INTERNACIONALNI UNIVERZITET TRAVNIK U TRAVNIKU

SAOBRAAJNI FAKULTET
TRAVNIK

SEMINARSKI RAD
ULOGA PNEUMATIKA U EKSPLOATACIJI VOZIA
-vrste pneumatika
-oznaavanje i obiljeavanje pneumatika
-zakonska regulativa koja se odnosi na pneumatike

NASTAVNIK:

STUDENT:

Doc. Dr. Muhamed Sarvan

Samir HRNJI

Vii asist. Samed Ormanovi

Travnik, 2015 godina

Sadraj
Uvod........................................................................................................................ 3
Pneumatici dijagonalni i radijalni................................................................................... 4
Oznaavanje i obiljeavanje guma.................................................................................... 6
Osnovne oznake....................................................................................................... 7
Dodatne oznake....................................................................................................... 8
Indeksi brzine.......................................................................................................... 8
Indeksi nosivosti...................................................................................................... 9
Nova EU oznaka pneumatika........................................................................................ 10
Sistem stalne kontrole pritiska u pneumatiku.....................................................................11
Skladitenje pneumatika.............................................................................................. 12
Zakonska regulativa koja se odnosi na pneumatike.............................................................13
Zakljuak................................................................................................................ 14

Uvod
Pneumatici igraju veoma vanu ulogu u eksploatacionim trokovima komercijalnih vozila, a
posebno voznih parkova koji uestvuju u prevozu robe i putnika. Dugi niz godina pneumatici
su konstruisani i proizvoeni na osnovu iste empirije. Materijali su birani na osnovu
iskustava, a do unapreenja u konstrukciji dolazilo se probanjem. Od sredine 70' godina
ovakav pristup je promijenjen. Postavljene su teorijske osnove za bolje razumijevanje
ponaanja kompozitnih materijala od kojih je pneumatik izraen i razvijaju se odgovarajui
matematiki modeli za opisivanje performansi pneumatika. Mnogo je uraeno u oblasti teorije
trenja, prianjanja i habanja to je uticalo na poveanje bezbjednosti vozila, bolje iskorienje
performansi vozila i dui vijek pneumatika. Tome je pomogao i brzi napredak raunara,
razvoj odgovarajuih softvera, instrumenata i tehnika merenja.
Danas se na tritu moe nabaviti veliki broj pneumatika, razliite konstrukcije, izraenih od
razliitih materijala, prilagoenih odreenoj vrsti vozila i odreenoj namijeni. Trokovi
pneumatika predstavljaju drugu stavku u ukupnim trokovima vozila i to odmah iza trokova
pogonskog goriva. Pored toga pneumatik u velikoj mjeri utie na bezbijednost putnika,
osoblja i tereta u saobraaju.
Zbog toga dimenzije i karakteristike pneumatika moraju biti usklaene sa karakteristikama
vozila i sa njegovom oekivanom namjenom, odnosno uslovima eksploatacije. Dobar izbor
pneumatika ne garantuje njihov dug vijek i bezbjednu vonju, ukoliko se oni ne koriste
pravilno. Briga o pneumaticima poinje njihovim prijemom i skladitenjem, a zavrava se
odbacivanjem pohabanog pneumatika. Pravilno korienje i odravanje pneumatika
podrazumeva pravilno skladitenje, montau i demontau pneumatika, preventivno, ali i
pravilno i blagovremeno korektivno odravanje pneumatika. Sve aktivnosti treba da
koordinira i vri odgovarajua sluba u preduzeu, uz puno angaovanje svih zaposlenih, a
posebno vozaa.

Pneumatici dijagonalni i radijalni

Savremene konstrukcije pneumatika se dijele u dvije osnovne grupe:
-dijagonalni pneumatik
-radijalni pneumatik
Oni su svoj naziv dobili prema nainu opleta korda (vlakna platna ili elika razdvojena
gumom) i slojeva materijala koji daju vrstinu pneumatika, tzv. pojas ili karkasa.
Kod dijagonalnih pneumatika niti platna postavljene su dijagonalno, tj. ovijaju se oko torusa
pod uglom otprilike 40 i predstavljaju normalne diagonalne gume.
Sluaj gdje je ugao 30 su dijagonalno utegnute ili S gume. Slijedee niti postavljaju se
okomito na prvi sloj (kord), tree okomito na drugi sloj itd. Izmeu pojedinih slojeva
(kordova) postoji sloj gume tako da se kordovi meusobno ne dodiruju. Svi kordovi zajedno
ine kostur (karkas) pneumatika. Kod dijagonalnih pneumatika karkas je dosta krut to
pneumatiku daje manju elastinost a veu mogunost da se zbog bonih sila gubi kontakt na
jednom dijelu gazeeg sloja (protektora) pneumatika. Kod radijalnih pneumatika niti korda su
postavljene u pravcu radijusa. Optereenje nosi manji broj niti to ovoj gumi daje dobru
elstinost. Razlika u arhitekturi radijalne i dijagonalne gume najbolje se vidi na slici 1.

Slika 1.
Dijagonalne gume s tzv klasinom "crossply" (krinom) konstrukcijom imaju jednak broj
platna (tkiva) i jednako su krute na gazeoj povrini i na bokovima. Temeljno tkivo ima
nekoliko uloaka (kordova) meusobno postavljenih pod odreenim kutom ukrieno
(dijagonalno) jedan na drugoga. Nema dodatnog podupiranja i stabiliziranja habajueg sloja
gume.
Radijalne gume imaju, za razliku od dijagonalnih, nejednak broj tkiva odnosno platnenih
uloaka na gazeoj povrini i na bokovima. Boni zidovi su mekani, a gazea povrina je
veoma tvrda i kruta. Radijalne gume su elastinije od dijagonalnih, jer mekani bokovi
omoguavaju bolje vibriranje (federiranje). Radijalna guma je Michelinov izum i pokazala je
niz pogonskih prednosti. Temeljno tkivo se sastoji iz jednog sloja radijalnog korda (slika 7b),
a habajui sloj se stabilizira i podupire pojasom sastavljenim od vie uloaka. Radijalnom
konstrukcijom je ostvareno neovisno djelovanje mekih bokova i veoma tvrdog habajueg
sloja. Time je postignut bolji kontakt izmeu gume i putne podloge.

Radijalne gume imaju niz prednosti u udnosu na dijagonalne, kao to su:

-

dui vijek habajueg sloja pa time i cijele gume,

bolji prijenos vune sile,
mogunost postizanja veih brzina zbog smanjenog zagrijavanja unutar gume i bolje
toplinske vodljivosti,
bolje nalijeganje na tlo zbog bolje raspodjele optereenja,
uteda energije (goriva),
poveana produktivnost vozila,
manji otpor kotrljanju, zatita i uvanje vozila, te vei komfor vonje.

Uza sve navedene prednosti postoji cijeli niz primjena za koje radijalne gume nisu pogodne.
Npr. u vieosovinskih kamiona (kakvi su najee u rudarstvu) fleksibilni bokovi radijalnih
guma predstavljaju nedostatak, jer dolazi do iznenadne smrti (probuenje) pojedine gume
uslijed djelovanja otrog kamenja na slabije bokove tih guma. To je naroito izraeno kod
udvojenih kotaa, kad kamen dospije izmeu njih.

Oznaavanje i obiljeavanje guma

Na prvi pogled bi se reklo da je guma dio automobila koji se ve decenijama nije znatni mijenjao.
Meutim, mada su dalje crni i okrugli, pneumatici se, kao i sam automobil, neprekidno usavravaju.
Jedna od glavnih zanimanja proizvoaa pneumatika su gume koje smanjuju potronju goriva, ime
doprinose i manjem zagaenju vazduha. to pomae i proizvoaima automobila, jer ak i bez ikakvih
izmjena na motoru, izborom odgovarajuih pneumatika potronja moe da se smanji za nekoliko
odsto. Istovremeno se smanjuje i koliina izduvnih plinova, pa se lake zadovoljavaju sve stroi
ekoloki zahtjevi. Radi toga se pneumatik pravi tako da ima to manji otpor kotrljanja ili, jednostavno
reeno, da se to lake kotrlja. Pri tome je veoma bitno da se smanjenjem otpora kotrljanja ne pogora
niti jedna bitna osobina pneumatika, kao to su trajnost i prijanjanje. Dakle, tedljive gume nisu samo
stvar budunosti, nego i sadanjosti.
Pri kretanju automobila, oko jedne petine utroenoga goriva se troi za stvaranje energije kojom se
savladava otpor kotrljanja pneumatika. Naime, i gazea povrina i ostali dijelovi gume se tokom
kotrljanja ugibaju i savijaju, a to savijanje troi energiju. Guma se tokom vonje zagrijava, a ta toplota
upravo nastaje zbog neprekidnoga savijanja gume, i predstavlja nepotrebno utroenu energiju. Zato se
proizvoai trude da izborom materijala i graom pneumatika to vie smanje otpor kotrljanja.
Pneumatici moraju biti dimenzija deklarisanih od strane proizvoaa, zavisno od najvee
konstruktivne brzine kretanja vozila i najvee dozvoljene mase vozila, te moraju biti homologovani
prema jednoobraznim tehniim uslovima.
Dubina are po gaznoj povrini mora biti via od fabriki dozvoljene dubine oznaene TWI oznakama,
tj. ako iste postoje, najmanja dozvoljena dubina je 1,6 mm za mopede, motocikle, tricikle, etvorocikle
i putnika vozila sa najvie 8 sjedita (ne raunajui sjedite vozaa). Za ostala vozila dubina are ne
smiju biti ispod 2 mm.
Na motornim vozilima se mogu, osim na upravljajuim tokovima, koriste se obnovljeni (protektirani)
pneumatici. Koji na bonoj strani moraju imatin oznaku RETREAD i etvorocifrenu oznaku
sedmice i godine kada je izvreno obnavljanje.
Naplaci od metala, pune gume, plastike ili slinog materijala moraju biti ravni. Dijelovi kojima su
naplaci privreni moraju imati ravnu glavu i ne smiju biti van ravni naplatka.

Osnovne oznake
Primjer: 195/65 R15 91 T

Simbol

Znaenje

195

irina gume (gazee povrine - protektora) u milimetrima.

65

Profil gume (serija) - odnos izmeu visine bonog zida i irine gazee povrine
(protektora) izraen u procentima. U ovom sluaju, visina je 65% irine gume.

Oznaava radijalnu konstrukciju.

Simbol

Znaenje

15

Prenik felne (u inima - colima).

91

Indeks nosivosti, koji vam omoguuje da izraunate maksimalno optereenje iz

tabela. Broj 91 znai da ova guma moe izdrati maksimalnih 615kg optereenja.

Indeks brzine. Slovna oznaka koja oznaava maksimalnu brzinu koju guma moe
izdrati pri dozvoljenom optereenju, u ovom sluaju 190km/h. Indeksi brzine sa
maksimalnim brzinama nalaze se u tabeli indeksa brzine. Gume sa veim brzinskim
indeksom su skuplje, jer imaju posebnu smjesu koja im dozvoljava da postignu veu
brzinu.

Simbol

Znaenje

TUBELESS

Gume bez unutranje gume pumpane vazduhom pod pritiskom.

TREADWEAR

Treadwear je relativni indikator potronje gazeeg sloja gume koji

pokazuje koliko e jedna guma (ara) trajati due od druge pri istim
uslovima koritenja.

TRACTION

Oznaava sposobnost zaustavljanja na mokrom putu na pravoj liniji

mjereno u standardo kontrolisanim uslovima.

TEMPERATURE

Indikator temperature pokazuje koliko su gume otporne na porast

temperature. "A" je najvia, a "C" najnia ocjena.

Dodatne oznake

Simbol

Znaenje

DOT

Datum proizvodnje. Na primjer: DOT 1405 = proizvedeno u 14. nedjelji 2005.

godine. Prilikom kupovine obratite panju na ovaj podatak.

M+S

(Mud + Snow - za blato i snijeg) Na zimskim i all season gumama. Na all season
gumama oznaava da se guma moe koristiti i kao zimska guma

TL

(Tubeless) Gume koje nemaju unutranju gumu

TT

(Tube Type) Gume sa unutranjom gumom

Made in

Zemlja proizvodnje

RF

(Reinforced) Ojaana guma

XL

(Extra Load) Guma za vea optereenja

TWI

(Tread Wear Indicator) Indikator istroenosti gume ukazuje kada je gumu potrebno
zamijeniti

Gume za laka teretna vozila (kombi) npr. 185 R14 C

E 10

Evropski homologacioni broj (broj oznaava zemlju homologacije).

Indeksi brzine
Indeks brzine oznaava maksimalnu brzinu u km/h za koju je guma testirana.
Indeks

km/h

Indeks

km/h

150

210

160

240

170

270

180

270

190

ZR

240

200

Indeksi nosivosti
Indeks
71
72
73
74
75
76
77
78
79
80
81
82
83
84
85
86
87
88
89
90

Nosivost [kg]
345
355
365
375
387
400
412
425
437
450
462
475
487
500
515
530
545
560
580
600

Indeks
91
92
93
94
95
96
97
98
99
100
101
102
103
104
105
106
107
108
109
110

Nosivost [kg]
615
630
650
670
690
710
730
750
775
800
825
850
875
900
925
950
975
1000
1030
1060

Nova EU oznaka pneumatika

U cilju bolje informisanosti krajnjeg kupca, Evropski parlament je 22. aprila 2009. godine
usvojio prijedlog zakona o buduem oznaavanju pneumatika. Uredba o oznaavanju
pneumatika stupa na snagu u novembru 2012. godine, a odnosie se na sve pneumatike
proizvedene poslije 1. jula 2012. godine. Primjena uredbe je obavezna u dravama koje su
lanice Evropske unije. Naravno, pneumatici sa novim oznakama e se nai i na tritu izvan
EU. Nova EU oznaka pneumatika u vidu naljepnice, (slika 5), obavezna je na putnikim i
lakim teretnim gumama, dok e se karakteristike pneumatika vezane za novo oznaavanje kod
teretnih guma, prezentovati kupcima tokom prodaje, na raunu. Kao to se sa slike moe
vidjeti, oznake na pneumatiku e se odnositi na ekonominost potronje goriva (polje 1),
prijanjanje pneumatika pri vonji po mokrom kolovozu, (polje 2) i nivo buke koji pneumatik
emituje u eksploataciji (polje 3). Sa stanovita ekonominosti potronje goriva, pneumatici su
rangirani u 7 klasa: od pneumatika s najboljim performansama (zelena A klasa), do
pneumatika sa najloijim performansama (crvena G klasa). Kod putnikih vozila, uticaj na
potronju goriva izmeu pneumatika klase A i pneumatika klase G je veliki, priblino 0,5
l/100 km, a to znai oko 12 g manje emisije CO2 po kilometru. Analogno je izvrena klasifi
kacija i sa stanovita prijanjanja pneumatika na mokrom kolovozu. Ispitivanjem je utvreno
da je razlika u duini zaustavnog puta vozila sa pneumaticima klase A u odnosu isto vozilo sa
pneumaticima klase G vea od 10 metara. Iz bezbjednosnih razloga, klasa G pneumatika vie
se nee koristiti. to se tie klasifi kacije prema nivou buke koju pneumatik emituje (prema
vani), pneumatici su svrstani u tri klase, od pneumatika male bunosti (jedan talas u polju 3 na
slici) do jako bunih pneumatika ( tri talasa u polju 3 na slici).
10

Slika 2.

11

Sistem stalne kontrole pritiska u pneumatiku

Pritisak u pneumatiku automobila direktno utie na vrijednost otpora kotrljanju, a samim tim i
na ekonominost potronje goriva, odnosno emisiju CO2 iz vozila. Pored toga, njegovo
odstupanje u odnosu na propisanu vrijednost pritiska bitno se odraava na nivo buke koji
pneumatik emituje tokom eksploatacije vozila, ali i na vijek trajanja pneumatika i ukupnu
bezbjednost uesnika u saobraaju.

Slika 3.

Znaaj odravanja propisane vrijednosti pritiska u pneumiatiku neki proizvoai su uoili

krajem prolog vijeka, kada je i poela primjena sistema monitoringa (sistema za kontinuirano
praenje vrijednosti pritiska u pneumatiku), poznatog kao TPMS (Tyre Pressure Monitoring
Systems). Ovaj sistem se prvo pojavio kao dodatna ponuda u luksuznim putnikim
automobilima, a zatim i kao standardna ponuda. TPMS ine sljedei elementi:
1. senzori postavljeni na svaki toak vozila,

2. prijemnik signala,

3. elektronska kontrolna jedinica

4. displej.

12

Slika 4.

Skladitenje pneumatika
Uslovi i nain skladitenja (lagerovanja) pneumatika znaajno utiu na njihov kvalitet i
eksploatacioni vijek. Pneumatici se skladite u zatvorenim prostorijama bez direktnog uticaja
suneve svjetlosti, jakog vjetakog osvetljenja, bez uticaja toplote, ozona i ugljovodonika.
Od izuzetne vanosti je da prostorija bude suha i provetravana da bi se izbjeglo stvaranje
vlage i kondenzacija. Temperatura u prostoriji mora biti manja od 35C, a bilo bi dobro kada
bi bila nia i od 25C. Ukoliko su automobilske gume bile izloene niskim temperaturama
due vrijeme prije montiranja na vozilo trebalo bi ih zagrijati na oko 20C. U skladitu ne
smije biti generatora ozona, fluorescentne lampe, elektrini motori ili oprema koja izaziva
elektrina pranjenja. Takoe ne smiju se u skladitu drati ni goriva, maziva, rastvarai,
kiseline, i sl. Ukoliko se pneumatici lageruju na krai vremenski period (do etiri sedmice)
mogu se lagerovati jedna preko druge na drvenoj paleti ali ne preko 1,2m visine. Poslije etiri
sedmice donju gumu premjestiti na vrh i obrnuto.

Slika 5.

Kod dugotrajnog lagerovanja pneumatike treba drati poredane uspravno na posebnim

regalima gdje je prva polica udaljena bar 10cm od tla. Da bi spreili deformacije jednom
mjeseno ih treba zaokrenuti za mali ugao. Da bi se tetni uticaj lagerovanja pneumatika sveo
13

na minimum poeljno je da se autogume ne skladite na dui vremenski period, odnosno treba

u skladitu ostavljati one gume koje su poslednje proizvedene i dopremljene.

14

Zakonska regulativa koja se odnosi na pneumatike

Pod zimskim uvjetima saobraaja na putevima smatra se postojanje najmanje jedne od
sljedeih situacija:
a) kada pada snijeg i hvata se na kolovozu puta,
b) kada na veoj povrini kolovoza ima ostataka ugaenog i sleenog snijega,
c) kada pada kia i ledi se na kolovozu ili
d) kada je kolovoz zaleen.

Prema pravilniku o saobraaju u zimskim uvjetima vozila u periodu od 15.11-15.04 bez

obzira na uvjete sva vozila moraju imati odgovarajuu opremu.
Za putnika motorna vozila i ostala motorna vozila ija najvea dozvoljena masa nije vea od
3.500 kg i nemaju vie od 8 sjedita:
1) zimski pneumatici na sva etiri toka. Zimska guma (pneumatik) je na svom boku
oznaena slijedeim oznakama: MS, M+S ili M&S i znakom snjene pahuljice na stiliziranom
obrisu planine s tri vrha, ija dubina gazeeg sloja po dubini iznosi najmanje 4 mm,
2) gume sa ljetnim profilom ija dubina gazeeg sloja iznosi minimum 4 mm i u priboru
odgovarajui lanci koji se postavljaju na pogonskim tokovima u sluaju zimskih uvjeta.
Na vozilima se ne smiju postavljati pneumatici sa ugraenim ekserima.
Na istoj osovini vozila, pneumatici moraju biti jednaki po profilu, konstrukciji i po vrsti
gazeeg sloja.

15

Zakljuak
Pneumatici nam dakle omoguavaju bezbjednost u voznji.Oni su glavni i jedan od najvaznijih
djelova na svakom motornom vozilu. Zahvaljujuci pneumaticima ublauje se dodir sa tlom po
kome se kree motorno vozilo. Pneumatici trebaju da budu u skladu sa propisanim uslovima,
jer jedino adekvatni pneumatic imaju pravu efikasnost i omoguavaju nam bezbjednost u
saobraaju. Koeficijent optereenja pneumatika predstavlja maksimalnu dozvoljenu nosivost
svakog pojedinog pneumatika na motornom vozilu.Adekvatno tretiranje pneumatika
omoguava i adekvatnu vonju, jer pretjerana teina moe da ugrozi bezbjednost svih
uesnika u saobraaju. Pneumatici utiu na ponaanje, upravljivost i udobnost u vonji. Oni
su najvanija karakteristika sigurnost na suhom i mokrom kolovozu.
Pneumatik-guma jeste najbitniji dio svakog motornog vozila i zato se drzimo izreke
Guma glavu uva.

16