1 9 9 2

TMMOB Tekstil Mhendisleri Odas

UCTEA The Chamber Of Textile Engineers
Tekstil ve Mhendis
The Journal Of Textiles and Engineers

YIL 17
SAYI 77

TMMOB

TFAYE ELBSELER TASARIMINDA SON

GELMELER
Ender YAZGAN BULGUN
Mge YILMAZ
Dokuz Eyll niversitesi, Tekstil Mhendislii Blm

ZET
tfaiyeci elbiseleri; personeli sya, aleve ve eriyen metallerin sramalarna kar koruma amal imal edilen termal
koruyucu giysilerdir. Isya ve aleve dayankl lif ve karmlarndan, ok katmanl bir kuma yaps oluturularak
retilmektedirler. Genellikle d katman, nem bariyeri ve termal astar olmak zere katmandan olumaktadrlar.
tfaiyecilerin maruz kaldklar yksek s ve alevin salklarn ciddi derecede tehdit ettii gz nne alndnda, etkili
bir koruyucu giysi yapsnn ou durumda yeterli gelmedii anlalmaktadr. rnein termal koruyucu giysi yanmad
halde itfaiyecilerin vcudunda yank yaralar oluabilmekte ya da vcut scaklnn hzla ykselmesinden kaynakl
birok rahatszlklar ortaya kabilmektedir. Son yllarda; tekstil ve elektronik bilimlerinin ortak almalaryla, tekstil
katmanlarna yerletirilen elektronik alglama sistemlerine rastlanmaktadr. Bu almada; itfaiyeci giysi yapsna,
termal koruma performans deerlendirme testlerine ve itfaiyeci giysi tasarmnda gelitirilen son yeniliklere
deinilmitir.
Anahtar Kelimeler: tfaiyeci koruyucu elbiseleri, elektronik alglama sistemleri, yank yaralar, termal koruma
performans testleri

LATEST DEVELOPMENTS OF DESIGN FOR

FIREFIGHTERS' PROTECTIVE CLOTHING
ABSTRACT
Fire fighters' clothes are professional thermal protective clothes, which are manufactured to protect against heat, flame
and splashing of the melted metals. Their fabrics are manufactured from the fibers and blends that are resistant to heat
and flame, by producing multi-layered structure clothes. Generally it consists of 3 layers as outer shell, moisture barrier
and thermal lining. When the fire fighter is exposed to high temperature and flame, it's seen that an effective and
protective clothing structure is not enough for many conditions. Although the thermal protective cloth doesn't burn,
some skin burn injuries can occur or many troubles can emerge due to quickly increasing body temperature. In recent
years, with the help of textile engineering and electrical and electronics engineering, there are new sensor systems that
are integrated in to textile layers, so it's easy to help fire fighter at the right time and in the right place. In this study, the
structure of fire fighters' protective clothing, thermal protective performance evaluations and electronic equipments,
which are integrated in fire fighter' clothing are examined.
Keywords: Firefighters' protective clothing, temperature sensors, burn injuries, thermal protective performance test

The Journal of Textiles and Engineer

Tekstil ve Mhendis

Ender YAZGAN BULGUN

Mge YILMAZ

tfaiye Elbiseleri Tasarmnda Son Gelimeler

Tablo 1.Termal Koruyucu Giysilerde Kullanlan Is ve Aleve

Dayankl Lifler [3]

1. GR
Kiinin zararl maddelere, kt evre koullarna maruz
kalma riskini nlemek, bu riskten korunmasn salamak
ve bu riski azaltmak iin giyilen giysilere koruyucu giysi
denilmektedir[1]. Bu koruma etkisi; genellikle biyolojik,
nkleer, kimyasal ya da termal koullara kar olmaktadr.
Termal koruyucu giysiler; sdan, alevden, eriyen
metallerin sramalarndan, souktan ve radyasyon kaynaklarndan korumay salayan koruyucu giysilerdir. Bu
giysilerden iyi yaltm salarken kolay deforme olmamalar beklenmektedir[1]. tfaiyeci niformalar da birer termal
koruyucu giysidir ve aleve, yksek scakla, eriyen
metallerin sramalarna kar koruma salamaktadrlar.
Bu zelliklerin yan sra; giyen kiinin sal asndan
teri darya atmaya yardmc ve su geirmez zellikte
olmalar da ok nemlidir.
tfaiyecilerin grevi gnmzde; uzaktan yangn
sndrme almasndan ziyade bir kurtarma almasna
dnmtr. Yangnlardaki, depremlerdeki ve tat kazalarndaki madurlarn karlmasn, terrist saldrlar ve
ykmdan kurtarma almalarn ieren arama ve kurtarma
operasyonlarna ilk mdahale eden kurumsal ekip itfaiyecilerdir. Bu nedenle itfaiyeci giysileri, s ve aleve kar
korumakla beraber birok fonksiyonu gerekletirmek
amacyla tasarlanmaldr[2].

1. Kendiliinden Yksek
Scakla Dayankl Lifler
Aramid Lifleri
Polibenzimidazol lifleri (PBI)
Poliamid-imid lifleri
Poliimid lifleri
Novoloid lifleri
Polifenilen slfr lifleri
Klor lifleri
Poliakrilat lifleri
Yar karbon lifleri
Melamin lifleri

2. Kimyasal Modifikasyonla Elde

Edilen G Tutuur Lifler
G tutuur viskoz lifleri
G tutuur polyester lifleri
G tutuur akrilik/modakrilik lifleri
G tutuur pamuk lifleri
G tutuur yn lifleri

Tablo 1'de grlmekte olan lif gruplarndan itfaiyeci

giysilerinde en ok kullanlan lifler; Aramid lifleri,
Polibenzimidazol lifleri (PBI), g tutuur viskoz lifleri
ve bunlarn eitli karmlardr.
Aramid lifleri; 400 C 'nin zerinde erimeden
kmrlemekte; 700 C 'ye kadar ksa sreli etkilere
dayanabilmektedirler[4]. Bu lifler, aleve maruz
kaldklarnda kmrletikleri iin, alevden korunma
zamann bir miktar uzatabilmektedirler[3]. Aramid lifleri
Tablo 2.'de grld gibi meta-aramid ve para-aramid
olmak zere iki eittir.
Tablo 2. Aramid Lifleri[4]

tfaiyeci koruyucu giysilerinin bazlar etkin bir s ve alev

korumas salad halde teri d ortama yeterince atamadklar iin, yksek scakla ulaan ter ve buhar itfaiyecilerin ciltlerinde zamannda fark edemedikleri yanklara
sebep olabilmektedirler. Son yllarda bu durumu nleyebilmek iin, itfaiyeci giysilerinin kuma katmanlarna scaklk sensrleri yerletirilerek itfaiyecinin zamannda
uyarlmas salanmaktadr.
Bu almada itfaiyeci giysi yaps ile bu giysi yapsnda
kullanlan kuma ve lif trleri ksaca incelenerek,
Trkiye'deki itfaiye tekilatnda giyilen itfaiyeci elbise ve
ekipmanlar detayl olarak ele alnmtr. Ayrca, itfaiyeci
yaralanma ve lm nedenleri sralanm; bu sebepleri en
aza indirgemek; zellikle vcut ve cilt scaklk artn
nceden fark edebilmek iin gelitirilmi ve itfaiyeci
giysisine entegre edilmi sensr sistemleri anlatlmtr.
2. TERMAL KORUYUCU GYSLERDE
KULLANILAN LFLER VE TFAYEC GYS YAPISI
Aleve, temas ss, radyan s, erimi metallerin sramalar, scak buhar ve gazlara kar koruyucu giysilerin tasarm
ve retiminde s ve aleve dayankl birok lif veya karmlar kullanlmaktadr. Tablo 1'de bu liflerin; kendiliinden yksek scakla dayankl lifler ve kimyasal modifikasyonla elde edilen g tutuur lifler olmak zere iki
gruba ayrld grlmektedir[1].
The Journal of Textiles and Engineer

Polibenzimidazol (PBI) Lifleri ise; yksek scakla

dayankldr ve konfor zellii ok iyidir.
Ksa sreli temaslarda (3-5 sn.) 600 C' ye, daha uzun
srelerde ise 300-350 C 'ye kadar dayankldr[4].
G tutuur viskoz (FR) lifleri halojen, azot ve fosfor
bileikleri ieren birok katk maddeleri ile g tutuur
yaplmaktadrlar. Ayrca; Nomex ve PBI lifleri ile belirli
oranlarda karm yaplarak da kullanlmaktadrlar[1].
Bu liflerin bazlarnn eitli oranlardaki karmlar ile
farkl lifler elde edilmitir. Ticari isimleri ile birlikte bu
liflerden bazlar unlardr;
Nomex III: %95 Nomex + %5 Kevlar 29
Nomex Delta A : %93 Nomex +%5 Kevlar + %2 P140
(antistatik lif)
Nomex Delta T (Nomex Outershell Tough): %77 Nomex
+ %23 Kevlar
Nomex Delta C: %93 Nomex + %5 Kevlar + %2 P140
Nomex Delta FF: %100 ince lif Nomex

YIL 17 - SAYI 77
SAYFA 20

Tekstil ve Mhendis

Ender YAZGAN BULGUN

Mge YILMAZ

tfaiye Elbiseleri Tasarmnda Son Gelimeler

X-Fire (Teijin) : Teijin Conex + Technora (1200 C 'ye

kadar 50 s. dayanabilir.)
Karvin (DuPont): %30 Nomex + %65 FR viskoz + %5
Kevlar [1, 3, 4]
tfaiyeci giysilerinin, grevdeki itfaiyeciyi sya, aleve,
darbelere, suya ve scak gazlara kar koruyucu zellikte
olmas gerekmektedir. Giyside istenilen tm bu
zelliklerin salanabilmesi ancak ok katmanl giysi yaps
ile mmkn olmaktadr. tfaiyeci giysileri ekil 1'de
grld gibi tipik olarak 3 katmanl bir giysi yapsndan
olumaktadr;
a) D katman
b) Nem bariyeri
c) Termal astar (termal yaltm malzemesi ve i astar)

iine lamine edilmi veya kaplanm tekstil malzemesidir[2,6]. Bu tabakann esas amac, termal astar kuru tutmaktr; nk termal astar yksek nem ierirse s iletkenlii artacak ve astarn yaltm yetenei ortadan kalkacaktr. Bu tabaka su geirmeyen, s ve nem yerleimini engelleyip s ve nem kna izin vererek nefes alabilen
malzemelerden olumaktadr. Dokuma veya dokusuz
zemin kumaa lamine edilmi geirgen bir film bariyeri
iermektedir[6].
Politetrafloretilen (PTFE) ve poliretan esasl retilen
mikro gzenekli bariyerler; neopren kaplamayla oluturulan monolitik bariyerler, monolitik ve mikro gzenekli
formlarla kombine olan Bi-Komponent bariyerler,
poliretandan meydana getirilen ve yksek termal dayanma sahip olan nem bariyeri Crosstech-W.L. Gore ve
dier bir versiyonu olan RT7100-W.L.Gore, en yeni
teknolojilerden biri olan Stedair 3000-Stedfast kullanlabilir nem bariyerlerindendir[6].
2.3. TermalAstar

ekil 1. tfaiyeci Giysi Yaps[5]

2.1. D Katman
D katman; bozulma ve yanma olmadan alev ve s ile
direkt temasa girmek zere tasarlanm malzemelerden
oluan en d tabakadr. 195-270 g/m arlnda
genellikle dimi dokuma kumalardr[2]. Giysinin tm
koruma etkinliinin %25-30'unu salamaktadrlar. Bu
tabakaya su iticilik bitim ilemi uygulanmaktadr; ancak
asl nem ayarlamasn orta tabaka salamaktadr[6].
Gnmzde itfaiyeci giysilerinin d katman malzemesi
olarak daha ok, kendiliinden aleve dayankl lifler
(aramidler ve PBI gibi) kullanlmaktadr. Ayrca, RhonePoulenc firmasnn piyasaya sunduu bir poliamidimid lifi
olan Kermel de karmlarda kullanlabilmektedir[2].
Dayanm arttrmak iin para-aramid lifler, genellikle
meta-aramidlerle birlikte d katman malzemesi olarak
kullanlmaktadrlar. Nomex III, Nomex Antistatic (IIIA),
Nomex Outersell Tough (Delta T), Kermel HTA, PBI Gold
(Ibena) gibi ticari isimdeki malzemeler bu karmlara
rnektir[2].
Mellenia; Nomex ve Kevlar kombinasyonundan oluan
Advance; Basofil ve Kevlar karmlarndan oluan Basofil
en yeni d katman malzemelerinden bazlardr[6].
G tutuur viskoz/g tutuur yn/Nomex ve g tutuur
viskoz/Kermel karmlaryla da d katman materyali elde
edilebilmektedir [2].
2.2. Nem Bariyeri
Nem bariyeri; kullancnn grmedii ancak giysi yapsndaki en nemli kuma oluturan, d katman kumann
The Journal of Textiles and Engineer

Termal astar, tm tabakann salad termal

korumann %75'ini karlamaktadr ve kullancy
kondksiyon, konveksiyon ve radyan sy yaltmas
mmkndr. Bu tabaka; termal koruma, giyen kiinin
cildinde konfor ve nem ynetimi salayabilmelidir.
Termal astar iki ana bileenden olumaktadr; bir termal
yaltm malzemesi (non-woven batting) ve cilde yakn
olan bir i astar (face cloth) tabakas. astar; giyen kiinin
cildiyle temas halindedir ve Nomex gibi bir dokuma astar
kuma veya g tutuur pamuktan yaplmaktadr. Bu
malzeme bir dokusuz yzey termal yaltm malzemesine
lamine edilmekte veya dikilmektedir. Termal dayankllk; yaltkan iplikler ve yaltm malzemesi iindeki hava
boluklar ile salanmaktadr. Yaltm malzemesi
genellikle aramid ve karmlarndan ounlukla
Nomex/Kevlar karmndan yaplmaktadr. Termal
yaltm malzemesinin kalnl termal performansla
doru; nefes alabilirlikle ters orantldr[6].
Gnmzde kullanlan Caldura-S.L.Platinum; mkemmel hava geirgenlii olan, hzl kuruma salayan, hafif
bir termal astar malzemesidir. Ayrca iki kat basofil
tabakasnn dikilmesiyle meydana gelen Synergy- 2Layer Basofil Quilt ve Kevlar iplikleri kullanlarak elde
edilen Aralite Quilt de kullanlmakta olan termal
astarlardr[6].
3. TFAYEC GYSLER TERMAL
PERFORMANS DEERLENDRMES
Is veya aleve maruz kalma sonucu, bir koruyucu giysinin
ya da kuman oluturduu yanklarn derecesi ve
yanklarn olumas iin gerekli etki sresi o materyalin
termal koruma performansn (TPP) belirtmektedir.
tfaiyeci giysisi termal performans kk skala testleri
ve byk skala testleri ile deerlendirilmektedir:

YIL 17 - SAYI 77
SAYFA 21

Tekstil ve Mhendis

Ender YAZGAN BULGUN

Mge YILMAZ

tfaiye Elbiseleri Tasarmnda Son Gelimeler

3.1. Kk Skala Testleri (Bench Test Scala)

Kk skala testleri termal koruyucu giysi kumalarna
uygulanan termal koruma performans testleridir. Kuma
koruma dzeyini deerlendiren ucuz bir yntemdir; ancak
bu testin ok dezavantajlar bulunmaktadr. Her kk
skala testinde, para halinde kumalar duraan ve kuru test
edildii iin gerek yangn senaryolarndaki giysileri
doru temsil etmemektedirler[6].
3.2. Byk Skala Testleri
Byk skala testleri ile koruyucu giysi sisteminin sadece
bileen malzemelerinin zelliklerini deil, tmnn
konforunu ve performansn deerlendirmek de nemlidir.
Bu nedenle koruyucu giysi sistemlerinin performansn
deerlendirmek zere standart byk skala test
metotlarnda, insan boyutunda termal mankenler
kullanlmaktadr[2]. Gerek boyuttaki bir mankene
itfaiyeci giysisi giydirilerek ve manken yangn ortamna
maruz braklarak yaplmaktadr. Tam bir giysi takm;
kk bir para tekstil malzemesinden daha gvenli test
edebilecei iin daha avantajldr[6].
Termal mankenler, giysi sistemlerinin termal direncini ve
buhar direncini lmek iin birok aratrmac tarafndan
kullanlmaktadr. Bu diren deerleri, giyen kiinin
aktivitesiyle ve ksmi evresel koullarla ilikili olan
konforu ve termal stresi ngrmek amacyla biyofiziksel
modellemede kullanlmaktadr. Gnmzde ABD,
Kanada, Fransa, sve, Finlandiya, Danimarka, Almanya,
ngiltere, svire, Macaristan, in, Kore ve Japonya'da
retilen termal mankenler byk skala testleri iin
kullanmdadr[6].

Ralph
(Research Aim Longer Protection Against Heat, Fire
Technology Services in Altrincham, Cheshire)
ngiltere'de gelitirilen bir s alglama mankenidir.
RALPH, kol, bacak ve gvde yzeyinde (manken vcudunun %80'ini oluturan blgelerde) bulunan toplam 56
sensre sahiptir. Test esnasnda, koruyucu giysi giydirilen
mankene iki adet yanc tertibat ile 80 kW/m s verilir[6].
Manikin Pit Test
US Navy Clothing and Textile Research Facility
(NCTRF); ASTM F 1930 standardn modifiye etmitir.
Bu testte, manken 84 kW/m'e kadar bir heptan gaz ile
oluturulan sya maruz braklr; istenen maruz kalma
sresinde, hesaplanan hzda belli bir yolda yrtlr. Test
esnasnda elde edilen veriler, bir zaman fonksiyonu olarak
cilt yan geliimini lmek iin kullanlr[6].
Thermo-Man
122 adet s sensrnden oluan bir termal manken
sistemidir. Test edilecek koruyucu giysi mankene giydirilir ve 1000 C scakla ulaan alevli bir yangna 4 saniye maruz braklr. Bu manken ilk olarak; DuPont
giysilerinin, zellikle Nomex'in termal koruma zelliklerinin kapsamn deerlendirmek iin kullanlmtr. Test
sonular %100 pamuk ya da polyester/pamuk giyen kiilerin vcutlarndaki ciddi yank orannn %100'e yakn
olduunu, Nomex ile korunan iilerin ise vcutlarndaki
yank orannn %40 olduunu gstermitir[7]. ekil 2'de
soldaki resimde pamuklu, sadakinde ise Nomex'ten retilmi giysilerin test esnasndaki koruyuculuk etkileri
grlmektedir.

Koruyucu giysi termal performansn deerlendirmek

zere uygulanan byk skala testleri ok eitlidir:
Pyromen, Alberta niversitesi Testi, RALPH, Manikin Pit
Test ve Thermo-Man.
Pyroman
The Center for Research on Textile Protection and Comfort
at North Carolina State University; DuPont Thermo-Man
testine benzer bir manken testi oluturmutur. Tm s
ak; koruyucu giysili veya giysisiz manken zerine
yerletirilen sensrlerden elde edilir. Test materyali
boyunca s transferi llr; cildin tepkisi ngrlr ve
yank hasar tahmin edilir[6].
Alberta niversitesi Testi
Alberta niversitesi testleri iin bir cam elyaf manken
kullanlmaktadr. Manken; kalsiyum, alminyum, silikat,
asbest lifleri ile bir binderden oluan Colorceran inorganik
malzemesi ve termokapl ile yaplan 110 adet sensrden
oluur. Henrique yank hasar integrali kullanlarak, cildin
urad yank hasar tahmin edilir[6].
The Journal of Textiles and Engineer

ekil 2. Thermo-Man Testi [7]

Koruyucu giysilerin termal performansn deerlendirmek amacyla eitli standartlar mevcuttur. Bunlarn bazlar NFPA2112 veASTM F 1930'dur.
NFPA2112
NFPA'nn manken testlerine hitaben yaymlad bir
standarttr. (NFPA 2112 Standard on Flame-Resistant
Garments for Protection of Industrial Personnel Against
Flash Fire 2001 Edition) Bu test; mankeni 3 saniye

YIL 17 - SAYI 77
SAYFA 22

Tekstil ve Mhendis

Ender YAZGAN BULGUN

Mge YILMAZ

tfaiye Elbiseleri Tasarmnda Son Gelimeler

boyunca 84 kW/m s aksna maruz brakarak yaplr.

giysi numunesi iin vcut yank derecelendirmesi rapor
edilir[6].
ASTM F 1930
(The ASTM Standard Test Method for Evaluation of Flame
Resistant Clothing for Protection Against Flash Fire
Simulations using an Instrumental Manikin, ASTM F
1930) Bu standartta, termal mankenin elleri ve ayaklar
dnda bedenine yerletirilen 100 s ak sensr
bulunur. Is ak sensrleri, 167 kW/m s akna kadar
dayankl olmal ve doru lm yapabilmelidir.
Bu testte, Henrique'nin yanma integrali kullanlarak ikinci
ve nc derece yanklarn tm yzdesi kaydedilir. ekil
3'te grld gibi havay yanmaya sevk eden endstriyel
tipteki sekiz adet propan yakc odann drt kesine
mankenin kala ve diz hizasna yerletirilir. Bu yakclarn
yaktlar; minimum maruz kalma sresi olan 5 saniyenin
zerinde en az 84 kW/m dzenli bir s ak salamak
zorundadr[6].

ve tasarm zelliklerinin giysi-evre s transferi zerine

etkisini deerlendirmilerdir. Buna gre; giysi arl ve
kalnl, yangn sndrme koullarnda itfaiyecinin
metabolik s retimini arttrmakta; vcut ve evre
arasndaki s deiimini kstlamaktadr. Ayrca; boyun,
el ve ayak bilekleri blgelerinin giysi ile tamamen kapal
yani korumal olduu durumlarda, d ortama kar termal
yaltm nemli derecede artm; nem geirgenlii ou
giyside azalmtr.
4. TFAYECLERN LM NEDENLER ve
OLUAN TERMALYANIKLAR
4.1. tfaiyecilerin lm Nedenleri
Gnmz itfaiyecilerinin grev bandayken lmne
sebep olan durumlar srasyla aada belirtilmitir.
1. Enkaz kmesi
2. CO gaz zehirlenmeleri (solunum cihazn doru kullanmamak)
3. Meslek hastalklar (uzun vadede kalp hastalklar ve
akcier kanseri)
4. Cilt yanklar genellikle uzaktan mdahalelerde deil de
anlk aleve maruz kalma durumlarnda veya buhar
yanklarnda meydana gelmektedir.
5. Vcut scaklk artnn itfaiyeci tarafndan zamannda
fark edilmemesi sonucu vcutta su kayb, kan basncnn artmas, elektrolit kayb, bulank grme, algda zayflk, ok vs.
Karter ve Molis (2009) yaptklar aratrmada 2008 ylnda
ABD'de meydana gelen itfaiyeci yaralanmalarnn % 45.9
'unun yangn sndrme almalar annda meydana geldiini belirtmilerdir. Gerilim, burkulma ve kas arlar da %
48.8 'lik bir oranla yangn ortamnda en ok karlalan
yaralanma trleri olarak kaydedilmitir.
4.2. Termal Yanklar

ekil 3. ASTM Test Mankeni [6]

Koruyucu giysilerin termal zelliklerini test etmek zere

termal mankenler kullanlarak yaplan baz almalar
aada belirtilmitir.
Song (2007), almasnda; bir test mankenin vcut yzeyi
ile mankene giydirilen tek katmanl kuma yapsna sahip
koruyucu giysi arasndaki hava boluu tabakasnn dalmn lmek iin boyutlu bir vcut tarama sistemi
kullanmtr. Kuma malzemesinin ve giysinin bedeninin;
giysi-cilt arasndaki hava boluu tabakasna etkisini
analiz etmitir. alma sonucunda, cilt yanklarnn giysicilt arasndaki hava boluunun en az olduu alanlarda
meydana geldii grlmtr. Havann en iyi termal
yaltm malzemesi olduu esas alnarak kullanlan saysal
modelleme ile bu hava boluunun optimum kalnlnn
7-8 mm. olduu ngrlmtr.

Termal yank, s uygulamasnn insan dokusunu tahrip

etmesi olarak tanmlanmaktadr.
Yank yaralarnn dereceleri u ekilde snflandrlr:
1.Derece yank: Geriye dnebilen minimal hcre bozulmas
vardr. Deri hafif demli; arldr.
2.Derece yank: Epidermis ve dermisin bir ksm yanmtr.
3.Derece yanklar: Deri btn tabakalaryla yanmtr[11].
Cilt yanklar ve tahribatlar ksaca Tablo 3'te grld gibi
belirli cilt scaklklarnda meydana gelmektedir :
Tablo 3. Yank Yaralarnn Ciltte Oluum Scaklklar [12]

Li ve di. (2007), yaptklar almada bir terleyen manken

test sistemi ile itfaiyeci giysilerinin malzeme bileenlerinin
The Journal of Textiles and Engineer

YIL 17 - SAYI 77
SAYFA 23

Yara tipi

Cilt Scakl

Konforsuzluk ve ac
1.Derece yank
2.Derece yank
3.Derece yank
Anlk cilt tahribat

44C
48C
55C
>55C
72C
Tekstil ve Mhendis

Ender YAZGAN BULGUN

Mge YILMAZ

tfaiye Elbiseleri Tasarmnda Son Gelimeler

Koruyucu giysi giymelerine ramen; itfaiyecilerin ciltlerinde eitli sebeplerden dolay yank yaralar olumaktadr.
Bu sebepler ve oluma koullar ksaca aada belirtilmitir.
Islak Sktrlm Giysi Yan

bariyeri poliretan membrana lamine edilmi alev almaz

kumatan ve s bariyeri aramid kee ve buna kapitone
edilmi Aramid / Viskoz FR i astardan meydana
gelmektedir. Diki iplikleri %100 Nomex'tir[14]. ekil
4'te rnek bir itfaiyeci ceketi gsterilmektedir.

Islak giysi, kuru giysiden daha byk s transfer oran

gsterir. nk hava sy 10 birimde iletiyorsa, su ayn
scaklkta 210 birim s iletecektir. Terin giysinin dna
atlamamas durumunda yanklar oluacaktr[12].
Kuru Giysi Yan
Buhar ile olan s kayb yani terleme genellikle itfaiyeciyi
souk tutmaya yardmc olmaldr. Ancak, itfaiyeci ok
yksek scaklkta terleme annda kendini iyi hissettiinden
termal ortamdan gereken zamanda uzaklamas gerektiini fark etmeyebilir. Koruyucu giysi kurur ve souma durur.
Kuruma meydana gelirken, koruyucu giysi scakl hzla
artar. Giysi iindeki scaklk retimi ciddi yank yaralarna
sebep olabilir[12].
BuharYan
Buhar yank yaralar genellikle yangn sndrmede
kullanlan hortum suyunun s ile buhara dnmesinden
kaynaklanmaktadr. Bu buhar, koruyucu giysinin geirgen
ksmlarndan geerek cildi hemen yakmaktadr[12].
Halanma Yan
Yapnn tavan ve duvarlarndan akan veya srayan scak
bir likitle (su, svlam katran veya endstriyel likitler
gibi) koruyucu giysinin slak olduu ve giysinin skt
durumlarda, s hzla itfaiyecinin cildine iletilmekte ve
halanma yank yaralar olumaktadr[12].
Rabbitts ve di. (2005) New-York Presbyterian/Weill
Cornell Medical Centerdeki yank merkezinde 20002002 yllar arasndaki yllk periyotta meydana gelen
itfaiyeci yaralanmalarn yatakl ve ayakl tedavili yaralanmalar olarak tanmlamlardr. Bu tanmlamaya gre, 164
itfaiyecinin ayakl tedavi grd ve en ok boyun/ba
blgelerinin yand; 58 itfaiyecinin ise yatakl tedavi
grd, n kol ve bacak blgelerinin daha ok yand
belirtilmitir.
5. TFAYEC GYSLER
Dnyada her lkede farkl itfaiye elbise modelleri
kullanlmaktadr. Trkiye'de ise farkl ehirlerde farkl
giysi modelleri ve farkl lif konstrksiyonlar karmza
kmaktadr.
Bir itfaiyecinin yangn sndrme esnasnda giydii niforma; ceket, pantolon, baret, eldiven ve izmeden meydana
gelmektedir.

ekil 4. tfaiyeci Ceketi [14]

tfaiyeci ceketlerinin model zellikleri u ekildedir. Ceket
boyu pantolon belinden 30 cm daha uzun olacak ekilde
tasarlanmtr. Ceket yakas d katman kumandan ve nem
bariyerinden olumakta; yukarya kaldrldnda boynu
etkili bir ekilde korumaktadr. Ceketin kol altlarnda hareket kabiliyetini arttran paralar bulunmaktadr. D katman
kumandan retilen cepler; sya dayankl kuma fermuar
ile kapanmaktadr[14]. Cekette uygulanan tm bu model
zellikleri ekil 5'te gsterilmitir.

ekil 5. tfaiyeci Ceketinin Baz Model zellikleri [14]

tfaiyeci ceketinde etkili bir s, alev, scak metal sramas
ve sudan koruma salamak amacyla da gerekletirilen
baz detaylar u ekilde sralanabilir. Ceketin n ksmnda
60 cm boyunda sya dayankl metal fermuar ve fermuar
rten, sya dayankl bir kuma fermuarl pat bulunmaktadr. Svlarn ve yakc paralarn kol ularndan ieriye
girmesini engelleyen ve baparmaa geebilen bir metaaramid bileklik tasarlanmtr. Ayrca, etek ve kol ularnda
dardan su girmesini nleyen bir bant bulunmaktadr[14].
ekil 6'da bu dier model zellikleri grlmektedir.

5.1. tfaiyeci Ceketi

Trkiye'de baz ehirlerde u anda kullanlmakta olan
itfaiyeci ceketi yapsnn d katman su ve ya iticilik
kazandrlm, antistatik Nomex Outershell Tough; nem
The Journal of Textiles and Engineer

ekil 6. tfaiyeci Ceketinin Dier Model zellikleri [14]

YIL 17 - SAYI 77
SAYFA 24

Tekstil ve Mhendis

Ender YAZGAN BULGUN

Mge YILMAZ

tfaiye Elbiseleri Tasarmnda Son Gelimeler

5.2. tfaiyeci Pantolonu

ekil 7'de grld gibi; Trkiye'de kullanlmakta olan
itfaiyeci pantolonu; itfaiyeci ceketiyle ayn kuma tr ve
yapsndan olumaktadr[14].

filmin kaplanmasyla retilmektedir. Cam elyaf alminize elbise ise %100 cam elyaf esasl kuman bir yzne
yksek scaklklara dayankl ift yzeyi alminize kapl
filmin kaplanmas yoluyla retilmektedir[14].
5.4. tfaiyeci Yamurluklar
tfaiyeci yamurluklar; personeli zerine gelen sudan,
alev ve scakln olumsuz etkilerinden korumak amacyla
kullanlmaktadr. Genellikle yanmas geciktirilmi pamuklu kuma zerine alev almaz poliretan kaplama ile retilmektedir. Gece kolay fark edilmek amacyla genellikle
kollarda ve eteklerde reflektif eritler bulunur. Diki iplikleri yksek scakla dayankl %100 Kevlar'dr[14].
5.5. tfaiyeci Baretleri

ekil 7. tfaiyeci Pantolonu [14]

tfaiyeci pantolonunda da model zellikleri yledir.

Pantolonun nnde 25 cm boyunda kapakl ve sya
dayankl kuma fermuar ile tt bulunmaktadr. Paalarn
genilii en az 26 cm'dir. Dardan su girmesini engellemek
amacyla pantolonun paasnda bir bant bulunmaktadr[14].
Model detaylar ekil 8'de grlmektedir.

tfaiyeci baretlerinin d gvde ksm genellikle cam

elyaftr. Baretler gece maksimum grnrlk salamak
iin fotoluminesan zelliktedir. Darbe emici poliretan i
ksm ve polikarbonat yz siperi mevcuttur. Ayarlanabilir
ene kay genellikle Nomex malzemeden yaplmtr.
Enseden alev girmesini engelleyici deri veya Nomex
malzeme kullanlmaktadr [14]. ekil 10'da bir itfaiyeci
bareti rnei grlmektedir.

ekil 8. tfaiyeci Pantolonunun Baz Model zellikleri[14]

5.3.Alminize Elbiseler

ekil 10. tfaiyeci Bareti [14]

ekil 9'da grlen alminize elbiseler; yangn sndrme

esnasnda personelin yangn ortamndan can ve mal
kurtarma durumunda alev ve scakln olumsuz
etkilerinden korunmas iin kullanlmaktadr. Alminize
elbiseler; balk, giysi, eldiven ve izmelerden
olumaktadr. Tm bu paralar genellikle para-aramid
veya cam elyaf esasl retilmektedir[14].

5.6. tfaiyeci Eldivenleri

tfaiyeci eldivenleri genellikle; %100 Kevlar s bariyeri;
su geirmez, nefes alabilir membran; elin d tarafnda d
kat malzemeden yaplm ve dikile salamlatrlm
takviye erit ile oluturulur. Scak maddenin ieri
girmesini engellemek amacyla da Kevlar rg bileklik
mevcuttur[14]. Tablo 4'te eitli itfaiyeci eldivenleri
grlmektedir:
5.7. tfaiyeci izmeleri

ekil 9. Alminize Elbise [15]

%100 para-aramid esasl rg kumalarn bir yzne

yksek scaklklara dayankl ift yzeyi alminize kapl
The Journal of Textiles and Engineer

tfaiyeci izmeleri lastik trevi olmasna karn deri

izmeler de mevcuttur. Deri itfaiyeci izmeleri elik
burunlu, antistatik ve yksek sya dayankl nitril kauuk
tabanldr. Lastik izmelerin su geirmezlikleri deri
izmelere gre daha iyidir. Mekanik darbelere dayanmn
artrmak iin elik taban ve elik burundan imal
edilmektedir. izme taban yksek scakla dayankl
zel malzemeden retilir. ksm alev almaz astarldr.
izmenin d yzeyinde ayak bileini topuunu ve kaval
kemiini korumak iin kauuk bileenlerden takviye
bulunmaktadr[14].

YIL 17 - SAYI 77
SAYFA 25

Tekstil ve Mhendis

Ender YAZGAN BULGUN

Mge YILMAZ

tfaiye Elbiseleri Tasarmnda Son Gelimeler

Tablo 4. tfaiyeci Eldiveni eitleri [16]

Yksek scaklk uygulamalar iin tek parmakl ve

be parmakl Kevlar eldiven
D Nomex, s ve nem bariyeri Kermel , koncu
ayarlanabilir (tekstil fermuarl) itfaiyeci eldiveni
Amerikan tipi, Kevlar bileklikli deri itfaiyeci
eldiveni.
Avu ii deri, kon ve d yzey alminize kumala
oluturulmu alminize itfaiyeci eldiveni,
Tempex firmasnn gelitirmi olduu Bombero
itfaiyeci eldiveni; avu ii ve el srt silikon -karbon
kaplamal Kevlar dokuma kumatan yaplmtr. El
ve parmak stleri Nomex Delta-TA kumatandr.
eldiven Kevlar rg kumatr. Tm dikilerde
Kevlar iplik kullanlmtr.

Trkiye'de kullanlan itfaiyeci giysileri TS EN 531

standardna gre retilmektedir. TS EN 531 Standardnda
(Isya Maruz Kalan Endstri alanlar iin Koruyucu
Giyecekler) belirtilen A-Snrl alev korumas; B2Konvektif s korumas; C4- Radyan s korumas (max.
seviye olan 4); D2-Sv alminyum sramasndan
koruma; E1- Sv metal sramasndan koruma olmak
zere; Trkiye'de kullanlan itfaiyeci giysileri A
kategorisiyle beraber B veya C kategorilerindeki
koullardan en az birini salamaldr.

ekil 11. Deri ve Lastik tfaiyeci izmeleri [14]

5.8. Koruyucu rme Balklar

Koruyucu rme balklar genellikle aramid veya karbon
elyafndan interlok rg teknii ile retilmektedirler. Yksek
s ve direkt alev temasnda yanmaya dayankldrlar. Tm
dikiler aramid iplik ile yaplmaktadr[14]. rnek bir
koruyucu rme balk ekil 12'de grlmektedir.

ekil 12. Koruyucu rme Balklar[14]

tfaiyeci giysi reticilerinin en nemlileri Globe

Manufacturing Company, Fire-Dex ve Lion Apparel'dir.
Globe, itfaiyeci kyafeti reticilerinin en bydr. 1887'de
retime balamtr ve bugn itfaiyeci giysilerinin dnyadaki
ana reticisidir. Fire-Dex; ABD'de kaynak eldiveni reticisi
olarak ie balam ve sonra itfaiyeci koruyucu giysisi
retimine de gemitir. Lion Apparel; dnya apnda
gvenlik personeli iin koruyucu giysi reterek ticarete
atlmtr. Bu irket ABD Ordu Mhendislik Tekilatna;
ABD Deniz Piyade Snfna ve Alman Silahl Kuvvetlerine
koruyucu giysi temin etmektedir[6].
The Journal of Textiles and Engineer

6. TFAYEC GYSLER TASARIMINDA

YENLKLER
Yangn sndrme almalarnda kullanlan baz itfaiyeci
giysilerinde herhangi bir yanma, deformasyon olmamasna ramen, itfaiyecilerde kullanlan zamannda fark
edil-meyen ani vcut scakl art ve cilt yan
oluabilmek-tedir. Son yllarda, bu olumsuz durumlar
engellemek iin vcut fonksiyonlarn alglamak zere
elektronik sensr sistemleri giysi yapsna entegre
edilmektedir. Bu konuda yaynlanm baz akademik
almalar olduu gibi gelitirilen ticari sistemler de
bulunmaktadr.
Kremens ve di. (2005), gelitirdikleri sensr sistemini
bir itfaiyeci ceketine entegre etmilerdir. Gelitirilen bu
sensr sistemi; itfaiyecinin evresindeki CO gaz miktarn, itfaiyecinin hareket durumunu, giysinin d ve i
scakln alglayabilmektedir. ekil 13'te grld gibi
sensrler ana niteye baldr. Alglanan verilere gre sistemin program; itfaiyecinin tehlike boyutunu hesaplayarak son durumu itfaiyeci zerindeki ekrana yanstmakta
ve LED lambalar yanmaktadr. Ayrca kablosuz balant
ile itfaiyecinin durumu ana bilgisayara yollanarak
denetim salanmaktadr.

YIL 17 - SAYI 77
SAYFA 26

Tekstil ve Mhendis

Ender YAZGAN BULGUN

Mge YILMAZ

tfaiye Elbiseleri Tasarmnda Son Gelimeler

Hertleer ve di. (2007); yaptklar almada, itfaiyeci

vcudundan alglanan hayati sinyalleri bir baz istasyonuna iletmesi amacyla tekstil malzeme esasl bir anten
gelitirmilerdir. ekil 16'da grld gibi, Aramid
kuma zerine entegre edilen anten paras; i astar ve
termal astar kumalarnn arasna yerletirilmitir. Oluturulan bu antenin itfaiyeci ceketinde en az kracak olan
omuz veya st kol ksmna yerletirilmesi uygun bulunmutur. Ceketin kvrld ve krt durumda bile bu
anten; itfaiyeci ve baz istasyonu arasndaki balanty
salayabilmektedir.
ekil 13. Ana nite Ve Balant Sistemi [17]

Viking firmas da tasarlad akll giysi ile meydana

gelebilecek yank risklerini azaltmay amalamtr.
Termal sensrler; ceketin vcuda yakn olan i ksmnn
scakln lmek iin ceketin i tabakasna, d
scakln lmek iin ceketin d ksmna entegre
edilmitir. ekil 14'te gsterilen sensrler; biri kol dieri
sol omuz arkas olmak zere 2 LED ekrana balanmtr.
Ceketin dndaki scaklk; 250 C' ye ulatnda, d LED
halkas yava yanmaya balamakta; 350C' de hzl hzl
yanp snmektedir. Giysi iindeki scaklk 50C 'ye
ulatnda yava, 69C 'ye ulatnda da yine hzl hzl
yanp snmektedir[18].

ekil 14. tfaiyeci in Akll Giysi Tasarm [18]

Tasarlanan dier bir akll ceket yapsnda ise; 6 adet silikon kaplama s sensr ceketin gs, srt ve kol ksmlarna yerletirilmitir. Sensrlerin kuma tabakalarna
yerletirildii konum ekil 15'te grlmektedir. Mikroilemci, ceket i scakl 100F 'a ulaana kadar her on saniyede bir, ulatktan sonra saniyede bir deerlendirme
yapmakta ve grntlemektedir. Ayrca ceket i scakl
150 F scakla yaklatnda, alarm sistemi devreye
girmektedir[19].

ekil 16. tfaiyeci Giysisinin Kuma Katmanlar Arasndaki Anten

Yerleimi [20]

Oliveira ve di. (2009), yaptklar almada, itfaiyeci

saln yangn sndrme almasnda gvence altna
almak iin, itfaiyeciye ve evresine ait termal
parametrele-ri lmeyi amalamlardr. Bunun iin s
ak sensrleri ve scaklk sensrleri giysiye entegre
edilmitir. ekil 17'de grld gibi itfaiyeci ceketinin
iine giyilen bir tirtn i yzeyine ciltle temas edecek
bir s ak sensr ve bir termistr yerletirilmitir.
Tirtteki sensrlerin zerlerine de bir elastik kemer
balanarak ciltle temaslar etkinletirilmitir. tfaiyeci
ceketinin i ksmna gs hizasndaki cep iine bir s
ak sensr entegre edilmi; dardan gelen s ak
miktarnn llmesi hedeflenmi-tir. Ayrca d scakl
lmek amacyla, itfaiyeci ceketi-nin d katmannn
altna bir termistr yerletirilmitir. scakl lmek ve
grntlemek iin de yaltlm bir termistr vcut
eksenine yerletirilmitir. Ayrca, bir yan-gn ortam
yaratlarak; itfaiyeciler zerindeki bu proto-tipten alnan
termal parametreler test edilmitir.

ekil 17. Tirt zerindeki Sensr Yerleimi [21]

7. SONU

ekil 15. Akll Ceket Yaps [19]

The Journal of Textiles and Engineer

tfaiyecilerin alma anndaki tehlike ve riskleri azaltabilmek iin, giydikleri mesleki giysilerin ok iyi termal
performans salamalar nemlidir. Bu giysilerin maksimum hareket kabiliyeti, optimum gvenlik, optimum
YIL 17 - SAYI 77
SAYFA 27

Tekstil ve Mhendis

Ender YAZGAN BULGUN

Mge YILMAZ

tfaiye Elbiseleri Tasarmnda Son Gelimeler

koruma, temel fonksiyonlar srdrme, hafiflik ve fiyat

uygunluu gibi zellikleri salamalar gerekmektedir. Bu
amala, giysilerinin doru tekstil malzemelerinden ve
uygun tasarmla retilmesi arttr.
tfaiyeci giysilerinde doru malzeme seimi ancak gerekli
ve uygun zellikteki kumalarn ok katl bir yapda kullanlmas ile mmkndr. Kumalarn katmanlar arasnda
biriken durgun hava s yaltm salad iin ok katl giysi
yaps oluturmaya zen gsterilmelidir[22]. Nefes alabilir
nem bariyeri; su itici, g tutuur, darbeye dayankl d
kaplama, ter emici ve teri darya atabilen i astar yzeyi
gibi. Ayrca younluu az olan kuma semek de nemlidir.
nk kuma younluu az olursa iletim (kondksiyon)
yoluyla s transferi azalr ve iyi bir yaltm salanr.
Koruyucu giysilerde konfor ve rahat hareket kabiliyeti
ancak iyi bir giysi tasarmyla salanabilir. Bu da kuma
arln arttrmadan gerekli noktalara (dirsek, dizkapa,
koltukalt) kuma eklenmesi ile mmkn olmaktadr.
Giysi yaps bu blgeler dikkate alnarak tasarlanmal ve
kalplar hazrlanmaldr.
Doru malzeme seimi ve uygun tasarm uygulamas ou
kez itfaiyecinin sal iin yeterli olmamaktadr. tfaiyeci
giysisi deforme olmad halde; itfaiyecinin cildinde
yanklar oluabilmektedir. Giysi yapsna yerletirilecek
bir elektronik donanmla salk asndan bu gibi riskli
koullara kar itfaiyecinin uyarlmas mmkn olabilir.
Bu amala giysi sisteminin eitli blgelerine
yerletirilecek scaklk, nem, ECG, CO2, CO gibi alglama
sensrleri daha etkili bir koruma salayacaktr. Ayrca
itfaiye giysilerinin itfaiyecilerin vcut lleri dikkate
alnarak farkl beden numaralarn-da retilmeleri ile giysivcut uyumunu arttrabilmek mmkn olabilecektir.
TEEKKR
Trkiye'de kullanlmakta olan itfaiyeci koruyucu elbiseleri
hakknda verdikleri destek iin Kvan A..'ye ve zmir
tfaiye Mdrl'ne teekkr ederiz.

KAYNAKLAR
1.Cireli, A., (Aralk 2000), Isya ve Aleve Dayankl Koruyucu
Giysiler, Tekstil & Teknik, 181-187.
2. Scott, R. A., (2005), Textiles for Protection, CRC Press, New
York Wahington, DC., 622-647.
3. Kutlu, B., (2002), Isya Dayankl ve Isdan Koruyucu Giysilerin
Termal Analizi ve Performans zellikleri, Yksek Lisans Tezi,
Dokuz Eyll niversitesi, Tekstil Mhendislii Blm.
4. Bajaj, P.,(1998), Heat and Flame Protection, Handbook of
Textiles, 245-285.
5. Yen Lin-L., Jou G. T., A Study on Total Heat Loss of Clothing
M a t e r i a l s f o r F i re f i g h t e r s ' P ro t e c t i v e C l o t h i n g ,
http://elearning.lib.fcu.edu.tw/bitstream/2377/3948/1/ce05atc9020
07000071.pdf.
6.Ellison,D., Groch, T., Higgins, T., Verrochi, M., (April 27, 2006),
Thermal Manikin Testing of Fire Fighter Ensembles, Worcester
Polytechnc Insttute.
The Journal of Textiles and Engineer

7. Thermo-Man Test ,http://www.dpp-europe.com/-THERMOMAN-R,2263 .html?lang=tr.,Mays 2010.

8. Song G., (2004), Clothing Air Gap Layers and Thermal
Protective Performance
in Single Layer Garmenty, Journal of Industral Textiles, Vol. 36,
no. 3-January 2007.
9. Li J., Barker R. L., Deaton A. S., Evaluating the Effects of
Material Component and Design Feature on Heat Transfer in
Firefighter Turnout Clothing by a Sweating Manikin, Textile
Research Journal, Vol 77(2): 5966.
10. Karter M.J., Jr. , Molis J. L. , U.S. Frefghter Injures
2008, 2009, National Fire Protection Association Fire Analysis
and Research Division.
11. Sayek ., Temel Cerrahi,Gne Kitabevi, kinci Bask,
Hacettepe niversitesi Tp Fakltesi Anabilim Dal, Genel Cerrahi
Anabilim Dal.
12. Lawson, J. R., Thermal Performance And Limitations Of
BunkerGear,
http://fire.nist.gov/bfrlpubs/fire98/PDF/f98066.pdf , Nisan 2010.
13. Rabbitts A., RN, MS, Alden N. E., RN, MPH, Scalabrino M.,
Yurt R.W., MD, FACS, Outpatient Firefighter Burn Injuries: A 3Year Review Journal of Burn Care & Rehabilitation Volume 26,
Number 4, 348-351
14. http://www.kivancgroup.com/Itfaiye.html, Mays 2010
15. http://www.tempex.at/en/pdf/feuerwehr/einsatzbekleidung.pdf,
Nisan 2010
16. Yangna Mdahale Ekipmanlar
,http://www.durmanyangin.com/tr/e3.htm, Nisan 2010.
17. Kremens, R. L., Faulring J., Philips D., (2005), A Compact
Device to Monitor and Report Firefighter Health, Location and
Status,
www.iawfonline.org/summit/.../2005_posters/Kremens%20et%20
al.pdf (2005), Nisan 2010.
1 8 . I n t e l l i g e n t C l o t h i n g . h t t p : / / w w w. v i k i n g fire.com/pdf_download/VIKING_TST.pdf, Haziran 2010
19. Gahide, S., Smart Garment For Firefighters ,
http://www.trizjournal.com/archives/1999/06/d/index.htm,
Haziran 2010
20. Hertleer, C., Langenhove L. V. , Rogier H., Vallozzi L. , A
Te x t l e A n t e n n a F o r F r e F g h t e r G a r m e n t s
www.proetex.org/.../2007%20AUTEX%20Paper%20Carla%20
Hertleer.pdf, Haziran 2010
21. OliveiraA., Gehin C., Delhomme G., Dittmar A., McAdams E.,
Thermal Parameters Measurement On Fire Fighter During
ntense Fire Exposition, 31st Annual International Conference of
the IEEE EMBS, (2009), Minneapolis, Minnesota, USA
22. Li J., Barker R.L.,Deaton A.S.,(2007), Turnout Clothing by a
Sweating Manikin Evaluating the Effects of Material Component
and Design Feature on Heat Transfer in Firefighter, Textile
Research Journal, Vol 77(2): 5966.

YIL 17 - SAYI 77
SAYFA 28

Tekstil ve Mhendis