4.

4.1. VIESTEPENI sklopovi

Viestepeni pojaavai su veoma esto u upotrebi jer se u praksi postavljaju
posebni projektantski uslovi kao to je obezbjeivanje velikog naponskog
poajaanja i male izlazne otpornosti istovremeno to se ostvaruje kaskadnom
kombinacijom jednostepenih sklopova. Osnovni problemi su tada kod
obezbjeivanja jednosmjernih reima svakog pojedinanog stepena.
Sprega pojaavakih stepena se ostvaruje na tri naina: upotrebom sprenih
kondenzatora (R-C pojaavai) kada su jednosmjerni reimi odvojeni, te
direktnom spregom kao i pomou transformatora to je rijee. Kod direktno
spregnutih pojaavaa povezivanje se vri kratkom vezom ili pomou pomjeraa
nivoa ime se istovremeno prenosi istosmjerni i naizmjenini signal.
Standardna ema viestepenog kaskadnog pojaavaa sa bipolarnim
tranzistorima moe biti i u kombinaciji sklopova sa unipolarnim i bipolarnim
tranzistorom. Ukupno pojaanje kaskadnog sistema jednako je umnoku
pojaanja pojedinanih stepena. Kod dvostepenog n = 2 ili trostepenog pojaavaa
n=3 sa identinim posklopovima pojaanje se dobija kao A = A1n . Pri tome je A1
B

pojaanje jednog stepena pri emu se uzima u obzir da ulazna otpornost narednog
sklopa optereuje predhodni sklop.
Opti izraz za ulaznu otpornost za sklop sa zajednikim emiterom dat je sa:
h11 + h R p
Rul =
,
1 + h22 R p
B

gdje Rp predstavlja optereenje posmatranog stepena.

Svi speni kondenzatori Cs utiu na donju graninu uestanost. Pojaanje
jednog stepena u oblasti niskih frekvencija dato je u obliku:
Ao
.
An =

1+ j
n
B

4.1

ELEKTRONIKA 1

Analogno tome u oblasti visokih frekvencija pojaanje iznosi:

Ao
,
Av =
v
1 j

gdje je Ao pojaanje u oblasti srednjih frekvencija, a n donja i v gornja

granina uestanost. Pojaanje pojedinih RC stepena u zavisnosti od
normalizovane uestanosti moe napisati u obliku:
A
1
.
=
Ao 1 j
Ako se u kaskadu vee n identinih stepena pojaanje je:
A
1
.
=
Ao (1 j )n
U

UB

Granina frekvencija definisana je padom pojaanja za 3 dB odnosno odreena je

kao frekvencija na kojoj je apsolutni iznos pojaanja jednak Ao / 2 :
Agr
Ao

Odavde se dobija: g =

1 + g2

n/ 2

1
2

21 / n 1 . Prema tome, granine frekvencije kaskodnog

pojaavaa sa n identinih stepena su:

f n1
fn =
, f v = f v1 21 / n 1 .
1/ n
2 1
Primjer

4.1.

Analizirati trostepeni pojaava sa identinim stepenima pri emu

emiterski otpornici nisu blokirani. Odrediti graninu frekvenciju strujnog
pojaanja. Poznato je: h11=1 k, h21=100, Re=1k.
B

Rje{enje

ema trostepenog pojaavaa sa identinim stepenima data je na sl. 4.1.

Sl.4.1. Trostepeni kaskadni pojaava.

4.2

viestepeni sklopovi

Ekvivalentna ema jednog stepena sa izlaznom parazitnom kapacitivnou

data je na slijedeoj slici:
+
+
I
b

h11 h21 Ib

Cp

Rc

Vi

Rp

Vo

Re
Sl.4.2. Ekvivalentna ema jednog stepena na viim frekvencijama.

Ulazna otpornost je:

Vi Vi
= = h11 + (1 + h21 )Re = 103 k
Ii Ib
Izlazna struja nalazi se iz relacije strujnog razdjelnika:
Rc R p
I o R p = h21 I b
Rc + R p
Ri =

pa je strujno pojaanje jednog stepena:

I
Rc
Ai1 = o = h21
= 6,36
Ib
Rc + R p
a ukupno pojaanje:
Aiu = Ai13 = (6,36)3 = 257 .
U podruju viih frekvencija djeluje parazitna kapacitivnost Cp pa se strujno
pojaanje nalazi prema:
Rekv
I o R p = h21 I b Z ekv , Z ekv =
1 + j C p Rekv
B

Ai1 =

Ai 01
h21 Rekv
1
=
R p 1 + j C p Rekv 1 + j C p Rekv

Ukupno strujno pojaanje je:

A iv 3 = A i 013

1
[1 + j C p Rekv ]3

Graninu uestanost nalazimo iz uslova pada pojaanja za 3 dB:

| Aiv 3 |
3

| Aio |

1
(1 + j C p Rekv )

1 ,
2

odakle je:
1

[1 + ( C

p Rekv )

2 3

1 .
2

4.3

ELEKTRONIKA 1

Konano se dobija granina uestanost:

1 + ( v C p Rekv )2 =
v =

1
C p Rekv

2 = 21 / 3

21 / 3 1

v = v1 21 / 3 1 ,

v1 =

1
.
C p Rekv

Primjer

4.2.

Analizirati trostepeni pojaava sa osnovnim sklopovima u spojevima sa

zajednikim kolektorom sa Re1=50 , zajednikom bazom sa Rc2=20 k, te
zajednikim emiterom sa Rc3=300 k.
B

Poznati su parametri:
ZE

ZC

h11=3 k

h11c = h11e = 3 k

h11b =

h12= 10 4

h12c = 1 h12e 1

h12b

h21c = (1 + h21e ) = 76

h21b =

h21=75
B

h22=0,033
mA/V

ZB

h22c = h22e = 1 / 30 mA / V

h22b =

h11e

= 0,04 k
1 + h21e
he h12e
=
= 1 / 760
1 + h 21e
h21e
1 + h21e
h22e

1 + h21e

= 75 / 76 1
= 0,439 A / V

Rje{enje

Tako za trei stepen u spoju sa zajednikim emiterom ulazna otpornost

iznosi:
h + he Rc3
Rul 3 = 11e
= 3 k .
1 + h22 Rc3
Za drugi stepen u spoju sa zajednikom bazom se dobija:
Rul 2 =

h11b + hb Rc 2 Rul 3

= 43 .
1 + h22 Rc 2 Rul 3
Konano za prvi stepen u spoju sa zajednikim kolektorom ulazna otpornost
iznosi:
h + hc Re1 Rul 2
Rul1 = 11c
= 4,7 k .
1 + h22 Re1 Rul 2

4.4

viestepeni sklopovi

Strujna pojaanja tranzistora u svakom od spojeva se nalaze postupno. Za

trei stepen je:
I
h12e
Ai 3 = c3 =
= 74,26
I b3 1 + h22 Rc3
Ai 2 =

Za drugi stepen:

Ai1 =

h21b
1 + h22b Rc 2 Rul 3

= 0,986 .

h21c

= 70,76 .
1 + h21c Re1 Rul 2
Kako su odnosi meu strujama:
I b3
I
Rc 2
Re1
=
, e2 =
,
I c 2 Rc 2 + Rul 3
I e1 Rc1 + Rul 2
konano ukupno pojaanje struje iznosi:
I
I
I I I I I
Aiuk = izl = c3 = c3 b3 c 2 e 2 e1 .
I ul
I b1
I b1 I b3 I c 2 I e 2 I e1
Pojaanje napona se moe odrediti kao:
V
V
I R
R
Au = o = izl = izl c3 = Aiuk c3 .
Vi Vul
I ul Rul1
Rul1
Za prvi stepen:

Primjer

4.3.

Analizirati pojaanje struje i napona dvostepenog pojaavaa. Odrediti

donju graninu uestanost nastalu zbog djelovanja blokirajueg
kondenzatora u kolu sorsa MOSFET-a sa indukovanim N kanalom ija je
radna taka odreena sa:
Q [I D = 4,5 mA; VDS = 6,5 V; VGS = 7 V ] .
Prema karakteristici I D = f (VGS ) se dobija: g m =

I D

VGS

=2

mA
V

a iz polja izlaznih karakteristika I D = f (VDS ) :

V
rds = Ri = DS = 30k .
I D
Radna taka i parametri bipolarnog tranzistora odreeni su sa:
I B = 40 A, VBE = 0,53 V , I C = 2,5 mA , VCE = 6,8 V
h11 =
h 22 =

VBE
I B

VE =VEQ

IC
VCE

I B = I BQ

= 1,66 k , h 21 =

IC
I B

= 100 ,
VCE =VCEQ

= 50S

4.5

ELEKTRONIKA 1

+VCC
Rd

R1
Cs

Rc

Rb1

Cs

T1

T2

+
Vi

Cs

Vo

R2

Rb2

Cs

Rs

Sl. 4.3. ema kompletnog sklopa.

Rje{enje

Ulazna otpornost drugog stepena je: Rul 2 h11 = 1660 .

Strujno pojaanje prvog stepena je vrlo veliko, dok naponsko pojaanje
iznosi:
1
1
1
1
1
1
A1 = g m Rekv1 ,
=
+ +
+
+
.
Rekv1 Rd Ri Rb1 Rb 2 h11
Pojaanje struje drugog stepena iznosi Ai 2 = h21 , dok je pojaanje napona
drugog stepena:
h 21
100
1
1
A2 =
Rekv 2 =
1800 = 108 ,
=
+ h 22 Rekv 2 1,8 k
h11
1660
Rekv 2 Rc
Ukupno strujno pojaanje je vrlo veliko dok je pojaanje napona:
h 21
A = A1 A2 = g m Rekv1
Rekv 2 .
h11
Donja granina uestanost nastala zbog djelovanja
kondenzatora u kolu sorsa iznosi:
1
1
n =

.
Ri + Rd
1
Cs Rs
Cs Rs
1+
gm

blokirajueg

4.4.

Primjer

Nacrtati {emu trostepenog poja~ava~a sa tri emiterska poja~ava~a pa

izra~unati ulaznu otpornost, strujno poja~anje i poja~anje napona.
Ako se iz prva dva stepena uklone Re1 i Re2 koliko }e tada iznositi Rul= Ri,
Ai i Au ? (h11= 100 , h21==50, Re1 =Re2=Re3 =2 k).
B

4.6

viestepeni sklopovi

Rje{enje

Ulazna otpornost treeg stepena je:

Rul3=h11+(1+h21)Re3, Rul3 Re3 = 100 k.
Tako je:
B

Rul2 (Re2 || Ru3) Re2 = 100 k,

B

Rul1 (Re1 || Ru2) Re1 = 100 k.

B

Strujna pojaanja prema tome

iznose:
I i
= 50 ,
Ai 3 =
I b3
I b3
R e2

=1 ,
I b3
R e2 + Ru3

Ai 2 =

I b2
R e1

=1 .
I u
R e1 + R u 2
Ukupno pojaanje struje je:
Ai1 =

Ai =

I i
= Ai1 Ai 2 Ai 3 50 ,
I u

Sl. 4.4.

dok je pojaanje napona:

V i
R
= Ai e3 1 .
Au =
V u
Ru1
b) Uklanjanjem otpornika Re1 i Re2 dobija se:
B

Rul=Ri Re3 = 250 M,

Ai 3 = 125000,
3

Au = Ai

R e3
1 .
Ru
Primjer

4.5.

Nacrtati emu sklopa kod koga je otpornik Rd standardnog RC pojaavaa

zamijenjen strujnim generatorom realizovanim sa unipolarnim tranzistorom.
Izraunati struju u radnoj taki za oba tranzistora.
Odrediti pojaanje napona kada je izlaz na D1, a zatim na S2 pri:
R p = , R p = 10 k. .
B

PB

Tranzistori su identini sa: rds =17 k , = 30, Rs = 2 k.

B

4.7

ELEKTRONIKA 1

Rje{enje

ema standardnog RC pojaavaa kao i ema traenog sklopa su

predstavljene na sl. 4.5a i sl.4.5b. Ekvivalentna ema sklopa za
naizmjenine signale sadri serijsku vezu naponskih ekvivalentnih kola
upotrebljenih tranzistora sa otpornikom Rs .
B

+VDD

T2

Rd

Cs
Cs

T1

Vo
1

+
Vi

Cs

Rs

Rp

RG

Cs

Vo

Rp

T1

-VGG

Vi

RG
-VGG

Sl.4.5a

Sl.4.5b

Istosmjerna struja ista je kroz oba tranzistora I DQ1 = I DQ 2 i odreena je

strujom strujnog generatora T2-Rs koja se izraunava iz sistema jednaina:
B

VGS

) 2 , VGS = I D Rs .
VT
Pojaanje osnovnog sklopa sa sl.4.5a iznosi:
I D = I DSS (1

A0 = g m Ri Rd R p =

Rd R p
Ri + Rd R p

Rdekv
Ri + Rdekv

1. Za kolo na sl.4.5b , kada je poloaj preklopnika u taki 1 (D1), izrazi su

slini predhodnim pri emu se mijenja ekvivalentna otpornost:
Rdekv1 = Ri1 R p ]Ri1 + Rs (1 + 2 )] .
2. Meutim, kada je preklopnik u poloaju 2 (S2) pojaanje sklopa uz:
R p = , te V gs1 = Vi , V gs 2 = I Rs ,
a prema jednaini elektrodinamike ravnotee:
I (2 Ri + Rs ) 1 V gs1 2 V gs 2 = 0 ,
iznosi:
A=

4.8

( Ri + Rs )
2 Ri + Rs (1 + )

= 24 .

viestepeni sklopovi

Kada je prikljuen i Rp tada je pojaanje dato sa:

1
gm (gm + )
Rs
A=

g + 1 + 1 + 1 1 + 1 1
m

Rs Ri R p Rs Ri Rs

Ako je pri tome ispunjen uslov: Rs =

A=

tada pojaanje iznosi:

gm
2

2 Rp

1
gm +

R
s

Rp

1 + R p + Ri / 2

Kada nije prikljueno optereenje Rp (za poloaj 2) tada pojaanje iznosi:

2
A=
= 30 .
1+
B

4.6.

Primjer

Nacrtati emu kaskodnog pojaavaa sa velikom ulaznom otpornou.

Koristiti JFET i bipolarni tranzistor.
Odrediti vrijednost struje u radnoj taki, te napon na drejnu i kolektoru u
radnoj taki.
Kolike su granine uestanosti nastale zbog dejstva svakog od kondenzatora
pojedinano?
Poznato je: VCC=15 V, VT= -3V, IDSS= 9 mA, VBE=0,7 V, h21= =100, Rs=
500 , Rb1=100 k, Rb2 = 50 k, Rc = 2k, Cs=50 F.
B

Rje{enje

Elektrina ema kaskodnog pojaavaa data je na slici 4.6.

Vcc
Rc

0
Rc

Rb1

Vo
Cs

Vi

Rg

1
Rb2
Rs

Cs
Sl. 4.6.

Vo

Cb

Vi

Rg

Sl.4.6.

4.9

ELEKTRONIKA 1
2

V
Struja drejna je data sa: I D = I DSS 1 GS .
VP

Kako je, prema emi, napona izmeu gejta i sosrsa VGS = I D Rs , tada je:

I R
I D = I DSS 1 + D s
VP

odakle se dobija jednakost:

I D Rs
ID
= 0,

+ 2 I D Rs + 1
I DSS
VP
odakle je ID = 2,7 mA. Struja emitera jednaka je struji drejna priblino je
jednaka struji kolektora. Napon na kolektoru (prema masi) tada iznosi:
VC = VCC Rc I C VCC Rc I D = 9,6 V
Kako se bazna struja moe zanemariti prema struji razdjelnika u kolu baze,
tada napon na drejnu, prema masi, iznosi:
B

R2
VCC VBE 4 ,3 V .
R1 + R2
Prema dobijenim vrijednosti napona i struja oba tranzistora rade u
pojaavakim reimima.
Maksimalna vrijednost napona na izlazu nalazi se iz uslova kada je
bipolarni tranzistor zakoen. Tada bi struja kolektora bila jednaka nuli pa bi
napon bio jednak naponu izvora. Upravo ta promjena od VCQ do VCC
odgovara maksimalnoj vrijednosti izlaznog napona:
vmax = VCC VC = 15 9 , 6 = 5, 4 V
VD =

Minimalna vrijednost izlaznog napona odreena je ulaskom bipolarnog

tranzistora u zasienje.
vmin = VB VBE + VCS VC = 5,1 V
b) Na osnovu ekvivalentnog modela unipolarnog i bipolarnog tranzistora u
spoju sa zajednikom bazom, napon na izlazu je dat sa:
vo = h fb ie Rc ,
i e = g m vi

gdje je:

rds
= g m vi , rds >> hib .
rds + hib

A = h fb g m Rc .

Tako je:

Kako je hfb 1 tada je pojaanje napona a time i ampltuda ulaznog napona:

B

2
A = g m Rc =
Vp

4.10

V
5, 4
I D I DSS Rc 6 , 6 , Vim = o max =
= 0,818 V .

6
6
A
,

viestepeni sklopovi

ISPITNI ZADACI

Kaskodni

poja~ava~ je dat na
sl.2.2. Koriste}i h i hb parametre
odrediti
strujno
i
naponsko
poja~anje te izlaznu otpornost.
Kolika je ulazna otpornost?
B

Poznati su G parametri
identi~nih tranzistora ( G12 = 0 ,
G22 = 0 ).
B

Sl..2.2.1.
Rje{enje

Ekvivalentna {ema je data na sljede}oj slici:

Sl.2.2.2. Ekvivalentna {ema.

Pretvaranje G u h parametre:
1
I 1 = G11U 1 + G12U 2 , U1 = h11 I 1 h11 =
= 1 k,
G11
G
I 2 = h 21 I 1 h 21 = 21 = 100
G11
I 2 = G21U 1 + G22U 2 ,
h 21
= 1
h 22b = 0; h 21b =
1 + h 21
a) Postavljanjem jednakosti :
U
I b = ul , I e = h21 I b , Vo = h21b I e Rc .
h11
dobija se:
V
I e = h 21 i
h11

h12b = 0

(2.2.1)

(2.2.2)
4.11

ELEKTRONIKA 1

Izlazni napon i naponsko poja~anje je dato sa:

V
V o = h 21b h 21 i Rc
h11
Au =

h 21 h 21b

(2.2.3)

Rc = 100

h11

Strujno poja~anje se dobija prema relacijama:

I o = h 21b I e , I i = I b , I o = h 21b h 21 I b

(2.2.4)

Ai = h 21h 21b = 100

Izlazna otpornost iznosi: Ro = Rc = 1 k . Ulazna otpornost je odre|ena

paralelnom vezom baznih otpornika i parametra hll , pribli`no samo sa hll.
B

xxxxxxx

4.3.
Dat je

serijski poja~ava~ sa fetovima. Odrediti naizmjeni~ne napone na

odvodima tranzistora kao i izlazne otpornosti u istim ta~kama. Izra~unati
poja~anje napona i grani~nu u~estanost uzimaju}i u obzir reaktansu
blokiraju}eg kondenzatora u kolu izvora.

Poznato je: 1 = 30 , 2 = 20, Ri1 = 40 k, Ri2 = 50 k, Rs = 2 k,

B

Cs = 2 F, Rd = 5 k .
B

Rje{enje:

[ema

serijskog (kaskodnog) poja~ava~a data je na slici 4.3.1 , a

ekvivalentna {ema na slici 4.3.2. Napon na odvodu tranzistora Tr2 je:
Vo2 = IRd . Struju nalazimo iz jednakosti:
U

I ( Ri1 + Ri 2 + Rd ) 1V gs1 2 V gs 2 = 0

(4.3.1)

Prema osnovnoj {emi nalazimo da je:

V gs1 = V i , V gs 2 = 1 V gs1 I R i1

(4.3.2)

Sada za struju dobijamo:

I=

4.12

1 ( 1 + 2 )U ul

Rd + Ri 2 + Ri 1 ( 1 + 2 )

(4.3.3)

viestepeni sklopovi

Sl. 4.3.1.
te je izlazni napon, a odatle i poja~anje:
A2 =

Sl. 4.3.2

1 (1 + 2 ) Rd
R
= ekv d
Ri 2 + R i1 (1 + 2 ) + Rd
Riekv + Rd

(4.3.4)

Na isti na~in odre|ujemo napon na

odvodu Tr1:
B

V o1 = I R i1 1 V

gs1

Izlaznu otpornost izme|u odvoda

i
mase nalazimo iz
Tr2
ekvivalentne {eme na slici 4.3.3, uz
Uul = 0 , a tada je Vgs1 = 0. Iz
jednakosti:
B

UB

UB

I 0 ( Ri 2 + Ri 1 ) 2 V gs2 = U 0 .

Sl.4.3.3

Uz: V gs 2=-I0 Ri1 imamo da je: I0 (Ri+Ri1 (1+ 2)) = U0 , te je otpornost

otpornost: Rizl 2 = Ri + Ri 1 ( 1 + 2 ) , dok je ukupna izlazna otpornost:
U

UB

UB

Rizl 2 =

UB

UB

Rizl Rd
Rizl + Rd

Analogno, vezivanjem generatora U0 na D1 nalazimo izlaznu otpornost Ro1.

B

xxxxxxx

5.3.
4.13

ELEKTRONIKA 1

Uzimaju}i

u obzir reaktansu blokiraju}eg kondenzatora u kolu izvora

pokazati da se poja~anje u NF podru~ju mo`e izraziti u datom obliku pa
izra~unati A0 , f1 i f2 :
f
1+ j
f1
A n = A0
f
1+ j
f2
Poznato je: 1 = 30, 2 = 20, Ri1 = 40 k , Ri 2 = 50 k , Rs = 2 k , Cs
= 2 F.
U

UB

Rje{enje:

Sklop je dat na sl.5.3.1 a ekvivalentna {ema na sl.5.3.2. Naponi izme|u

gejta i sorsa svakog od tranzistora su:
V gs1 = V i , V gs 2 = I Z

(5.3.1)
S2

Vo
I

Z
D1

G2

+
2 Vgs2
-

Ri1
Ri2

1Vgs1

S1 D2

Sl.5.3.2.

Sl.5.3.1.

Izlazni napon je :

V o = 2 V gs 2 I R i 2

(5.3.2)

pri ~emu se struja I nalazi iz jedna~ine elektrodinami~ke ravnote`e:

U

I ( Ri1 + Ri 2 + Z ) 1V gs1 2V gs 2 = 0

4.14

(5.3.3)

viestepeni sklopovi

Sre|ivanjem prethodnih jedna~ina dobijamo poja~anje:

A=

1 ( Ri 2 + 2 Z )
Ri1 + Ri 2 + (1 + 2 ) Z

, Z=

Rs
.
1 + j Cs Rs

(5.3.4)

Izraz za naponsko poja~anje A se mo`e svesti na oblik:

U

1+ j

A=

Cs Rs Ri 2
Ri 2 + 2 Rs

1 ( Ri 2 + 2 Rs )
.
R i1 + Ri 2 + (1 + 2 ) Rs 1 + j Cs Rs ( Ri1 + Ri 2 )
Ri1 + Ri 2 + (1 + 2 ) Rs

(5.3.5)

Upore|ivanjem sa zadatim izrazom nalazimo da je:

A0 =
f1 =

f2 =

1 ( Ri 2 + 2 Rs )
= 20
Ri1 + Ri 2 + (1 + 2 ) Rs

1
= 72 Hz
Rs Ri 2
2 Cs
Ri 2 + 2 Rs

(5.3.6)

1
= 58,5 Hz
Rs ( Ri1 + Ri 2 )
2 Cs
Ri1 + Ri 2 + (1 + 2 ) Rs

4.1.
Darlingtonov tranzistor sastavljen od JFET-a i bipolarnog tranzistora ima
izmeu baze i emitera ugraen otpornik Rbe. Odrediti parametre
ekvivalentnog tranzistora matrinom metodom i metodom ekvivalentnih
ema.
B

Rje{enje:
Darlingtonov tranzistor sa JFET-om i bipolarnim tranzistorom te otpornikom
izmeu baze i emitera dat je na slici .

4.15

ELEKTRONIKA 1

Struja ekvivalentnog drejna je prema gornjoj ekvivalelntnoj emi definisana sa:

I dekv = g m V gs + h21 I b . Kako je napon:

Vgs + g m Vgs Rbe h11 = Vgsekv Vgs =

Vgsekv
1 + g m Rbe h11

uz struju baze koju nalazi se prema:

I b h11 = g m V gs

Rbe h11
Rbe + h11

te uvr{tavanjem u izraz za struju:

Vgsekv
Vgsekv
Rbe
I dekv = g m
+ h21 g m
1 + g m Rbe h11
Rbe + h11 1 + g m Rbe h11

I dekv

Rbe
Rbe
g m 1 + h21
g m 1 + h21

Rbe + h11
Rbe + h11

=
Vgsekv , g mekv =
.
Rbe h11
Rbe h11
1 + gm
1 + gm
Rbe + h11
Rbe + h11
Ukoliko nije ugra|en Rbe tada je ekvivalentna strmina data sa:
g (1 + h21 )
g mekv1 = m
.
1 + g m h11
B

1.5.
Nacrtati emu sklopa sa velikom ulaznom otpornou. Koristiti JFET i
bipolarni tranzistor u Darlingtonovoj vezi.
Metodom neodreene matrice izraunati pojaanje napona, ulaznu i izlaznu
otpornost.
Pojaanje napona izraunati metodom ekvivalentnih ema.

Rje{enje:
4.16

viestepeni sklopovi

Elektrina ema pojaavaa data je na slici 1.5.1.

1

VDD

Cs

Cs

Vi

Neka
je
poznata
transkonduktansa gm kao i h
parametri
bipolarnog
tarnzistora sa dozvoljenim
zanemarenjima. Takoe su
poznati su svi ugraeni
Vo elementi pri emu su spreni
kondenazatori Cs .

RG
Rs

Rp

Sl. 1.5.1.

Odreena matrica provodnosti cijelog sklopa je data sa:

[Y] 2
3

- gm

gm +1 / h11

- (1+h21) / h11

- 1 / h11
B

1/Re +(1+h21) / h11

B

Pojaanje napona je dato sa:

A=

Dab
Daa
A=

tj.

1 + h21
D
h11
= 13 =
D11 g 1 + g 1 + h21 + 1 1
m
m
Re
h11
h11 Re
gm

g m Re (1 + h21 )
.
1 + g m h11 + Re (1 + h21 )

(1.5.1)

(1.5.2)

Sa Re je oznaena ekvivalentna otpornost Re = Rs R p .

B

Ulazna otpornost iznosi Rg. Izlazna otpornost se izraunava prema relaciji:

D
Rizl = Ro = aa,bb .
(1.5.3)
Daa
b) Ekvivalentna ema pojaavaa data je na slici 1.5.1:

4.17

ELEKTRONIKA 1
D

gm Vgs
S

Ib

Napon na izlazu iznosi:

,
Vo=Vizl=Ib (1+h21)R e ,

h11

h21Ib

UB

PB

Re R p

Re, =

Re + R p

Struja baze je odreena strujnim

generatorom : I b = g m V gs , pri emu
napon Vgs se nalazi iz ulaznog dijela kola:

Re

Vo

UB

-Vi+Vgs+Vbe+Vo = 0.
U

UB

UB

UB

Uz Vbe = Ib h11 se dobija:

U

UB

UB

Sl. 1.5.1.

V gs = V i I b h11 + ( 1 + h21 )Re

Ib
= V i I b h11 + ( 1 + h21 )Re
gm
odnosno:

g m Vi

Ib =

.
1 + g m h11 + ( 1 + h21 )Re,

Prema tome napon na izlazu a time i pojaanje napona iznosi:

Vo =

g m V i ( 1 + h21 )Re,
1 + g m h11 + ( 1 + h21 )Re,

g m ( 1 + h21 )Re,
A=
1 + g m h11 + ( 1 + h21 )Re,

Pojaanje je manje je od jedinice, a sklop ne obre fazu.

Darling pojacavac

dsfdsgfdgfdgdfgdf
Projektovati poja~ava~ sa sli~nim osobinama koriste}i Darlingtonov
spoj tranzistora pa izra~unati naponsko i strujno poja~anje te ulaznu
otpornost.
Poznato je: h/11=1 k, h//11= 100 ,h/21 = h//21 =50, RE =2 k, RP=1k. ,
S= 3 mA/V .
P

4.18

PB

PB

PB

PB

viestepeni sklopovi

b) [ema poja~ava~a sa
Darlingtonovom spregom
tranzistora i adekvatnim
osobinama
(poja~anje
napona manje od jedan i
mala izlazna otpornost) sa
je data na slici 4.1.3, a
ekvivalentna {ema na slici
4.1.4.
Izlazni napon sada je :
Re R p
Vo = I1Re, , Re ' =
Re + R p
Sl. 4.1.3.
gdje je :

I = Ib2 + h21 Ib2 , Ib2 = Ib1(1+h21).

U

UB

BU

UB

UB

UB

Iz ulaznog djela slijedi:

Ib1 h11' + Ib2 h11'' + Vo - Vi = 0

U

UB

UB

UB

UB

(4.1.9)
Uvr{tavanjem struje Ib2 dobijamo da je:
V i V o
I b1 =
(4.1.10)
h11 '+ h11 ' ' (1 + h 21 )
U

UB

4.19

ELEKTRONIKA 1

Sada je izlazni napon dat sa:

2

Vo = Ib1 (1+h21) Re',

U

UB

UB

odakle je uvr{avanjem:

V i V o
(1 + h 21 ) 2 .
h11 '+ h11 ' ' (1 + h 21 )

V o = Re '

(4.1.11)

Sl.4.1.4.

(1 + h 21 ) 2 Re '
Vo
A=
=
V i h11 '+ h11 ' ' (1 + h 21 ) + (1 + h 21 ) 2 Re '

Kona~no je:
Kako je h11 << (1+h21)2 Re' imamo da je:
(1 + h 21 ) Re
1
A=
h11 ' '+ (1 + h 21 ) Re
B

(4.1.12)

(4.1.13)

Strujno poja~anje je:

I b 2 (1 + h 21 )
I/
I
Ai ' = o =
=
Ii
I b1
I b1

(4.1.14)

Ai ' = (1 + h21 ) 2 = 2600 , Ai = 1733

Ulazna otpornost se nalazi iz jednakosti:

Ib1h11'+Ib1(1+h21)h11'' + Ib2(1+h21)Re' - Vi = 0 ,
U

UB

UB

UB

odnosno:

Ib1h11' + Ib1(1+h21)h11'' + Ib1(1+h21)2 Re' = Vi

U

UB

UB

Ri = Rul =

4.20

UB

U ul U ul
=
= h11 '+ h11 ' ' (1 + h 21 ) + Re ' (1 + h 21 ) 2 .
I ul
I b1

(4.1.15)

viestepeni sklopovi

3.2.
Odrediti

strujno poja~anje i ulaznu otpornost RC poja~ava~a sa

Darlingtonovom spregom tranzistora. Ako se izme|u baze i emitera drugog
tranzistora ugradi otpornik R
odrediti ekvivalentne parametre tog
podsklopa.
Poznato je : Rb1 =20 k , Rb2 = 80 k , Rc = 10 k , h'11 = 1 k ,
B

,
h21

,,
h21

= 50 ,

,,
h11

= 20 , C .

Rje{enje:

[ema poja~ava~a je

data na sl. 3.2.1 , a ekvivalentna {ema na sl. 3.2.2.

Prema ekvivalentnoj {emi
imamo da je:
,
I o = h ,21 I b1 + h ,21
I b 2 (3.2.1)
gdje je:

Ib1 = Ii ,
Ib2 = Ib1 + h'21 Ib1 = I i (1+h'21)
U

UB

UB

UB

UB

UB

UB

(3.2.2)
Tako je:

Io = h'21 Ii + h''21 Ii ( 1+ h'21 ) .

U

UB

UB

UB

(3.2.3)

Sl.3.2.1. [ema sklopa.

Strujno poja~anje je:

Ai = h'21+h''21(1+h'21)=2600.
U

UB

(3.2.4)
Ulazna otpornost se nalazi kao:
,
V i = I b1 h ,11 + I b 2 h ,11
,
Ri = h,11 + h,11
(1 + h,21 ) = 2 k

(3.2.5)
Sl.3.2.2. Ekvivalentna {ema.
Ako se u Darlingtonovu vezu identi~nih tranzistora ugradi otpornik R
izme|u baze i emitera drugog tranzistora tada se ~itav Darlingtonov podsklop

4.21

ELEKTRONIKA 1

mo`e predstaviti ekvivalentnim parametrima hekv. Prema podsklopu na sl.3.2.3 uz

ekvivalentnu h {emu dobija se sistem jedna~ina:
I bekv = I b1 ,
(3.2.6)
Vbe ekv = h11 I b ekv + ( R h11 ) (1 + h21 ) I b ekv
B

+ T1

+
T2

Odavde se vidi da su prva dva parametra:

h11ekv = h11 + ( R h11 ) (1 + h 21 ) , h12 = 0

(3.2.7)

Postavljaju}i jedna~ine za ekvivalentnu struju

kolektora:
I c ekv = h21 ( I b1 + I b 2 )
(3.2.8)

Sl.3.2.3.
i struju baze drugog tranzistora :
R
I b2 = (
) (1 + h21 ) I b1
R + h11
dobijamo:

R
I c ekv = h21 I b ekv +
(1 + h21 ) I b ekv .
R + h11

Tako su parametri:
h (1 + h21 ) R
h21ekv = h21 + 21
, h22 ekv = 0
R + h11

(3.2.9)

(3.2.10)

(3.2.11)

xxxxxxx

b) [ema poja~ava~a sa
Darlingtonovom spregom
tranzistora i adekvatnim
osobinama
(poja~anje
napona manje od jedan i
mala izlazna otpornost) sa
je data na slici 4.1.3, a
ekvivalentna {ema na slici
4.1.4.
Izlazni napon sada je :
Re R p
Vo = I1Re, , Re ' =
Re + R p
4.22

viestepeni sklopovi

Sl. 4.1.3.
gdje je :

I = Ib2 + h21 Ib2 , Ib2 = Ib1(1+h21).

U

UB

BU

UB

UB

UB

Iz ulaznog djela slijedi:

Ib1 h11' + Ib2 h11'' + Vo - Vi = 0

U

UB

UB

UB

UB

(4.1.9)
Uvr{tavanjem struje Ib2
dobijamo da je:
V i V o
I b1 =
(4.1.10)
h11 '+ h11 ' ' (1 + h 21 )
U

UB

Sada je izlazni napon dat sa:

2

Vo = Ib1 (1+h21) Re',

U

UB

UB

odakle je uvr{avanjem:
Sl.4.1.4.

V i V o
(1 + h 21 ) 2 .
h11 '+ h11 ' ' (1 + h 21 )

V o = Re '

(4.1.11)

Kona~no je:

(1 + h 21 ) 2 Re '
Vo
=
A=
V i h11 '+ h11 ' ' (1 + h 21 ) + (1 + h 21 ) 2 Re '
Kako je h11 << (1+h21)2 Re' imamo da je:
(1 + h 21 ) Re
A=
1
h11 ' '+ (1 + h 21 ) Re
B

(4.1.12)

(4.1.13)

Strujno poja~anje je:

I b 2 (1 + h 21 )
I/o
I
Ai ' =
=
=
Ii
I b1
I b1

(4.1.14)

Ai ' = (1 + h21 ) 2 = 2600 , Ai = 1733

Ulazna otpornost se nalazi iz jednakosti:

Ib1h11'+Ib1(1+h21)h11'' + Ib2(1+h21)Re' - Vi = 0 ,
U

UB

UB

UB

odnosno:

Ib1h11' + Ib1(1+h21)h11'' + Ib1(1+h21)2 Re' = Vi

U

UB

UB

Ri = Rul =

UB

U ul U ul
=
= h11 '+ h11 ' ' (1 + h 21 ) + Re ' (1 + h 21 ) 2 .
I ul
I b1

(4.1.15)
4.23

ELEKTRONIKA 1

2.1.
Realizovati poja~ava~ koji se odlikuje velikom ulaznom i malom izlaznom
otporno{}u. Koristiti Darlingtonovu spregu tranzistora sastavljenu od
unipolarnog i bipolarnog tranzistora. Izra~unati koeficijent naponskog
poja~anja te ulaznu i izlaznu otpornost.
mA
Ri , S = 2
, h11 = 1k, h21 = 100, h12 = 0, h22 = 0,
V
Poznato je:
Rg = 500 k, Re = 2 k, R p = 2 k .

Rje{enje:

[ema poja~ava~a je data na slici 2.1.1, a ekvivalentna {ema na slici

2.1.2.

Sl.2.1.1. [ema sklopa.

Napon na izlazu je :

Sl.2.1.2. Ekvivalentna {ema.

Vo = Ib (1+h21) Re, , Re, =

U

UB

UB

PB

Re R p
Re + R p

(2.1.1)

Struja baze je odre|ena strujnim generatorom :

I b = SV gs
pri ~emu napon Vgs odre|ujemo iz ulaznog dijela kola na slici 2.1.1.
4.24
U

UB

(2.1.2)

viestepeni sklopovi

-Vi+ Vgs + Vbe+ Vo = 0.

U

UB

UB

UB

(2.1.3)

Kako je Vbe = Ib h11 to imamo:

U

UB

UB

V gs = V i I b h11 + (1 + h 21 ) Re,

Ib
= V i I b h11 + (1 + h 21 ) Re,
S
Ib =

1+ S

SV i

h11 + (1 + h 21 ) Re,

]
(2.1.4)

(2.1.5)

(2.1.6)

Prema tome napon na izlazu iznosi :

Vo =

S V i (1 + h 21 ) Re,

h11 + (1 + h 21 ) Re,

1+ S

Poja~anje napona iznosi

A=

Vo
Vi

S (1 + h 21 ) Re,

1+ S

h11 + (1 + h 21 ) Re,

(2.1.7)

i manje je od jedinice, a sklop ne obr}e fazu. Ulazna otpornost je odre|ena sa Rg.

Izlazna otpornost je veoma mala i odre|uje se prema ekvivalentnoj {emi kada je
Vi =0 a na izlazu je vezan novi generator Vo = V2. Tada je:
B

I b + h21 I b

Kako je:

V2
Re,

= I o , I b = S Vgs .

Vgs + S Vgs h11 + Vo = 0 , Vgs =

(2.1.8)

Vo

(2.1.9)

1 + S h11

tada je izlazna otpornost:

Ro =

1
.
S (1 + h 21 )

1
+
1 + S h11
Re,

(2.1.10)

4.25