Fakultet za mediteranske poslovne studije - Tivat

TEMA 4:
MEHANIZACIJA PRETOVARNIH OPERACIJA

4.1 ULOGA I ZNAAJ PRETOVARNIH SREDSTVA

Pretovar robe i putnika neizbjean je i znaajan proces u sigurnom i ekonominom odvijanju ukupnog
saobraajnog procesa. Proces pretovara iziskuje odreene trokove koji predstavljaju komponentu
ukupnih trokova transporta robe od poetne do krajnje take (od proizvoaa do krajnjeg korisnika). U
razvijenim zemljama udio trokova pretovara iznosi 2 do 8%, dok je u zemljama u razvoju taj udio
trokova i do 20%.
Pretovarna mehanizacija spada u kljune tehnoloke elemente luke. Mogue je, pri tome, izdvojiti sledee
sutinske aspekte njene znaajnosti:
- poveanje efikasnosti realizacije odgovarajue varijante transportnog lanca roba;
- redukcija trokova odgovarajue varijante transportnog lanca roba putem smanjenja trokova
pretovarnih operacija u luci;
- poveanje ukupnog kapaciteta luke;
- poveanje kvaliteta pruenih lukih usluga;
- smanjenje zadravanja sredstava transporta u luci po osnovu pretovarnih radnji;
- poboljanje stepena iskorienja transportnih sredstava (brodova, vagona, kamiona);
- poveanje sigurnosti pri radu, smanjenje broja profesionalnih bolesti i nezgoda pri radu.
Potvrdu znaajnosti sredstava mehanizacije predstavlja i brojnost negativnih posljedica prekida procesa
pretovara tereta usljed otkaza sredstava mehanizacije.

4.2 RAZVRSTAVANJE PRETOVARNIH SREDSTAVA

Raznovrsnost primjene pretovarnih sredstava iskazana kroz potrebu prilagoavanja zadatim uslovima i
reimima rada ima za posljedicu mnotvo razliitih vrsta, tipova i konstrukcionih rjeenja pretovarnih
sredstava. To je jedan od razloga koji oteava podjelu pretovarnih sredstava prema jedinstvenom
kriterijumu. Zastupljenost raznovrsnih podjela u strunim i naunim publikacijama, koje u osnovi istu
vrstu pretovarnog sredstva svrstavaju u vie razliitih grupa (po osnovu vie kriterijuma) ini poseban
problem i zahtijeva izvjesna objanjenja. U tu svrhu potrebno je prethodno utvrditi klasifikaciju
pretovarnih sredstava prema odreenim grupama koje e u osnovi sadravati razlike u pogledu namjene,
konstrukcije, pogona, izvedbe, itd.
Temeljni kriterijum podjele moe biti putanja trajektorija elementarnog toka materijala. Na osnovu
geometrijskih oblika trajektorija i broja elementarnih tokova, njihove trajnosti i vrste materijala, sva
pretovarna sredstva se mogu podijeliti po istom kriterijumu kao i elementarni tokovi materijala. Obiljeje
pojedinog elementarnog toka materijala odreuje vrstu, konstrukciju i tehniko-tehnoloka svojstva
pretovarnog sredstva. Zato je potrebno poznavati osnovna obiljeja elementarnih tokova materijala da bi
se mogla razmatrati primjena pojednih vrsta pretovarnih sredstava.
U zavisnosti od poloaja trajektorija vie elementarnih tokova, pri emu se sve trajektorije mogu nalaziti
u istoj liniji ili u istoj ravni, odnosno u nekom konanom prostoru (Slika 4.1), sva pretovarna sredstva se
mogu razvrstati u linijska, povrinska i prostorna.

Luki menadment Tema 4

Fakultet za mediteranske poslovne studije - Tivat

U linijska pretovarna sredstva (Slika 4.1a) se ubrajaju pretovarna sredstva koja mogu opsluiti jedan ili
vie elementarnih tokova sa raznim poetnim i krajnjim takama ukoliko se poklapaju sve njihove
trajektorije. Ova vrsta pretovarnih sredstava ima samo jedna stepen slobode kretanja.
U povrinska pretovarna sredstva (Slika 4.1b) ubrajaju se pretovarna sredstva koja mogu opsluiti jedan
ili vie elementarnih tokova sa raznim poetnim i krajnjim takama, ukoliko se sve njihove trajektorije
nalaze u istoj ravni. Ova pretovarna sredstva imaju dva stepena slobode kretanja.
U prostorna pretovarna sredstva (Slika 4.1c) se ubrajaju pretvarna sredstva koja mogu opsluiti jedan ili
vie elementarnih tokova s raznim poetnim i krajnjim takama ukoliko se sve njihove trajektorije nalaze
u odreenom prostoru. Prostorna pretovarna sredstva imaju tri stepena slobode kretanja.

Slika 4.1 Trajektorije elementarnih tokova materijala: a) linijsko preklapanje; b) povrinsko; c) prostorno
Uz navedenu osnovnu podjelu pretovarnih sredstava, sva sredstva mogu biti svrstana i u samo dvije
grupe:
pretovarna sredstva sa ciklinim (prekidnim) dejstvom (dizaline maina) premjetanje tereta
vri se naizmjeninom smjenom radnog i povratnog hoda. Rad se obavlja samo pri podizanju
(utovaru ili istovaru tereta) i premjetanju tereta, dok je povratak u poetnu taku za novi zahvat
tereta neproizvodan i predstavlja gubitak u vremenu i iskorienju kapaciteta. Takav ciklian rad
zahtijeva veliku koliinu energije, pa je zato potronja energije kod ovih ureaja velika, uz
relativno malu proizvodnost;
pretovarna sredstva sa kontinualnim (neprekidnim) dejstvom prenos robe vri se ravnomjerno,
bez praznog hoda. Kapacitet ovih pretovarnih sredstava je velik uz relativno malu potronju
energije;
Na Slici 4.2 je ematski prikazana podjela pretovarnih sredstava.
L in ijsk a

N e p re k id n o
d e jstv o
Pre to v a rn a
sre d stv a

P o v rin sk a

C iklino
d e jstv o
P ro sto rn a

Slika 4.2 Podjela pretovarnih sredstava

Luki menadment Tema 4

Fakultet za mediteranske poslovne studije - Tivat

Prema svom konstruktivnom izvoenju, pretovarna sredstva sa ciklinim dejstvom (dizaline maine) se
dijele na sljedee podgrupe (Dedijer, 1975), (Dundovi, 2005):
o

proste dizaline mehanizme i maine

male dizalice (sa zupastom letvom, zavojnim vretenom, klipom)
rune dizalice sa zupastom polugom i prenosom cilindrinim
zupanicima;
rune dizalice sa zavojnim vretenom;
elektrine dizalice sa zavojnim vretenom;
hidrauline dizalice sa pokretnim klipom;
hidrauline dizalice sa pokretnim cilindrom;

koturae i ekrci
koturaa sa jednim, dva ili vie krakova noseeg organa;
prenosni runi ekrci sa punim prenosom;
prenosni runi ekrci sa prenosom cilindrinim zupanicima;

doboi (vinde)
slue za premjetanje tereta u horizontalnoj ili kosoj ravni;
dio su sloenijih dizalinih maina;

o dizalice (kranovi)
Su sloene dizaline maine, namijenjene za prenoenje tereta u horizontalnoj i vertikalnoj ravni.
stacionarne (zidne, stubne, konzolne);
samohodne (luke mobilne dizalice, auto-dizalice, eljeznike, plovne);
okretne (brodske, luke portalne i poluportalne, brodogradiline, graevinske);
mosne (pretovarni mostovi, skladine dizalice, industrijske dizalice);
specijalne (brodoiskrcavai, brodoukrcavai, boni istresai);
o

podizai
liftovi (putniki i teretni);
skipovi (za izdizanje rastresitog materijala na odreena mjesta);
platforme;
uspinjae;

pretovarno-prevozna sredstva
runa;
vuna;
viljukari;
utovarivai;
traktori i prikolice;
ostala pretovarno-prevozna sredstva;

Pretovarna sredstva neprekidnog trasnporta se primjenjuju na svim mjestima gdje je potrebno

premjetati velike koliine sitnozrnastog i sitnokomadastog materijala. Rad bez zaustavljanja omoguava
da maine neprekidnog transporta mogu postii odreeni kapacitet bez obzira na duinu transportovanja.
Mogu se podijeliti u tri osnovne grupe (Dedijer, 1975), (Dundovi, 2005), (Toi, 1990):

Maine sa vunim elementom;

o Transporteri
trakasti transporter;
ploasti transporter;
grabuljasti transporter; ...
o Elevatori
elevatori sa kofama;
elevatori za komadne terete;

Luki menadment Tema 4

Fakultet za mediteranske poslovne studije - Tivat

o

Konvejeri
prizemni;
vazduni;
iare; ...

Maine bez vunog elementa;

o zavojni transporteri;
o inercijalni transporteri;
o valjkasti transporteri;
o pneumatska postrojenja;
o hidraulini postrojenja; ...

Pomoni ureaji;
o gravitacioni ureaji;
o dodavai (dozatori);
o ureaji za mjerenje teine;
o bunkeri i razni tipovi zatvaraa; ...

4.3 POKAZATELJI VREDNOVANJA RADA PRETOVARNIH SREDSTAVA

Pokazatelji vrednovanja rada pretovarnih sredstava zasnivaju se na fizikim veliinama koje determiniu
uinak pretovarnog sredstva, a obuhvataju: relaciju puteva, relaciju vremena, relaciju teret nosivost i
stepen korienja uinka pretovara.
a) relacija puteva
Put pretovarnog sredstva u odreenom vremenskom intervalu moe biti:
proizvodni (efektivan) put put koji pretovarno sredstvo ostvari za vrijeme prenosa tereta,
odnosno duina puta na kojoj se prenosi teret;
neproizvodni (prazan) put put koji pretovarno sredstvo ostvari bez prenosa tereta, odnosno
duina puta koju je pretovarno sredstvo prevalilo bez prenosa tereta, a nephodan je da bi se
transportni postupak (proces) mogao uopte odvijati;
Nepoizvodni put moe biti:
a) nulti (poetni i zavrni) put koji pretovarno sredstvo pree bez tereta tokom kretanja od
mjesta polaska (parking, garaa) do mjesta rada (obala, skladite, pretovarno mjesto) i put koji
pretovarno sredstvo pree u povratku od mjesta rada do parkinga (garae);
b) prazni put put koji pretovarno sredstvo pree bez tereta izmeu mjesta istovara i mjesta
utovara tereta;
Iskorienje transportnog puta se definie kao odnos izmeu korienog puta i ukupnog zbira djelova puta
prema relaciji:
= (koriteni put)/(zbir djelova puta)

(4.1)

to se moe odvojeno razmatrati za horizontalne i vertikalne puteve, nagibe i uspone.

Pri izboru poznatih ili istraivanju novih sistema transporta, vaan je faktor brzina transporta koja se
definie kao odnos izmeu korienog puta i vremena transporta prema relaciji:
vs = (korieni put)/(vrijeme transporta)

(4.2)

Koeficijent nultog (poetnog i zavrnog) puta pretovarnog sredstva zavisi od organizacije i

funkcionisanja sistema u kojem se odvija pretovarni proces.
Luki menadment Tema 4

Fakultet za mediteranske poslovne studije - Tivat

b) relacija vremena
Pokazatelj iskorienja raspoloivog vremena se moe odrediti prema relaciji:
t = (korieno vrijeme)/(zbir vremena)

(4.3)

Koeficijent iskorienja radnog vremena pretovarnog sredstva pokazuje intenzitet njegovog korienja u
posmatranom vremenskom intervalu.
c) relacija teret nosivost
U transportnom procesu, sa stanovita ekonominosti prenosa tereta, veliki znaaj ima stepen iskorienja
nazivne nosivosti pretovarnog sredstva, to direktno utie na njegovu proizvodnost pri transportu tereta.
Iskorienje nazivne nosivosti pretovarnog sredstva direktno zavisi od stepena usklaenosti njegovih
tehniko-eksploatacionih osobina sa karakteristikama tereta koji je predmet pretovara, od koliine tereta,
tehnikog stanja sredstva, prostornih uslova, stanja infrastrukturnih objekata, klimatskih uslova, vjetine
rukovalaca sredstvom, organizacije transportnog postupka, itd.
U transportu tereta se razlikuju dva koeficijenta iskorienja nazivne nosivosti pretovarnog sredstva:

koeficijent statikog iskorienja nazivne nosivosti pretovarnog sredstva predstavlja odnos

izmeu teine tereta koji se prenosi i teine tereta koja bi se mogla prenositi potpunim
iskorienjem nazivne nosivosti pretovarnog sredstva, a izraunava se prema relaciji:

G = (koritena nosivost)/(nazivna nosivost)

(4.4)

Matematika interpretacija prethodne definicije data je obrascem koji slijedi:

n

hGi =

q
i =1
n
.

Qi

(4.5)

i =1

gdje su:
Gi statiki koeficijent iskorienja nazivne nosivosti;
qi iskoriena nosivost pretovarnog sredstva u radnom ciklusu;
.
Q i - nazivna nosivost pretovarnog sredstva u radnom ciklusu;

koeficijent dinamikog iskorienja nazivne nosivosti je odnos izmeu ukupno ostvarenog i

mogueg transportnog rada odreenog pretovarnog sredstva. Transportni rad ili transportni
moment je proizvod transportovane koliine tereta i puta. Transportni moment je statika veliina
i ne smije se zamijeniti fizikim radom jer ne uzima u obzir dizanje, sputanje, otpor klizanju itd.
Iskorienje transportnog momenta se moe prikazati narednom relacijom:

GS = (ostvareni transportni rad)/(mogui transportni rad)

(4.6)

gdje je: GS koeficijent dinamikog iskorienja;

Luki menadment Tema 4

Fakultet za mediteranske poslovne studije - Tivat

d) stepen korienja uinka pretovara
Stepen korienja uinka pretovarnih sredstava moe se odrediti prema relaciji koja slijedi:
Q = (prosjean pretovarni uinak za vrijeme transportne operacije (postupka)) (t/h)/
(teorijski uinak pretovarnog sredstva) (t/h)

hQ = h G h t hc h z h k

(4.7)

gdje su:
G stepen korienja nosivosti;
t stepen korienja radnog vremena;
c stepen korienja broja radnih ciklusa odnos ostvarenog i mogueg broja radnih ciklusa
pretovarnog sredstva;
z stepen korienja zahvatnog sredstva odnos ostvarenog i mogueg zahvata tereta;
k = f(gustine, vlanosti, homogenosti, ...) transportovanog tereta odnos stvarnih i moguih
karakteristika materijala (tereta);

4.4 PROIZVODNOST PRETOVARNIH SREDSTAVA

Bilo bi idealno kada bi svako pretovarno sredstvo u ukupnom planiranom vremenu moglo ostvariti
proizvodnost jednaku eksploatacionoj snazi njegovog pogonskog motora. Meutim, u praksi to nije tako
jer se vrijeme protoka materijala sastoji od vremena utovara i istovara, vremena unutranjeg transporta i
vremena ekanja ili gubitaka.
Pri razmatranju proizvodnosti pretovarnih sredstava neophodno je najprije uoiti razliku izmeu pojmova
kapacitet i uinak. Terminoloki gledano, ova dva pojma se, vrlo esto, pogreno definiu, pa stoga
kada se govori o moguem uinku rije je o kapacitetu ili kada se govori o ostvarenom kapacitetu
potrebno ga je nazvati pravim imenom odnosno uinkom.
Kapacitet pretovarnog sredstva je sposobnost da se u datim uslovima, uz odgovarajuu organizaciju rada,
pretovari odreena koliina tereta u jedinici vremena (satu, smjeni, danu, mjesecu, godini). Budui da na
kapacitet pretovarnog sredstva, osim tehniko-tehnoloke strukture utiu i drugi spoljanji faktori
organizacionog obiljeja, kao i uslovi okoline, neophodno je razlikovati dvije kategorije kapaciteta:
tehniki kapacitet maksimalni transportni uinak pretovarnog sredstva koji ono moe izvriti s
obzirom na tehnika i tehnoloka obiljeja, pri dobroj organizaciji rada i uz najpovoljnije uslove
koji odgovaraju namjeni pretovarnog sredstva;
stvarni kapacitet osim tehniko-tehnolokih obiljeja pretovarnog sredstva uzima u obzir i
ostale uticajne faktore koji kao realnost okruenja najee utiu na smanjenje stepena
iskorienja tehnikog kapaciteta. Stvarni kapacitet se izraava koliinom robe u tonama,
komadima ili kubnim metrima koju je mogue pretovariti tokom jedne radne smjene, dana,
mjeseca, u konkretnim uslovima, uzimajui u obzir sve faktore koji utiu na veliinu pretovarnog
uinka;
Razlika izmeu tehnikog i stvarnog kapaciteta predstavlja rezervni kapacitet.
4.4.1 Proizvodnost pretovarnih sredstava neprekidnog dejstva
Pretovarna sredstva neprekidnog dejstva mogu premjetati tene, sipke i komadne materijale, pa se, stoga,
za mjerenje proizvodnosti koriste razliita primjerena mjerila (maseni protok t/h, zapreminski protok
m3/h ili l/h, broj komada u jedinici vremena).

Luki menadment Tema 4

Fakultet za mediteranske poslovne studije - Tivat

Ako se pretpostavi da pretovarno sredstvo neprekidnog dejstva (transporter, konvejer, ...) premjeta
komadnu robu, pri emu komadi imaju jednaku masu i pojavljuju se na transporteru na jednakim
rastojanjima, onda obrazac kojim se definie proizvodnost kontinuiranog transporta komadne robe ima
sljedei oblik:

Qk = 3,6

mv
(t/h)
a

(4.8)

odnosno,

Qkk = 3600

v
(kom/h)
a

(4.9)

gdje su:
Qk maseni protok premjetenog materijala (t/h);
Qkk protok premjetenog materijala (kom/h);
m masa jednog komada (kg);
v brzina premjetenog materijala (m/s);
a razmak izmeu komada robe na transporteru (m);
Ukoliko se radi o kontinuiranom transportu sipke robe, proizvodnost pretovarnog sredstva se moe
utvrditi na osnovu izraza:

Qs = 3600 A v r (t/h)

(4.10)

odnosno,

Qsv = 3600 A v (m3/h)

(4.11)

gdje su:
Qs maseni protok premjetenog sipkog materijala (t/h);
Qsv zapremina premjetenog sipkog materijala (m3/h);
A povrina poprenog presjeka materijala (m2);
v brzina premjetenog materijala (m/s);
gustina premjetenog materijala (t/m3);
4.4.2 Proizvodnost pretovarnih sredstava ciklinog dejstva
Teorijska proizvodnost pretovarnih sredstava ciklinog dejstva odreena je narednom relacijom:

Qt = m

3600
tc

(4.12)

gdje su:
m masa materijala (t);
tc vrijeme trajanja jednog radnog ciklusa (s);
Vrijeme trajanja jednog ciklusa iznosi:
tc = tp + tr

(4.13)

Luki menadment Tema 4

Fakultet za mediteranske poslovne studije - Tivat

gdje su:
tp vrijeme utroeno na pripremne radnje tokom jednog ciklusa (prilaz dizalice do tereta, zahvatanje
tereta, oslobaanje tereta od zahvatnih ureaja) (s);
tr radno vrijeme (podizanje, vonja tereta i sputanje) (s);
Buduu da je 3600/tc broj radnih ciklusa u jednom satu, i, tada je:

Qt = m i

(4.14)

Teorijska proizvodnost je umanjena tokom eksploatacije zbog:

nepotpunog korienja radnog vremena za pretovar zbog potrebnih radnji odravanja i ostalih
prekida u radu;
nepotpunog korienja nazivne nosivosti;
neravnomjernog pristizanja materijala;
nepogodnih uslova rada (otean pristup teretu, ogranien prostor za izvoenje pretovara);
Pobrojana ogranienja se uzimaju u obzir uvoenjem sljedeih koeficijenata:
k1 koeficijent iskorienja materijala;
k2 koeficijent iskorienja radnog vremena;
k3 koeficijent neravnomjernosti pristizanja materijala;
Uvrtavanjem ovih koeficijenata dobija se izraz za izraunavanje eksploatacione proizvodnosti:

Qc = Qt k1 k 2 k3

(4.15)

U praksi je redovno zastupljena kombinovana primjena pretovarnih sredstava ciklinog i kontinulanog

dejstva s ciljem da se maksimalno zadovolje tehniko-eksploatacioni uslovi i postigne ekonomski
optimum.

4.5. IZBOR I UTVRIVANJE POTREBNOG PRETOVARNIH SREDSTAVA

Proces izbora sredstava mehanizacije je kompleksan, prvenstveno zbog brojnosti faktora uticaja koji se
pri tome moraju uzeti u obzir. Pomenuti faktori uticaja, koji se na adekvatan nain moraju respektovati u
procesu izbora sredstava mehanizacije i samim tim u procesu planiranja i razvoja luke (i/ili terminala),
mogu da se klasifikuju u pet pet glavnih grupa (Roach, 1987):
razvojni faktori uticaja;
trokovi sredstava mehanizacije;
odravanje sredstava;
zahtjevi rukovanja sredstvima mehanizacije;
tehnoloko-operativni faktori;
Svaka od pobrojanih grupa faktora uticaja se sastoji od vie elemenata. Npr.:
razvojni faktoru uticaja:
o iskorienje raspoloivih razvojnih povrina;
o iskorienje raspoloivog skladinog prostora (npr. dostizanje maksimalne visine slaganja
kontenera na terminalu);
o pouzdanost rada pri poveanju stepena efektivnog iskorienja (sposobnost da odgovori
zahtjevima koji se pojavljuju sa poveanjem obima pretovara);
o optereenje po jedinici povrine;
o mogunost komplementarnog korienja sa drugim sredstvima mehanizacije; itd.

Luki menadment Tema 4

Fakultet za mediteranske poslovne studije - Tivat

trokovi sredstava mehanizacije

o trokovi nabavke sredstva;
o trokovi po asu rada;
o trokovi goriva i/ili pogonske energije; itd.
trokovi odravanja sredstava mehanizacije
o operativna gotovost sredstava;
o vrijeme izmeu dva otkaza;
o trokovi odravanja;
o pogodnost za odravanje;
o potrebna kvalifikaciona struktura radnika odravanja;
o potrebna oprema za odravanje; itd.
zahtjevi rukovanja sredstvom
o potreban broj rukovalaca sredstvom u smjeni;
o potrebne kvalifikacije rukovalaca sredstvom; itd.
tehnoloko-operativni faktori
o tehnoloki zahtjevi koji se javljaju u procesu manipulisanja sa teretom;
o stepen fleksibilnosti sredstva;
o brzina kretanja pod punim optereenjem;
o brzina kretanja bez tereta;
o brzina dizanja/sputanja tereta;
o stepen zadovoljenja bezbjedonosnih standarda; itd.

U skladu sa razmatranjima iz (Dobner, Rijsenbrij, 1997), u procesu izbora sredstava mehanizacije treba
uzeti u obzir i sljedee faktore uticaja:
karakter postojeih i oekivanih zahtjeva korisnika usluga;
postojei i oekivani stepen iskorienja vezova;
stepen efektivnog iskorienja raspoloivih sredstava mehanizacije;
karakteristike transportnih sredstava (brodova, kamina, vagona) kojim se teret doprema u luku (ili
otprema iz luke);
ogranienja uslovljena karakteristikama postojeih infrastrukturnih objekata;
rezultate analiza postojeeg kapaciteta;
oekivano poveanje obima pretovara u narednim periodima;
Zbog nunosti ispravnog izbora pretovarnih sredstava, potrebno je prethodno jasno definisati transportni
zadatak. Transportni zadatak se moe opisati kriterijumima, pa se na osnovu analize vrijednosti tehnikotehnolokih i ostalih kriterijuma, kao i analize njihovih meuzavisnosti moe utvrditi optimalna varijanta
pri izboru pretovarnog sredstva.
Investiranje u nabavku novih pretovarnih sredstava potrebno je maksimalno ograniiti na sluajeve u
kojima:
dalji rad postojeih pretovarnih sredstava nije mogu zbog zastarjelosti sredstava;
nabavka pretovarnog sredstva omoguava znatno unapreenje tehnologije rada;
opremanje novih obala pretovarnim sredstvima uslovljava bolje korienje obale u cjelini;
Budui da se luki sistem moe posmatrati kao sistem masovnog osluivanja, koncipiran od nekoliko
podsistema koji sainjavaju cjelinu, od kojih se svaki od ovih podsistema moe posmatrati i odvojeno, a
stepen integracije se zasniva na potrebama za njihovom meusobnom usklaenou, u postupku
definisanja modela optimizacije se moe primijeniti metoda teorije redova ekanja i analitiki postupci za
izraunavanje minimalnih trokova cjelokupnog sistema. Ovakav pristup optimizaciji zahtijeva
poznavanje nekoliko bitnih elemenata kao to su: broj vezova u luci, brod dizalica na vezu, kapacitet
skladita, srednji broj dolazaka brodova u luku, trokovi rada grupe radnika, trokovi ekanja tereta, broj
jedininih tereta po brodu, itd. Da bi se izvrila procjena trokova stajanja broda u luci i ekanja tereta na
ukrcaj/iskrcaj, potrebno je definisati funkciju trokova cijelog lukog sistema.

Luki menadment Tema 4

Fakultet za mediteranske poslovne studije - Tivat

4.6 PROCES EKSPLOATACIJE SREDSTAVA MEHANIZACIJE
Eksploatacija sredstava luke mehanizacije je jedan od potprocesa u procesu pruanja lukih usluga,
kome se, uzimajui u obzir znaaj sredstava luke mehanizacije, moe pripisati pokretaka uloga. Proces
eksploatacije sredstva luke mehanizacije se moe matematiki interpretirati preko skupa eksploatacionih
parametara pi, ije su vrijednosti determinisane elementima ej, u posmatranom vremenskom intervalu t, na
sljedei nain (elovi, 2005):

R = pi pi = f (e j )

(4.16)

i = 1, 2, ..., n
j = 1, 2, ..., m
Elementi ej su, u optem sluaju, odreeni sljedeim osnovnim parametrima:
- lokacijom rada sredstva (gat, vez, skladite, ...);
- karakteristikama tereta (pojavni oblik tereta, teina, specifina teina, granulacija, ...);
- karakteristikama raspoloivih sredstava mehanizacije (grupa sredstava, vrsta sredstava, klasa
sredstava, tip sredstva, potronja goriva, brzina kretanja, brzina podizanja i sputanja tereta,
radni pritisak, asovni kapacitet, ...);
- stepenom adekvatnosti sprovoenja aktivnosti odravanja (preventivnih i korektivnih)
sredstava luke mehanizacije; itd.
Skup eksploatacionih parametara sredstava mehanizacije je brojan. Meu njegovim elementima centralno
mjesto pripada parametru P1 - produktivnost rada. Produktivnost rada sredstava mehanizacije, saglasno
identifikovanoj znaajnosti sredstava u lukom radnom procesu, predstavlja kljuni element
produktivnosti procesa realizacije luke usluge. Produktivnost rada u procesu pruanja lukih usluga je,
inae, parametar od koga u znaajnoj mjeri zavisi ukupni kvalitet luke usluge, a ispoljava i dominantno
dejstvo na trajanje procesa pruanja luke usluge, a samim tim i stepen zadovoljenja jednog iz grupe
osnovnih zahtjeva na tritu lukih usluga: to krae zadravanje sredstava transporta (posebno brodova)
u lukama.
Produktivnost rada je odreena sljedeim glavnim veliinama:
- vremenom efektivnog angaovanja sredstva, Te, u procesu pruanja usluge, koje se adekvatno
opisuje koeficijentom efektivnog iskorienja sredstva, K;.
- brojem radnih ciklusa u vremenu efektivnog angaovanja, Nc;
- karakteristikama (teinom) manipulativne jedinice, M, koja se moe na odgovarajui nain
predstaviti vrijednou koeficijenta iskorienja kapaciteta nosivosti sredstva mehanizacije u
radnom ciklusu, q;
4.7 NAINI ISKAZIVANJA PRODUKTIVNOSTI RADA U LUKAMA
Sagledavajui razliite literaturne izvore i odreene empirijske spoznaje, moe se zakljuiti da postoji
vrlo irok spektar naina iskazivanja produktivnosti rada u lukama (terminalima). Navode se neki
karakteristini modeli kvantifikacije produktivnosti:

Godinja produktivnost po zapoljenom, Pe (t/zapoljenom)

Na Slici 4.3 su prikazani podaci o koliini pretovarenog tereta na godinjem nivou, po jednom
zapoljenom, u navedenim lukama, u naznaenim periodima.

Luki menadment Tema 4

10

Fakultet za mediteranske poslovne studije - Tivat

"godinja" produktivnost
(t/zapoljenom)

60000

50500

47000

50000
40000
30000
20000
10000

1424

0
Luke u Indiji (1998. - 99.)

Luke u Velikoj Britaniji (1997. - 98.)

Roterdam (1998. - 99.)

luka

Slika 4.3 Godinja produktivnost po zapoljenom

Godinja produktivnost po zapoljenom implicitno ukazuje na: nivo adekvatnosti funkcionisanja lukog
sistema kao cjeline, intenzitet robnih tokova u dravi i u regionu, funkcionisanje transportnog sistema u
dravi, trinu poziciju luke, organizaciju luke (model organizacije, efikasnost organizacije, ...),
tehnologiju rada u luci (stepen tehnoloke primjerenosti sredstava mehanizacije, ...), ...

Dnevna koliina iskrcanog tereta po brodu, Ps (t/brodu)

"Dnevna" produktivnost po brodu,

Ps (t/brodu)

Dnevna koliina iskrcanog tereta po brodu je jedan od pokazatelja produktivnosti rada koji direktno
ilustruje stepen adekvatnosti odgovora luke na trini zahtjev da vrijeme opsluivanja sredstava transporta
(prvenstveno brodova) u luci bude minimalno. Na Slici 4.4 su prikazani podaci o vrijednostima parametra
Ps u indijskim lukama za period 1998. 1999.g.
12000

10210

10000
8000
5626

6000

6750

6502

5484

4000
2000

4617
2800

2575

1527

0
Calcutta

Haldia

Paradip

Vizag

Chennai

Tuticorin

Cochin

Mormugao

Mumbai
luka u Indiji

Slika 4.4 Produktivnost Ps (t/brodu) u indijskim lukama (1998. 1999.)

Vrijednost parametra Ps direktno zavisi od brojnih i vrlo raznorodnih faktora uticaja: vrste tereta,
karakteristika jedinica tereta, karakteristika manipulativne jedinice, koliine tereta koja se iskrcava iz
broda (ukrcava u brod), broja radnih ruku po brodu, broja brodova koji su jednovremeno u luci,
primijenjene tehnologije rada, ... Parametar P s vrlo esto figurie u ugovorima izmeu luke i korisnika
lukih usluga i predstavlja glavno polazite ocjene efikasnosti realizacije usluge, odnosno podlogu za
obraun utede (novane nadoknade luci ukoliko se usluga iskrcaj/ukrcaj broda, po osnovu vee
dnevne produktivnosti rada u odnosu na ugovorenu, realizuje prije predvienog termina) ili dangube
(novanog iznosa koji luka plaa korisniku usluga u sluaju da su postignute vrijednosti P s manje od
ugovorenih, tj. kada se predvieni termin realizacije usluge prekorai).

Produktivnost radne ruke u smjeni, Pg (t/smjeni)

Imajui kao polazite injenicu da radna ruka predstavlja tehnoloki zaokrueni skup elemenata (radna
snaga, sredstva mehanizacije, ...) angaovanih na realizaciji odreene luke usluge, moe se konstatovati
da produktivnost radne ruke u smjeni predstavlja vrlo znaajan pokazatelj efikasnosti realizacije
procesa pruanja lukih usluga. On oslikava stepen adekvatnosti primijenjenje tehnologije rada i varira u
zavisnosti od vrste tereta koji je predmet manipulacije, primijenjene tehnologije rada i sl. Istovremeno,
vrijednosti parametra P g pripadaju skupu sutinski vanih osnova unapreenja lukog radnog procesa. Na
Slici 4.5 su grafiki prikazani podaci o produktivnosti radne ruke pri izvrenju manipulacija sa
razliitim vrstama tereta u luci Antverpen.
Luki menadment Tema 4

11

produktivnost "radne ruke",

Pg (t/smjeni)

Fakultet za mediteranske poslovne studije - Tivat

14000

12500

12000
10000

7500

8000
6000

5000

4000

1500

900

2000
0
koils

cijevi

celicni limovi

zeljezna ruda

zitarice
vrsta tereta

Slika 4.5 Produktivnost radne ruke u smjeni u Luci Antverpen

asovna produktivnost radne ruke, Ph (t/satu)

U praksi veoma esto primjenjivani pokazatelj kvaliteta luke usluge je asovna produktivnost radne
ruke u procesu rada. asovna produktivnost radne ruke moe biti izraena na razliite naine:
koliinski (tona, komad, m3, ...), brojem ciklusa sredstva vertikalne mehanizacije, ...

4.8 FAKTORI UTICAJA NA PRODUKTIVNOST U PROCESU PRUANJA LUKIH USLUGA

Dekompozicijom procesa pruanja lukih usluga (izvrenja manipulacija sa teretom) moe se izvesti
zakljuak da produktivnost rada u sutini zavisi od ostvarenog broja radnih ciklusa u vremenu efektivnog
rada i karakteristika manipulativne jedinice (jedinice tereta koja se premjeta u jednom radnom ciklusu).
Uzimajuu u obzir glavne faze radnog ciklusa u procesu izvrenja manipulacija sa teretom i spoznaju o
kljunim faktorima od kojih one zavise, identifikovani su glavne (direktne) klase faktora uticaja na
produktivnost rada u procesu pruanja lukih usluga:
faktori koji se odnose na radnike iz sastava radne ruke (luko transportni radnici i rukovaoci
sredstvima mehanizacije), f1;
faktori u odnosu na sredstva mehanizacije, f2;
faktori u odnosu na luke alate, f3 ;
Svaka od pobrojanih klasa faktora uticaja je sloena, tanije predstavlja skup vie faktora uticaja. Skupu
faktora uticaja koji se odnose na radnike iz sastava radne ruke, f1, pripadaju:
ukupan broj luko-transportnih radnika u sastavu radne ruke, f11;
broj kvalifikovanih luko-transportnih radnika u sastavu radne ruke, f12;
broj rukovalaca sredstvom mehanizacije, f13;
broj polukvalifkovanih luko-transportnih radnika u sastavu radne ruke, f14;
ukupan broj izvrilaca u sastavu radne ruke, f15;
Faktori uticaja koji se odnose na sredstva luke mehanizacije, kao elemente tehnologije izvrenja
konkretne usluge, f2:
vrsta sredstva mehanizacije, f21, (viljukar, portalna dizalica, ...);
klasa sredstva mehanizacije, f22, (npr. viljukar nosivosti 2t, ...);
tip sredstva mehanizacije, f23 , (npr. kod viljuakara: tip grane, boni pomak viljuki, ...);
broj sredstava, f24 , odreenog tipa, koje je potrebno ukljuiti u rad pri izvrenju manipulacija sa
teretom.;
Faktori uticaja koji se odnose na luke alate, kao elemente tehnologije izvrenja konkretne usluge, f3:
vrsta lukog alata, f31;
klasa lukog alata, f32;
tip lukog alata, f33;
broj lukih alata odreenog tipa, f34;

Luki menadment Tema 4

12

Fakultet za mediteranske poslovne studije - Tivat

U daljem dijelu e se analizirati odreeni aspekti sljedeih korelacija:
korelacije izmeu nivoa asovne produktivnosti radne ruke, P1, i ukupnog broja lukotransportnih radnika u sastavu radne ruke, f11 P1 = g(f11);
korelacije izmeu nivoa asovne produktivnosti radne ruke, P1, i broja sredstava mehanizacije,
odreenog tipa, koje je potrebno ukljuiti u rad pri izvrenju manipulacije sa teretom, f24 P1 =
g(f24);
korelacije izmeu nivoa asovne produktivnosti radne ruke, P1, i tipa lukog alata, f33 P1 =
g(f33);
Predmet analize su razliite varijante izvrenja manipulacije brod skladite sa sljedeim pojavnim
oblicima tereta: vrearija, paletizovani teret, kontejner. Podaci koji su osnova razmatranja su
sistematizovani u tabelama koje slijede (Tabela 4.1, Tabela 4.2, Tabela 4.3).
Tabela 4.1 vrearija
Oznaka
varijante
Iv
IIv
IIIv

Varijanta manipulacije brod skladite

Pozadinsko skladite, tos, 4 ltr-a u brodskom skladitu
Pozadinsko skladite, tos, 6 ltr-a u brodskom skladitu
Pozadinsko skladite, tos, 8 ltr-a u brodskom skladitu

ltr
12
16
20

Elementi tehnologije rada

broj vilj.
luki alat
1
tela braga
1
tela braga
2
tela braga

Tabela 4.2 paletizovani teret

Oznaka
varijante
Ip
IIp
IIIp

Varijanta manipulacije brod skladite

Manipulativna jedinica jedna paleta, viljukar u brodskom skladitu
Manipulativna jedinica dvije palete, viljukar u brodskom skladitu
Manipulativna jedinica etiri palete, dva viljukara u brodskom
skladitu

ltr
5
3
3

Elementi tehnologije rada

broj vilj.
luki alat
2
konopana braga
3
nosa za dvije palete
5
nosa za etiri palete

Tabela 4.3 kontejner

Oznaka
varijante
Ik
IIk
IIIk

Varijanta manipulacije brod skladite

Kontejnerski brod, do 50 kontejnera, bez ricanja/razricavanja
Kontejnerski brod, preko 50 kontejnera, bez ricanja/razricavanja
Kontejnerski brod, preko 50 kontejnera, sa ricanjem/razricavanjem

ltr
2
3
5

Elementi tehnologije rada

broj vilj.
luki alat
1
spreder
2
spreder
2
spreder

Napomena:
Skraenice u tabelama imaju sljedee znaenje: ltr luko transportni radnik; vilj. viljukar;
A) Korelacija nivo asovne produktivnosti radne ruke - ukupan broj lukotransportnih radnika u sastavu radne ruke, P1 = g(f11);
Polazei od podataka o nivou asovne produktivnosti radne ruke pri realizaciji razliitih varijanti
manipulacije brod skladite sa izabranim pojavnim oblicima tereta (Analiza tehnologija rada I, 2001) i
podataka o ukupnom broju luko-transportnih radnika (ltr-a) u sastavu radne ruke po pojedinim
varijantama manipulacije, analizirana je zavisnost nivoa asovne produktivnosti radne ruke od broja
luko-transportnih radnika (Slika 4.6). Nivo asovne produktivnosti je predstavljen u odnosu na
referentnu vrijednost 1 koja se odnosi na varijante Iv, Ip i Ik (elovi, 2004).

Luki menadment Tema 4

13

Fakultet za mediteranske poslovne studije - Tivat

vrearija

paletizovani teret

1,4

1,3

1,2
1

1
0,8
0,6
0,4
0,2

1,2

4,5
4

4
3,5
3
2,5
2

2
1,5
1

0,5

indeks nivoa asovne

produktivnosti "radne ruke"

1,66

1,6

indeks nivoa asovne

produktivnosti "radne ruke"

indeks nivoa asovne

produktivnosti "radne ruke"

1,8

kontejneri

Ip (5 ltr-a)

Iv (12 ltr-a) IIv (16 ltr-a) IIIv (20 ltr-a)

0,6
0,4
0,2
0

1
0,8

IIp (3 ltr-a)

Ik (2 ltr-a)

IIIp (3 ltr-a)

IIk (3 ltr-a) IIIk (5 ltr-a)

varijanta manipulacije

varijanta manipulacije

varijanta manipulacije

Slika 4.6
Na osnovnu sprovedene analize, moe se izvesti opti zakljuak da se sa ukrupnjavanjem manipulativne
jedinice smanjuje uticaj ukupnog broja luko-transportnih radnika u sastavu radne ruke na poveanje
nivoa produktivnosti. Naime, u sluaju vrearije, gdje su jedinice tereta mase 50 kg i gdje se
manipulativna jedinica formira runo, sa poveanjem broja radnika u sastavu radne ruke poveava se i
nivo produktivnosti rada. Kod paletizovanog tereta (masa jedinice tereta 1 t) i kontejnera (masa jedinica
tereta do 30,5 t) ne postoji direktna proporcionalnost izmeu broja radnika u sastavu radne ruke i nivoa
produktivnosti rada, to navodi na oigledan zakljuak da se u manipulacijama sa tim pojavnim oblicima
tereta pojavljuje intenzivnije dejstvo ostalih faktora uticaja na produktinvost.
B) Korelacija nivo asovne produktivnosti radne ruke - broj viljukara P1 = g(f24);
Rezultati istraivanja korelacije izmeu nivoa asovne produktivnosti radne ruke i ukupnog broja
viljukara su grafiki predstavljeni na Slici 4.7. Po analogiji sa elementima analize prethodne korelacije,
nivo asovne produktivnosti je predstavljen u odnosu na referentu vrijednost 1 koja vai za varijante I v, Ip
i Ik.

1,66
1,3
1

Iv (1 vilj.)

IIv (1 vilj.)

IIIv (2 vilj.)

varijanta manipulacije

4,5
4
3,5
3
2,5
2
1,5
1
0,5
0

kontejneri
4

2
1

Ip (2 vilj.)

IIp (3 vilj.)

IIIp (5 vilj.)

varijanta manipulacije

indeks nivoa asovne

produktivnosti "radne ruke"

1,8
1,6
1,4
1,2
1
0,8
0,6
0,4
0,2
0

paletizovani teret
indeks nivoa asovne
produktivnosti "radne ruke"

indeks nivoa asovne

produktivnosti "radne ruke"

vrearija

1,2
1

0,8
0,6
0,4
0,2
0
Ik (1 vilj.)

IIk (2 vilj.)

IIIk (2 vilj.)

varijanta manipulacije

Slika 4.7
Prezentirani rezultati ukazuju da kod analiziranih varijanti realizacije manipulacije brod skladite sa
vrearijom ne postoji potpuna korelacija izmeu nivoa asovne produktivnosti radne ruke i broja
viljukara, jer se, npr., kod varijante IIv javlja poveanje nivoa produktivnosti u odnosu na varijantu I v
iako je broj viljukara u obijema varijantama isti. U sluaju paletizovanog tereta, uoljiva je direktna
korelacija izmeu nivoa asovne produktivnosti radne ruke i broja viljukara koji su elementi odnosne
tehnologije rada, to ukazuje na injenicu da se sa ukrupnjavanjem manipulativne jedinice poveava
uticaj koriene mehanizacije na produktivnost rada. Nivo asovne produktivnosti radne ruke pri
manipulacijama sa kontejnerima, rezultati to potvruju, nije u direktnoj zavisnosti od broja viljukara koji
su elementi tehnologije rada.

Luki menadment Tema 4

14

Fakultet za mediteranske poslovne studije - Tivat

Utvrena zavisnost izmeu nivoa asovne produktivnosti radne ruke i broja viljukara, odreene
kategorije, koji su elementi tehnologije realizacije odreene varijante manipulacije, predstavlja jednu od
kljunih osnova upravljakih aktivnosti usmjerenih ka unapreenju procesa pruanja lukih usluga.
Vano je istai da u skupu zahtjeva (uslovljenih razliitim faktorima uticaja) za unapreenja procesa
pruanja lukih usluga - zahtjevima za unapreenje produktivnosti rada pripada pozicija sa visokim
rangom znaajnosti.
C) Korelacija nivo asovne produktivnosti radne ruke - tip lukog alata P1 = g(f33);
Dalje razvijajui predmetnu analizu, u ovom segmentu je analizirana veza izmea nivoa asovne
produktivnosti radne ruke i tipa lukog alata koji se koristi u procesu rada. Rezultati analize su
prikazani grafiki (Slika 4.8).

1,66
1,3
1

Iv ("tela"
braga)

IIv ("tela"
IIIv ("tela"
braga)
braga)
varijanta manipulacija

5
4
3
2
1
0

kontejneri

2
1
Ip (konpane IIp (nosa za
"brage")
dvije palete)

IIIp (nosa
za etiri
palete)

varijanta manipulacije

indeks nivoa asovne

produktivnosti "radne ruke"

1,8
1,6
1,4
1,2
1
0,8
0,6
0,4
0,2
0

paletizovani teret
indeks nivoa asovne
produktivnosti "radne ruke"

indeks nivoa asovne

produktivnosti "radne ruke"

vrearija

1,2
1

0,8
0,6
0,4
0,2
0
Ik (spreder) IIk (spreder)

IIIk
(spreder)

varijanta manipulacije

Slika 4.8
Moe se, na osnovu predstavljenih rezultata, uoiti da pri radu sa vrearijom korieni alat nema uticaj na
nivo produktivnosti radne ruke, jer je u svim posmatranim varijantama primjenjivan isti tip alat a nivo
produktivnosti se, ipak, mijenjao. Kod paletizovanog tereta prisutna je direktna veza izmeu nivoa
produktivnosti i primjenjivanog alata, dok u sluaju kontejnera, isto tako, postoji direktna korelacija
izmeu tipa alata koji se primjenjuje i nivoa produktivnosti rada.
4.9 UNAPREENJE PRODUKTIVNOSTI RADA
Produktivnost procesa pruanja lukih usluga (izvrenja manipulacija sa teretom) je u direktnoj korelaciji
sa primijenjenom tehnologijom rada, koja se moe definisati kao skup resursa (radna snaga, sredstva
mehanizacije, luki alati, ...) i metoda i postupaka primjene tih resursa u realizaciji konkretne luke
usluga. Uoptena ema procesa upravljanja tehnologijama izvrenja manipulacija sa teretom se moe
predstaviti dijagramom na Slici 4.9.

Luki menadment Tema 4

15

Fakultet za mediteranske poslovne studije - Tivat

p o e ta k

i n ic ir a n j e p r o c e s a
p r o je k t o v a n ja t e h n o l o g i ja r a d a

p r o je k t o v a n je
t e h n o lo g ija r a d a

T e h n o l o g i ja
ra d a

p r i m j e n a t e h n o lo g ija
ra d a

a n a l iz a t e h n o lo g ij a
ra d a

NE

r e z u lt a t i
a n a li z a

v r ij e d n o s t i p a r a m e t a r a k o ji
k a r a k te r i u p r im j e n u te h n o l o g i je
r a d a s u u " o e k iv a n o m " d o m e n u

DA

a n a li z a m o g u n o s ti
u n a p r e e n ja
t e h n o lo g ij e r a d a

NE

u n a p r e e n ja s u
m ogu a

DA

u n a p r e e n je
t e h n o lo g ij e r a d a

Slika 4.9
Prikazani model upravljanja je, kao to se jednostavno moe zakljuiti, zasnovan na univerzalnom PDCA
ciklusu upravljanja. Jedan od njegovih kljunih elemenata je unapreenje tehnologije rada. Saglasno
razmatranjima sprovedenim u (elovi, 2002), moe se, uz minimalni rizik greke, konstatovati da je
jedan od osnovnih ciljeva unapreenja tehnologija rada poveanje produktivnosti rada, uz respektovanje
svih ostalih znaajnih parametara kvaliteta pruene luke usluge. Adekvatno modelirano unapreenje
tehnologija rada, u kojem unapreenje produktivnosti rada pripada skupu elemenata sa najveim rangom
znaajnosti, ima brojne pozitivne efekte u kompletnom procesu upravljanja procesom pruanja lukih
usluga.
4.9.1 Faktori koji iniciraju proces unapreenja produktivnosti
Generalno uzevi, zahtjevi korisnika lukih usluga imaju kljunu ulogu u pokretanju procesa unapreenja
tehnologija pretovara tereta. U skupu brojnih elemenata koje zahtjevi korisnika lukih usluga
podrazumijevaju, jedan je posebno znaajan i sa najveom frekvencijom pojavljivanja: zahtjev za
unapreenje produktivnosti u procesu pretovara tereta. Pomenuti zahtjev moe biti iskazan direktno u
komunikaciji izmeu luke i korisnika njenih usluga ili indirektno kada korisnici usluga djelimino ili u
cjelosti koriste usluge nekih drugih luka zbog nezadovoljstva nivoom produktivnosti rada koji je
dostignut u luci. Mehanizam konkretizacije zahtjeva korisnika lukih usluga za poveanje
produktivnosti je prikazan dijagramom toka na narednoj slici (Slika 4.10).

Luki menadment Tema 4

16

Fakultet za mediteranske poslovne studije - Tivat

poetak

Ulazni parametri: parametri koji

odreuju zahtjeve korisnika usluga

Analiza zahtjeva korisnika usluga

NE

DA

Zahtjevi korisnika usluga podrazumijevaju

neophodnost poveanja produktivnosti rada

A
Analiza mogunosti poveanja
produktivnosti rada

NE

Mogunosti poveanja produktivnosti rada su

u domenu objekti infrastrukture

DA

NE

Mogunosti poveanja produktivnosti rada su

u domenu sredstva luke mehanizacije

DA

NE

Mogunosti poveanja produktivnosti rada su

u domenu luki alati

DA

Procedura provjere opravdanosti pokretanja investicije u

domenima objekti infrastrukture,
luka mehanizacija, luki alati
NE

Pokretanje investicije
opravdano

DA

Pokretanje investicije

kraj

Slika 4.10 Pokretanje procesa unapreenja produktivnosti rada

4.9.2 Unapreenje produktivnosti kao faza procesa reforme luke
Unapreenje produktivnosti rada se mora postaviti kao stalan upravljaki zadatak u razliitim formama.
Polazei od najvieg nivoa, treba istai da je jedan od osnovnih ulaznih parametara procesa projektovanja
tehnologija pretovara tereta zahtijevana (oekivana) produktivnost. Takoe, jedan od glavnih elemenata
reforme luke je unapreenje produktivnosti u procesu pretovara tereta. Prethodne konstatacije su
zasnovane na injenicama da je proces reforme sproveden u mnogim lukama irom svijeta iz razliitih
razloga, od kojih su najei bili (Niekerk, 2002):
Luki menadment Tema 4

17

Fakultet za mediteranske poslovne studije - Tivat

unapreenje produktivnosti;
sticanje finansijske autonomije;
racionalizacija strukture luke i minimizacija birokratskih uticaja na donoenje odluka;
smanjenje uloge vlada u upravljanju lukim operacijama, uz zadravanje sa njihove strane samo
uloge upravljanja lukom infrastrukturom;
stvaranje preduslova za odgovore zahtjevima trita lukih usluga; itd.

U cilju ilustracije efekata adekvatno modeliranog i realizovanog procesa reforme luka sa stanovita
produktivnosti u procesu pretovara tereta, na Slici 4.11 su prikazani odreeni podaci o produktivnosti
rada koji se odnose na luke u Kolumbiji i Argentini.
Prije reforme luka

3500

3000
3000

Poslije reforme
luka

2500

(tona)

2500
2000

1700

1500
1000

800

750
500

500
0

Produktivnost (tona/radniku/godini) u
Argentini

Tona/brodu/danu ya rasute terete u

Kolumbiji

Tona/brodu/danu ya generalne terete u

Kolumbiji

Indikator produktivnosti

Slika 4.11 Indikatori produktivnosti prije i poslije reforme luka

Luki menadment Tema 4

18