PENGENALAN

Janakuasa tunggu sedia adalah merupakan sistem bekalan elektrik yang

tidak digunakan dalam keadaan bekalan elektrik adalah normal, ianya digunakan
apabila bekalan kuasa elektrik yang biasa diterima terputus atau mengalami
gangguan.Dalam sistem penjanaan kecil atau sederhana kebanyakkan bahan bakar
yang mudah diperolehi ialah diesel. Janakuasa tunggu sedia adalah merupakan
sistem bekalan elektrik yang tidak digunakan dalam keadaan bekalan elektrik adalah
normal, ianya digunakan apabila bekalan kuasa elektrik yang biasa diterima terputus
atau mengalami gangguan.Janakuasa dihidupkan melalui satu panel kawalan AMF
board (Automatic Main Failure) yang mana telah dirancang dari segi sistem litar
kawalan.ia dapat dihidupkan secara Auto,!est dan Manual.Janakuasa tunggu sedia
kebiasaannya dipasang pada bangunan yang menggunakan beban yang melebihi
150Amp dan hanya satu set sahaja.Janakuasa ini perlu didaftar dengan
Suruhanjaya Tenaga dan kadar feenya adalah mengikut jumlah kW. Bagi
mengendali dan mengawal janakuasa tunggu sedia, pihak pengurusan perlu
melantik seorang yang memegang satu perakuan kekompeten Penjaga Jentera
kategori A4-1.

HURAIAN
1. Terangkan Mengenai Generator
JANAKUASA ( GENERATOR )
Penjana merupakan satu mesin yang akan menukarkan tenaga mekanikal
kepada tenagaelektrik. Dimana ia dapat menghasilkan tenaga elektrik hasil daripada
pemotongan fluksmagnet dengan pengalir yang berputar dan sebaliknya. Ia terdiri
daripada penggerak utama (prime mover) dan pengulangalik (alternator). Selain itu
ia juga mempunyai bahagian yang bergerak iaitu angkir (armeture) dan bahagian
pegun (stator) yangmenempatkam belitan utama.Angkir yang dibelit dengan
sebilangan pengalir siri-selari diletakkan ditengah-tengahkutub magnet yang
dipasang pada stator dan mudah berputar kerana kedua-dua hujungdialas dengan
alas bebola. Pengalir yang membelit pada angkir disambung ke penukar tertib
dimana ia akan menukarkan arus terus ke arus ulangalik. Diantara kutub utama
penjana, akan dipasangkan kutub antara bagi mengurangkan kesan tindak balas
angkir dan ia juga dapat mengurangkan kesan bunga api pada penukar tertib akibat
daripadatindak balas angkir.Penggerak utama akan memberikan tenaga mekanikal
kepada angkir untuk terus berputar dan memotong urat daya yang dihasilkan oleh
kutub magnet yang berada pada stator.Diantara penggerak utama yang biasa
digunakan adalah seperti ;
1. Enjin diesel
2. Enjin petrol
3. Turbin hidro
4. Turbin wap
5. Turbin angin
6. Turbin gas
7. Turbin wap

Nuklear Penjagaan yang rapi perlu dilakukan untuk mengelakkan daripada

penggerak utama inidaripada rosak. Keberkesanan penggerak utama juga akan
mempengaruhi tenaga elektrik yang dihasilkan oleh sesebuah penjana.

Janakuasa Tunggu Sedia

Janakuasa tunggu sedia adalah merupakan sistem bekalan elektrik yang
tidak digunakan dalam keadaan bekalan elektrik adalah normal, ianya digunakan
apabila bekalan kuasa elektrik yang biasa diterima terputus atau mengalami
gangguan.

Fungsi Janakuasa Tunggu Sedia

Janakuasa yang berfungsi secara berterusan biasanya diguna dan di pasang
pada sesebuah kawasan yang terpencil yang mana sukar untuk mendapat bekalan
dari pihak berkuasa bekalan. Kebanyakan loji janakuasa ini mempunyai lebih
daripada satu janakuasa. Jika ia menggunakan beban yang tinggi melebihi
keupayaan satu janakuasa maka ianya perlu di-segerakkan dengan janakuasa yang
lain supaya dapat menampung beban yang diperlukan

Bilik janakuasa tunggu sedia

Lokasi luar
Genset yang ditempatkan di dalam kandang cuaca perlindungan direka untuk
pemasangan di luar pintu. Ringkasan berikut adalah dari
Memilih tapak berhampiran dengan perkhidmatan dan bekalan bahan api
talian elektrik (gas asli, propana, atau diesel). Imej di bawah menunjukkan
pemasangan gas semula jadi yang biasa. Panel pengedaran utama, suis
pemindahan dan sub-panel berada di dalam bangunan itu dalam contoh ini.

Keperluan Bilik Janakuasa Antaranya Ialah:

Cukup keluasan dan ketinggiannya.

Bersebelahan atau hampir dengan bilik Papan Suis Utama.

Laluan keluar masuk yang mudah untuk tujuan senggaraan.

Mempunyai peredaran udara yang mencukupi.

Mempunyai sistem pemadam api dari jenis yang sesuai dan diluluskan.

Mempunyai lampu dan soket 13A yang secukupnya.

Mempunyai tikar getah setebal 5mm di hadapan papan AMF dengan saiz
yang tidak kurang dari lebar papan AMF itu sendiri.

Dilengkapkan dengan sistem pembumian untuk badan logam janakuasa.

Dilengkapkan dengan sistem penyerap bunyi.

Mempunyai trench jika berada di tingkat bawah.

Dilengkapkan dengan tanda notis bahaya dan kuncikan pintu masuk.

Papan Kegagalan Bekalan Utama Kendalian Automatik

(Automatic Main Failure Board)

Fungsi utama papan AMF digunakan untuk menghidupkan enjin diesel

apabila bekalan TNB mengalami gangguan.

Selain daripada itu ia juga melindungi enjin diesel dan janakuasa .

Apabila enjin diesel djalankan dengan jayanya,bekalan dari janakuasa akan

disalurkan kepapan suis utama melalui suis tukar alih automatik empat kutub
(Four pole automatic change over switch)

Suis tersebut perlu dilengkapkan dengan kait punca elektrikal dan mekanikal.

a) Janakuasa tunggu sedia.

Janakuasa dihidupkan melalui satu panel kawalan AMF board (Automatic

Main Failure) yang mana telah dirancang dari segi sistem litar kawalan.

Ia dapat dihidupkan secara Auto,Test dan Manual.

Janakuasa tunggu sedia kebiasaannya dipasang pada bangunan yang

menggunakan beban yang melebihi 150Amp dan hanya satu set sahaja.

Janakuasa ini perlu didaftar dengan Suruhanjaya Tenaga dan kadar feenya
adalah mengikut jumlah kW.

Bagi mengendali dan mengawal janakuasa tunggu sedia, pihak pengurusan

perlu melantik seorang yang memegang satu perakuan kekompeten Penjaga
Jentera kategori A4-1.

Janakuasa yang berfungsi secara berterusan biasanya diguna dan di pasang

pada sesebuah kawasan yang terpencil yang mana sukar untuk mendapat
bekalan dari pihak berkuasa bekalan.

Kebanyakan loji janakuasa ini mempunyai lebih daripada satu janakuasa. Jika
ia menggunakan beban yang tinggi melebihi keupayaan satu janakuasa maka
ianya perlu di-segerakkan dengan janakuasa yang lain supaya dapat
menampung beban yang diperlukan.

Loji janakuasa yang memiliki lebih dari satu janakuasa, sistem

penyegerakkan (Synchronize) perlu dilaksanakan sama ada cara Manual
atau Auto. Bagi melaksanakan tugas penyegerakkan seseorang itu perlu
memiliki satu perakuan kekompeten Penjaga Jentera kategori A4 .

Prinsip Operasi Enjin

Prinsip pergerakan enjin diesel dibahagi kepada 2:
i.

4 lejang.

ii.

2 lejang.

Untuk prinsip 4 lejang, ianya terbahagi kepada:

1. Lejang sedut/masukan.
2. Lejang mampatan.
3. Lejang kuasa.
4. Lejang ekzos/keluaran.
Lejang ialah pergerakan omboh ke atas dan ke bawah di dalam silinder. Setiap kali
pergerakan omboh tersebut, ia akan melakukan tindak kerja salah satu daripada
empat lejang yang tersebut di atas.
Operasi Pergerakan Enjin Empat Lejang
Lejang Sedut/Masukan

Injap masuk terbuka, udara masuk ke dalam selinder melalui injap masuk dan
injap keluar tertutup.
Udara
Inj
Inj
apSel masuk ke
ap
kelind dalam
O
ma
uarer
selinder
su
m
R
bk
Len
Aci
od
o
gan
en
h
( ra
(
eng ( begerak
Be
gk
Omboh
ng
C
B
kol atas
olrin A dari
ka
ke
)
)
)
g
i
bawah
(Lejang
uta
Sedut)
ma

Lejang Mampatan

kedua-dua injap masuk dan keluar tertutup udara dimampatkan, tekanan dan
suhu udara meningkat, injekter menyembur bahan api apabila omboh
menghampiri bahagian atas.
Injekter bahan
bakar

(
D
)

Omboh begerak dari bawah ke atas (Lejang Mampatan)

Lejang Kuasa

Omboh begerak dari atas ke bawah, kedua-dua injap masuk dan keluar
tertutup, daya pembakaran bertindak ke atas omboh dan menolaknya ke
bawah.

Penyembur
bahan api
Gas
panas
bertind
ak ke
atas
omboh
(
F
)

(
E
)

Lejang Ekzos

Omboh bergerak dari bawah ke atas, injap masuk tertutup dan injap keluar
terbuka. Pergerakan omboh ke atas menolak lebihan pembakaran keluar
melalui injap keluar.
Ekzos gas dikeluarkan dari
selinder

Injap
ekzo
s
terbu
ka

(
H
)

Sistem Bahan Api

Sistem bahan api adalah untuk menakong minyak dan menghantar minyak
daripada tangki ke injekter, penghantaran bahan api mestilah tepat dan mempunyai
kuasa tekanan yang cukup untuk mengisi dan menyempurnakan kehendak kelajuan
dan beban yang ditugaskan ke atas sesuatu enjin mengikut keadaan perjalanan
enjin tersebut.
Bahagian Utama Sistem Bahan Api
i.

Tangki minyak - untuk menakung atau menyimpan bahan api.

ii.

Paip saluran - di mana bahan api mengalir dari tangki ke injekter.

iii.

Penapis pertama/kedua - sebagai penapis segala kekotoran yang terdapat

pada bahan api.

iv.

Pam bekalan - bahan api digunakan untuk menghantar bahan api dari tangki
ke pam penyembur bahan api dengan tekanan yang tertentu mengikut
pergerakan enjin.

v.

Pam penyembur bahan api - bertujuan untuk menghantar bahan api

bertekanan tinggi ke injekter lenjang mampatan.

vi.

Injekter - alat untuk menyemburkan bahan api ke dalam ruang pembakaran

dalam bentuk semburan yang halus.

Sistem Penghantaran Bahan Api

Sistem penghantaran bahan api yang biasa digunakan ialah:
i.

Sistem kuasa tarikan graviti yang terdapat pada enjin-enjin kecil.

ii.

Sistem yang menggunakan kuasa mekanikal yang mana dipasangkan pam

penghantaran bahan api.

iii.

Pam bahan api menggunakan kuasa elektrik jarang diguna pada enjin diesel.
Final
stage
filter

ga
ug
e

Seconda
ry filter

Nozzle
holder
Over
flow
valve
Fuel
supply
Primar
pump
y filter

noz
zle

Sistem Penyejuk
Sistem penyejuk berfungsi mengalirkan air penyejuk ke bahagian-bahagian
enjin yang memerlukan penyejukan dan bertugas untuk mengalirkan haba yang
tidak di kehendaki dari bahagian-bahagian enjin supaya masalah berikut dapat
diatasi:
i.

Panas berlebihan menyebabkan minyak kurang kelikatannya.

ii.

Panas berlebihan juga akan menyebabkan logam-logam akan hilang

keupayaan.

iii.

Ketegangan di dalam atau antara bahagian-bahagian enjin di sebabkan suhu

yang tidak seimbang.

10

Sistem Pelinciran
Sistem pelinciran merupakan salah satu sistem utama pada enjin. Bermula
daripada tempat menyimpan minyak, penapis, pam dan paip saluran minyak untuk
menyalurkan minyak pelincir ke bahagian-bahagian yang memerlukan pelinciran.
Sistem pelinciran pada enjin diesel mempunyai beberapa persamaan dengan
sistem pelinciran enjin petrol. Disebabkan enjin diesel mempunyai tenaga
pembakaran yang lebih kuat daripada enjin petrol, maka minyak pelincir yang
digunakan pada enjin diesel lebih pekat.

Bateri
Bateri adalah dua atau lebih sel disambung secara siri, ia akan menghasilkan voltan
dan arus terus. Tindakbalas kimia antara elektrolit dan plat menghasilkan tenaga
elektrik.
Bateri terdiri dari dua jenis
i.

Sel kering banyak digunakan dalam penggunaan domestik telah

menggunakan nikel kadmium untuk bateri di mana ia lebih tahan lama untuk
tugas ringan dan boleh dicaj semula sebanyak 1000 kali.

ii.

Sel basah lebih popular untuk tugas berat, ia menggunakan tindakbalas

cecair kimia untuk menghasilkan sumber arus terus.

Bateri Untuk Janakuasa

Bagi set janakuasa bateri digunakan untuk menghidupkan enjin dan
membekalkan tenaga elektrik kepada litar penunjuk seperti lampu, alat jangka dan
alat kawalan.
Bateri yang digunakan akan kehilangan kuasa dan perlu dicas semula supaya
kuasanya dipulihkan dan boleh digunakan pada bila-bila masa. Sistem pengecas
diperlukan untuk tujuan ini.

11

GAMBARAJAH GENERATOR
2. Merujuk Kepada Gambarajah Generator
i. Namakan bahagian-bahagian utama beserta
fungsinya.
(sertakan gambarajah bagi setiap bahagian)

Contoh enjin diesel ( pandangan sisi kanan )

contoh enjin diesel ( pandangan sisi kiri )

12

BAHAGIAN-BAHAGIAN UTAMA
GENERATOR :

Rotor

Pemutar adalah bahagian penjana utama yang berputar dan terdiri daripada satu
pasang pole (kutub) yang menghasilkan medan magnet selama ada arus
pengukuhan dari exciter generator.

Stator

Stator adalah sebahagian daripada penjana utama yang / sangat penting kerana
dari gegelung medan ini diperolehi voltan elektrik. Oleh sebab itu, perlu
diperhatikan cara rawatan yang tepat sesuai dengan petunjuk (manual
instruction).

Alternator

Alternator berfungsi untuk mengubah tenaga mekanikal yang didapatkan dari

mesin tenaga elektrik, menghasilkan arus bolak-balik, alternator memsuplai
keperluan elektrik pada kereta sewaktu enjin hidup. Tetapi apabila jumlah
pemakaian listrik lebih besar daripada yang dihasilkan alternator, maka bateri lkut
memikul beban elektrik tersebut

Bateri

Bateri Untuk Janakuasa Bagi set janakuasa bateri digunakan untuk

menghidupkan enjin dan membekalkan tenaga elektrik kepada litar penunjuk
seperti lampu, alat jangka dan alat kawalan

13

PENUTUP
Setiap penyegerakan yang hendak dilakukan adalah bergantung kepada
beban yang ditanggung oleh satu-satu janakuasa. Jika beban yang digunakan tidak
mampu ditanggung,maka pemasangan tersebut perlu menggunakn janakuasa yang
kedua untuk membantumenampung beban tadi. Proses yang dilakukan inilah yang
disebut sebagai penyegerakandimana ia menggunakan lebih dari satu janakuasa.
Pada kebisaannya, penyegerakan ini dilakukan di kilang-kilang, difelda-felda
dansebagainya. Sistem Grid yang digunakan di Malaysia juga menggunakan
penyegerakanyang dilakukan oleh semua pusat hidro seluruh negara seperti di
Pergau, Kenyir, Pakadan sebagainya termasuk Sarawak.

14

LAMPIRAN

Gambarajah 1.0 : Genset tunggu sedia

Gambarajah 1.1 : Genset boleh

bergerak

Gambarajah 1.2 : Bilik Genset

15

RUJUKAN

https://www.scribd.com/doc/67553031/Janakuasa-Tunggu-Sedia
https://www.scribd.com/doc/276953994/janakuasa-tunggu-sedia
https://www.scribd.com/doc/49367539/Asas-Janakuasa-AMF
https://www.scribd.com/doc/293298963/JANAKUASA-TUNGGU-SEDIA

PENGENALAN
Mengikut Peraturan Peraturan Elektrik 1994
Pencawang ertinya mana-mana premis atau bahagiannya yang terkepung
yang mempunyai radas sama ada untuk mengubah atau menurunkan tenaga
kepada atau daripada voltan tinggi (selain daripada mengubah atau menurunkan

16

tenaga semata bagi pengendalian peranti pensuisan atau peralatan), atau untuk
pensuisan, pengawalan atau pengawal seliaan tenaga pada voltan tinggi dan yang
cukup besar untuk membolehkan orang masuk selepas radas diletakkan pada
tempat itu dan termasuk radas di dalamnya.

OBJEKTIF PEMBELAJARAN
Setalah tamat pembelajaran ini, pelatih akan dapat;

Menerangkan peranan pencawang dalam pengagihan bekalan elektrik.

Menyenaraikan komponen-komponen yang ada dalam pencawang
pembahagian.

PENCAWANG
Definisi Pencawang
Pencawang elektrik ialah pengumpulan komponen-komponen perkakas suis
yang digunakan untuk mengarahkan pengaliran tenaga elektrik di dalam
sistemkuasa, dan memastikan keselamatan sistem dengan menyediakan satu-satu
badan dimana alat-alat perlindungan automatik dan pelencongan pengaliran

17

tenaga.Pencawang Elektrik mungkin juga berkaitan dengan Stesen Janakuasa

secara terus mengawal pengaliran kuasa ke dalam suatu sistem, atau mengubah
nilai voltan bekalan samada merendah atau meninggikan dengan adanya pengubah
kuasa atau mungkin juga menyambungkan beberapa cawangan bekalan yang
mempunyai sama nilai voltannya. Secara asas Pencawang Elektrik mengandungi
beberapa litar pendatang (in-coming circuit) dikawal oleh perkakasuis-perkakasuis
bertemu di satu sistem busbar yang sama, yang kemudiannya dikendalikan untuk
penyuisan atau ditinggikan/rendahkan nilai bekalan voltan untuk penghantaran atau
pembahagian.

Fungsi-Fungsi Pencawang
Fungsi pencawang ialah untuk :

Membentuk satu nodal point dimana kuasa boleh diubah atau dan

diagihdaripadanya ke pencawang lain atau pengguna.

Membolehkan penyuisan masuk atau keluar ke bahagian-bahagian lain

dalamsatu sistem.
Membolehkan bahagian yang rosak dalam satu-satu sistem
diasingkandengan cara penyuisan dan pembekalan elektrik dapat diteruskan
melalui litar yang lain.

Pembinaan Pencawang
1 Pembinaan Pencawang Berbangunan 11kv
Sebelum pekerjaan dijalankan kita mestilah dapat merancang pekerjaan
tersebut. Dengan itu tidaklah berlaku kelambatan perlaksanaan projek dan
pembaziran yang tidak menentu ( seperti menyediakan alat-alat yang tidal perlu atau
berlebihan dan sebagainya). Di bawah ini disertakan panduan-panduan bagi
melaksanakan pencawang berbangunan 11kV.
1 Melukis Pelan Pencawang

18

2 Pelan bangunan mestilah dilukis dan didluluskan oleh jabatan yang

berkenaan.
3 Senarai Barang-Barang
4 Senarai Barang-barang untuk pembinaan pencawang berbangunan
mestilahdisediakan.
5 Membuat Persediaan Tempat Pencawang Berbangunan.
6 Pastikan kedudukan pengubah, perkakasuis, tapak papan agihan dan peparitpeparit untuk kabel voltan tinggi dan rendah.
7 Pepasangan Pengubah
8 Kedudukan pengubah mesti ditentukan dipasang ditengah-tengah tapak
pengubah.
9 Pepasangan perkakasuis.
10 Pastikan jenis perkakasuis yang dipasang dan sediakan tapakseperti ukuran
perkakasuis tersebut.
11 Pepasangan Papan Pembahagian Voltan Rendah Dan Kabel
12 Tentukan saiz papan pembahagian voltan rendah dan lokasi kedudukannya.
13 Pembumian Perkakasuis Dan Pengubah

Semua perkakasuis mestilah dibumikan. Pembumian dilakukan kepada semua

badan pengubah, perkakasuis dan kabel, kemudian disambungkan kepada punca
pembumian utama yang direntang dibahagian bangunan tersebut dans eterusnya ke
sistem pembumian pencawang.

2 Pembinaan Pencawang Atas Tiang 11kv

Sebelum kerja-kerja dijalankan kita mestilah merancangkan kerja tersebut.Dengan
ini tidaklah berlakunya kelewatan perlaksanaan perojek dan pembaziranyang tidak
menentu (seperti menyediakan alat-alat yang tidak perlu dan sebagainya).Dibawah
ini disertakan panduan-panduan bagi melaksanakan Pembinaan PencawangAtas
Tiang 11kv :
1 Melukis Pelan Pencawang Atas Tiang 11kV.
Lukisan pelan hendaklah dibuat mengikut spesifikasi. Dengan
berpandukan pelan yang disediakan para pelatih akan dapat membuat
pelan pancawangdengan menyertakan segala alatan ukuran dan tempat

19

kedudukan alat.
2 Membuat Senarai Barang-Barang.
Dengan berpandukan gambarajah pencawang kita dikehendaki
memberikansenarai barang-barang bagi pembinaan pencawang tersebut.
3 Persiapan Barang Bagi Pembinaan Pencawang :
Persediaan 2 tiang besi yang berukuran 11.4sm x 14sm x 1066.8sm (4

x 5 x 6 5/8 x 35).
Pastikan kedua-dua tiang mempunyai lubang untuk menyokong
pengubahkemudian pastikan ia telah dicat dengan anti-rusk dan disalut
pula dengancat aluminium. Jika perlu tiang-tiang tersebut hendaklah dicat

semula.
Persediaan palang besi untuk penebat pin, peti kabel, penangkap kilat,
fius jatuh, penebat pin shakel, pengubah dan pengalas pengubah

denganmenggunakan besi alur 10.2 x 5.1sm x 0.635sm (4 x 2 x ).

Sedia maklum, setelah alat-alat tersebut telah pun disediakan, kita
dikehendaki menyemak kembali barang-barang tersebut. Jika perlu
kitadikehendaki membuat tambahan. Periksa lubang serta ukuran-ukuran
berpandukan gambarajah pencawang atas tiang 11kV. Palang-palang
tersebuthendaklah dicat kembali jika perlu.

4 Persediaan pengapit kabel berukuran 5.1sm x 0.635sm (2 x ).

Kabel dialurkan selari dengan paras tiang, kita dikehendaki menyemak
jumlah pengapit kabel yang diperlukan. Ianya perlu dicat kembali
jikakeadaannya tidak memuaskan. Palang untuk fius tiang diperbuat
daripadakayu cengal berukuran 7.6sm x 7.6sm (3 x 3). Semak kembali
palangtersebut. Jika perlu kita dikehendaki membuat yang baru.
5 Persediaan paip pembinaan.
Pembumian bolehlah dijalankan seperti gambarajah dibawah. Jarak
diantara batang paip mestilah 2 kali ganda panjang batang paip tersebut.
Jenis paip bumi ialah :
Batang tembaga 15.24sm x 1.6sm Dia. (6 x 5/8)
G. I. Paip 30.5sm x 6.35sm Dia. (10 x 21/2 dia).
Adalah baik pembumian dibuat secara gelung dan penyambungan
jejari (spur) jikalau nilai rintangan tidak mencukupi 3
ohm.Pembumian penangkap kilat mestilah diasingkan dan ditanam

20

berhampiran dengan tiang. Ini adalah untuk mengelakkan

darigelangan yang berlebihan.
6 Penyimpai penebat pin 11kV.
Bagi penyimpai pin 11kV peraturan membuatnya mestilah megikut
panduan.Saiz dawai ialah S. W. G. 16 Tembaga.
7 Kedudukan tiang dan penentuan tapak.
Kita dikehendaki membuat penentuan tapak pada pencawang atas
tiang iaitudengan memancang kayu, serta memutuskan arah alur
lubang bagimenaikkan tiang. Lebat tapak mestilah tepat, iaitu 183sm x
122sm persegi.(6 x 4persegi).

Jenis-Jenis Pencawang

Pencawang Berbangunan (PB).

Pencawang Atas Tiang (PAT).
Pencawang Luar Berpagar (PL).
Pencawang Padat (PP).

Peralatan Dalam Pencawang

1 Pencawang Berbangunan.
Dalam kebanyakan jenis pencawang semua peralatan berada dalam satu
bangunan tetapi pengubah berada dalam bilik berasingan. Pencawang berbangunan
boleh didirikan sama ada secara sendiri atau secara berkembar atau didalam
bangunan.Peralatan peralatan yang terdapat didalam pencawang berbangunan ialah

Pengubah.
Perkakasuis
Papan pembahagian voltan rendah
Alat pemadam api

21

Carta pemulihan nafas

Papan tanda BAHAYA dan DILARANG MASUK
Kabel voltan rendah dan voltan tinggi
Soket 13

2 Pencawang Luar Bangunan.

Pelan dan susunatur pencawang luar bangunan hampir sama dengan
pencawang berbangunan jenis rangkuman. Bezanya pencawang jenis ini dibina
diatas tanah dengan tapak konkrit . Pencawang jenis ini dipagar dengan kawat keluli
tahan karat.Mempunyai dua ukuran berdasarkan keluasan tapak iaitu 25' x 25' dan
25' x 20'.Walau bagaimana pun saiz minima nya hendaklah tidak kurang daripada
20' x 15'.Kebanyakan pencawang jenis ini dibina dikawasan luar bandar dikawasan
lapang dan mempunyai jarak dengan jalanraya. Kos pembinaan nya jauh lebih
rendah dari pencawang berbangunan. Peralatan peralatan yang terdapat pada
pencawang luar bangunan ialah :

Pengubah
Perkakasuis
Peti pembekal voltan rendah
Papan tanda BAHAYA dan DILARANG MASUK
Pagar lingkungan keluli
Kabel voltan rendah dan voltan tinggi

22

SWITCHGEAR
Definisi Switchgear
Secara umum pengertian suis adalah suatu unit peralatan elektrik yang
boleh memutuskan ataupun menyambung rangkaian elektrik yang baik dalam
keadaan normal dan tidak normal demi kebolehpercayaan sistem
perkhidmatan kuasa elektrik.
Switchgear memainkan peranan yang penting dalam rangkaian sistem
kuasa moden, dari generasi melalui penghantaran ke akhir pengedaran.
Semasa mengganggu peranti atau peranti beralih dipanggil pemutus litar
dalam sistem perlindungan Switchgear.
Pemutus litar boleh dikendalikan secara manual apabila diperlukan dan
ia juga beroperasi dalam arus dan litar pendek atau apa-apa kerosakan lain
dalam sistem dengan penderiaan keabnormalan sistem. Pemutus litar
mengesan keadaan yang rosak sistem melalui geganti perlindungan dan relay
ini sekali lagi digerakan oleh isyarat rosak biasanya datang dari pengubah
semasa atau voltan transformer.

Fungsi Switchgear
Fungsi switchgear adalah untuk menjaga kebolehpercayaan serta juga
mempunyai fungsi untuk melindungi atau melindungi peralatan-peralatan

23

elektrik seperti penjana, transformer kuasa dari suatu loji dan laluan
penghantaran kuasa lain terhadap gangguan-gangguan yang mungkin boleh
terjadi pada bila-bila saja.

Jenis- Jenis Switchgear

Gas (gas insulated switch gear/GIS)

Pemutus litar jenis gas SF6 kadangkala memanjangkan proses arka meggunakan
medan magnet dan ini bergantung kepada kekuatan nyah elektrik yang dihasilkan
oleh gas SF6 untuk memadamkan arka yang telah dipanjangkan prosesnya.

Minyak

Bergantung kepada pengewapan minyak untuk memberi tekanan tinggi supaya

minyak tersebut boleh memacu sepanjang aliran arka tersebut. Wap yang
dilepaskan oleh proses arka tersebut mengandungi gas hidrogen

Vacuum

Ianya dapat dipadamkan apabila ianya dipanjangkan oleh bilangan yang kecil.
Apabila arus menghampiri 0, arka itu tidak cukup panas untuk menstabilkan plasma
dan memberhentikan arus.

Hybrid

24

Ianya satu-satunya switch gear yang manggabungkan komponen penebat udara

tradisional (AIS) dan teknologi penebatan gas SF6. Rekaanya padat dan modular
dimana ianya merangkumi beberapa fungsi yang berbeza di dalam satu module.

Udara

Ianya menggunakan tekanan udara atau keupayaan magnetic oleh arka itu sendiri
untuk memanjangkan proses arka tersebut. Apabila panjang arka itu stabil dengan
voltan yang sedia, maka ianya akan terpadam dengan sendiri. Pemutus litar
biasanya boleh memberhentikan pengaliran arus dengan serta merta. Biasanya
dalam 30 ms dan 150 ms bergantung kepada usia dan binaan pemutus litar itu
sendiri.

25

TRANSFORMER
Difinisi Pengubah
Transformer ialah sebuah alat yang digunakan untuk menaikkan atau
merendahkan voltan bekalan a.c mengikut berkurangan atau bertambahnya arus.
Transformer merupakan peranti menukarkan nilai voltan dan bukan peranti yang
menukarkan tenaga elektrik kepada tenaga yang lain seperti yang berlaku dalam
penjana atau motor. Ianya berkeupayaan mengubah nilai arus ulang alik dari rendah
kepada nilai tinggi ataupun sebaliknya dan juga boleh membalikkan fasa.
Transformer di sambungkan kepada bekalan a.c sebab ia bergantung kepada
perubahan fluks pada d.c tiada perubahan urat daya untuk menghasilkan aruhan
saling.

Jenis-Jenis Pengubah Voltan Tinggi

1 Pengubah Arus
Mengurangkan arus talian kepada nilai yang dapat diukur oleh meter arus
rendah. Bahagian utama akan disambungkan sesiri dengan arus talian. Oleh itu, ia
perlulah mempunyai rintangan yang rendah dan nisbah pengubah arus mempunyai

26

rintangan yang rendah dan nisbah pengubah arus biasanya 10 : 1. Belitan sekunder
mempunyai lilitan yang lebih banyak berbanding dengan belitan utama. Tujuannnya
ialah untuk mengurangkan arus. Sebagai contoh, jika arus litar 100amp, meter
ampiar yang disambungkan ke belitan sekunder akan mencatatkan bacaan 10 amp.
Bagi mendapatkan bacaan arus talian (litar) 100amp, atau julat skala itu telah sedia
ditukarkan iaitu 10 x 10 = 100amp, atau julat skala itu telah sedia ditukarkan kepada
nilai lain setelah didarab dengan nisbah pengubah.

2 Pengubah Kuasa
Sebuah alat static arus ulangalik yang digunakan untuk mengalih kuasa
elektrik dari satu litar ke litar yang lain dengan mengubah voltan dan arus tetapi
tanpa mengubah frekuensinya.Prinsip kerja pengubah ialah, kuasa boleh
dipindahkan secara efektif melalui induksi magnetic dari satu gelong lilitan kepada
yang lain dengan daya magnetic yang dihasilkan oleh arus ulangalik. Apabila arus
ulangalik ini dihidupkan ke lilitan utama, arus yang mengalir pada satu arah dan
kemudian sebaliknya.Medan magnetic yang dihasilkan mengelilingi seluruh litar
magnetic dan menghasilkan voltan ke litar utama dan pendua kerana kedua-dua litar
ini disambungkan dengan medan magnetic yang sama.Voltan yang dihasilkan di
satu lilitan di litar utama dan lilitan pendua adalah sama dan di arah yang sama.
Voltan yang dihasilkan di lilitan pendua adalah bergantung kepada voltan yang di
masukkan pada lilitan utama dan bilangan lilitan di lilitan pendua. Oleh kerana voltan
di lilitan utama dan lilitan pendua berubah, arus di lilitan pendua juga turut berubah.
Kuasa (VA) = Voltan x Arus

3 Pengubah Voltan
Berfungsi atas prinsip yang sama seperti pengubah kuasa, dimana kadar
nisbah voltan pada gelong prima dan gelong sekunder adalah berkadar terus pada

27

kadar nisbah lilitan bagi kedua-dua gelong tersebut contoh: 40:1. Ini bererti pada
bahagian prime, voltannya lebih tinggi berbanding dengan bahagian sekunder.
Katakanlah voltan bahagian ini mestilah mampu mengambil bacaan sehingga
120volt dan bacaan voltan sebenar (bahagian prime) dapat diketahui dengan
mendarabkan bacaan voltan ini dengan nisbah pengubah. Jadi voltan prima yang
sepatutnya diukur oleh meter volt ini ialah 40x120=48volt. Bagi memudahkan
bacaan, biasanya julat skala meter volt itu diubah suai kepada nilai lain (setelah
didarabkan dengan 40). Ini bererti skala maksimum meter itu menjadi 4800 volt,
bukan 120 volt walaupun sebenarnya ia hanya mengukur sehingga 120 volt.Oleh
sebab bebannya rendah, kadar VA bagi pengubah voltan juga rendah. Salah satu
terminasi bahagian sekunder kadang kalanya di bumikan, ini dilakukan bagi
mengelakkan berlakunya pembocoran penebat diantara gelung prima dan sekunder,
sebagai keselamatan tambahan.Bentuk fizikal pengubah ini sama dengan bentuk
pengubah kuasa, hanya ianya berlainan pada gelung, dimana ianya mesti
berpenebat apabila digunakan bagi voltan tinggi dan sering terendam di dalam
minyak bagi menguatkan perlindungan. Kehilangan yang paling penting bagi
pembinaanya ialah dari segi nilai ketetapan nisbah voltan dan penghapusan
perbezaan sudut fasa. Sudut fasa dari 0 E atau 180 E amatlah diperlukan,
memandangkan pengubah voltan digunakan bagi menyambung dan membekal alatalat pengukur yang agak sensitive. Alat-alat seperti meter watt dimana di dalamnya
terdapat dua gelung beroperasi. Sebagai panduan, biasanya pengubah voltan
berfungsi atas dasar fluk yang rendah berlegar di dalam teras, yang mempunyai luas
keratan rentasnya yang besar.

4 Pengubah Auto
Mempunyai satu belitan gegelung sahaja. Sebahagian daripada belitan itu
akan dijadikan belitan utama dan keseluruhan belitan itu akan dijadikan belitan
sekunder atau sebaliknya. Jika belitan utama lebih banyak daripada belitan
sekunder, pengubah auto itu dipanggil penggubah auto langkah naik.Oleh kerana
belitan sekunder dan prima berkongsi teras dan kemagnetan, sebarang perubahan
arus dan fluk akan bertindak terus kepada belitan itu. Ini bererti belitan sekunder dan
primer mengalami kearuhan diri (tidak ada kearuhan saling berlaku seperti dalam
pengubah biasa dua belitan).Dalam erti kata lain, pengubah auto ini samalah seperti

28

pembahagi voltan dimana sebahagian daripada voltan akan susut apabila melalui
perintang sungguh pun perintang ini tidak boleh menaikkan voltan seperti dalam
pengubah auto langkah naik. Gerak daya elektrik yang dihasilkan oleh tiap-tiap lilitan
di dalam pengubah auto tersebut bergantung pada nisbah lilitan/volt.

Binaannya
Teras dibuat daripada lapisan-lapisan besi yang diapit bersama-sama teras
besi yang lain.Terdapat berbagai jenis pengubah, tetapi umumnya berbentuk tingkap
dan kelompong. Teras merupakan faktor penting bagi menguatkan fluks magnet
yang dihasilkan. Teras dibuat berlapis-lapis agar kehilangan arus pusar dapat
dikurangkan di dalam teras tersebut.Belitan terbahagi kepada dua iaitu belitan utama
dan belitan sekunder. Belitan utama disambungkan ke bekalan masuk sementara
belitan sekunder disambungkan ke bekalan keluar. Dari sinilah sama ada nilai voltan
atau arus pengubah itu diambil selepas perpindahannya. Penambahan atau
pengurangan bilangan belitan sekunder dapat memberikan nilai voltan atau arus
yang lebih atau kurang daripada nilai bekalan yang diberikan. Belitan dililit secara
lapisan sandwich atau sepusar atau berasingan untuk mengelakkan daripada
kebocoran fluks, di samping mengeluarkan fluks yang berguna.Penutup menjadi
pembalut dan ianya berfungsi untuk menyejukkan pengubah. Kadangkala di abaikan
jika penyejukan pengubah tidak diperlukan.

29

Sistem Penyejukkannya
1 ONAN OIL NATURALL AIR NATURALL
Ini adalah yang paling mudah sistem pengubah penyejukan. Bentuk penuh
ONAN adalah (Oil Naturall Air Naturall) "Minyak Asli Air Semula Jadi". Aliran
convectional sini semulajadi minyak panas digunakan untuk penyejukan. Dalam
edaran convectional minyak, minyak yang panas mengalir ke bahagian atas tangki
pengubah dan tempat kosong diduduki oleh minyak sejuk. Ini minyak panas yang
datang ke bahagian atas, akan menghilangkan haba di atmosfera melalui pengaliran
semula jadi, perolakan & radiasi di udara dan akan menjadi sejuk. Dengan cara ini
minyak di dalam tangki pengubah terus beredar apabila pengubah dimasukkan ke
dalam beban. Sebagai kadar pelesapan haba dalam udara bergantung kepada
permukaan tangki minyak yang melesapkan, ia adalah penting untuk meningkatkan
kawasan permukaan yang berkesan tangki. Permukaan melesapkan jadi tambahan
dalam bentuk tiub atau radiator disambungkan ke tangki pengubah. Ini dikenali
sebagai radiator pengubah atau radiator bank pengubah. Di bawah satu bentuk yang
paling mudah di penyejukan semula jadi atau ONAN perkiraan penyejukan
pengubah pembumian di bawah.

2 ONAF OIL NATURALL AIR FORCE

30

Pelesapan haba jelas boleh meningkat, jika permukaan melesapkan

dinaikkan tetapi ia boleh membuat lebih cepat dengan menggunakan aliran udara
paksa pada permukaan yang melesapkan. Peminat meniup udara pada permukaan
penyejukan bekerja. Udara paksa menghilangkan haba dari permukaan radiator dan
menyediakan penyejukan yang lebih baik daripada udara semula jadi. Bentuk penuh
ONAF adalah (Oil Natural Air Force) "Minyak Air Semula Jadi Paksa". Oleh kerana
kadar pelesapan haba adalah lebih cepat dan lebih dalam ONAF pengubah kaedah
penyejukan daripada ONAN sistem penyejukan, pengubah kuasa elektrik boleh
dimasukkan ke dalam lebih beban tanpa melintasi had suhu yang dibenarkan.

3 OFAF OIL FORCE AIR FORCE

Dalam minyak terpaksa udara sistem penyejukan semula jadi pengubah,
pelesapan haba yang dipercepatkan dengan menggunakan udara paksa pada
permukaan melesapkan tetapi peredaran minyak panas dalam tangki pengubah
adalah aliran convectional semula jadi.Kadar pelesapan haba boleh meningkat
masih lagi jika peredaran minyak ini dipercepatkan dengan menggunakan beberapa
daya. Dalam OFAF sistem penyejukan minyak terpaksa beredar di dalam gelung
tertutup tangki pengubah melalui pam minyak. OFAF bermaksud (Oil Force Air
Force) "Minyak Paksa Air Paksa" kaedah penyejukan pengubah. Kelebihan utama
sistem ini adalah bahawa ia adalah sistem padat dan untuk kapasiti penyejukan
sama OFAF ruang yang jauh lebih kurang daripada petani dua sistem pengubah
penyejukan. Sebenarnya dalam minyak sistem penyejukan semula jadi, haba yang
keluar daripada menjalankan sebahagian daripada pengubah disesarkan dari
kedudukannya, dalam kadar perlahan disebabkan aliran convectional minyak tetapi
dalam minyak penyejukan sistem terpaksa haba yang disesarkan daripada asalnya
sebaik sahaja ia datang dalam minyak, dengan itu kadar penyejukan menjadi lebih
cepat.

31

CIRCUIT BREAKER
Definisi Pemutus Litar (Circuit Breaker )
Merupakan sejenis alat yang berkemampuan menyambung dan memutuskan
bekalan secara automatik apabila berlaku kerosakan elektrik. Asas automatik
apabila berlaku kerosakan elektrik. Asas fungsi atau cara kendalian alat ini bekerja
adalah bergantung kepada beberapa cara iaitu :

Magnetto-hidraulik
Terma ( haba )
Elektromagnet
Oleh sebab fius mempunyai sifat tempoh lewat untuk berkendali,

perlindungan yang diberikan terhadap arus lebih tindak begitu cekap, lagipun fius itu
perlu ditukar ganti apabila telah lebur. Bagi mengatasi masalah ini, pemutus litar
telah direka.
Pemutus litar dapat berkendali secara automatik apabila berlaku arus lebih
dan boleh dilaraskan pada nilai-nilai perlindungan daripada arus lebih yang
dikehendaki dengan mudah.
Pemutus litar tidak perlu ditukar ganti apabila berlaku arus lebih. Setelah
dibaiki kerosakan yang menyebabkan arus lebih, pemutus litar itu dihidupkan semula
seperti arus lebih, pemutus litar itu dihidupkan semula seperti menghidupkan suis
biasa walaupun berlaku beberapakali arus lebih, pemutus litar itu tetap akan
berkendalikali dan boleh terus digunakan.

32

Jenis-Jenis Pemutus Litarjenis-Jenis Pemutus Litar

Pemutus Litar Udara ( Air Circuit Breaker - ACB)

Pemutus Litar Teracu ( Moulded Case Circuit Breaker - MCCB )
Pemutus Litar Kenit ( Miniature Circuit Breaker -MCB )
Pemutus Litar Bocor Ke Bumi ( ResidualCurrent Circuit Breaker - RCCB )

PENUTUP

Sistem penghantaran merupakan proses penghantaran tenaga elektrik yang

bermula dari penjana di stesen janakuasa hingga ke punca pencawang masuk
utama bervoltan tinggi. sebelum melalui peringkat penghantaran, voltan 11kV
daripada stesen janakuasa akan disalurkan transformer ( pegubah )yang berfungsi
sebagai menaikkan atau menurunkan voltan arus ulang-alik. transformer akan
menaikkan voltan sehingga ke 132kV, 275kV, dan 500kV.
Tujuan menaikkan voltan penghantaran adalah untuk merendahkan arus yang
mengalir melalui kabel penghantaran. Ini akan memberi kesan yang baik kepada
sistem penghantaran seperti pelepasan haba dalam kabel dapat dikurangkan,
penggunaan saiz kabel yang lebih kecil dan susut voltan dalam kabel dapat
dikurangkan.
Bagi mengawal operasi penjanaan dan penghantaran tenaga elektrik di
Semenanjung Malaysia, voltan talian penghantaran daripada setiap stesen
janakuasa utama saling dirangkaikan antara satu dengan lain. Rangkaian voltan

33

transformer ini dinamakan Rangkaian Grid Nasional. Jaringan talian ini dimiliki dan
dikendalikan oleh Tenaga Nasional Berhad.
Oleh kerana voltan talian penghantaran sangat tinggi dan berbahaya, maka talian
penghantaran dipasang pada ketinggian tertentu menggunakan menara pilon.

LAMPIRAN

Gambarajah 1.0 : Pandangan

hadapan Pencawang
Berbangunan

34

Gambarajah 1.2 : Pencawang Atas Tiang.

Gambarajah 1.3 : Pengubah PAT

35

Gambarajah 1.4 : Pencawang Luar

Berpagar.

Gambarajah 1.5 : gas insulated switch

gear

Gambarajah 1.6 : switch gear jenis minyak

Gambarajah 1.7 : switch gear jenis

vacuum

36

Gambarajah 1.8 : switch gear jenis hybrid

Gambarajah 1.9 : switch gear jenis

udara

Gambarajah 2.0 : Transformer

37

RUJUKAN

https://www.scribd.com/doc/57627107/pencawang-pengagihan-TNB
https://www.scribd.com/doc/59116575/Pencawang-1
http://lukhmanul.blogspot.my/2015_04_01_archive.html
https://www.scribd.com/doc/114335416/ALAT-SUIS
https://www.scribd.com/doc/21322716/2-PEMUTUS-LITAR

38