktive
ose si e drejt e kreditorve q t krkojn veprime pronsore nga debitort e caktuar.
Subjektet e marrdhnieve t detyrimeve jan:
SUBJEKTET AKTIVE (kreditori)
n favor t t cilve ishin konstituuar obligatat, dhe
SUBJEKTET PASIVE (debitori)
t ngarkuarit obligator ose personat n kurriz t t cilve is
hte konstituuar obligata.
Duke filluar nga e drejta klasike, personat alieni juris dhe skllevrit fituan zots
in obligatore aktive dhe pasive, q n t drejtn e detyrimeve njihet si:
Actiones adjesticiae qualitatis;
Actiones noxales, dhe
Obligationes natyrales.

N t drejtn klasike sht br ndarja e detyrimeve n detyrime q mund t transferoheshin d

yrime q nuk mund t transferoheshin. Detyrimet q nuk mund t transferoheshin as pr s gja
lli, as pas vdekjes quheshin detyrime thjesht personale.
Detyrimet tjera mund t transferoheshin. Transferimi i detyrimeve njihej si cesi
o ose lshim obligatash.
Cedimi mund t ishte aktiv dhe pasiv.
Cedimi AKTIV ekzistonte n rastet e dorzimit t aktiveve kreditorit t ri; ndrsa
Cedimi PASIV ekzistonte kur merreshin borxhet e huaja, pra ishte kontrat n mes t de
bitorit t vjetr dhe ndonj personi q kishte pranuar q n form t parashikuar t detyrohe
kreditorit n fjal do ti paguante borxhin n vend t debitorit t vjetr.

Me rastin e lidhjes s marrdhnies obligatore, prher lindte detyrimi i debitorit q me kr

esn e kreditorit t bj dika, t mos bj dika, t duroj dhe t prestoj dika.
Detyrimet q e obligonin debitorin pr Dare, quheshin ''obligationes in dando''.
Detyrimet q e obligonin debitorin pr Facere, quheshin ''obligationes in Faciendo a
po non Faciendo''.
Detyrimet q e obligonin debitorin q t duroj dika apo t mos e pengoj kreditorin n ndr
en e disa veprimeve q mund t bnin sikur t mos ekzistonte detyrimi quheshin ''obligat
iones in patiando''.
''Reparatio Damni ''(dmshprblimi)

- Detyrimet e ndashme
ishin ato detyrime prestimi i t cilave mund t kryhej nga sh
um persona, por qllimet e kreditorve t mos rrezikohen.
-Detyrimet e pandashme ishin ato q kishin pr objekt ndonj send t pandashm dhe t cil
t nuk mundsonin kryerjen nga shum persona.
USUARUIA (kamata)
N t drejtn klasike kamatat hyjn n fructus civile dhe kontraktoheshin ekskluzivisht
n pjes procentuale ose alikuote n ato detyrime, prestimet e t cilave ishin n t holla o
se n sasi t caktuara t sendeve t zvendsueshme.
Pr kontraktimin e kontratave shrbente ose stipulimi ose pactum adjectum de usuri
s.
E DREJTA DETYRIMEVE II

Lidhja mes kreditorit dhe debitorit n baz t s cils kreditori kishte t drejt t krkont
rimin kurse debitori detyrimin q t kryej veprimin e caktuar, mund t lindte vetm n mnyr
t parashikuar juridikisht.

Mnyrat e konstituimit t lidhjeve obligatore midis kreditorve dhe debitorve quheshi

n burime t obligatave.
Si burime t detyrimeve konsideroheshin t gjitha faktet juridike q kishin si pasoj
lindjen e marrdhnieve obligatore.
Faktet juridike ndaheshin n:
Ngjarje Natyrore, dhe
Veprime njerzore.
Ngjarjet natyrore
si burime t marrdhnieve obligatore krijonin obligatat n baz t dispo
itave t rendit juridik dhe pavarsisht nga vullneti i palve.
Veprimet njerzore
si burime t marrdhnieve obligatore ndaheshin n t lejueshme dhe t
alejueshme.
Veprimet e lejuara njerzore (Negotia juridica) ndaheshin n:
''Negotia Juridica Unilateralia''
ishin ato pun juridike ku pr krijimin e obligats
ishte i mjaftueshm vullneti i nj personi i shprehur n mnyr t parashikuar juridike;
''Negotia Juridica Bilateralia'' ishin ato pun juridike kur pr krijimin e obligats
ishte i domosdoshm plqimi i s paku dy subjekteve; dhe
''Negotia Juridica Multilateralia '' kur pr krijimin e nj lloji t caktuar t puns jurid
ike krkohej plqimi i s paku tre personave.
Veprimet e palejuara njerzore ose DELICTA, ndaheshin n:
''Delicta Publica'' ose veprat penale nuk ishin vetm burim i obligatave. Kryesit
e veprave penale nuk ishin t detyruar vetm ndaj personit t dmtuar, por n saj t veprs p
nale t br duhej patjetr t vuanin dnimin publik.
vetm ''Delicta Privata '' apo deliktet private ishin burim obligatash. Deliktet p
rivate ishin ato veprime antiligjore q sanksionoheshin me shpagimin e dmit t shkakt
uar ose me poena private, t cilin delikuenti detyrohej t ia paguante vet t dmtuarit.
Kontratat
Ato elemente pa t cilat nuk mund t krijohej kontrata kurrsesi quheshin elementet t
hemelore ose esenciale.
Grupi i dyt i elementeve t marrdhnieve obligatore nuk ishte i domosdoshm pr krijimin
dhe ekzistimin e kontrats. Kto elemente quheshin elementet e rndomta apo natyrale.
Dhe
Grupi i tret i elementeve t kontratave obligatore ishte grupi i elementeve jo t rn
domta ose jo esenciale.

Pr krijimin e do kontrate obligatore krkohej q t prmbusheshin disa elemente pa t cilat

nuk mund t kishte kontrat, e kto ishin:
Subjektet me zotsi juridike dhe t veprimit t kontrats;
Shprehja e akorduar e vullnetit t subjekteve t kontrats;
Objekti i prshtatshm pr prestime obligatore; dhe
Forma e parashikuar juridike pr shprehjen e vullnetit t subjekteve.
ERROR (lajthimi) te kontratat?

Gabimi ose error ishte pasqyra e gabueshme pr ndonj fakt t rndsishm kur lidhej nj pu
juridike. Te gabimi ishte fjala pr vullnetin e gabueshm, q ishte n kundrshtim me bonis
moribus ose aequitati n komunikimin juridik. Prandaj gabimi nxjerr pavlefshmrin e pun
e juridike.
do gabim pr ndonj fakt t rndsishm kur lidhej nj pun juridike, prap se prap nuk ki
juridike. Q t kishte rndsi juridike, duhej t plotsonte patjetr disa kushte, si:
Gabimi duhej t ishte i durueshm TOLERABILIS;
Gabimi t ishte ESENTIALIS (kur personi nuk i njihte shkaqet esenciale t kontrats);
dhe
ERROR FACTI u referohej personave t padijshm pr mosnjohjen e fakteve esenciale t kon
trats.
ERROR FACTI ndahej n:
Error in Negotia (gabimi mbi thelbin dhe prmbajtjen e puns juridike);
Error in Personae (gabimi mbi cilsit esenciale t bashkkontraktuesve);

Error in Objecto (ishte gabimi mbi objektin e prestimit);

Error in Substantia (ishte gabimi mbi thelbin apo mbi qenjen e objektit t prestim
it).

Dolusi apo mashtrimi ishte qllimi q t bje bashkkontraktuesin t kish nj pasqyr t rr

e qllim q t vendoste t lidh ndonj kontrat.
Mjetet juridike pr mbrojtjen e personave t mashtruar ishin Exceptio doli dhe acti
o doli.
Exceptio doli
e prdornin personat e gnjyer q akoma nuk e kishin kryer veprimin e
premtuar.
Actio doli e prdornin personat e mashtruar q e kishin kryer prestimin obligator
dhe krkonin kthimin e tij.
Me shfaqjen e kontratave bonae fidei, n t drejtn romake filloi t deprtonte teoria e
vullnetit apo teoria sipas t cils n kontratat e lidhura nuk duhej muar vetm deklaratn
e palve, por edhe dshirn e tyre kur hynin n marrdhnie kontraktuese.
Forma e Kontrates

N t drejtn e lasht
kontratat lidheshin thjesht formalisht. Format e kontratave n t dr
jtn e lasht ishin gestum per aes et libram. Kontratat m t dgjuara t s drejts s lasht
Mancipatio;
Nexum; dhe
Fiducia.

N t drejtn klasike
formalizmi i tepruar u b penges n lidhjen e kontratave, andaj u in
titucionalizua forma verbale e lidhjes s kontrats. N shek. e III-t t epoks s vjetr u
aq forma reale e lidhjes s kontrats e q nnkuptonte dorzimin e thjesht t sendit (kontra
a mbi huan, huaprdorjen, depozitn dhe pengun), lidheshin n momentin kur kreditori i
a dorzonte ndonj send debitorit, duke e detyruar pr nj prestim prkats.
Pak pas shfaqjes s kontratave reale, u paraqitn kontratat literale, gjegjsisht kons
iderohej se disa kontrata krijohen n momentin kur palt prpilonin dokumentin me shkr
im.
Prej t gjitha formave t lidhjes s kontratave, s fundi u shfaq kontrata konsesuale.
Forma konsesuale ishte form pa form, ato krijoheshin me pajtimin e thjesht t palve k
ontraktuese. Konsiderohej se ky lloj i kontratave krijohej n momentin e mbrritjes
s marrveshjes mes palve (p.sh. kontrata e shitblerjes, kontrata e qiras, kontrata e
ortaklkut dhe kontrata mbi prokurn.
Elementet m t rndsishme jo esenciale q mund ti prmbante e drejta kontraktore ishin:
Kushtet;Kushtet e drejta , Kushtet jo t drejta
Afatet;T caktuara me kalendar , Dies certus dhe
Urdhresat.
Pavlefshmria e kontratave?
N t gjitha rastet kur kontrats i mungonte ndonj nga elementet e parashikuara, kont
rata ishte e pavlefshme.
Sipas intensitetit t pavlefshmris kontratat ndaheshin n:
-Kontrata jo ekzistuese
- Kontrata absolutisht nul
-Kontratat relativisht nul

Klasifikimi i kontratave (llojet e kontratave)

Sipas t drejtave dhe detyrimeve t cilat rezultonin nga kontrata e lidhur, kontrata
t u ndan n:
-Kontrata t njanshme (Contratus unilaterales)
-Kontrata t dyanshme jo t barabarta (contrates bilaterales inauquales)
-Kontrata t dyanshme (contratus bilaterales)
N baz t asaj se n dobi t kujt ishin lidhur kontratat ato ndaheshin n:
-Lukrative
ishin ato kontrata t lidhura n dobi t njrs nga palt.
-Oneroze ishin ato kontrata kur pala t cils kontrata i shkonte n dobi, detyrohej ta
shpaguante dobin e realizuar.
Sipas asaj se a dukej shkaku juridik i kontrats, ato ndaheshin n:
-Kauzale
-Abstrakte
Sipas mnyrs s mbrojtjes juridike, kontratat ndaheshin n:
Kontrata Stricti Juris
t mbrojtura me kondicione dhe padi t veanta.
Kontrata bonae
Sipas forms, kontratat ndaheshin n:
Kontrata Formaliste t s drejts s lasht; dhe
Kontrata Verbale,
Kontrata Literale,
Kontrata Reale, dhe
Kontrata Konsesuale t s drejts klasike dhe postklasike.
********************************************E DREJTA DETYRIMEVE III ***********
**************************
Jan t njohura katr lloje t kontratave reale, e ato jan:
- MUTUM (huaja),
- COMMODATUM (huaprdorja),
- DEPOSITUM (depoziti), dhe
- PIGNUS (pengu i dors).
Ishin katr kontrata konsesuale:
- Kontrata e shitblerjes EMTIO VENDITIO, ACTIO EMPTI
tave t blersit.
ACTIO VENDITI

prdorej pr mbrojtjen e t drej

prdorej pr mbrojtjen e t drejtave t shitsit

- Kontrata e qiras LOCATIO CONDUCTIO, Locatorit (qiradhnsit) dhe conductorit (qiram

arrsit),
Locatio conductio rei (kontrata mbi qiran e sendit
Locatio conductio operis (kontrata mbi veprn) - Objekt i ksaj kontrate ishte v
et vepra, gjegjsisht kryerja e nj pune fizike t caktuar sakt me qllim q t realizohej
ezultat i parashikuar m par.
Locatio conductio operarum (kontrata mbi qiran e fuqis puntore) - Kjo kontrat ish
te kontrat konsesuale e dyanshme, e cila lindte me shprehjen e prputhur t vullnetit
midis puntorit dhe pundhnsit, q puntori t ia lr n dispozicion pundhnsit zotsit
q zotohej se n emr t shpagimit pr prdorimin e zotsive punuese do ti paguaj mditjen e
traktuar.

- Kontrata e bashksis SOCIETAS, dhe

- Kontrata e prokurs MANDATUM

**********************************************E DREJTA DETYRIMEVE IV************

*************************
Kuptimi dhe karakteristikat e delikteve si burim i detyrimeve?
Termi delictum tregonte do veprim antiligjor q sanksionohej me ndonj dnim ose me d
isa pasoja tjera negative, q i krcnoheshin kryesit t veprimit antiligjor
delikuentit
.
N baz t sanksioneve t parashikuara kundr delikuentve, deliktet ndaheshin n:
Delicta publica, dhe
Delicta privata.
DELICTA PUBLICA ose crimina apo vepra penale ishin veprimet antiligjore t sanks
ionuara me ndonj t keqe fizike
DELICTA PRIVATA
konsiderohej do veprim antiligjor me t cilin cenoheshin interesat
e mbrojtura juridike t qytetarit romak
-Sigurimi real i kreditorit te kontratat

kontrata e pengut

-Sigurimi real i kreditorit te kontratat

kapari

-Sigurimi personal i kreditorit te kontratat

stipulatio poenae?
Nj mjet i fort pr mbrojtjen e kreditorve ishin stipulationes poenae apo stipulimet
mbi kontraktimin e dnimit, t cilin do ta paguante debitori kur nuk e kryente det
yrimin n rregull dhe me koh.
Stipulationes poenae mund t kontraktoheshin n dy mnyra: ose in continenti ose ex
intervallo.
Kur lidheshin in continenti kontraktoheshin n form t stipulimit alternativ.
Kur lidheshin ex intervallo, ato kontraktoheshin me kusht: po t mos kryhet dety
rimi kryesor
Sigurimi i kreditorit nga persona t tret kontrata mbi garancionin (dorzanin)
N t drejtn e lasht forma e dorzanis quhej ''intercesion privativ ''( ku grantet vin
in n vend t debitorit dhe vetm ata ishin t detyruar ta paguajn borxhin.)
M von hasim institucionin e ''intercesionit kumulativ'' (ku kreditori ishte i
autorizuar t krkoj nxjerrje t aktivit ose prej debitorit kryesor ose prej garantit.
) dhe
S fundi ''intercesioni subsidiar'' (ku kreditori ishte i autorizuar ta krkoj n
xjerrjen e aktivit prej garantve vetm ather kur nuk kishte pasur sukses t nxjerr aktiv
in nga debitori kryesor.)
Shuarja e detyrimev
Sipas efektit q prodhonin, mnyrat e shuarjes s obligatave ndaheshin n mnyra q e shua
nin ipso jure ( efekti i s cils ishte ndrprerja e t drejts s kreditorit q t krkoj
itori kryerjen e prestimit) marrdhnien obligatore dhe n mnyrat q e shuanin ope except
ionis (nuk e shuanin t drejtn e kreditorit q t krkoj pagimin e borxhit).
-Shuarja e detyrimeve me solutio

pagimi i detyrimit

-Shuarja e detyrimeve me datio in solutum

dhnia e ndonj sendi

-Shuarja e detyrimeve me prtritje t borxhit

Novatio

Midis detyrimit q shuhej dhe atij t ri q ishte krijuar duhej patjetr t ekzistonte uni
teti i prestimit q ishte borxh (idem debitum);
Detyrimi q shuhej dhe atij t ri q ishte krijuar, duhej patjetr t ndryshonin diqysh, p
ra duhet t ekzistonte doemos aliquid novi. (p.sh. ti shtohej afat t ri detyrimit t
vjetr, ndrrimin e marrdhnieve t detyrimeve etj.);
N do novacion duhej t ekzistonte patjetr edhe animua novandi, gjegjsisht vullneti i s
hprehur i palve q detyrimi i vjetr t shuhet mu pse ishte krijuar i riu;
do novacion i lidhur n rregull n form verbale kishte dy pasoja themelore:
Shuhej detyrimi i vjetr me t gjitha aktivitetet akcesore, dhe
Lindte detyrimi i ri i ndar plotsisht prej t vjetrit.
Lloj i veant i novacionit ishte e ashtuquajtura novatio necessaria apo prtrimi i dom
osdoshm i borxhit i cili krijohej n mnyr procesu
-Shuarja e detyrimeve me kompensim (compensatio)