1.

ta se zna o teritoriji i lokalnoj upravi srpske drave u prva 3 vijeka po doseljavanju

Srba na Balkansko poluostrvo?
Prema podacima koje je Konstantin Porfirogenit dao u spisu o narodima, Srbi su u dogovoru sa
carem Iraklijem naselili Balkansko Poluostrvo oko 630. Godine, i to oblast izmeu Save, Cetine,
Bojane i mora. Prostor izmeu tih rijeka oni su naseljavali i u vrijeme Konstantina Porfirogenita u
X vijeku. Porfirogenit je naveo da su Srbi ivjeli u nekoliko kneevina, tj arhontija.
Kneevina Dioklitija (Duklja) se prostirala od Bojane do Kotora.
Od Kotora do Dubrovnika se prostirala Travunija.
Od Dubrovnika do Neretve je bila arhontija Zahumljanska, a od Neretve do Cetine arhontija
Paganija.
Istona granica prvobitne Srbije je bio RAS koji ce u XII vijeku postati dravni centar.
U pogledu lokalne uprave postojale su UPE na elu sa UPANIMA, i kneevine na elu sa
ARHONTIMA.
Oni nisu postavljani od strane vladara, nego je nekoliko UPANA biralo jednog kneza.
2. Kom tipu drave je pripadala Srpska u prva 3 vijeka po doseljavanju Srba?
Postojanje sprske vladarske porodice VIESLAVLJEVIA, sa redoslijedom nasleivanja po principu
PRIMOGENITURE ukazuje na to da je prvobitna srpska drava bila MONARHIJA.
Osim toga odredjene injenice ukazuju i na postojanje drutvene raslojenosti, tj izvesnog stepena
feudalizma.
Takoe na osnovu odreenih podataka moze se zakljuiti da su postojali i vazalni odnosi tj. da
dolazi do pojave prvog oblika UDEONIH KNEEVINA.
3. Objasnite udeone kneevine u srednjovjekovnoj Srbiji.
Udeona kneevina je bila takav oblik dravne vlasti u kome su dravne poslove obavljala BRAA
kao lanovi velike porodice i to pod starjeinstvom NAJSTARIJEG.
Poto je u to vrijeme drava shvatana kao lino vladarevo imanje, njena teritorija se dijelila
izmeu vie lanova vladarskog roda (UDEONE KNEEVINE), to je dovodilo do nestabilnosti u
zemlji. Primjer za to vidimo u sluaju VLASTIMIRA i njegovih sinova. Naime VLASTIMIRA su
sredinom IX vijeka nasledila njegova tri sina (MUTIMIR, STROJIMIR, GOJNIK) koji su dravu
podijelili na tri udeone kneevine. Nakon rata sa Bugarima MUTIMIR je doao u sukob sa braom.
Rezultat tog sukoba je bilo ukidanje udeone kneevine I proterivanje brae u Bugarsku. MUTIMIRA
je naslijedio najstariji sin PRIBISLAV koji je sa braom BRANOM I STEFANOM takoe zasnovao
udeone kneevine. Medjutim njihova vladavina nije bila dugotrajna jer ih poslije godinu dana sa
vlasti tjera PETAR GOJNIKOVI. Udeone kneevine su postojale i za vrijeme vladavine STEFANA
NEMANJE i njegove brae.
4. Objasnite nestabilnost srpske drave od X do XII vijeka (Od Petra Gojnikovia do
Stefana Nemanje).
Poto je u prvim godinama vladavine suzbio pretendente na presto, Petar Gojnikovi je vladao
bez trzavica due od 2 decenije. Po izbijanju neprijateljstva izmeu Vizantije I Bugarske, Srbija
postaje poprite borbe za njihov uticaj. Nakon to je PETAR GOJNIKOVI umro u Bugarskom
ropstvu, Bugarski car SIMEON je porazio Srbiju. Srbija je zahvaljujui Vizantiji obnovljena posle
SIMEONOVE smrti, I to pod vladavinom ASLAVA koji je uspio da sve kneevine stavi pod svoju
vlast. Poslije ASLAVLJEVE smrti ponovo dolazi do propasti srpske drave. Poslednjih decenija X i
poetkom XI vijeka srpske zemlje su se nalazile u sastavu SAMUILOVOG carstva, a posle njegove
propasti dole su pod VIZANTIJSKU vlast. Oko 1040. godine je u oblasti DIOKLITIJE, tj. ZETE
zasnovan novi srpski dravotvnorni centar. STEFAN VOJISLAV zauzeo je ZAHUMLJE, TRAVUNIJU I
ZETU. Iako je jedno vrijeme uspijeno odolijevao Vizanstijskim napadima, VOJISLAV je na kraju
ipak priznao njenu vrhovnu vlast. Njega je naslijedio sin MIHAJLO koji se za vrijeme svoje
vladavine okretao RIMU pa je od PAPE dobio CARSKO DOSTOJANSTVO. Njegov naslednik BODIN je

takoe nastavio sa prozapadnjakom politikom. BODINOVA vlast slabi krajem XI vijeka, kada je
dolo do prenoenja srpskog dravotvornog centra u RAS.
5. Po emu je za razvitak srpske dravnosti znaajna dinastija Vojislavljevia?
Znaaj ove dinastije je u tome to je za vrijeme njene vladavine osnovan drugi srpski
dravotvorni centar I to u oblasti DIOKLITIJE, tj ZETE. Zahvaljujui tome to je VOJISLAVLJEV sin
MIHAJLO dobio kraljevsku krunu od PAPE, stvara se i prva srpska kraljevina. U vrijeme vladavine
njegovog sina BODINA, BAR postaje novo rimokatoliko sjedite.
6. ta je I dokle je trajao obicaj VRADE u srednjovjekovnoj Srbiji?
Rije VRADA je izvedena od rijei VRAG to znai neprijatelj. Naime prvobitna reakcija roda ili
ire zajednice na povredu imanja ili linosti sastojala se u krvnoj osveti. Takva shvatanja su u sebi
nosila opasnost od izbijanja meunarodnih ratova do istrebljenja, pa je rjeenje pronadjeno
mirenju. Neprijateljstvo izmeu dvije zajednice se moglo prekinuti davanjem MORALNE ili
MATERIJALNE satisfkaije oteenoj zajednici, tj. njenom lanu. Moralna satisfakcija se sastojala u
tome to je krivac prinosei oteenoj strani sredstvo izvrenja krivinog dela, molio da mu se
oprosti uinjeno dok je materijalna satisfakcija podrazumijevala davanje odreene imovinske
vrijednosti kojom je krivac otkupljivao ivot I bezbjednost.
U vrijeme KRALJA MILUTINA potvren je obiaj VRADE u odnosima izmeu SRBA I DUBROVANA.
Do DUANOVOG ZAKONIKA krivicno djelo ubistva je bilo regulisano upravo putem VRADE.
Meutim CAR DUAN je VRADU znatno Vizantinizovao. Sa jedne strane, odgovornost za ubistvo
ralanjena je prema 2 oblika vinosti krivice, dok su sa druge strane prema oblicima vinosti
propisane kazne, s tim to je za polaite uzeta VRADA.
7. Zato su nastale ustanove gostoprimstva i kumstva?
Razlozi za obiaj gostoprimstva kod Srba mogu se nai kako u religiji, tako u ekonomiji. Sa jedne
strane, po starinskom vjerovanju Bogovi su prerueni u strance ulazili u kue obinih ljudi, i
prema tome kako su ih ovi ugostili, oni su ih nagraivali ili kanjavali. Sa druge strane
gostoprimstvo je predstavljalo svojevrsnu zatitu za trgovce.
KUMSTVO predstavlja oblik duhovnog srodstva. Prvobitno kumstvo je bilo vjerovatno vezano za
Vrzdu, tj. mirenje je ukljuivalo i sporazum da oteeni bude kum prvom djetetu koje se rodi u
krivevoj porodici. Na taj nain bi se oteeni lake privolio na izmirenje I umjesto dotadanjeg
neprijateljstva, uspostavili bi se prijateljski odnosi.
8. Objasnite dravotvorstvo Stefana Nemanje.
U prvoj polovini XII vijeka, srpski dravotvorni centar se nalazio u predjelu oko Rasa. Nemanjine
teritorijalne tekovine navedene su uvodnom dijelu Hilandarske Povelje. Sve oblasti koje su
pripadale njegovoj dravi, mogu se podijeliti na obnovljene i osvojene. U prvoj grupi su bili
Trebinje i Zahumlje. Sa druge strane Nemanjino osvajanje je poelo sa Zetom za koju se zna da
ne moe da ostane trajno sredite srpskih oblasti, ali da je bitna kao primorska zemlja. Ojaavi
svoj poloaj u dravu u primorju, Nemanja je svoju tenju za zaokruenjem oblasti usmjerio ka
istoku. Tako je pored teritorijalnog izvoenja drave na glavnu putnu vezu Evrope sa Carigradom,
on je i Kosovo polje uinio trajnom tekovinom. U idejno politikom pogledu, Nemanja je davao
prednosti PRAVOSLAVNIM OBLASTIMA. Uvrujui dravno sredite posred srpske zemlje, on je
teio I ka vjerskom ujedinjavanju primorskih zemalja za RAKOM. Nakon bitke I poraza na Moravi,
Vizantijski car je zakljuio mir sa Nemanjom u sklopu koga mu je priznao samostalnost I dozvolio
da zadri vei dio osvojenih oblasti. Istim sporazumom je bilo predvieno I da se njegov sin
Stefan oeni carevom sinovicom. Na taj nain Stefan je uveden u carsku porodicu, a Srbija
ukljucena u Vizantijsku zajednicu naroda. Zajedno sa sinom Savom, obnovio je manastir
HILANDAR, I obezbijedio Srbima mjesto u internacionalnom centru PRAVOSLAVNOG monatva.

9. Kako je Sveti Sava duhovno stvorio srednjovjekovnu srpsku dravu?

Sa izgradnjom kulta vladara svetitelja Srbija je pola putem crkvene i dravne samostalnosti.
Pitanju dravne samostalnosti posvetio se Stefan Nemanja koji je 1217. godine dobio kraljevsku
krunu od pape Honorija III. Sa druge strane na pitanju crkvene samostalnosti radio je i Sava
Nemanjic. Pozvavi se na dravnu samostalnost, Sava je u Nikeji u kojoj je nakon krstakog rata
obnovljeno Vizantijsko carstvo i Patrijarija, zatraio punu autokefalnost srpske crkve. Tako je SPC
1219. godine stekla autokefalnost. Po povratku u Srbiju Sava je model srpske arhiepiskopije
primijenio na dravu, tj. domae imenovanje je izjednaio sa domaim krunisanjem. Tako je 1220.
godine na Spasovdan u ii tek ustolieni prvi srpski arhiepiskopom Sava krunisao brata Stefana
proglasivi ga za srpskog kralja. Sa sticanjem dravne I crkvene samostalnosti, zatvoren je i krug
izgradnje srpske drave. Za razliku od Stefana Nemanje koji je u fizikom smislu objedinio najvei
dio srpskih zemalja, Sava Nemanji je zasluan za njihovo objedinjavanje u kulturnovjerskom
smislu. Po njegovoj zamisli Pravoslavlje je trebalo da bude vezivno tkivo srpske drave, shodno
emu je I obrazovao brojne eparhije. Eparhije, ije sjediste je bilo na granicama tadanje srpske
drave, imale su za cilj ne samo da budu odbrambene duhovne baze, vec i misionarska uporita.
Zbog svog znaaja za srpski narod, Sava se naziva I srpskim Mojsijem.
10. Objaniste Vizantinizaciju u srednjovjekovnoj Srbiji.
Poevi od vremena enidbe kralja Milutina sa estogodinjom princezom Vizantije SIMONIDOM, u
Srbiji je tekao proces pojaane vizantinizacije. Prije svega, Milutin je svoj dvor opremio i
organizovao po ugledu na vizantijski. Njegove vladarske institucije, gotovo se ni po emu nisu
razlikovale od oznaka vizantijskog cara. U svoj dvorski aparat Milutin je preuzeo nekoliko
upravnih slubi I slubenika kao sto su LOGOTET I PROTOVESTIJAR. LOGOTET je bio starjeina
vladareve kancelarije, tj dvorskih pisara, a PROTOVESTIJAR je bio nadlean za vladareve finansije.
Takoe kao novi dvorski slubenik vizantijskog tipa javlja se I STAVILAC ija se uloga sastojala u
posluivanju vladara. Milutin je po ugledu na Vizantiju uveo I najamniku vojsku, kao I vojsku
pronijara. Osim kralja Milutina, na Vizantinizaciji Srbije je radio i car Duan. On je krunisan za
cara po Vizantijskom crkvenom obredu, a krunu je primio iz Ruku patrijarha JOANKIJA. Posle
krunisanja za cara, Duan je dodjeljivao titule koje je mogao da dodjeljuje samo car. To su bile
najvie Vizantijske titule despota, sevastokratora i kesara. Iz titule koju je koristio (Car Srba I
Grka) vidljiva je njegova tenja da Vizantijsko carstvo zamijeni srpskim.
11. Objasnite dravne oblike poslednje faze faze propadanja Nemanjike Srbije.
Za vrijeme vladavine cara Uroa u carstvu dolazi do stvaranja feudalnih oblasti. Vremenom je
najmoniji oblasni gospodar postao VUKAIN MRNJAVEVI koji je izvrio reorganizaciju dravne
vlasti, tako to je imenovan za kralja-savladara. Nakon njegove I smrti cara Uroa, najmoniji
oblasni gospodar postaje LAZAR HREBELJANOVI. Ostim toga to je njegova oblast bila
teritorijalno vea od ostalih feudalnih oblasti I privredno najjaa, LAZAR se od ostalih oblasnih
gospodara razlikovao po tome to je postepeno postao nastavlja Nemanjike porodice, I to je
takav status crkva prinznavala samo njemu. On nije uzeo kraljevsku titulu ve se u ispravama
titulisao kao knez Srba. Nakon pogibije kneza Lazara, Moravska Srbija je ula u fazu vazalne
dravnosti. Tako je ve krajem 1389. godine ili poetkom 1390. godine Srbija postala vazalna
drava prema Osmanskoj Turskoj. Nakon turskog poraza kod Angore, Stefan Lazarevi mijenja
politiku, te 1404. godine postaje vazal Ugarskog kralja IGMUNDA. Desetak godina kasnije,
despot Stefan Lazarevi je ponovo prihvatio vazalski odnos prema sultanu. U dvojnom vazalnom
odnosu bio je njegov naslednik ura Brankovi.
12. ta karakterie Zakonopravilo SV. SAVE?
Zakonopravilo ili nomokanon Svetog Save nastao je 1220. godine I predstavlja zbornik crkvenih I
svetovnih propisa. Kao uzor za njegovu izradu posluili su Vizantijski NOMOKANONI. injenica da
je dao srpsko ime za grki naziv zbornika, ukazuje na to da se Sava odluio za jezicki
nacionalizam. Zakonopravilo je predstavljalo zakonik samostalne srpske crkve, te se kao takav
primijenjivao na crkvene I svetovne odnose, koji su se ticali crkve. Prvi odeljci zakonopravila

odnosili su se na 7 vaseljenskih sabora. U glavi pod nazivom GRADSKI ZAKON U XIV GLAVA dat
je prevod Prohirona. U okviru ove glave nale su se I odredbe o braku, poklonu, kupoprodaji,
zalozi...
Sava je u Zakonopravilo unio I tzv. Koncepciju Simfonije, tj. saglasja izmeu Crkve I Drave za
dobrobit naroda. Ovu koncepciju je preuzeo iz NOMOKANONSKIH zbornika Jovana Sholastika.
13. Kako je po zakonopravilu Sv. Save regulian poloaj asnih domova I socijalno
slabih lica?
Posebno mjesto u Zakonopravilu imale su odredbe o zatiti socijalno ugroenih. Tako je uz
pozivanje na jedan biblijski navod bilo zabranjeno initi zlo udovicama I siromanima. Osim toga,
briga o siromanima i bolesnima podrazumijevala je I podizanje posebnih asnih domova. To su
mogli biti Manastiri I Crkve, kao I posebne bolnice. Glavni osnov sticanja imovine ovih asnih
domova bili su zavjetanja nepokretnosti I pokloni manastirima prilikom monaenja nove brae.
Da se tom prilikom ne bi stvarali novi socijalni sluajevi, bilo je predvieno da onaj ko eli da se
zamonai treba djeci da da zakonski dio imanja, a da ostala imovina moe da pripadne
manastiru. Postojala su I posebna pravila o upravljanju asnim domovima. Tako se kao zakupac
imovine asnog doma nije mogao pojaviti niko od upravnog osoblja tog asnog doma ni njihovi
blii ili dalji roaci. U Zakonopravilu su se nalazile I odrebe o zatiti lica sa tjelesnim manama.
Ukoliko bi se svetenik podsmijavao takvim licima, bio bi lien zvanja.

14. Kako se definiu povelje i koje su njihove vrste?

Rije povelja je izvedena od rijei POVELENIJE to je srednjovijekovni prevod Grcke rijei
PROSTAGMA (CARSKA NAREDBA). Povelje su javnopravni pokloni u vidu vladarevih naredbi
kojima on kao poklonodavac daje poklonoprimcu zemljine posjede, posebna prava nad
stanovnicima tih posjeda I poseban poloaj tj imunitet prema dravi. Prema znaaju povelje se
dijele na HRISOVULJE I PROSTAGME. HRISOVULJE su sveane povelje sa zlatnim peatom koje su
pisane na dugakom pergamentu I obino su poinjale sa uvodom. Prostagme su pisane na
kvadratnoj hartiji bez uvodnog dijela I sa kratkim vladarevim potpisom. U zavisnosti od toga na
koga su se odnosile, povelje su mogle biti manastirske, vlasteoske I gradske.
15. Koje su karakteristine odredbe Hilandarske I Bistrike povelje?
Hilandarska povelja je najstarija sauvana manastirska povelja iz 1198/99. Povelju je izdao
STEFAN NEMANJA. U njenom uvodnom dijelu sumirane su njegove teritorijalne tekovine, dok se
pri kraju povelje potvruje vezanost zemljoradnika za zemlju. Bistrika povelja potie iz 1234.
godine i Izdao ju je kralj Vladislav manastiru BOGORODICE BISTRIKE. Njome je zabranjeno
obrazovanje porodinih zadruga, tj. favorizovana je inokosna porodica.
16. Objasnite Skopsku hrisovulju.
Skopska Hrisovulja izdata je za vrijeme kralja Milutina. Ona je predstavljala izraz pravnike
sinteze, vievjekovnih privilegija manastira Sv. ora. Ovaj manastir je imao mnogo ktitora I
ktitorskih isprava, pa je sve privilegije koje je vremenom stekao trebalo uskladiti sa privilegijama
koje mu je dao kralj Milutin. Taj zadatak je pripao posebnoj komisiji koju si inili studeniki iguman
SAVA, kraljev dvoranin Nikola Oparea I pisar Dabia. Po zamisli kralja Milutina ovaj Manastir je
trebao da dobije status manastira sa imunitetom. Shodno tome najvie lanova u povelji je I
posveeno pitanju imuniteta. Sa druge strane o obavezama zemljoranika I drugih kategorija
stanovnitava nema iscrpnijih odredbi, nego je samo na kraju reeno da su crkveni ljudi duni da
rade na zakon SV. SIMEONA I SV. SAVE. Ova hrisovulja je bila znaajna za zakonodavnu
vizantinizaciju prava, s obzirom da su da su u njoj usvojene ne samo pojedine norme, nego I
itave institucije vizantijskog prava.

17. Po emu ja znacajna Deanska povelja?

Osnivaka povelja manastira Deani predstavlja prvi srpski partikularni popis stanovnitva. Pored
opisa mea pojedinih sela, u njoj su data I imena stanovnika. Tako je na deanskom vlastelinstvu
bilo 40 zemljoradnikih sela sa 2166 kua I 9 stoarskih naselja sa 266 kua. Ova hrisovulja
predstavlja I glavni izvor saznjanja o oblicima porodice u periodu Nemanjia. Tako se moe
zakljuiti da porodine zadruge nisu imale veliki broj lanova, tj. da su uglavnom brojale izmeu
7 I 11 mukih glava.
18. ta karakterie ugovore Nemanjia sa Dubrovnikom?
Ugovori sa Dubrovnikom vani su samo po tome to su sami po sebi podrazumijevali 2 ugovorne
strane, tj. meunarodna subjekta. Meutim po sadrini I formi veina ovih ugovora se nije
razlikovala od povelja. Njima je Dubrovnik dobijao ili su mu potvrivani neophodni zemljini
posjedi a Dubrovanima povlastica slobodne trgovine po Srbiji.
19. ta ih karakterie I zato su nastale 2 verzije sintagme Matije Vlastara?
Pravni zbornik sintagma koji je sainio jeromonah MATIJA VLASTAR objavljen je u Solunu 1335
godine. Bio je to nomokanonski zbornik kojim je obuhvaeno vizantijsko pravo do 1306. godine.
Materija zbornika je podijeljena u 24 dijela, prema slovima grkog alfabeta. U Srbiji su postajala 2
loa prevoda Vlastareve sintagme, tj. njene 2 verzije. To su potpuna I skraena sintagma. S
obzirom na neprihvatljive stavove sadrane u potpunoj sintagmi, skraena verzija je sadrala
samo 1/3 materije. Izostavljene su odredbe koje su imale USKOCRKVENI I RELIGIOZNO-MORALNI
karakter. Skraena sintagma je sadrala sve vanije krivinopravne I gradjanskopravne odredbe,
kao I odredbe branog prava.
20. Zato i kako je donijet Duanov zakonik I kako su mu rasporeene odredbe?
Razlozi za donoenje su:
1. Duanovo proglaenje za cara omoguavalo je i zahtjevalo carsko pravo tj. donoenje
zakonika.
2. U dotadanjem srpskom pravu bilo je vrlo malo odredaba kojima su regulisani odnosi izmeu
pojedinih drutvenih stalea, kao i izmeu vladajuih slojeva I samog cara, pa su te pravne
praznine morale biti popunjene. Zakonikom je trebalo novoosvojenim krajevima olakati prelazak
pod vlast srpskog cara koji bi se na taj nain pred svojim grkim podanicima pokazao kao
civilizovan vladar, koji ne samo da potuje kulturu novih podanika, nego I sam dijeli vrijednosti te
kulture. Duanov zakonik je donijet u dva navrata. Njegov prvio dio od 135 clanova proglaen je
na saboru u Skoplju 21.5.1349. godine. Nakon 5 godina na saboru u Seru, proglaeno je jos 66
lanova, tako da prema opte usvojenoj numeraciji Duanov zakonik ima 201 lan. Kada je rije o
sistematici odredaba od 1. do 38. lana se nalaze odredbe o crkvi. Od 39. clana do 63. lana su
odredbe o vlasteli, a od 64. do 83. odredbe o zavisnom stanovnitvu. Ostali lanovi zakona nisu
izloeni po nekom sistemu.
21. Objasnite lanove 171 I 172 Dusnovog zakonika.
Od svih lanova zakonika, najvie padaju u oi lanovi 171 I 172. Njima su proklamovana naela
zakonitosti i sudske nezavisnosti. lan 171 glasi: Jos zapovedi carstvo mi: Ako pise pismo carstvo
mi, ili iz srdbe ili iz ljubavi, ili iz milosti za nekoga, a to pismo razara zakonik sudije tome
pismu da ne veruju, nego da sude I vre kako je po pravdi. Clan 172 glasi: Sve sudije da sude
po zakonu, a da ne sude po strahu od carstva mi.
22. Pod kojim uticajem je uraen Duanov zakonik I ta karakterise njegove prepise?
Sve do kraja XIX veka, o Duanovom zakoniku se mislilo kao o apsolutno originalnoj pravnoj

tvorevini. Meutim, vremenom je utvreno da negde oko 60 lanova istog ima vizantijsko
poreklo. Vizantijsko poreklo imali su i lanovi 171 i 172. Pored vizantijakog, ali u znatno manjoj
meri, na Duanov zakonik uticalo je i zapadno pravo i to uglavnom preko ugovora sa
Dubrovnikom. Kao olienje vizantijakog i dubrovakog uticaja, javlja se Duanov logotet ura
Popovi, koji je verovatno imao najznaajniju ulogu u izradi zakonika. U istoj ravni sa vizantijskim
pravom, kao izvor Duanovog zakonika posluilo je srpsko obiajno pravo i povelje.
Original Duanovog zakonika nije pronaen, ali je do naeg vremena pronaeno 25, a sauvano
24 prepisa. Prema vremenu izrade isti se dele na rukopise starije i mlae redakcije. Prvi su nastali
do sredine XVI veka i ima ih 10. Najstariji meu njima su:
-Struki rukopis - najstariji (1373/4);
-Prizrenski - najuveniji, najugledniji, najbogatiji (1525-1530);
-Rakovaki prepis (1700), jedini sa Duanovom reju.
Rekonstrukciju Duanovog zakonika izvrio je Stojan Novakovi, uzimajui Prizrenski prepis za
osnovicu, koja je objavljena 1898. Duanov zakonik se u starijim prepisima gotpvo uvek javljao u
tripartidnom kodeksu, posle Skraene Sintagme i Zakona Justinijanovog.
23. Navedite osnovne odredbe zakona o rudnicima.
Zakon je donio despot Stefan Lazarevi 1412. godine. Zakon ima 2 dijela. Prvi dio regulie
poslove vezane za esploataciju rude. Drugi regulise odnose u rudarskom okruenju. Prvi lan
zakna odnosio se na tzv. vjetar, tj pravo provjetravanja I dovoenja vazduha kroz tue rovove.
Drugi lan se odnosio na probni kop, tj. urf. Na probnom kopu se pravo na rudarsku djelatnost
sticalo poslije 3 dana kopanja. U sluaju da je samo postavljanjen znak o otpoinjanju radova,
pravo na rudnik sticalo se nakon 6 nedelja. Prvi dio zakona zavrava se odredbama o
obezbjeenju rudarske plate I materijala za rad u rudnicima. Ako rudarima ne bi bile isplaene
nadnice mogli su da zaloe dijelove rudnika onog vlasnika koji nije dao svoj novani ulog za
radnike plate. to se tie rudarsko materijala, bilo je propisano da ga mogu kupovati samo
vlasnici rudnika. U odredbi rudarskog odnosa sa okruenjem, znaajne su odredbe o rudarskom
pravu preeg snadbijevanja hranom. Tako je nedeljom na trgu istican vijenac upravnika grada,
kao znak da niko ne smije da kupuje sem rudara. Tek nakon to bi oni zavrili, I upravnikov
vijenac skinut, ostali graani su mogli da kupuju.
24. ta karakterie pravni poloaj vlastele - batinika, a ta pravni polaj pronijara?
Osnovna podjela stanovnitva u srednjovjekovnoj Srbiji je na vlastelu I sebre. Prema Vlastarevoj
sintagmi, izraz sebar znai prosti, tj nevaljali, a nasuprot njima su poteni, to je bila oznaka za
vii stale. S obzirom da je zemljini posjed vlastele predstavljao materijalnu osnovu za vrenje
vojne slube, vlastela je predstavljala I vojni stale i stale zemljoposjednika. U poetku je kao
materijalno obezbjeenje za vrenje vojne slube sluila samo nasleena imovina, tj. batina.
Batina je posjed sa kojim se moglo slobodno raspolagati. Njena karakteristika je
neprikosnovenost, tj izriito je bilo zabranjeno oduzimanje iste. Sutina te neprikosnovenosti je
bila u ekonomskom imunitetu, tj. one su bile osloboene svih obaveza prema dravi, sem vojne
slube I plaanja soa. Obaveza vojne slube, odnosno vojevanja je znaila da je svaki vlastelin
bio duan da se odazove na vladarev poziv u vojni pohod, a soe je porez koji je razrezivan po
kui a ubirao se u korist vladara. Pronija je bila posebna vrsta zemljinog posjeda koja je bila
uslovljena vojnom slubom I koju je vladar mogao u svako doba oduzeti I dati drugom. Za razliku
od vlastele batenika, vlastela pronijari nisu mogli raspolagati zemljinim posjedima, tj
pronijama. Ime I ustanova pronije preuzete su iz Vizantije, a njihov prvi pomen je u Skopskoj
povelji.
25. ta karakterie pravni poloaj crkvene vlastele ?
Pored svetovne vlastele, u srednjovjekovnoj Srbiji je postojala I crkvena vlastela. Njen posjed je
sluio za vrenje duhovnih I socijalnih funkcija. Ona se prije svega kroz molitve brinula o
duhovnom dobru podanika, s obzirom da je davanje poklona crkvama predstavljalo davanje za

duu. S druge strane crkva je djelovala I kao socijalna ustanova, starajui se o narodnom
zdravlju, ishrani, te pomaui socijalne kategorije: siromane, udovice, siroad. Crkvenu vlastelu
su inila pravna lica, tj. crkve i manastiri, tj. pripadnici crkvene vlastele su bili igumani i episkopi,
kao zastupnici crkava I manastira. Crkvena vlastela nije bila obavezna da slui vojsku I da plaa
soe.
26. Objasnite obaveze MEROPAHA prema gospodaru posjeda.
Meropsi su u srednjovjekovnoj Srbiji bili zavisni zemljoradnici. Njihove obaveze prema gospodaru
zemlje odredjene su po jednom od tri sistema:
1. Sistem povrinski odredjene radne rente;
2. Sistem vremenski odredjene radne rente;
3. Sistem dabina.
Obaveze prema gospodaru zemlje su zavisile od toga koliko je zemlje obraivao u svojoj reiji. U
poveljama do Duana bile su propisane povrinski odredjene rabote, tj koliina zemlje koju su
meropsi imali da pooru I zasiju. Najvea obaveza iznosila je 9, a najmanja 6 mati. Pored orake
rabote, meropsi su imali obavezu etve I vrsidbe, uz obavezu gospodara da im daje hranu.
Postojala je I obaveza kosidbe, kopanja vinograda I sl. Uz rabote, meropsi su kao sporednu
obavezu dugovali naturalnu rentu, tj. davanje procenta proizvoda. U vrijeme cara Duana uveden
je sistem vremenski odreenih rabota. Tako je meropah morao da radi za vlastelina 106 dana u
godini. Duanovim zakonikom meropsi su bili zatieni i od nepropisnih optereenja. Meropah koji
je bio izloen pravno neosnovanom oduzimanju, mogao je tuiti gopsodara.
27. Objasnite obaveze meropaha prema iroj drutvenoj zajednici, tj. dravi.
Meropake obaveze prema dravi su:
1. Plaanje soa. Soe je iznosilo 1 perper ili 1 kabao ita.
2. Ponos. Ponos je bila sluba prenosa stvari u korist vladara.
3. Priselica je obaveza meropaha da vladaru, njegovoj pratnji I vlasteli kao I stranim poslanicima
prue smjetaj i hranu, kada putuju kroz njihov kraj.
4. Grad, tj gradozidanije I gradobljudenije su obaveze zidanja i popravljanja gradskih utvrenja,
kao I obaveza davanja gradske strae.

28. Kako se u poveljama pominju, kako su organizovani I koje su vrste VLAHA?

Vlasi su bili stoari. U prvim poveljama se pominju po linom imenu, imenu starjeine ili brojem.
Posebnost njihovog poloaja inilo je njihovo kretanje za stadima. Vlasi koji su se vremenom
privremeno ili trajno nastanjivali, obrazovali su svoja naselja zvana KATUNI. Njihove starjeine
koji su se prvo zvali knezovima a kasnije PRIMIURIMA bili su i sudije. Vlasi su se dijelili na 2
sloja: vojnici I elatori.
29. Objasnite obaveze Vlaha.
Osnovna obaveza Vlaha sastojala se u tome da svako domainstvo godinje da po 2 ovce, jednu
sa jagnjetom i jednu bez. Pored toga, skupina od 50 domainstava je svake druge godine je
morala dati 30 perpera, tj. jednog konja. Pored toga, oni su dugovali I neke rabote, kao to su
transportna sluba I naoruana pratnja. Bili su duni da plaaju planinu, o emu se na vladarskim
panjacima brine TRAVNIAR. Neki vlasi su uvali stada uz naknadu (BELEG) I mjeseinu. Beleg je
mali dio napasnog stada, koji se u odreenom trenutku obiljeavao I uzimao na ime naknade.
Beleg se mogao zamijeniti mjeseinom, obuom, odjeom. Mjeseina je predstavljala sledovanje
hrane za pastire. Uz ove obaveze ila je I obaveza pastira da nadoknadi svkako izgubljeno grlo
stoke.

30. ta je karakterisalo brakove izmeu Vlahinja I Meropaha?

Povoljniji pravni poloaj I laki poslovi Vlaha privlaili su meropahe u njihove redove. Kako bi se
medju njima ouvala proporcija na vlastelinstvu, bila je predviena zabrana sklapanja braka
izmeu Vlahinje I Meropha, uz njegov prelazak u njenu porodicu. Prema Svetosefanskoj Hrisovulji
krenje ove zabrane je povlailo kaznu I za tasta I za zeta. Kazna za tasta je bila GLOBA I lienje
slobode, a zet je morao da se vrati na oev posjed. U sluajevima starih domazeta napravljen je
izuzetak. Oni su mogli da ostanu kod vlaha ali su prelazili u sloj elatora. Meropah se mogao
oeniti Vlahinjom, ali da ona pree u merophe.
31. ta karakterie zemljoradnike obaveze lokalnih I seoskih popova?
Sokalnici su na vlastelinskim imanjima obavljali kuvarske poslove. S obzirom na dodatne poslove
koje su radili, njihove zemljoradnike obaveze su bile smanjene. Bili su duni da obrade za 1/3
manje zemlje od meropaha. Seoski popovi su pripadali kategoriji nieg duhovnog stalea.
Duanov zakonik je pravio razliku izmeu 3 kategorije seoskih popova.
1. Popovi batinici su bili teritorijalno obezbjeeni nasledjivanjem slobodne bate I imali su status
slobodnih ljudi.
2. Popovi sa 3 njive zakonite njihov status je takav da su bili osloboeni linog rada.
3. Popovi sa vise od 3 njive zakonite su morali da za taj viak snose sve meropake terete.
32. Objasnite nasledivost poloaja seoskih popova I zanatlija.
Popovski sinovi koji bi izuili knjigu nasleivali su oevo zanimanje, a ostali bi prelazili u red
meropaha ili sokalnika. Takoe, prema Svetostefanskoj povelji bilo je predvidjeno da majstor sa
vie sinova samo jednog je mogao da ostavi na zanatu.
33. Kakve prihode i dabine su imali seoski popovi?
Najznaajniji vid prihoda seoskih popova su bili EPITRAHIJSKI prihodi. Rije je o poklonima koji su
davani svetenicima kao vrsta naknade za neku crkvenu slubu. Sa druge strane, seoski popovi
su imali odreene dabine prema episkopima. Rije je o VRHOVINI I duhovnom BIRU. Vrhovina je
bila seoska dabina za episkopa u novcu I naturi, a duhovni bir je naturalna ili novana obaveza
koja je padala a svaki brani par. Ove 2 obaveze su u Duanovom zakoniku oznaene kao
dohodak crkveni.

34. Koja ogranienja su postojala u pogledu raspolaganjima otrocima? Zato?

Otroci su lica bez pravnog subjektiviteta. Sama rije otrok je dijete ili djeak. U pogledu
raspolaganja otrocima u Duanovom zakoniku su 2 ogranicenja:
1 gospodar nije smio da proda otroka hrianina nehrianinu. Objanjenje ovoga bilo je to to se
vjerovalo da e otrok tako izgubiti svoju vjeru.
2. otroci se nisu smjeli davati u miraz.
35. ta je karakterisalo pravni poloaj stanovnika gradova u unutranjosti Nemanjike
Srbije?
1. S obzirom na injenicu da su u gradovima postojale gostionice gradsko stanovnitvo je bilo
osloboeno priselice.
2. Prema zakoniku zlatarska djelatnost se mogla obavljati samo u gradovima, uz dozvolu.

3. Prema drugom zakonu sela koja su bila najblia gradu uinjena su odgovornim za tete koje bi
se desile na imovini graana u irem gradskom reonu.
4. Svi (rudarski) gradovi su imali posebnu privilegiju sjeenja ume (slubenost gorosee).
36. Objasnite funkcije vladara u srednjovjekovnoj Srbiji.
Prvobitne funkcije su bile funkcije vrhovnog vojnog komandanta I sudska funkcija. Sudska vlast je
u poetku bila obimna, ali se vremenom suava na nekoliko funkcija. Vladar je imao i upravnu
funkciju, tj. pravo izdavanja povelja. Prilikom izdavanja povelja vladar je vrio I funkciju
partikularnog zakonodavca. Prvi koji je imao ulogu sveopteg zakonodavca bio je car Duan.
37. Objasnite izvore vladarevih prihoda u srednjovjekovnoj Srbiji.
Vladarevi prihodi proisticali su iz njegova 2 osnovna prava. Rije je o vrhovnom pravu na zemlju I
direktnoj svojini na njegovom zemljoposjedu. Iz vladarevog prava na zemlju izveden je porez, tj
soe, kao I vise monopolskih prava obuhvacenih pojmom regalije. Pod regalijama su se
podrazumijevala iskljuiva prva vladara na vrenje naroito rentabilnih poslova:
1. Pravo na rudno blago ovo pravo vladar je koristio tako to je izdavao rudnike u zakup, na ime
ega se uzimala desetina za vladara ili 1/8 iskopane rude.
2. Pravo na kovanje novca.
3. Carina.
4. Pravo na ir rijec je o tome da je vladar imao svojinsko pravo na polovinu ira koji rodi u upi.
5. Pravo pree prodaje mesa - znai da je na trgovima prvo prodavano meso koje je sa
vladarevih posjeda, tj. ostali trgovci nisu smjeli prodavati dok se ovo ne rasproda.
6. Svetodmitarski dohodak rije je o iznosu koji su Dubrovani plaali za slobodu trgovine po
Srbiji. Od Uroa I, taj iznos je bio 2000 perpera.
7. Feudalna pomo - je obaveza naroda da pomogne vladaru, prilikom krtenja ili enidbe sina, ili
prilikom zidanja novog dvora.
8. Imovinske kazne.
38. Ko su bili lanovi dravnih sabora u srednjovjekovnoj Srbiji I kakva je pravna
priroda tih organa?
Sabori su bili sastavljeni od duhovne I svetovne vlastele. Vladar je takoe bio lan sabora. On je
ujedno I sazivao sabor. Sabor je predstavljao specifino upravno sudsko tijelo na kom je vladar
kao ef drave odravao sastanke sa vlastelom.

39. Kakva je bila nadlenos dravnih sabora Nemanjike Srbije, I ta je najee na

njima raeno?
U nadlenosti sabora su bila sledea pitanja:
1. Borba protiv jeresi.
2. Objavljivanje odluke o smjeni na prestolu.
3. Odluivanje o ratu I miru.
4. Na saborima je vladar darivao crkve.
5. Vladar je na saborima sudio sporove oko crkvene zemlje.
6. Duanov zakonik je proglaen na saboru.
Jedna od glavnih karakteristika saborske nadlenosti bila je njena alternativnost, tj. sve saborske
poslove vladar je obavljao po svom nahoenju I bez uea sabora.

40. ta karakterie poloaj kefalije I vojvode?

Pod kefalijom se podrazumijeva tzv. profesionalna uprava. Sluba kefalije bila je vezana za 2
upravne jedinice. To su: smesne upe i gradovi I trgovi. Kefaliju je na dunost postavljao vladar
koji je mogao po svom nahoenju I da ga smijeni. Dunosti kefalije bile su raznovrsne. On je
vodio racuna o izvravanju obaveza gradozidanija I gradobljudenija. Organizovao je ponos
vladara, starao se o odravanju reda I mira, kao I o sigurnosti na putevima. Izvravao je kazne
koje je izrekao sud ili on lino. Kefalija nije primao platu od centralne vlasti, nego je za njega
propisana posebna dabina-obrok koja je padala na teret lokalnog stanovnitva. On je imao I
privilegiju da za svoje potrebe kupuje od gradjana ito, vino I meso u pola cijene. Osim toga,
kefalija je imao prihode od globa i troarine. Vojvoda je bio starjeina upravne jedinice poznate
kao vlasti . Vojvode su postavljane od strane vladara I smijenjivani su po njegovom nahoenju
na svakih 4-5 godina. Glavni zadatak vojvode bila je odbrana zemlje, odnosno povjerenje vlasti.
41. Kakav je bio pravni poloaj Zete, a kakav primorskih gradova u srednjovjekovnoj
Srbiji?
Dugo se smatralo da je Zeta u Nemanjikoj Srbiji bila zemlja sa posebnim poloajom. Obino je
sa jo nekim oblastima davana na upravu prestolonasledniku ili kraljici majci, kako bi mu
obezbijedili prihode od rente, gradskih dabina, carine. Meu primorskim gradovima
najsamostalniji je bio Kotor, koji je samostalno donosio statut. Njegova glavna veza sa dravom
bio je njegov knez koji je postavljan ukazom Srpskog kralja. Za razliku od Kotora, koji je bio
osloboen svake vojne obaveze, Budva je davala etu od 50 ljudi I plaala godisnji danak tj.
akrostih od 100 perpera.
42. Objasnite tri shvatanja krivinih djela u Srbiji Nemanjia.
Tri shvatanja krivinih dijela su:
1. Materijalno shvatanje - po kome je krivino djelo drutveno opasno djelo, koje se sastoji u
napadu na ivotne interese drutva I pojedinca. Najstariji izraz za krivino djelo kao protivpravnu
radnju u materijalnom smislu je obida, to znai uvreda ili nanoenje tete linosti I imovini
pojedinaca. U istu kategoriju spadaju izrazi zlo I krivina.
2. Formalno shvatanje - zaniva se na shvatanju djela kao radnje kojom se naruava neka pravna
norma. Termin koji ovom shvatanju odgovara je PRESTUPLENIJE.
3. Vizantijsko shvatanje - polazi od toga da je svaki zloin protiv drave I grijeh protiv Boga. U
Duanovom zakoniku je ovo shvatanje izraeno kroz upotrebu termina SAGREENIJE.
43. Objasnite krivinopravnu nejednakost I kazne u Srbiji Nemanjia.
Glavna karakteristika srednjovjekovnog srpskog krivinog prava je pravna nejednakost. Tako je
npr. ve ikom poveljom bilo propisano razliito kaznjavanje za vlastelu I za ostale. Za vlastelu
je bilo propisano vlastelsko nakazanije, a za krivca iz reda ostalih kanjavanje primjereno niem
sloju. U Duanovom zakoniku naelo pravne nejednakosti sprovedeno je sistematski. To je bilo
vidljivo kod krivinog djela uvrede. Tako npr. ako sebar opisuje vlastelina kazna je bila globa od
100 perpera I smuenje kose I brade. Nasuprot tome vlastelin je za psovanje sebra imao da plati
samo 100 perpera. Kod nekih krivinih dijela bila je predviena jedinstvena kazna bez obzira na
status izvrioca. Tako je npr. za ubistvo svetenika krivac kanjavan smrtnom kaznom, a potom I
vjeanjem. U pogledu vrsta kazni, srpsko srednjovjekovno krivino pravo karakterie dominacija
novanih I imovinskih kazni. Meu kaznama nije bilo posebnih kazni sramoenja.
44. Koji instituti karakteriu linu odgovornost u krivinom pravu Nemanjia?
Rije je o sledeim institutima.
1. Sa suavanjem kruga sluajeva za koje je bila predviena kolektivna odgovornost, dolazi do
proirivanja individualne odgovornosti.
2. Pod uticajem hrianstva I vizantijskog prava ustanovljena je subjektivna odgovornost za neka
krivina djela.

3. Pravila se razlika izmeu umiljaja I nehata. Za umiljaj je propisana kazna, a za nehat laka
sankcija. Postojao je I tei umiljaj kao to je slucaj ubistva NAHVALNICOM PO SILE. Nije bio
poznat pokuaj kao krivinopravni institut ve je predstavljao posebno krivino djelo.
5. Smatra se da su odredbe vizantijskog prava o neuraunljivosti maloljetnika I duevno bolesnih
lica preko Prohirona uticali I na srpsko pravo.
6. Nije postojala granica nune odbrane.
45. Objasnite vlastelu u srednjovjekovnoj Bosni.
Drutveno ureenje Bosne bilo je proeto ostacima rodovsko-plemenskog ureenja. To se prije
svega odnosilo na vlasteoske batine za koje se koristio termin plementina. Nosioci plementine
bili su vlasteoske porodice I rodovi. Vlasteoska batina se nije mogla konsifikovati. Vojna obaveza
bosanske vlastele nije bila vrsto postavljena, pa je I nevjera bila teko presudivo krivino djelo.
Imunitet bosanske vlastele bio je imunitet najveeg stepena. Tako su vladarevi slubenici mogli
da se pojave na darovanim posjedima samo ako bi na to pristao vlastelin. Usljed slabe centralne
vlasti u Bosni nije bila mogua ustanova pronije. Bosanski feudalizam karakterisao je I sistem
feudalnih ljestvica.
46. Objasnite poloaj vladara, stanak I njihov odnos u srednjovjekovnoj Bosni.
Od prvog poznatog vladara pa do krunisanja za kralja Tvrtka I, bosanski vladari su nosili titulu
bana. Prema teoriji o Sugubom vencu, Tvrtko je srpskoj kraljevskoj kruni dodao bosansku. U Bosni
nije postojao utvreni red nasleivanja prestola. Uz vladara se kao poseban organ vlasti javljao
stanak koji se jo nazivao "sva Bosna" ili "rusag bosanski". Na stanku su reavana najkrupnija
dravna pitanja kao to su izbor vladara, davanje I oduzimanje batina, otuivanje teritorije,
spoljnopolitika pitanja. Samo ime "sva Bosna" za stanak navodi na zakljuak da je to bio skup
sve vlastele, meutim u praksi je na stanak dolazila samo najistaknutija vlastela, sa svojim
vazalima kao pratnjom. Ckrva Bosanska nije imala svojih predstavnika na stanku. Stanak je po
pravilu sazivao vladar, ali ako se radilo o zbacivanju vladara I biranju novog, poziv se prenosio u
ime nekoliko velmoa ili onog najistaknutijeg. Tako je stanak bio protivtea I ograniavajui faktor
vladareve vlasti.
47. Objasnite razvitak dravnog ureenja u Bosni.
U razvitku bosanskog ureenja moglo se primijetiti 3 faze. Prvu fazu karakterie jednostavna
dravna organizacija, drugu vizantinizovana, a treu militarizovana uprava. U prvoj fazi centralni
dravni aparat ini nekoliko slubenika (DIAK, KAZNAC, TEPIJA, PEHARNIK), dok je lokalna
uprava u rukama vlastele. Poslije krunisanja za kralja Tvrtko je dravnu upravu vizantinizovao
uvodei zvanja LOGOTET, PROTOVESTIJAR i STAVIOC.
Na elu lokalne uprave bili su upani, kao organi koji su neposredno odgovorni vladaru. Oni su bili
neka varijanta srpsko-vizantijskog kefalije. Poslije Tvrtkove smrti, Bosna se pretvorila u zemlju
oblasnih gospodara. Dravni poslovi i prihodi su preli u njihove ruke. to se uprave tie,
najvaniji njihov organ postali su vlastnici kao zapovjednici gradskih posjeda i knezovi koji kao
vojni organi potiskuju u drugi plan upane.
48. ta karakterie pravo srednjovjekovne Bosne?
Glavni izvor prava u Bosni bilo je obiajno pravo. U Bosni nije bilo pravnih zbornka, zakonika I
manastirskih povelja. Pored vlasteoskih povelja najznaajniji pisani izvor prava bili su ugovori sa
Dubrovnikom. U Bosanskom pravu dosta se panje pridavalo linom jemstvu, to je naroito
vidljivo u sluaju sakletvenika, koji su polagali oslobaajuu zakletvu. U sluaju guse ili tatbe,
Dubrovaninu se plaala naknada, a banu globa od 6 volova. Dok se u sluaju ubistva plaala
VRADA od 500 perpera. U Bosansko-dubrovakim odnosima bila je zabranjena IZMA. U sluaju
spora sa dubrovanima, nadlean je bio sud tuenog. U Bosni nije postojao crkveni brak.
Kolektivni karakter batina iskljuivao je testamentarno nasleivanje, pa je kao zamjena koriten
poklad (ostava).

49. Objasnite poloaj Srba kao podanika drugog reda pod turskom vlau.
Srbi su u osmanskom carstvu bili podanici 2 reda. Uobiajeni naziv za ovu kategoriju bio je RAJA.
Karakteristike njihovog poloaja su sledee:
1. Zabrana da se bave nekim zanatima (izrada oruja, berberski I papudijski zanat)
2. Zabrana da se slue turskim pozdravom selamom.
3. Zabrana da nose odreenu odjeu.
4. Zabrana da a zidaju kue koje bi bile vie od muslimanskih kua.
5. Za zidanje crkve bila je potrebna posebna dozvola.
6. Zvonjenje crkvenih zvona je bilo zabranjeno kao I litije van Crkve.
7. Zabrana da svjedoe pred erijatskim sudom.
8. Zabrana jahanja konja u prisustvu Muslimana.
9. Turci su mogli da psuju Hriane, da ih uzimaju za sluge, kao I da ih udaraju tapom.
10. Hriani su imali posebne dabine prema gospodaru posjeda I prema dravi. Prema
gospodaru posjeda obaveze su bile UUR (110 poljoprivrednih prozivoda), salarija (obaveza
davanja odredjene koliine proizvoda kao ekvivalent spahijskom pravu da odsjedaju kod
Hriana. Plaanje niza dabina za obavljanje djelatnosti (resmovi). Glavna obaveza raje prema
dravi bila je plaanje DIZIJE-HARAA, koji je iznosio 35 aspri.
50. Objasnite ustanove koje su iz srpskog srednjovekovnog prava preuzeli Turci.
Rije je o sledeim ustanovama.
1. Tursko rudarsko pravo se zasnivalo na zakonu o rudnicima Stefana Lazarevia.
2. U kanunima su specifikovana neka krivina djela, kao paljevina, upanje brade I kose, popaa,
kraa konja.
3. U sluaju ubistva, uvedena je naknada, tj. krvnina koja je prema reima Stojana Novakovia
bila drugi naziv za vradu.
4. Pod Turcima kotao je promijenio ime u MAZIJA.
51. Objasnite poloaj I izbor srpskog patrijarha pod turskom vlau.
Sa sultanovim priznavanjem srpske patrijarije, srpski narod je priznat kao (MILET)
nemuslimanska vjerska zajednica, a njen poglavar za MILET BAU. Crkva je nakon propasti
srednjovjekovne Srbije preuzela na sebe ulog njeog naslednika. S tom ulogom nastala je potreba
da se uz PATRIJARHA kao poglavara srpske vjerske zajednice obrazuje I tijelo slino nekadanjem
dravnom saboru. Ta potreba je zadovoljena obrazovanjem crkveno-laikog sabora. Prvi njegov
dio sastavljen je od crkvenih dostojanstvenika, tj. mitropolita, episkopa I igumana koji su ranije
uestvovali na dravnim saborima. Oni su inae sami za sebe inili poseban crkveni organ tj.
arhijerejski sabor. Za drugi dio crkveno laikog sabora koriten je termin vlastel kojim su
oznaavani ugledni svetenici. Radilo se o pravoslavnim Srbima koji su dobili poloaje u Turskoj
upravi. Iako je srpskog patrijarha birao crkveno laiki sabor, zvanje Patrijarha sticalo se beratom,
tj. sultanovim ukazom o imenovanju. Srpski Patrijarsi su za dobijanje berate morali prvo uplatiti
taksu, tj peke. Patrijarh je bio obavezan da daje godisnji danak, tj MAHTU. Za imenovanje
srpskog patrijarha, sultanu nije bila neophodna odluka izbornog sabora. Takodje, episkopu
izabranom od sabora bio je potreban berat, kao dozvola za rad. Bez berata on nije mogao da
primi upravu nad eparhijom. Za episkopski berat plaao se miri peke, iji iznos je zavisio od
ekonomske snage eparhije. Patrijarhova nadlenost je obuhvatala finansijske, upravnodisciplinske
I sudske poslove. On je imao pravo da naplauje crkvene takse I dabine. Patrijarh je bio
nadlean za branu I nasledno pravnu materiju kao I za mnoge druge graansko pravne
sluajeve. Svetenstvo se bavilo nekim krivino pravnim stvarima. Crkveni velikodostojnici
prevashodno su nastojali da se strane u sporu izmire I poravnaju. Ako im to ne bi polo za rukom,
oni bi se osim kazne globom I taminicom sluili I raznim drugim kaznama, pa I prokletstvom. Za
izvrenje presuda, patrijarsi su imali svoju policiju KAVAZE, ali su se mogli osloniti I na TURSKU
POLICIJU.

52. Kakav je bio pravni poloaj Srba graniara (Krajinika)?

Poloaj Srba krajinika regulisan je putem srpskih statuta 1830. god.
Osnovni element graniarske samouprave sastojao se od izbornosti organa vlasti. Tako je prema
srpskim statutima na elu sela stajao knez koji je biran na urevdan. Osim urevdanskih
zborova I vanrednih sastanaka po dozvoli generala, zborovi krajinika su bili zabranjeni pod
prijetnjom smrtne kazne. Graanskopravne odnose po srpskim statutima, karakterisala je
sloboda raspolaganja. Krajinici su imali pravo da zemlju otue, zaloe ili zavetaju, medjutim
krajinici su mogli da raspolau stvarima samo putem formalnih ugovora. Za kupoprodaju
nepokretne imovine morali su pred knezom i 2-3 svjedoka zakljuiti ugovor, dok se kupoprodaja
pokretnih stvari mogla obaviti samo pred svedocima. Testamenti su se morali formulisati pred
knezom I 4-5 svjedoka ili pred svetenikom I 2-3 svjedoka I u prisustvu jednog zakletog
BELENIKA. Posle serije patikularih propisa MARIJA TEREZIJA je 1754. godine izdala vojnograniarska prava kojim je ponitena ranija graniarska samouprava. Njenim propisima, prvu
sudsku I upravnu vlast inila je KUMPANIJA a za stvar vee vrijednosti bio je kao prvostepeni
nadlean sud regimente. Apelacioni sud predstavljao je general-komandu. Tube su se mogle
podnositi samo na nemakom I latinskom jeziku. Vojnograninim pravima graniarsko pravo na
zemlju definisano je kao vojno LENO, ondonso pravo na korienje odredjenog zemljinog
posjeda pod uslovom vrenja vojne slube. Iz toga je dalje proizilazilo da graniari ne samo da
nisu bili vlasnici zemlje koju su obraivali pa shodno tome nisu ni mogli njome raspolagati, nego
je vrenje prava na plod I uivanje bilo uslovljeno ispunjavanjem vojnih dunosti. Samim tim za
dezerterstvo I naputanje vojne sluzbe, bila je propisana kazna konfiskacije sve imovine. Terezin
graniarski zakon favorizovao je porodinu zadrugu. Starjeinu zadruge potvrdjivao je vojni
komandant. U sluaju da zadrugari nisu mogli da se sloe oko izbora starjeine, komandant je po
svojoj procjeni postavljao najpodonijeg. Zadruga se mogla podijeliti po dozvoli regimente I to
samo ukoliko bi dijelovi podeljenih graniara bili dovoljni za vrenje vojne slube. erke u
nedostatku sinova, mogle su da naslede posjed samo ako bi se udale za graniara koji ne
posjeduje zemlju.
53. Kakav je bio poloaj Srba u pogledu upotrebe kalendara, praznika, zidanja crkava I
broja paroha prema privilegiji od 1690. I prema Deklaratoriji (od 1779)?
DEKLARATORIJA OD 1779. Status Srba u Habzburkoj monarhiji trajnije je rijeen Deklaratornim
reskriptom Marije Terezije. Ovaj akt poznatiji pod imenom Deklaratorija donijet je 16. Jula 1779., a
ostae na snazi do 1868. Bio je to crkveno politiki kodeks o uredjenju srpske crkveno narodne
autonomije u Habzburskoj monarhiji. Deklaratorija nije tampana, nego je u obliku rukopisa
izdata na Njemakom jeziku za Vojnu Granicu, a na Latinskom za Provincijalnu. Deklaratorijom su
suene dotad priznate srpske privilegije, a dravna vlast je protivno tim privilegijama dobila
izvesnu prevlast u upravi srpskom pravoslavnom crkvom Karlovake Mitropolije.
Prvim lanom Deklaratorije Marija Terezija je obeala da e njen srpski narod dokle god ostane u
vernosti I u dunoj pokornosti, najmilostivije titi, drati u uivanju privilegija, koje su od nje I
njenih predaka najmilostivije dodijeljene I potvrene. U durgom I treem lanu privilegije su
suene na vjerska pitanja. Terezijinom Deklaratorijom zavren je proces odvajanja srpske crkvene
organizacije od starog Pekog centra. Deklaratorijom od 1779. posebna panja posveena je
kolskom I narodnom fondu. kolski fond je nastao kao izraz potrebe da se skupe sredstva za
osnivanje I razvijanje srpskih niih I viih kola u Habzburkoj monarhiji koja je bila znatno
prosveenija od ranije tursko-balkanske sredine I vlasti. Deklaratorijom od 1779. utvren je
sastav narodno crkvenog sabora od 75 lanova. Na saboru je smelo biti samo 25 zastupnika od
vojnitva, 25 od graanstva I isto toliko od svetenstva. Niz odredbi Deklaratorije sadravao je
uslove za gradnju I obnovu crkava I manastira. Deklaratorijom je maksimiran broj paroha prema
broju pravoslavnih kua. Deklaratorijom je Srbima potvreno pravo na upotrebu Julijanskog
kalendara, ali uz dravno favorizovanje rimokatolikih praznika. To dravno favorizovanje

rimokatolikih praznika praeno je ukidanjem srpskih pravoslavnih praznika, od kojih je ostavljen

samo jedan Sv. Sava.
54. Kako je prema Deklaratoriji regulisan sastav I rad srpskog Narodno-crkvenog
sabora?
Deklaratorijumom utvren je sastav narodno crkvenih sabora od 75 lanova. To su bili 25
predstavnika vojnikog stalea, 25 graanstva i 25 svetenstva. Omladina nije imala pravo da
uestvuje u radu ovih sabora. Bez vladareve dozvole I bez prisustva VLADAREVOG KOMESARA ovi
sabori se nisu smeli drati.